Het lijden geleid. Een tegendraadse kijk op suïcide in detentie. Zutphen, september 2012

==================================================================================

Aangekondigd is de publicatie van een boek over suïcide in detentie. Omdat het boek nog niet kan

worden bestudeerd, citeer ik de aankondiging. (1)

Elk overlijden leidt tot vragen. Een overlijden in de gevangenis des te meer, gezien de verantwoordelijkheid van de staat voor de gedetineerde. Het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) legt lidstaten de

verplichting op om onderzoek te doen naar elk overlijden in de gevangenis. In dat onderzoek moet een aantal vragen aan de orde komen. Heeft de staat adequate medische zorg geboden? Was het overlijden te voorzien en te

voorkomen? Hoe is gereageerd op ziektesignalen? In het geval van zelfmoord eist het Hof bijkomende opheldering. Ook hier ligt de klemtoon van het EHRM op het

voorkomen waar mogelijk en onderzoeken waar nodig. Heeft de betrokkene zich suïcidaal geuit? Heeft de betrokkene eerder een poging tot suïcide gedaan? Zijn er voldoende maatregelen genomen om de suïcide te voorkomen? Dit boek is het resultaat van een recent onderzoek naar suïcide in penitentiaire inrichtingen en suïcides

gepleegd onder de zorg van de politie, verricht in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Er is in dit onderzoek naar gestreefd om helder te krijgen ‘wie suïcide in detentie pleegt’. Tevens is in kaart gebracht welk

onderzoek verricht is na een overlijden door suïcide en wat het resultaat was van dit onderzoek. Het boek is opgezet vanuit mensenrechtelijk perspectief. Bij elke vraag hebben de auteurs zich gericht op de verplichtingen die

voortkomen uit de rechtspraak van het EHRM. De bevindingen in dit boek zijn van groot belang om zo veel mogelijk suïcides te voorkomen en van elke suïcide te blijven leren.

De auteurs hebben een medische en verpleegkundige dan wel juridische achtergrond. Beide perspectieven komen in deze publicatie aan bod. (einde citaat)

Nauwelijks opvallend is het uitgangspunt: het waar mogelijk voorkomen van suïcide, opgevat als

zelfmoord (in plaats van zelfdoding). Nauwelijks opvallend, omdat we er grosso modo met z’n allen

van overtuigd zijn dat zelfdoding een ziekte is, dan wel een uiting van ernstig lijden, dan wel een

ongeoorloofde daad (door welke kracht of persoon dan ook).

Er moet immers op z’n minst alles aan worden gedaan om zelfmoord te voorkomen.

Op zichzelf is zo’n uitgangspunt wel begrijpelijk omdat het uitgevoerde onderzoek zich netjes houdt

aan de verplichting die het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) de lidstaten oplegt,

namelijk om onderzoek te doen naar elk overlijden in de gevangenis. Omdat elke gedetineerde de

verantwoordelijkheid is van de staat, is zo’n onderzoek absoluut noodzakelijk.

Maar zou er in het onderzoek ook ruimte zijn voor het zelfgekozen einde? Voor de afweging dat het

einde van dit leven in de ogen van de betreffende gedetineerde de voorkeur verdient, zo de lezer wil:

het einde van het eigen leven voor de gedetineerde zelf meerwaardig is boven de last van de

detentie? Ik vrees van niet.

Het mensenrechtelijk perspectief van het Europees Hof impliceert jammer genoeg niet het

menselijke recht rond zelfbeschikking en lichamelijke integriteit.

De achtergrond van de auteurs in ogenschouw nemend, behoeft kennelijk het medisch/

verpleegkundige en juridische perspectief aanvulling met de menselijke factor van de gevangene.

Als een gedetineerde zelf zijn levenslot in handen wil nemen en zijn lijden wil bekorten, wat is er dan

op tegen om de ultieme vorm ervan (zelfdoding) mogelijk te maken, zolang de kaders van de

veroordeling (straf, uitsluiting uit regulier maatschappelijke verbanden) worden gerespecteerd?

De kernvraag in dezen is voor mij ”wie het lijden leidt’.

En laat god het verhoeden dat de staat zulks gaat doen.

Gert Rebergen, deeltijdactivist

1 W. Duijst, E. Thoonen, S. van der Gaauw, N. Korthals. Suïcide in detentie & EVRM. Maklu-Uitgevers (in press). Zie verder:

www.maklu.be.