Het ontwerpen van een retourlogistiek netwerk voorduurzame consumentenprodukten op basis vanproducentenverantwoordelijkheidCitation for published version (APA):Krikke, H. R. (1999). Het ontwerpen van een retourlogistiek netwerk voor duurzame consumentenprodukten opbasis van producentenverantwoordelijkheid. (Management report series; Vol. 9912). Rotterdam: ErasmusUniversiteit Rotterdam.

Document status and date:Gepubliceerd: 01/01/1999

Document Version:Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can beimportant differences between the submitted version and the official published version of record. Peopleinterested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit theDOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and pagenumbers.Link to publication

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, pleasefollow below link for the End User Agreement:

www.tue.nl/taverne

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us at:

openaccess@tue.nl

providing details and we will investigate your claim.

Download date: 26. Feb. 2019

A Working Paper in the Management Report Series is intended as a means to communicate the results of recent research to colleagues and all others who may be interested. All papers are preliminary and subject to possibly major revisions. This applies equally to opinions expressed, theories developed, and data used. Comments and suggestions are welcomed and should be directed to the author at the address mentioned below.

HET ONTWERPEN VAN EEN RETOURLOGISTIEK NETWERK VOOR DUURZAME CONSUMENTENPRODUKTEN

OP BASIS VAN PRODUCENTENVERANTWOORDELIJKHEID

March 1999

Erasmus Universiteit Rotterdam

Dr.ir. H.R. Krikke

MANAGEMENT REPORT NO. 12-1999

Faculteit Bedrijfskunde/Rotterdam School of Management POBox 1738 3000 DR Rotterdam The Netherlands tel. +3110 4082376; fax. +31 10 4526134

Het ontwerpen van een retourlogistiek netwerk voor duurzame consumentenprodukten op basis van producentenverantwoordelijkheid

Dr ir H.R. Krikke

De auteur is momenteel werkzaam als contractonderzoeker aan de faculteit Bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit. Hij houdt zich bezig met advisering en toegepast onderzoek met betrekking tot logistieke ketens. Daarvoor was hij vier jaar werkzaam als Assistent In Opleiding aan de faculteit Technologie en Management van de Universiteit Twente, waar hij promoveerde op het gebied van retourstroomlogistiek.

Inleiding

Door de sterke economische groei in Europa na de oorlog hebben wij niet aileen een grote welvaart, maar ook een sterke consumptiemaatschappij gecreeerd. AIleen aI in Nederland wordt jaarlijks 55 miIjoen ton afval geproduceerd. Tot het midden van de jaren tachtig werd dit afval grotendeels gestort of verbrand. Recycling gebeurde aileen op privaat initiatief, hetgeen inhield dat aIleen rendabele vormen van recycling plaatsvonden. Echter, de capaciteit en milieubeiasting van verbrandingsovens en stortplaatsen begon een steeds nijpender probleem te worden. Vanaf het begin van de jaren negentig beginnen de Europese overheden daarom steeds meer aandacht te geven aan het afvalprobleem, waarbij hun aanpak is gebaseerd op Integraal Ketenbeheer: het sluiten van materiaalstromen teneinde emissies en restafval te minirnaliseren. Met name de invoering van de zogenaamde (verlengde) producentenverantwoordelijkheid brengt de zaak in een stroomversnelling. Door deze maatregel worden producenten form eel verantwoordelijk voor terugname en herwinning van hun 'eigen' produkten (en verpakkingen) wanneer deze in de afvalfase zijn terechtgekomen. Daarnaast verlangt de consument steeds meer van de fabrikant dat zij op milieuvriendelijke wijze werken. Het nemen van verantwoordelijkheid van producenten van hun eigen produkten na wordt dus afgedwongen door 'consumer demand for recycling' en doordat Europese overheden dwingende taakstellingen opleggen voor terugname en herwinning, danwel convenanten afsluit waaraan de industrie zich committeert. In aanvuUing daarop kunnen stortverboden, voorschriften voor gevaarlijke stoff en verwerking en beperkingen op afvaltransport worden uitgevaardigd. Naast van buitenaf opgelegde verplichtingen kunnen ook economische motieven meespelen, omdat herwinnen van afvalstromen de steeds hoger worden kosten voor afvalverwerking kan verminderen en in bepaalde gevallen zelfs geld kan opleveren. Dit alles heeft tot doel het produkt danwel de componenten of materialen uit het produkt terug te brengen in een eerdere fase van de produkt-levenscyclus danwel op verantwoorde wijze te verbrandenlstorten. Dit kan op verschillende wijze gebeuren, zoals is aangegeven in Figuur 1.

Figuur 1 hier

Producentenverantwoordelijkheid confronteert de industrie met nieuwe management problemen. Dit vakgebied wordt ook wei aangeduid met de term Product Recovery Management. Het omvat een breed scala aan aspecten, zoals product design, marketing, kwaliteitszorg, logistiek etc. Hoewel hergebruik en recycling op zich niets nieuws is, geeft producentenverantwoordelijkheid hieraan een nieuwe dimensie, omdat voortaan aBe afgedankte produkten moeten worden teruggenomen. Dit resulteert in grote volumes vaak onrendabele retourstromen, waarbij taakstellingen moeten worden gehaald en aanvullende milieuregulering (bijvoorbeeld met betrekking tot gevaarlijke stoff en en transport) de bewegingsvrijheid verder inperkt. Kortom: het is bij producentenverantwoordelijkheid moeilijker dan vroeger om op rendabele wijze hergebruik en recycling toe te passen. Een van de nieuwe uitdagingen vormt het opzetten van een efficiente retourlogistieke keten, die tevens voldoet aan de eisen van producentenverantwoordelijkheid. Binnen het promotieonderzoek van de auteur zijn wiskundige optirnalisatie-modellen ontwikkeld die beslissingsondersteuning geven in het opzetten van dergelijke retournetwerken voor duurzame consumentenprodukten (auto's, huishoudelijke electronica, enz.). Deze produkten kenmerken zich door een complexe demontage-struktuur, een lange gebruiksperiode en kwaliteitsverlies/obsolesence als gevolg hiervan. In dit artikel zal een kwalitatief overzicht worden gegeven van de aanpak die binnen het onderzoek is gehanteerd. Dit zal worden gerIlustreerd aan de hand van een case betreffende terugname van TV s.

Het drie-stappen plan

In de door ons gevolgde aanpak wordt een retourlogistiek netwerk opgezet in drie stappen:

stap 0: forecasting Dit betreft het in kaart brengen van kwantiteit, kwaliteit en sarnenstelling van retourstromen en de vraag naar secundaire (=herwonnen) produkten, componenten en materialen alsmede de afnarnecapaciteit van verbrandingsovens en stortplaatsen. Ook moeten kostprijzen en opbrengsten worden bepaald. stap 1: recovery-strategieen In een recovery-strategie wordt v~~r ieder type retourprodukt een optimale demontage-graad en optimale herwinnings- of verwerkingsopties bepaaJd. Hierbij wordt geprobeerd zoveel mogelijk restwaarde tegen minimale kosten uit het produkt te halen, waarbij milieutaakstellingen en -voorschriften een belangrijke randvoorwaarde vormen. stap 2: het bepalen van het retourlogistiek netwerk ontwerp Dit is de geografische blauwdruk van het retourlogistiek netwerk. Hier wordt bepaald op welke locaties bepaalde faciliteiten voor processen moeten worden geibstalleerd. Ook worden capaciteiten van en produktstromen tussen deze faciliteiten geoptimaliseerd.

De stappen zijn sequentieel, waarbij de output van een stap dient als input van de navolgende stappen. De doelstelling is bedrijfseconomische optimalisatie, waarbij milieuwetten en technische mogeUjkheden als randvoorwaarde worden meegenomen. Uitgangspunt is dat de retourketen integraal wordt geoptimaliseerd. De problematiek is taktische/strategisch van aard, aangezien dergelijke netwerken voor een langere periode worden ontworpen en gerealiseerd. De binnen het promotieonderzoek ontwikkelde wiskundige optimalisatie-modellen hebben betrekking op de stappen (1) en (2). De informatie die nodig is voor zowel module (1) als module (2) wordt verzameld in stap (0). Modellen voor stap (l) en (2) zijn geiinplementeerd in twee software modules, die beslissingsondersteuning geven in genoemde stappen. Navolgend worden beide besproken.

Module (1): recovery-strategieen

Een recovery-strategie beschrijft op welke wijze terug te nemen produkten moeten worden verwerkt. In essentie komt dit neer op het bepalen van (a) een optimaJe demontage-graad van het produkt (waarbij ook 'geen demontage' als uitkomst mogelijk is) en (b) het toewijzen van verwerkingsopties (hergebruik, recycling of verbrandenlstorten) aan het produkt danwel de vrijvallende componenten. Een recovery­strategie wordt bepaald voorcifgaande aan daadwerkelijke terugnarne, omdat het dient als uitgangspunt voor het geografisch logistiek netwerk ontwerp in module (2). Overigens wordt de recovery-strategie weI operationeel geYmpiementeerd zodra de logistieke keten is opgezet. Een recovery-strategie wordt bepaald voor aile produkten die retour moeten worden genomen. Uitgangspunt in het bepalen van een recovery-strategie is een demontageboom. Figuur 2 geeft een vereenvoudigde demontageboom weer van een TV (genaamd TV-X). In de demontageboom is het produkt de hoogste 'demontagelaag' en de kleinste onderdelen de laagste 'demontagelaag'. Er moet nu worden bepaald tot hoe diep in de demontageboom moet worden gedemonteerd en welke verwerking moet plaatsvinden. Bijvoorbeeld: een optimale demontage-graad kan 'produkt' zijn (er wordt dan niet gedemonteerd) en een optimale optie 'refurbishing'. In dat geval wordt het produkt na reparatie en 'oplappen' weer verkocht aan de consument. In andere gevallen wordt er wei gedemonteerd en kunnen de componenten op verschillende wijze worden verwerkt. Zij kunnen bijvoorbeeld worden gerepareerd voor de service stock, de materialen kunnen worden gerecycleerd en tenslotte zal ook nog een aanzienlijk deel in de verbrandingsoven verdwijnen.

Figuur 2 hier

De toepasbaarheid van verwerkingsopties hangt af van vele faktoren, zoals bedrijfseconomische kosten, marktvraag en opbrengsten, milieuvoorschriften en retourkwaliteit. Een belangrijk element is onzekerheid in retourkwaliteit. Om hiermee te kunnen omgaan worden kwaliteitsklassen onderscheiden. De probleemhebber (bijvoorbeeld de producent, maar dit kan ook een consultant of dienstverlener zijn) kan een wiUekeurig aantal kwaliteitsniveaus defmieren voor het retourprodukt en de componenten. Vervolgens zijn, athankelijk van het kwaliteitsniveau, bepaalde verwerkingsopties wei of niet toepasbaar. Bijvoorbeeld, hergebruik van componenten kan aileen maar als de kwaliteit ervan goed is. Bovendien is

de kwaliteit van het produkt en de componenten aan elkaar gerelateerd middels een bepaa\de kansverdeling: als het produkt goed is dan is de kans op goede onderdelen groter, als het produkt van slechte kwaliteit is dan is de kans op goede onderdelen. De crux van het verhaal is nu dat demontage- en verwerkingsbeslissingen athangen van de toepasbaarheid van verwerkingsopties bij verschillende kwaliteitsniveaus en de kans dat deze kwaliteitsniveaus worden aangetroffen. Bijvoorbeeld, als bij een produkt dat in slechte toestand retour komt dan is de kans op goede componenten -geschikt om als service part te dienen- klein is, dan zal in het algemeen niet verder worden gedemonteerd. Het produkt zal als geheel geshredded worden, waama materialen kunnen worden nagescheiden en gerecycleerd (uiteraard indien technisch en milieukundig verantwoord). Een recovery-strategie is als beschrijving van hoe een retourprodukt moet worden verwerkt dus geformuleerd als een set conditionele (=kwaliteitsathankelijke) beslissingsregels met betrekking tot demontage en verwerking. Recovery-strategieen kunnen het best worden weergegeven middelseen flow­chart. Dit is voor TV-X gedaan in Figuur 3. Bij een recovery-strategie hoort een (verwachte) netto opbrengst en verwachte produkt flows bestemd voor transport, demontage - en verschillende verwerkingsprocessen. Dit laatste wordt met name gebruikt in module (2), omdat het retourlogistiek netwerk de capaciteit moet leveren voor deze processen. In feite worden in module (l) beide uiteinden van de retourketen, te weten aanbodmarkten en de hergebruikmarkten (inclusief afvalverwerking), op elkaar afgestemd. In module (2) wordt nu het tussenliggende retourlogistieke netwerk geoptimaliseerd.

Figuur 3 hier

Module (2): retourlogistiek netwerk ontwerp

In deze module wordt ten eerste bepaald welke processen nodig zijn voor de implementatie van de in module (1) bepaalde recovery-strategieen. Bijvoorbeeld, de recovery-strategie van TV -X vereist processen zoals aangegeven in de procesboom Figuur 4a. Hierin worden de processtappen en de relatieve omvang van de stromen (per produkt) weergegeven. Op soortgelijke wijze wordt dit gedaan voor andere produkten zoals in Figuur 4b voor TV van type 'Y'.

Figuur 4 a en b hier

Ten tweede worden in deze module efficiente locaties en capaciteiten voor faciliteiten bepaald waar deze processen moeten plaatsvinden en tevens worden de produktstromen tussen deze faciliteiten geoptimaliseerd, zodanig dat overall kosten minimaal zijn, procesbomen voor aIle produkten worden geImplementeerd en capaciteitsrestricties voor faciliteiten en transport in acht worden genomen. De kosten bestaan hierbij uit vaste en variabele verwerkingskosten, transportkosten en investeringskosten, waarbij per proces economies of scale van centraal verwerken worden afgewogen tegen besparingen, met name op transportkosten, bij decentraal verwerken. Het uiteindelijke netwerk ontwerp voor verwerking van de TVs X en Y zou er bijvoorbeeld zo kunnen uitzien als weergegeven in Figuur 5.

Figuur 5 hier

Discussie: waarde als management tool en uitbreidingen

De ontwikkelde optimalisatie-modellen dienen als tool om op taktisch/strategisch management niveau beslissingsondersteuning te geven in het bepalen van recovery-strategieen en retourlogistiek netwerk ontwerp. Hierbij kan tevens antwoord worden gegeven op de management vragen als:

Zijn milieutaakstellingen haalbaar en tegen welke prijs? Deze resultaten zijn bruikbaar in onderhandelingen met overheden.

Welke vormen van herwinning zijn goedkoop ofjuist kostbaar? Dit kan worden gebruikt in bijvoorbeeld het aansturen van R&D met betrekking tot Design For Recycling en het ontwikkelen van demontagelijnen.

Wat zijn kostenverschillen tussen diverse locaties en hoe verlopen de kostenfuncties? Interessant is bijvoorbeeld om te analyseren ofhet verplaatsen van recyclingactiviteiten naar lage-loon landen bedrijfseconomisch rendabel is.

Welke hergebruikmarkten moeten worden ontwikkeld?

Voor het herafzetten van herwonnen produkten, componenten en materialen moeten markten worden ontwikkeld. Het is nuttig te weten welke markten potentieel rendabel zouden kunnen zijn, waar afzetproblemen kunnen optreden etc.

Zijn allianties zinvol? Hierbij spelen aspekten als economies of scale bij samenwerking met andere fabrikanten en de effekten van make-or-buy beslissingen een rol.

Ook kunnen uiteenlopende scenario's worden doorgerekend, bijvoorbeeld voor verschillende retourvolumes of wisselende marktprijzen voor gerecycleerde materialen. De robuustheid van een netwerk is erg belangrijk, omdat onzekerheid in retourlogistiek een grote rol speelt. Een goede gevoeligheidsanalyse maakt het netwerk minder kwetsbaar voor onzekerheid in omgevingsfaktoren. Laten we vervolgens naar uitbreidingen en aandachtspunten v~~r vervolgonderzoek kijken. Een van onze belangrijkste uitgangspunten is de ketenbenadering, hetgeen inhoudt dat wordt gestreefd naar een overall optimum in de keten, ongeacht belangentegenstellingen van verschillende partijen. Hoewel deze benadering in de praktijk steeds meer in opkomst is dient men zich ervan bewust te zijn dat meerdere actoren, zoals centrale overheid, gemeenteIijke inzamelaars, cornmerciele dienstverleners, producenten, detailhandel, enz., zich bemoeien met de opzet (en het operationeie management) van de retourketen. Toekomstig retourketenonderzoek zou zich moeten richten op de vraag hoe om te gaan met belangentegenstellingen, hoe de taakverdeling tussen actoren moet zijn, hoe fmanciering van ketenactiviteiten moet worden geregeld, hoe make-or-buy beslissingen worden genomen etc. Deze aspecten moeten vervolgens weer worden teruggekoppeld naar de wiskundige modelontwikkeling. Verdere uitbreidingen kan men doen in de richting van integrale optimalisatie van voorwaartse- en retournetwerken warmeer deze processen gekoppeld zijn. Bijvoorbeeld, in de copieerindustrie worden machines gebouwd die voor 50% uit gerefurbishde ('oude') onderdelen en voor 50% uit nieuwe onderdelen zijn samengesteld. Hierbij moeten assemblage en her-assemblage processen worden geihtegreerd. Separate optimalisatie van het retournetwerk kan hier tot sub-optimale oplossingen leiden. Derhalve zijn er mogelijkheden voor integrale optimalisatie-modellen. Tenslotte maken wij de opmerking dat recovery-strategieen weliswaar dienen als input voor de retourlogistiek netwerk ontwerp, maar dat de laatste ook invloed kan hebben op de eerste. Bijvoorbeeld, transportkosten (onderdeel van module (2» kunnen grote invloed hebben op de rentabiliteit van bepaalde verwerkingsopties en dus op recovery-strategieen bepaald in module (1). Derhalve kan een iteratie in de optimalisatie noodzakelijk zijn.

Conclusies

In dit artikel is beschreven op welke wijze wiskundige optimalisatie-modellen, zoals ontwikkeld in binnen het promotieonderzoek van de auteur, beslissingsondersteuning kunnen geven in het opzetten van een efficient retourlogistiek netwerk op basis van producentenverantwoordelijkheid. Dit geschiedt in 3 stappen: forecasting (0), recovery-strategieen (1) en retourlogisitiek netwerk ontwerp (2). De stappen 1 en 2 zijn binnen het onderzoek onderwerp van studie geweest. De waarde van de modellen als management tool is bediscussieerd en richtingen voor vervolgonderzoek zijn aangegeven. Een en ander is gelIIustreerd aan de hand van een virtuele case. Overigens zijn de modellen ook in echte praktijkcases uitgetest, namelijk bij Roteb, stadsreiniger van Rotterdam, en ace, fabrikant van copieermachines in Venlo. Het mag duidelijk zijn de producentenverantwoordelijkheid de toepassing van hergebruik en recycling in een geheel ander licht zet. Het is minder eenvoudig dan vroeger om op rendabele wijze hergebruik en recycling toe te passen. In dit verband kurmen de ontwikkelde optimalisatie-modellen een bijdrage leveren in het opzetten van economisch en ecologisch verantwoorde retourketens. Want aileen als deze beide doeistellingen worden gerealiseerd kan men van succesvol milieubeleid spreken.

Samenvatting (kortom)

De hedendaagse samenleving heeft te maken met een toenemende stroom afgedankte produkten en verpakkingen. am de problemen het hoofd te bieden gaan de overheden in Europa hun milieubeleid volgens een nieuw concept, Integraal Ketenbeheer, vormgeven. Integraal Ketenbeheer is erop gericht materiaalstromt;n te sluiten, teneinde emissies en restafval te minimaliseren. Overheden kunnen dit echter

niet zelf reaIiseren. Middels wetgeving en regulering wordt het probleem verlegd naar de industrie middels de zogeheten producenten~verantwoordelijkheid. Producenten worden verantwoordelijk gesteld voor terugname, herwinning en hergebruik van hun eigen produkten wanneer deze in het afvalstadium zijn terechtgekomen. Dit betekent dat de traditionele logistieke keten moet worden uitgebreid met een retourketen. Herwinning kan op verschillende manieren worden gereaJiseerd. Aliereerst moet een onderscheid worden gemaakt naar niveau van herwinning, dat wil zeggen produkt en verschillende niveaus van componenten. Daamaast zijn verschillende toepassingen mogelijk: hergebruik, recycling, en de 'traditionele' afvalverwerking, verbranden en storten. Producentenverantwoordelijkheid confronteert producenten met vele nieuwe management problemen. Dit nieuwe gebied wordt wei samengevat met de term Product Recovery Management. Retourlogistiek is een van de onderdelen van Product Recovery Management, waarbij het opzetten van een efficiente retourlogistieke keten een belangrijke uitdaging vormt. Dit laatste is het centrale onderwerp van het uitgevoerde promotieonderzoek. Het opzetten van een retourketen geschiedt grofweg in drie stappen: (O) het voorspellen van hoeveeiheid, samenstelling en kwaliteit van retourstromen, alsmede het voorspellen van interne en exteme secundaire eindmarkten, (l) het bepalen van een recovery strategie, waarin demontagegraad en optirnale herwinningsopties worden bepaald en (2) het fYsiek (geografisch) ontwerp van de retourlogistieke keten, waarin wordt bepaald welke faciliteiten, waar, met welke capaciteit worden gemstalleerd en hoe produktstromen lopen tussen deze faciliteiten. In het onderzoek komen de vragen (l) en (2) aan de orde. Wij richten ons op ketens van duurzame samengestelde consumentenprodukten, waarbij de fabrikant als centraal verantwoordelijke en beslissingsnemer in de keten wordt beschouwd. Economische doelstellingen staan centraal en milieu~aspecten worden als kritische randvoorwaarde beschouwd. Binnen dit onderzoek worden logistieke optirnalisatie (OR~) modellen ontwikkeld, die worden geiinplementeerd in software. Deze software geeft beslissingsondersteuning in het opzetten van een efficiente retourlogistieke keten in de stappen (1) en (2). Belangrijk is dat de recovery strategieen dienen als input van het retourlogistieke netwerk ontwerp, aangezien de logistieke keten voldoende capaciteit moet levereD voor het realiseren van deze recovery strategieen. De werking van de modellering is gemustreerd aan de hand van een case. Tevens zijn uitgangspunten bediscussieerd en richtingen voor vervolgonderzoek aangegeven.

(her-)assemblage

afvalverwerking I+----~ retourlogistiek '-------------'

Figuur 1: Verlengen van de produkt levenscyclus via vormen van hergebruik en recycling

bedrading

Figuur 2: Demontageboom van een vereenvoudigde TV (TV-X)

test kwaliteit produkt TV

tlecht (50%)

demonteer TV

----10>.. hergebruik TV goed (50%)

shred kast en recycle plastic (30%)

verbrand beeldbuis in speciale faciliteit Lv.m. gevaarlijke stoff en (40%)

test kwaJiteit transformator r hergebruik transformator (30%) goed (25%)

slecht (75%)

shred ---to> recycle koper (90%) transforrnator ---to> recycle plastic (10%)

Figuur 3: Virtueel voorbeeld van een recovery strategie voar TV-X

0.5+0.04 0.2

~rand~

Figuur 4a: Procesboom van recovery strategie voor TV-X

inzarneling

demontage

shredding

GieriaalreCY~

Figuur 4b: Procesboom van recovery strategie voor TV-Y

consument

inzamel- en teststations

demontagestations

shredder

kringloopwinkel

materiaalrecycler (koper en plastic)

verbrandingsoven

Figuur 5: Virtu eel voorbeeld voor geografisch netwerk ontwerp voor TV-X (-+ ) en -Y ( """n".,. )

01. Hightech entrepreneurship in the low countries? W. Hulsink, B. v.d. Meer, E. Meeussen. 1999.47 p.

02. The Orginis of Art. Self-Organization and Selection in the Evolution of Art Artefacts. The role of the Accademia del Disegno (Florence, 1563). Patrick Bronger. - 1999 . lOp.

03. Mainports Brainports en logistiek in beweging. J. van Nunen, P. van der Vlist. - 1999. 14 p.

04. An iterated dynasearch algorithm for the single-machine total weighted tardiness scheduling problem. R.K. Congram, C.N. Potts, S.L. van de Velde. - 1999.20 p.

05. Partnerships in reverse logistics: OR-model building in view of practical developments.H.R. Krikke - 1999. 11 p.

06. Network design in reverse logistics: A quantitative model. H.R. Krikke, E.1. Kooi, P.c. Schuur. - 1999. 10 p.

07. Ein Interdisziplinares Budgetmodell. G.B.K. de Graan. - 1999. 24 p.

08. Interdisciplinary modelling budgets of knowledge management. - G.B.K. de Graan. - 1999. 44 p.

09. An interdisciplinary budget model and knowledge management. - G.B.K. de Graan. - 1999. 12 p.

10. International Codes of Conduct and Corporate Social Responsibility. Content and context of a new wave in voluntary regulation. - Ans Kolk, Rob van Tulder, Carlijn Welters. - 1999. 21 p.

11. Emergent Governance (cultural determinants of organizing). Slawomir Magala. - 1999.40 p.

12. Het ontwerpen van een retourlogistiek netwerk voor duurzame consumentenprodukten op basis van producentenverantwoordelijkheid. H.R. Krikke. - 1999. 10 p.

13. Besluit verwijdering wit en bruingoed: een verwijderingsbijdrage voor electronica-produkten? Harold Krikke. -1999.20 p.

14. A measure of suppliers' and customers' perceptions of the market orientation of manufacturers. Fred Langerak, Kris Nootenboom, Niels van der Knaap. - 1999. 26 p.

15. On custom in economics: the case of humanism and trade regimes. Barbara Krug. - 1999. 26 p.

16. The impact of employee communication and external prestige on organizational identification. Ale Smidts, Cees van Riel, Ad Pruyn. 1999.32 p.

•