Het grote singleboekM a r i ë t t e W o u d e n b e r g

f a m i l i e

f i n a n c i ë n

k e r k

d a t i n g

s e k s u a l i t e i t

v a k a n t i e

w e r k

h u i s h o u d e n

r e l a t i e s

Het grote singleboek

Het grote singleboek M a r i ë t t e W o u d e n b e r g

U i t g e v e r i j B o e k e n c e n t r u m , Z o e t e r m e e r

Ontwe rp oms l ag en i l l u s t r a t i e s : A r j an Boone –

www. sp rekend . com

Fo to Ma r i ë t t e Woudenbe rg : Ma t t h i j s S t emmer –

www.ms t emmer f o t og ra f i e . n l

Fo t o An to i ne Boda r : Sand ra Pee renboom

Fo to J anneke de K ru i j f : Ro sa l i ne Ra t e r i ng

Ca r t oon pag ina 61 : Doku s

I SBN 978 90 239 2320 6

NUR 740

© 2009 U i t ge ve r i j Boekencen t r um , Zoe t e rmee r

A l l e r e ch t en voo rbehouden . N i e t s u i t de ze u i t ga ve mag

wo rden ve r vee l voud i gd , opge s l agen i n een geau to -

ma t i s ee rd gegeven sbe s t and o f openbaa r gemaak t ,

i n en i ge vo rm o f op en i ge w i j z e , he t z i j e l e k t r on i s ch ,

mechan i s ch , doo r f o t okop i eën , opnamen o f op en i ge

ande re man i e r, z onde r voo ra f gaande s ch r i f t e l i j k e

t oe s t emming van de u i t ge ve r.

www.u i t ge ve r i j boekencen t r um .n l

I nhoud

Inleiding 6

1. Single? Om eerlijk 12te zijn…

Interview: Edith Schouten 22

2. Vriendschap met jezelf 26en anderen

3. Single op reis 36

Interview: Henk de Velde 45

4. Single in de kerk. 50Bijbels?

Single aan het woord: 61 Intimiteiten in de kerk

Interview: Antoine Bodar 62

5. Struikelen in de 68liefdestango

Single aan het woord: 78 Liefde op latere leeftijd

6. Klik… een date! 80

7. Seks en singles 92

Interview: Rebecca St. James 102

8. Kinderen van jezelf, 108 kinderen van een ander

Interview: Janneke de Kruijf 119

9. Over geld gesproken... 124

Interview: Wim Dorsman 136

Pardon, wat zegt u? 140Tien foute uitspraken uit de omgeving

Single aan het woord: 141 Handleiding singles?

Literatuurlijst 142

Internet 144

Noten 148

6

I n l e i d i ngIs dat nou nodig: een singleboek? Ja, ik denk het wel. Vooral als het geschreven is door een ervaringsdeskundige. Ik dus. Vrouw, nooit getrouwd, 46 jaar. Eerlijk gezegd erger ik me als ik weer eens een boek over singles uit het schap pak en vervolgens op de achterflap lees dat het vol wijze raad staat van meneer of mevrouw X die al jaren happily ever after married is, drie kinderen heeft en ergens in Little Village on the Mountains woont.

Wat ik ook vind: in nogal wat singleboeken wordt het single zijn vrij problematisch, vrij stigmatiserend benaderd en krijg je bij het lezen al gauw een buh-weer-zo’n-singleboek-gevoel. Daarnaast heb je singleboeken die uitsluitend draaien om de prangende vraag waarom je als ongehuwde nog geen man/vrouw hebt en waarin talloze tips staan om die alsnog te krijgen. Dat zijn boeken die de indruk achterlaten dat je als mens niet meetelt als je single bent. Niet volwaardig bent.

Bovendien valt het me op hoe sterk het onderwerp single zijn op de christelijke boekentafel is ondervertegenwoordigd. Tijdens een christelijke conferentie in de zomer van 2008 kon ik niet meer dan twee boeken vinden over het leven zonder partner. Verstopt tussen stapels boeken over huwelijkspastoraat en handboeken voor de opvoeding van kinderen lagen twee oudere titels, waarvan eentje tweedehands. De reden? Volgens een jonge verkoper was die simpel: ‘Het huwelijk is veel moeilijker dan het single zijn!’Huh? Pardon?

Kwam ik zelf op het idee een singleboek te schrijven? Nee! Het oorspronkelijke plan is van Theanne Boer, een Eva-redacteur, die een paar jaar geleden het project startte. Toen zij tijdens de opzet van het boek trouwde, vond zij dat ze het stokje beter door kon geven aan een nog ongehuwde auteur. Ik werd dus door Uitgeverij Boekencentrum gevraagd om haar idee over te nemen en deed dat met veel plezier en overgave.

7

Via oproepen op websites, forums en via via – ik heb wel een broer, zus, vriendin/vriend die single is! – kwam ik in 2007/2008 vijftig singles op het spoor die in alle openheid over hun leven wilden vertellen en gebruikte mijn en hun verhaal als basis voor dit boek. De jongste was 28 jaar, de oudste 69 jaar: 33 vrouwen en 17 mannen. Gescheiden, nooit getrouwd, weduwe/weduwnaar. Met kinderen, zonder. Lid van veel verschillende gemeenten – Gereformeerd Vrijgemaakte Kerk, Hersteld Hervormde Kerk, Vergadering der Gelovigen, Baptisten Gemeente, Nederlands Gereformeerde Kerk, Protestantse Kerk in Nederland, Evangeliegemeente, Christelijke Gereformeerde Kerk, Rooms-Katholieke Kerk – en afkomstig uit heel Nederland.

Ik wilde bewust ook met mannen praten, want het leek me interessant te kijken naar de overeenkomsten en verschillen tussen mannen en vrouwen in hun beleving van het single zijn. Bovendien zijn de meeste al bestaande christelijke singleboeken vooral gericht op vrouwen. Een deskundige gaf me tijdens het schrijven de waarschuwing dat mannen geen interesse zouden hebben in de leesstof die ik zou kunnen bieden. ‘Dit soort boeken kopen alleen vrouwen!’ Ik zou zeggen: Men, prove her wrong!!

Tijdens de interviews schuwde ik geen enkel onderwerp. (Ja, inderdaad! We hadden het ook over singleseks en zoiets als masturberen!) Opvallend was dat naast die vijftig singles die vrijuit vertelden over hun leven, er ook veel singles waren die juist niet wilden praten. Vooral reformatorische christenen bleken nauwelijks bereid mee te werken. Een oproep op een forum leverde bijna geen enkele reactie op.

Een kennis van een kennis erkende eerlijk dat hij er niet over wilde praten, omdat hij bang was herkend te worden in het interview. Zelfs een reformatorische vriendin van 36 jaar, die ik al tien jaar ken, weigerde resoluut mee te werken aan het boek. En ze was ook niet bereid singlevrouwen uit haar kerk of van haar werk te vragen of zij iets wilden vertellen. Het mailtje dat ik van haar terugkreeg, gaf geen enkele tekst en uitleg bij deze beslissing. Haar antwoord was kort en resoluut: ‘nee!’ met uitroepteken.

8

In 2008 verscheen wel bij een andere uitgever een reformatorisch singleboek (Petra van Leeuwen, Ongebonden), waarin zes mannen en vrouwen hun verhaal vertellen. Toen ik dit boek las, bleken er veel overeenkomsten te zijn tussen het verhaal van deze zes singles en dat van de vijftig mannen en vrouwen die ik interviewde. Ik heb dus zeker het gevoel dat mijn boek ook deze groep singles zal aanspreken, ondanks het feit dat ik zelf maar weinig reformatorische ongehuwden te pakken kon krijgen.

Wat betreft de leeftijd van de singles die ik interviewde, lag de nadruk vooral op dertig jaar en ouder, omdat deze leeftijd voor veel mannen en vrouwen een omslagpunt blijkt te zijn. Als je in de twintig bent, zijn veel vriendinnen en vrienden nog alleen. Maar ben je dertig en ouder, dan zijn toch vaak de meeste mensen in je omgeving aan de man of vrouw. Dan dringt het ineens tot je door: ik heb geen partner.

Zoals Lisa Fontein het zo mooi omschrijft in Niet alleen maar single1: ‘Op een dag gebeurde het. Ik weet niet eens meer precies wanneer. Het zou rond mijn dertigste verjaardag geweest kunnen zijn, of een paar maanden eerder. Maar het was een doodgewone dag. Niets bijzonders. De zon scheen door de wolken, ik zat te eten en plotseling drong het tot me door: ik was geen jongere meer, ik was een SINGLE!’

Er zijn ook singles die merken dat de omgeving zich rond die tijd intensiever met je leven gaat bemoeien. Een man van 34 jaar zei tijdens een interview: ‘Rond mijn dertigste ging mijn omgeving zich echt afvragen waarom ik nog niet was getrouwd. Ik kreeg een paar voorzichtige individuele gesprekken, in de trant van: zou je niet eens?’

Singles. Heel bewust heb ik ervoor gekozen de ongehuwden in dit boek met die term aan te duiden en niet met alleengaanden of alleenstaanden. De mannen en vrouwen die meewerkten aan dit boek willen voor het merendeel ook als single worden gezien. Alleengaand of alleenstaand klinkt namelijk alsof je niemand om je heen hebt. Zelf vind ik de term single ook gevoelsmatig minder zwaarmoedig klinken. In het Engelse taalgebruik is de definitie van een single: not married of not having a romantic relationship with someone. Ik vind dat een prima omschrijving.

9

Wat voor boek wilde ik schrijven en voor wie? Ik wilde vooral een eerlijk boek schrijven. Het singleleven kan heerlijk zijn, maar kan op andere ogenblikken net zo goed bar vervelend zijn. Dan mis je een thuisfront, een maatje. Er kleven nou eenmaal voor- en nadelen aan deze levensstijl.

Verder moest het een boek worden voor singles, maar net zo goed voor hun omgeving. Het verbaast me wel eens wat voor opmerkingen ik krijg van getrouwde mensen en hoe vaak die de plank misslaan. Ik heb tijd zat, want ik ben toch alleen? Nu ik ouder word, vereenzaam ik toch zeker wel? Ik kook zeker nooit voor mezelf?

Zonder de vijftig singles die met me wilden praten, was het me nooit gelukt dit boek te schrijven. Dank jullie allemaal voor jullie vertrouwen en eerlijkheid! Ik denk met veel plezier terug aan alle gesprekken die ik met jullie had: per mail, per telefoon of bij jullie of mij thuis op de bank.

Dank ook aan Nico, Margrieta, Irene, Connie, Theanne, Frits, Nelie, Oeds en André voor het doorlezen van teksten. Bedankt Anneke en Ruud, mijn zus en broer in de Heer, voor het ‘lenen’ van jullie serre en tuin tijdens de zomer- en herfstmaanden. Bedankt Leann Albrecht2 voor je prachtige stem. Ik zette je cd vaak op als ik weer eens met een hoofdstuk worstelde. Bedankt Beppie, voor je steun en het meedenken tijdens het hele schrijfproces!

Bedankt alle deskundigen voor jullie kennis en medewerking! Heel speciaal wil ik Gerry Velema-Drent bedanken voor de ondersteuning en hulp die ze me bood. Heel lief!Alle citaten die in het boek staan, zijn – indien niet anders vermeld – afkomstig uit interviews die ik zelf maakte. Komen de citaten uit boeken, dan staan er verwijzingen in de tekst. De deskundigen hebben de citaten doorgelezen en goedgekeurd. Let wel: zijn er desondanks toch fouten in de teksten geslopen, dan is dat voor rekening van de auteur.

Dank in het bijzonder aan Rebecca, Henk, Edith, Wim, Antoine en Janneke voor het vertrouwen dat jullie me schonken en voor het feit dat jullie je kwetsbaar durfden op te stellen. Het leverde een paar prachtige interviews op. Tim, bedankt voor je bemiddeling

10

om Rebecca St. James te kunnen interviewen! Bedankt Matthijs voor het maken van het achterflapportret en je oeverloze geduld, wetende hoe ontzettende hekel ik heb aan foto’s nemen. Dank Arjan voor je illustraties, je creativiteit en je gezelschap tijdens een wandeling.

Ten slotte: behandelt dit boek alles waarmee je als single te maken zou kunnen krijgen? Nee, ik streef er niet in de eerste plaats naar volledig te zijn, maar wil wel de voor mijn gevoel belangrijke thema’s aan de orde stellen en ook onderwerpen behandelen die soms wat zijn onderbelicht zijn in andere singleboeken.

Vooral het hoofdstuk ‘Single in de kerk. Bijbels?’ ligt me na aan het hart, omdat ik merkte dat dat gespreksonderwerp bij singles (en zeker ook bij mij) veel emoties losmaakt. Single zijn blijkt jammer genoeg vaak makkelijker buiten dan binnen je gemeente, omdat veel kerken – vaak onbewust – nog steeds het gehuwd zijn als norm hanteren. Hopelijk zet dit boek aan tot nadenken onder christenen.

Mariëtte Woudenberg – 2008

11

12

1 . S i ng l e? Om ee r l i j k t e z i j n…

Was je vijftig, zestig jaar geleden ongehuwd, dan was er toch wel iets goed mis met je. Alleen zijn werd gezien als het noodlot. Je kreeg al gauw het etiket opgeplakt van een oude vrijster, een verstokte vrijgezel. Je was ‘overgeschoten’. Het roept een beeld op dat riekt naar tuttigheid. De omgeving zag de single vaak als een zielige, eenzame, naar contact smachtende vrouw of man. De vrouw die bij een hospita op kamers woonde en geen herenbezoek mocht ontvangen. De man die op z’n vijftigste nog bij moeders aan tafel schoof voor een gehaktbal met andijvie. De groep singles was relatief klein. In de regel trouwde je – het liefst op jonge leeftijd – en scheidingen kwamen weinig voor.

Trend

Sindsdien is er zeker iets veranderd. Single zijn lijkt – in elk geval in de maatschappij – een meer geaccepteerde levensstijl te zijn geworden. Mede omdat het aantal vrouwen en mannen dat minstens een bepaalde periode van het leven geen partner heeft enorm is toegenomen en de komende jaren alleen maar verder zal groeien. Toch is het tegelijkertijd de vraag of het leven zonder partner echt als helemaal volwaardig wordt gezien, zeker als je kijkt naar het grote aantal datingprogramma’s op televisie en de toename van datingsites in de afgelopen jaren.Singles vormen in elk geval wel een trend en de commercie springt daar gretig op in. Singletijdschriften, singlebeurzen, singlereizen, singlehypotheken, singlesites. Zelfs als je in je eentje door de supermarkt loopt met je boodschappenmandje, vind je tegenwoordig een speciaal assortiment voor de kleingebruiker in de schappen. Els van Dijk, woordvoerster van Albert Heijn: ‘De sterke toename van het aantal singles is een trend die wij zeker zien en waar we met onze producten op inspelen. Het aantal kant-en-klaarmaaltijden wordt bijvoorbeeld steeds groter. Veel singles zijn vaak druk met werk en leuke dingen eromheen en

13

kiezen geregeld voor het gemak. Ze willen tegelijkertijd wel dat hun maaltijd lekker, gezond en van hoge kwaliteit is en die wens zie je vertaald in de verse eenpersoons kant-en-klaarmaaltijden. Daarnaast hebben we de kleine voorverpakte bakjes groenten in het koelvak geïntroduceerd. Vroeger moest je een hele bloemkool kopen en at je er drie dagen van, nu kun je een eenpersoons portie kopen.’

Groei aantal singles

Het mag duidelijk zijn: als man of vrouw zonder lief ben je niet alleen in Nederland. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) berekende in 2007 dat er ruim 2,55 miljoen eenpersoonshuishoudens zijn en voorziet tot 2050 een toename van dat aantal met nog eens een miljoen. Het geeft een goede indicatie, hoewel het werkelijke aantal singles zeker niet helemaal af te lezen valt uit deze cijfers. Om maar eens wat te noemen: het CBS houdt geen rekening met ongehuwden die bij hun ouders wonen of samenleven met een zus of broer en anderzijds telt het bureau alleenwonenden met een latrelatie juist weer wel mee. Waarom er zo’n sterke toename is van het aantal eenpersoonshuishoudens? Jan Latten, sociaaldemograaf van het CBS en hoogleraar demografie aan de Universiteit van Amsterdam, noemt verschillende oorzaken. Jongeren gaan vaker alleen wonen als ze het ouderlijk huis verlaten. Ze binden zich niet gelijk aan een partner, maar stellen hun studie en carrière een tijdlang op de eerste plaats. Twintigers willen eerst economisch onafhankelijk zijn voor ze gaan samenwonen of trouwen.Ook onder dertigers en veertigers neemt het aantal singles toe. Stellen blijken eerder een punt achter hun relatie te zetten. Vooral koppels die ongehuwd samenwonen, gaan vaak uit elkaar.Ouderen worden vaak weer ongewild single als hun man of vrouw overlijdt. Door de vergrijzing en het grote aantal babyboomers is dit vooral een groep die sterk groeit.

Individualisering, emancipatie, secularisatie

Latten zegt dat de verandering in de samenstelling van huishoudens in alle gevallen een gevolg is van de voortschrijdende individualisering, emancipatie en secularisatie van de maatschappij. ‘De nadruk is komen te liggen op zelfontplooiing

14

en genieten als belangrijkste levensdoel. Mensen willen steeds meer zelf bepalen hoe ze invulling geven aan hun leven, los van patronen die door kerk en staat zijn opgelegd. Voor velen is het belangrijk om in het hier en nu gelukkig te zijn, vooral ook omdat ze niet meer geloven in het hiernamaals. Er ligt bijvoorbeeld geen taboe meer op het scheiden. Dat is een gevolg van de secularisatie van de maatschappij, maar ook van de toegenomen financiële mogelijkheden. Vrouwen zijn economisch onafhankelijker door de uitkeringen die er zijn of door hun werk en zijn daardoor eerder in staat hun partner te verlaten.’Volgens Latten is deze verandering ingebakken in de grote maatschappelijke trends van de moderne tijd en onlosmakelijk verbonden aan de condities van onze westerse wereld. ‘Hier kunnen we het ons veroorloven om een huishouden op te zetten voor één persoon.’

Je bent single

Met de sterke toename van het aantal singles, is ook het beeld van de single veranderd. Tekenend is dat termen als alleenstaand en alleengaand langzaam uit het woordgebruik verdwijnen. Veel ongehuwden vinden die begrippen te negatief klinken, herkennen zich er nauwelijks in. Tegenwoordig ben je single. Single is een Engelse term, die als veel minder stigmatiserend wordt ervaren. Zoals een dertiger het verwoordt: ‘Single vind ik frisser klinken dan alleenstaand of -gaand. Die begrippen hebben iets zieligs. Ik voel ook niet dat ik alleenstaand of alleengaand ben. Dat klinkt namelijk alsof je niemand om je heen hebt, dus ook geen familie of vrienden.’Met de opkomst van de term single, kwam in de jaren negentig van de vorige eeuw ook de term happy single in beeld. De single kreeg in die jaren ineens het etiket van levensgenieter opgeplakt! Dit nieuwe imago – stelt het maandblad Elle vast3 – was mede te danken aan schrijfsters als Bushnell en Fielding. De Amerikaanse Candace Bushnell begon in 1994 met de column ‘Sex and the City’ voor The New York Observer, die later zou dienen als basis voor een succesvolle televisieserie en film over de lotgevallen van de vier vriendinnen Carrie, Charlotte, Miranda en Samantha. Zij lanceerde het beeld van de feestende single. De zelfbewuste vrouw met veel wisselende seksuele contacten. Rondwandelend in dure kleding en op Manolo Blahniks. Met evenveel succes schreef

15

de Engelse Helen Fielding in 1995 een feuilleton voor The Independant over het leven van happy single Bridget Jones.Inmiddels is het jaren later en is aan het beeld van de happy single ook al weer aardig gemorreld. Vrouwenblad Esta4 concludeert dat de happy single zelfs een mythe is: ‘Een concept, verzonnen door marketingjongens die eenpersoons rookworsten willen verkopen (...). Wij mensen zijn hamsters. We zoeken warmte bij een medehamster. Hoe harder singles roepen dat ze happy zijn, hoe meer ik denk: zo, jij hebt echt zin je lekker aan een ander te hechten.’De waarheid blijkt ergens tussenin te liggen. Single zijn heeft z’n voor- en nadelen en het verschilt per persoon hoe iemand zijn leven ziet en invult. De ‘typische’ single bestaat ook eigenlijk niet of niet meer. Albert Hsu in Alleengaand5: ‘Elke volwassen alleengaande verkeert in persoonlijke omstandigheden en situaties waardoor hij of zij niet in een vakje kan worden ingedeeld. Volgens traditie zijn alleengaanden altijd ingedeeld in de categorieën “nooit getrouwd”, “gescheiden” en “weduwe en weduwnaar”, maar deze algemene categorieën geven geen afdoende beschrijving van de verschillen die tussen de alleengaanden binnen elke groep bestaan.’

Hoe tevreden zijn we?

Hoe verschillend singles ook zijn, gemiddeld genomen blijken Nederlandse singles toch redelijk tevreden met hun bestaan. Het christelijk vrouwenblad Eva en Christelijk Trainings- en Adviesbureau CHDM ondervroegen in 2006 zo’n 1246 ongehuwde christenen tussen de 20 en 45 naar hun leven. Gemiddeld waardeerden de deelnemers aan de enquête hun leven met een 7,1. Slechts 6 procent gaf een onvoldoende.De groep 20 tot 25 jarigen was het meest tevreden en hoe ouder de single, hoe ongelukkiger. De reden? Hoe ouder je wordt, hoe meer er het verlangen is naar een liefdevolle relatie. Vooral vrouwen tussen de 36 en 40 hadden het meest te maken met gevoelens van eenzaamheid6. Toch is dat een conclusie die wel erg kort door de bocht klinkt. Annelies Barth en Alie van Dalen zeggen in Alleenstaand: een ander verhaal7 dat het juist sommige oudere vrouwen zijn die hun singlebestaan als vooral positief ervaren.Voor mannen kan de manier waarop zij tegen het ongehuwd

16

zijn aankijken ook enorm verschillen en dat hoeft zeker niet zo sterk gekoppeld te zijn aan leeftijd. Getuige de tegenover elkaar staande uitspraken van twee bijna even oude singles.

‘Ik zie vooral de voordelen en de enorme vrijheid die het geeft. Single zijn is voor mij nu ook nog een keuze denk ik. Als ik echt zou willen, zou ik harder zoeken.’(Man, 34 jaar, nooit getrouwd geweest)

‘De nadelen wegen voor mij veel zwaarder dan de voordelen. Het is eerder moeilijker dan makkelijker. Je bent alleen. Er is niemand tegen wie je alles kunt zeggen en die je vertrouwt.‘(Man, 35 jaar, nooit getrouwd geweest)

Van die momenten

Bij de meeste singles die aan dit boek meewerkten slaat de wijzer overigens niet zo erg door naar de ene of andere kant zoals bij deze mannen, maar zwiept die regelmatig heen en weer. Je bent redelijk tevreden met je leven, kunt je prima redden, maar er zijn zo van die momenten dat het je aanvliegt. Als je naar een begrafenis of bruiloft moet, met feestdagen als Kerst of oudejaarsavond, met vakanties, als je voor moeilijke beslissingen staat, bij een geboorte, bij ziekte, werkloosheid, pensionering of bij zoiets gewoons als een voorstelronde tijdens een cursus.

‘Bij vlagen heb ik verdrietige gevoelens. Meestal is er een aanleiding. Ik volg bijvoorbeeld een pastorale cursus. De cursisten stelden zich voor en iedereen bleek al moeder of oma, opa te zijn. Ik voelde me zo alleen als enige single. Ik reed huilend naar huis en dacht: daar is die pijn weer. Ik kan soms intens lijden op zulke momenten. Toch wil ik ondanks die pijn die ik af en toe voel niet per se een man. Het wisselt heel erg hoe ik denk over mijn leven. Soms moet ik er niet aan denken om alleen te blijven, soms denk ik: het is oké zo.’(Vrouw, 38 jaar, nooit getrouwd geweest)

Single als roeping

Het leven als single en het celibaat kunnen een roeping zijn. Zoals bij kloosterlingen of diaconessen. Of bij iemand als de Haarlemse

17

evangeliste Corrie ten Boom, die op haar drieëntwintigste tot de ontdekking kwam dat het Gods bedoeling was dat ze ongetrouwd zou blijven nadat ze verliefd was geworden op een man die een ander verkoos. Een citaat uit Onbegrijpelijke Liefde8: ‘Ik wendde me rechtstreeks tot de bron van vrede, die alle verstand te boven gaat en zei: “Heer Jezus, U weet dat ik voor honderd procent U toebehoor en ook dit onderdeel van mijn leven stel ik onder uw heerschappij. Ik weet niet welke plannen U met mij heeft, maar, getrouwd of ongetrouwd, gebruik me om uw overwinningskracht in elke levensomstandigheid waar te maken. U bent bij machte elke teleurstelling en elk gevoel van niet gelukkig zijn weg te nemen.” (...) Was de strijd toen voorbij? Nee niet direct, maar die was van korte duur en Jezus was Overwinnaar. Als je grote dingen van Hem verwacht, dóét Hij grote dingen voor je. De tijd en energie, die vrouwen aan hun huwelijksleven moeten besteden, heb ik kunnen gebruiken om anderen het evangelie te brengen en dat heeft mij werkelijk voldoening gegeven.’Soms is single zijn dus een roeping, maar over het algemeen niet. De meeste ongehuwden zien het niet als een bewuste keuze. Zoals een man (39 jaar) het verwoordt: ‘Ik ben geen single, ik word het steeds.’

Voordelen

Vraag je ongehuwde christenen naar de voordelen van hun leven, dan wordt als belangrijkste pluspunt genoemd: vrijheid. Je kunt gaan en staan waar je wilt. Je bent flexibel. Je hoeft geen verantwoording af te leggen aan een partner. Wil je met een vriendin of vriend naar Parijs, dan kun je gaan. Wil je een huis kopen en kun je je dat financieel veroorloven, dan is er niemand die je tegenhoudt.

‘Ik kan mijn eigen tijd indelen. Ik hoef niemand iets uit te leggen. Als ik een borrel wil gaan drinken met collega’s na mijn werk, kan ik dat gewoon doen. Ik kan ook rust nemen als ik dat wil, me even terugtrekken. Heerlijk aankeutelen in mijn huis zonder iemand tegen te komen.’(Vrouw, 38 jaar, nooit getrouwd geweest)

18

‘Als single heb ik veel vrijheid, ik ben flexibel. Ik hou van reizen. Soms beslis ik ineens dat ik volgende week naar Ierland wil. Dat kan dan. Je hoeft dat niet te overleggen en niemand over de streep te trekken. Dat maakt het leven spannend.’(Man, 34 jaar, nooit getrouwd geweest)

Een aantal ongehuwden ziet nog een ander belangrijk pluspunt van hun levensstijl: ze hebben meer tijd voor het opbouwen van een diepe relatie met God en om zich in te zetten voor het werk van de Heer.

‘Omdat ik geen partner heb, heb ik meer intimiteit met God. Ben ik veel afhankelijker van Hem. Daar kies ik voor, dat vind ik heel vertrouwd.’(Vrouw, 32 jaar, nooit getrouwd geweest)

‘Alleen zijn geeft meer ruimte om met maatschappelijke zaken bezig te zijn, of, om met Paulus te spreken, met het werk van de Heer. Dit is wat ik ook wel terugzie in mijn leven.’(Man, 36 jaar, gescheiden, een kind)

Vrijheid heeft iets dubbels

Aan al die vrijheid zit wel een schaduwzijde. Vrijheid heeft iets dubbels. Enerzijds is het heerlijk om te kunnen doen en laten wat je wilt, anderzijds is er tegelijkertijd toch dat gemis van iemand met wie je juist wel rekening moet houden. Veel singles missen een thuisfront, een stukje geborgenheid. Een maatje, een partner. Soms kan te veel vrijheid – zo stelt een aantal singles – ook leiden tot een egocentrisch leven en egoïsme.

‘Het is altijd dubbel, zeker zoals ik er nu in sta. Ik heb net een relatie achter de rug. Voor haar heb ik dingen opzij gezet, projecten die ik zelf wilde doen. Nu het uit is, kan ik weer alles doen wat ik wil. Ben ik vrij, flexibel. Als ik nu ergens zin in heb, doe ik het. Rekening houden met is gereduceerd tot nul. En toch is het relaxt als je weet dat er iemand op je wacht. Dat je iemand van de trein kan halen, dat je weet: ze is er.’(Man, 29 jaar, nooit getrouwd geweest)

19

‘Een gevaar van het single zijn, is dat je te egoïstisch kan worden. Dat je te veel op jezelf gericht bent. Soms vraag ik me wel af: kan ik nog onbaatzuchtig liefhebben?’ (Vrouw, 36 jaar, nooit getrouwd geweest)

Het gemis aan een partner laat zich voelen op zowel emotioneel, seksueel, praktisch als geestelijk gebied. Als je een moeilijke dag hebt, is er niemand thuis met wie je je problemen kunt bespreken en belangrijke beslissingen kunt doorspreken. Je hebt geen klankbord. Wil je je verhaal kwijt, dan moet je zelf actie ondernemen door iemand te bellen en het is niet altijd zeker dat die ander tijd voor je heeft. Een groot aantal singles mist ook de intimiteit van het samen leven, het vrijen, het wakker worden naast en met een partner. Verder is het niet altijd makkelijk als je kostwinnaar bent. In je eentje verantwoordelijk zijn voor alle taken in het huishouden, maar ook voor het afhandelen en regelen van praktische zaken: van het sjouwen van de boodschappen naar de derde etage van je flat, tot het aanvragen van een subsidie en het wegbrengen van je auto naar de garage. Daarnaast is er het gemis aan een partner in geloof.

‘Ik denk dat ik op het gebied van geestelijke eenheid veel mis. Iemand met wie je je geloof kunt delen. Samen met iemand bidden. Een gebedsgroepje blijft toch iets tweedehands. De mannen op ons gebedsgroepje hebben vaak hun problemen al thuis doorgesproken met hun vrouwen. Voor mij geldt dat niet en dan is dat toch anders.’ (Man, 34 jaar, nooit getrouwd geweest)

‘Ik moet eindeloos creatief zijn, daar word ik soms moe van. De zomervakantie vind ik een drama. Ik mis het dat ik iets met een partner kan delen. Vooral de voorbereiding en het samen dingen bedenken, dat mis ik. Kerst is ook zo’n moment of zoiets als een begrafenis. Iedereen staat daar met een partner, jij staat daar alleen. Al zou je alleen maar weten dat er iemand op je wacht thuis, dat is al een fijn gevoel. Maar juist die speciale momenten laten je voelen dat je alleen bent: dat doet zeer. Dan kunnen anderen nog zo roepen: “Man, wees blij dat je alleen bent.” Maar dat biedt geen troost. Je kunt je eigen behoefte er niet mee wegredeneren.’(Man, 45 jaar, gescheiden, twee kinderen)

20

Vooral voor nooit getrouwde of bijvoorbeeld kinderloos gescheiden singlevrouwen kan ook het gemis aan (klein)kinderen schrijnend zijn en soms is dat zelfs moeilijker te accepteren dan het niet of niet meer hebben van een partner. Zij hebben een diep verlangen naar het moederschap, zelfs als hun vruchtbare periode soms al voorbij is.

‘Ik heb een vriendin van 55 jaar voor wie het niet hebben van kinderen en dus ook kleinkinderen nog steeds een pijnlijk punt is. Dat ze geen man heeft, nou ja, het zij zo. Maar dat ze geen moeder en oma is geworden, vindt ze zo moeilijk. Ze werkt bewust in de kraamzorg om kinderen om zich heen te hebben, terwijl het werk eigenlijk te zwaar voor haar wordt. In feite heeft ze het nooit verwerkt dat ze kinderloos is gebleven.’(Vrouw, 60 jaar, nooit getrouwd geweest)

Idealiseren huwelijk

Belangrijk in de beleving van, het omgaan met en de acceptatie van het single zijn, blijkt zeker de manier waarop je tegen het huwelijk aankijkt. Vooral on- of eerder gehuwden die wel een relatie hebben gehad, vinden dat singles die nooit verkering hebben gehad vaak onrealistisch zijn en alles door een te roze bril bekijken. Ze verwachten soms alles en te veel van een partner. Alleen die zal de eenzaamheid oplossen en hun leven de vervulling geven waarnaar ze verlangen.

‘Ik merk bij singles die nog nooit verkering hebben gehad, dat ze het getrouwd zijn idealiseren. Ikzelf heb twee relaties gehad en heb gemerkt dat er ook nadelen aan zitten. Het zou wat dat betreft fijn zijn als getrouwde mensen wat eerlijker over hun huwelijksleven zouden zijn, zodat singles een beter beeld krijgen van de werkelijkheid.’(Vrouw, 32 jaar, nooit getrouwd geweest)

Ursula Schmidt benadrukt in Antenne9 dat het niet goed is voor singles om zulke onrealistische denkbeelden over het huwelijk te koesteren. ‘Ook het huwelijk is geen garantie tegen gevoelens van eenzaamheid. Hoeveel getrouwden zijn er niet die weliswaar niet ”alleen” zijn, maar die zich desondanks ten diepste “eenzaam” voelen?’

21

Het is volgens haar fout om te denken dat getrouwden het beter hebben of dat alleen als je getrouwd bent, je gelukkig zou kunnen zijn en vervulling zou kunnen vinden. ‘Ja’, schrijft Schmidt, ‘je bent weliswaar single, maar eigenlijk ben je toch nooit alleen, want God zelf staat je altijd bij – meer dan een partner dat zou kunnen – (...) en God wil je een vervuld leven geven, wat geen partner voor elkaar krijgt.’

22

Edith Schouten Als de eenzaamheid komt…

Edith Schouten (64 jaar) was 39 toen haar man Ad, voormalig Tweede Kamerlid voor de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), plotseling overleed. Ze bleef alleen achter met zes kinderen. Edith is een bekend christelijk spreekster en schrijfster. Ze werkte mee aan vele EO-programma’s en houdt tegenwoordig spreekbeurten op conferenties, koffieochtenden en vrouwendagen. Daarnaast schreef ze een serie boekjes over pastorale onderwerpen. Een van de thema’s die haar bezighoudt, is eenzaamheid. In haar huwelijk kreeg Edith Schouten ermee te maken, maar nog meer toen ze weduwe werd.

Wat versta je onder eenzaamheid?Eenzaamheid is een gevoel. Het is het gevoel dat je voor niemand echt belangrijk bent. Dat er niemand is die zijn of haar hart en oor leent voor datgene wat jij vindt, dat wat jou enthousiast maakt, dat wat jou bewogen maakt. Het riskante van het single zijn is dat je kunt onderduiken in dat gevoel, vooral als je een paar dagen alleen bent. Dat je je blijft focussen op het gemis. Voor je het weet ben je de grens gepasseerd van: kom op, doe niet zo flauw en ga iets doen om er uit te komen! en zak je weg in zelfbeklag, zelfmedelijden.

Wanneer voel jij je eenzaam?Ik heb in mijn huwelijk eenzaamheid gekend omdat we zo anders waren en daarna heb ik het nog meer gekend. Rouw is voor een groot deel eenzaamheid. Maar ook nu ik niet meer in de rouw ben, zijn er nog steeds wel momenten van eenzaamheid. Als ik me de uitzondering voel. Als de ander mijn situatie niet begrijpt. Als ik de enige single ben tussen allemaal echtparen.

23

Eenzaamheid wordt vaak gekoppeld aan het single zijn, het alleen-zijn. Is dat terecht?Ik denk wel dat mensen die alleen zijn er eerder door worden bedreigd, omdat ze voortdurend met zichzelf worden geconfronteerd. Als je een partner hebt, is dat veel minder het geval. Tegelijkertijd denk ik wel dat je die diepe persoonlijke eenzaamheid, het niet kunnen delen van dat wat je wezenlijk bezighoudt, net zo goed kunt ervaren als je getrouwd bent. Het is zo stereotiep om te denken dat alleen singles te maken kunnen krijgen met eenzaamheid en daarop gelijk het etiket ‘zielig’ te plakken. Het single zijn biedt juist kansen tot het ontwikkelen van een persoonlijkheid. Als je getrouwd bent, val je eerder in de valkuil van afhankelijkheid. Dus dat je verwacht dat die ander alles voor je zal zijn en daarom enorm teleurgesteld in elkaar kunt worden. Begrijp me niet verkeerd: als je met elkaar verbonden bent, ben je op een bepaalde manier ook afhankelijk van elkaar. Je deelt wat je bezighoudt, vult elkaar aan. Maar er zitten grenzen aan die afhankelijkheid. Juist een single heeft het ‘voorrecht’ om iemand te worden die op een goede manier op eigen benen kan staan.

Is het huwelijk een uitweg voor eenzaamheid?Als je met dat idee trouwt, bouw je de teleurstelling al in en ben je nog verder van huis. Je kunt alleen een goed verbond aangaan als je zelf iemand bent, weet waarvoor je staat en je opperste geluk niet afhankelijk maakt van een ander.

Is eenzaamheid een taboe?Ja, ik denk het wel. Als ik spreekbeurten hou, neem ik mijn boekjes mee voor mensen om door te lezen en eventueel te kopen. Ik merk dan dat mijn boekje over eenzaamheid altijd wordt gemeden. En als iemand het al koopt, krijg ik meestal te horen: ‘Ik neem het mee voor een vriendin van me, die net weduwe is geworden. Of voor mijn zus.’ Zelden zegt iemand: ‘Dit heb ik nou nodig!’

Wat kun je als single doen tegen eenzaamheid?Het opheffen van eenzaamheid begint bij jezelf, niet bij de ander. Je moet voor jezelf nagaan wat er onder die eenzaamheid zit. Dat kan angst voor de toekomst zijn of teleurgestelde verwachtingen. Als je erachter kunt komen wat het is, kun je er ook wat aan doen. Je moet met jezelf in gesprek gaan en vervolgens bedenken of je

24

er ook met iemand anders over kunt praten. Dat vraagt dat je je kwetsbaar opstelt. Dat is eng ja, maar het kan erg helpen. Wat je in elk geval niet moet doen, is het alleen zijn vermijden en altijd gezelschap opzoeken. Daar word je nog eenzamer door, want dan durf je je eigen hart niet te bekijken en sta je ook niet zo open voor de noden van een ander.

Biedt eenzaamheid ook kansen?Eenzaamheid kan net zo dreigend zijn als een brullende leeuw die vastzit aan een ketting en waarvan je elk moment het idee hebt dat de ketting los zal schieten. Als de dreiging zo sterk is, kom je gauwer tot God en ga je eerder nadenken over fundamentele levensvragen. Of juist niet natuurlijk. Je kunt ook blijven steken in boosheid en in je gevoel tekort te zijn gedaan. Of je te trots voelen om de stap naar God te maken.

Kan God eenzaamheid oplossen?God lost niet op dat jij die arm mist of dat liefhebbende oor. Hij lost wel het paniekgevoel op. Het gevoel dat jij zomaar ergens zweeft waar niemand interesse heeft in jou. Maar dan moet je je wel willen uiten naar Hem toe. Heb je dat gedaan, dan kun je kiezen. Of je blijft je uiten, vervalt in herhalingen en laat de bitterheid en het zelfmedelijden binnen. Of je kunt zeggen: ‘Heer, ik heb het nu allemaal gezegd. Het is er nog niet zoveel beter van geworden, hoogstens ben ik opgelucht dat ik het aan U heb verteld. U heeft het niet anders gemaakt, dit is mijn situatie en daar wil ik “ja” tegen zeggen.’Als je je pijn en moeite in zijn handen legt, al is het maar voor een deel, dan komt er ruimte. Dan verdwijnt de paniek. Ben je die paniek kwijt, dan ben je ook weer in staat om dingen aan te pakken.

25