Nieuwsbrief nr 12 - Juli 2018

DuurzaamBankieren

Het Hoe en Waarom #12

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Richard Reporting

Richard Kooloos, Hoofd Duurzaam Bankieren, bezoekt collega’s en vraagt hen welke

resultaten zij boeken op het gebied van duurzaamheid. In deze video is hij te gast bij

kantoor Den Haag, een van de duurzaamste kantoren van de bank, en gaat het gesprek

over duurzaam beleggen.

Ambitie: ‘duurzaam’ moet de norm

worden in beleggen

ABN AMRO heeft stevige ambities

als het gaat om duurzaam beleggen.

Richard Kooloos bezoekt in deze

video Senior Beleggingsadviseur

Robin Landman en Sustainability

Manager Investments Vincent

Triesschijn. Richard vraag zich onder

meer af hoe ABN AMRO duurzaam

beleggen nog nadrukkelijker ‘op de

kaart’ wil zetten.

Performance duurzaam beleggen

Dat laatste, daar zit voor veel

‘beginnende duurzaam beleggers’

de verrassende crux, merkt Senior

Beleggingsadviseur Robin Landman

in de praktijk: ‘Een van de mythes

die over duurzaam beleggen bestaat,

is dat je als belegger een soort prijs

betaalt voor het feit dat je met je

investeringen positief bijdraagt aan

maatschappij of milieu. Maar de

feiten en onze eigen performance

laten iets anders zien: met

duurzaam beleggen haal je dezelfde

rendementen als met niet-duurzaam

beleggen.’

Richard Reporting

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

De roep om hernieuwbare energie klinkt luider dan ooit. We zitten in een overgangsfase.

Mede door de toenemende energievraag kunnen we voorlopig nog niet zonder fossiele

brandstoffen, maar het aandeel hernieuwbare energie groeit flink. Rutger van Nouhuijs,

CEO Corporate & Institutional Banking (CIB) over de ambities van ABN AMRO.

Energietransitie

Groei in transacties op markt van hernieuwbare energie

CIB kwam onlangs naar buiten

met een stevige groeiambitie: de

exposure op hernieuwbare energie

moet eind 2020 verdubbeld zijn, en

in 2023 nog eens verdubbelen. De

energietransitie voltrekt zich snel. De

ambitie van ABN AMRO beweegt

mee. De exposure die de bank heeft

op hernieuwbare energie groeit

flink. Rutger van Nouhuijs vertelt

over hoe de bank dit aanpakt. Alleen

dit jaar al deed CIB een flink aantal

nieuwe transacties op de markt van

hernieuwbare energie.

Rutger start met een blik op de

macrotrends. “Op wereldschaal

leven we in een tijd van flinke

bevolkingsgroei en toenemende

welvaart. De vraag naar energie

en grondstoffen neemt daardoor

almaar toe. Door de groeiende

handel zijn er ook steeds meer

vervoersbewegingen. Al deze

ontwikkelingen dragen al decennia

lang bij aan de toename van CO2-

uitstoot. Dat resulteert weer in

de opwarming van de aarde en

de stijging van de zeespiegel.

Statistieken tonen aan dat de

warmste zomers ooit voor een groot

deel na de eeuwwisseling vielen.

Onze planeet verzwakt hierdoor

in een rap tempo. In 2015 hebben

vrijwel alle landen tijdens het akkoord

van Parijs afspraken gemaakt om

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Energietransitie

de CO2-uitstoot terug te dringen.

Doelen die we ook vanuit ABN

AMRO onderschrijven.”

Van het gas af

In Nederland gaat de energietransitie

gepaard met een andere belangrijke

ontwikkeling, die een versnelde

overgang naar hernieuwbare energie

noodzakelijk maakt. Rutger: “We

hebben jarenlang de luxe gehad

van de gasbubbel in Slochteren.

Alleen bracht de winning van dit

aardgas steeds meer problemen

met zich mee. Ook met het

oog op het terugdringen van de

CO2-uitstoot heeft de regering

besloten dat we van het aardgas

af moeten. Nieuwbouwhuizen

die nu gebouwd worden, krijgen

niet meer vanzelfsprekend een

gasaansluiting. Ook is er een enorme

toename van elektrische auto’s en

transportdiensten. Maar hier is wel

elektriciteit voor nodig. Ook vanuit

deze ontwikkelingen neemt de vraag

naar hernieuwbare energie – uit

wind, zon of water – toe.”

“Net als die gasbubbel die ons

jarenlang van energie heeft voorzien,

lijkt nu ook onze ligging aan de

Noordzee in ons voordeel uit te

pakken”, vervolgt Rutger. “De wind op

zee biedt ongekende mogelijkheden

om energie op te wekken. We

hebben, op de vaarwegen na, de

hele Noordzee tot onze beschikking

voor windmolenparken. Hiermee

kunnen we straks in het overgrote

deel van onze energiebehoefte

voorzien. Deze markt is in versneld

tempo aan het professionaliseren. Er

zijn steeds meer consortia die samen

gigantische projecten optuigen. Zo

hebben Van Oord, Siemens en Tennet

vorig jaar het windmolenpark Gemini

ten noorden van Ameland geopend.

ABN AMRO Bank had een leidende

rol bij de financiering van Gemini.”

Wat je aandacht geeft, groeit

CIB is al jarenlang een belangrijke

financier op de energiemarkt.

“Wij zijn sinds jaar en dag een

energiebank. We hebben teams in

Europa, Azië en Noord-Amerika die

met elkaar steeds meer transacties

doen. Daar leer je enorm veel van

en dat maakt dat onze expertise

met de dag groeit. Ik zie het als een

vliegwiel van kennis en kunde. Het

mooie is dat we al die expertise

ook weer gelijk bij andere klanten

kunnen inzetten. Het is waar wat ze

zeggen: wat je aandacht geeft, dat

groeit. Mede doordat wij als bank

een voortrekkersrol vervullen, is de

betrokkenheid van veel van onze

relaties bij dit onderwerp groot. Dat

is goed voor de klant, goed voor de

maatschappij én goed voor de bank.”

Rutger: “We zullen als bank steeds

meer energiespecialisten nodig

hebben, voor de projecten maar

ook voor risk. Kun je je voorstellen

welke technische en projectrisico’s

er kleven aan het financieren van

een windmolenpark? Dan krijg je te

maken met vragen als: welk type

windmolens is voorzien en hoe

onderhoudsgevoelig zijn deze? Wat

gebeurt er als de energieopbrengst

achterblijft? Of als de vraag naar

energie zich niet ontwikkelt zoals van

tevoren berekend? Bij al dit soort

vragen moet je vooraf inschatten

hoe groot de risico’s zijn en dit ook

contractueel vastleggen. Dat kan niet

zonder verstand van energiezaken.”

Dilemma’s horen bij transitie

Rutger onderstreept het belang om

klanten actief mee te nemen in de

energietransitie. “We krijgen de

wereld niet in één dag veranderd.

We zijn morgen nog niet op optimale

sterkte met onze windmolenparken.

Als we nu stoppen met aardolie,

vallen veel industrieën stil. Denk

bijvoorbeeld aan transport en zware

industrie. Zo’n transitiefase gaat met

dilemma’s gepaard. We hebben de

ambitie een leidende bank te zijn

in de energietransitie. Maar je hebt

ook klanten die niet alleen in het

voor batterijtechnologie momenteel

veelgevraagde lithium en kobalt

handelen maar ook in andere,

milieubelastende grondstoffen. Wat

doe je dan, geen zakendoen? We

kunnen het tij niet zo maar keren,

we zijn nog steeds afhankelijk van

olie en gas. Dat neemt niet weg dat

wij onze klanten moeten challengen.

En dat doen we dus ook. Onder

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Energietransitie

meer door ons financieringsbeleid

aan te scherpen. We verstrekken

bijvoorbeeld geen kredieten meer

aan nieuwe kolencentrales of aan

oliewinning uit teerzanden. En

energiebedrijven zullen een duidelijke

transitiestrategie moeten hebben om

voor financiering in aanmerking te

komen.”

Dat wij als bank onze invloed moeten

uitoefenen staat voor Rutger vast.

Hij is blij met alle initiatieven die de

bank vanuit onder meer Missie 2030

ontplooit om de CO2-uitstoot van

gebouwen te beperken. “Je ziet die

invloed ook duidelijk bij onze collega’s

van Hypotheken. Zij hebben een

portefeuille van zo’n 150 miljard euro

en stellen zich ten doel in 2030 alle

panden op gemiddeld energielabel

A te hebben. Dat scheelt enorm in

energieverbruik en daarmee ook in

CO2 uitstoot. Vanuit de zakelijke bank

hebben we een dergelijke ambitie op

commercieel vastgoed. Daarnaast

zetten we dus ook sterk in op het

stimuleren van de energietransitie

en, niet te vergeten, het financieren

van circulaire bedrijfsmodellen.

Want ook met het hergebruik van

grondstoffen, dring je de CO2

uitstoot terug.”

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Commercieel vastgoed op weg naar energielabel A

De duurzame ambitie van het onderdeel commercieel vastgoed liegt er niet om. Eind 2018

wil de bank 30% van het gefinancierde vastgoed op energielabel A hebben. En dat terwijl in

2015 de teller nog maar op 1% stond. Hoewel de transitie zich in rap tempo voltrekt, lijkt die

ambitie niet helemaal realistisch. Maar Erik Steinmaier en Olaf Rutten zien vooral de grote

stappen voorwaarts die ze samen met klanten maken. De verkiezing tot meest duurzame

vastgoedbank in 2017 was daar een mooie bevestiging van.

Volgens Olaf, transitieleider

commercieel vastgoed, was de

torenhoge ambitie een bewuste

keuze. “Als je dingen echt in beweging

wilt brengen, kun je beter aan de hoge

kant gaan zitten. Als we van 5 à 10 %

waren uitgegaan, hadden we onze

doelstelling weliswaar gehaald, maar

waren we lang niet zo ver gekomen.

Nu zijn we in drie jaar tijd van 1%

naar bijna 15% gestegen en het jaar

is nog niet voorbij.” Net als bij andere

onderdelen van de bank vallen ook de

CO2-reductieplannen van commercieel

vastgoed onder Missie 2030. In dat

jaar moet al het vastgoed dat de bank

financiert gemiddeld energielabel A

hebben.

Verplicht energielabel C in 2023

Inmiddels stelt ook de overheid

regelgeving in het vooruitzicht,

in 2023 moeten alle kantoren in

Nederland minimaal energielabel C

hebben. Voldoet een kantoor tegen

die tijd niet aan deze eis, dan is een

herfinanciering van het vastgoed niet

meer mogelijk. Olaf merkt dat dit veel

kantooreigenaren tot actie aanzet.

“Deze maatregel van de overheid is

vooral goed om de achterblijvers in

beweging te krijgen. Wij gaan hierover

ook actief in gesprek met onze

klanten. Als financier willen wij straks

ook geen kantoren meer in portefeuille

hebben lager dan energielabel C.”

Duurzaam vastgoed

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Op dit moment brengt de bank de

kantorenpanden in kaart die nog geen

energielabel C hebben. Olaf: “Deze

klanten vragen we met een plan te

komen om de transitie mogelijk te

maken. Vanuit een centraal systeem

monitoren we de voortgang. Waar

nodig helpen we onze klanten om op

tijd aan de regelgeving te voldoen. In

ieder geval gaan we zonder plan niet

herfinancieren of financieren. Maar

gelukkig maken de meeste klanten

direct de stap naar energielabel A.”

ABN AMRO duurzame

investeringstool

“Klanten kunnen gebruikmaken van

onze duurzame investeringstool”,

gaat Olaf verder. “Voor elk kantoor

dat de energietransitie in gang wil

zetten, is het een nuttig instrument.

Het bepaalt eerst het vertrekpunt van

een gebouw en schetst daarna wat

er moet gebeuren om het gebouw

energieneutraal te maken. Ook rekent

de tool uit welke maatregelen nodig

zijn om bijvoorbeeld energielabel C

te behalen en krijg je te zien welk

effect je daarmee bereikt. Om klanten

vervolgens ook tot actie te verleiden,

bieden we hier als bank een 100%

financiering voor. De tool van CFP

Green Buildings is gratis, hierdoor

is de drempel laag. Als je hier een

consultant voor moet laten komen,

ben je al snel 2.000 euro kwijt.”

Zonne- of windenergie

Op de vraag wat de grote versnelling

nog in de weg staat, antwoordt Olaf:

“Het is vooral de woningenmarkt die

achterblijft. En dat is ook wel logisch.

Als je een appartementencomplex

met 80 woningen hebt, moet je al die

afzonderlijke huizen verduurzamen.

Hiermee is veel tijd en geld gemoeid

en dat moet wel rendabel zijn.” Volgens

Olaf onderzoekt de bank intussen ook

andere mogelijkheden. “Als een pand

niet goed scoort op energie-efficiëntie

omdat het een monumentaal pand

is dat tocht, wil dit niet zeggen dat je

dan maar niets moet doen. Je kunt je

energie ook uit hernieuwbare bronnen

als de zon of de wind laten komen.”

The right to copy

Erik Steinmaier, directeur commercieel

vastgoed, benadrukt het belang van

samenwerken. “Wij kunnen van alles

willen, maar onze klanten moeten

het wel gaan waarmaken. Daarom

staan we open voor hun plannen,

besteden we veel tijd aan het delen

van ervaringen en brengen we klanten

ook met elkaar in contact.” The right to

copy is steeds vaker het uitgangspunt,

Erik vindt het een inspirerende tijd.

“We zijn nog niet zo lang geleden

gestuit op de best practices van ASR.

Deze woningbelegger heeft een

succesvolle transitie van woonhuizen

van energielabel F naar A begeleid.

Wij kregen een kijkje in de keuken en

konden ons voordeel doen met de

quick wins en het plan van aanpak.”

Andersom doet de bank dit ook. Erik:

“We brengen onze klanten regelmatig

met elkaar in contact tijdens events,

zo organiseerden we onlangs ‘Groene

versus bruine kantoren’.”

Naar een energieneutraal 2030

Als we vragen welk project er

uit springt, hoeft Erik niet lang na

te denken: het Bajes Kwartier in

Amsterdam. Bajes Kwartier wil

een proeftuin zijn voor duurzame

energieopwekking, circulair

materiaalgebruik en een gezond

stadsleven. ABN AMRO treedt op als

financier. Bij de keuze voor de bank

speelde de duurzaamheidsambitie

Missie 2030 een belangrijke rol. Erik:

“In dit project komen energietransitie

en circulaire economie samen en

staat de gebruiker in alles centraal.

Het wordt een nieuwe hotspot

waar groen, gezond, geïnspireerd

en gelukkig, wonen, werken en

recreëren centraal staat. Het streven

is om de impact op het klimaat tot

nul te reduceren.”zegt Nieuwkamp.

Bijvoorbeeld in dezelfde straat of

vriendengroep. ‘Verduurzaming blijkt

heel aanstekelijk.’

Duurzaam vastgoed

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Circulaire economie

Circulaire gebouwen bevorderen vitaliteit

Met Circl als proeftuin voor een circulair gebouw, bouwproces en exploitatie was een snelle

doorstart naar andere gebouwen en bedrijfsonderdelen van de bank vanzelfsprekend.

Céline Pessers – manager Circulaire Economie binnen Facility Management – houdt zich

dagelijks bezig met deze transitie. Na anderhalf jaar pionieren, dilemma’s en keuzes is het

circulaire vliegwiel flink aan het draaien.

ABN AMRO heeft een aantal

stevige ambities op het gebied van

duurzaamheid. Met Missie 2030

wil de bank al het vastgoed wat ze

financieren of zelf in beheer hebben

naar een gemiddeld label A brengen.

Een ander streven is dat duurzaam

beleggen de standaard gaat worden.

En daarnaast wil de bank action

leader zijn in de circulaire economie.

In dat laatste kader passen de vele

‘circulaire initiatieven’ die ABN

AMRO inmiddels zelf heeft ontplooid,

en die een schat aan ervaringen en

lessen opleveren. Bekend is het

voorbeeld van Circl, maar ook in de

kantoren Amstelveen en Oosterhout

experimenteert de bank met een

circulaire inrichting. En in Amersfoort

staan ook mooie circulaire initiatieven

op stapel. Zoals gebruikelijk in de

circulaire wereld stimuleert de bank

daarnaast the right to copy. Klanten,

leveranciers en stakeholders worden

van harte uitgenodigd zelf met

geslaagde initiatieven en doorbraken

van de bank aan de slag te gaan.

Behoefte aan standaarden

“De circulaire transitie is geen

gemakkelijke opgave maar dat

weerhoudt ons er niet van om er

actief mee door te gaan”, steekt

Céline van wal. “We willen van

circulair bouwen, verbouwen,

inrichten en inkopen een nieuwe

standaard maken. Dat is een hele

zoektocht. Er zijn zo’n 114 definities

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

voor circulaire economie. Dat maakt

het lastig om te bepalen wanneer

je iets circulair mag noemen. Het

begint met onderzoeken waar

producten vandaan komen en hoe ze

zijn gemaakt. Welke productieketen

je ook binnentreedt, er is steeds

sprake van schade voor mens, natuur

en klimaat. Veel van wat circulair

wordt genoemd, blijkt het helaas niet

te zijn.”

“Als je zo’n productieketen wilt

doorlichten, is het knap lastig om

alle gegevens boven tafel te krijgen,

gaat Céline verder. “Vaak stuit je

op een black box. Dat geldt ook

voor bedrijven in de keten zelf,

het is niet altijd even transparant.

Certificeringen en keurmerken

zijn helaas maar een deel van de

oplossing. Deze houden op bij

de vraag hoe materialen straks

weer in omloop moeten worden

gebracht, terwijl dat nu juist de kern

van circulariteit is. De markt heeft

duidelijk behoefte aan circulaire

standaarden, zowel voor produceren

als voor inkopen en rapporteren.”

Impact maken

“Maar niets doen is geen optie”,

vervolgt Céline. “Om vooruit te

komen, moeten we gewoon dingen

ontdekken, uitproberen en ervan

leren. Vorig jaar hebben we voor

onze 250 kantoren de materiaal- en

grondstofstromen in kaart gebracht.

Hiermee kregen we een goed beeld

hoe wij in onze inkoop de meeste

circulaire impact kunnen maken. De

twee grootste reststromen bleken

bouwafval en meubilair te zijn. Dus

hebben we hier nu onze focus op.

Samen met een paar start-ups zijn

we met diverse initiatieven aan de

slag gegaan. Het is onze ambitie

om de komende jaren samen met

partijen in de markt standaard

circulaire kantoren en werkplekken te

creëren.”

Drie concrete voorbeelden van

circulaire initiatieven

1. De keten voor vloerbedekking

Céline heeft hoge verwachtingen

van de lopende projecten. “Omdat

we onlangs zijn overgestapt op agile

werken, passen we overal in onze

panden de fysieke inrichting aan, om

die werkwijze te ondersteunen. Dan

praat je dus over het aanpassen van

duizenden vierkanten meters vloer.

Hiervoor wilden we een circulaire

oplossing. Samen met Rendemint

– aanbieder van software voor

circulaire inkoop – hebben we voor

een aantal vloerafwerkingen een

impactanalyse gemaakt van de hele

productieketen, de gebruiksfase en

het gebruik na de levensduur. De

vloeren die het hoogst scoorden op

circulariteit passen we momenteel

grootschalig toe bij verbouwingen in

ons kantoor in Amsterdam Zuidoost.

2. Het ontleden van circulaire

meubels

“Het tweede experiment gaat over

ons meubilair, hiervoor hebben

we samen met CircularIQ product

circularity sheets opgesteld. Op deze

materialenpaspoorten staat welke

grondstoffen een meubelstuk bevat,

wat de CO2- uitstoot is en of een

product demontabel is. We gebruiken

dit om medewerkers bewust te

maken van hun werkomgeving. Ook

dient het als input voor een dialoog

met onze leveranciers, dat gesprek

moet verdergaan dan de kwaliteit

van hun stoelen. Het is ons streven

om de hele keten in beweging te

brengen.”

3. Living lab voor radicaal

duurzame catering

Van een geheel andere orde zijn de

circulaire bewegingen in kantoor

Amersfoort. Céline: “Hier is een

kwalitatieve en circulaire koffie

de inzet. Via een partnership met

Selecta en Peeze onderzoeken

we hoe een maximaal circulair

koffieconcept eruit ziet. Zo brengen

we de volledige reis van de

koffieboon in kaart en onderzoeken

we met fabrikanten de mogelijkheid

van modulaire koffiemachines.

Amersfoort wordt ook ons living

lab voor radicaal duurzame en

gezonde catering. Daar serveren

we straks hoofdzakelijk vegetarisch,

zijn we 100% PET free, doen we

aan 0% verspilling en gaan we voor

Circulaire economie

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

een minimale CO2-uitstoot. De

succesvolle elementen nemen we

mee naar onze andere kantoren.

Werken aan vitaliteit

In het circulaire gedachtegoed is ook

de vitaliteit van medewerkers een

belangrijk uitgangspunt. Céline: “We

willen straks in Amersfoort gaan

meten wat het gebouw, maar ook

de catering doet met de gezondheid

en vitaliteit van medewerkers.

Gezonde voeding, veel daglicht,

goede luchtkwaliteit en uitzicht op

groen in plaats van beton doet veel

met mensen. Met fitte medewerkers

is er meer productiviteit en

minder ziekteverzuim. Ik ben

er een voorstander van om de

investeringen die we doen in onze

gebouwen – en daarmee indirect

in onze medewerkers – vanuit een

brede, integrale visie te benaderen.

Dit vraagt om een intensieve

samenwerking met collega’s van

HR.”

Een holistische kijk op ideeën

Voor Céline zijn het dynamische

tijden: “Ik merk dat we op een

kantelpunt zitten. Als ik iets heb

geleerd in de afgelopen anderhalf

jaar, is het wel dat we geen nieuwe

economie kunnen bouwen binnen de

kaders van het oude systeem. Maar

het bevechten van roestige kaders

is een verloren strijd waar je aardig

op stuk kunt lopen. Het gaat erom

mensen te verleiden met alternatieve

manieren van produceren,

consumeren en denken. Als je vanuit

dat perspectief de wereld inkijkt,

is de nieuwe economie eigenlijk al

in volle gang. Mijn wens voor de

toekomst? Dat het circulaire denken

bij iedereen door de aderen stroomt.”

Circulaire economie

Amstelveen: een circulair kantoor in bedrijf

Het kantoor in Amstelveen is een mooi staaltje circulair denken en

kunnen. Projectleider Bart Bos heeft samen met het bouwteam een

mix gemaakt van de lessen uit Circl en nieuwe experimenten. Bij

de verbouwing zijn energiebesparende voorzieningen aangebracht,

waardoor het pand energielabel A heeft. Leveranciers kregen de

opdracht om bij de verbouwing zoveel mogelijk materialen te gebruiken

die al een leven achter de rug hebben. Zo loop je het kantoor binnen

over een vloermat van tuftdoek, gemaakt van lege PET-flessen en

gerecyclede garen van onder andere Urker visnetten. De wandpanelen

zijn gemaakt van oude pallets. Er zijn tafels van gras, stoelen van

oude bedrijfskleding en gerecyclede gipsplaten. Nieuwe materialen

zijn minimaal cradle to cradle en duurzaam. Alle materialen worden

straks vastgelegd in een materialenpaspoort van Madaster, zodat ze

beschikbaar zijn voor een nieuw leven na de bank. Een circulair gebouw

gaat verder dan materialen, het is ook een mentaliteit. Tot de laatste dag

voor de ingebruikname is het bouwteam continu bezig geweest om de

duurzaamheid en circulariteit van het pand verder te optimaliseren.

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

De impact van Circl

De impact van Circl

Het circulaire paviljoen van ABN AMRO op de Amsterdamse Zuidas is bijna een jaar

geleden feestelijk geopend. Met recht een topjaar, zeggen directeur Merijn van den Bergh

en ‘ambassadeur’ Petran van Heel – die al vele klanten meenam naar het paviljoen.

Wat maakt Circl zo bijzonder? Op de Amsterdamse Zuidas verrijzen steeds meer hoge

gebouwen. Laag bij de grond en in de kern van het gebied ligt Circl: het circulaire paviljoen

van de bank. De houten ‘blokhut’ met mooie tuinpartijen oogt als een oase tussen de door

beton gedomineerde hoogbouw. Voor Merijn van den Bergh en Petran van Heel van ABN

AMRO was het eerste jaar een topjaar. Circl kreeg steeds meer bekendheid als circulaire

hotspot en verwierf een plek als aanjager van het circulaire gedachtegoed.

Voor Circl-directeur Merijn kende

het jaar meerdere hoogtepunten.

“Vanuit één gezamenlijke ambitie

samenwerken met de beste mensen

en de beste producten en hier

de beste klantgroepen bij zoeken

is er één. Maar ik denk ook aan

het gebouw zelf en hoe dit met

al zijn innovatieve technologie en

bijzondere partnerships vanaf de

opening in de exploitatie optimaal

heeft gefunctioneerd. Dan zijn er

nog onze medewerkers met een

beperking tot de arbeidsmarkt. Ik

heb er ongelooflijk respect voor hoe

zij hun ambitie en passie gebruiken

om hun beperking om te zetten naar

hun kracht, prachtig om te zien. En

dan heb ik het nog niet eens over al

die events waarin mooie circulaire

initiatieven bij elkaar komen.”

Circl trekt 65.000 bezoekers

Petran van Heel, sectorbanker

vastgoed, heeft zich vol ingezet

als ambassadeur. “Ik zie Circl als

een positieve hefboom. Allerlei

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

losse ideeën, initiatieven, mensen

en bedrijven komen hier samen.

Daardoor ontstaat er iets moois,

wat de som der delen overtreft.

Ik vind het heel bijzonder dat de

bank het lef heeft getoond om dit

gewoon te doen. Ik leid hier met

grote regelmaat mensen rond. Dat

zijn zakelijke relaties van de bank,

buitenlandse delegaties, studenten

en goede doelen.“ In het eerste jaar

trok Circl 65.000 bezoekers en zijn

er 6.000 mensen rondgeleid. “Dit

zijn mensen uit de hele wereld,

van architecten uit Scandinavië tot

een officiële delegatie uit Taiwan.

Alleen gisteren al hadden we tien

rondleidingen”, vult Merijn aan.

Het gaat de bezoekers niet alleen om

het gebouw, het is de hele beleving.

Tijdens het gesprek merkt Merijn

op dat de webcam beelden toont

van een stand-up vergadering van

bankcollega’s in de tuin op het dak.

“Mensen komen hier niet alleen

voor het circulaire verhaal, maar

ook voor de beleving en inspiratie.

In zo’n totaal andere omgeving met

veel hout en groen kom je tot andere

ideeën en inzichten. De Nederlandse

Vereniging van Banken was hier

onlangs voor een bijeenkomst over

bankieren en zingeving. Omdat je in

Circl ver af staat van de corporate

wereld, werkt deze plek voor zo’n

thema versterkend” Petran kan dit

alleen maar beamen. “Daarom kom

ik hier zo graag met zakenrelaties, je

komt tot hele andere gesprekken en

klanten staan hier veel meer open

voor verandering in het algemeen en

voor duurzaamheid en circulariteit in

het bijzonder.”

Gebouw als bron voor vitaliteit

Petran ziet de bouwwereld in een

rap tempo veranderen: “Naast

duurzaamheid wordt vitaliteit

steeds belangrijker. Een gebouw

moet het in zich hebben om jou

met meer energie naar buiten te

laten gaan dan dat je erin kwam. Er

zijn tegenwoordig ook certificaten

die de well-being van een pand

bepalen. Los van CO2-uitstoot,

energieverspilling en afvalstromen

gaat het ook steeds meer om de

mens. Als je mensen prikkelt door

een fijne plek voor ze te creëren,

waar ze ook nog eens goede voeding

kunnen krijgen, dan voelen ze zich

beter en presteren ze ook beter.”

Merijn ziet gasten steeds vaker

kiezen voor vis- en vleesloos. “Los

van de milieuaspecten is vegetarisch

eten vele malen voedzamer. Je krijgt

er ook veel meer energie van. Onze

chefkok Rudolf Brand weet prachtige

gerechten te maken met groenten en

peulvruchten in de hoofdrol.”

Storytelling in optima forma

Circl is geen boek dat je na het

lezen dicht slaat, het is vooral een

inspiratiebron. Volgens Petran is de

spin-off heel groot. “In de bouwfase

hebben we vrijwel alle grote bouw-

en vastgoedrelaties uitgenodigd voor

een rondleiding en toelichting. Dat

heeft de interesse gewekt en is de

basis geweest voor meer circulaire

verkenningen en initiatieven.

We organiseren nu ook circulaire

innovation days voor zakelijke relaties

die verder willen gaan. We dagen ze

uit om samen met ons een business

case voor hun eigen bedrijf te

ontwikkelen. Het hele concept straalt

ook af op medewerkers, ik ben ervan

overtuigd dat we met die 16.000

spijkerbroeken als isolatiemateriaal

de mindset van medewerkers een

andere wending hebben gegeven.”

Merijn ziet ook duidelijk dat de cirkel

rond Circl steeds groter wordt.

“Steeds meer externe partijen weten

ons te vinden, en dat juich ik alleen

maar toe.”

“Het gebouw is nooit bedoeld

geweest om alleen als clubhuis van

de bank te fungeren”, vervolgt Merijn.

“Het Urban Mining Collective –

waarin Petran namens de bank zitting

heeft – is een netwerkplatform dat

hier is opgericht. Zij richten zich op

het vraagstuk hoe we gebouwen in

de toekomst niet meer gaan slopen

maar demonteren waardoor de

materialen een nieuw leven kunnen

krijgen. Slopen wordt dus oogsten.

Ons bereik wordt steeds groter. Zo

hebben we onlangs als bank het

event ‘We make the city’ mede

mogelijk gemaakt. Dit vijfdaagse

festival op 150 Amsterdamse locaties

De impact van Circl

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

hield zich bezig met de vraag hoe

we de stad beter kunnen maken.

Dan moet je denken aan thema’s

als klimaat, veiligheid, gezondheid,

duurzaamheid en betaalbaar wonen.

Circl was één van de hotspots van

het festival.” Petran toont op zijn

telefoon een bericht van de Taiwan

News. “En ook het bezoek van de

Taiwanese delegatie heeft inmiddels

in eigen land tot concrete actie

geleid.”

Circl als living lab

Meer en meer wordt duidelijk dat

Circl – verscholen in het hart van

de Zuidas – niet ongezien blijft.

Petran: “Tijdens het World Economic

Forum in Davos wonnen we als

bank, onder andere door Circl, een

prestigieuze award in de categorie

Circular Investors. Bij de verkiezing

‘Het beste gebouw van Nederland’

werden we tweemaal tweede. Dat

je met een gebouw dat drijft op

biomassa en tweedehandsmaterialen

die eervolle vermelding krijgt, vind

ik bijzonder én bemoedigend.” Circl

gaat zijn tweede bestaansjaar in.

Merijn: “Ons vertrekpunt is en blijft

kennis delen, actie stimuleren en

mensen in beweging brengen. We

streven naar optimale impact, dat

betekent dat we nog meer focus

gaan aanbrengen in onze activiteiten.

De bank wil met circulariteit nog

nadrukkelijker ‘action leader’ zijn en

daar is Circl natuurlijk de aangewezen

uitvalsbasis voor.”

Rondleiding

Wilt u met eigen ogen zien hoe Circl

het circulaire gedachtegoed tot leven

brengt? Reserveer dan voor uw

gezelschap – zakelijk of privé –

een rondleiding. Leuk om te

combineren met een kop koffie,

lunch of borrel in de rooftopbar.

De impact van Circl

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

Olifantsgras blijkt circulaire alleskunner

Circulair Ondernemen

Na de vakantie op Borneo ging de knop voorgoed om. Hele stukken omgekapt oerwoud

en stranden vol plastic gaven de doorslag. Dit moest echt anders! Toen zijn vrouw hem

aanmoedigde er werk van te gaan maken, begon Jan-Govert van Gilst met een blanco

agenda aan een onbekend avontuur. Nu vijf jaar later rollen er dagelijks duizenden

verpakkingen van bioplastic van de band en binnenkort liggen er duurzaam verpakte

tomaten, vleeswaren en koekjes in de supermarkt.

De eerste grote doorbraak was het

winnen van de Zuid-Hollandprijs

eind 2012. Hier won Jan-Govert

met zijn idee om bamboe te gaan

verbouwen op door de crisis

braakliggende bouwterreinen. De

gedachte was om hiermee bij te

stoken in kolencentrales. Met het

prijzengeld van 50.000 euro kon hij

dit idee verder uitwerken. Al snel

bleek bamboe niet het juiste gewas

te zijn, omdat je met een enorme

oppervlakte aan beplanting slechts

een klein effect bereikt. Jan-Govert

liet het er niet bij zitten. Hij ging

in gesprek met de Wageningen

Universiteit, daar brachten ze hem

op het spoor van het snelgroeiende

gewas olifantsgras.

Ontdekkingsreis naar echte impact

Daar kon Jan-Govert, zelfverklaard

Chief Elephant Grass Officer, van

het bedrijf NNRGY wel wat mee:

“Ik leerde dat olifantsgras cellulose

bevat en dat je daar van alles mee

kunt maken. Het is een prima gewas,

dat makkelijk aangroeit en nagenoeg

geen onderhoud vraagt. Van één

keer aanplanten kun je zo’n twintig

jaar oogsten. Het eerste stuk land

stond dan ook snel vol. Je plant

het in het voorjaar, in september

laat het zijn blad vallen en in de

winter droogt het in. In het voorjaar

erop is het rijp voor de oogst. De

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

maishakselaar verdeelt het dan in

kleine stukjes. Dit is gelijk ook de

grondstof waarmee we werken. Het

draagt de naam Vibers, bij toeval

bedacht door een reclameman die in

zijn aantekeningen het woord ‘fibres’

verkeerd had gespeld. Alle producten

die we ermee maken brengen we

onder het Vibers-label uit.“

Pallets in de huiskamer

Volgens Jan-Govert gingen er wel

nog wat experimenten aan vooraf.

“Mijn eerste gedachte was om er

papier van te maken en dat is ook

gelukt. We noemden het ‘hierpapier’,

omdat het van hier is en niet van

daar. Dat ging op zich goed, maar

we moesten het kleinschalig

houden omdat we nog niet genoeg

olifantsgras tot onze beschikking

hadden. In korte tijd stonden er

zes pallets papier bij mij thuis in

de kamer. Samen met mijn vrouw

pakte ik de bestellingen in die we via

Twitter ontvingen. Een leuk avontuur,

maar hiermee gingen we geen grote

impact maken en het leverde ook

nauwelijks geld op. En dus werd

ik min of meer gedwongen tijdelijk

mijn oude werk als ICT-er weer op te

pakken.”

In beton gegoten

Jan-Govert vond al snel een nieuwe

toepassing. “Ik kwam erachter

dat er veel subsidies beschikbaar

waren voor biobased materialen en

dus ging ik langs bij een professor

in bouwmaterialen. We kwamen

erop uit dat olifantsgras ook een

prima vulmiddel zou zijn voor beton,

het meest gebruikte materiaal

ter wereld. Olifantsgras neemt

namelijk vier keer zoveel CO2 op,

die je daardoor vastlegt. Naast het

milieuvoordeel dat biobeton biedt, is

het ook nog eens lichter en hebben

de vezels een versterkend effect.

Ik heb zelf de subsidieaanvraag

ingediend – zonder adviesbureau,

wat niet echt gebruikelijk is. Voor

een selectiecommissie heb ik mijn

idee gepresenteerd en de aanvraag

werd gehonoreerd. Samen met

de TU Eindhoven zijn we toen

een milieuvriendelijke betonsoort

gaan ontwikkelen. Hiervan kun je

prachtige dingen maken, zo staan er

nu mooie bankjes in de gemeente

Bergen op Zoom.”

Verpakkingen

Behalve in de papier- en

betonindustrie beweegt NNRGY

zich sinds afgelopen jaar ook in de

plasticindustrie. Voor Jan-Govert was

het snel duidelijk. Je moet niet tegen

deze industrie strijden, maar ze juist

verleiden. “Olifantsgras is ook in deze

industrie het perfecte ingrediënt. Het

kan verwerkt worden op bestaande

machines en zodra de verpakkingen

voorzien zijn van het Kiemplantlogo

kunnen ze na gebruik zo bij het GFT-

afval. Tijdens een experiment in mijn

eigen vensterbank met Vibers-bakjes

met tomaten, kwam ik erachter dat

olifantsgras 300% van zijn eigen

vocht opneemt. Hierdoor voorkom je

schimmels en schadelijke bacteriën

en verleng je de houdbaarheid van

producten. Het mooie is ook dat

de bakjes hier niet onder lijden, die

verpakking blijft gewoon prima.”

Vibers ligt in de winkel

Inmiddels staat Jan-Govert met

alle grote supermarkten in contact.

Sinds half mei liggen de eerste

bioplastic bakjes bij Boeregoed in

de schappen. Een perfect moment,

want de druk vanuit consument en

wetgeving wordt steeds groter. Het

is dan ook aannemelijk dat de Vibers-

verpakkingen een grote vlucht gaan

nemen. Jan-Govert heeft samen met

ABN AMRO het groeimodel voor de

Vibers-verpakkingen uitgewerkt. Dit

heeft geleid tot een mooi contract

waarin de bank als financier als het

ware met het bedrijf meegroeit

met de garantie van een gevulde

orderportefeuille. Voor de bank is

het stimuleren van de circulaire

economie een van de speerpunten.

De financiering van Vibers past

in de ambitie om voor eind 2020

honderd circulaire financieringen te

verstrekken.

Sympathiek idee

Een sympathiekere ‘CEO’ dan Jan-

Govert is er waarschijnlijk niet te

vinden. “Ik doe dit omdat ik impact

wil maken. Ik vind het leuk en

ben ontzettend dankbaar dat ik dit

Circulair Ondernemen

Deze nieuwsbrief maakt onderdeel uit van de reguliere duurzaamheidsrapportage van ABN AMRO over de periode april - juni 2018

mag doen. Het voelt gewoon niet

als werk. Er werken hier allemaal

enthousiaste mensen die hier komen

omdat ze het een sympathiek idee

vinden. Dit jaar gaan we serieus aan

de slag met onze verpakkingen en

gaan we onze betontoepassingen

verder uitbouwen. En dan hebben

we nog de consumentenproducten

als wenskaarten en bioplastic

bewaarbussen die verkrijgbaar zijn

bij de duurzame winkelketen WAAR.

Toen ABN AMRO het persbericht

over de samenwerking uitbracht,

stond hier direct de telefoon

roodgloeiend met geïnteresseerde

tuinbouwbedrijven. Of het niet te

veel wordt? Ik maak me niet zo snel

zorgen en neem alles gewoon hoe

het komt.”

Circulair Ondernemen

ABN AMRO

Duurzaam Bankieren

Gustav Mahlerlaan 10, 1082 PP Amsterdam

P.O. Box 283, 1000 EA Amsterdam

Nederland

abnamro.com/duurzaam-bankieren

duurzaamheid@nl.abnamro.com