Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas...

23
Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1

Transcript of Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas...

Page 1: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

Het Sociaal-Economisch Systeem

Civitas Hoofdstuk 10Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1

Page 2: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

1. Wat is een Economisch en een Sociaal-Economisch Systeem?

Economisch Systeem = de soort economie

(er zijn twee hoofdsystemen: VOP en AE)

Sociaal-Economisch Systeem = of en hoe regeringen in de economie ingrijpen om sociale ongelijkheid te veranderen

(er zijn twee hoofdsystemen: Nachtwakersstaat en Verzorgingsstaat)

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 2

Page 3: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Opdracht:

Je kent het spel Monopoly

Noteer minstens drie verschillen tussen onze economie en die van het spel Monopoly

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 3

Page 4: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie Monopoly is gebaseerd op de economie van de VS. De Verenigde Staten

hebben een kapitalistische economie. Die verschilt op veel punten van de Nederlandse economie.

1. De vier stations en de waterleiding + electriciteit zijn in het spel in handen van particulieren. In Nederland zijn veel bedrijven nog in handen van de overheid.

2. In Nederland kennen we een progressieve belasting: hoger als je meer verdient. In Monopoly zijn de belastingen voor iedereen ongeveer hetzelfde.

3. Het doel in Monopoly is om als enige over te blijven. De tegenstanders zijn uitgeschakeld omdat zij niet meer rond kunnen komen. Er worden geen uitkeringen verstrekt.

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 4

Page 5: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

In de VS en Nederland bestaan markteconomieën. Wij vatten ze samen onder de term Vrije Ondernemingsgewijze Productie (VOP)

De ondernemingen zijn voornamelijk in handen van particulieren

Die kunnen we onderverdelen in verschillende subsystemen.

De Amerikaanse economie is meer “kapitalistisch” te noemen, de Nederlandse noemen we “gemengde economie” omdat de overheid daarin een belangrijke invloed heeft.

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 5

Page 6: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Lees op bladzijden 197 en 198 hoe het marktsysteem in de loop der tijden veranderde doordat de overheid er steeds meer grip op kreeg.

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 6

Page 7: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

De communisten en anarchisten zetten zich af tegen de VOP zoals die in in de vorige eeuw bestond.

Het ‘kapitalisme’ veroorzaakte enorme ongelijkheid.

Daarom wilden zij een Alternatieve Economie waarin de gemeenschap (anarchisten) of de staat (communisten) het voor het zeggen hebben.

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 7

Page 8: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 8

Anarchisten: een economie van door arbeiders zelf bestuurde bedrijfjes. Deze plannen zijn tot uiting gebracht in Spanje, in de eerste helft van de vorige eeuw. Maar een anarchistisch alternatief dat het gehele land dekte, is nooit ontstaan.Radicale stromingen ontwikkelen ideeën over een alternatieve economie die erop gericht is een duurzame economie te vestigen met een sterke betrokkenheid van de mensen zelf. Zo’n systeem bestaat echter (nog) nergens.De communisten waren de enige linkse stroming die een eigen systeem op wist te zetten. Hun planeconomie, gestart in 1917,boekte aanvankelijk veel successen. Er waren veel voordelen, zoals: nagenoeg gratis openbaar vervoer, gezondheidszorg en onderwijs. Er waren natuurlijk ook nadelen: na verloop van tijd verkommerden bedrijven, kwaliteit van producten was verre van goed, het milieu werd ernstig vervuild, et cetera.Michail Gorbatsjov probeerde rond de jaren tachtig door een ‘perestrojka’ (verbouwing) het communistische systeem van haar ondergang te redden. In 1989 was het echter afgelopen met het communisme.

De Alternatieve Economie

Page 9: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

AE VOP

= de marktsector

De economische systemen in de rechthoek

de collectieve sector

Page 10: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 10

De Vrije Ondernemingsgewijze Productie

De Vrije Ondernemingsgewijze Productie, ook wel de markteconomie, is een politiek-economisch stelsel waarin de basis wordt gevormd door vrije (ofwel: particuliere) ondernemingen die voor een markt produceren en waarin de overheidsinvloed kan variëren van bijzonder klein tot behoorlijk groot.

Page 11: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Typologie

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 11

De Vrije Ondernemingsgewijze Productie

Markteconomie houdt op papier het volgende in:• Er is een grote groep kopers van producten, er is volop concurrentie en de prijzen van producten worden bepaald door de wet van vraag en aanbod. • De ondernemers noch de klanten kunnen op die manier bepalen wat de prijs van een product wordt. • Er is grote concurrentie. • Om die concurrentie voor te blijven is het noodzakelijk dat een ondernemer zo efficiënt mogelijk werkt en zijn producten kwalitatief goed en goedkoop af te zetten op de markt.

Page 12: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 12

De Wet van Vraag en Aanbod

Vraagcurve

Aanbodcurve

Prijs = p

Hoeveelheid = q

hoog

laag

weinig veel

vraaglijn

aanbodslijn

evenwichtsprijs

Page 13: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 13

De rode lijn in het diagram stelt de wil van de verkoper voor

De groene lijn in het diagram stelt de wil van de koper voor

Als er genoeg kopers zijn en als er veel concurrentie is ontstaat een evenwichtsprijs; die vinden we op het punt waar de twee lijnen elkaar raken.

Page 14: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 14

In de praktijk kom je nooit zo’n zuivere vorm tegen

o Dit is aan de ene kant te wijten aan het feit dat de overheid minimum- en maximumprijzen voorschrijft, belastingen heft en allerlei regels en voorschriften hanteert (bv op het gebied van het milieu).

o Aan de andere kant maken bedrijven inbreuk op de wet van vraag en aanbod: ze schakelen concurrentie uit. Zo binden veel bedrijven klanten aan merken. Bovendien bestaat er ook nog kartelvorming: in een bedrijfstak worden prijsafspraken tussen ondernemers gemaakt.

Page 15: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 15

De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector

We zien hoe groot de invloed van de overheid op de economie in een land is, in de grootte van de collectieve sector in een land

NB Dit is de eerste en belangrijkste van de drie kernvragen!

Page 16: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 16

De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector

de overheid

krijgt het geld door belastingen te heffen. - van bedrijven en - van inkomenstrekkers Dit komt uit de zogenaamde particuliere sector of marktsector

geeft geld uit aan defensie, de politie, het onderwijs, het openbaar vervoer enzen geeft bijstand aan mensen zonder inkomsten

We noemen dit de collectieve sector. Deze collectieve sector kan worden opgedeeld in drie delen

Page 17: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

17

De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector

AE VOP

de marktsectorde collectieve sector

Page 18: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 18

De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector

AE VOP

1. Collectieve goederen en diensten 2. Quasi-collectieve goederen en diensten 3. Sociale overdrachtsuitgaven

1

2

3

Page 19: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 19

De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector

Deze collectieve sector bestaat uit drie delen.1. Collectieve goederen en diensten. De samenleving kan niet

zonder deze goederen of diensten, maar een individu kan deze niet zelf kopen.

2. Voorbeelden: infrastructuur (dijken) en veiligheid (politie, leger).3. Quasi-collectieve goederen en diensten. Een burger kan deze

goederen en diensten wel aanschaffen, maar dit levert voor hem meer na- dan voordelen op. Daarom is het beter dat de overheid deze goederen en diensten aanschaft en er beheer over houdt. Voorbeelden: onderwijs voor jongeren, subsidies voor het openbaar vervoer, subsidies voor bejaardenvoorzieningen, straatverlichting.

4. Sociale overdrachtsuitgaven. Hier worden de uitkeringen onder verstaan. Deze sociale overdrachtsuitgaven worden weer onderverdeeld in de verzekeringen en de voorzieningen

Page 20: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 20

Oom agent

een voorbeeld van een collectieve dienst.

Het is beter dat de overheid dit verzorgt, aangezien het vrij zinloos als iedereen voor zichzelf een politieagent inhuurt. Het zou niet te betalen zijn, en het is minder productief.

Page 21: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 21

De groei van de collectieve sector

Page 22: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

22

De economische subsystemen:

AE VOP

KapitalismeGemengde economie

Page 23: Het Sociaal- Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 1.

2. Begrippen

Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 23

De subsystemen van de VOP: de gemengde economie en het kapitalisme

Economisch systeem Vrije Ondernemingsgewijze Productie (VOP)

Economisch subsysteem Gemengde economie Kapitalisme

Marktwetten Ingeperkt Vrij

Collectieve sector Relatief groot Relatief klein

Rol van de staat Grote rol: ‘verzorgingsstaat’ Kleine rol: ‘nachtwakersstaat’

Sociale voorzieningen Uitgebreid aanwezig Niet aanwezig

Stromingen Middenstromingen Rechtse ideologieën

Voorbeeld van een land Nederland Verenigde Staten