Het dorp van de 21e eeuw

Frans Thissen

Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Nisse, een dorp in verandering

Het dorp van de 21ste eeuw

1955 1979

2012

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Verandering en OnzekerheidGeert Mak (1996): “hoe langer ik in het dorp verbleef, des te meer besefte ik dat het eigenlijk allemaal nog moest beginnen. Alleen: niemand wist wát moest beginnen, en waarheen het ging”

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Opzet

• Begrippen: leefbaarheid, sociale vitaliteit, sociale infrastructuur

• Territoriale binding en schaalveranderingen• Van autonome dorpen naar woondorpen

– Ontwikkeling van dorpen in de Westhoek– Sociale cohesie in Vlaamse Ardennen– De betekenis van grenzen in de Westhoek

• Het dorp van de toekomst

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit

Het dorp van de 21ste eeuw

Bewoners OmgevingLeefbaarheid: oordeel van bewoners over hun omgeving (wordt de omgeving door bewoners als passend ervaren)

Sociale vitaliteit: inspanningen en initiatieven van bewoners gericht op hun omgeving

Traditionele sociale vitaliteit: meedoen en/of trekker zijn

Vernieuwende sociale vitaliteit: Openstaan voor en een bijdrage leveren aan verandering

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale infrastructuur van dorpen Voorzieningen

Verenigingen

Activiteiten

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

De veranderende relatie met de omgeving

Territoriale binding:• Economische binding

(werk)• Functionele binding

(voorzieningen)• Sociale binding (familie en

vrienden)

• Culturele binding (identiteit)

• Politieke binding (zeggenschap)

Schaalveranderingen:• Schaalvergroting

– Lokaal ‘verlies’ van werk en voorzieningen

– Toename van ruimtelijke keuzevrijheid door automobiliteit

– Lokale winst in dorpen (recreatie, zorg)• Schaalverkleining

– Toenemend belang van woning(en) en recreatie

• Van Dorpsbinding naar Lokaal bewustzijn

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Autochtone of autonome dorp

• Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ (leefpaden)

• Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ (dagpaden)

• Traditioneel referentiekader: machtig beeld

Woondorp

• Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving

• Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp

• Opkomend referentiekader

Dorpen (en hun bewoners) in verandering

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid in het autonome dorp

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid in het woondorp

Het dorp van de 21ste eeuw10

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Visie autonome dorp: verlies

• Ontwikkeling inwonertal:• Absolute afname (44)• Relatieve afname (20)• Relatieve toename (28)

• Ontwikkeling aantal voorzieningen:

• Afname (42)• Gelijk gebleven (13)• Toename (4)

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Visie woondorp: verandering

• Woonkwaliteit:• Stagnerend (32)• Dynamisch (27)

• Gemeenschapsinitia-tieven:

• Afgenomen (1)• Gelijk gebleven (38)• Toename (20)

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen

Het dorp van de 21ste eeuw

Oordeel over sociale cohesie in de buurt / dorp

negatiefpositief

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen

Het dorp van de 21ste eeuw

Aandeel arbeiders

Inkomen Zonder job

Oriëntatie

Bewoners Ronse, geboren en getogen in de streek

Modaal Modaal Laag Lokale familie en voorzieningen in centra elders (gescheiden naar taal)

Dorpsbewoners geboren en getogen in de streek

Modaal Hoog Laag Zeer lokaal, regionale identiteit

Bewoners buiten de streek geboren (niet 4)

Laag Hoog Laag Regionale oriëntatie, sterke politieke invloed

Bewoners afkomstig uit niet-westerse landen

Hoog Laag Hoog Lokale familie en lokale voorzieningen

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Grensdorpen Westhoek• Stagnatie in kleine kernen en oude

centra langs de taal- en staatsgrens:– Combinatie van lokaal functieverlies en

gebrekkige woonkwaliteit– Streekbewoners met een traditionele

dorpsbinding• Positief oordeel is vooral gebaseerd

op de woonfunctie:– De woning komt eerst: regionale

woningmarkt– Woonomgeving: dorpse rust, veiligheid,

kwaliteit woonomgeving (natuur, landschap)

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Grensdorpen WesthoekGrenzen zijn voor veel

bewoners sociaal en cultureel een belangrijke scheidslijn

Twee “Grensmilieus”:1. Traditionele grensmilieu2. Moderne grensmilieu

– Kosmopolitisch: regionale stedelijke oriëntatie (met open grenzen)

– Lokaal bewust: oriëntatie op het dorp als woonmilieu

Grensgebied met poort naar Frankrijk

Platteland met open grenzen

Het dorp van de 21ste eeuw UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Dorp van de 21e eeuw

• Ruimte: Ruime regionale handelingsruimte in combinatie met lokale oriëntatie op ‘dorps’ woonmilieu (‘Stadt und Land, Hand in Hand’)

• Tijd/Ruimte: – Levensfase – Deeltijdwonen

• Emotionele binding: van dorpsbinding naar lokaal bewustzijn

• Verbrede wonen: Wonen – Zorg – Welzijn

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Dorp van de 21e eeuw1. Kwaliteit van de woonfunctie

(woning en directe woonomgeving)

2. Ontmoetingsplekken die zich kenmerken door ‘openheid’ naar alle bewoners

3. Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden maar ook bruggen kunnen en willen bouwen

4. Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit van hun dorp: “vertellen van verhalen”

Het dorp van de 21ste eeuw

Het dorp van de 21e eeuw

Frans Thissen

Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM