Het (Dek)vloerenboek - Achtergronden, systemen en ...

Het (Dek)vloerenboekAchtergronden, systemen en aandachtspunten

voor in het werk vervaardigde (dek)vloeren

Het (D

ek)vloerenb

oek

Voor meer informatie:

Afdeling Techniek

Secretariaat Veenendaal

E-mail: [email protected]

Telefoon: 0318 - 505 602

Fax: 0318 - 550 119

Bedrijfschap Afbouw

Mauritskade 27

2514 HD Den Haag

Telefoon: 070 - 33 66 500

Fax: 070 - 33 66 533

E-mail: [email protected]

Internet: www.bedrijfschapafbouw.nl

T.2.004.10 - Uitgave juli 2010

Het (Dek)vloerenboekAchtergronden, systemen en aandachtspuntenvoor in het werk vervaardigde (dek)vloeren

Auteur: C.A. van der Steen

In opdracht van:

Editie 2010

�

Het (Dek)vloerenboek

Inhoudsopgave

4.1.1 Cement 284.1.2 Calciumsulfaat 284.1.3 Magnesiet 294.1.4 Bitumen(gietasfalt) 294.1.5 Kunsthars 294.1.6 Cementenkunsthars 314.2 Toeslagmateriaal 324.2.1 Toeslagmateriaalalsbepalendefactor 324.2.2 Soortentoeslag 324.2.3 Verontreinigingen 344.2.4 Vochtgehalte 344.2.5 Korrelverdeling 344.3 Water 374.4 Vul-enhulpstoffen 37

5. MonoLIThIsChaFgeWeRKTe BeTonvLoeRen 38

5.1 Functioneelofmooi 385.2 Slijtvastheid 385.3 Sondetijd 395.4 Putjesdoorzachtebestanddelen 405.5 Metofzonderwapening 405.5.1 Bouwstaalmatofgevlochtenwapening 405.5.2 Staalvezels 415.5.3 Polypropyleenvezels 425.6 Esthetica,hetvloeroppervlak 425.7 Nabehandelenenbeschermen 425.7.1 Nabehandelen 425.7.2 Beschermen 435.8 Bestellenvanbeton 445.9 Aandachtspuntenvoordeuitvoering 445.10 Ontwerpenberekeningen 445.10.1 Grondslagen 445.10.2 Berekeninggeennoodzaak 44

6. TeRRaZZo 46

6.1 Inleiding 466.2 Cementgebondenterrazzo (zondervloerverwarming) 466.2.1 Genormeerd 466.2.2 Esthetischeeisen 466.2.3 Slijtvastheid 466.2.4 Ruwheid,terrazzometuitgewassentoplaag 476.2.5 Oppervlaktebewerkingen 47

vooRWooRd 8

1. InTRoduCTIe 9

2. opBouWvaneenvLoeR 10

2.1 Begripvloer 102.2 Opbouwvloer 102.3 Draagvloer 102.3.1 Vrijdragendofelastischondersteund 102.3.2 Betonofsteen 112.3.3 Metaal,staal 112.3.4 Hout 122.4 Dekvloer,functie 122.5 Dekvloer,indeling 122.5.1 Indelingdekvloeren 122.5.2 Indelingopbasisvanbindmiddel 122.5.3 Indelingopbasisvanuitvoering 132.5.4 Indelingopbasisvanverwerking 142.5.5 Indelingopbasisvanlaagopbouw 142.6 Vloerafwerking(eindafwerking) 152.7 Meerfunctiesinéén 15

3. opWegnaaRpResTaTIe-eIsen vooRdeKvLoeRen 16

3.1 Succesdoorsamenhang 163.2 Normontwikkelinginprestatiedenken 183.3 Historie 193.4 Sterkzat 193.5 Waaromprestatie-eisen? 203.6 Prestatie-eisenvoorvloermortels 203.7 Prestatie-eisenvoordekvloeren 223.8 Prestatie-eisenindepraktijk 233.9 Typedekvloer,aanduidingen 243.10 Nieuwesterkte-aanduidingen,CofCw 243.10.1 Sterkte-aanduiding 243.10.2 Hoehetwas 243.10.3 Hoehetnuis 253.11 IntroductieBRE-screedtest 26

4. saMensTeLLIng deKvLoeRen 28

4.1 Bindmiddelen 28

pagina

Inhoudsopgave

pagina

�


6.2.6 Aandachtspuntenvoordeuitvoering 496.3 Cementgebondenterrazzo(metvloerverwarming) 496.3.1 Plaatsenvorm 496.3.2 Plaatsleidingen 506.3.3 Aandachtspuntenbijdeuitvoering 516.4 Kunstharsgebondenterrazzo 516.4.1 Kunstharsalsalternatiefvoorcement 516.4.2 Oppervlaktebewerkingen 516.4.3 Korrelgroottetoeslagmateriaal 526.4.4 Leidingen 526.4.5 Aandachtspuntenvoordeuitvoering 52

7. KunsThaRsgeBonden vLoeRaFWeRKIngen 53

7.1 Inleiding 537.2 Typebindmiddel 537.3 Uitharden,toepassing,gebruikenapplicatie 537.4 Indelingnaartoepassing 547.4.1 Impregneermiddelen 547.4.2 Coatingvloerenengietvloeren 547.4.3 Mortelvloeren 557.4.4 Uitvulmortel/-lagen 557.5 Aandachtspuntenenmythenrondom kunstharsvloerafwerkingen 587.5.1 Angstvoorwater 587.5.2 Osmose 587.5.3 Scheuroverbruggendvermogen 597.5.4 Dikofdun,watiseengietvloer 597.5.5 Drogen 597.5.6 Krasvastheid 597.6 Aandachtvoorkeuzeenvoorwaarde 607.7 Bijzondereuitvoeringen/geleiding 60

8. sIeRgRIndvLoeRen 61

8.1 Inleiding 618.2 Indelingsiergrindvloeren 618.3 Aandachtspuntenvoordeuitvoering 628.4 Beoordelenresultaat 62

9. ZWevendedeKvLoeRen (nen2742) 64

9.1 Inleiding 649.2 Diktevandedekvloer 659.3 Akoestischeprestatie 689.4 Uitvoering 68

10. vLoeIsToFdIChTevLoeRen 70

10.1 Vloeistofdichtevloeren 7010.2 Watisvloeistofdicht? 7010.3 Waterdichtisnietvloeistofdicht 7110.4 Vloeistofdichtbeton 7210.5 Vloeistofdichtbetonisgeen vloeistofdichtevloer 7210.6 Kunstharsgebondenvloerenals bodembescherming 73

11.vLoeRaFWeRKIngen 74

11.1 Inleiding 7411.2 Natuursteen 7411.2.1 Natuursteen,indeling 7411.2.2 Natuursteen,uiterlijkenglans 7411.3 Keramischetegels 7511.4 Aanbrengentegelwerk (keramischennatuursteen) 7511.4.1 Zettenoflijmen 7511.4.2 Zetteninspecie 7511.4.3 Lijmen 7611.5 Vloerbedekking 7711.6 Hout 78

12. aandaChTspunTen uITvoeRIngdeKvLoeRen 79

12.1 Inleiding 7912.2 Voorbereidingenondergrond 7912.2.1 Niet-hechtendevloeren,directopdraagvloer 7912.2.2 Hechtendeuitvoering,directopdraagvloer 7912.2.3 Zwevendedekvloer 8112.3 Verderevoorbereidingenondergrond 8212.3.1 Beugelenleidingenenverloopleidingen 8212.4 Eisenaanomgeving 8212.5 Specieeigenschappen,aanbrengendekvloer 82

pagina pagina

Inhoudsopgave

�


12.6 Specieopbouwenaanbrengen 8312.6.1 Inleiding 8312.6.2 CaIciumsulfaatgebonden 8312.6.3 Kunstharsgebonden 8312.7 Nabehandelen 83

13. IngeBRuIKneMen (deK)vLoeR 85

13.1 Inleiding 8513.2 Sterkte 8513.3 Drogingenrestvocht 86

14. voegen 88

14.1 Inleiding 8814.2 Stortvoegen 8814.3 Bewegingsvoegen(dilataties) 8814.3.1 Schijn-ofkrimpvoegen 8914.3.2 Omtrek-enscheidingsvoegen(uitzetvoegen) 9014.3.3 Constructievoegen 91

15. dooRsChadeensChande 92

15.1 Introductie,schadeofgeenschade 9215.2 Indelingschadebeeldenen-oorzaken 9215.3 Onthechtingenscheuren 9215.3.1 Inleiding 9215.3.2 Ontstaanspanningeninmateriaal 9315.3.3 Gevolgenbijhechtendevloer 9415.3.4 Ernstonthechtingenscheuren 9515.4 Schotelen 9515.5 Delaminatie 9615.6 Ongelijkmatigvervormen,doorbuigen dragendeondergrond 9715.7 Scheuren 9815.7.1 Scheurtypen 9815.7.2 Zettingscheuren(draag-endekvloeren) 9815.7.3 Plastischekrimpscheuren (betonvloer,vloeibaredekvloerspecies) 9815.7.4 Thermischekrimp 9815.7.5 Scheurendooruitdrogingskrimp (betonvloerendekvloer) 9915.7.6 Craquelé(betonvloer,vloeibare/plastische dekvloerspecies) 9915.7.7 Scheurendoorverhinderdevervorming 99

15.7.8 Voorkomenvanscheuren 9915.7.9 Ernstscheuren 9915.8 Vloerverwarmingenwapening 10015.9 Hetnutvanwapening 10015.10 Schadedoorvocht 10115.11 Stofafgifte 10115.12 Gebrekaanstroefheid 10115.13 Esthetischeaspecten 102

16. KWaLITeITs(ZoRg) envaKMansChap 103

16.1 Kwaliteitenvakmanschap 10316.2 Regelgeving 10316.3 Bestekken 10316.4 Nadenkenloont 10316.5 Veiligheid,gezondheiden arbeidsomstandigheden 104

17. MeeT-en BepRoevIngsMeThoden 105

17.1 Inleiding 10517.2 Vlakheid/evenwijdigheid 10517.3 Slijtvastheid 10817.4 BRE-screedtest 10817.5 Zandvlekproef,ruwheid,textuur 10917.6 Stroefheid 10917.7 Afvonken,geslotenheid/dichtheid 11017.8 Sterkte 11117.8.1 Inleiding 11117.8.2 Druksterkte 11117.8.3 Buigtreksterkte 11117.8.4 Hechtsterkte,huidtreksterkte 11117.9 Vochtgehalte 11217.10 Thermografie 114

18. LITeRaTuuRennoRMen 115

18.1 Literatuur 11518.2 Normen 11518.3 CUR-aanbevelingen 116

19 TeRMInoLogIe 116

Inhoudsopgave

pagina pagina

�


vooRWooRdErbestaatveelinformatieenkennisover(dek)vloeren,maarvaakisdienogalversnipperdendatmaakthetmoeilijktevinden.Dit(dek)vloerenboekbundeltdieinformatieenkennisinééndocument.Hetisbedoeldvooriedereendietemakenheeftmetinhetwerkvervaardigdevloeren,inhetbijzonderdekvloeren.Ofhetnugaatomvoorschrijvers(opdrachtgevers,bestekschrij-vers),uitvoerendebedrijven,ontwerpersofadviseurs.Inditboekbeschrijvenwediversevloersystemendieinhetwerkwordenvervaardigd.Centraaldaarbijstaatdedekvloer.Ditisdeniet-dragende laag,dieals tussenlaagofalseindafwerkingwordtaangebrachtopeendragendeondergrond.Opdedekvloerkomtmeestalnogeenvloerafwerking.Bijvoorbeeldtapijt,linoleum,tegelsofparket.Dedraagvloerendeeindafwerkingbepalensamenmetdedekvloerhetfunctionerenvanhetvloersysteemalsgeheel.Daaromgaanweookkortinopdediversedraagvloerenenvloerafwerkingen.Een bijzondere ‘dekvloer’ is de monolithisch afgewerktebetonvloer.Dezecombineertderolvandraagvloer,dekvloerenafwerkinginéénproduct.Ookaandittypevloerschenkenweaandachtinditboek.

We hebben geprobeerd alles wat te maken heeft met hetontwerp, de keuze en de uitvoering van (dek)vloeren in ditboek aan bod te laten komen. Het ene aspect bespreken wedaarbijmeerdiepgaanddanhetandere.Iniedergevalwillenwe met de informatie ook niet-specialisten inzicht geven inde vele mogelijkheden die er zijn. Ook willen we duidelijkmaken welke factoren een rol spelen voor een succesvollevloeralsgeheel,dusmetdedekvloeralsonderdeel.Ditboekkanduseenbelangrijkebijdrageleverenaandenoodzakelijkecommunicatieover(dek)vloeren.Daarnaastkuntunatuurlijkaltijd uw vragen over dekvloeren stellen aan de technischadviseurs van het BedrijfschapAfbouw. Zij zijn te bereikenviahetsecretariaatvandeafdelingTechniek,tel:0318–505602.

Voorwoord

�


1. InTRoduCTIeOverdekvloerenvalteenheleboeltevertellen.Zoproberenwemetinditboekeenzocompleetmogelijkoverzichttegevenvan de materialen en technieken die worden toegepast. Ookgaanweinopdeveranderendevisiezoalsdieinbijvoorbeeldrecente NEN-normen en CUR-aanbevelingen is vastgelegd.Dieveranderdevisiehoudtindatersteedsmeerwordtgedachtin termen van prestaties. Dit in tegenstelling tot denken inreceptuurbeschrijving. Of het benoemen van slechts ééneigenschap (de druksterkte) en vervolgens verwachten datdaaruitdanveleandereeigenschappenzullenvolgen.

InNederlandzijnveelpartijenmetvloerenbezig.Maarwaardeéénmet‘vloer’dedekvloerbedoelt,denktdeanderaandesysteemvloerofjuistdevloerafwerking.Eengoedevloervaltofstaatechtermeteenjuistedefinitie.InhoofdstukIvanditvloerenboekgaanwedaarominophetbegripvloer.Nadezeintroductievolgteenoverzichtvandeeisendiejeaaneenvloerkunt stellen.Daarbij zoomenwe inopdekvloerenen diverse andere in het werk vervaardigde vloeren zoalsdraagvloerenenvloerafwerkingen.

Vervolgens gaan we in op verschillende vloersystemen enkenmerkendeeigenschappenzoals: -belastbaarheidvandesystemen,zowelmechanischals fysisch; -laagdikteninrelatietotapplicatiewijzeenondergrond (aldanniethechtend); -mechanischeenfysischeeigenschappen,zoals

druksterkte,slijtvastheid,elasticiteitenbijvoorbeelduitzetting-enkrimpgedrag,stroefheidengladheid;

-esthetischeaspecten.

Verderbestedenweaandachtaandebasisprincipesenaandachtspuntenvoorenbijhetmakenvan(dek)vloeren,zoals: -vochtgehaltevandeondergrond; -omgevingsconditiestijdensennahetaanbrengen; -test-enmeetmethoden; -voegenendilataties; -voorwaardenvooringebruikname; -onderhoud.

We staan ook stil bij een aantal schadebeelden om hieruitleringtetrekken.Eenduidelijkedefinitievanschadeisvanbe-lang.Sommigeonvolkomenhedenzijnbijvoorbeeld inherentaaneengekozenproductofuitvoeringendusnietalsschadeofgebrekaantemerken.Zekunnenjuistdecharmezijnvandatproductofeerdereenvoordeeldaneennadeel.

Tenslotte schenkenwe inditboekookaandacht aanachter-gronden en informatie die in regelgevende documenten zijnopgenomen.Hetgaatdanom: -normenennormontwikkelingvoordediverse systemen; -CUR-aanbevelingenvoorvloeren.

Introductie

10


2. opBouWvaneenvLoeR2.1 Begripvloer

In Nederland houden veel bedrijven zich bezig met vloeren.Maarwatzepreciesmet‘vloer’bedoelen,kannogaluiteenlopen.Vaakbepaalthetberoepen/ofdeachtergrondvandebetrokkenewathijofzijondereenvloerverstaat. -Eenbetonwarenfabrikantdenktbijhetwoordvloeraan devloerelementendiehijproduceert, zoalskanaalplatenofbreedplaatvloeren. -Eenvloerenbedrijfdenktbijhetwoordvloerbijvoor- beeldaandemonolithischafgewerktebetonvloer,de cementdekvloerofdekunstharsgebondengietvloerdie hijlevert. -Eenparketleverancierheefthetalshijovervloeren spreektweeroverdehoutenvloerendiehijleverten eventueellegt.Iedere‘beroepsgroep’kijktdusvanuiteenbepaaldeachtergrondnaar zijn of haar vloer. Maar uiteindelijk wordt een goedvloersysteemslechtsgerealiseerdalsallelagenenmaterialendie er in voorkomen op elkaar zijn afgestemd.Als het in depraktijkmisgaat,heefthetvaakmetdezeafstemmingtemaken.Daarombestedenwe inditboekveel aandachtaande totalevloerconstructie,metweliswaareenaccentopdedekvloereninhetwerkgemaaktevloerafwerkingen.

2.2 opbouwvloer

Eentotalevloerconstructieisaltijdopgebouwduitéénofmeervandevolgendelagen: -eendraagvloerofdragendeondergrond; -eventueeleendekvloer; -eventueeleenvloerafwerking.

Daarbijisdedefinitievandraagvloerofdragendeondergrond:“hetconstructiedeeldatdedragendefunctievervult”.

Dedefinitievandekvloerisdaarbij:“laagoflagendekvloermorteldieinhetwerkdirectopdedragendeondergrond,hechtendofniet-hechtend,ofopeenscheidings-of isolatielaag isofzijnaangebracht,teneindeéénofmeervandevolgendefunctiestevervullen: -eenbepaaldpeiltebereiken; -hetaanbrengenvanvloerafwerking; -dienstdoenalsgeredevloer”.

InFranstaligelandenwordtwelgesprokenvanchape,inDuitstaligelandenvanEstricheninEngelstaligelandenvanScreed.

Dedefinitievanvloerafwerkingisdaarbij:“debovenste laagvaneenvloerdiedirectwordtblootgesteldaangebruik”.

DezedefinitieszijnovergenomenuitNEN-EN13318“Vloermortelsendekvloeren–Definities”.Hierinzijntalrijkedefinitiesopgenomenvoorbegrippendieindevloerenwereldwordengebruikt.

Onder, tussen of in deze lagen (draagvloer, dekvloer,vloerafwerking)kunnenverdernogvoorkomen: -eenpuinbed,verdichtzandpakketofwerkvloer(onder draagvloer); -dampdichteofwaterkerendelagen; -scheidingslagenommaterialenbewustlosvanelkaar tehouden; -isolatiemateriaal; -leidingen,zoalsvloerverwarming.

Indevolgendeparagrafengaanweinopdiversevormenvandraagvloerenenvloerafwerkingen.

2.3 draagvloer

2.3.1vrijdragendofelastischondersteundDe draagvloer zorgt voor het feitelijke draagvermogen vaneenvloersysteem.Hetisdeconstructievelaagdiedekrachtenmoetoverbrengennaardeondergrondofeenanderedragendeconstructie.Een draagvloer kan vrijdragend zijn of over het volledigeoppervlakwordenondersteund.Deze laatstecategoriewordtookwelaangeduidalselastischondersteundevloer.Elastischondersteundevloerenbesprekenweinhoofdstuk5.

Vrijdragendevloerenbestaandoorgaansuitgeprefabriceerdeelementenvanbetonofinhetwerkgestortebetonvloeren.Ookhouten, keramischeof stalendraagvloerenkomenvoor.Eencombinatievandezematerialenisnatuurlijkookmogelijk.Vrijdragende vloeren kunnen op elk niveau in een gebouwwordenaangebracht.Elastischondersteundevloerenvereiseneen ‘dragende’ ondergrond. Daarom bevinden ze zich opmaaiveldniveauofverlaagdindegrondalskeldervloer.

Onafhankelijkvanhettoegepastemateriaalonderscheidenwe(zieafb.1): -geprefabriceerdedraagvloeren,bijvoorbeeldeen kanaalplaatvloer; -inhetwerkgemaaktedraagvloeren,meestalinde vormvaneenmonolithischafgewerktebetonvloer. Eenvoorbeeldhiervanisdebreedplaatvloer; -combinatieswaarbijeendeelvandevloeris geprefabriceerdeneenanderdeelinhetwerk wordtaangebracht.

Opbouw van een vloer

11


Afb. 1: Typen draagvloer

2.3.2BetonofsteenGeprefabriceerdebetonvloerenwordenmeestalaangeduidalssysteemvloer.

Systeemvloerenwordenverderonderverdeeldin:a.plaatvloeren,verderonderteverdeleninkanaalplaatvloerenenmassieveplaatvloeren;b.bekistingsplaatvloeren;c.ribbenvloeren;d.combinatievloeren.

Deze elementen zijn gewapend met ‘normaal’ betonstaal ofvoorspanstaal. De voorspanwapening kan in de fabriek zijnaangebrachtoflaterophetwerk(naspannen).Hetvoorspannenvaneenvloerelementheeftalsvoordeeldatdehoogte(dikte)vanhetelementbeperktkanblijven.Datleverteenlagereigengewichtop.Ookdekansopscheurendaaltdoorhetvoorspannen.Bijvoorspannenwordtimmerseendrukkrachtinhetbetongeïn-troduceerd.Endrukspanningenmoetentenietwordengedaanvoor er trekspanningen en dus scheuren kunnen ontstaan.

Bijeenaantaltypengeprefabriceerdevloerelementenwordtinhetwerkeenbetonnendruklaagaangebracht.Erisdanfeitelijksprakevaneencombinatievaneengeprefabriceerdeeneenterplaatsegestortebetonvloer.

Vroegerwerdenerookveeldraagvloerenvankeramischma-teriaaltoegepast.Eensysteemdatooknunogverkrijgbaarisenweerindebelangstellingstaatvanwegehetmilieu.Kera-mischevloerenbestaanuitkeramischeelementendieopge-

wapende of voorgespannen liggers van beton of een andereveneenskeramischmateriaalzijngeplaatst.

Bijvrijdragendevloerenkaneenaantaleffectenzorgenvoorgebreken in de dekvloer of de vloerafwerking. Het is goedom daar rekening mee te houden om schade te voorkomen.Belangrijk is bijvoorbeeld of de diverse elementenonderlingverschillendkunnenvervormen.Zijndeelementennietgekoppeld,danisditmogelijk.Verschilinvervormingkandanontstaandoorbijvoorbeeldverschilindrogingofbelastingopdevloer.Ooktredenvervormingverschillenopalslangeenkorteelementennaelkaarwordengeplaatst.Bijvrijdragendevloerenishetverdervanbelangrekeningtehoudenmetdeaan-wezigheidvantussensteunpunten.Boveneentussensteunpuntkan namelijk een scheur in de dekvloer of vloerafwerkingontstaandoorhetdoorbuigenvandedraagvloer.Inhoofdstuk15.6gaanwehieruitgebreidopin.

De overspanning van geprefabriceerde vloerelementen lijktgeen grenzen te kennen. Vooral in de kantoorbouw en bijparkeergarageszijnoverspanningenvan10tot15metereerderregeldanuitzonderinggeworden.Hetspreektvoorzichdatdithogeeisensteltaandestijfheidofjuistdeflexibiliteitvandetoegepastematerialen,zoalsvloerafwerkingen.

2.3.3Metaal,staalEen draagvloer die uitsluitend bestaat uit een metalen(stalen)plaatkomtzeldenvoor.Combinatiesvanstaalenmor-telzienweechtersteedsvaker.Bijzulkecombinatiesisdege-profileerdestaalplaat(bijvoorbeeldeenzwaluwstaartplaat)deondergrondwaaropeenconstructievelaagwordtaangebracht.Dat kan met een cementgebonden en tegenwoordig ookeen calciumsulfaatgebonden mortel. Deze constructie isbijvoorbeeld goed toepasbaar als versteviging van houtenvloeren.

Afb. 2: Voorbeeld combinatie staalplaat en mortel


12


Meestal zorgt de geprofileerde staalplaat ervoor dat deuiteindelijkevloer inéénrichtingstijver isdan indeandererichting. Dit is het geval bij ‘damwand’ profielen (afb. 2).Hetverschilkomtdoordeprofileringvandestaalplaatendegevormdevloer.Indelengterichting(dusmetderibbenmee)isdestijfheidgroterdanindwarsrichting.Eenplaatmeteengelijkeprofilering inalle richtingenzorgt ervoordatookdestijfheidinallerichtingengelijkis.

2.3.4houtHoutendraagvloerenvindjevooralindebouwuitdeperiodetot circa 1960 en in moderne houtskeletbouw. Bij houtenvloereniserveelalsprakevanhoofddraagbalken,dwarsliggerseneenbeschotdatalsloopvlakdient.Hoeweleenhoutenvloerprimaalsdraagvloerkanfungeren,wordtsomstochnogeendekvloer aangebracht of een staalplaatbetonvloer. Redenenhiervoorzijnbijvoorbeeld: -hetverbeterenvandeakoestischeeigenschappenvan devloer(zwevendedekvloer); -hetvergrotenvandestijfheid,zodatereenstarre vloerafwerking(tegelsinnatteruimten)kanworden aangebracht; -hetvergrotenvandebrandweerstand.

2.4 dekvloer,functie

Opdedekvloergaanwe later inditboeknoguitgebreid in.Indezeparagraafbeperkenweons toteenoverzichtvandefunctieenindelingvandekvloeren.

Eendekvloerwordtaangebrachtmetalsdoel:

a.eengewenstpeilterealiseren.Hoewel dit technisch mogelijk is, wordt een draagvloermeestalnietdirectophoogteaangebrachtenvoorgebruikafgewerkt.Vaakheeftdattemakenmetdebenodigdespeel-ruimte in de maatvoering en de gewenste eenvoud vanwerken.Ookkostenoverwegingenspelenhierbijeenrol.Hetvraagtimmersextraaandachtenhandelingenomeenbeton-vloertijdenshetaanbrengendirectoppeilaftewerken.Uiteraardhoefthet te realiserenpeilnietopéénniveau teliggen.Ookafschotlagenkunnenuitstekendmetdekvloerenwordengerealiseerd.

b.alsdragertefungerenvooreenlateraantebrengenvloer- afwerking.

Afhankelijkvanhettypedraagvloerontstaateenoppervlakdat niet direct geschikt is voor het aanbrengen van eenvloerafwerking.Datisondermeerhetgevalbijeengestortedruklaagopeensysteemvloeruitbeton.Eendekvloermoetdanbijvoorbeeldaanwezigeniveauverschillenoverbruggen

en/of een voldoende vlakke ondergrond opleveren om erlatereenvloerafwerkingopaantekunnenbrengen.

c.tefungerenalsdirectaanverkeerblootgesteldoppervlak.Een dekvloer kan in bepaalde gevallen ook dienst doenals vloerafwerking. Voorwaarde is wel dat vooraf aan desamenstellingenafwerkingeisenzijngesteld.Voorbeeldenzijn de dekvloer met slijtlaag (pantserdekvloer) en deterrazzovloer.

2.5 dekvloer,indeling

2.5.1IndelingdekvloerenEendekvloerisintedelenopbasisvan:1. desamenstelling(typebindmiddel);2. dewijzevanuitvoering;3. dewijzevanverwerking;4. hetaantallagenwaarinde(dek)vloerisopgebouwd.

2.5.2IndelingopbasisvanbindmiddelEenveelgehanteerdeindelingvandekvloerenisdieopbasisvanhetbindmiddelwaarmeededekvloerwordtgemaakt.Debelangrijkstebindmiddelenvoordekvloerenzijn:cement Ditbindmiddelwordtzowelbinnenals buitentoegepastvoorgroteenkleine oppervlakken.calciumsulfaat Ditbindmiddelwordtvanwegedevochtge- voeligheidinNederlandalleenbinnen

toegepast.Doordewijzevanproducerenvandespecieendeverwerkingsmethodiek(vloeienofgieten)wordthetmateriaalvaaktoegepastom grote oppervlakken snel in het werk tekunnen aanbrengen. Vloeren met dit typebindmiddelwordenmeestalanhydrietvloerengenoemd.

kunsthars Dit bindmiddel wordt zowel binnen als buiten toegepast. Belangrijkste redenen voor de keuze van een kunstharsgebonden dek- vloerzijnondermeer: dehogetreksterktevaneen kunstharsmortel; deverwachteduurzaamheid; deweerstandtegenchemicaliën; deesthetischemogelijkheden; demogelijkheidvaneeninmeerof minderematewaterdichtelaag (vloeistofdichtevloeren).

Deeigenschappenvaneenkunstharsgebondendekvloerzijnafhankelijkvanhettypekunst-hars en de verhouding bindmiddel: toeslag-materiaal.


13


Bindmiddelendietegenwoordigmindervaakwordengebruiktzijn:bitumen/asfalt Ditbindmiddelwordtinhoofdzaakgebruikt

voor dekvloeren in de utiliteitsbouw enindustrie.Vooraldevervormingcapaciteitvanhet materiaal en het stofvrije oppervlak zijnbelangrijkeredenenvoortoepassing.

magnesiet DitbindmiddelwordtnietofnauwelijksmeertoegepastinNederland.InDuitslandisdittypevloerweerinopkomstalslichteindustrievloer.Magnesiet is, evenals calciumsulfaat, eenvochtgevoelig bindmiddel en daarom alleengeschiktvoortoepassingindrogeruimten.

Soms worden bindmiddelen gecombineerd toegepast. Ditgeldtmetnamevoordebindmiddelencement, kunsthars enasfalt.Calciumsulfaatwordtzeldenofnooitincombinatiemetanderebindmiddelentoegepast.

2.5.3IndelingopbasisvanuitvoeringEr is een onderscheid te maken op basis van de wijze vanuitvoering,namelijk: -directopdedraagvloer,aldanniethechtend(D); -directopdedraagvloer,aldanniethechtendmet vloerverwarming(D+V); -niet-hechtendopeenscheidingslaag(T); -niet-hechtendopeenscheidingslaagmet vloerverwarming(T+V); -zwevendopeensamendrukbaarisolatiemateriaal(Z); -zwevendopeensamendrukbaarisolatiemateriaal metvloerverwarming(Z+V).

Deregelgevingvoordekvloerenspreektovereendekvloerofeengietvloer.Metdezelaatstewordtdeversiebedoeldwaarbijdedekvloerin‘vloeibare’vormwordtaangebracht.Denaamgietvloerwordtookgebruiktvoorkunststofvloerafwerkingen.In dit boek bespreken we beide typen. Om verwarring tevoorkomensprekenwevan‘gietdekvloer’alswededekvloeruit cement of calciumsulfaat bedoelen. Doelen we op dekunstharsgebonden afwerking, dan gebruiken we de term‘gietvloer’.Determ‘dekvloer’gebruikenweinditboekvoorzoweldedekvloeralsdegietdekvloer.

Toelichting type DSindsdenieuwe,technischegrondslagenvankrachtzijn(zie16.2) is bij een dekvloer type D hechting aan de dragendeondergrond niet meer vanzelfsprekend. Vroeger moest erwelzondermeer sprakezijnvanhechting.Vaak leverdedatdiscussie op, omdat de regelgeving en bijvoorbeeld daaraangekoppeldebestekprogramma’snieteenduidigwaren.Tegen-woordig ishechtingeeneisdieapartovereengekomenmoetworden.

Omeenzovolledigmogelijkehechting tegaranderen,moetbijzondereaandachtwordenbesteedaandevoorbereidingvande ondergrond en aan de uitvoering. Ook de eigenschappenvanhetmateriaalendelaagdiktewaarinhetwordtaangebrachtzijnvaninvloed(ziehoofdstuk12).Overigensstaatdenieuweregelgevingvoordekvloerenaltijdenigematevanonthechtingtoe; ook wanneer hechting zonder nadere voorwaarden isovereengekomen(zie15.3).Eenvoordeelvanhechtingisdatvaakkanwordenvolstaanmeteenlageresterkteen/ofgeringerediktevandevloer.Ookkanhechtingvanbelangzijnalsdedekvloereenbijdragemoetleveren aan de akoestische prestatie van de totale vloer (dedraagvloerplusdekvloer)(zie9.3).

Toelichting type TVoor een niet-hechtende dekvloer kan bijvoorbeeldscheidingsfolie of een laag zand op de draagvloer wordenaangebracht. De scheidingslaag moet dik genoeg zijn ende draagvloer vlak genoeg om van draagvloer en dekvloerdaadwerkelijk twee afzonderlijke lagen te maken. Elkevorm van ‘haakweerstand’ moet zoveel mogelijk wordenvoorkomen.Eenniet-hechtendedekvloerwordtbijvoorbeeldaangebrachtop scheurgevoelige ondergronden. Scheurgevoeligheidkan een gevolg zijn van vervormingen van de ondergrond,bijvoorbeeld door sterke, ongelijkmatige belastingen en/ofhet gebruik van vloerelementen. Niet-hechtende dekvloerenwordenookgebruiktalservochtvanuitdedraagvloernaardeafwerkvloerteverwachtenis.Ookvanuitmilieuoogpuntkaneen scheiding tussen draagvloer en dekvloer wenselijk zijn,zoals bij een calciumsulfaatgebonden gietdekvloer op eenbetonnendraagvloer.

Afb. 3: Aanbrengen gietdekvloer op scheidingslaag


14


Toelichting type ZEenzwevendedekvloeriseendekvloerdiewordtaangebrachtopeenvaaksamendrukbaar(verend)isolatiemateriaal.Vandaardat soms ook wel wordt gesproken van verend opgelegdevloeren.

Belangrijkste reden voor het toepassen van een zwevendedekvloer is het vergroten van de akoestische- of dewarmte-isolatievaneenvloerconstructie. -Voordewarmte-isolatieisnatuurlijkdewarmtegelei-

dingscoëfficiënt van het materiaal van belang. Dieis afhankelijk van de temperatuur, dichtheid en hetvochtgehalte en verschilt afhankelijk van het typeisolatiemateriaal. De totale isolatiewaarde wordtbepaalddoorwarmteweerstand.Dezewordtberekenddoordediktevandelaagtedelendoordewarmtegelei-dingscoëfficiënt.

-Isolatiemateriaalvoorthermischeisolatiekanrelatiefstijf zijn. Bij akoestische isolatie daarentegen moethet isolatiemateriaal relatief slap zijn om voor eengoedeakoestischedempingendus isolatie te zorgen.De kenmerkende grootheid hierbij is de dynamischestijfheid.Hoelagerdedynamischestijfheid,hoebeterdedempinginveelgevallenzalzijn.Voorbeeldenvangeschiktematerialenzijnmineralewolofgeëlastificeerdpolystyreen.

Afb. 4: Buiging in zwevende dekvloer. Mate van buiging is onder meer afhankelijk van de stijfheid van de isolatie, de dikte van de vloer en de grootte van de belasting.

In tegenstelling tot een dekvloer die direct op een beton-nenondergrond(dedraagvloer)wordtaangebracht, ‘zweeft’de dekvloer boven deze draagvloer. Wanneer de zwevendedekvloerbelastwordt,zalhijbuigen.Dedekvloermoetweerstandbieden aan deze krachten (zie afb. 4). De buigtreksterktevan de mortel is daarom een belangrijk aandachtspunt bijzwevendedekvloeren.Belangrijkerdanbijvoorbeelddedruk-sterkte.

Inhoofdstuk9gaanweuitgebreidinopzwevendedekvloerenaandehandvandein2008verschenennormNEN2742.Dankomtnaarvorendatdediktevandedekvloerbepaaldwordtdoordebuigtreksterktevanhetmateriaal.

2.5.4IndelingopbasisvanverwerkingOp basis van de wijze waarop de specie in het werk wordtaangebracht,issprakevan: -gietdekvloeren De specie is vloeibaar, waardoor het materiaal kan wordengegoten; -gespaandevloeren Despecieisaardvochtigenwordtmetdehandopzijn plaatsaangebrachtenafgewerkt.

Bijdegespaandevloerenspeeltdeverdichtingeenbelangrijkerol bij het eindresultaat dat wordt verkregen. Dit gebeurthandmatig. Daardoor kunnen de eigenschappen in het werkafwijken van de eigenschappen die bijvoorbeeld in hetlaboratoriumzijnbepaald.Bij gietdekvloeren hoeft niet of nauwelijks een handmatigeverdichtingplaatstevinden.Dedruksterktevandegietmorteldie in het laboratorium is bepaald, zal dan ook redelijkovereenkomenmetdesterkteinhetwerk.Watnogeenverschilkanopleveren,isdemaniervanbeproeven.Immers,doorgaanswordenuithetwerkgeenmonstersgezaagd.

2.5.5IndelingopbasisvanlaagopbouwAl naar gelang het aantal lagen waarin de dekvloer wordtaangebracht,wordtgesprokenvaneen: -eenlaagseuitvoering; -meerlaagseuitvoering.

Eenmeerlaagseuitvoeringwordttoegepastbijdekvloerenmeteentoplaag,dezogenoemdepantserdekvloeren.Hierbijwordtop een cementgebonden dekvloer een extra sterke toplaagaangebrachtdiemeestalongeveer10mmdikis.Een meerlaagse uitvoering met een mortel van dezelfdeeigenschappen kan ook om praktische redenen noodzake-lijkzijn.Bijvoorbeeldalsdebenodigdelaagdiktenietinéénarbeidsgangkanwordengemaakt.Een inhetwerkgemaak-te gespaande vloer moet voor optimale verdichting zéker inmeerdere lagen worden uitgevoerd. Elke laag mag dan nietdikkerdanongeveer50mmzijn.

Een bijzondere meerlaagse uitvoering is feitelijk eenterrazzovloer.Hieropgaanweinhoofdstuk6naderin.


(a) (b)

1�


2.6 vloerafwerking(eindafwerking)

Vloerafwerkingenzijnintedelenin: -vloerafwerkingendieinhetwerkwordengemaakt; -vloerafwerkingendiefabrieksmatig,vooraf,zijn gemaakt.

Tot de eerste groep behoren coatings, gietvloeren,troffelvloerenenbijvoorbeeldsiergrindvloeren.Inhoofdstuk7‘Kunstharsgebondenvloeren’gaanwehiernaderopin.

Vloerafwerkingen uit de tweede groep worden vaak weeronderverdeeldin: -harde,geslotenvloerbedekkingen,zoalstegelsof platenvannatuursteenofkeramischmateriaal; -harde,dampdoorlatendevloerafwerkingen,zoals houtenvloerdelen; -zachte,geslotenvloerbedekkingen,zoalslinoleumen pvc-vloerbedekking; -zachte,dampopenvloerafwerkingen,zoals cocosmattenenvloerbedekkingenmeteenjuterug.

Inhoofdstuk11gaanwenaderinopdezevloerafwerkingen.

2.7 Meerfunctiesinéén

De functie van een draagvloer, dekvloer en/of vloerafwer-king kan ook gecombineerd in één materiaal voorkomen.Het bekendste voorbeeld daarvan is de monolithische be-tonvloer.Debetonvloervervultderolvandraagvloerenhetafgewerkte oppervlak wordt direct door verkeer belast. Demonolithischafgewerktevloerbesprekenweinhoofdstuk5.

Een ander voorbeeld waarbij de dekvloer en de vloerafwer-king worden gecombineerd, is de pantserdekvloer. Hierbijwordtopdedraagvloereendekvloeraangebrachtmetdaarop‘nat-in-nat’eenversterktetoplaag.

Ookeenterrazzovloeriseendekvloermeteengecombineerdefunctie.Opeencementgebondendekvloerwordt‘vers-in-vers’eentoplaagaangebracht.Diebestaatuiteen(gekleurde)speciemeteenspeciaalsamengesteldmengselvantoeslagmaterialen.Als toeslagmateriaalwordtgrindgebruikt,maarookdiversesoortengebrokennatuursteen.Wanneerdetoplaaghardiswordthijgeslepen,waardoordegewenstevloerafwerkingontstaat.Andersdanalleanderevloerafwerkingenuitnatuursteeniseenterrazzovloer monolithisch. Dit geldt niet alleen in verticalerichting (dekvloer en vloerafwerking vormen één geheel),maarookinhorizontalerichting(geenofeenbeperktaantalvoegen).

Terrazzowerdinhetverledenveeltoegepastindewoningenutiliteitsbouw. Daarna is het een tijd uit de belangstellinggeweest als vloerafwerking. Dit kwam onder meer doordatterrazzozeerarbeidsintensiefisendaardoorrelatiefkostbaar.De prijs is overigens vergelijkbaar met de duurdere soortennatuursteen.Debelangstellingvoorterrazzolijktechterweertoetenemen.Het materiaal biedt immers grote vormvrijheid en veelmogelijkheden voor wat betreft het uiterlijk. Daarnaast kanterrazzo tegenwoordig min of meer ‘machinaal’ wordenvervaardigd,waardooreengrotereproductie(aantalm2opeendag)mogelijkisendekostenlagerworden.

Afb. 5: ‘Handwerk’ vervangen door machinaal werken

Voor een cementgebonden terrazzovloer is een laagdiktevan enkele tientallen millimeters nodig. Kunstharsgebondenterrazzokaninrelatiefdunnelagenwordenaangebracht.Datbiedt uitkomst als dikke lagen niet mogelijk zijn, maar deuitstralingvaneenterrazzovloerwelgewenstis.

Inhoofdstuk6gaanweuitvoerigerinopterrazzo.


1�


3.1 succesdoorsamenhang

Aan vloeren worden verschillende ‘eisen’ gesteld. Die zijnondermeerafhankelijkvandegebruiksfunctievanhetgebouwendespecifiekewensenvandeeigenaarofgebruiker.EenaantaleisenisvastgelegddoordeNederlandseofEuropesewetgeving.Daar zal dus altijd aan moeten worden voldaan, ook al zijnze niet letterlijk overeengekomen. Het betreft dan zaken alsconstructiefdraagvermogen,geluidsisolatieofbrandveiligheid.De meeste eisen zullen partijen vooraf duidelijk met elkaarmoetenafspreken.Overigens vervullen dekvloeren geen constructieve functiezodathetBouwbesluitnietnaardebeschikbarenormenvoordekvloerenverwijst.Eriseenzijdelingserelatienaareeneisalshetgaatomdecontactgeluidisolatie.Zwevendedekvloerenkunnen hierin een rol vervullen, maar zijn niet bindendvoorgeschreven(zieverderhoofdstuk9).

De uiteindelijke opbouw van de totale vloerconstructie isafhankelijkvandeprestatie-eisendieaandievloerconstructieen/ofonderdelenervanzijngesteld.Allecomponentenineenvloerconstructie beïnvloeden elkaar. Zo heeft de keuze vooreenbepaaldevloerafwerkinggevolgenvoorde eisenaandedekvloer.Om een goede vloer te maken, moet al tijdens het ontwerpvaneenbouwwerkwordennagedachtoveralleeisendieaandeuiteindelijkevloerconstructiewordengesteld.Afstemmingtussen de verschillende partijen die betrokken zijn bij devloerconstructie is dan ook van groot belang. Net als hetduidelijkvastleggenwatmenvanelkaarverlangt.Ditvoorwerkkanookveelonnodigekosten,stagnatieenergernisachterafvoorkomen. Eenduidige meet- en controleerbare prestatie-eisenkunnenontevredenreactiesvoorkomen.Omdergelijkeprestatie-eisen op te kunnen stellen, is inzicht nodig in demogelijkheden en factoren die het eindresultaat beïnvloe-den.Uiteraardmoetdeaandachtvoordeprestatie-eisenookwordenvastgehoudenbijdeuitvoering.Vervolgensookbijdeingebruiknameentijdenshetonderhoud.

Dedekvloeriseenbelangrijkeschakelineenvloersysteemofvloerconstructie.Hetvormtvaakdebasisvoordeuiteindelijkevloerafwerkingofiszelfdevloerafwerking.

Inditboekgaanweinopdeprestatie-eisendiespecifiekaandekvloerenwordengesteld.Daarbijkijkenwevanuitdeon-dergrondendevloerafwerkingdieeventueelwordttoegepast.

Metditboekwillenweeenhandvatbiedenvoordekeuzevande juiste dekvloer en de wijze waarop die uitgevoerd moetworden. We richten ons vooral op de dekvloeren die in hetwerkwordengemaakt.Webeschrijvengeensystemendieinde fabriek worden gefabriceerd, zoals tegels of plaatachtigeconstructies.Tabel 1 illustreert de samenhang tussen bijvoorbeeldvloerafwerking en dekvloer. Deze tabel is ontleend aan hetwijzigingsbladA1opNEN2741.Hetgeeftaanwelkeaspectenvan de dekvloer relevant kunnen zijn, afhankelijk vanbijvoorbeeldhettypedekvloer,devloerafwerkingenhetfeitofdezegehechtwordtaangebrachtoflosligt.Detabelisinformatief.Persituatiemoetwordenbekekenwelkeeisen nodig zijn. Vaak ook zullen deze eisen voorafovereengekomenmoetenworden.Inparagraaf3.10besprekenwedeaanduidingenCwenFw,dieindetabelwordengebruikt.

Op weg naar presentatie-eisen voor dekvloeren

3. opWegnaaRpResTaTIe-eIsenvooRdeKvLoeRen

1�


Tabel1:Relevanteeigenschappenvooreendekvloer

GEBASEERD OP STERKTE

EIGENSCHAP Vloertype en gebruik

Direct op draagvloer Op scheidingslaag Zwevend

Woningbouw Utiliteit Woningbouw Utiliteit Woningbouw Utiliteit

Druksterkte Cw5 – Cw7 ≥ Cw12 Cw5 – Cw7 ≥ Cw20 – –

Buigtreksterkte – – Fw1 – Fw7 Fw1 – Fw7

Hechting aan ondergrond a – – n.v.t n.v.t n.v.t n.v.t

GEBASEERD OP AFWERKING

Geen bedekking Bedekking hechtend aangebracht op ondergrond

Tapijt Linoleum/pvc Tegels Parket Coating

Slijtweerstand b X – – – – –

Indrukking (BRE) – – X – – X

Huidtreksterkte – X X X X X

Oppervlaktetextuur X – X – – X

Vlakheid c X X X X X X

Vochtgehalte n.v.t. X X X X X

Esthetische aspecten – n.v.t n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Bedekking losliggend, niet-hechtend

Tapijt Linoleum/pvc Parket

Slijtweerstand b – – –

Indrukking (BRE) – X –

Huidtreksterkte – – –

Oppervlaktetextuur – X –

Vlakheid c X X X

Vochtgehalte X X X

X Aspect is relevant. – Aspect is niet per definitie relevant n.v.t. Aspect is niet van toepassing.a Hechting is wenselijk als de dekvloer is meegeteld in de massa vloerconstructie voor het bepalen van de contactgeluidisolatie-index. Bij vloerverwarming heeft een niet-hechtende uitvoering de voorkeur.b In verband met bouwverkeer is altijd enige mate van weerstand gewenst.c Afhankelijk van het type bedekking zullen onvlakheden zich aftekenen na het aanbrengen van de vloerafwerking. Dit geldt vooral voor gladde, glanzende vloerafwerkingen zoals linoleum en coatings.


1�


3.2 normontwikkelinginprestatiedenken

Lange tijd vormde de druksterkte vaak het belangrijkstevertrekpuntbijhetspecificerenvanbijvoorbeeldeencement-gebondendekvloer.Tegenwoordigmoetenvoorschrijversmeergaannadenkenoverwatzeeigenlijkverwachtenvandevloer,waardedekvloeronderdeelvanis.Hoeweltotnutoevaakopdruksterktewordtbesteld,zijnandereeigenschappenmeestalvan groter belang. Juist deze worden niet overeengekomen,watachteraftotdiscussieleidt.Aanhetvloerenbedrijfdeuitdagingtebegrijpenwatuiteindelijkwordtgevraagdendittevertalenineentoetepassenproductenmethodevanuitvoeren.

Met het van kracht worden van NEN-EN 13813, hetwijzigingsbladA1vanNEN2741endeCUR-Aanbevelingen110voorcementgebondenen107voorcalciumsulfaatgebondendekvloeren is druksterkte niet langer het belangrijksteuitgangspuntbijdehet speciferenennormerenvancement-gebondendekvloeren.NEN2741uit2001gaatdaarbijaleenstapjeverderdandevoorgangeruit1982.Deversieuit2001bevatbijvoorbeeldaleenklassenindelingvoordeslijtvastheid.Een classificatie die overigens zelden in bestekken wordtgebruikt, ook niet als nadien blijkt dat ook over de sterktevan de toplaag verwachtingen bestaan. Het wijzigingsbladopNEN2741,datin2008verscheen,voegtandereaccententoe.Dit iseendirectuitvloeiselvandeEuropesenormvoordekvloermortels,NEN-EN13813.DeEuropesenormNEN-EN13813benoemtnamelijktalrijkeeigenschappenvaneenmortel.Eigenschappenwaarvanopditmomentvaaknogonvoldoendebekendishoedezegerealiseerdofgeïnterpreteerdmoetenworden.

Afb. 6: De norm NEN 2741 voor dekvloeren en de Europese norm voor mortels NEN-EN 13813.

DeEuropesenormNEN-EN13813gaatvooralovermortelsen is vooral bedoeld voor de leveranciers van vloermortels.DenormNEN-EN13813vormteenbelangrijke,zonietdebe-langrijkste,basisvoordeCE-markeringvanmortelproducten.Over de uitvoeringswijze wordt in deze norm weinig totnietsgezegd.Hetiseengoedgebruikdateennationalenorm(NEN) wordt ingetrokken als er een Europese tegenhangerkomt(NEN-EN).JuistomdatNEN2741ookingaatopandereaspectendanalleendesterkte,kondezeblijvenbestaan;alisdatineenaangepastevorm.

DegevolgenvandenormNEN-EN13813voorhetvloeren-bedrijf en de leverancier van een dekvloermortel zijn groot.Zijwordengeconfronteerdmet devraag: “Levert umij eenmortelNEN-EN13813CT-C20-F4-E15-AR4?”Wieweetdannogwatwordtbedoeld?

ToelichtingDecoderingCTslaatopcementalsbindmiddel.DeaanduidingCheeftbetrekkingopdedruksterkte.DeaanduidingFheeftbetrekkingopdebuigtreksterkte.DeaanduidingEheeftbetrekkingopdeelasticiteitsmodulus.DeaanduidingARheeftbetrekkingopdeslijtvastheidvolgensBöhme.Zieook3.6.


1�


-Devoorgeschrevendruksterkteswerdenindepraktijkniet altijd gehaald. Desondanks functioneerde dedekvloer prima. Dit heeft het besef doen ontstaandat wellicht lagere sterkteniveaus vastgelegd kondenwordendiedanwelmoetenwordenbereikt.

DelaagstesterkteklassedienubijvoorbeeldindeproductnormNEN-EN 13813 wordt omschreven is C5 (5 N/mm2), deeerstvolgendeklasseisC7.VoordekeuringvanmonstersuithetwerkgeldtalslaagsteklasseCw5.Elkemeetwaardemoetdaarbijmeerzijndan4,25N/mm2tegenover6N/mm2bijD15,delaagstesterkteklassedietotvoorkortwerdgehanteerd(zieverder3.10).

3.4 sterkzat

VaakontbreekthetbesefwatnuprecieswordtverstaanonderdeeenheidN/mm2.Dedruksterkte,uitgedruktindezeeenheid,wordt op menig bouwwerk en in menig gesprek benoemdengenoemd.Vaakomdater twijfel isaandezesterkteen/ofomdattestresultatenaangevendatdesterktenietmeerisdan‘slechts’enkeleN/mm2.Voor de beeldvorming is het goed eens na te gaan wat deeenheidN/mm2duseigenlijkbetekent.

Afb. 8: Betekenis N/mm2

Eengewichtvermenigvuldigdmetdezwaartekracht,levertdekrachtinN.Uitgaandevaneenoppervlakvan1mm2levert1,5kg/mm2dus15N/mm2op.Indrukwekkend wordt de doorvertaling van deze belas-tingnaar1m2vloeroppervlak.Eendruksterktevan5N/mm2komtdanovereenmet5.000.000N/m2oftewel500.000kgopelkevierkantemetervloer.Ditzijnruim500personenauto’s.Voordat die belasting is bereikt zal over het algemeen dedragendeconstructiealbezwekenzijn.Dieisnamelijkmeestalopnietmeerdanenkelehonderdenkg/m2berekend.

3.3 historie

In NEN 2741:2001 (en in de versie van 1982) warendekvloereningedeeldinsterkteklassen,aangeduidmeteenDeneengetal.DelaagstesterkteklassewasD15,watneerkomtopeengemiddeldedruksterktevan15N/mm2.Vaakstondenstaat inbestekkennogeenveelhogereeisvanD20ofzelfsD30.Dezesterkteklassenwarendanontleendaaneenbijlage,tabelA1,vandenorm(afb.7).

Afb. 7: Deel van vervallen tabel A1 uit NEN 2741:2001

De druksterkte wordt gedefinieerd op basis van de gemid-delde waarde van drukproeven op speciaal vervaardigdemortelbalkjes. Omdat monsters optimaal kunnen wordenverdicht, wordt zo eigenlijk de basiskwaliteit van de mortelvastgelegd.Voor cementgebonden smeervloeren was in NEN 2741vastgelegddatdesterkteinhetwerklagermagzijn.Eriseenminimumwaardevastgelegd,variërendvan60%tot80%.Doortenminstetweebelangrijkeaspectenzijndesterkte-aanduidingenenindelingengewijzigd. -Cementdekvloerenhaddenalsaanduiding

bijvoorbeeldD15.Gietdekvloerenmetcalciumsulfaatals bindmiddel bijvoorbeeld een aanduiding GD12.Eenbestekschrijverwerdbijhetopgevenvaneensterk-teklassedusalgedwongeneenmateriaalkeuzetemakenterwijlhetmoetgaanomdeeigenschapdiemoetwordengerealiseerd.Metdeintroductievannieuwe(Europese)normen is overgestapt op een materiaalongebondengrootheidvoordedruksterkte,namelijkC(compressivestrength).

1kg=10N


20


3.5 Waaromprestatie-eisen?

Opbasisvandevorigeparagraafzoujekunnenconcluderendateendruksterktevan0,5N/mm2sterkgenoegis.Waaromdan toch zulkehoge eisen?Daarvoormakenwe eenuitstapnaardewereldvanhetbeton.Jarenlangonderzoekheeftdaargeleid tot veel regelgeving, vooral constructief. Daarbij zijnrelatiesgelegdtussendiverseeigenschappenvanhetbetonendedruksterkte.Zogeeftafb.9derelatietussensplijttreksterkteendruksterktevoorbetonweer.Feitelijkgeldtdusbijbetondateeneisaandedruksterkteinhoudtdatookbepaaldeandereeigenschappenvastliggen.

Afb. 9: Relatie splijttreksterkte en kubusdruksterkte voor beton [Bron: Betoniek]

Voordekvloeren is echtergeenduidelijkverbandbekendofvastgelegd.Met anderewoorden,wanneer eendekvloer eenbepaaldedruksterkteheeft,kunjenietaannemendathijdaar-mee automatisch ook andere mechanische eigenschappenheeft gekregen. Uiteraard zal technologisch wel gelden datmettoenemendedruksterkteanderemechanischeeigenschap-penzullentoenemen.Dematewaarinisechternietvastgelegd,zoals bij betonwel het geval is.Daarom is zobelangrijk tevragenwatwordtbedoeld.Of,kortgezegd:“Watverwachtikvandedekvloer?”

Bouwbreed wint dus langzaam de gedachte terrein dat hetbeterisomprestatie-eisentestellen.Concreetbetekentditnietmeersimpelwegeendruksterkteroepenendandenkendatderestwelgoedkomt.Nee,ermoetserieuswordennagedachtoverdeeigenschappendiewenselijkzijn.

Voorbeeldenuitdepraktijk,waarbijandereeigenschappendandedruksterktevangroterbelangzijn.- Alsopdedekvloereentegelvloermoetworden

verlijmd,ismetnamedehuidtreksterktevandedekvloervanbelang.

- Bijeenzwevendeuitvoeringwordtdedekvloerookopbuiging belast; hij moet dus een buigtreksterktebezitten.

- Omspanningennietteveeltelatenstijgen,iswellichtookeenbepaaldekrimpmaatvanbelang.

Afb. 10: Het leggen van een natuursteenvloer stelt specifieke eisen aan de dekvloer

3.6 prestatie-eisenvoorvloermortels

IndeEuropesenormvoordekvloermortels(NEN-EN13813)heeftdeprestatiegedachteexplicietvormgekregen.Vooreengrootaantaleigenschappenzijnklassenindelingengemaakt.

Genoemdworden(tussenhaakjesdeaanduiding):- druksterkte(C)- buigtreksterkte(F)- elasticiteitsmodulus(E)- hechtsterkte(B)- slijtweerstand,3methoden(A,AR,RWA)- slijtweerstand,vloerenmetbedekking(RWFC)- oppervlaktehardheid(SH)- penetratiediepte,temperatuur.afhankelijk (ICH,IP,IPromein)

Verderwordenindenormondermeergenoemd:- elektrischeweerstand- chemischeweerstand- brandbestandheid- dampdichtheid- warmtegeleiding- geluidsisolatie

EenvoorbeeldvaneenuitgewerkteklasseisdeslijtweerstandopbasisvanBöhme(zietabel2).


21


Tabel2:Slijtvastheidsklasse,methodeBöhme

Een andere slijtvastheidsindeling is die op basis van de‘RollingWheel’-test,waarbijdenormonderscheidmaakt inoppervlakkendiewordenbedektmeteenvloerafwerkingenoppervlakkendiedirectaanverkeerwordenblootgesteld.Voordelaatstegroepisintabel3deindelinggegeven.

Tabel3:Slijtvastheidsklasse,methodeRollingWheel

NEN13813bevatookeenindelingnaarbuigtreksterkte.IndeNEN2742voorzwevendedekvloeren iseenselectiehieruitopgenomen (zie tabel 4). InNEN13813 zijnverdernogdeklassenF10,F15,F20,F30,F40enF50opgenomen.

Tabel4:Klasse-indelingbuigtreksterkte

BelangrijkisomnietuithetoogteverliezendatNEN13813overmortels voor dekvloeren gaat en dus niet per definitieoverdedekvloerinhetwerkzelf.Zoisalgemeenbekenddatbij een traditioneel gesmeerde cementgebonden dekvloer dedruksterkteinhetwerkheelanderskanzijndandedruksterktevanmortelbalkjesdiemetdebetreffendespeciezijngemaakt.Verdichtingisnamelijkessentieel.Eensterkteklassedieopeenmortelprismaisbepaald,isdusnietzondermeertevertalenineensterkteinhetwerk.

De leverancier voor een CE-markering is ‘gelukkig’ slechtsverplicht een beperkt aantal eigenschappen op te geven. Deanderezijnoptioneel(zietabel5).Eenpraktischprobleemisnogdat voordehuidigemortels veel vande eigenschappendie in NEN 13813 worden genoemd nog onbekend zijn.Immers,vooreendeelzijnhetzekervoorNederlandnieuwetestmethoden. Ook zijn eigenschappen tot op heden nooitgebruikt voor het specificeren van een mortel. Ervaringontbreektdanookbijhetvaststellenvaneengrenswaardec.q.klasse.

Klasse A22 A15 A12 A9 A6 A3 A1,5

Materiaalverlies in cm/50 cm 22 15 12 9 6 3 1,5ten hoogste

Klasse RWA300 RWA100 RWA20 RWA10 RWA1

Materiaalverlies in cm3 ten hoogste 300 100 20 10 1

Klasse F1 F2 F3 F4 F5 F6

Buigtreksterkte in N/mm2 ten minste 1 2 3 4 5 6


22


Tabel5:Verplichtoptegeveneigenschappenenvariabelen

Zoals aangegeven geldt de norm NEN-EN 13813“Dekvloermortel en dekvloeren – Dekvloermortels –Eigenschappen en eisen” voor de dekvloermortel. Feitelijkdus producten die verhandeld worden. Of met dit productdaadwerkelijkeengoedevloerwordtgemaakt,iseentweede.

3.7 prestatie-eisenvoordekvloeren

Dekeuzevooreenbepaaldedekvloerkannietloswordengezienvan de aanwezige draagvloer, de beoogde vloerafwerkingendusde totalevloerconstructie. Indepraktijkblijktdatdeconstructievedraagvloermeestaleengegevenis.Ditbetekentdanookdatdedekvloerafgestemdmoetzijnopdezeconstruc-tievevloer.Isookalbekendwatdevloerafwerkingwordt,dankan daar bij de keuze voor een dekvloer ook rekening meeworden gehouden. In de praktijk zal dit enkel in de groterekantoorbouwofutiliteitsbouwvoorkomen.Bijdewoningbouwisermeestalniet bekendwatdevloerafwerkingwordt.Diekeuzewordtimmersnaopleveringvandewoninggemaakt.Isookdedekvloeralgemaakt,danmoetwordennagegaanofdevloerafwerkinghieropisaantebrengen.Eventueelzijndanaanvullendemaatregelenofvoorzieningennoodzakelijk.

Dekeuzevooreenbepaaldevloerconstructieistotophedenvooral gebaseerd op de bekendheid van een ontwerper meteenbepaaldtypevloerofeenbepaaldproduct.“Watdeboernietkent,eethijniet”isnogsteedseentoepasselijkgezegde.Ditbetekentdattraditioneelgekozenwordtvoorófcementófcalciumsulfaatalsbindmiddel.Metanderewoorden,hettypebindmiddelligtalvast.Vaak ook ontbreekt het aan inzicht in de eisen die gesteld

bindmiddel druk

ster

kte

buig

trek

ster

kte

slijt

wee

rsta

nd "

Böhm

e"

slijt

wee

rsta

nd "

BCA"

slijt

wee

rsta

nd "

Rol

ling

whe

el"

oppe

rvla

kteh

ardh

eid

wee

rsta

nd t

egen

pen

etra

tie

slijt

wee

rsta

nd m

et v

loer

bede

kkin

g

bind

tijd

krim

p en

zw

el

cons

iste

ntie

pH-w

aard

e

Elas

ticite

itsm

odul

us

slag

vast

heid

hech

tste

rkte

cement N N O - O O O O O O O* O

calciumsulfaat N N O O O O - O O O O N O - O

magnesiet N N O O O N** - O - O O O O - O

bitumen/asfalt - - O O O - N O - - - - - - -

kunsthars O O - O - O - O O - O N* N

(1/3), (1/2) = één van de drie, respectievelijk 2 methoden

N (1/3)

N (1/2)

N = verplicht op te geven O = optioneel, indien relevant - = niet relevant

* = alleen indien vloeroppervlak op gebruiksoppervlak is (dus niet bedekt wordt)

zoudenmoetenwordenaandedekvloer.Hetmakenvaneenkeuzeopbasisvaneerdereervaringenlijktdanweleenveilige,maariseenminderwenselijkeweg.Hetomschrijvenvandegewenstevloeropbasisvanervaring,ofzelfsdooreen‘kopie’temakenuiteenvorigbestekofwerk,heeftnamelijktweebelangrijkenadelen.1. Defeitelijknoodzakelijkeendegewensteeigenschap-

pen van de vloer worden niet vastgelegd. Hoewel deontwerperdenkt‘opzeker’tespelen,bestaatdekansdatdevloernietvoldoet aandewensenvandegebruiker.Deze wensen kunnen immers afwijken van andere(eerdere)projecten.

2. Alindebeginfasewordtgedachtinbepaaldematerialenendewijzewaaropdevloermoetwordenopgebouwd.Dit remt het toepassen van nieuwe ontwikkelingen(innovatie)ophetgebiedvanbijvoorbeeldmaterialenenvloerconstructies.Slechtsmetveeloverredingskrachtisdeontwerperaftebrengenvandehemvoorogenstaandematerialenensomsluktdatzelfshelemaalniet.Ditkomtondermeer doordat het toetsen op gelijkwaardigheidmoeilijkisalsonduidelijkheidbestaatoverdeaspectenwaaropmoetwordengetoetst.

Prestatie-eisen overeenkomen die zijn gebaseerd op hetvoorgenomen gebruik van de vloer, geeft meer zekerheiddatdevloerzalvoldoenaanwatwordtgewenst.Bovendienwordtdanruimtegebodenaaninnovatieencreativiteitindevloerensector.Verderkanhetleidentotkostenbesparingvoorde ‘klant’, omdat aanvullende bewerkingen en handelingenniet meer nodig zijn. Immers, alle componenten van eenvloersysteemzijnopvoorhandalopelkaarafgestemd.Natuurlijkgaanweuitvandeidealesituatie.

Aanhetopstellenvaneenduidigeprestatie-eisenisnamelijkeen aantal voorwaarden verbonden. Voorwaarden waaraanwellichtnognietaltijdkanwordenvoldaan:- defunctieenhetvoorgenomengebruikvanderuimte

moeten goed worden vastgelegd. Daarbij moet zomogelijk ook rekening worden gehouden met toe-komstigeontwikkelingen;

- dezefunctioneleeisenmoetenterelaterenzijnaanprestatie-eisendieaandedekvloerwordengesteld(eisenaandedekvloerzijnmedeafhankelijkvandetoegepastedraagvloerendetoetepassenvloerafwerking);

- deeisenaandedekvloermoetenmeet-en controleerbaarzijn.

Deontwerperkiest nunogvaakopbasisvandematerialenen uitvoeringswijze die hem vertrouwd zijn. De gewenstedekvloer wordt omschreven door bijvoorbeeld de toe te


23


passenmaterialentenoemen.Inhetgunstigstegevalaangevuldmetspecificatiestenaanzienvan:- deeigenschappenwaaraandezematerialenmoeten voldoen;- deeisenaandeondergrondwaaropdedekvloermoet wordenaangebracht;- deomgevingsconditiestijdensennahetaanbrengenvan devloer;- deverwerkingvandematerialen.

Bij een prestatiegerichte benadering van de dekvloer wordthettoetepassenmateriaal,devloeropbouwendewijzevanuitvoeringpasgekozennadatdeteleverenprestatiesduidelijkin kaart zijn gebracht en vastgelegd. Dit heeft als voordeeldat:- deuiteindelijkegebruikervanhetpandgoedinhet

keuzeprocesvandevloerwordtbetrokken.Deopdrachtgeverofdiensvertegenwoordiger(architect)moetaangevenwelkeaspectenbelangrijkzijnenwelkgewichthieraanwordttoegekend;

- aanbiedersopdebouwmarktdekanskrijgeninnovatieve productenofoplossingentoetepassen.

Het zalnogwel evendurenvoordatdekvloerenvolledigopprestatiewordengespecificeerd.Desondanksishetraadzaamzoveelmogelijkdegewensteprestatiesteomschrijven.Hierbijzullendemeesteopdrachtgeversvoorlopigdevoorkeurgevenaaneenmixvanechteprestatie-eisenenafgeleideeisen.Wieaccepteertnamelijkde‘zuivere’prestatie-eis:“Gedurendedegebruiksduurmagdepootvandemagazijnstellingnietverderwegzakken dan 0,05 mm?” Een vertaalslag naar de min ofmeerafgeleideprestatie-eisenzoals: “Dedekvloermoeteendruksterktehebbenvan30N/mm2eneenelasticiteitsmodulusvantenminste15.000N/mm2”zalontwerpersvoorlopigmeeraanspreken.

3.8 prestatie-eisenindepraktijk

In de CUR-Aanbevelingen voor gietdekvloeren (CUR-Aanbeveling107en110)iseenlijstopgenomenmetaspectendievoorafovereengekomenmoetenworden.Ditbetekentdusdathieroverduidelijkheidmoetzijnvoordatmetdefeitelijkewerkzaamheden mag en kan worden begonnen. Volgensdeze CUR-Aanbevelingen moet vooraf op hoofdlijnen zijnvastgelegd:

a. Detypeaanduidingvandegewenstegietdekvloer (directopdraagvloer,opscheidingslaagofzwevend) (zie3.9).

b. Ofleidingen,andersdanvloerverwarming,indegiet- dekvloermoetenwordenopgenomenenzoja,waaruit dezebestaan(typemateriaal,diameterenverdeling).

c. Degemiddeldeofminimalediktevandegietdekvloer inmm.

d. Derelevantemechanischeeigenschappenontleendaan hetgebruik.Daarbijgeldtdat: - voordedruksterkteinhetwerkgebruikmoet wordengemaaktvandeindelingzoalsgenoemdin 3.10; - voordebuigtreksterkteinhetwerkgebruikmoet wordengemaaktvaneenvergelijkbareclassificatie; - voordeindrukweerstandtegeneenvallendelast gebruikmoetwordengemaaktvandeindelingals genoemdin3.11; - voordeslijtweerstandindeAanbevelingengeen

classificatie is opgenomen.Voormogelijke klassenwordt verwezen naar NEN-EN 13813.Aanbevolenwordtdeslijtweerstandtespecificerenopbasisvande‘RollingWheel’-test.

e. DegewenstevlakheidklassevolgensNEN2747,indien dezeafwijktvandealsstandaardvoorgietdekvloerente beschouwenklasse4.

f. Oferbijeengietdekvloerdirectopdedraagvloersprake moet zijn van hechting aan de draagvloer eneventueel de mate van hechting. Hechting is dus nietlangereenvanzelfsprekendeeis.

g. Ofwapeningindegietdekvloermoetwordenopgenomenenzoja,waaruitdezebestaat.Bijgietdekvloerenmetcalciumsulfaatalsbindmiddelishettoepassenvanwapeningoverigensnietgebruikelijk.

h. Ofvoegen,bijvoorbeelddilatatie-ofkrimpvoegen, aangebrachtmoetenwordenenzoja,waarenhoe breed.

i. Dewijzewaaropdegietdekvloermoetaansluitenopeventuele verticale bouwdelen (toepassen kantstroken,afwerkingrondomleidingdoorvoerenendergelijke).

j. Ofdegietdekvloer,nahetuitharden,geschuurdmoet worden.

Hetbovenstaandeoverzichtiseenminimumaanspecificaties.Er kunnen nog extra aspecten worden overeengekomen.InTabel1vindtudaarnogeenaantalvoorbeeldenvan.De volgende informatie moet, voor zover relevant, door deopdrachtgeveraanhetvloerenbedrijfwordenverstrekt.

k. Specifiekeinformatieoverdeinrichtingvandebouwplaats, waaronder de plaatsingsmogelijkheid vandemobielemenginstallatieofdebereikbaarheidvanhetwerkvoortruckmixers.


24


3.9 Typedekvloer,aanduidingen

Dekvloerenwordenaangeduidopbasisvandewijzewaaropzewordenondersteund.Erwordtonderscheidgemaakttussen(afb.11):

Dek-ofgietdekvloerdirectopeendraagvloer(D-D)of(GD-D)Dit is een dek- of gietdekvloer die rechtstreeks op eendraagvloerwordtaangebracht.

Dek- of gietdekvloer direct op de draagvloer met vloerver-warming(D-D+V)of(GD-D+V)Ditiseendek-ofgietdekvloerdierechtstreeksopeendraag-vloerwordtaangebrachtenwaarbijindedek-ofgietdekvloervloerverwarmingisopgenomen.

Dek-ofgietdekvloeropeentussenlaag(D-T)of(GD-T)Dit is een dek- of gietdekvloer aangebracht op een dunnetussenlaagdieopdedraagvloerisaangebracht.Specifiekvoorcalciumsulfaatgebondenvloerengeldtdaarbijdatdetussenlaagopgezetmoetzijntegenopgaandwerkzoalswanden.Eentussenlaagkanbijvoorbeeldbestaanuiteenfoamlaagoffoliemethooguitenkelemmdikte.

Dek-ofgietdekvloeropeentussenlaagmetvloerverwarming(D-T+V)of(GD-T+V)Dit is een dek- of gietdekvloer aangebracht op een dunnetussenlaagdieopdedraagvloerisaangebrachtenwaarbijindedek-ofgietdekvloervloerverwarmingisopgenomen.

Zwevendedek-ofgietdekvloer(D-Z)of(GD-Z)Dit is een dek- of gietdekvloer die op een akoestisch en/ofthermischisolerendelaagisaangebrachtendievolledigvanandere opgaande delen van het gebouw, zoals wanden enleidingen,isgescheiden.

Zwevendedek-ofgietdekvloermetvloerverwarming(D-Z+V)of(GD-Z+V)Een dek- of gietdekvloer, voorzien van vloerverwarmingdie op een akoestisch en/of thermisch isolerende laag isaangebracht endievolledigvan andereopgaandedelenvanhetgebouw,zoalswandenenleidingen,isgescheiden.

Afb. 11: Voorbeeld typen dekvloer, aanduidingen

Somswordtnoggesprokenover:- eenholtevloer(GD-H);- eengietdekvloerdirectopeenfunderingslaag(GD-F).Omdat in beide gevallen sprake is van een draagvloer(dragende ondergrond) kunnen ze allebei ook wordenbeschouwdalseenbijzonderevormalseenbijzonderevormvanbovengenoemde.Daaromkomenze indeactueledocu-mentennietmeeralszodanigterug.

3.10nieuwesterkte-aanduidingen,CofCw

3.10.1sterkte-aanduidingIn NEN 13813 wordt de druksterkte van mortelbalkjesingedeeld inklassen,diebeginnenmeteen letterC(Engels:compression), gevolgd door een getal die de druksterkteaangeeft.Erzijndevolgende sterkteklassen:C5,C7,C12,C16,C20,C25,C30,C35,C40,C50,C60,C70enC80.

3.10.2hoehetwasBij een gespaande dekvloer zegt de sterkte van hetmortelbalkjemeestalweinigover de sterkte die in hetwerkwordt geleverd. Die is immers mede afhankelijk van deverdichtingdieinhetwerkwordtgerealiseerd.Vaakzaljuistdesterkteinhetwerkvooreenopdrachtgevervanbelangzijn.Eerderisalaangegevendatdezeopvattingnietaltijdjuistisendatnietdesterktevandoorslaggevendbelangzoumoetenzijn,maarandereeigenschappenvaneendekvloer.Omdat de sterkte in het werk kan afwijken van de sterktevan mortelbalkjes, was in NEN 2741:2001 opgenomen datdesterktedie inwerkwordtgemeten lagermagzijndande‘eigenlijkewens’(zietabel6).Zogoldvoorbijvoorbeelddeverouderde klasse D20 dat de gemiddelde druksterkte vanmortelbalkjes moest voldoen aan 20 N/mm2. De minimumdruksterktevaneenproefstukuitdevloerzelfhoefde‘slechts’


2�


12 N/mm2 te bedragen, wilde het aangemerkt worden alseenD20vloer.Zoueenopdrachtgeverdusgegarandeerdeendruksterkte van 20 N/mm2 in het werk wensen, dan moesthij geen D20 vragen maar een D40. Immers, elk proefstukuit hetwerkdiendedaneerst eendruksterktevan tenminste24N/mm2tehalen(zietabel6).

Tabel6:Oudesterkte-indelingvolgensNEN2741:2001

Bij het uitwerken van de nieuwe regelgeving is deze‘onduidelijkheid’opgehevendoormeteenindicesaantegevenwatwordtbedoeld.Dedruksterktevanmortelbakjes(conformNEN-EN13813)wordtaangeduidmeteenC, terwijlCwdedruksterkteaangeeftvanproefstukkenuithetwerk.PraktischbetekentditdatalsdeopdrachtgevereenbepaaldedruksterkteCwwenst,hijdezegemiddeldgezienookgeleverdmoet krijgen. Om extreme uitschieters naar beneden tevoorkomen,istevensvastgelegddatelkeindividuelewaardetenminste 85% van de opgegeven gemiddelde waarde moetbedragen.Het vloerenbedrijf zal de gewenste druksterkte in het werk(Cw)moetenvertalenineensterktevoordemortel(C)diehijinkoopt.

3.10.3hoehetnuisInallenormatievedocumentendienuzijnverschenenvoorinhetwerkvervaardigdedekvloerenisdeoverstapgemaaktnaareensterkte-aanduidingvoordemortelinhetwerk.Daarbijisgebruikgemaaktvande lagereklassendienumogelijk zijngewordendoorintroductievanNEN-EN13813.Intabel7isdezenieuweklassenindelingopgenomen.

Tabel7:Nieuwedruksterktenopbasisvanproefstukkenuithetwerk

Voordebuigtreksterktezijnvergelijkbareklassenopgenomen,gerelateerd aan een meting in het werk en gebaseerd op deindelingzoalsdievoorkomtinNEN-EN13813(zietabel8).

Sterkteklasse D15 D20 D30 D40 D50

Gemiddelde druksterkte mortelbalkjes (N/mm2) 15 20 30 40 50

Druksterkte proefstuk uit werk tenminste (N/mm2) 6 12 18 24 30

Sterkte-aanduiding dekvloer Cw5 Cw7 Cw12 Cw16 Cw20 Cw25 Cw30 Cw35 Cw40 Cw50 Cw60 Cw70 Cw80

Druksterkte proefstukken

gemiddeld in N/mm2 tenminste 5 7 12 16 20 25 30 35 40 50 60 70 80

Elke individuele meetwaarde moet tenminste 85% bedragen van de opgegeven gemiddelde waarde


2�


In CUR-Aanbeveling 107, die betrekking heeft op giet-dekvloeren met calciumsulfaat als bindmiddel, staat dat eensterkteklasseinhetgebiedCw12totenmetCw35gebruikelijkis. De stand der techniek is dat lagere of zeker veel hogeresterktesnognietechtdagelijksepraktijkzijn.Voorcementge-bondengietdekvloeren,vastgelegdinCUR-Aanbeveling110,isergeenvoorbehoudvoorderealiseerbaredruksterkteinhetwerk.

3.11IntroductieBRe-screedtest

Eentestmethodedieindenieuwenormenvoordek-engiet-dekvloerenhetlevenslichtzietinNederlandisdezogenoem-de‘BRE-screedtest’.DezetestwasalvelejarenomschrevenindeBritsenormBS8204-1uit1999.Bijdezetestvalteengewichtvan4kgvanaf1meterhoogteviermaalopdevloer;hetcontactoppervlakis500mm2.Alsersprakeisvaneenzwevendedekvloerwordtuitgegaanvan2kg.

DeBRE-screedtestiseenrelatiefzwareenvooraldynamischeproef. De indrukking is daarbij zeker een maat voor dekwaliteitvandedekvloer.Hetisechternietzodatdezeproefgeschikt isomdedruksterktevandedekvloeraan te tonen.Eenduidelijkeverbandis totophedennognietaangetoond.Ditkomtmededoordatbijhetbepalenvandedruksterkteookhetdiepergelegenmateriaalwordtgetest.Nugeldtevenweldat de druksterkte, en zeker de manier waarop deze wordtbepaald,nietaltijdeen juistbeeldgeeft.Desuggestiewordtimmersgewektdateenmindersterkezoneaandeonderzijdevaneenvelecentimetersdikkedekvloereenprobleemvormt.Het is dan goed te bedenken dat ook zwevende dekvloerenwordengemaakt,waarbijhetonderstedeelvandevloer (deisolatielaag)ooknagenoeggeen sterkteheeft.Tochvoldoendeze vloeren prima doordat de bovenste laag sterkte enstijfheidheeft.Dedruksterktesteltdusdeminimalekwaliteitvandedekvloervast,maarnietaltijddetechnischewaardeindegebruiksfase.

Sterkte-aanduiding dekvloer Fw1 Fw2 Fw3 Fw4 Fw5 Fw6 Fw7 Fw10 Fw15 Fw20 Fw30 Fw40 Fw50

Buigtreksterkte proefstukken in 1 2 3 4 5 6 7 10 15 20 30 40 50

N/mm2 gemiddeld tenminste

Elke individuele meetwaarde moet tenminste 85% bedragen van de opgegeven gemiddelde waarde

Juist bij deze ‘dekvloertest’ speelt de bovenste laag van dedekvloer een rol en wordt deze beproefd. Het is ook dezelaagdiewordtbelopen,belastofwaaropeenafwerkingwordtaangebracht.Detestmethodeheeftdaaromzijnwaardeindepraktijkbewezen.

Overigenszalbijgietdekvloerendebovenstelaagdoorgaansin samenstelling en eigenschappen minder afwijken van hetdiepergelegenmateriaal.Mogelijkdatvoordezematerialenweleen relatiebestaatmetdedruksterkte.Dit is echternognietonderzocht.

HoeweldeBRE-screedtestalsniet-destructiefteboekstaat,is dit niet geheel juist. Er hoeft weliswaar geen monsteruit de vloer te worden genomen, maar er ontstaat wel een‘ponsgaatje’indevloer.Voordeelisweldatdeeismetbetrekkingtotindrukkingmeet-encontroleerbaaris.

Tenaanzienvandezeeisiseenklasse-indelingopgenomenindenormen(zietabel9).DeervaringinNederlandleertdateengoedverdichte,gesmeerdedekvloermakkelijkeenindrukkinghaaltvantenhoogsteenkelemillimeters.Ditgeldtookvoorgietdekvloeren.


Tabel8:Buigtreksterkteopbasisvanproefstukkenuithetwerk

2�


Tabel9:Richtwaardenindrukking

Afb. 12: BRE-screed test

Inhoofdstuk17besprekenweenkele andere eigenschappendiezijnofwordengeïntroduceerd.Specifiekgaanwedaarbijinop:- hetbeoordelenvandevlakheidvolgensNEN2747;- hetbepalenvandeslijtweerstandvolgensNEN2741en NEN-EN13813;- destroefheidvaneenvloeroppervlakvolgensdeNTA 7909;- dehechtingendehuidtreksterkte;- esthetischeaspecten.

Klasse A B C

Indrukking ten hoogste [mm] 3 4 5

Toepassingsgebied industrie kantoren woningen


2�


4.1 Bindmiddelen

4.1.1 CementCement is een hydraulisch bindmiddel. Dat houdt in datcementmetwater reageert tot devormingvanbestanddelendievervolgensnietmeerinwateroplossen.Cementgebondenmaterialen zijn dus ongevoelig voor vocht. Mechanischeeigenschappen,zoalssterkteenstijfheid,veranderendusnietonderinvloedvanvocht.Er zijn verschillende soorten cement verkrijgbaar. Cementvoor cementgebonden dekvloeren moet tenminste voldoenaan NEN-EN 197-1. De meest toegepaste cementsoort voorcementgebonden dekvloeren is portlandcement of portland-vliegascement.Dezeismindergevoeligvoornabehandelenenheeftdoorgaanseensnelleresterkte-ontwikkeling.

Sinds de nieuwe cementnorm van kracht is, zijn veel oudebenamingen verdwenen. Toch is de praktijk weerbarstig enkomenzenogweleensvoor.Het in Nederland gebruikelijke portlandcement wordttegenwoordigaangeduidalsCEMI,portlandvliegascementalsCEMII/BenhoogovencementalsCEMIII/B.Indepraktijkstaat er nog een getal en codes achter deze aanduiding.EengetalachterdebenamingCEMI,IIofIIIzegtietsoverde sterkte-ontwikkeling. De coderingen zeggen iets over dehoofdbestanddelen.

Het verschil in sterkte-ontwikkeling tussen het vroegerbekende‘A’en‘B’ofeen‘C’cementkwamvoornamelijkdooreenverschilinmaalfijnheidvanhetcement.Hetgingomhetzelfdecementdatechterfijnerisgemalenendaardoorsnellerreageert.

Dekeuzevooreenbepaaldcement leverteenspanningsveldop.Enerzijds iseenzosnelmogelijkeverhardingwenselijk,omdat de vloer dan eerder kan worden belast. Anderzijdsverhoogteensnellesterkte-ontwikkelingdekansopscheurenofonthechting.Bijlageverwerkingstemperaturenkanhettoevoegenvaneendeelsnellerreagerendcementvoordeelopleveren.Dewarm-te-ontwikkelingwerktdanpositiefenvoorkomtdatdevloerte traaguithardt.Bij relatiefdunaangebrachte,aardvochtigedekvloerspeciesisdeeffectievewarmte-ontwikkelingbeperkt.Zeker als de specie op een goede, warmtegeleidende draag-vloerwordtaangebracht.

Dehoeveelheidbindmiddeldieaandespeciewordttoegevoegd,bepaalt samen met de opbouw van het toeslagmateriaal dekrimp die zal optreden. Het cementgehalte moet daarom bijvoorkeurnietgroterzijndan400kg/m3.Deeigenschappenvaneen cementgebondenspecie en -mortel kunnen worden beïn-vloeddooranderestoffen,zoalshulp-,vulstoffenofpolyme-ren(dispersies)toetevoegen(zie4.1.6en4.4).

4 saMensTeLLIngdeKvLoeRen4.1.2 CalciumsulfaatVloeren op basis van calciumsulfaat worden ook welanhydrietvloeren genoemd. Anhydriet is echter maar éénvan de bindmiddelen op basis van calciumsulfaat die voordek-vloeren worden gebruikt. Calciumsulfaat, chemischaangeduidalsCaSO4,iseenniet-hydraulischbindmiddel.Hetreageert weliswaar met water, waardoor een vast materiaalontstaat,maardegevormdereactieproductenzijnnietstabielinwater.Ditbetekentdatcalciumsulfaatvochtgevoeligisendathetalleenkanwordengebruiktindrogesituaties.

Afhankelijkvandehoeveelheidwatermoleculen(H2O)dieaanhetcalciumsulfaat‘kleven’,wordthetmateriaalaangeduidals:- calciumdehydraatofanhydriet(CaSO4);- calciumsulfaathemihydraat(CaSO4.½H2O);- calciumdihydraat,ookwelgipsgenoemd(CaSO4.2H2O).

Calciumsulfaat voor gietdekvloeren kan van natuurlijke ofsynthetischeoorsprongzijnofvrijkomenals‘rest’-materiaal.Natuuranhydriet wordt gewonnen uit zogeheten indampge-steenten.VooralinDuitslandligthetmateriaaldirectaanhetoppervlak en kan het relatief eenvoudig worden gedolven.Doorde toegenomenaandachtvoorhetmilieustaatdewin-ningvannatuuranhydrietterdiscussie.Synthetischanhydrietiseenrestproductdattijdensdeproduc-tievanfluorwaterstof (fosforzuur)ontstaat.Tegenwoordig isrookgasontzwavelingsgips (rogips)eengoedalternatiefvoorhet vervaardigen van synthetisch anhydriet. Dit materiaalkomtvrijbijhetreinigenvanrookgassenvankolengestookteelektriciteitscentrales.Doorbewerkingenvanditrookgas-ont-zwavelingsgips ontstaat een homogeen en vrij zuiver anhy-driet.

Omtemogenwordentoegepastindekvloerenmoethetbind-middelcalciumsulfaataanbepaaldeeisenvoldoen.Dezezijnonder meer vastgelegd in CUR-Aanbeveling 107, die weerrefereert aan de Europese normen voor het bindmiddel(NEN-EN13454-1).

De geringe krimp van calciumsulfaatgebonden dekvloeren(in het begin van de verharding is zelfs sprake van eenzekere zwelling) zorgt voor een beperkte spanningsopbouw.Dit maakt het mogelijk vloeren zonder dilataties over groteoppervlakken aan te brengen. Ook kent calciumsulfaat eengrotematevanrelaxatie.Datwilzeggendatspanningenineenvloernaverloopvantijdafnemen.

Samenstelling dekvloeren

2�


4.1.3 MagnesietDebindmiddelcomponentenvaneenmagnesietdekvloerbes-taanuitmagnesiumoxideeneenwaterigezoutoplossing,veelalmagnesiumchloride. Dat deze producten in combinatie metelkaar hard worden, is in 1867 ontdekt door Sorel. DaaromwordtookwelgesprokenvanSorelcement.Magnesietisevenalscalciumsulfaatnietbestandtegendelangdurigeinwerkingvanvocht enkandaaromalleen in eendrogeomgevingwordentoegepast. Het reactieve magnesia ontstaat door het bran-denvanhet indenatuurvoorkomendemagnesiumcarbonaat(magnesiet). Het magnesiet wordt gewonnen in een beperktaantal landen en kan lokaal sterke verschillen vertonenin bijvoorbeeld kleur, kalk- en kiezelzuuraandeel. Demengverhouding van watervrij magnesiumchloride (MgCI2)metmagnesiumoxide(MgO)ligttussen1:2,0en1:3,5.

Magnesietgebonden dekvloeren bevatten relatief veel chlo-ride. Corrosiegevoelige, metalen onderdelen in de dekvloermoetendanookextrawordenbeschermd.Ookisvanwegehethogechloridengehalteeenscheidingslaagtussendekvloerenbetonnen ondergrond vaak wenselijk. Chloriden kunnennamelijkinhetbetondringenenvervolgensdepassiveringslaagvanhetwapeningsstaalaantastenwaardoordewapeningkancorroderen.Eenscheidingslaagvoorkomtdat.

Bijzonderekenmerkenvanmagnesietzijnondermeer:- dehogeslijtvastheid;- degroteweerstandtegenslag-enstootbelastingen;- debeperktestofafgifte;- degeringewarmtegeleiding;- hetelektrischgeleidendzijn.

4.1.4 Bitumen(gietasfalt)Een gietasfaltvloer is een vloer die bestaat uit bitumen entoeslagstoffen.Bitumenontstaatdoorbewerkingvanaardolie.Deze grondstof wordt voor toepassing in vloeren vaak nogverder bewerkt door toevoeging van andere typen polymeer(kunstharsen).Hierdoorkunnendeeigenschappennaarwenswordengevarieerd.

Gietasfaltvloerenzijnuitermategeschiktinruimtenwaarveeltransportplaatsvindt. Inmechanischopzicht isdegietasfalt-vloernietgeschiktvoorhogevloerlastenenpuntlasten(groterdan0,5tot1N/mm2).Bitumenisnamelijkvisco-elastisch.Bijlagetemperaturenenkortdurendebelastinggedraagthetma-teriaalzichelastisch.Mettoenemendetemperatuurenlangereduurbelasting(en)gaatditgedragoverineenvisco-elastischgedrag.Hetmateriaalisdaardoorgemakkelijkenblijvendver-vormbaarbijhogeretemperaturen.

Dedruksterkteisgeziendeeigenschappenvanhetmateriaaldanookgeengoedcriteriumvoordeindelingvandezevloeren.Gietasfaltwordtdaaromingedeeldopbasisvandehardheid.Dehardheidwordtgemetenaandehandvandeindringdieptevan een stempel bij vooraf vastgestelde tempe-ratuur entijdsduur.Dekeuzevandehardheidvanhetgietasfaltismedeafhankelijkvandeteverwachtentemperaturen.Grootvoordeelvanhetvisco-elastischkaraktervandevloeris dat vervormingen, bijvoorbeeld door temperatuurstijging,nagenoegspanningsvrijwordenopgenomen.Daarnaastzorgthetvisco-elastischgedragervoordatdevloergoedbestandistegenstootbelastingen.Voordeelvaneengietasfaltvloerisdatergeennabehandelingnoodzakelijkis.Devloerkanzeerkortnadeaanlegingebruikwordengenomen.Gietasfaltneemtgeenwaterop,ismeestalvloeistofdicht,bestandtegenwaterenvorstenkandaarominnatte ruimten en buiten worden gebruikt. De chemische be-standheid is zeer gevarieerd en afhankelijk van de tempera-turen.

Gietasfaltvloeren zwellen en krimpen niet. Gietasfalt isnamelijk praktisch waterdampdicht doordat nagenoeg alleholten in het toeslagmaterialenmengsel worden opgevuld.Asfaltvloeren zullen door de hechte samenhang van hetbindmiddel en toeslagmateriaal nauwelijks stofproblemenopleveren.

Eeneigenschapvangietasfaltvloerendievooralhet comfortbepaalt, is de geringe warmte-afleiding. Dit betekent datde vloer niet of in ieder geval veel minder ‘koud’ optrekt.De warmtegeleiding is redelijk laag evenals de elektrischegeleidbaarheid.

4.1.5 KunstharsKunstharsenvindeneenbredetoepassingindebouw.Ditkomtdoordatdeeigenschappenvanelkbindmiddeldoorchemischemodificaties(weekmakers) ineenuiteenlopendehardheidenverschijningsvorm te maken zijn. Zo komt polyetheen vooralszacht,flexibelmateriaal(draagtasjes)enalshard,weinigbuigzaammateriaal(vloerverwarmingleidingen).

Kunstharsenwordenonderscheidenin(afb.13):- thermoplasten;- elastomeren(rubbers);- thermoharders.


30


Thermoplast Elastomeer Thermoharder

Afb. 13: Globale structuur thermoplast, elastomeer en thermoharder

- ThermoplastenDe structuur van een thermoplast is te vergelijkenmeteenbordspaghetti.Langeenopzichzelfsterkemolecuulketenslopenkris-krasdoorelkaar.Deketenszijnonderlingnietofzeerweinigaanelkaarverbonden.Thermoplasten kunnen vloeibaar worden gemaaktdoorzeteverwarmen,optelossenoftedispergeren.Voordeelhiervanisdathetdezematerialenmakkelijkteverwerkenmaakt.

- ElastomerenElastomeren kunnen worden beschouwd als eentussenvarianttussenthermoplastenenthermoharders.Rubbers zijn wel de bekendste elastomeren. Destructuurkenmerktzichweerdoorketensmoleculendie,watmindervaakdanbijeenthermohardermaarvakerdanbijeenthermoplast,aanelkaarverbondenzijn.

- Thermoharders

De structuur van een thermoharder kent een dichtvertakt en een met elkaar verbonden netwerk vanmolecuulketens. Daardoor zijn thermoharders nietoplosbaar en smeltbaar. Ze kunnen alleen in een‘verwerkbare’vormwordengebrachtdoorhet‘split-sen’vandebestanddelen.Thermohardendematerialenbestaan dan ook altijd uit een hars en een harder(tweecomponentensysteem). Na mengen van beidecomponenten vindt een chemische reactie plaatswaarbijhetmateriaalhardwordt.Deeigenschappenvanhetverhardeproductkunnenwordenbeïnvloeddoorondermeerdekeuzevanhettypeharsenharderenhettoepassenvanweekmakers.

Voorkunstharsgebondendekvloerenwordtopditmomentinhoofdzaakgebruikgemaaktvandethermohardendekunstharsepoxy(voorvloerafwerkingenwordenbehalveepoxyooknoganderebindmiddeleningezet,zieverderop).De combinatie van het bindmiddel met traditioneel

toeslagmateriaalopbasisvankwartsleidttoteenmortelmeteeninverhoudinglageelasticiteitscoëfficiënteneengeringeretemperatuursuitzetting.De krimp, elasticiteitsmodulus en thermische uitzettingwordenbepaaldenbeïnvloeddoordeverhoudingbindmiddel:toeslagmateriaal. Meer bindmiddel betekent een groterethermischeuitzettingeneenlagereelasticiteitsmodulus.Epoxyhars(EP)ishetmeestgebruiktebindmiddelvoorkunst-harsgebondendekvloeren.Daarnaastwordtookpolyurethaan(PU)gebruiktalsbasisvoorproductenvoorvloereneninhetbijzonder vloerafwerkingen. Dit kunstharsbindmiddel kanzowelbestaanuiteenéén-alstweecomponentenmateriaal.Beide kunstharsen kunnen worden geleverd met weinig ofzelfs geen vluchtige, organische oplosmiddelen. Ze zijndaaromzowelbinnenalsbuitentoepasbaar.Vanwegehetverondersteldeaandeelvluchtigebestanddelenishetgebruikvaneenanderbindmiddel-polymethylmetacrylaat(PMMA)- aan strenge voorwaarden gebonden. Het productmagslechtsbijuitzonderingbinnenwordentoegepastalskanwordenaangetoonddatergeenalternatievenzijn.

In tabel 10 zijn beknopt enkele kenmerken gegeven vanverschillende eigenschappen van een dekvloer, afhankelijkvanhetbindmiddel.Tabel11geefteenglobaleindelingvanhettoepassingsgebied,onderverdeeldnaarbinnen-enbuiten-toepassingen.


31


Tabel10:Kenmerkenvandekvloerenmetverschillendebindmiddelen

Tabel11:Toepassingsgebieden

Inhoofdstuk7gaanweverderinopkunstharsgebondenvloerafwerkingen.

Eigenschap Cement Calciumsulfaat Magnesiet Bitumen Kunsthars

sterkte-ontwikkeling traag snel snel zeer snel zeer snel

krimp (uitharding) hoog laag laag laag laag

druksterkte hoog hoog hoog laag hoog

temperatuur uitzetting laag laag laag hoog hoog

De verhardingskrimp van een cementgebonden dekvloer is ongeveer 0,5 tot 1 mm/m. Voor calciumsulfaat is dit ten hoogste0,02 mm/m. Althans dit laatste geldt voor het zuivere bindmiddel aangemaakt met normzand.

Binnen Buiten

bindmiddel Woning Bedrijf Industrie Woning Bedrijf Industriecement x x x x x xcalciumsulfaat x xmagnesiet x xasfalt x x x xkunsthars x x x x x x

4.1.6 CementenkunstharsCement en kunsthars laten zich tegenwoordig goedverenigen.Daarmeekunnendepositieveeigenschappenvankunsthars worden gecombineerd met die van cement. Zobestaan er tegenwoordig producten waarbij het bindmiddelzowel uit cement als uit kunsthars bestaat. Deze productenworden aangeduid als ECC-mortel (Engels: Epoxy-cement-concrete).

Eenmeergebruiktetoepassingvankunstharsenishettoevoegenalsdispersie.Daarbijgaathetompercentagesvan5%tot20%van het cementgewicht. In de betonreparatiewereld wordendeze mortels aangeduid als PCC-mortel (Engels: Polymer-cement-concrete). Soms kan het toevoegen van polymerenookvannutzijnineendekvloermortel.

Bijeenkunstharsdispersiezijnbolletjespolymeer(kunsthars)fijnverdeeldinwateraanwezig.Omtezorgendatdezezeerkleinepolymeerbolletjes(0,1tot3µm)blijvenzwevenennietsamenklonteren, worden ze chemisch omhuld. Tevens zijnaandispersiesvaakanti-schuimmiddelentoegevoegdomeenhoogluchtgehalteindespecietevoorkomen.Dispersies ogen als een melk-witte vloeistof. Veel van de

gebruiktedispersieszijngebaseerdopacrylaat,styreenacrylaatofstyreenbutadieën.Inhetverledenwerdendekunstharsdis-persiesvaakkantenklaarophetwerkaangevoerd,inclusiefhetbenodigdeaanmaakwater.Omduurwatertransportvandeleveranciernaarhetwerktevoorkomen,zijnveelleveranciersovergestaptophetaanleverenvangeconcentreerdemengsels.Bijeenvaste-stofgehaltevan50%bestaat50%vandevloeistofimmersuithetoplosmiddel(water).Opelkebouwplaatsiswelwatervoorhanden,transportervanoverdewegisoverbodig.Ophetwerkwordtdeonverdundedispersieineenjuistever-houdingaanhetaanmaakwatertoegevoegd.Datbrengtweldekans van fouten met zich mee. Mede daarom zijn er tegen-woordigookmortels,waarbijhetpolymeeralindrogevormindezakaanwezigis.Aandedrogemortelhoeftdanalleennogwatertewordentoegevoegd.

Als het water waarin de polymeerdeeltjes zijn opgelostverdwijnt,vloeiendepolymeerbolletjesineen.Ditwordtfilm-vorminggenoemd.Hetwaterverdwijntdoor:- verdampingvanhetaanmaakwater;- hydratatievanhetcement;- onttrekkingvanvochtdooreenzuigendeondergrond.


32


Zijnvoldoendepolymeerbolletjesaanwezigdanontstaateendoorlopendstelselvankunstharsomgevendoorcementsteen.De kunsthars vult als het ware de ruimten in het zand-cementskeletverderop.Watvoldoendeis,hangtnatuurlijkafvandeopenruimten(porositeit)vaneenmateriaal.Bijbetonis meestal een goede dichting haalbaar. De porositeit isimmers betrekkelijk laag waardoor een dichter materiaalontstaat.Daardoorneemtdeduurzaamheidtoe.Een cementgebonden dekvloer heeft een veel grotereporositeit,totwel40%V/V.Geletophetvastestofgehalteendehoeveelheiddiemeestalwordttoegepast,leverthettoevoegenvanpolymerengeenvolkomen‘dicht’materiaalop.Heteffectzitdanookmeerindemechanischeeigenschappen.

Afb. 14: Effect polymeertoevoeging (Bron: Cursusdictaat Betononderhoudskundige, Betonvereniging)

Vaak hebben polymeertoevoegingen een positef effect opmechanischeeigenschappen.Kunstharsenzijninverhoudingtot cementsteen meer elastisch en hebben soms een hogeretreksterkte.Doorpolymerenaaneencementgebondenspecietoetevoegen,wordtdecementgebondenmortelmeerelastisch.Dekansopscheurvormingofonthechtingneemtaf,doordat:- detreksterktevandemorteltoeneemt;- deelasticiteitsmodulusdaalt;- descheurvormingdoorkrimpwordtbeperkt.

Toevoegenvanpolymerenheeftookpositieveeffectenindeuitvoering.- Polymerenzijnbeterinstaateenondergrond‘te bevochtigen’danwater.Waterheeftenigemoeiteom eenzeerdrogeondergrondtebevochtigen.Denkaan hetsproeienvandetuinineendrogezomer.Hetwatertrekt

nietdirectindebodem.Polymeerdispersieszijnwelinstaatdirectte‘hechten’aaneendrogeondergrond.Vandaardatdezeproductenveelwordentoegepastalsvoorstrijklaagvoorvloerenenstukadoorswerk.- Polymerenzijnrelatiefkleinebestanddelen,waardoor ermeercontactpuntenzijnmethetoppervlak.Ditheefteen positiefeffectopdehechting.- Polymeertoevoegingenzorgenervoordatdespecie betervochtkanvasthouden.Datvoorkomtdatdemortelte sterkuitdroogtalsergeennabehandelingplaatsvindt. (Watindepraktijkeerderregeldanuitzonderinglijkt.)

4.2 Toeslagmateriaal

4.2.1 ToeslagmateriaalalsbepalendefactorHettoeslagmateriaal,endanvooraldeopbouwdaarvan,vormteenbelangrijkvertrekpuntvoorhetbereikenvaneenbepaaldekwaliteit.Dithangtsamenmethetgegevendatdeopbouwvanhetzandbepalendisvoorondermeer:- deporositeitvandemortel;- debenodigdehoeveelheidbindmiddelomdekorrels aanelkaartekitten;- dewaterbehoefte(bijcement,calciumsulfaaten magnesiet).

Juistdezeaspectenbepalenweerdesterkte,dekansopscheurenendeprijs.Daaromgaanweindezeparagraafuitvoeriginophettoeslagmateriaalendeopbouw.

4.2.2 soortentoeslagIndekvloerenwordenverschillendesoortentoeslagmateriaalgebruikt.Hetgrootstedeelbestaatuitzandenfijngrind.Ombepaaldeeigenschappenvandedekvloerteveranderen,wordenopbeperkteschaalookwelanderetoeslagmaterialengebruikt,bijvoorbeeld:- kurkvoornagel-/spijkerbaredekvloeren;- lichtetoeslagmaterialenvoorisolatielagen, natuurbims,geëxpandeerdeklei,leisteenof polystyreen.Geziendespecifieketoepassinggaanweopdezetoeslagmate-rialennietverderin.

Voor zand worden vaak verschillende benamingen gebruiktzonderdathetaltijdevenduidelijkiswatermeewordtbedoeld.Enkeleveelgebruiktenamenzijnafgeleidvanhetgebruik,zoalsbetonzand,metselzand,vloerenzandenvoegzand.Anderezijnmeergekoppeldaanhetuiterlijkofdevorm,zoalsklapzand,scherpzand,schelpzand,duinzandenzilverzand.Nadeel van al deze aanduidingen is dat ze vaak weinigover het zand zeggen. Hooguit wordt verwezen naar het


33


gebruiksdoel,zoalsvloerenzandvoordeaanlegvancement-dekvloeren.Wordtzanduitsluitendonderéénvandegenoemdenamenbesteld,dankunnenerperleveringsterkeverschillenzijn inbijvoorbeeldkorrelopbouw.Ditmerk jedirect bij deverwerking van species met eenzelfde zand-cementverhou-dingenhoeveelheidwater.Deenespecieisgemakkelijkgladtespanen, terwijl de andere met geen mogelijkheid is af tewerken.

Het is beter zand te classificeren op basis van korrelgrootteenkorrelgrootteverdeling.Eenkorrelgroepwordtgedefinieerdalseenverzamelingkorrels,diegrotendeelsblijftliggentussentweegenormaliseerdezeven.Onderscheidenworden:- zand:0-1,0-2,0-4;- grind:2-8,4-16,4-32,16-63.

Nuzegteenkorrelgroepopzichnognietveel.Belangrijkisookdeverdelingvandekorrel,groottebinneneenbepaaldekorrel-groep.Dezogenaamdefijnheidsmodulusgeefteenindrukvandezeverdeling.Dezefijnheidsmoduluswordtbepaalddoorhetzanduittezevenopzevenmeteenverschillendemaaswijdte.

OmwillevaneenduidigheidisindeNederlandsenormeneenaantalstandaardzevenvastgelegd.Ookdezevendiemoetenwordengebruiktvoorhetbepalenvandefijnheidsmoduluslig-genvast.Hetbetreftzevenmeteenmaaswijdtevan:31,5mm,16mm,8mm,4mm,2mm,1mm,0,500mm,0,250mm,0,125mmen0,063mm(zieafb.15).

Een hoeveelheid toeslagmateriaal (tenminste 500 gr voorzand)wordtuitgezeefd.Demassaopelkezeefwordtbepaalden uitgedrukt in een percentage van het totaal. Al dezepercentages tot enmetdezeef0,125mmwordenbij elkaaropgeteld(cumulatievezeefrest).Doordesomtedelendoor100

ontstaat een getal dat als fijnheidmoduluswordt aangeduid.Intabel12iseenvoorbeeldopgenomen.Enigszinsverwarrendisdusdatdefijnheidmodulusafneemtnaarmatehetmateriaalfijnerwordt.Eengrofmateriaalheeftduseenhogefijnheid-modulus,eenfijnmateriaaleenlage.

Tabel12:Voorbeeldberekeningfijnheidsmodulus

Zeef Zeefrest zand in gram In procenten

(NEN 2560) 1e monster 2e monster gemiddeld per zeef cumulatief

C8 0 0 0 0 0

C4 60 54 57 5,7 6

2 mm 240 250 245 24,5 30

1 mm 208 218 213 21,3 52

0,500 mm 276 260 268 26,8 78

0,250 mm 170 180 175 17,5 96

0,125 mm 36 30 33 3,3 99

Rest 10 8 9 0,9 -

Totaal 1000 1000 1000 100 361

Fijnheidsmodulus 3,61

Afb. 15: Principe zeefanalyse


34


Afb. 16: Grafische weergave korrelverdeling volgens tabel 12

Dit ene getal geeft dus een indruk van de opbouw van hettoeslagmateriaal.Hetisechtermogelijkdatverschillendeper-centageseenzelfdegetalopleveren.Eenechtgoedbeeldvandeopbouwvanhetzandkrijgjedoordecumulatiefgevondenpercentagesgrafischuittezetten.Ditleverteenzeefkrommeop(zieafb.16).

4.2.3 verontreinigingenHettoeslagmateriaalmaguiteraardnietverontreinigdzijn.Mogelijkeverontreinigingenzijn:

- slibofkleiDezefijnedelen (kleinerdan0,063mm)hebben tenmins-te tweenegatievegevolgen.Fijnmateriaalheefteenhoog‘specifiek’ oppervlak. Hierdoor moet in verhouding veelwater worden toegevoegd om het mengsel te kunnen ver-werken.Eenandernadeelisdatdeslib-enkleiverontreini-gingen vaak op het oppervlak van het toeslagmateriaal tevinden zijn. Het bindmiddel dat de losse zandkorrels aanelkaarmoetkitten,hechtdaardoornietgoedaanhettoeslag-materiaal.Ditgaattenkostevandesterkte.

- zwellendeklei

Doorvochtopnamezettendekleideeltjesuit,waardoordemorteluitelkaarwordtgedrukt.Ditleidttotschade.

- humusHumus (plantenresten/organisch materiaal) in het toeslag-materiaal kan de binding en/of verharding van de mortelvertragendoor devorming van zuren.Ookkandemortelerdoorverkleuren.Metnamebijnatuursteenvloerenisditongewenst.

- houtdeeltjes/koolrestenDoor de lage hardheid en een mogelijke uitzetting (hout)leidtditvooralaanhetoppervlaktotschade.

0

10

2030

40

50

60

7080

90

100

8 4 2 1 0,5 0,25 0,125 0

Z e e f (m aas w ijd te in m m )

perc

enta

ge d

at b

lijft l

igge

n op

zeef

- chlorideEentehoogchloridegehaltekanleidentotroesten(putcor-rosie)vanmetalendelenindedekvloer.

- vlekvormigebestanddelen(ijzer)Dergelijkebestanddelenkunnenbijvoorbeeldvlekkenindevloerafwerking(witmarmer)veroorzaken.

In de norm voor toeslagmaterialen voor mortel (NEN-EN13139)zijndanookeisengesteldaandezuiverheidvanhettoeslagmateriaal.

4.2.4 vochtgehalteEenanderaandachtspuntishetvochtgehaltevanhetzand.Be-langrijksteredenisdatditbepaalthoeveelzandnodigisvoorde gewenste verhouding. In mindere mate is dit van belangvoordehoeveelheidwaterdienogmoetwordentoegevoegd.Hieropkaneenvoudigwordengecorrigeerd.

Deruimtedieeenhoeveelheidzandinneemt,wordtsterkbeïn-vloeddoorhetvochtgehalte.Wordtaandroogzandwatertoe-gevoegd,danzalhetgewichtperkubiekemetereerstafnemen.Later stijgthetgewichtweer iets.Hetveranderendevolumewordtveroorzaaktdoordewaterfilmdieronddedrogekorrelwordtgevormd.Wordtmeerwatertoegevoegd,danzullenookdeholleruimtentussendekorrelsmetwatergevuldworden.Omdatluchtminderzwaarisdanwaterneemtdemassadanweertoe.Doordathetwaterdatgeenholleruimtenmeerkanvullenvervolgensdekorrelsvanelkaarafduwt,gaathetzandinhetwater‘zweven’waardoorookhetvolumetoeneemt.

De volumetoename bij het bevochtigen van droog zand isafhankelijk van de fijnheid van het zand. Bij grof zand zalheteffectminderzijndanbijfijnzand.Voorfijnzand(fijn-heidsmodulus 1,5) kan de volumieke massa bij 5% vochtwel20%minderzijninvergelijkingmetdroogmateriaal.Bijbestellen op volume, wat gebruikelijk is, wordt in dit gevalmaximaal20%minderzandgeleverdalshetnatwordtaan-gevoerdinvergelijkingmetdeleveringvanvolkomendroogmateriaal.Alsergeenrekeningisgehoudenmetdeleveringvanvochtigzanddankandatdustoteen‘tekort’ophetwerkleiden.

4.2.5 KorrelverdelingEénvandebelangrijksteaandachtspuntenbijhetsamenstellenvandekvloermortels isdeopbouwvanhet toeslagmateriaal.De korrelopbouw van het zand heeft een aantal belangrijkeeffecten.


3�


Zobepaaltdekorrelopbouw:- hetspecifiekeoppervlak;- hetaandeelholleruimten.

Dezeaspectenbepalenophunbeurtweer:- dewaterbehoefte;- de hoeveelheid cement die moet worden toegevoegd en dusdematevankrimpeneindsterkte.

Hetspecifiekeoppervlakisgedefinieerdalsdeomtrekvandekorrels,gedeelddoorhetvolumedatdekorrelsinnemen(m2/m3).Hetspecifiekeoppervlakvangrofmateriaal is lagerdandatvan fijn materiaal. Dit gaat extreem hard. Het specifiekeoppervlakvanfijnzand(fijnheidsmodulus1tot1,5)bedraagtongeveer16.500.Voorgrofzand,fijnheidsmodulus2tot3,isditnogmaarcirca200.

Eentoenamevanhetspecifiekeoppervlakheefteenaantalbe-langrijkegevolgen.- Waterheeftdeeigenschapdathetophetoppervlakvande

korrelswilgaanzitten.Eengroterkorreloppervlakleidtdustoteengroterewaterbehoefte.Erismeerwaternodigvooreenzelfdeverwerkbaarheidvandespecie.

- Belangrijkisookdatdehoeveelheidbindmiddeldienodigisvoorhetaanelkaarlijmenvandekorrelssterktoeneemt.Het is immers onbegonnen werk alleen de contactpuntentussendekorrelstevoorzienvan‘lijm’.Daaromwordthetgeheleoppervlakomhuldmetlijm.Uitgaandevanhetspe-cifiekeoppervlakvoorfijnengrofzand,zoalshiervoorge-noemd,isvoorhetfijnemateriaal8maalzoveellijmnodig.

- Meerbindmiddelenmeerwaterresulteertinmeerkrimpeneengroterekansopschade.

Een fijn toeslagmateriaal oogt visueel dichter van structuur.Dewerkelijkheidisechteranders(zieafb.17).Eenvoorbeeldtoontditaan.Hethuidigezandvoordekvloerenbestaatvoorhetmerendeelaltijduitmineraalkwarts(SiO2).Kwartsheefteen volumieke massa van ongeveer 2.650 kg/m3. Het zandheeft, los gestort, een aanzienlijk lagere, volumieke massa.Het zogenaamde stortgewichtbedraagtvoordroogzandon-geveer1.400tot1.600kg/m3.

Hetstortgewichtneemtafnaarmatehettoeslagmateriaalmeerfijnmateriaalbevat.Hetverschilinmassatussenhetoorspron-kelijkerotsblokenhetdrogezandwordtveroorzaaktdoordeholleruimteinhetmengsel.Uitgaandevaneenstortgewichtvan1.400kg/m3zitermaarliefst 47% holle ruimte in het toeslagmateriaal. Er geldtnamelijk:

Overal waar lucht zit, zit geen ‘sterkte’. De sterkte-eigen-schappenvandekvloermortelsnemendaaromafnaarmatehettoeslagmateriaalfijnerwordt(afb.18).Omhogedruksterktentekrijgen,moetdanookeenzogrofmogelijktoeslagmengselwordengebruikt.

Afb. 18: Waar lucht zit, zit geen sterkte

Dehoeveelheidholleruimteisbijkorrelsvangelijkeafmetin-genhetgrootst.Omhetluchtgehaltevaneendergelijkmengselteverkleinen,kanderuimtetussenkorrelswordenopgevuldmetkleinerekorrels.Inderuimtetussenkorrelsmeteenzelfde

Afb. 17: Verschil tussen fijn en grof toeslagmateriaal

%471002650

14002650100` =⋅

−=⋅

−chtvolumegewi

htstortgewicchtVolumegewi


3�


groottepasteenkorreldieongeveer0,15keerzogrootis.Dooreenmateriaalopdezewijzesamentestellen,metbehulpvanfracties,kaneenzeerdichtmateriaalwordenverkregen.Omdathetbindmiddelde‘ruimten’tussendekorrelsnunietmeerhoefttedichten,kanookhetbindmiddelgehaltedalen.

Afb. 19: Goede korrelverdeling is belangrijk

Om prijstechnische redenen wordt bij dekvloeren gebruikgemaakt van mengsels, waarbij de korrels zoveel mogelijkcontinuzijnverdeeld.Datwilzeggendatinditmengselkor-relsvoorkomenvanuiteenlopendegrootte.Bijeendiscontinumengsel(hetoptimalemengsel)issprakevandiversekorrel-groependiewordengecombineerd,zodateenzodichtmoge-lijkepakkingwordtverkregen.Toepassenvaneendiscontinumengsel isechterkostprijsverhogend,omdatermetgeselec-teerdekorrelgroepenmoetwordengewerkt.Bijeencontinumengselishetvanbelangeenzogrootmoge-lijkekorreltegebruiken.Dekansdatdaneenkorrelaanwezigismetvoldoendekleineafmetingen isdanhetgrootst.Voorspecialeproducten,zoalslijmenenreparatiemortels,kanvaakwelvaneenmeeruitgekiend,discontinumengselwordenuit-gegaan.

Om een bepaalde fijnheidsmodulus te krijgen kunnen tweetoeslagmaterialenmengsels worden gecombineerd. De ver-houdingtussenbeidewordtbepaalddoordefijnheidsmodulusvanbeidemengsels.Defijnheidsmodulusvaneentoeslagma-terialenmengsel,samengestelduiteentoeslagmateriaalAenBmeteenfractie‘a’(m/m)vanhetmateriaalA,kaneenvoudigalsvolgtwordenberekend:

Fm,AB=axFm,A+(1-a)xFm,B

Decombinatievan30%fijnzandmeteenfijnheidsmodulusvan1,6en70%grofzandmeteenfijnheidsmodulusvan3,4levertduseenzandmengselopmeteenfijnheidsmodulusvan:

0,3x1,6+0,7x3,4=2,86.

Voor betonzand en -grind is de opbouw van het toeslagma-terialenmengsel genormeerd. Tot op heden ontbreekt voorvloerenzand een dergelijke samenstellingseis. Wel hebbenleveranciersvandrogeennattemortelszelfeen‘ideale’op-bouwvastgesteld.Indepraktijkbetekentditdathettoeslag-materialenmengsel ‘vloerenzand’ binnen zeer brede bandenkanvariëren.Bijhetwerkenmetditzandvertaaltditzichdooreenmorteldiedeenekeerwellekkersmeertendeanderekeermetgeenmogelijkheidisteverwerken.Hetisdaaromzinvolomnategaanmetwelkekorrelopbouweenwerkgoedtemakenis.Ditkaneenvoudigdoorvanhetzandeenzeefanalysete(laten)maken.Bijeenvolgendwerkkandanopsamenstellingwordenbesteldofkaneigenhandigdeoptimaleverhoudingwordensamengesteld.

InNEN2741van1982stondvermeldwelkeverhoudingbind-middel:toeslagnodigwasbij eenbepaaldefijnheidsmodulusvan het zand om een bepaalde sterkte te bereiken (zie afb.20).Deze criteria zijn in de huidige NEN 2741 niet meer terugte vinden. Reden is dat de eigenschappen van de specie enwijzevanverwerken,opgrondwaarvandegrafiekisafgeleid,indepraktijknietaltijdwerdengerealiseerd.Zoisuitgegaanvan een aardvochtige tot plastische specie, die goed is ver-dicht in stalen prismabalkjes. Desondanks geeft de grafieknogweleengoedinzichtinderelatietussenopbouwvanhetzandendehoeveelheidbindmiddeldienodigisomeenzekeredruksterkte te bereiken. Het ondersteunt daarmee prima dehiervoorbeschreventheorie.Zichtbaaris:hoefijnerhetzand,hoemeerbindmiddel,metallegevolgentenaanzienvankost-prijsenkrimp.Verwerkenvaneenzogrofmogelijkmateriaalblijft dan ook het devies indien een hoge druksterkte wordtgewenst.


3�


Afb. 20: Indicatie relatie fijnheid toeslagmateriaal, verhouding bindmiddel : toeslag en sterkte van de mortel

4.3 Water

Aanmaakwater moet schoon zijn en mag geen schadelijkebestanddelen bevatten. In Nederland voldoet leidingwateraltijd.Ander aanmaakwater moet tenminste voldoen aan deNEN-EN1008.

4.4 vul-enhulpstoffen

Hulpstoffen worden toegevoegd om de eigenschappen vandespecieofdeverhardemortelteveranderen.Dedoseringisdaarbijvaaknietmeerdantiendenvanmassaprocenten.Eenhulpstofdieinbetonregelmatigwordttoegepast,iseenplasti-ficeerder.Hiermeekaneenzelfdeverwerkbaarheidvandespe-ciewordenverkregenmetminderwater.Minderwaterheeftalsvoordeeleensterkermateriaal(bijgelijkblijvendbindmid-delgehalte)enminderkrimp.

Vulstoffenwordenomdiverseredenentoegepast.Indeeersteplaats werkt een vulstof besparend op de hoeveelheid bind-middeldienodigis.Immerswaareenvulstofzit,hoeftgeen

bindmiddeltezitten.Bepaaldevulmiddelen,zoalssilicafumeen vliegas, hebben zeer kleine afmetingen ten opzichte vanbindmiddelentoeslagmateriaal.Toevoegenervanleidttoteenbeteropgebouwdmengsel.Ditkomtdestabiliteitvandespe-cieendesterktevandemorteltengoede.Sommigevulstoffenhebbenlatenthydraulischeeigenschappen.Ditbetekentdatzeonderinvloedvaneenhogealkaliteitalsbindmiddelgaanfun-geren,waardoordesterktenogverdertoeneemt.

Vulstoffenmogengeenstoffenbevattenwaarvandeaardenhet gehalte schadelijk zijn. Denk hierbij aan klei klonters,plantaardige bestanddelen, oplosbare zouten en organischestoffen.Eigenlijkkanwordengestelddatvulstoffentenminsteevenzuivermoetenzijnalshettoeslagmateriaal.


3�


5.1 FunctioneelofmooiTegenbetonvloerenwordtvaakverschillendaangekeken.Deeneondernemerzietdevloervooralalseenconstructiewaaropmoetwordengewerkt.Devloermoetfunctioneelgeschiktzijn,hetuiterlijkisminderbelangrijk.Deandereondernemerzietdevloervooralalseenvisitekaartjeenstelthogeesthetischeeisenaanhetuiterlijk.Regelgevingschietvaaktekortomhandvat-tentebiedenvoorhetvastleggenofbeoordelenvandezever-wachtingen.Bovendienkanschadeaandevloertijdensofkortnahetaanbrengenroetinhetetengooien.Denkaanhetver-regenenvandevloerofhetloskomenvantoplagen.

In Nederland is voor monolithisch afgewerkte betonvloerenen–verhardingenNEN2743beschikbaar.Dehoofdindelingindezenorm(classificatiegenoemd)isgebaseerdop:- deslijtvastheid;- desondetijd.

Deslijtvastheidisdaarbijeeneigenschapvandeverhardebe-tonvloer.Desondetijdismeervanbelangvoorhetmomentvanafwerkenvaneennetgestortebetonvloer.Denormrichtzichophetafwerkenvandevloerendetoetepassenmaterialen,verwerkingennabehandelingofnabewerking.

5 MonoLIThIsChaFgeWeRKTeBeTonvLoeRen

Groep Soort toeslagmateriaal Mohs-hardheid

N graniet 6 of 7

basalt

kwarts (zand)

kwartsiet

porfier

chroomslak

koperslak

titaanslak

gebroken harde zandsteen

S siliciumcarbide ≥ 8

elektrokorund

natuurkorund (amaril)

M ferrosilicium ≥5

staalkorrels

staalsplit

5.2 slijtvastheid

Inhetverledenwerdwelgesprokenoverslijtlagen,diewerdenaangebrachtomervoor tezorgendatdevloer juistnietslijt.Hiervoorwerddevloeringestrooidmeteenmengselvance-ment en toeslagmateriaal. Het toeslagmateriaal heeft daarbijeenbepaaldehardheid(uitgedruktinhardheidvanMohs)enwerdopgronddaarvanookingedeeld(zietabel13).Afslijtenhoudtoverigensindatersprakeisvanstofvorming.

Echter,alleeninstrooieneninwerkenvaneenslijtvasttoeslag-materiaalisnietvoldoende.Nabehandelingisminstensevenbelangrijk.VandaarookdatindehuidigeNEN2743uit2003het instrooien niet meer als uitgangspunt wordt gehanteerd,maardedaadwerkelijkeverbetering.Hierbijwordenvierklas-sengehanteerd(zietabel14).

Tabel13:Mohs-hardheidvanenkeletoeslagmaterialenengroepindeling

Monolithisch afgewerkte betonvloeren

3�


Tabel14:MaximaaltoelaatbareafslijtingbijAmslerslijtproef(NEN2874)

5.3 sondetijd

In NEN 2743 is een voor monolithisch afgewerkte beton-vloerenuniekeclassificatieopgenomen,namelijkdievandesondetijd. De sondetijd zegt iets over het moment waaropmet het afwerken van de betonvloer kan worden begonnen.Bekendisdattussenhetstortenenafwerkenvaneenbetonvloerveeltijdkanzitten.Deenekeer‘stijft’hetbetonsnelop,deanderekeerlangzaam.Desterkte-ontwikkelingvanhetbeton is afhankelijkvandetemperatuurenhettypecement.Omdezeredenenspeeltookdediktevandevloereenrol.Immers,bijdereactievancementkomtwarmtevrij.Hoedikkerdevloer,hoewarmerhetbetonindekernwordt.Voorvloerenbedrijvenishetmomentvanafwerkenduslastigteplannen.Telaatvlinderenleidtertoedateenslijtlaagnietgoedmeerkanworden ingemengd,metalsmogelijkgevolgkwaliteitsverlies.

Methetopnemenvandeclassificatievoordesondetijdisge-probeerd een eerste stap te zetten in het beter beheersbaarmakenvanhetprocesvanstortenenafwerken.Degedachteisdateenvloerenbedrijfpasbetongaatbestellenalskanwor-den ingeschat wanneer met afwerken wordt c.q. zal wordenbegonnen.Personeelkanhieropwordeningeplandofdeplan-ningkanwordenbeïnvloeddoorhetbestellenvaneenbepaaldbeton.Uiteraardishetlastigexacttevoorspellenwanneermetafwerken kan worden begonnen. Dit is vakwerk en vereistervaring.

De indeling die in de norm is opgenomen, is gebaseerd optijden die zijn bepaald onder laboratoriumomstandigheden.Dathoudtinbijeennagenoegconstantetemperatuurvanom-gevingenspecie(20°C±2°C)enbetonmeteenvastedikte(circa200mm).Het deelt dus als het ware betonsamenstellingen in en legt

Slijtvastheidsklasse Maximaal toelaatbaar, gemiddelde afslijting

mm

I 1,0

II 1,5

III 2,0

IV geen eis

geen directe relatie naar buiten (tenzij de omstandighedenexactgelijkzijn).Desondetijdonderpraktijkomstandighedenmoet dan ook worden geschat, rekening houdend met dezestandaardcondities.

Detestmethodediegebaseerdisopdesondetijdishetberei-kenvaneenbepaaldeindringdieptevaneensonde.Dezesondeheeftvoorgeschrevenafmetingenenbestaatuiteenstaafmeteen ronduiteindeeneenvalgewichtdatvaltopeenaanslag(afb.21).

Afb. 21: Sonde gebruikt voor bepalen sondetijd

Doorhetgewicht(400gr)telatenvallenovereenafstandvanongeveer 250 mm, zakt de sonde in de verhardende beton-specie.Dediepteiseengraadmetervoorhetmomentvanaf-werken.Uitpraktijkonderzoekisgeblekendateenindringingvancirca35mmmeestaleengoedmoment isomtestartenmethetafwerkenvandebetonvloer.

Tabel15:IndelingnaarSondetijdconformtabel2uitdeNEN2743

Klasse Sondetijd moet liggen tussen

A 3 h en 6 h

B 5 h en 10 h

C 9 h en 16 h


40


5.4 putjesdoorzachtebestanddelen

Betonspecie voor vloeren is zeer plastisch tot vloeibaar.Gevolgisdatzachteenlichtebestanddelenuitdespeciekun-nenopdrijven.Hetzelfdegebeurtmetbijvoorbeeld restantenisolatiemateriaaldatnietvoldoendeisverwijderd.Ookkanhetvoorkomendaterhoutdeeltjesindespeciezitten.Alsdergelij-kezachtedeeltjesdirectonderhetoppervlakkomenteliggen,ontstaanertijdenshetgebruikgaatjesofputjesinhetvloerop-pervlak.

Ingrindkunnenaltijdwelwatvandezezachtebestanddelen(houtdeeltjes) voorkomen Ook is het een utopie dat bij eenvloeropisolatiehetopdrijvenvaneenenkelbolletjeisolatievolledigkanwordenvoorkomen.Vandaardat indenorm isvastgelegddateenaantalkleineputjesmogenvoorkomen(ta-bel16).

Tabel16:Toelaatbaaraantalonvolkomenhedenvantenhoogste50mm2ontstaandoormetdehandteverpulverenen/oflichtebestanddelen

Wanneer aan de waarden in de tabel wordt voldaan, dan issprakevaneenvolgensdenorm toelaatbaresituatieen isergeenherstelplicht.Ishetaantalgroterofisdeomvangvanhetputjegroter,daniserinprincipewelrechtopherstel.Inprin-cipe,wanteennormbeperktzichtotdetechnischezakenenisgeendocumentwaarin rechtenenplichtenwordengeregeld.Ditmoet ineenbestekofcontractgebeuren(zie16.2).Her-stellenkanvaakeenvoudiggebeurendoorhetuitborenvandeverontreinigingenhetdichtenvanhetgatmeteencement-ofkunstharsmortel.

Beschouwd vloeroppervlak in m2 Maximaal toelaatbaar aantal onvolkomenheden in de vloer

10 6

100 20

Afb. 22: Beschadigingen toplaag door hout in beton (plek van deze omvang is niet toelaatbaar)

5.5 Metofzonderwapening

5.5.1 BouwstaalmatofgevlochtenwapeningBetonvloerenkunnenmetofzonderwapeningwordenuitge-voerd.Onderwapeningwordtinditverbandeenbouwstaalmatofeengevlochtenwapeningsnetverstaan.Hetsoortwapeningbepaaltondermeerdediktevandevloerenhetgebruik.Alsvoorbeeldverwijzenwenaartabel17.Ookinderegelgevingvoorvloeistofdichtevloeren(CUR/PBV-Aanbeveling63)zijneisenaandehoeveelheidwapeningopgenomenmethetdoeldescheurwijdtetebeperken.Wapeningindevormvanbouwstaalmattenofeengevlochtenwapeningsnetvoorkomtscheurenniet(zie15.9),hetbeperktslechtsdescheurwijdte.Welfungeertdoorlopendewapeningals eendeuvel,waardoordegescheurdevloerhelftenblijvensamenwerken. Een verschil in verticale vervorming op deplaatsvandescheurwordtzovoorkomen.


41


Belasting Ongewapend Staalvezel gewapend Bovennet Boven- en ondernet

Werkplaats 100-150*1 100-150 _ _

Magazijn licht 130-240 120-200 120-160 _

Magazijn middel 160-300 150-240 150-180 150-200

Magazijn zwaar _ 180-300 180-240 180-250

Tabel17:Indicatievloerdiktebetonvloereninmm[Bron:monolietvloeren/VOBN]

*1 Let op: bij vloeistofdichte vloeren gelden andere eisen(zie CUR/PBV-Aanbeveling 63)

Bijbetonvloerenwordtookveelvuldiggebruikgemaaktvanstaalvezels (zie 5.5.2) en minder veelvuldig van polypro-pyleenvezels(zie5.5.3).

5.5.2 staalvezelsNaardevormvandevezelisonderscheidtemakentussen;- eenrechtevezelvandraad;- eengetordeerdeofvervormdevezelvandraad;- eenrechtedraadvezelmeteindverankering;- eengetordeerde,bredevezel,gegutstuitstaal.

Naar wijze van produceren zijn staalvezels in te delen in(afb.23):- draadvezels(DV)

Deze vezels worden geproduceerd door koudvervormdestaaldraadinstukkentesnijden.Devezelshebbeneenrondedwarsdoorsnede.Indelangsrichtingzijnzeoorspronkelijkrecht,maar zeworden ook geproduceerdmet een profile-ring.

- versnedenvezels(VV)Dezevezelswordengeproduceerddoordunnestaalplaatteversnijden.Devezelshebbeneenrechthoekigedwarsdoor-snede.Indelangsrichtingzijnzeoorspronkelijkrecht,maarwordenookgeproduceerdmeteenprofilering.

- gefreesdeofverspaandevezels(GV)Dezevezelswordengeproduceerddoorkleinestukjesstaaltefrezenofteverspanenvaneengrotergeheel.Hetzijniet-watvervormdevezelsmeteenruweeneengladdezijde.

- ‘melt-extracted’-vezels(MV)Deze vezels worden geproduceerd door met een wiel datmetgrotesnelheiddraaitkleinevolumesgesmoltenstaaluiteen bad te scheppen. Die volumes worden snel afgekoeldtotvezels.Zezijngewrongenvanvormenkunnendiverselangs-endwarsvormenhebben.


Afb. 23: Voorbeeld van vezels: a) draadvezel, b) gegutste vezel,c) polyproyleenvezel

Degebruikelijkehoeveelheden staalvezel voorbetonvloerenliggentussende25en40kg/m3.Bijeenvloerdiktevan200mmkomtdatneerop6tot8kg/m2.Invergelijkingmetwape-ning gaat het dus om zeer geringe percentages. Een dubbelnet van rond 8-150 mm weegt immers ongeveer 12 kg/m2.Daarnaastzijnstaalvezelswillekeuriggeoriënteerd.Zeliggendusschotsenscheefinhetbeton.Datismindereffectiefdanwanneer ze allemaal indegewenste richtingzouden liggen,zoalsbijhetstaalvanwapeningsstaalwelhetgevalis.Willenstaalvezelsconstructiefwatbetekenen,danzullenzealsnelinhoeveelhedenvan100kg/m3ofmeermoetenwordentoege-past.Datgebeurtechterzeerzeldenofnooit.Ditallesbetekentnietdatstaalvezelsnieteennutkunnenheb-ben.Vaakwordtgezegddatzehelpenomscheurvormingdoorkrimptijdensdeverhardingendrogingtevoorkomen.Welishetzodathetenetypevezeldaarbijbeterzalkunnenpresterendan het andere. Immers, krimp treedt vooral op in een fasewaarinhetbetonnogsterkteaanhetontwikkelenis.Eendui-delijkeverankeringvandevezeliserdannogniet,tenzijhijeenbepaaldevormheeftdiedaarspecifiekvoorzorgt.

42


Staalvezelbetonwordtgekenmerktdooreennascheursterkte.Dithoudtindathetbetonnogkrachtkanoverbrengenalshetisgescheurd.Vezelswordendanookgetestengekwalificeerdmetbehulpvanbalkendiewordengebogentotrelatiefsterkedoorbuigingen. Doorbuigingen die in betonvloeren nimmergeaccepteerdzullenworden,nog losvande scheurendieerdoorontstaan.Jezouduskunnenstellendatdekenmerkendeeigenschapvanstaalvezel(krachtenoverbrengenbijforsever-vormingen)nietwordtuitgebuitinvloeren.

5.5.3 polypropyleenvezelsVan polypropyleenvezels wordt geclaimd dat ze plastischekrimpscheuren helpen te voorkomen. De ervaringen in depraktijkzijnwisselendenheteffectmoeilijktekwantificeren.Wanneerondankshet gebruikvanpolypropyleenvezels tochplastische krimpscheuren ontstaan, wordt gezegd dat het erminderzijndanzondervezel.Omdeclaimvanminderplastischekrimpscheurenookaan-toonbaar temaken, isCUR-Aanbeveling35uitgebracht.Deeffectiviteitvandevezelkandaarmeewordenbeoordeeld.

Plastischekrimpscheurenzijnoverigensgeenenkelprobleemalsdevloernogwordtafgewerktofafgedekt.Descheurtjeszullennietverdertoenemenenzittenmeestalalleeninhetop-pervlak.

Indekvloerenishetnutvanpolypropyleenvezelstwijfelachtig.Het simpele feit dat het gaat omverhinderenvanplastischekrimp houdt in dat ze in een aardvochtig tot halfplastischmengselgeeneffecthebben.Ookvergrootdittypevezelnietwezenlijkdesterkte,zodatdevezelsookineenverhardmate-riaalgeennuthebben.

5.6 esthetica,hetvloeroppervlak

Onderwerpen die op het esthetisch vlak liggen, komen incontracten tenonrechteniet of slechts terloops aandeorde.Tochishetvangrootbelangomookvoordezeaspectennategaanwateigenlijkwordtgewenst.Maaraltevaakdenkteenopdrachtgever dat met het omschrijven van wat ‘technischeeisen’ zoals sterkte en dikte zijn nieuwe vloer net zo wordtalsdievandebuurman.Helaasblijkthetmakenvanvloereneenlastigezaak,medevanwegedevele invloedsfactorenophetuiterlijkendekwaliteitvandetoplaag.Denkdaarbijmaareens aandeonverwachte regenbuikort naof tijdenshet af-werkenvandevloer.Discussiepuntenzijndanvaakkleurenkleurverschillen, structuur en ruwheid van het oppervlak enzichtbareschuurkringenvandevlindermachine.

In NEN 2743 krijgen sommige van deze esthetische aspec-tenwelaandacht,maarwordterverdergeeninvullingaange-geven.Destebelangrijkerdusomvoorafnategaanofhetgaatomeenfunctioneleafwerkingofdaterookesthetischeeisengelden.Indenormisondermeerhetvolgendevastgelegd.- Esthetischeaspecten,glans-entintverschil

Aan het uiterlijk van de vloer worden geen nadere eisengesteld.

- Scheuren Erzijngeennadereeisengesteldaandescheurwijdte.- Staalvezels

Bijhettoepassenvanstaalvezelswordengeeneisengesteldaandehoeveelheidstaalvezelsdiezichtbaarzijnaanhetop-pervlak.

- Stofvorming Aandematevanstofvormingzijngeeneisengesteld.

Worden bovengenoemde aspecten wel belangrijk gevon-den,danverdienthetaanbevelinghiervoorgrenswaardenenbeoordelingsmethodenvastteleggen.

5.7 nabehandelenenbeschermen

5.7.1 nabehandelenHetmonolithischafwerkenvaneenbetonvloeriseenproceswaarin vele factoren het uiteindelijke resultaat bepalen. Bijvloeren buiten kunnen weersomstandigheden een nadeligeffect hebben op de vlakheid van de vloer. Ook bestaat ergevaar op het inwaaien van vuil, zand of zelfs stappen vanvogelsindeversespecie.Binnen,ineengeslotenhal,zijndeomstandighedenbeterbeheersbaar.Waar wel direct invloed op uitgeoefend kan worden en watnietonbelangrijkisvoordeeigenschappenvandetoplaag,ishet nabehandelen. Nabehandelen is het voorkomen van hetverdampenvanwateruitdebetonspecieenkanplaatsvindendoor:

- nathoudenvanhetoppervlakmetwaterDaarbij moet ervoor gezorgd worden dat het oppervlakvolledig en permanent vochtig is. Natuurlijk mogen geenbeschadigingen aan het betonoppervlak ontstaan door hetopspuitenvanwater.Bijkansopnachtvorstwordthetnabe-handelenmetwaterontraden.Ookmoetwordenvoorkomendatwarmebetonoppervlakkenplotselingwordenafgekoelddoorhetopspuitenvanwater.

- afdekkenvanhetoppervlakmeteendampremmendefolieAls dampremmend materiaal komen kunststoffolies(dikte tenminste 0,05 mm) of vergelijkbare materialen


43


zoalsdekzeileninaanmerking.Alsernadenzijndanmoetendeze elkaar tenminste 50 mm overlappen. Hierbij moetenmaatregelenwordengenomenom tevoorkomendat luchtonderhetafdekmateriaalkomtofdathetwegwaait.Wordthetdampremmendmateriaalverhoogdaangebracht,zorgerdanvoordatergeenluchtverplaatsingkanoptredentussenhetmateriaalenhetbetonoppervlak.Anderszalhetontstanecondenswater dat afkomstig is uit het beton worden weg-geventileerd.

- toepassenvaneennabehandelingsmiddel(ookwelcuring compoundgenoemd)

Eennabehandelingsmiddelkangebaseerdzijnopeenkunst-harsofparaffine.Hetisbelangrijkeenvoldoendegeslotenlaagaantebrengenvanvoldoendedikte.Somskanhetzelfsnoodzakelijkzijndebehandeling teherhalen.Deprestatievaneennabehandelingsmiddelwordtbepaaldmeteenproefdie inNEN2743 isomschreven.Hierbijwordthetvocht-vasthoudend vermogen bepaald. Dit moet gedurende denabehandelingstijd tenminste 70% bedragen. Het is dusvanbelangtewetenwatdeprestatieisdiehetmiddelkanleverenendaaropdebehandelingaftestemmen.

Nazorg voor wat de nabehandeling betreft is belangrijk enmoet geregeld worden. Voor veel nabehandelingsmiddelenkanhetbijeenlangenabehandelingstijdnoodzakelijkzijndebehandelingnogeens teherhalen. Indepraktijkgebeurtditechter zelden en wordt éénmaal een nabehandelingsmiddelaangebracht inhet vertrouwendat dit afdoende zal zijn.Denormregeltechterdatperiodiekgecontroleerdmoetwordenofdenabehandelingnogvoldoendefunctioneert.Hetisdusgeenkwestievanopbrengenenwegwezen,zonderdatgere-geld is wie de werking nog controleert. Overigens geldt ditook voor het toepassen van folie en water. Ook hierbij zalregelmatiggecontroleerdmoetenwordenofbijvoorbeelddefolienogaanwezigis.

De duur van de nabehandeling is weergegeven in tabel 18.Daarbijgeldtdatdeze tijdenzijngebaseerdophetbereikenvaneengoedetoplaag.Hetkernbetonisvoorzijneigenschap-pen minder afhankelijk van de nabehandeling. Deze wordtimmersbeschermddoordelaagbetonerboven.Denabehan-delingstijdisafhankelijkvandeomgevingstemperatuurendegemiddeldeetmaaltemperatuurgedurendedenabehandeling.Ermoetwordenuitgegaanvandelaagsteetmaaltemperatuurdiegemiddeldgedurendedenabehandelingstijdkanwordenverwacht.Eventueelkandeduurwordengecorrigeerdopba-sisvandewerkelijkgemiddeldeetmaaltemperatuur.

Etmaaltemperatuur in °C 0 – 5 5 – 10 10 – 15 ≥ 15

Minimaal aantal dagen nabehandeling 12 8 6 5


Een voorbeeld.Stel dat gedurende 6 dagen na het storten en afwerken sprake is van een gemiddelde etmaaltemperatuur van 0-5oC. Er is dan 50% van de benodigde nabehandelingstijd van 12 dagen verstreken. Stijgt nu de temperatuur en wordt de gemiddelde etmaaltemperatuur 5-10oC, dan zou aanvankelijk 8 dagen nabehandeld moeten worden. Omdat nog 50% resteert, geldt dat nog 4 dagen moet worden nabehandeld.

Wanneerergrootbelangwordtgehechtaanhetbeperkenvandestofafgiftevandemonolithischafgewerktebetonvloer,danishetzaaklangernatebehandelen.Deintabel18genoemdenabehandelingstijden worden dan met tenminste drie dagenverlengd.

Tabel18:Nabehandelingstijdinrelatietotetmaaltemperatuur

5.7.2 BeschermenMetbeschermenwordenallemaatregelenbedoelddiemoetenvoorkomendatdeafgewerktevloerbeschadigdraakt.

Ditkunnenmaatregelenzijnom:- tevoorkomendathetbetontesterkafkoelt,waardooreen groottemperatuurverschilontstaatofzelfsvorstschade;- tevoorkomendatoneigenlijkevoorwerpenindeversespe-

cievallen.Ditkanbijvoorbeeldnodigzijnwanneer inhetnajaar een buitenvloer wordt gestort in de nabijheid vaneikenbomen.

Dematerialendiewordeningezetmogengeenvochtonttrek-ken aan de betonspecie, geen ongewenste oppervlaktestruc-turenopleveren,nietleidentotvlekvormingaanhetoppervlakennietleidentotbeschadigingvanhetoppervlak.Omdatditalleszeermoeilijkterealiserenis,wordteenmonolithischaf-gewerktebetonvloerzeldenbeschermd.Ooknietalsheteigen-lijkzoumoeten.

Betonbereiktnormaalredelijksneleenhardheid,waarbijdekansopbeschadigingenkleinerwordt.Volgensdenormhoevenbeschermendemaatregelendanookmaartenminstegedurendedeeerstenabehandelingsdag tewordengehandhaafd.Alsdebescherming bedoeld is om vorstschade te voorkomen, danmoetditwordengehandhaafdtotdathetbetoneensterkteheeftbereiktvan5N/mm2ofmeer.

44


Ook voor het beschermen geldt dat goed moet wordenvastgelegdwieverantwoordelijkisvoorhetaanbrengeneninstandhoudenvandemaatregel.

5.8 Bestellenvanbeton

Goed gereedschap is het halve werk. Een bekende uitdruk-kingdieinzekerezinookvertaaldkanwordennaarvloeren.Metnamebetonvloerendie inhetwerkwordenvervaardigdkennenwisselendeomstandighedenwaaronderdevloerwordtverwerkt.Ookkandeopdrachtgeverspecifiekeeisenhebben,zoalshettoepassenvanpigment,staalvezelsofeenbepaaldestructuur.Omtoteenmeersystematischebestelmethodeteko-menheeftdeVOBNinsamenspraakmetdeNOAeenbestel-formuliervoormonolietvloerenontwikkeld.Hetgaathierbijvooral omhet vastleggenvan afspraken engegevens tussenhetvloerenbedrijfendebetoncentrale.Hetvloerenbedrijfzaldussamenmetdebetoncentralemoetenbewakendatookdeeisenvandeklanthierinwordenbetrokken.Dituiteraardvoorzoverhetvaninvloedisopdetebestellenbetonmortel.

Aspectendiebijvoorbeeldaandeordekomenzijn:- desamenstellingofeigenschappenvandespeciedie geleverdmoetworden;- dehoeveelheidenverdelingvandespecieover verschillendeleveringen;- deweersomstandighedendiezullengelden (binnen-ofbuitenstort);- deondergrond(zandbed,puinbedofoverlaging (druklaag));- dewijzevanverwerken(stortenkubelofpomp).

5.9 aandachtspuntenvoordeuitvoering

Indenormisnogeenaantalanderevoorwaardenopgenomenvoordeuitvoering.- Wordtdevloerbinnenaangebracht,danmoetdezeruimte

vorstvrij, waterdicht en zoveel mogelijk tochtvrij wordengehouden.

- Wordtdevloerbuitengestortdanmoetnatuurlijkrekeningworden gehouden met de kans op neerslag en bevriezen.Zo nodig moeten beschermende maatregelen worden ge-nomen.

- Methetafwerkenvandevloermagnieteerderwordenbegonnendannadatheteventuele‘bleedingwater’isverwij-derdofverdampt.

- Debeschikbarecapaciteitvoorhetafwerken(vlinderen)vandevloermoetafgestemdzijnopdehoeveelheidgestortvloeroppervlak.


- Indienstrooimateriaalisvoorgeschreven,danmagditstrooimateriaalpaswordenopgebrachtnadathetbetonoppervlakisvoorgeschuurd.

5.10 ontwerpenberekeningen

5.10.1 grondslagenIndiversedocumentenwordtingegaanophetberekenenvanbetonvloeren.Alsvoorbeeldwordtgenoemd:- CUR-Aanbeveling36“Ontwerpen,berekenenen detaillerenvanbedrijfsvloerenvanconstructiefbeton”;- CUR-Aanbeveling111“Staalvezelbetonbedrijfsvloeren oppalen.Dimensioneringenuitvoering”;- CUR/PBV-Aanbeveling65“Ontwerp,aanlegenherstel vanvloeistofdichtevoorzieningenvanbeton”.

Ook zijn enkele numerieke programma’s beschikbaar. HetmeestbekendiswelhetprogrammaFloor®.Ditiseenreken-programmagebaseerdopCUR-Aanbeveling36.Metditpro-gramma kunnen ongewapende betonvloeren en vloeren metwapeningenstaalvezelbetonwordenberekend.Hetprogram-mavoertcontroleberekeningenuit,rekeninghoudendmetdeafmetingenvandevloerendeaanwezigheidvanvoegenmetofzonderdeuvels.Allemogelijkeuitwendigebelastingenkun-nenwordeningevoerd.Ofhetnugaatomlijnlasten,puntlas-tenofeengelijkmatigebelasting.Mobielelastenwordenver-taaldindeduurenhetaantallastwisselingen(inverbandmetvermoeiing).Ookwordtinhetprogrammarekeninggehoudenmetverhinderde,opgelegdevervormingdoorkrimpen tem-peratuur.

Vooreengoedeberekeningmoetendevolgendegegevensbe-kendzijn.- Destijfheidvandeondergrond,uitgedruktink-waarde (beddingsconstante).- Deoptredendebelastingen.- Hetaldannietgewapendzijnvandevloerendeligging vandewapening.- Eigenschappenvanhetbeton,zoalssterkteklasse, krimp-enkruipgedrag.

4�



5.10.2 BerekeninggeennoodzaakOverigens is over het berekenen van een betonvloer op eenzandpakkethetnodige tezeggen. Immers,alsdebetonvloerdirectwordtondersteund,ishetnietsandersdanbijeenstoepof straatklinker die buiten wordt toegepast. Ook hier rijdtverkeeroverheenenerisniemanddievraagtofdetegelsofklinkerswelberekendzijn.Fundamenteelpuntisdanookdatonzebouwregeling(Bouwbesluit)eisensteltaanconstructies,dieeenconstructievefunctiemoetenvervullenofwaarvoordeveiligheidenbruikbaarheidvanbelangis.Bijeenbetonvloeropeenzandpakketspelendezezakenniet.Bijeenverdiepings-vloerwel.Berekeningen zijn dan formeel ook niet nodig bij een ver-gunning.HetBouwbesluitbenoemtditniet,terwijlsommigegemeenten er wel naar vragen. Enig doel is een voldoendeduurzame vloer te krijgen met niet meer en geen brederescheurendangewenst.Desomsgehanteerdeterm‘construc-tievebetonvloer’ isdanookmisleidendenroeptonnodigdereactieopdateenberekeningnodigis.

4�


6.1 Inleiding

Bijterrazzoisonderscheidtemakentussendecementgebon-denterrazzovloerenenderelatiefnieuwe,kunstharsgebondenterrazzovloeren.Hetverschilzitheminhetbindmiddeleneenduidelijk andere werkwijze en, volgens sommigen, een watandereuitstraling.Inditboekzalalleenopterrazzoalsvloerwordeningegaan.Terrazzowordtnamelijkooktoegepastvoorallerleianderebouwdelenenvoorwerpen,zoalsaanrechtbla-denenwasbakken.

Traditioneel terrazzo is een zeer oude techniek. Het komtfeitelijkneeropeenbeton-/mortelmengseldatwordtsamen-gestelduitaldannietspeciaalgeselecteerdtoeslagmateriaal.Na uitharden van de specie wordt het oppervlak doorgaansgeslepen.Hierbijontstaateengladeninmeerofminderemateglanzendoppervlak,waarbijhettoeslagmateriaalinhetzichtkomt.Slijpenisechtergeennoodzakelijkevoorwaardeomhetalsterrazzoaantemerken.Ookvloerenmeteenuitgewassentoplaagwordengerangschiktonderterrazzowerk.

Bij traditioneel cementgebonden terrazzovloeren is sprakevan een tweelaags systeem,waarbij op eendraagvloer eersteen tussenlaag wordt aangebracht en vervolgens daarop eentoplaag.Heteventueelspeciaalgeselecteerdetoeslagmateriaalhoeftdanalleenindetoplaagaangebrachtteworden.

Tegenwoordig worden ook ‘gewone’ betonvloeren gemaakt.Daarmee komt terrazzo ook binnen het bereik van bedrijfs-ruimten en -hallen. Als geen speciaal toeslagmateriaal ge-wenst is, kan de betonvloer zoals gebruikelijk worden ge-stort en afgeslepen. Zijn wel speciale toeslagmaterialengeselecteerddanwordtookeenbetonvloerveelalintweelagengestort, zodat de relatief dure toeslag alleen in de bovenstelaagaangebrachthoeftteworden.

Een traditionele, cementgebonden terrazzovloer is door detussenlaagentoplaagalsnelenkeletientalmillimetersdik.Isdezeruimteerniet,maarisertocheenterrazzovloergewenstdankangekozenwordenvooreenkunstharsgebondenterraz-zovloer.Daarmeezijnlaagdiktentot10mmmogelijk.

6.2 Cementgebondenterrazzo (zondervloerverwarming)

6.2.1 genormeerdInNederlandisNEN1042“Inhetwerkvervaardigdevloeren–kwaliteitenuitvoeringvancementgebondenterrazzovloeren”uit2001beschikbaar.Dezenormbeschrijfthoedittypevloerwordtgekenmerkt(geclassificeerd).Verdergaathetinopde

6 TeRRaZZogrondstoffen, steltheteisenaande tussenlaagen toplaagenstelthetvoorwaardenaandeuitvoering.Eenaantalaspectenuitdezenormwordenhierbesprokenentoegelicht.

NEN1042hanteertdevolgendeaspectenvoorhetovereenko-menvaneenterrazzovloer:- esthetica- slijtvastheid- ruwheidtoplaag- oppervlaktebewerking

6.2.2 esthetischeeisenOmdat het uiterlijk van een terrazzovloer zich moeilijk inwoorden laat vatten, is het gebruikelijk dit uiterlijk overeentekomenopbasisvaneenmonster.Vanbelangdaarbij isaftesprekenwatdetolerantieszijn,omdateenvloerinhetwerknatuurlijknooitvolkomenhetzelfdezalzijnalseenmonster.Aandachtspunten hierbij zijn bijvoorbeeld de gelijkmatigeverdelingvaneventueelverschillendetinten/kleurentoeslag-materiaalalsookdegroottevanhettoeslagmateriaal(bepaaltwathetmaximaleoppervlakisdatzichtbaarkanworden).

Afb. 24: Voorbeeld uiterlijk terrazzo

6.2.3 slijtvastheidEenterrazzovloerisbedoeldomdirectaanverkeerblootgesteldteworden.Daaromishetgoedafsprakentemakenoverdetoe-laatbareafslijtingalsgevolgvandeverkeersbelasting.OokinNEN1042zijndaaromslijtvastheidsklassenopgenomen.Debepalingsmethode isdeAmsler slijtproef,dieookvoorkomtindenormvoormonolithischafgewerktebetonvloeren(NEN2743) en cementgebonden dekvloeren (NEN 2741). HierbijvaltdanwelopdatdeklasseninNEN1042vergelekenmetdezenormenveelruimerzijngesteld.Ditterwijlopgrondvandeaardensamenstellingverwachtzoumogenwordendateenterrazzovloermeerslijtvastisdanbijvoorbeeldeengespaandecementgebondendekvloer.Ergeldtechterdatdeaardvanhet

Terrazzo

4�


toeslagmateriaal mede bepalend is.Als dus een zachter ge-steentewordtgebruiktdanhetinbetonendekvloerengebrui-kelijkekwarts,zoueengrotereafslijtingteverklarenzijn.Deslijtvastheidvaneenterrazzovloerisdusaaneengrotereband-breedteonderhevigdandievaneenbetonvloer.Eeneisaandeslijtvastheidvaneen terrazzovloer impliceertdusookeenbeperkingaandekeuzevanhettoeslagmateriaal.

6.2.4 Ruwheid,terrazzometuitgewassentoplaagTerrazzohoeftnietaltijdeengladoppervlaktehebben.Ookkangekozenwordenvooreenuitgewassenstructuur.Omdituitwassenenigszinsobjectieftebeoordelen,kangebruikwor-dengemaaktvandezandvlekmethode.Eenmethodedieookwordtgebruiktvoorhetbepalenvandetextuurinbijvoorbeeldde regelgeving voor betonvloeren en siergrindvloeren (zie1.7.5).Indenormwordendeintabel19weergegevenklassengehan-teerd.Deruwheidneemttoenaarmatedetextuurdieptegroterwordt.

Tabel19:Ruwheidsklassenterrazzogebaseerdopzandvlek

6.2.5 oppervlaktebewerkingenWellichtisvoorterrazzodemeestkenmerkendeindelingge-geveninNEN1042.Diebepaalthetaantalschuurgangenenhetaldannietverderbewerkenomeenglanzenden/ofdichtoppervlak te krijgen. Zoals eerder in dit boek beschreven,hangt de mate van glans af van de gladheid van het opper-vlak en dus de korrel waarmee is geschuurd. Overigens zalmettoenemendeglansookdestroefheidkunnenafnemen.Erzalduseenoptimumzijntussenesthetischeeisenenerzijdsengebruikseisenalseenvoldoendestroefoppervlakanderzijds.

Begrippendiewordengehanteerdvooroppervlaktebewerkin-genzijn:

- zoetenDitiseenbewerking,waarbijwordtgeschuurdtotdatereenglad,niet-glanzenduiterlijkontstaat.Eengezoetoppervlakkan meestal worden gerealiseerd zonder dat daar aanvul-lendebewerkingenophetschurenvoornodigzijn.

- polijsten/politoerenPolijsten en politoeren zijn bewerkingen, waarbij wordtgeschuurdtoteengladen(hoog)glanzenduiterlijkisver-kregen.Bijpolijstenwordttenopzichtevandeintabel20genoemdekorrelseerstnogverdergeschuurdtoteenkorrel400.Daarnavindthetfeitelijkepolijstenplaatsmetbehulpvanbijvoorbeeldeenpolijstpoeder.Politoerenvindtplaatsnahetzoetenendrogenvanhetop-pervlak. Dit kan op twee mogelijke manieren. De eersteis het aanbrengen van polijstfluaat dat wordt ingewrevenmeteenviltoplappenschijf.Detweedeishetinwrijvenenafstrijkenmeteenspatelvaneenpolijstwasenhetdaarnauitwrijvenmeteenvilt-oflappenschijf.

Verder kunnen oppervlaktebewerkingen worden toegepastom aan de toplaag of het oppervlak van de terrazzovloerbepaalde eigenschappen mee te geven. Bijvoorbeeld vooreenbeterebestandheidofeennoghogereglans.Gesprokenwordtover:

- impregnerenDitiseennabewerkingwaarbijhetvloeroppervlakmeteenvloeistofwordtbehandeldombijvoorbeelddebestandheidtegen chemische stoffen te verbeteren, een bepaalde matevanwaterafstotendheidterealiserenofhetoppervlaktebeschermingtegenklimatologischeinvloeden.

- fluateren/kristalliserenDitiseennabewerkingwaarbijhetvloeroppervlakmeteenfluaat wordt nabehandeld om het terrazzo-oppervlak vaneen glans te voorzien. De behandeling is nog opgenomenindenorm,maarstaatterdiscussiec.q.magnietmeerwor-den toegepast.Fluaterenheeftoverigensalleenzinalshettoeslagmateriaal uit kalkhoudend gesteente bestaat, omdathierbijongebondenkalkwordtgebonden.

InNEN1042zijncoderingengehangenaanbepaaldecombi-naties van bewerkingen, waarna verwezen kan worden naarhetspecificerenvandegewenstevloer(tabel20).

Ruwheidsklasse Mate van afslijten [mm]

zeer gering < 3

gering 3 tot 6

matig 6 tot 9

groot 9 tot 12

zeergroot ≥12

Terrazzo

4�


Tabel20:Indelingnaaroppervlaktebewerkingen(NEN1042)

Deglansgraadofstructuurdiemetdeverschillende,gebruikelijkekorrelswordtverkregen,isglobaalweergegevenintabel21.

Tabel21:Indicatieuiterlijkbijverschillendekorrels

Noot:Metkleurwordtbedoeldhetuiterlijkvandesteenalswarehetnat.

Codering Oppervlaktebewerkingenvoor decombinatie Schuren met Schuren met Spachtelen Overschuren Zoeten met Impregneren Fluaterenvan korrel 30/36 korrel 60 met korrel 120 korrel 220bewerkingenA ja ja Nee nee nee nee neeB ja ja ja ja nee nee neeC ja ja ja ja ja nee neeD ja ja ja ja ja ja nee

E ja ja ja ja ja nee ja

F ja ja ja ja ja ja ja

g volgorde waarin de betreffende oppervlaktebewerkingen moeten worden uitgevoerd gg

Korrel Kenmerk oppervlak

C30 Zeer grof, duidelijke slijpsporen en resten van zaagsporen.

C60 Grof, slijpsporen zijn zichtbaar, kleur en structuur nog niet duidelijk herkenbaar.

C90 Matig grof, slijpsporen zijn minder herkenbaar, de structuur wordt enigszins herkenbaar.

C120 Weinig grof, slijpsporen nauwelijks zichtbaar, structuur herkenbaar, doffe kleurtinten.

C180 Weinigfijn,vergelijkbaarmetC120,oppervlakvoeltgladderaan.

C220 Matigfijn(gezoet/matoppervlak),kleurenstructuurzijngoedteherkennen.

C320 Fijn, zijdeglans van het oppervlak.

C400 Zeerfijn,zijdeglans,enigebestanddelenglanzenal.Dekleurisgoedteherkennen.

C600 Uiterstfijn,vrijwelglanzendoppervlak.

C800 Extreemfijn,afhankelijkvanmateriaalkanalovergepolitoerdoppervlakwordengesproken.

Terrazzo

4�


6.2.6 aandachtspuntenvoordeuitvoeringEentraditionele,cementgebondenterrazzovloerisopgebouwduiteentussenlaageneentoplaag.Detussenlaagmoetaaneenaantaleisenvoldoen,waaronder:- eensterktevantenminsteCw20;- eenvlakheidvantenminsteklasse4volgensNEN2747;- geenkleineretextuurdieptedan3mm,bepaaldmet dezandvlekproef;- eendiktevantenminste: - 30mmbijhechtendeuitvoering; - 50mmalsdetussenlaagniet-hechtendofzwevend wordtaangebracht.

Overigensishetniet-hechtendaanbrengenaantebevelenbijhoutenondergrondenvanwegedewerkingvanhethout.Alsgehechtmoetwordenopeenstalenondergrondzaleenhechtlaagnoodzakelijkzijn.Bij steenachtigematerialen isdit afhankelijk van de zuigkracht en ruwheid van het op-pervlak;

- dediktebovenleidingenen/ofbuizenmoetaltijdtenmins-te40mmbedragen.Ditkanleidentoteenforsdikkerpak-ket.Hetisdusaantebevelenleidingenindetussenlaagtevoorkomen.

Eentoplaagmoet tenminste12mmbedragen.Debewerkin-genvolgenuitdeovereengekomenklassenenkunnenuiteen-lopendzijn.

Vooralleterrazzovloerengeldenondermeerdevolgendeaan-dachtspunten.

- Hetoppervlakvaneenvloerveldwaarvandetoplaagwordtgeschuurd,magvolgensdenormmaximaal20m2zijn.Geenenkele lengte van een dergelijk vloerveld mag groter zijndan 5 m. In de praktijk zal het er vooral om gaan zoveelmogelijk te werken in vierkante vloervelden, waarbij ookgrotere oppervlakken mogelijk zijn in geval van bepaaldetypevloerenmetuitgewassentoplagen.

- Hetisraadzaameenhechtendetussenlaagvaneenterraz-zovloer,diebinnenééndagproductiewordtgerealiseerd,nietmetkrimpvoegen invloervelden teverdelen.Doorkrimp-voegenaantebrengenineenhechtendetussenlaagvaneenterrazzovloer wordt de kans op onthechting vergroot. Eenovermatigekrimp(metalsmogelijkgevolgkrimpscheurenen/of onthechting) moet zo veel mogelijk door een goedenabehandelingwordenvoorkomen.

- Rondomkolommenenanderedoorvoerenmoetaltijdeen krimpvoegwordenaangebracht.- Alsindedragendeondergronddilatatiesaanwezigzijn,moeten deze worden doorgezet. Daarbij kunnen profielenworden toegepastdieechtergeenobstakelmogenvormen

bijhetslijpenenookingelijkemateslijtenalsdeterrazzo-vloer.Bedachtmoetwordendatstripsendergelijkezonderverankeringloskunnenkomentezittendoorkrimpvandeterrazzovloer.

6.3 Cementgebondenterrazzo (metvloerverwarming)

6.3.1 plaatsenvormNet zoals in dekvloeren wordt ook bij terrazzovloeren welvloerverwarming toegepast. Tegenwoordig wordt daarbijsomsgekozenvoorzowelverwarmenalsookkoelen.Ditleidtdoorgaanstotmeerbewegingvanhetmateriaalinvergelijkingmeteenuitvoeringzondervloerverwarming.Immersomeenruimteoptewarmenoftekoelenzalwarmteaanhetopper-vlakvandevloermoetenwordenafgegevenofopgenomen.Devloermoetdanwarmerofkouderzijndandeomgevingenisdusnietmeeropeenconstantetemperatuur.

Afb. 25: Numerieke simulatie van uitzetten dekvloer door vloerverwarming(vervorming rechts is op plaats van rechte lijn verhinderd, bovendeel kan vrij uitzetten)

Hetspreektvoorzichdatdeaanwezigheidvanvloerverwar-mingdanookaanvullendec.q.afwijkendeeisensteltaandeopbouwenuitvoeringvancementgebondenterrazzovloeren.MededaaromisinaanvullingopNEN1042CUR-Aanbeve-ling92“Vloerverwarminginterrazzovloeren”uitgebracht.

Terrazzo

�0


Vloerverwarmingkanbestaanuit:- vloerverwarmingindevormvanbuizen(ooktegebruiken voorkoelen);- vloerverwarmingindevormvanelektrischekabels,los

aangebracht dan wel in de vorm van weefsels of matten(koelennietmogelijk).

Bijbuizenkangebruikwordengemaaktvanenkeleofduploleidingen.Metduplowordtbedoelddatertweeverwarmings-buizen met een minimale tussenruimte naast elkaar wordenaangebracht inplaatsvanéénenkelvoudigebuis.Eenkeuzevoor duplo leidingen is veelal gebaseerd op installatietech-nischeredenen.Bijvoorbeeldombijeenhogeconcentratievanleidingendewarmtetoevoerindevloertebeperken.

Devloerverwarmingkanzichbevinden(afb.26):- indetussenlaag;- ineenuitvlaklaagdirectbovendedraagvloer;- ineenuitvlaklaagdirectbovendeisolatie.

Een voorkeur gaat hierbij uit naar het opnemen van de lei-dingen ineenuitvlaklaag. Immersdan resteert eigenlijkeen‘gewoneterrazzovloer’.Hoedieperdeleidingenechterkomenteliggen,hoe‘trager’hetsysteemgaatwerken.Somskanditmindergewenstzijn.Daaromwordtertochnogvoorgekozendeleidingenoptenemenindetussenlaag.

Vanwegegroterevormveranderingenishetafteradenomineen hechtende terrazzovloer vloerverwarming toe te passen.Beter ishetdanomde terrazzovloeruit tevoerenals ‘zwe-vendevloer’ofalsvloeropeenscheidingslaagvanbijvoor-beeldfolie.Wilfolieechtalsscheidingkunnenwerken,danmoethetvoldoendedikzijnendientdeondergrond (draag-vloer)vlaktezijn.Ditlaatstekandanweerdooreersteenuit-vlaklaagaantebrengen.

Bij een hechtende uitvoering is de kans op scheuren groterdanwanneerdeterrazzovloervrijvandeondergrondkanbe-wegen. Omdat de toplaag bij terrazzo een zichtvlak betreft,werkenfijnescheurtjesindatoppervlakmeerstorenddaninbijvoorbeeldeendekvloerdiewordtvoorzienvantapijt.Zelfsalisdevloervrijgehoudenvandedraagvloer,dannogkunnenscheurenontstaanalsdespanningentehoogoplopen.Ditisdanookeenredendatbijvloerverwarmingdewatertem-peratuurniettehoogmagworden,tenhoogste40oC.

Afb. 26: Voorbeelden mogelijke opbouw terrazzovloer met vloerverwarming (aangegeven door rechthoekjes)

6.3.2 plaatsleidingenVoorterrazzovloerengeldtdatdebuisdiametervandevloerver-warmingtenhoogste20mmmagbedragen.

VoordeplaatsvandeleidingenisindebetreffendeCUR-Aan-bevelinghetvolgendebepaald.- Vloerverwarmingsbuizenopnemenindetussenlaagof eventueelineenuitvlaklaag.- Debuizenzodanigbevestigendatzijbijhetaanbrengen

van de tussenlaag niet van plaats veranderen. De afstandtussendebevestigingspuntenmagtenhoogste0,5mbedra-gen.

- Devloerverwarmingsbuizenmogenelkaarnietkruisen.- Tenminste40mmafstandaanhoudentussendebovenzijde

vandevloerverwarmingsbuisendeonderzijdevandetop-laag.

- Bijbochtenbuizenleggenmeteenstraalvantenminste 8maaldebuitenmiddellijnvandebuis.- Alsafstandtussendebuizenbijenkelvoudigeleidingen

tenminste 100 mm aanhouden. Bij duploleidingen (twee

toplaag

tussenlaag

folie / isolatie

draagvloer

toplaag

tussenlaag

folie / isolatie

draagvloer

uitvlaklaag

toplaag

tussenlaagfolie

draagvloer

uitvlaklaag

Terrazzo

�1


buizendirectnaastelkaar) isdezetussenafstandtenminste150mm.

- Indienominstallatietechnischeredeneneenbundelingvanleidingen in de deuropening noodzakelijk is, moet in dedeuropening een dilatatievoeg in de terrazzovloer wordenaangebracht.

- Leidingconcentratiesbijvoorkeurbuitenhetvloerveld aanbrengen.

Voorelektrischevloerverwarminggeldthetvolgende.- Deleidingenmogenopelkeplaatsindetussenlaagworden

aangebracht,waarbijwelrekeningwordtgehoudenmethettweedepunt.

- Tenminste15mmafstandhoudentussendebovenzijdevandeelektrischeverwarmingendeonderzijdevandetoplaag.Ditgeldtdanvooreencementgebondenterrazzovloer.(Bijeen kunstharsgebonden terrazzovloer mag de elektrischeverwarmingdirectonderdetoplaagwordenaangebracht.)

6.3.3 aandachtspuntenbijdeuitvoeringIn de CUR-Aanbeveling wordt ingegaan op de volgendeaspectendieverdervanbelangzijn,zoals:- Foliemeteenoverlapvantenminste100mmvlakenstrak aanbrengenopdeondergrondenopzettenlangsranden.- Isolatieplatenvlak,volledigdragendenverspringend(in verband)aanbrengen.- Bijeenzwevendeterrazzovloerindetussenlaageen

wapeningsnet opnemen op ongeveer ¼ gedeelte vanaf debovenzijde van de tussenlaag. Dit net moet minimaal be-staanuitstavenvaneenstaalkwaliteitFeB500volgensNEN6008dieeenkernmiddellijnvantenminste4mmhebbeneneenhart-op-hartafstandvantenhoogste150mm.

- Rondomdeterrazzovloerkantstrokentoepassenvaneengoedsamendrukbaarmateriaal.Dediktevandeisolatiemoetzijnontleendaandevervormingvandevloerdiewordtver-

wacht.Devrije ruimte tussen terrazzovloerenwandmoetechter tenminste 5 mm bedragen. Kantstroken opzettenlangsranden,zodatdeafgewerktevloervolledigvrijblijftvandeomringendebouwdelen.

6.4 Kunstharsgebondenterrazzo

6.4.1 KunstharsalsalternatiefvoorcementEenkunstharsgebonden terrazzovloer is eengeslepenkunst-harsgebondendekvloermeteenterrazzouiterlijk.Dezewordtdirectopeendraag-ofdekvloeraangebracht.Wilvolgensdedefinitiesprakezijnvaneenkunstharsgebondendekvloer,danmoethetbindmiddelperdefinitievoortenminste70%bestaanuitkunsthars.Deruimtetussendetoeslagkorrelseneventuelevulstoffen moet nagenoeg volledig (tenminste voor 90%)gevuldzijnmetkunsthars.Hetgaatdusomeengeslotenma-teriaal,ditintegenstellingtotbijvoorbeeldeensiergrindvloer(ziehoofdstuk8).

In6.2zijnweingegaanopcementgebondendekvloeren,zoalsomschreveninNEN1042.InCUR-Aanbeveling90“Kunst-harsgebonden terrazzovloeren” komen kunstharsgebondenterrazzovloeren aan bod. Daarbij geldt dat op plaatsenwaarditmogelijkis,wordtverwezennaarNEN1042.EnkelevoorkunstharsgebondenterrazzoafwijkendezakenzijngeregeldindeCUR-Aanbeveling.Indevolgendeparagrafengaanwedaarkortopin.

6.4.2 oppervlaktebewerkingenIn6.2.5zijnoppervlaktebewerkingenbenoemdvoortraditio-nelecementgebondenterrazzovloeren.Voorkunstharsgebon-denterrazzovloereniseenminofmeervergelijkbareindelingmogelijkopbasisvandebewerkingendiewordenuitgevoerd(tabel22).

Coderingvoor de Schuren met Schuren met Stoppen Overschuren Zoeten met Fluateren Nabewerkencombinatie korrel 30/36 korrel 60 met korrel 120 korrel 220vanbewerkingenA ja ja nee nee nee nee neeB ja ja ja ja nee nee neeC ja ja ja ja ja nee neeD ja ja ja ja ja nee ja

E ja ja ja ja ja ja nee

F ja ja ja ja ja ja ja

g volgorde van bewerkingen

Tabel22:Indelingnaaroppervlaktebewerkingen(CUR-Aanbeveling90)

Terrazzo

�2


Wordt deze tabel vergeleken met die van cementgebondenterrazzovloeren (tabel 20) dan vallen een paar zaken op.Afwijkend voor kunstharsgebonden terrazzovloeren zijn dekolom‘stoppen’en‘nabewerken’.Eenkolom‘impregneren’zoalsopgenomeninNEN1042ontbreekt.Stoppenishetdichtmaken/opvullenvangaatjesinhetvloerop-pervlakvandetoplaagdoorhetoppervlakmeteenkunsthars-gebondenplamuurintewrijven.Nabewerkingen kunnen bestaan uit het impregneren van devloer of het verzegelen ervan (dus impliciet is impregnerenookhieropgenomen).Impregnerenisoverigensalleenzinvolwanneercementalsvulstof is toegevoegdaanhetmateriaal.Ook fluateren is bij kunstharsgebonden terrazzo alleen eenzinvollemaatregelalsersprakeisvankalkhoudendtoeslag-materiaal,zoalsmarmer.

6.4.3 KorrelgroottetoeslagmateriaalDekrachtenbeperkingvankunstharsgebondenterrazzoligtindelaagdikte.Ditbetekentookdatereisenzijngesteldaankor-relgrootte van het toeslagmateriaal. Hiervoor wordt toeslag-materiaal ingedeeld ineenaantalkorrelgroepen.Eenkorrel-groepgeeftdeonder-enbovengrensvandekorrelgroottevanhettoeslagmateriaalinmm(tabel23).Materialenuitverschil-lendekorrelgroepenkunnenoverigenswordengecombineerd.Netzoalsbijtraditionelecementgebondenterrazzozalhetgeenwordtgewenst,vastgelegdmoetenwordenopbasisvanmons-tersofproefvakken.Ookhierishetuiterlijknamelijkmoeilijktebeschrijven.

Tabel 23: Indeling toeslagmateriaal kunstharsgebonden ter-razzo(CUR-Aanbeveling90)

6.4.4 LeidingenKunstharsenkunnen,zekeralsze sterkwordenopgewarmd,eenkleurveranderingondergaan(eeneffectdatversterktkanwordenalsdevloerstatischisgeladen).Omdezeredenmagde temperatuurniet tehoogoplopen.Er isdanookbepaalddat indeondergrondbijvoorkeurgeenwarmwaterleidingenmogenvoorkomen.Kanhetnietandersdanmoetenzewordenopgenomenineenmantelpijpentenminste30mmonderdekunstharsgebondenterrazzovloerliggen.Verticaleleidingendoordevloermetprocestemperaturenvanmeer dan 400oC, zoals warmwater of cv-leidingen, moetendoorruimbemetenofthermischisolerendemantelbuizenwor-dengeleid.Heteindevandezemantelbuizenmoettenminste20mmbovendeafgewerkteterrazzovloeruitsteken.

6.4.5 aandachtspuntenvoordeuitvoeringDe CUR-Aanbeveling stelt voor kunstharsgebonden terraz-zovloeren een aantal specifieke voorwaarden. Enkele voor-beeldenhiervanzijn:- Deondergrondzalvoldoendehechtkrachtmoetenhebben,

omdateenkunstharsgebondenterrazzovloerveelalhechtendwordtaangebracht.Dehuidtreksterktemoettenminste1,0N/mm2bedragen.

- Hetvochtgehaltevaneencementgebondenondergrondmagtenhoogste4%(m/m)zijn.Kunstharshechtimmersnietopeennatteondergrond.

- Pasna24uurdoorharden(bij20oC)magmethetschurenvandevloerwordenbegonnen.Voorkomenmoetwordendateenthermohardendekunsthars‘verbrandt’enzwartwordt.Ineentussenfasetussendeschuurgangenmoeteneventueelzichtbaargewordengaatjeswordengestopt.

Omschrijving Korrelgroep

fijn 2-3

middel 4-6

grof 6-12

zeergroot 11-16

Terrazzo

�3


7.1 InleidingKunstharsgebondenproductenwordenalveledecenniatoege-past voor vloeren. Het aanbod is groot en vrijwel dagelijkskomenernieuweproductenbij.Nieuwe,nadereanalysevandesamenstellingleertdatereigenlijkmaareenpaargroepenkunstharsen zijn, waaruit de meeste producten voor vloerenzijnvervaardigd.Hetbetreft:- epoxy(EP);- polyurethaan(PU);- acrylaten;(PMMA);- siliconenharsen(silaan/siloxaan).

Somswordendezeproductenin‘pure’vormverwerkt,somswordenvulstoffen,pigmentenenanderebestanddelentoege-voegd,zoalsoplosmiddel(waterkanookalszodanigwordenaangemerkt),verdunningsmiddelenhulpstoffen.- Vulstoffenhebbeneenaantaldoelen.Opdeeersteplaats

hetverminderenvandebenodigdehoeveelheidbindmiddel.Meestal zijn vulstoffen namelijk goedkoper dan het bind-middel. Omdat vulstoffen vaak ‘inert’ zijn en dus al uit-gereageerd,verminderenzeookdekrimp(eigenlijkomdatminder bindmiddel nodig is) en de thermische uitzetting.Ookwordenzetoegepastombijvoorbeelddestroefheidvanhet oppervlak te beïnvloeden. Voorbeelden van vulstoffenzijnkwartspoeder,talkenkrijt.

- Pigmentenkunnenanorganischoforganischzijn.Zewordentoegepastomkleurtegevenaanhetproductendusdeuiteindelijkevloerafwerking.Anorganischepigmen-tenzijndoorgaansbeterkleurvast.

De vele leveranciers, merknamen en type-aanduidingenroependeindrukopdatereenwoudaanschijnbaarverschil-lendeproductenbestaat.Schijnbaardus,wantinessentiezijnerslechtsenkelebindmiddelgroepen.Chemischemodificatievandezebindmiddelenenverschilleninverhoudingenzorgenervervolgensvoordatdeeigenschappenvandezebasisgroe-penminofmeereindeloosgevarieerdkunnenworden.

De keuze voor een kunstharsgebonden vloerafwerking bete-kentdateenafgewogenselectiemoetwordengemaaktuiteengroot aantal producten dat wordt aangeboden. De volgendehoofdcategorieënzijndaarbijtebenoemen(zieverder7.4):- impregneermiddelen;- coatingvloeren;- gietdekvloeren;- mortelvloeren;- uitvulmortels/-lagen.

Uiteraard speelt bij de keuze van een bepaald product ineenbepaalde toepassingookdemilieuwetgevingeen rol. In

7 KunsThaRsgeBondenvLoeRaFWeRKIngenhet bijzonder geldt dat voor de regeling voor vluchtige, or-ganischestoffen(VOS).Depublicatie‘Termen&BegrippenenBeslisschemaVloercoatings’vanhetBedrijfschapAfbouwbevateenbeslisschemawaarmeekanwordenvastgesteldwaarwelenwaargeenVOS-houdendevloercoatingsmogenwor-dentoegepast

Net zo veelzijdig als het aantal producten dat in omloop is,zijndemogelijkeindelingenvankunstharsgebondenproduc-ten.Zozijnerindelingennaar:- typebindmiddel(zie7.2);- wijzevanuitharden(zie7.3);- toepassingsgebiedengebruikseisen.

Hetverwerkenvankunstharsenvereistaandachtenvakman-schap.Eengoedevoorbereidingvandeondergrondisessen-tieel.Ookdeomgevingsconditieszowelvoor,tijdensalskortnahetaanbrengenzijnvanbelang.Verderishetnatuurlijkdeapplicatiezelfdieheteindresultaatbepaalt.Jaarlijks worden vele tienduizenden meters kunsthars vloer-afwerkingaangebracht.Daarbijgaathetsomsmisenontstaatschade.Enkelaandachtspunten,mythenenschadebeeldendietypischzijnvoorkunstharsvloerenwordenbehandeldin7.5.

7.2 TypebindmiddelHet type kunsthars is bepalend voor de hoofdindeling vankunstharsen. Onderscheid wordt gemaakt in thermoplasten,thermohardersenelastomeren(zie4.1.5).Erzijndusslechtsdrie groepen waar alles wat te koop is naar te herleiden is,inclusiefdeeigenschappenophoofdlijnen.

7.3 uitharden,toepassing,gebruiken applicatieOpbasisvandewijzevanuithardenwordenkunstharsgebon-denproducteningedeeldin(afb.27):• fysischdrogendeproducten;• chemischhardendeproducten.

Bijfysischdrogenverdamptdevloeistofdiehetbindmiddelin‘oplossing’houdt.Hetbindmiddelvormtsamenmeteventueelanderevastebestanddeleneengeslotenlaagophetoppervlak(zieafb.27).Fysischdrogendeproductenzijndusveelalther-moplasten(ofelastomeren).Hetfeitdatsprakeisvandroginghoudt ook in dat de verwerking van dergelijke productendrogendeomstandighedenvraagt.Bijwatergedragenproduc-tenzaldeluchtvochtigheiddusniettehoogmogenzijn.

Kunstharsgebonden vloerafwerkingen

�4


Bij chemische uitharding reageren de moleculen onderling.Chemischereactieszijnafhankelijkvandetemperatuur,waar-bij als vuistregel geldt dat per 10oC temperatuurstijging of-dalingdereactiesnelheidverdubbeltrespectievelijkhalveert.Omdergelijkeproductentekunnenverwerkenzaldetempe-ratuurdusniettelaagmogenzijn.

Afb. 27: Fysisch en chemisch drogend/uithardend

Fysischdrogendesystemenleideninhetalgemeentotdunnerelagendanchemischuithardendeproducten.

Bijindelingendieopgebruikseisenzijngebaseerd,kanwor-dengedachtaanaspectenalsscheuroverbruggendvermogen,slijtvastheid, geleidbaarheid en vloeistofdichtheid.Vanuit demanier van aanbrengen wordt weer onderscheid gemaakt inrolcoatings, gietmassa’s, troffelmortels en spuitbare produc-ten.Ziehierhetontstaanvaneengrootaantal‘afgeleide’pro-ducten,talrijkemerknamenencoderingenmetalsbasisslechtsdrietypenkunsthars.

7.4 Indelingnaartoepassing

7.4.1 ImpregneermiddelenImpregneermiddelen zijn niet bedoeld om laagdikte te rea-liserenofomweerstandtebiedenaandedirectemechanischebelastingen.Hetenigedoelisomdeporiëninbijvoorbeeldeenbeton-ofeencementgebondendekvloertevullen.Toegevoegdewaardenvaneenimpregneerzijnbijvoorbeeld:- deverbeterdereinigbaarheid;- eeneventueelbeterebestandheidtegenchemicaliën;- hetvoorkomenvanhetintrekkenvanwater;- hetvoorkomenvanstuivenvanvloeren.

Impregnerenofhydrofoberen?Dewoordenimpregnerenenhydrofoberenwordennogaleensdoorelkaargebruikt.Bij impregnerenwordendeporiëngevuld.Ditkaner inderdaad toe leiden dat er geen water meer wordt opgenomen.Bijhethydrofoberenwordendeporiewandenbehandeld,zodatdezewaterafwijzen.Afhankelijkvandeporiestructuurzalwaterdannietmeerdoorhetbehandeldemateriaalwordenopgenomen.Omdat integenstelling tot veelal een impregneer geen gesloten laag wordtgevormd,blijftdamptransportmogelijk.

Afb. 28: Hydrofoberen (links), verzegelen/dichtzetten, primerlaag en primer met deklaag

Er bestaat een onderscheid tussen filmvormende en niet-filmvormende impregneermiddelen. Niet-filmvormend zijnbijvoorbeeldproductenalssilaanensiloxaan,ookwelhydro-fobeermiddelengenoemd.Erontstaatduseenopenstructuur,waarbijdamptransportmogelijkblijft.

Filmvormendeproductenzijnondermeer:- waterigedispersiesvanacrylaten;- watergedragen,epoxygebondenimpregneringen;- oplosmiddelhoudendeimpregneermiddelenopbasisvan

epoxy of polyurethaan (ook oplosmiddelvrije variantenkomenvoor).

Kenmerkend is dus dat een laag wordt gevormd die echternauwelijkseenlaagdikteheeft.

7.4.2 CoatingvloerenengietvloerenBij coatingvloeren en gietvloeren is een onderverdeling temaken vanuit laagdikte (zie tabel 24). De applicatie speeltdaarbij eenondergeschikte rol.Eenbus ‘verf’overdevloergietenenditverdelenmet een spaanwordtdusniet als eengietvloeraangemerktalsdelaagdikteminderdan1mmis.

Bijeencoatingzullenkleineoneffenhedenindeondergrondvaakzichtbaarblijven.Bijgietvloerenkandatdeelswordenondervangendoordegroterelaagdikteenhetzelfnivellerendvermogenvanhetproduct.Coatings leveren verder over het algemeen geen tot eenbeperktemeerwaardeopvoordemechanischebelastbaarheid.Welkandechemischebestandheidvandevloerwordenver-grootmitshetjuisteproductwordtgekozen.Kunstharsenzijnnamelijkredelijkbestandtegenzowelzurenalslogen.


��


Tabel24:Onderverdelingcoating-engietvloeren(1.000µm=1mm)

CoatingsNaam Laagdikte (droog) OpmerkingDunne rolcoating Tot 100 µm Zijn dunne/verfachtige systemen.

Leveren geen toegevoegde waarde aan de mechanischebelastbaarheid van de ondergrond.

Rolcoating Van 250 tot 500 µm Zijn bijv. meer “body” houdende vloercoatings.

Dikke rolcoating Van 500 tot 1.000 µm Aangebracht met rakel en doorgerold, overgang naar gietvloeren.

GietvloerenNaam Laagdikte OpmerkingDunne gietvloer Van 1 tot 1,5 mm Beneden 1 mm is sprake van coating.

Gietvloer Van 2 tot 3 mm

Dikke gietvloer Meer dan 3 mm Vormt overgang naar mortelvloeren.

7.4.3 MortelvloerenMortelvloeren,dusdekvloerenmetkunstharsalsbindmiddel,zijnonderteverdelenintypesspecifiekvoorindustriëletoe-passingen typesvoor algemeengebruik.Dergelijkevloerenwordenookwelaangeduidalstroffelvloer.Eenbijzonderemortelvloerisdesiergrindvloer.Hieropgaanweinhoofdstuk8naderin.Kenmerkendvoordittypevloeris de open structuur vanhetmateriaal.Het is specifiekont-worpen als esthetische toepassing in bijvoorbeeld woningenenkantoren.Laagdikteslopenopvanenkelemmtotmaximaal20mm.

7.4.4 uitvulmortel/-lagenUitvulmortelszijnspecifiekontworpenomalsschakeltedie-nentussendeondergrondendeuiteindelijkevloerafwerking.Zewordentoegepastvoorbijvoorbeeldhetuitvullenvangroteoneffenheden.Ookbewijzenzehundienstomeenextralaag-dikteterealiseren.Datgebeurtbijvoorbeeldomeenbepaaldpeil te halen, zodat op het duurdere topmateriaal wordt be-spaarden/ofeensnellereverwerkingofingebruiknamemoge-lijkis.Laagdikteslopenuiteenvan5totwel75mm.


��


Tabel25:Duurzaamheid(indicatief)vanenkeletypenkunstharsgebondenvloerafwerkingen

Belasting vanSysteem Laagdikte voetgangers Middelzwaar verkeer Zwaar verkeer

Niet filmvormende geen afhankelijk van afhankelijk van afhankelijk vanimpregneer ondergrond ondergrond ondergrond

Filmvormende geen afhankelijk van afhankelijk van afhankelijk vanimpregneerlaag ondergrond ondergrond ondergrond

Coating(oplosmiddelhoudend) 150 µm totaal 3-5 jaar afhankelijk van geen (50 µm per laag) ondergrond

Coating(waterverdunbaar) 150 µm totaal 3-5 jaar afhankelijk van geen (50 µm per laag)

Coating ca. 300 µm 5-7 jaar 3-5 jaar, met geen(oplosmiddelarm) onderhoud tot 12 jaar

Idem, met kwartsiet ca. 800 µm 10-12 jaar 3-5 jaar, met geeningestrooid onderhoud tot 12 jaar

Coating ca. 300 µm 5-7 jaar 3-5 jaar, met geen(oplosmiddelvrij) onderhoud tot 12 jaar

Idem, met kwartsiet ca. 1.000 µm 10-15 jaar 3-5 jaar, met geeningestrooid onderhoud tot 12 jaar

Gietvloersysteem 2-3 mm > 20 jaar 7-10 jaar afhankelijk (doorgaans) van ondergrond

Mortelvloer systeem 5-20 mm > 30 jaar 10-15 jaar afgestemd systeem

Uitvulmortels 5-75 mm > 15 jaar nvt nvt afhankelijk van afhankelijk van afhankelijk van belastbaarheid belastbaarheid belastbaarheid toplaag > 30 jaar toplaag toplaag


��


Tabel26:Chemischebestandheidepoxyenpolyurethaan

Groep Omschrijving Epoxy Polyurethaan

Anorganische zuren Zoutzuur 20% + +Zoutzuur 35% x xZwavelzuur 20% + ±Zwavelzuur 50% x xSalpeterzuur 20% - -Salpeterzuur 40% - x

Alkaliën Natriumhydroxide 25% + ±Natriumhydroxide 50% + -Kaliumhydroxide 25% + ±Kaliumhydroxide 50% ± -Ammonia 30% + +chloorbleekloog ± ±

Oliën Lijnolie + +Soja-olie + +Smeerolie + +dieselolie + +

Vetten Boter/magarine + +Consistentvet + +Vaseline + +

Oplosmiddelen Benzine + +Petroleum + ?Benzeen/xyleen + +Aceton ± +Trichloorethyleen - -Ethylacetaat - ?Methylalcohol 95% + +Ethylalcohol 95% + ±

Overige Suikers + +Azijn + +Melkzuur + ±Citroenzuur + x


��


7.5 aandachtspuntenenmythenrondom kunstharsvloerafwerkingen

7.5.1 angstvoorwaterVooraldezekunstharsgebondenproductengeldenminofmeerdezelfdespelregelsvoordeapplicatie.Eengoedehechtingvraagteen zorgvuldige oppervlaktebehandeling. Uitzonderingendaargelatenkomteenhechtingimmersniettotstanddooreenchemische reactie met de ondergrond, maar door fysischehechting(haakweerstand).Opruwen(schuren)eneenvuil-envetvrijeondergrondzijndanooknoodzakelijk.

Kunstharsen hechten slecht op een vochtige ondergrond, deankerpunten zijn dan namelijk met water gevuld. Daaromwordeneisengesteldaanhetvochtgehaltevandeondergrond.Ditlaatsteroeptvaakvragenop.Tenzijdegeheleconstructiewordtingepaktenvelemaandenlangwordtdrooggestookt,isbijvoorbeeldeenvochtpercentagevan4massaprocentbijbe-tonineenbuitensituatiezeldenterealiseren.Ditkomtdoordathetevenwichtsvochtgehalte (hetvochtgehaltedatbetonaan-neemtbijdegemiddeldheersenderelatieveluchtvochtigheid)doorgaansalhogeris.Welkanditpercentagetijdelijkaanhetoppervlakwordenbereikt.Naaanbrengenvandecoatingzalhetvochtzichechterherverdelen.Komtdecoating los,dankrijgtdeverwerkertehorendathijheeftgeschilderdopeentevochtigeondergrond.Hetisduszaakvoorafgoednategaanwatdeleverancierheeftbedoeldmethetmaximaalopgegevenvochtgehalte in zijn technisch informatieblad (de hele con-structie?detoplaag?enhoediepdan?).

Afbladderen van een kunstharsgebonden coating wordt danookvaak toegeschrevenaan teveelvocht indeondergrond.In veel gevallen is er echter een andere oorzaak. De damp-drukvanwaterbijkamertemperatuurisnamelijkaanzienlijkkleiner dan de hechting van een goed aangebrachte coating(zie15.10).

7.5.2 osmoseEenregelmatigvoorkomendschadebeeldbijkunstharsvloerenis osmose. Daarbij ontstaan blazen gevuld met vocht in devloerafwerking,ongeachtdehardheidvanhetmateriaal.

Osmose is een direct gevolg van het streven van de natuurnaar evenwicht. Neem als voorbeeld een glas met water enzouteneenglasmetalleenwaterdiesamenondereenglazenstolpwordengeplaatst (afb.29).Naverloopvan tijdzalhetwaterpeilinhetglaswaterzijngedaaldeninhetglasmetdezout-oplossingzijngestegen.Denatuurstreeftnamelijknaareengelijkeconcentratieinbeideglazen.Omdatdenatuurgeenzoutkristallenkanverplaatsen,trachtdenatuurdittebereiken

doorverdunningvandeoplossinginheteneglas.Waterdampkannamelijkwelwordengetransporteerd.

Osmose ontstaat dan ook door concentratieverschillen, bij-voorbeelddoordaternogverontreinigingenindeondergrondaanwezigzijnofdoordatersprakeisvaneenslechtemeng-ing.Eenprimerlaagkanalssemi-permeabelmembraamgaanwerken dat geen grote maar wel kleine moleculen doorlaat.Concentratieverschillen zijn het gevolg. Osmose leidt totaanzienlijkhogeredrukkendanwaterdamp.Blazenindikke,epoxygebon-denvloerafwerkingenillustrerendekrachtendegeleidelijkheidvanhetproces.

Afb. 29: Streven naar evenwicht

Osmosetreedtalleenopalsopéénenhetzelfdemomentzichhetvolgendevoordoet.- Ophetgrensvlakzijnwateroplosbarebestanddelen

aanwezig. Het kan hierbij gaan om bestanddelen gebruiktvoordecoatingofprimerzelf,danwelproductenuitdeon-dergrondofeerdereverontreinigen.

- Decoatingofgietvloerisdampdicht.Daardoorkandebenodigdedrukvoorhetvormenvanblazenwordenopge-bouwd.Daarbijgeldtdatdezedrukvelemalendedampdrukmoetzijn.Waterdampdrukalleenkandergelijkeblazennietveroorzaken.

- Eriseensemi-permeabelmembraanaanwezig.Ditkanbijvoorbeeld een niet-volledig dampdichte hechtlaag(primer)zijn.Essentieelisdatdedampstroominderichtingvandeblaasgroterisdanomgekeerd.Praktischbetekentditookdatdeconcentratievandewateroplosbarestofaandezijdevandeblaasgroter isdanindeondergrondwaaraanhet vochtwordt onttrokken. Ditmembraan zorgt voor hettypischeverschijnselvanvochtineenblaasopeenrelatiefporeuzeennognietmetvochtverzadigdeondergrond.

- Deomgevingisvochtig.Vaakishetevenwichtsvochtgehaltec.q.restvochtgehalteindebeton-ofcementgebon-dendekvloeralvoldoende.


��


Afb. 30: Osmose opgetreden in een gietvloer

7.5.3 scheuroverbruggendvermogenElastisch,flexibel, scheuroverbruggendzijnkretenwaarmeevaak wordt geschermd als de coating moet worden aange-bracht op een ondergrond met scheuren. De vraag is echterzinvoliseenrelatiefduursysteemaantebrengenopeenvloerofwandwaarslechtseenenkelescheurinzit.Eenalternatiefisnamelijkalleen terplaatsevandescheureenvoorzieningtreffenenhetgeheleoppervlakverdervoorzienvaneenrela-tief goedkopere, starre coatinglaag. Echte scheuroverbrug-gende coatings zijn namelijk kostbaar vanwege het hogemateriaalgebruik.Erisnamelijklaagdiktenodigomscheur-overbruggendeeigenschappentekrijgen.Immers,alsdeon-dergrondscheurtendecoatinghecht,zal terplaatsevandescheureenoneindiggroterekontstaan.Geenenkelekunstharsishiertegenlangdurigbestand.Herverdelingvanspanningenindelaagmoetervoorzorgendatdecoatingnietdoorscheurt.Eenanderemanieromeengoede,scheuroverbruggendewer-kingtekrijgen,isdecoatinglokaallostehouden.Vergelijkbaarmethetuitrekkenvanelastiek,zaldeopneembarevervorminggroterzijnalsde‘lengte’vanhetelastiekgroterwordt.

Afb. 31: Scheuroverbrugging vereist rekcapaciteit

7.5.4 dikofdun,watiseengietvloerAls vloerafwerking worden zowel coatings als gietvloerentoegepast.Hetonderscheidzitdaarbijvooralindelaagdikteenhetverkregeneffect.Een ‘simpele’epoxycoatingkomtvaaknietverderdaneenpaarhonderdmicrometer.Deruwheidvandeondergrondtekentzichdaarinaf.Erismaarweinigmecha-nischebelastingnodigomzo’nlaagtebeschadigenofkapottemaken.Vanafeenlaagdiktevan2mmissprakevaneen‘echte’giet-vloer. Er worden wel dunnere lagen als gietvloer verkocht.Naarmatede laagdiktegeringerwordt,wordtdeondergrondechtersteedsmeerzichtbaar.Hetmateriaalkandanwelgie-tendwordenaangebracht,maarofhetaanbrengenhiervanhetteverwachtenbeeldvaneengietvloeroplevert, isdevraag.Geadviseerdwordtdanooksteedsna tegaanwatwordtge-bodenalseengietvloerwordtgeoffreerd.7.5.5 drogenVoordeel van een kunsthars is dat het een goede bevoch-tigingheeftopeendrogeondergrond.Dehechtingopeennatteondergrondisechterslecht.Ditisdusomgekeerdtenopzichtevan bijvoorbeeld cementgebonden producten. Van belang isdatdekunsthars tijdenshetdoorhardenniet incontactkomtmeteenovermaataanvocht.Nietaandeonderzijde,maarooknietaandebovenzijde.Aandeonderzijdeleidtvochttoteenslechtehechting.Vandaardatveelalwordtbepaalddatdeon-dergrondtemperatuur tenminste drie graden hoger moet zijndan het dauwpunt. Het dauwpunt is daarbij de temperatuur,waarbijcondensontstaat.Eenvroegtijdigevochtbelastingaandebovenzijde leidt bijvoorbeeldbij epoxy tot visueel onge-wensteeffectenalswituitslaan.Het voorgeschreven percentage dat in de eerder genoemdeproductbladenstaat,isvaaknietrealistisch.Althans,alsdaar-bijnietwordtgesteldoverwatvoordieptehetgaat.Immers,vier massaprocent vocht voor een betonconstructie betekentdatdezelangdurigmoetdrogen.Hetisdaaromverstandigomvoorafduidelijkeafsprakentemakenoverwatmethetvoor-geschrevenpercentagewordtbedoeldenhoeditgemetenmoetworden.Nahetaanbrengenvandecoatingzalzichnamelijkeennieuwevenwichtinstellen.

7.5.6 KrasvastheidGeenenkelmateriaalisvolkomenkrasvast.Ditgeldtdusookvoor een kunstharsgebonden vloerafwerking. Naarmate hetoppervlak meer glans vertoont en ook donkerder van kleurwordt, worden krassen beter zichtbaar en eerder als storendervaren.Bijhetkrassenontstaatnamelijkeenwittestreepdieeerderzichtbaarisopeendonkereachtergrond.


�0


Wordtdestatischeelektriciteittehoogofkomtdelaagincon-tactmeteengoedegeleiderdanvindtontladingplaatsenkaneenvonkoverslaan.Eenvervelendgevoelvoordemensmaardesastreusalseenexplosiehetgevolgis.

De(elektrische)geleidbaarheid(ofhettegenovergestelde:deweerstand)wordtuitgedruktindeeenheidSiemens(S).HoelagerdezeweerstandinOhm,hoebeterhetmateriaalgeleid(tabel27).Eengetal109betekenteen10metnegennullenerachter.

Tabel27:Ohmseweerstandenaanduidingvloer

De geleiding wordt gerealiseerd door toevoeging van gelei-dende (vul)stoffen aan de kunsthars. Dit zijn bijvoorbeeldkoolstofvezels, siliciumcarbid of frequent toegepast grafiet.Ookwordenindevloerafwerkinggeleidendemattenofdradenopgenomen(koper)diewordengeaard.

Hetfeitdateenkunstharsgebondenvloerafwerkingdoorgaansslechtgeleidendis,kanookwordengebruikt tercontroleoppinholes. Dit zijn holle ruimten c.q. defecten in de coatingwaar of geen laagdikte of een minimale laagdikte aanwezigis.Zekunnenwordenopgespoorddoormiddelvanafvonken(zie17.7).

7.6 aandachtvoorkeuzeenvoorwaarde

Om te kiezen uit het grote aanbod producten, merknamenen coderingen is het goed terug te gaannaar de basiseigen-schappen van de kunsthars en de gewenste technische enesthetische prestatie. Technische selectiecriteria zijn ondermeer: mechanische en chemische bestandheid, krasvastheid,slijtvastheid,elasticiteit,vloeistofdichtheidengeleidbaarheid.Gebruikseisenzijnbijvoorbeeld:stroefheid,reinigbaarheidenvlakheid.Esthetischeaspectenzijnondermeerkleur,glansenstructuur.

Samenvattendgeldtdatkunstharsgebondenvloerenprachtigevloerenkunnenopleverendietechnischeaspectencombinerenmetesthetische.Omdeprachtookindeonderlingerelatietehouden,ishetgoeddeverwachtingenoverenweer(opdracht-geverenvloerenbedrijf)voorafuittesprekenenvastteleg-gen.Ditgeldtookvoordeleverancierenhetvloerenbedrijf.Immers, niet alles wat de productinformatie voorschrijft, iszondermeerterealiseren.

7.7 Bijzondereuitvoeringen/geleiding

Een bijzonder type kunstharsgebonden vloerafwerking is deelektrisch geleidende vloer. Deze vloeren worden toegepastinsituatieswaarstatischeelektriciteitkanleidentotexplosie-gevaar. Voorbeelden zijn ruimtes waar licht ontvlambarebrandstoffen worden opgeslagen of als waar gebruik wordtgemaaktvangevoelige,elektrischeapparatuur.

Doorwrijvingkanstatischeelektriciteitontstaandiewordtop-geslagenineennietofslechtgeleidendeondergrond.Kunst-harsen (kunststoffen) zijn materialen die hiervoor gevoeligzijn.Immersdeelektrischeweerstandisgroot,waardoorzebijuitstekgeschiktzijnals isolatievanbijvoorbeeldelektrischekabels.

Weerstand in Ohm Omschrijving vloer

< 2,5 104 elektrisch geleidend 2,5 104 - 106 half geleidend 106-109/1010 antistatische vloer > 1012 isolerende vloer


�1


8 sIeRgRIndvLoeRen8.1 Inleiding

Siergrindvloeren vormen een belangrijk onderdeel van dekunstharsgebondenvloerafwerkingen.Zewordentoegepastindewoningbouwmaarookinbedrijfsgebouwen.Vaakmeteenprachtigresultaatennaarvolletevredenheidvandeklant.Hetaanbrengenvaneensiergrindvloerisvakwerk.Inhetverledenheefthetproducteenslechtenaamgekregendooronvakkun-digwerk.Ditwasaanleidingomregelgevingvoorsiergrind-vloerenoptestellen.Dezeregelgevingisin2002herzienengepubliceerdindevormvanCUR-Aanbeveling87“Siergrind-vloerenmetepoxyalsbindmiddel”.

Een siergrindvloer is een gespaande vloerafwerking, die be-staatuitaldannietgekleurdtoeslagmateriaal(grind).Hetgrindheeftdaarbijeenniet-continuekorrelopbouw,maarbestaatweluit eenkorrelgroep.Datwil zeggendat het toeslagmateriaalzichallemaaltussentweebepaaldezeefmatenbevindt.Door deze min of meer uniforme korrelgrootte ontstaat eenopen structuur van het materiaal. Dit onderscheidt een sier-grindvloer bijvoorbeeld van een kunstharsgebonden troffel-vloer.Dekorrelsineensiergrindvloerwordenaanelkaar‘ge-lijmd’dooreenbindmiddel.Hiervoorwordtmeestalgebruikgemaaktvaneenepoxy.Hettoeslagmateriaalkannaarwensnaturelzijnofgepigmen-teerd.Bijeengepigmenteerdekorrelwordthetgrindomhuldmeteencoating.Bijeennaturelgrindblijftditcoatenmetpig-mentachterwege,maarkandoordekeuzevanhettypetoeslagnatuurlijk wel een ‘gekleurde’ vloer ontstaan. Het bindmid-delzorgtervoordatdeniet-gekleurdekorreleenmooieglanskrijgt.Dezeversterktdenatuurlijkekleurenistevergelijkenmetheteffectvannatgrind.Omdatdelaagdiktevandesiergrindvloerdoorgaansverschiltper korrelgroep, is het zonder aanvullende voorzieningen ofaangepastewerkwijzenietmogelijkombinnenéénvloerveldmet verschillende korrelgroepen te werken. Wel kunnenvloervelden in verschillende kleuren met elkaar worden ge-combineerd. Daarbij kunnen zelfs figuratieve afbeeldingenwordenopgenomenindevloer.Ompraktischeredenenwordtdaarbijgebruikgemaaktvanstripstussendevloervelden;datlevertmooiestrakkeovergangenop.

8.2 Indelingsiergrindvloeren

VoordeelvaneenCUR-Aanbevelingisdatmetverwijzingnaareendergelijkdocumentenenkeleeenvoudigeclassificaties,deeisenminofmeervastliggen.Ditbetekentdatnietallesnogeensherhaaldhoefttewordenineencontractofopdracht.

VoorhetvastleggenvandeafsprakenhanteertdeCUR-Aan-bevelingdevolgendeindeling:- dekorrelgroep- dekleur- dematevangeslotenheidvanhetoppervlak- devlakheid

Detekiezenkorrelgroepisafhankelijkvanhetgewensteuiter-lijk.Standaardwordenvierkorrelgroepenonderscheiden(degetallenzijndezeefopeningeninmm):- siergrind1-2- siergrind2-3- siergrind3-4- siergrind4-6

Metpimentkanhettoeslagmateriaalkanvrijwelelkegewenstkleurwordengegeven.Uiteraardgaanleveranciersuitvaneenaantalstandaardkleurendiezijinhunpakkethebben.Bijgrotehoeveelhedenishetvaakwelmogelijkeenkleuropmaat telatenmaken.

Een siergrindvloer heeft, zoals gezegd, het kenmerk dat ersprakeisvanholleruimtentussenhettoeslagmateriaal.Somsisditongewenst,bijvoorbeeldinverbandmethygiëne.Indatgeval kunnen de holle ruimten worden dichtgezet. Daarmeewordtechterweleenconcessiegedaanaanhetkaraktervaneensiergrindvloer.

In de CUR-Aanbeveling wordt onderscheid gemaakt tusseneen:- opensiergrindvloer,waarbijdezenietwordtdichtgezet;- geslotensiergrindvloer,waarbijdevloerwordtdichtgezet.

Wiedenktdatgeslotenookechtgesloten is,komtenigszinsbedrogen uit. In de toelichting staat namelijk: “Een geslo-tensiergrindvloerwordtverkregendoordeholleruimtendieontstaanaanhetoppervlakgrotendeelsop tevullenmeteentransparant kunsthars (dichtzetten). Het éénmaal dichtzettenvaneensiergrindvloerlevertgeenwaterdichtevloerafwerkingop.Hiervoormoetdevloermeermalenwordendichtgezet”.

DevlakheidisgekoppeldaanNEN2747.Omdatmeteensier-grindvloerinprincipegeengroteonvlakhedenkunnenwordenweggewerkt,magdeondergrondslechts1klassemindervlakzijn.Wanneereenvlakheidseiswordtovereengekomenishetdusraadzaamvoorafdeondergrondtecontroleren.

Siergrindvloeren

�2


8.3 aandachtspuntenvoordeuitvoeringGoedgereedschapishethalvewerk.Bijsiergrindvloerenkanditwordenvertaaldnaar ‘goedegrondstoffenenverwerkingstaanaandebasisvaneengoedevloer’.CUR-Aanbeveling87steltdaaromeisenaanhettoeslagmateriaal,hetbindmiddelendehieruitsamengesteldesiergrindspecie.Hetpigmentwaarmeehetgrindwordtgekleurd,magdeeigen-schappenvanhetbindmiddelnietnadeligbeïnvloeden.Aan het bindmiddel worden eisen gesteld ten aanzien vansamenstellingenverwerkingseigenschappen.Ookaanhetslijt-verliesvanhetverhardebindmiddelwordeneisengesteld.Heteerstewatslijtishetlaagje(epoxy)bindmiddelomdekorrels.Is dit laagje te dun, bijvoorbeeld door een verkeerde werk-wijze,danslijtditsnelenverdwijntvervolgensdekleurron-domhettoeslagmateriaal.

Eengoedesiergrindvloerisnietalleenafhankelijkvangoedematerialeneneengoedeverwerking;deondergrondendeom-gevingsconditiesophetmomentvanaanbrengenspelenookeenrol.Deondergrondmoeteenbepaaldesterkte(draagkracht)bezitten en voldoende constructieve stijfheid hebben. Metnamebijhoutenvloerengeeftditproblemen.Destijfheid isvaakonvoldoende.Tochkanookbijhoutenvloereneensier-grindvloer worden aangebracht door eerst een ‘tussenvloer’uit plaatmateriaal aan tebrengen.Dehuidtreksterktevandeondergrondmoettenminste0,5N/mm2bedragen.

Alvorensdesiergrindspecieaantebrengen,moetopdeonder-grondeenhechtlaagzijnaangebrachtdiebijhetsysteemhoort.De CUR-Aanbeveling schrijft dus verplicht een primerlaagvoor.Dieisnatuurlijkbelangrijkvoordehechting.Daarnaastvoorkomteengeslotenprimerlaagdatongewenstestoffenindeporeuzeondergrond,vaakeencementdekvloer,trekken.

Uithardenvankunstharseniseenchemischereactie.Ditbete-kentdatdereactiesnelheidtemperatuursafhankelijkis.Hetkannatuurlijknietzozijndathetmateriaalalzeerkortnadathetisgemengdnietmeerteverwerkenis.Hetkandannietmeeroverdevloerwordenverdeeldenverwerkt.IndeAanbevelingisopgenomendatdeverwerkbaarheidsduurbij20oCtenmins-te30minutenmoetbedragen.Uiteraardmoetenverpakkings-hoeveelhedenhieropzijnafgestemd.Tijdenshetaanbrengenmoetdeondergrondtemperatuur tus-sen + 10°C en + 25°C liggen. De omgevingstemperatuurmoet tijdens het aanbrengen en gedurende de eerste 48 uurnahetaanbrengentussen+10°Cen+35°Cliggen.Deruimtewaar-indevloerwordtaangebrachtmoetzodanigzijnenwor-dengeklimatiseerddatergeenwateropdevloerterechtkankomen.Ditleidttotverkleuringdielastigteverwijderenis.Bij20°Cstaathiervoor7dagen,bij10°C14dagen.

Dilatatiesindeconstructievloermoetenuiteraardwordendoor-gezetindesiergrindvloer.Ofhetmogelijkisdesiergrindvloeroverscheurenindeondergronddoortezetten,moetvangevaltotgevalwordenbekeken.Niet-bewegendescheurenvormenmeestalgeenprobleem,maarbijbewegendescheurenzalookdedaaropaangebrachtesiergrindvloerscheuren.

8.4 Beoordelenresultaat

Eengoedeproefomvasttestellenofdesiergrindvloergoedisaangebracht,ishetbepalenvandetextuurdiepte.Voorwaardedaarbijisweldatdesiergrindvloernognietisdichtgezet.Bijdeze proef wordt een afgepaste hoeveelheid vuurgedroogdzandophetsiergrindoppervlakaangebrachtengelijkmatigtoteencirkelvormigevlekuitgewreven.Bijeenslechtverdichtevloerontstaateenkleinecirkel,bijeengoedverdichtevloereengrote.Degroottevaneenvlekendedaarbijhorendewaardeisafhankelijkvandekorrelgroottevanhettoeslagmateriaal.Bijeengroterecirkelvormwordtdevlekkleiner.Detextuurdieptewordtberekendaandehandvandesomvanvierkruislingsgemetendiametersvandecirkeldieontstaat(zie17.5).

Isdestructuurteopen,danisereengrotekansophetuitlopenvan steentjes. Ook kan een te grote textuurdiepte wijzen opeen ongelijkmatig oppervlak (uitstekende steentjes). Beidenzijnnatuurlijknietgewenst.

Bijhandmatigeapplicatieiseraltijdeengevaardatspaansla-genzichtbaarzijn.Ditkanvooreenbelangrijkdeelwordenvoorkomendoordevloeronderstrijklichtaantebrengen.Pasdanzijndeaanzettenendergelijkegoed teherkennen.Ont-staaterdiscussieoverspaanslagendanis indeAanbevelinggeregelddatdezeondernormalegebruikssituatiesbeoordeeldmoetworden,tenzijandereafsprakenzijngemaakt.Ditbete-kentdusdatnietbewuststrijklichtmagwordengecreëerd.Alsdevloerenleggerditwelheeftgedaantijdenshetaanbrengenenderhalvedezichtbarespaanslagenheeftverwijderd,zalergeendiscussiemeerzijn.

Siergrindvloeren

�3


Afb. 32: Verschillende korrelgroepen geven verschillend uiterlijk

Siergrindvloeren

�4


9.1 Inleiding

Bij gestapelde woningen, zoals appartementen, wordt hetwooncomfortvooreenbelangrijkdeelbepaalddoordematewaaringeluidenvanburendoordringen indeeigenwoning.Datkangaanomcontactgeluiddoorbijvoorbeeldhetlopenopvloeren.Naastdergelijkcontactgeluidkanerooksprakezijnvanflankerendgeluid(afb.33).Beruchtzijndezwarehang-klokkentegeneenwoningscheidendemuur.Behalvecontactgeluidiserooksprakevanluchtgeluid.Hier-bijwordtindirecteenvloerofwandintrillinggebracht.Eerstwordtdeluchtintrillinggebracht,bijvoorbeelddoormuziek.Dezetrillendeluchtbrengtvervolgensdevloerintrilling,wataandeanderezijdeweeralsgeluidhoorbaarwordt. Geluidisnamelijknietsandersdantrillendeluchtmeteenbepaaldefrequentie(golflengte)endruk.

InhetdoordeoverheidvastgesteldeBouwbesluit zijn eisengesteld aan de contactgeluidisolatie tussen boven en naastelkaargelegenwoningen(tabel31).Dezeeisenzijndeafgelo-penjarensteedszwaardergeworden.Omnogmeercomforttekrijgen,wordenvaaknoghogereeisengestelddanvastgelegdinhetBouwbesluit.Eisendiesteedsvakeralleenmaarprak-tischrealiseerbaarzijndooreenzwevendedekvloer.

Eenzwevendedekvloerisnietsandersdaneendekvloerdiewordtaangebrachtopeendik,goedsamendrukbaarmateriaal.Vandaardatinsommigepublicatiesookwelgesprokenwordtvanverendopgelegdevloeren.Meestalisdekeuzevooreenzwevende dekvloer gebaseerd op een gewenste verbeteringvan de contactgeluidisolatie. In een enkel geval wordt dezevloergekozenuitthermischoogpunt,bijvoorbeeldincombi-natiemetvloerverwarming.

Afb. 33: Contactgeluid door tikken op de vloer

9 ZWevendedeKvLoeRen(nen2742)

Afb. 34: Contactgeluid op de vloer wordt verminderd door isolatie, flankerend geluid blijft

Omeengeluidreductie te realiseren,wordtgebruikgemaaktvandedempendewerkingvaneenmassa-veersysteem.Bijditsysteemwordteenrelatiefstijfmateriaalaangebrachtopeenrelatiefminderstijveondergrond.Daarbijgaathetnietomdemechanische stijfheid van het materiaal, maar om de dyna-mischestijfheid.Dezewordtuitgedrukt in MegaNewton/m3(MN/m3).

Dedempendewerkingisafhankelijkvandeverhoudingtussendeze dynamische stijfheid en de massa die hierop is aange-bracht. Deze bepaalt de zogenoemde resonantiefrequentie(fo).Zaakisnudezeresonantiefrequentiezolaagmogelijktehouden(liefstminderdan80Hz).Globaalisdezeresonantie-frequentieteberekenenuit:

Hierinis:f0 deresonantiefrequenties’ dedynamischestijfheidvandeverendelaagm’ demassavandedekvloer

Afb. 35: Massa-veersysteem dat zorgt voor demping

'

'1600 m

sf ⋅=

Dekvloer (m’)

Draagvloer

s’

Zwevende dekvloeren (NEN 2�42)

��


NEN-EN 13163 deelt materialen op basis van de dyna-mischestijfheidin8klassenin.Hiervanzijnvoorakoestischzwevendedekvloerenvooraldelaagsteklassenbruikbaar.Dedynamischestijfheidwordtoverigensbeïnvloeddoordediktevanhetmateriaalenisdusgeenvastgetal.Ookhetopelkaarstapelenvan isolatiemateriaalkanvoorhetgeheel leiden toteenanderdynamischgedragdandeafzonderlijkeplaten.Daaromishetbelangrijkaltijdbijdeleverancierteinformerenwelkedynamischestijfheidineenspecifiekgevalvantoepas-singis.

Tabel28:Klassendynamischestijfheid(NEN-EN13163)

9.2 diktevandedekvloer

Een dekvloer die direct op een betonnen ondergrond (dedraagvloer)wordtaangebracht,wordtnietopbuigingbelast.Belastingenopdevloerwordenminofmeerdirectdoorge-gevenaandedragendeondergrond.

Bijeenzwevendedekvloerisditniethetgeval.Dezedekvloerisminofmeerdragendenzalonderinvloedvandebelastingwillen doorbuigen. Dit leidt naast druksterkte ook tot buig-spanningeninhetmateriaal.Concreetbetekentditdatbijeenzwevendedekvloerdebuigtreksterktevangroterbelangisdande druksterkte. De buigtrekspanning die ontstaat in de dek-vloerisdaarbijafhankelijkvandediktevandevloer.Bijeendoorbuigendevloertreedtdebuigtreksterkteopaandeonderzijde.Hierzalhetmateriaalduseengoedesamenhangmoetenbezitten.

Een goede verdichting van een (cementgebonden) dekvloerisdanookeeneerstevereiste.Bijgespaandedekvloerenzalditdenodigeaandachtvragen.Immers,geletopdebeperktebuigtreksterktevaneentraditionelezand-cementmortelzaldedekvloeralsnelvelecentimetersdikmoetenzijn.Aanbrengenin twee lagenenbij voorkeurmechanischverdichten isdanwenselijk.Vooralhetmechanischverdichtenisnietaltijdgoedmogelijkopeenzachteondergrond.Ditkanwordenondervan-gendoordeplasticiteitvandemorteltevergroten.Dusinplaatsvanwerkenmeteenaardvochtigespecie,werkenmeteenmeervloeibaarmateriaal.Als snelbetekentditdusdekeuzevooreengietdekvloer.Hierbijissprakevaneen(nagenoeg)zelfver-dichtendemortel,waardoorverdichtennietnodig isomeen

Klasse SD50 SD40 SD30 SD20 SD15 SD10 SD7 SD5

Eis (MN/m3) < 50 < 40 < 30 < 20 < 15 < 10 < 7 < 5

goedesamenhangteverkrijgen.Dekansopuitvoeringsfoutenishierdooraanmerkelijkkleiner.Gietdekvloerenzijndanookbijuitstekgeschiktvoorzwevendedekvloeren.

Nog belangrijker is wellicht dat gietdekvloeren doorgaansgekenmerkt worden door een relatief hoge buigtreksterkte.Voor calciumsulfaat gietdekvloeren kan al snel worden uit-gegaan van een buigtreksterkte van 4 N/mm2 of meer. Eengesmeerdecementgebondendekvloerhaaltbijdegebruikelij-ke sterkteklassen vaak nog geen 1 N/mm2. Dit betekent datgietdekvloeren in vergelijking met een gespaande dekvloerveeldunneraangebrachtkunnenworden.Dedekvloerdiktevaneenzwevendedekvloerisnamelijkaf-hankelijkvandebuigtreksterktevanhetmateriaalendeop-tredendebelasting.Ookeenrolspeeltdestijfheidvanhetiso-latiemateriaal.

In NEN 2742 zijn rekenregels opgenomen alsook een tabelmetdikten.Daarbij isuitgegaanvandeveronderstellingdateenpuntlastvan1,5kNineenhoekvaneenvloerveldmaat-gevend is indewoningbouw.Bij eenkantoorgebouw isuit-gegaanvan3,0kN.Het spreektvoorzichdat indepraktijkmoetwordennagegaanofditookdaadwerkelijkhetgevalis.Eenlijnlast(inkN/m)magongeveer3,3keergroterzijndaneenpuntlast.Tabel14toonthetoverzichtzoalsopgenomeninNEN2742.


��


DedekvloerdiktekanvooreenpuntlastFoflijnlastQookwordenberekenduit:

Waarin::h dediktevandedekvloerinmmF depuntlastinNQ delijnlastinN/mmfbt debuigtreksterkteinN/mm2

Tabel29:Laagdikteafhankelijkvanbelastingenbuigtreksterkte.

btf

Fh

⋅=

3

btf

Qh

⋅=

9,0

Buigtreksterkte Klasse volgens Puntlast 1,5 kN Puntlast 3,0 kN In N/mm2 NEN-EN 13813 of lijnlast 5 kN/m of lijnlast 10 kN/m (woongebouw) (kantoorgebouw)

1,0 F1 70 95

2,0 F2 50 70

3,0 F3 40 55

4,0 F4 35 50

5,0 F5 30 45

6,0 F6 30 40

7,0 F7 25 35

Inafb.36isdedikterelatiegrafischweergegeven.Tezienisdatdedikteeerststerkdaaltmettoenemendebuigtreksterkte.Daarnaisdewinstbeperktenwordtalsneldeondergrensvandelaagdiktebereikt.InNEN2742isompraktischeredenennamelijkeenminimumdiktevoorgeschrevenvan25mm.In-dienleidingenzijnopgenomenindedekvloermoetdediktehiervanbijdezeminimalewaardewordenopgeteld.

Afb. 36: Dikte in relatie tot buigtreksterkte bij zwevende dekvloer

De norm neemt de stijfheid van de ondergrond als vertrek-puntbijhetbepalenvandedekvloerdikte.Nietdoorhiervooringewikkelde berekeningen toe te passen. In plaats daarvanwordtgestelddatde samendrukbaarheidvanhet isolatiema-teriaal niet meer mag bedragen dan 5 mm. Het gaat daarbijnadrukkelijknietomdesamendrukbaarheidvanhetmateriaalinhetwerk,maaromdesamendrukbaarheidbepaaldvolgensNEN-EN12431onderlaboratoriumbeproeving.Detheorieachterhetbepalenvandelaagdikteisontleendaanelastisch ondersteunde vloeren. De daarbij gehanteerde for-muleshoudenrekeningmetde‘veerconstante’vanhetisolatie-materiaalbijhetberekenenvanspanningenindevloer.Indiendeze relatief ingewikkelde formuleswordengehanteerd,kanmetmogelijkgeringerelaagdiktenwordenvolstaan.Evenwelmoetwordenbedachtdat zekerbij gietdekvloerenhetvoor-deelbeperktisofnietbestaat.Ditvanwegedeuitpraktischegrondenaantehoudenminimalelaagdikte.


��


Thermischeisolatieisdoorgaansveelstijver.DitbetekentdatdebeschrevendekvloerdikteninNEN2742aandeveiligekantzijn.Desamendrukbaarheidvan5mmkomtovereenmetdelaagsteklasse, zoals opgenomen in productgebonden normen voorisolatiematerialen.DitiseenklasseCP5(zietabel30).Overigens is het niet bij elk isolatiemateriaal verplicht dezeCP-klassetebepalen.

Voor isolatiematerialen waar dit niet verplicht is volgens deproductnormwordtuitgegaanvanhetkruipgedrag.HiervoorisinNEN2742bepaalddatdetotalebelastingophetisolatiema-teriaaltengevolgevandedekvloer,devloerafwerkingendeinrekeningtebrengenbelastingengezamenlijk,lagermoetzijndan de door de producent opgegeven drukspanning. Daarbijmoet nog worden voldaan aan de vereisten in de desbetref-fendeproductnormtenaanzienvandekruipvervormingento-taledikteverminderingovereenperiodevan50jaar.

Eenbelangrijkaandachtspuntbijhettoepassenvanzwevendedekvloeren is dus de tijdsafhankelijke vervorming van hetisolatiemateriaal.Onderinvloedvandebovenbelasting‘zakt’hetisolatiemateriaalnamelijkin.Alsdebovenbelastinggelijk-matigis,gebeurtditzakkenookgelijkmatig.Alsdebelastingongelijkmatigis,bijvoorbeelddoorschotelenvandedekvloerofzwarekastenlangsdewand,gebeurtditongelijkmatig(afb.37).Met deze vervormingen zal dus rekening gehouden moetenwordenbijhetafwerkenvandevloer.Zozalbijvoorbeeldgeenstarre aansluiting moeten plaatsvinden tussen plint en tegel-vloer.Ietswatookalafteradenisvanuitakoestischoogpunt.

Dekvloerbelasting Samendrukbaarheid Aanduiding klasseten hoogste [kPa] (bepaald volgens EN 12431

5,0 ≤2mm CP2

4,0 ≤3mm CP3

3,0 ≤4mm CP4

2,0 ≤5mm CP5


Afb. 37: Isolatie kan ongelijkmatig worden ingedrukt. Een starre koppeling langs wanden dus voorkomen (ook al vanuit akoestisch oogpunt)

Tabel30:Samendrukbaarheidisolatie(1kPaisongeveer100kg/m2)

��


9.3 akoestischeprestatie

Uiteraardmoetnahetopsterkteselecterenvandedekvloer-diktegetoetstwordenofmetdegekozencombinatievaniso-latieendekvloereenakoestischofthermischgoedfunctione-rendsysteemisverkregen.

TotvoorkortwerddeverbeteringvandecontactgeluidisolatieaangeduidmetIco.HarmonisatiebinnenEuropavereistedatdeze inNederland ingeburgerde termvervangen isdooreenandereaanduiding,namelijkLnT,A.Dezeeenheidzalookinhet(nieuwe)Bouwbesluitwordenopgenomen.DerelatiemetdenunogbekendeIcoisglobaal:

LnT,A=59-Ico

Voor de akoestische toets van het systeem isolatie-dekvloerzijninNEN2742criteriaopgenomen.Nadrukkelijkgaathethierbij om een toets om te mogen spreken van een akoes-tischisolerendsysteem.Uiteraardmoetaanvullendaltijdnogworden nagegaan of met het systeem wordt voldaan aan deeventueelcontractueelovereengekomeneis,danweldeeisinhetBouwbesluit.Aantenminsteéénvandevolgendevoorwaardenmoetwor-denvoldaan.- Deresonantiefrequentievanhetmassa-veersysteem

(dekvloer-isolatie)magtenhoogste60Hzbedragen.Dezefrequentiewordtberekenduit160maaldeworteluitdedy-namischestijfheidvandeisolatiegedeelddoordemassavandedekvloer.

- Deverbeteringvandegeluidisolatiedoordecombinatieisolatiemateriaalendedekvloer,uitgedruktinhetsymboolΔLlin,moettenminste13dBbedragen.

Deverbeteringvandegeluidisolatievaneencombinatieiso-latiemateriaal-dekvloer wordt onder standaard laboratorium-conditiesgemeten.InNederlandwordthiervoorNEN-EN-ISO140-8 gehanteerd. De te onderzoeken, zwevende dekvloerwordt daarbij aangebracht op een gestandaardiseerde basis-vloervancirca140mmmassiefbeton,waarnadegeluidsiso-latie met en zonder de te beoordelen zwevende vloer wordtgemeten. Uit de frequentie-afhankelijke resultaten wordt deeengetalsmaatΔLlin van het betreffende systeem bepaald. Inhetbuitenlandwordtdezelfde testmethodegehanteerd,maardaar wordt het resultaat vaak vertaald andere aanduidingen.DaaromzalookdeaanduidingvanΔLlinveranderen.

HetBouwbesluit stelt eisenaandecontactgeluidisolatievande totale vloer, dus draagvloer, dekvloer en isolatie. Zoalsgezegd,werdhiervoorhetbegripcontactgeluidisolatie index(Ico) gebruikt. De Ico waarde van de totale vloer wordt dusbepaalddoor:

- de draagvloer Decontactgeluidisolatieneemttoebijeentoenemende oppervlaktemassavandedraagvloer.

- de contactgeluidisolatie verbetering van de zwevende dekvloer Decontactgeluidisolatieneemttoebijeentoenemende ΔLlinwaarde.

Sinds2003geldtdatdeIcotusseneenbeslotenruimteenhetverblijfsgebied van een aangrenzende woonfunctie, bijvoor-beeldtweebovenelkaargelegenwoonkamersineenapparte-mentsgebouw, tenminste5dBmoetbedragen. Indienhinderverdermoetwordenbeperkt,geldteenstreefwaardevanten-minste10dB.Eenisolatiewaardevan10dBbetekentglobaaldat geluid door een persoon de helft zachter wordt ervaren.Andersgezegd:eengeluiddatdoordemens2xzohardwordtervaren,komtovereenmeteenstijgingvanongeveer10dB.

Alsersprakeisvaneenzware,massievebetonvloerkanondervoorwaardenaandeeisvan5dBwordenvoldaanzonderzwe-vendedekvloer.Vooreisenvan10dBofmeerisoverhetalge-meeneenzwevendedekvloernodig(tabel31).

9.4 uitvoering

Een ontwerp kan fantastisch zijn. Uiteindelijk valt of staatde akoestische isolatiewaardemet een juiste uitvoering.Hetprobleemloos kunnen uitvoeren van een zwevende dekvloervereist een goede voorbereiding. Enkele aandachtspuntenwordenhierbesproken.

ContactbruggenContactbruggen tussendedekvloer endedraagvloermogennietvoorkomen.Erzijnslechtsenkelecontactbruggennodigom de werking van een zwevende dekvloer geheel teniet tedoen. Een aantal maatregelen helpen om contactbruggen tevoorkomen,nl.:- Gietspecieszijnvloeibaar.Ditbetekentdatweglekken

moet worden voorkomen.Als het isolatiemateriaal speciekanopnemen,moetophetisolatiemateriaaleenfoliewordenaangebracht.Eveneensiseenfolienodigomhetweglekkenvanspecietussenplaatnadentevoorkomen.Uiteraardisdit


��



Eis Ico Realiseerbaar doorBouwbesluit: Besloten ruimte metaangrenzend besloten ruimte, anders ≥ 0 dB Draagvloer ≥ 675 kg/m2

dan een verblijfsgebied

Bouwbesluit: Besloten ruimte Draagvloer ≥ 800 kg/m2

onder/boven een verblijfsruimte ≥ 5 dB Draagvloer ≥ 500 kg/m2 + ∆Llin ≥ 10 dB Draagvloer ≥ 400 kg/m2 + ∆Llin ≥ 13 dB

Draagvloer ≥ 650 kg/m2 + ∆Llin ≥ 10 dBComforteis ≥ 10 dB Draagvloer ≥ 550 kg/m2 + ∆Llin ≥ 13 dB

nietnodig indiendeplatengeennadenvertonenofnadentussenplatenzijnafgeplaktmet tape.Wanneer isolatiema-teriaal isvoorzienvaneenaluminiumcacheringblijft eenfoliealtijdwenselijk.Incontactmetdevloeibarespeciekanandersgasvormingontstaan.

- Omcontactbruggenmetaansluitendebouwdelentegentegaan,moetdedekvloerwordenvrijgehoudenvanderanden.Daarzijnkantstrokenvoornodig.

- Leidingdoorvoerenmoetenmetgrotezorgvuldigheidwordenuitgevoerd.Deleidingmaggeencontactmakenmetdevloer.Overigenskanhetookomredenvanflankerendge-luidbelangrijkzijnleidingengoedteisoleren.Denkdaarbijaanafvoerleidingenvanvuilwater(toilet)endergelijke.

uitvlaklaagWanneer leidingen op de draagvloer worden aangebracht,dientdatbijvoorkeurtegebeurenindeuitvlaklaagalvorensde isolatie aan te brengen. Door de uitvlaklaag ontstaat eenvlakkeondergrondwaarophetisolatiemateriaalvlakkanwor-denaangebracht.Indrukkingvandeisolatieterplaatsevandeleidingen,meteenmogelijknadeligeffectopdeakoestischeprestatie,wordtzovoorkomen.Somskunnendeleidingenindeisolatiewordenaangebracht.

Alsindezwevendegietdekvloerleidingenwordenopgenomen,moetdediktevandevloermetdediktevandeze leidingenwordenverhoogd.Dit betekent een (nog)dikkerevloer.Alshetdusgaatomeenenkeleleiding,houdtditoveralveelextramateriaalin.

aansluitingenopwandenVanwegedesamendrukbaarheidenkruipvanisolatiemateriaalmoetenstarreaansluitingenopplintene.d.wordenvoorkomen.Eenmaatregeldietochalnoodzakelijkisalshetgaatomeenakoestischeisolatie.

InbouwhoogteMaaraltevaakblijktonvoldoenderekeningtezijngehoudenmetde‘inbouwdikte’vanhetvloerenpakket.Alsderuwbouwklaaris,wordthetvervolgenswoekerenmetderuimte.Over-stappenvancementopcalciumsulfaatalsbindmiddelkaneenbesparing in dikte opleveren. Een hogere sterkteklasse zetminderzodenaandedijkenlevertzekerbijcementpraktischeproblemen op. Schade en teleurstelling kan dan het gevolgzijn.RedengenoegdusomvoorafdeconsequentiesvanhetBouwbesluit te onderkennen en rekening te houden met deforsepakketdiktendienodigkunnenzijn.

Tabel31:Eiscontactgeluidisolatieindexenmogelijkheiddezetebereiken

�0


10 vLoeIsToFdIChTevLoeRen10.1 vloeistofdichtevloeren

In de Nederlandse wetgeving is bepaald dat bij activiteitendie bodembedreigend zijn, voorzieningen moeten wordengetroffenterbeschermingvanhetmilieu.Ofenwaarditnodigis, kan worden vastgesteld met behulp van de NederlandseRichtlijnBodembescherming(NRB).Daarbijwordteenana-lysegemaaktvanhetbedrijfsprocesendestoffendiehierbijkunnenvrijkomen.Afhankelijkvandezecombinatiemoetenbepaalde maatregelen worden genomen die voor een zoge-noemd verwaarloosbaar bodemrisico (bodemrisico categorieA)zorgen.Eenvandemaatregelenvooreenverwaarloosbaarbodemrisico is het aanleggen van een vloeistofdichte voor-ziening.Somsvolstaateenvloeistofkerendevloer in samen-hangmetbedrijfsorganisatorischemaatregelen.

10.2 Watisvloeistofdicht?

Binnen het Plan BodembeschermendeVoorzieningen (PBV)zijn de afgelopen jaren diverse regelgevende documententot stand gekomen. Documenten die ook zijn overgenomen(althans gedeeltelijk) in de wet en de regelgeving. In dezedocumentenishetbegrip‘vloeistofdicht’gedefinieerd.

Vloeistofdichtisdesituatiewaarbijeenvloeistofdenietmetvloeistofbelastezijdevaneenvoorzieningnietheeftbereikt.Watbredergesteldgeldtdateenvloervloeistofdichtisals(afb.38):a.ergeenvloeistofdoordevloerheentrekt;b.ergeenvloeistofvandevloerkanafstromen,anders dannaaropvangputtenendergelijke;c.zichtbaariswaardevloeistofblijftbijbevestigingen, roostersendergelijke.

Heteerstepunta.betekentdatdebodembedreigendevloeistofdusinhetmateriaalmagtrekkenalshetdeachterzijdemaarnietbereikt.Ofditaltijdgewenst is, iseen tweede. In theo-riebijvoorbeeldzaleenbetonvloervan250mmdikvolledigmetolieverzadigdmogen raken totbijnadeonderzijde.Devloer isdannogsteedsvloeistofdicht.Hetspreektvoorzichdathetvervolgensslopenvandezevloerleidttoteenenormehoeveelheid chemisch verontreinigd materiaal en dus hogekostenvoorverwerking.Scheurendiedoordegehelevloerlopenzijnniettoelaatbaar,ongeachtdegrootte.Indepraktijkisdewijdtevandescheurweldegelijkvaninvloedophetdaadwerkelijketransportvaneenvloeistof;netalsdeaardvandevloeistof.Deregelingisechterwelduidelijkenbiedtweinigruimtevoormisverstan-den.

Hettweedepunt(puntb.)betekentdateenvloeraltijdbeëin-digdmoetwordenmeteenopstaande rand, tenzijerafschotaanwezigisnaarbinnentoe.Nugeldtinmiddelsweldatdewetondervoorwaardenruimtebiedtommaareengedeeltevandevloervloeistofdichtuittevoeren.Eendorpelofopstandisdannietnodig.Voorwaardeisweldatdevloerinomtrektenminste2metergroter isdanhetgrootseobjectwaaruitvloeistoffenkunnenvrijkomen.Hetlaatstepunt(puntc.)betekentdatmachinesopeenvloerrondomafgekitmoetenzijn.Alsdemachinezelfvloeistofkanlekken,zalditvisueelwaarneembaarmoetenzijn.Vaakishetdanbeterdemachineineenlekbakteplaatsen,waarbijlangsde zijkanten zichtbaar is of bijvoorbeeld olielekkage plaats-vindt.Bijkleineobjecten,waaronderdoorgekekenkanwor-den,isafkittennietnodig.Erkanimmersonderdemachinewordengekeken.

Afb. 38: Principe vloeistofdicht, niets er doorheen en niets er van af

Vloeistofdicht betekent dus dat er niets door de vloer magtrekkenendaternietsafmaglopen.Ditgeldtdusongeachtdevloeistof.Ookmogenergeengebrekenvoorkomenzoalsdoor-lopendescheuren.Descheurwijdteisdaarbijnietrelevant.Vloeistofkerend betekent dat gemorste vloeistof opgeruimdkanwordenvoordathetdebodembereikt.Scheurenzijninditgevalduswel inzekeremate toelaatbaar(denkbijvoorbeeldookaanhetmorsenvanzeervluchtigevloeistoffen,diealzijnverdamptvoordatzeindescheurkunnentrekken).Overigensmoet er bij een vloeistofkerende vloer wel sprake zijn vanorganisatorischebeheermaatregelenofincidentenmanagementom ervoor te zorgen dat er ook daadwerkelijk wordt opge-ruimdalsditnodigis.

Vloeistofdichte vloeren

�1


Omdatenerzijdsdeproefandersis(capillairopnemenwerktandersdanonderdrukvloeistofdooreenmateriaalpersen)alsook dat water ten opzichte van veel chemische vloeistoffenduidelijk andere eigenschappen heeft, mag waterdicht nietgelijkgesteldwordenaanvloeistofdicht.


Tabel32:Beoordelingsaspectenvloeistofdichtheid

10.3 Waterdichtisnietvloeistofdicht

Vloeistofdichtmoetnietwordenverwardmetwaterdicht.Bijhet testen op waterdichtheid van bijvoorbeeld beton wordtnamelijk veelal gebruik gemaakt van water dat onder wis-selende druk gedurende een aantal dagen op het materiaalwordtaangebracht.Vervolgenswordtdeindringdieptegeme-ten. Bij een indringing van minder dan 50 mm wordt overhetalgemeengesprokenvaneenwaterdichtmateriaal. Indepraktijkzalhetevenwichtvanaanvoerenafvoer(verdamping)bepalenof eenbetonwandwaterdicht is. Is de afvoergroterdandeaanvoerdanoogthetoppervlakdroogenkanhetalswaterdichtwordenbestempeld.Nadeel isdatdewaterdicht-heidindatgevalwordtontleendaanenafhankelijkisvandeluchtcondities.Opmerkelijk is dat voor ‘gecertificeerd’ vloeistofdicht betonwordtgekekennaardezewaterindringing.Bijvloeistofdichtevloerenwordtdeindringingechterbepaaldvolgensdecapil-laireabsorptieproef(afb.39).

Bij het testen van de vloeistofdichtheid van een materiaalmetdeabsorptieproefwordtgeen forsedrukgebruikt, zoalswelhetgevalisbijhetbeproevenvandewaterdichtheid.Bijhetbeproevenvandewaterdichtheidwordtdedruk in stap-penopgevoerdvan1,3totuiteindelijk7bar.Bijhettestenopvloeistofdichtheidgaathetslechtsomeenvloeistofkolomvan400mm.Eennogbelangrijkerverschilisdatdevloeistofdusnietinhetmateriaalwordtgeperst,maar‘vrij’degelegenheidkrijgtinhetmateriaaltetrekken.Vandaardatgesprokenwordtoverdecapillaireabsorptieproef.Beideproevengevenafwij-kenderesultaten.

Aspect Enkele voorbeelden beoordelingsaspecten

Constructie/materiaaltoepassing Bij beton: • breuk of scheuren in de vloer • mechanische beschadigingen • grindnesten Bij coatings: • blaasvorming • onthechting • scheurenBestandheid chemicaliën Verweking, aantastingIndringing verontreiniging Aanwezigheid vlekken, diepte van de indringingDoorvoeren en bevestigingen Afgedicht, zodat geen indringing mogelijk isAfschot en vloeistofkering Afschot vloer opstanden aanwezigVoegvullingen Onthechting, scheuren, aantasting, volledig aanwezigen afdichtingprofielen

stop

buret metschaalaanduiding

verbindingsstangetje

glazen trechter

vloeistof

Afb. 39: Proefopstelling capillaire absorptieproef

�2


10.4 vloeistofdichtbeton

In de geest van de regelgeving is eigenlijk elke betonsoortvloeistofdicht wanneer de belastende vloeistof nog niet deachterzijdevandebetonconstructieheeftbereikt.

Inhetverleden isde indringingvanvloeistoffenonderzochtindien een capillaire absorptieproef wordt uitgevoerd. Ditheeft een vloeistofindringingskarakteristiek opgeleverd.EengrafiekdieoverigensgeldtvoorbetonmeteenCEMIIIcement(hoogovencement),CEMIIcement(portlandvliegas)ofeencombinatievan tenhoogste20%CEMI(portlandce-ment) en CEM III-cement. De water-cementfactor mag tenhoogste0,5zijn.

Afb. 40: Indringingskarakteristiek

Hetblijktdatdeindringingeenrechtelijnis,afhankelijkvandeverhoudingtussenoppervlaktespanningenviscositeitvandevloeistof(x-asingrafiek).Ditishandig,omdatzogebruikkan worden gemaakt van alternatieven wanneer schadelijkestoffengetestmoetenworden.

Voorheenmoesteenvloertenminste1,5tot2keerdikkerzijndandeverwachteindringing.Dezewerddaneerstbepaaldofwaarvoordegetoondegrafiekwerdgehanteerd.Demaximaleindringing,zoalsweergegevenindegrafiek,isechterzodanigdatdeconstructievedikteveelalmeermaatgevendis.Vandaarook dat tegenwoordig in de ontwerprichtlijn voor vloeistof-dichtevloeren (CUR/PBV-Aanbeveling65)wordtuitgegaanvanminimaledikten.Vooreenelastischondersteundebeton-vloer (binnen) is dit 160 mm en voor een betonverharding(buiten)180mm.

Aan betonmortel die voor vloeistofdichte betonconstructieswordt geproduceerd, worden onder meer de volgende eisengesteld in de beoordelingsrichtlijn voor betonmortel (BRL1801):- sterkteklasseC20/25ofhoger;- voordegemetenmaximalevloeistofindringingbepaald volgensNEN-EN12390-8geldt: • voorindividuelewaarnemingen:≤50mm; • voorhetgemiddeldevandrieopeenvolgende waarnemingen:≤25mm.

Nogmaals, bij een inspectie op vloeistofdichtheid wordtgekeken of er geen vloeistoffen zijn die de andere zijdehebbenbereikt.Ditstaatduslosvanhetbetondatistoegepastendedikte.Welzullenhetbetonendediktedelevensduurvandevloerbepalen.Eenvloeistofdichtebetonvloerkandusmetelkbetonwordengemaakt,tenzijisvoorgeschrevendatdezeonder ‘certificaat’moetworden aangelegd.De voorwaardenvoor het certificaat vereisen dan een ontwerp en uitvoeringvolgensderegelgeving.

10.5 vloeistofdichtbetonisgeen vloeistofdichtevloer

Veeldiscussieontstaatdoorhetmisverstanddatvloeistofdichtbetonnoggeenvloeistofdichtevloeroplevert.Immers,alserscheurenaanwezigzijnofzaagsnedendienietzijnafgedicht,isdevloernietvloeistofdicht.Hetisdusvangrootbelangombijhetaangaanvaneenovereenkomstgoednategaanwatisgevraagd:Verwerken van vloeistofdicht beton of het maken van eenvloeistofdichtevloer.

In het eerste geval zal het vaak voldoende zijn om via eenbonvandecentraleaantetonendathetbetoneencertificaatvloeistofdichtheeft(KOMOproductcertificaat).Inhetanderegevalkanveelextrawerknodigzijn,zoalskitwerk.Verderzalvloeistofdicht beton vloeistofdicht blijven (althans het hoeftmaaréénkeeraangetoondteworden).Vooreenvloeistofdich-tevloergeldtditniet.Nietzeldenontstaanpasenigetijdnahetstortenenafwerkenscheurenofkomenkitvoegenlosdoordeoptredendekrimp.Eenanderevaakvoorkomendesituatieis dat zaagsneden niet volledig zijn doorgezet en afgedichttot tegeneenkolomofbouwmuur.Krimpzaldan leiden totscheurendienadienafgedichtmoetenworden(afb.41).


�3


Afb. 41: Een vloeistofdichte vloer blijft niet altijd vloeistofdicht

10.6 Kunstharsgebondenvloeren alsbodembescherming

Inruimtenwaargewerktwordtmetbodembedreigendestof-fen biedt een kunstharsgebonden vloerafwerking een aantalvoordelen. Die hebben rechtstreeks te maken met de eigen-schappen van kunsthars.Wel is het zo dat er diverse vloer-systemen zijn met uiteenlopende prestaties. Ook kunnen deeigenschappendoorchemischemodificatiebinnenvrijruimegrenzen worden gevarieerd. Denk bijvoorbeeld aan de matevanelasticiteit/hardheid.Hetisdanookaltijdzaakhetjuistemateriaalendejuistevloertekiezenuithetbredeaanbodvanproductenensystemen.Dechemischebestandheidvankunstharsenisgoedtotredelijk.Eengrootvoordeelisdatkunstharsenzowelbestandzijntegenzurenalslogen(afhankelijkvandeconcentratieentempera-tuur).Cementbijvoorbeeldlostopineenzuur,metalsgevolgaantasting van de oppervlaktelaag. Bij ruimten waar metuiteenlopendestoffen,zowelzurenalslogen,wordtgewerkt,isdekeuzevooreenkunstharsvloerverstandiger.Eenkunstharsgebondenvloerzalnietofnauwelijksvloeistofopnemen. Gemorste vloeistoffen kunnen eenvoudig wordenopgeruimdendatlevertvoordelenopbijlateresloopvandevloer.Eenkunstharsgebondenvloerbetekentdanookdemo-gelijkheidvooreenschonevloervanesthetischhoogniveau.

Een ander voordeel van kunstharsgebonden vloeren is datkleinescheurenindeondergrondoverbrugdkunnenworden.Bijeenbetonvloerdaarentegenmoetendoorlopendescheurenafgedichtworden.Eenkitvoegvraagtinverhoudingveelon-derhoudenisesthetischminderfraaidaneenkunstharsgebon-denvloerafwerking(afb.42).

In CUR/PBV-Aanbeveling 64 “Vloeistofdichte kunstharsge-bonden systemen” zijn eisen opgenomen aan de materialenensystemendievoorditdoelwordentoegepast.Inhetdocu-mentwordtveelaandachtbesteedaanhetopeenjuistewijzebeoordelenvandeondergrondendeoptredendebelastingen.Bijzonderisookdeindelingvanscheureninklassen,dieophun beurt weer worden gebruikt voor het indelen van hetscheuroverbruggendvermogendateencoatingmoethebben.Voorhetbepalenvanhetscheuroverbruggendvermogenisinhetdocumenteenproefmethodeopgenomen,waarbijonder-scheidwordtgemaaktinkunstharsgebondenvloerafwerkingendiebuitenofdiebinnenwordentoegepast.Erwordtuitgegaanvaneenapplicatieopproeftegelsopeenwijzezoalsvoorge-schrevendoordeleverancier.

Praktischgeldtdathetscheuroverbruggendvermogenafhan-kelijk is van de laagdikte en uiteraard de rekcapaciteit vanhetmateriaal.Immers,ergeldtbehoudvanvolume,zodathetoverbruggenvaneengrotereafstandalleengepaardkangaanmethetdunnerwordenvanhetmateriaal(zieook7.5.3).Elastische lagen zullen dan ook altijd een behoorlijke diktemoeten hebben als ze relatief grote vervormingen moetenondergaan. Daarbij kan nog wel enigszins gebruik wordengemaaktvandelengte.Alsdecoatingovereengroterebreedtelosgehouden wordt van de onderzijde, dan kan de laagdikteminder worden. Immers, er is meer materiaal beschikbaardatkanvervormen.Het isdusnietaltijdverstandig rondomscheuren tezorgenvoorhechtingvandekunstharsgebondenvloerafwerking.Bijbewegendescheurenishetbovendienvanbelangdatbe-wegingenduurzaamopgevangenkunnenworden.Ditbetekentdatdematewaarinhetmateriaalmaguitrekkenveelalbeperktis.Doorgaanskomenproducten,zelfskit,nietveelverderdan20%of25%duurzaamtoelaatbarevervorming.Dithoudt indathetmaximaal tenhoogste20% tot25%magvervormen(uitgerekt).

Afb. 42: Een kitvoeg is niet altijd even fraai en duurzaam


�4


11 vLoeRaFWeRKIngen11.1 Inleiding

Dekvloeren worden niet zelden afgewerkt met steen-achtige vloeren of houten vloeren. Daarom wordt in dit(dek)vloerenboek aan beide, op hoofdlijnen, enige aan-dacht geschonken. Naast een algemene beschrijving van deproductenisdeinformatievooralvanbelangomtebegrijpendathetaanbrengenvaneenstenenofhoutenvloereisensteltaandedekvloer.Omgekeerdgeldtdatbijhetaanbrengenvandezevloerenrekeninggehoudenmoetwordenmetdeprestatiesdiededekvloerkanleveren.Voordevolledigheidwordtindithoofdstukookophoofdlijneningegaanopvloerbedekking.

11.2 natuursteen

11.2.1 natuursteen,indelingNatuursteen is samen met hout één van de oudste vloeraf-werkingen.Erzijnvelesoortennatuursteendiebijnaallemaalgeschikt zijn als vloerafwerking. Er zijn evenwel grote ver-schillen in de eigenschappen van de natuursteensoorten endaarmee in de geschiktheid voor bepaalde toepassingen oftoepassingsgebieden. Natuursteen kan bestaan uit nagenoegéénmineraal,zoalsbijmarmer,ofdiversemineralenbevatten,zoalsbijgraniet.Verdergeldtdatnatuursteen,doordemanierwaarop het ontstaat, zeer uiteenlopende eigenschappen kanhebben,ookaloogthetmateriaalhetzelfde.

Natuursteenkanopdiversewijzenwordeningedeeld,zoals:- naarwijzevanontstaan;- naargevoeligheidvoorzuren;- opbasisvandeoppervlaktestructuur (natuurlijkofverkregendoorbewerking).

Natuursteenisopgrondvandeontstaanswijzeonderteverdelenin:- stollingsgesteentenofmagmatischgesteente(diep- gesteente,uitvloeiinggesteenteenganggesteente),diezijn ontstaandoorafkoelingvanmagma.Voorbeeldenzijngra- niet,porfier,turfsteenenbasalt;- afzettingsgesteenten(klastischesedimentenenneerslag-

gesteenten),diezijnontstaandoorafzettingvandoorgaansinwaterzwevendedeeltjesvanorganischeofanorganischeoorsprong.Voorbeeldenzijnkalksteen,zandsteenentravertin;

- metamorfegesteenten,onderinvloedvandrukofhitteontstaanuitherkristallisatievanreedsbestaandehardsteengesteenten. Voorbeelden zijn marmer, leisteen, gneis enkwartsiet.

Desteensoortenzijnookonderteverdelenin:- zuurongevoeligesteensoorten,zoalsgraniet

Deze steensoorten bevatten geen tot weinig kalk en zijndaardoorzeerslijtvastengemakkelijktereinigen;

- zuurgevoeligesteensoorten,zoalsmarmerenkalksteenDezesteensoortenbestaanvolledigofvooreenbelangrijkdeel uit kalk(steen) en zijn daardoor ‘zachter’ en minderslijtvast.Debestandheidtegenchemicaliënisminderenookhetreinigenismindereenvoudigenmoetmetspecialemid-delenwordengedaan.

11.2.2 natuursteen,uiterlijkenglansDeoppervlaktetexturenvannatuursteenzijnonderteverdelenin:- eennatuurlijksplijt-ofbreukvlak

Hetoppervlakvanhetmateriaalvolgtdestructuurvandekristallenwaaruithetmateriaalisopgebouwd.Eenbekendmateriaalmeteennatuurlijkbreuk-ofsplijtvlakisleisteen;

- eenbewerktoppervlakHetnatuursteenwordtingrotebrokkenvrijgemaaktuithetrotsmassiefenvervolgensinplatengezaagd.Hetoppervlakvandezegezaagdeplaten is ruwenbiedt eengoede anti-slip.Afhankelijkvandewensenkanhetoppervlakverderworden opgeruwd of juist gladder en dus meer glanzendwordengemaakt.Eenruwoppervlakontstaatbijvoorbeelddoorfrijnen,boucharderenofvlamstralen.Eengladopper-vlakwordtverkregendoorschurenofpolijsten.

Glansontstaat door reflectievan licht.Naarmate eenopper-vlak ruwer wordt, wordt het licht meer ‘geabsorbeerd’ enverstrooid,waardooreendoffer,minderglimmendoppervlakontstaat.Hetgevenvanglansaaneenmateriaalisdanooknietsandersdan ervoor te zorgen dat het oppervlak steeds minder onef-fenhedenvertoont.Indenatuursteenwereldwordtgesprokenvan‘gezoet’vooroppervlakkenmeteenenigszinsglimmendoppervlakengepolijstvooroppervlakkendieeenhogeglans-graadbezitten.Intheorieishetmogelijkomelkmateriaaltelatenglimmendoorhettepolijsten.Dehardheidendesamenstellingvandesteenzullenechterbepalenhoehoogdeuiteindelijkeglans-graad is.Ookbetonvloerenzijnopdezewijzeaf tewerken.Hiermeeontstaateenfraai,terrazzoachtiguiterlijk(ziehoofd-stuk6).

Vloerafwerkingen

��


Afb. 43: Schematische relatie tussen fijnheid korrel en glansgraad

Deglansgraadneemttoenaarmatedefijnheidvanhetschuur-middeltoeneemt.Daarbijissprakevaneen‘exponentieelver-loop’,waarbijdeeffectenvanbijvoorbeeldhethalverenvandekorrelgrootteeerstzeergrootzullenzijn,maarmettoenamevandefijnheidsteedsmindergrootworden.Illustratiefisditweergegeveninafb.43.Ditbetekentdatvoorhetbereikenvaneenhoog-ofzijdeglansoppervlakuiteindelijkwelzesofmeerschuurgangennoodzakelijkkunnenzijn.

11.3 Keramischetegels

Keramischetegelszijnerinvelesoortenenmaten.Kenmer-kend voor keramiek is dat het materiaal redelijk bestand istegenzowelzurenalsbasen.Deveelalcementgebondenvoegblijftechterdezwakkeschakel.De slijtvastheid van keramische tegels is redelijk hoog.Hierbij scoort de dubbel hardgebakken tegel het beste. Destroefheidvandemeeste tegels is indroge toestandgoed tenoemen,waarbijgeglazuurdetypenmindergoedpresteren.Bijnattevloertegelsisdestroefheidechteraanmerkelijkminder.Erzijnverschillendeprojectenbekend,waarbijdetoegepastetegel achteraf als te glad wordt ervaren door de gebruikers.Maatregelenzijndannodig.Dooreenspecialeanti-slipbehan-delingkandestroefheidwordenverbeterd.Eenkleinformaattegelkanbijdragenaaneenverbeterdestroefheiddoordeaan-wezigheidvanveelvoegen.Geglazuurde tegels zijn bijzonder damp- en waterdicht.Alsook het voegmateriaal waterdicht wordt samengesteld, kaneen tegelvloer als waterdicht en zelfs vloeistofdicht wordenaangemerkt.

Tegels moeten worden aangebracht op een relatief stijve enweinigvervormbareondergrond.Immersdebreukrekislaag.

Deminstebewegingkanleidentothetbarstenvandetegel.Bijhetleggenvantegelsishetdusvanbelangrekeningtehoudenmetvervormingenindeondergrondendelegmethodehieropaantepassen.

11.4 aanbrengentegelwerk (keramischennatuursteen)

11.4.1 ZettenoflijmenBijhetaanbrengenvanvloertegelwerkzijnerophoofdlijnentweemogelijkheden.- Hetaanbrengenviadezogenaamdedikbedmethode.Hierbij

wordendevloertegelsdirectindespecie‘geklopt’.Ditkandirectdedekvloermortelzijn(erwordtdanrechtstreeksopeen dragende ondergrond gewerkt) of een mortellaag dieweer op een eerder aangebrachte dekvloer wordt aange-bracht.Dezemethodewordtookwelaangeduidals ‘indespeciezetten’.

- Deanderemethodeislijmen.Ditbetekentdateerstdedekvloerwordtaangebracht,waaropnadiendetegelswor-denverlijmd.Bijhetlijmenkansprakezijnvaneenrelatiefdikkelijmlaagofeenbetrekkelijkdunnelaag.Afhankelijkvandediktevandelijmlaagwordtgesprokenvaneendunbedmethode(diktetotcirca10mm)ofeenmid-denbedmethode(totcirca15mm).

11.4.2 ZetteninspecieBij de keuze voor de dikbedmethode speelt de relatieveeenvoudensnelheidvanwerkeneenrol.Immers,devloeraf-werkingwordtdirectmetdedekvloeraangebracht.Ookismeteen dikbedmethode meer speelruimte beschikbaar voor hetopvangen van of een onvlakke ondergrond of een onvlakketegel.Het aanbrengenvan tegelsdirect inde specielaagheeftooknadelen.Hetmeestbelangrijkenadeelisweldegroterekansop onthechting of scheuren van de tegels. De zetspecie isveelal een cementgebonden product, aangemaakt met wa-ter.Ondermeer vanwegehet verdampenvan aanmaakwaterkandezekrimpen.Ditleidttothogeschuifspanningenopdegrensvlakkenentrekspanningenindetegelvloer.Scheurenenonthechtingkunnenhetgevolgzijn(zie15.3).Doorde specieniet tenaten te sterk temakenendooreenjuiste opbouw van toeslagmateriaal, kan het optreden vanspanningenwordenbeheerst.Ditdraagtbijaanhettegengaanvanscheuren.Bijzeerzwakkegesteentenmeteenlagetrek-sterktekanhettoepassenvaneenkalkspeciemeteenhogereelasticiteituitkomstbieden.

Vloerafwerkingen

Glansgraad

Fijnheidkorrel,waarmeewordtgeschuurd

��


Bij licht gekleurde natuursteensoorten en in het bijzondermarmersoorten geldt dat bijzondere aandacht nodig is voordezetspecie.Grijzeportland-ofportlandvliegascementmaarookhoogovencementkanongewenstzijnvanwegedekansopbruinverkleuring van de natuursteen. Deze oorzaken liggendeelsindesteenzelf,deelsindeondergrondenookdecom-binatiehiervan.- Inmarmerkomen,vooralindeaders,inmeerofminderemate pyriet (ijzersulfide) of sideriet (ijzercarbonaat) voor.Dezemineralenkunnennaarhetoppervlakwordengetrans-porteerd.Daarzettendeverbindingenzichafenoxiderentotgeelbruineijzerverbindingen(limoniet).

- IJzerverbindingenuithetcementvandezetspeciekunnenmetvochtnaarhetoppervlakwordengevoerdendaarvlek-kenveroorzaken.Hierbijspeelteenrolwelkcementistoege-past.Witcementwordtgemaaktvan (nagenoeg) ijzervrijeportlandklinker, terwijl grijs cement gemaakt wordt vanondermeerportlandklinkerdatwelijzerbevat.Dekansdatvlekkenontstaanbijwitcementisdusaanzienlijkkleiner.

- Alkalischestoffenuitcementkunneneenreactieaangaanmetorganischebestanddelendieinnatuursteenvoorkomen.De bruinkleurige vlekken ontstaan na enkele dagen totenkele weken en komen uitsluitend voor in kalkstenen enmarmersmeteenhooggehalte(0,1%vandemassa)aanor-ganischestoffen.Hoe lichterdekleurvandesteen,des teeerder worden de vlekken zichtbaar.Voor dit schadebeeldmaakthetdusnietuitofwitdanwelgrijscementistoege-past,omdatbeidenagenoegevenalkalischzijn.

- Zandkaneveneensverontreinigdzijnmetijzerhoudendedeeltjesdiebruinkleurigevlekkenkunnenveroorzaken.

Wit cement geeft dus hetminste risico. InNederlandwordtook wel gewerkt met trascement. Ook hiermee zijn goedeervaringenopgedaan.Voorniet-lichtgekleurdeenniet-verkleu-ringsgevoeligesteensoortenkanookportlandcementwordengebruikt.Hoogovencementenencomposietcementenmoetennietworden toegepast,vanwegedehogerekansopverkleu-ringen.

11.4.3 LijmenLijmen biedt, mits goed uitgevoerd, een grotere kans opeen blijvend hechtend geheel. Op de eerste plaats wordt detegelvloerpasaangebrachtalsdeonderliggendedekvloerzijnkrimpvervorming grotendeels heeft ondergaan. Let wel, dithoeftniettegeldenvoordedragendeondergrond.Wordtindegebruiksfaseenigevervormingverwacht,bijvoor-beelddoordatvloerverwarmingaanwezigis,danishetaantebeveleneenelastischelijmlaagtoetepassen.Elasticiteitwordtdaarbijbepaalddoordelaagdikteennatuurlijkdeeigenschap-penvandelijm.Eenzeerdunne,elastischelijmlaagzalzichin de praktijk als een starre laag gedragen. Zo rekt elastiek

veeluitalshetoverenigelengtewordtuitgerekt,maarbreekthetsnelalsderekafstandzeerkortis.Voorkeramischetegelskunnenvrijwelallelijmenwordentoegepast.Voornatuursteenkunnendispersielijmen(pastalijm)ongeschiktzijn,vanwegedeweekmakersenconserveermiddelendiekunnenleidentotverkleuring.

pastaenpoederlijmLijmproducten voor tegelwerk worden ingedeeld naar‘gebruiksvorm’ als ook naar bindmiddelgroep. De indelingindegebruiksvormspreektvanpoederlijmenenpastalijmen.Bijpoederlijmenissprakevan,zoalsdenaamalaangeeft,eenpoederdatmetwatermoetwordenaangemaaktomeenlijmte verkrijgen. Het aangemaakte en verharde product is nietopnieuwtegebruiken.Bijeenpastalijmissprakevaneenkantenklaarproduct.Klaarmetlijmen,emmerdichtennaareenvolgendkarwei.

Devoor-ennadelenvaneenpastalijmtenopzichtevaneenpoederlijmzijnondermeer:- groot gebruiksgemak, doordat aanmaken op het werk niet nodigis;- pastalijmenlenenzichmeervoorhetlijmenopvlakke ondergrondenenvoorhetlijmenvanvlakketegels;- dedroogtijdisdoorgaanslangerdanbijeenpoederlijm,wat delaagdiktebeperkt;- pastalijmenbestaanvoorhetmerendeelofnagenoegvollediguitkunstharsen,waardoorzedoorgaanswatflexi-belerzijn.Daarstaattegenoverdatdelaagdiktebeperktis.De uiteindelijke vervormingcapaciteit wordt bepaald doorlaagdikteenelasticiteitvanhetproduct.Praktischbetekentditdateendunne,elastischelijmlaagweleensmindergoedkanzijndaneendikkereminderelastischelaag.

Metbetrekkingtotpoederlijmenkanhetvolgendewordenop-gemerkt.- Poederlijmenkunnenineenwatgroterelaagdikteworden

aangebracht en zijn dus geschikt als meer ‘onvlakheid’opgevangenmoetworden.

- Demeestepoederlijmenhebbencementalsbindmiddel.Metdeopkomstvandezogenoemdecalciumsulfaatgebon-dendekvloeren(anhydrietvloeren)ontstondendaardoorweleensproblemen.Immers,decombinatievangipsencementleidtalbijeengeringematevanvochttotsterkexpansieveproducten(ettringiet).Ditbetekentdatdeafwerkingwordtlosgedrukt.Vergelijkbareproblemendoenzichvooralseencementgebondenegalisatieistoegepastopeengietdekvloervan calciumsulfaat.Voor het lijmenvanvloerafwerkingenop of het egaliseren van calciumsulfaatgebonden vloerenzijndaaromnuspecialealuminaatvrijeproductenindehan-del.

Vloerafwerkingen

��


In 2001 verscheen NEN-EN 12004 “Lijmen voor tegels –Definitieseneisen”.Hetbetrefttegellijmenvoorkeramischetegels. In dezenorm worden de lijmproducten ingedeeldopbasisvanbindmiddel.Dehoofdindelingisdaarbij:- cementgebondenlijmen(C)- dispersielijmen(D)- kunstharslijmen(R)

Eendispersielijmeneenkunstharslijmzijnbeidekunstharsge-bondenproducten.Bijeendispersiegaathetechterombol-letjeskunsthars(veelalacrylaat),dieinwaterzijn‘opgelost’.Bij het verdampen van water vloeien de kunstharsbolletjesineenenvormenhetuiteindelijkeproduct.Eenprincipedattevergelijkenisbijdelatexmuurvervenenwatergedragenacry-laatverven.Bijeenkunstharslijmissprakevanreactievecom-ponenten (denk aan epoxyhars), waarbij een hars en hardermetelkaarreageren.

11.5 vloerbedekking

Vloerbedekkingenzijnintweegroepenteonderscheiden:- relatiefdampdichtevloerafwerkingen,zoalslinoleum, vinylenelastomeren;- relatiefdampopen(textiele)vloerbedekkingen,zoals tapijtmetjuterugennaaldvilt. Linoleum

Linoleumbestaatuitgeoxideerdelijnolie,natuurhars,kurkenhoutmeel,mineralevulstoffen enpigmentstoffen.Dezestoffenwordenonderverhittinggemengdendaarnauitge-walst op een ondergrondweefsel (jute). Het totale productkan uit meer afzonderlijke lagen zijn samengesteld. Lino-leumkomtvoorindiktenvan2tot4,5mm.Indroge toestand is linoleumvoldoende stroef.Verkeerdeonderhoudsmiddelenenvochtopdevloerkunnenechtereengladdevloeropleveren.

vinylVinyl bestaat uit een bindmiddel van polyvinylchloride(PVC),mineralevulstoffenenpigmentstoffen.Hetmateriaalwordttoteendikkefoliegewalstoftottegelsgeperst.Vinylkomtvoormetenzonderonderlaag(drager).Deonderlaagbepaalt in hoge mate de eigenschappen als veerkracht encomfort(isolatiewaarde).PVCistelassenendusnaadloosaantebrengen.

elastomeren(rubber)Elastomeren(-rubber) vloerbedekking bestaat uit natuur-lijkeen/ofkunstmatigerubbersmetvulstoffen,pigmentstof-fenenvulkaniseermiddel.Namengingvandegrondstoffen

wordthetmateriaaltotbanengewalstoftottegelsgeperst,eventueelmeteengeprofileerdoppervlak.Hiernaishetma-teriaalnietmeervervormbaaroflasbaar.

Linoleum, vinyl maar ook elastomeren vloerbedekkingenzijn(nagenoeg)waterdicht.Ditiszekerhetgevalalsookdenadenwordengelast,zoalsbijlinoleumenvinylmogelijkis.Dit betekent dat hoge eisen moeten worden gesteld aan hetrestvochtgehalte van de vloer en een bouwfysisch juisteconstructie. Dit is des te belangrijker indien de toegepastematerialen(lijmen)vochtgevoeligzijn.Dedekvloerkandanweldroogzijnaanhetoppervlak,maardithoeft(nog)niettegeldenvoorhetdiepergelegenmateriaal,laatstaandedaaronderliggendebetonnenondergrond(ziehethoofdstukDrogen).

Een ander punt dat aandacht verdient bij het toepassen vangladdeenrelatiefdunnevloerbedekkingenisdevlakheidentextuur van het dekvloeroppervlak. Elke oneffenheid daarintekentzichnaverloopvantijdafindegladdevloerbedekking.Golvingenindevloer,ookalvoldoetdezeaangebruikelijkevlakheidklassenvoordekvloeren(zie17.2),zullenbijstrijk-lichtzichtbaarzijn.

TapijtoftextielTapijtoftextielevloerbedekkingenhebbenalsvoordeeldatzeeenzekeregeluidsabsorberendewerkinghebben.Ookdecontactgeluidsisolatiewordtdoortextielevloerafwerkingenverbeterd.Dittypevloerbedekkingisonderteverdeleninvlakgewe-ventapijt,lusofpooltapijtennaaldvilt.Alledriedetapijt-soortenzijnindiversekwaliteitenteverkrijgen.Destroefheidisechteronderalleomstandighedengoedtenoemen.Deslijtvastheidisafhankelijkvandekwaliteitvanhettapijt.Textiele vloerbedekkingen zijn redelijk dampopen, zodatvochtuitdeondergrondnogkanverdampen.Ditbetekentdathetrestvochtgehaltevandeondergrondaanzienlijkho-ger mag zijn. Naaldvilt bijvoorbeeld kan dan ook primafunctioneren als tijdelijke vloerafwerking, alvorens eendampdichtlinoleumofpvc-vloerbedekkingaantebrengen(zieook13.3).

Vloerafwerkingen

��


11.6 hout

Hout is één van de oudste vloerafwerkingen. Drie soortenhoutenvloerafwerkingwordenhetmeesttoegepast.

houtenvloerdelenHierbij worden de vloerdelen gewoonlijk met messing engroefstrakaanelkaarbevestigd.Inverbandmetkromtrek-ken en als een hoge mechanische weerstand is gewenst,heeft kwartier gezaagd hout de voorkeur boven bijvoor-beeld‘dosse’gezaagdhout(afb.44).Kromtrekkengebeurtminder,omdatdegroeiringenparallel liggen.Bijkwartiergezaagde planken zijn geen vlammen zichtbaar, maar zietmenrechtelijnen.

Afb. 44: Links ‘dosse’ gezaagd, rechts ‘kwartier’ gezaagd {Bron: Houthandleiding, universiteit Twente]

MassiefparketVoor parket wordt meestal het kernhout van loofhout vanvaaktropischeoorspronggebruikt.Detypenparketwordenonderscheidenopbasisvanhetformaatendevormwaarindevloerisgelegd.Genoemdworden:strokenparket,mozaïekparketenkophoutenblokjesvloer.

gelaagdparket(tapis)De vloerdelen van gelaagd parket zijn opgebouwd uit di-verselagenhout.Debovenstelaag(2à6mmdik)isveelalvanhardhout.Dedaaronderaanwezigelagenbestaandanuitvurenhout.Erwordtonderscheidgemaaktin:

• lamelparket:ditzijn‘delen’dieuitmeerlagen(gewoonlijk 3) zijn opgebouwd. De stroken zijn vaakvoorzienvanmessingengroef,zodatzevrijwelnaadloosteleggenzijn.Zekunnengenageld,gelijmdeneventueelloswordengelegd(verhuisbaarparket);

• triplexparket:ditisdemeesteenvoudigeparketsoort.Debovenstelaagvancirca2mmishardhoutendaaronderbijvoorbeeldvurenhout.Hetiskwetsbaarder,maarvisueelnauwelijksteonderscheidenvanmassiefparket.

LaminaatBijlaminaatisveelalsprakevaneengepersthoutenofzelfskunststofdragermetdaaropeen‘fineer’afwerkingvanhoutofkunststof.Laminaatisoverhetalgemeenminderdan10mmdik.

Belangrijkinverbandmetdebevestigingopeendekvloerisdezwellingofkrimpvanhethoutonderinvloedvanvochtvaria-ties.Doordegrotevochtzwellingvanhoutmoetaltijdenigeruimteronddevloerwordenvrijgehoudenomruimtetebiedenaanhetuitzetten.Ookishetraadzaamhethouteersttelaten‘acclimatiseren’ alvorenshet teverwerken.Hetdirectuitdeverpakkingverwerken,leidtveelvuldigtotproblemen.Hetwerkenvanhoutleidtindepraktijknogaleenstotschade,indienhethouthechtwordtverbondenaandeonderliggendedekvloer.Bijhetwerkenvaneengelijmde,houtenvloerko-menzeerhogekrachtenvrij.Ditleidttotonthechtingophetcontactvlak of zelfs breuk onder het oppervlak van de dek-vloer.

Afb. 45: Werken van hout, afhankelijk van ‘oorsprong’ [Bron: Houtvademecum]

Eenhoutenvloer ismindergeschiktalservloerverwarmingwordt toegepast. Dit vanwege de isolerende werking, maarvooral ook het werken van hout. Over het algemeen zalvloerverwarmingechternietnodigzijn,omdathoutvannaturewarmaanvoelt.

Vloerafwerkingen

��


Aandachtspunten uitvoering dekvloeren

12 aandaChTspunTenuITvoeRIngdeKvLoeRen12.1 Inleiding

Eendekvloerkanpaswordenaangebrachtalsdedraagvloerendeomringende,danwelomliggende,constructie-onderdelenzijnuitgehardenaananderetestelleneisenvoldoen.Zoalsaleerdervermeldzijnerverschillendesamenstellingenvaneendekvloer,zowelinmateriaalalsinopbouw,enkunnendedekvloerenopverschillendewijzeopdedraagvloerwordenaangebracht.

12.2 voorbereidingenondergrond

Om een goede dekvloer te krijgen moet de draagvloer aanbepaalderandvoorwaardenvoldoen.Ookmoetrekeningwor-den gehouden met de klimaatcondities waaraan de nieuwgelegdedekvloerwordtblootgesteld

12.2.1niet-hechtendevloeren,directopdraagvloerBij het leggen van vloeren moet zoveel mogelijk bevorderdwordendatdedekvloervrijkanbewegentenopzichtevandedraagvloer.Ditinverbandmetspanningen,diealsgevolgvantemperatuurswisselingen in de draagvloer kunnen optredenendiebijvasteverbindingwordenovergebrachtopdedek-vloeren.Dezeflexibiliteitkanopverschillendemanierenwor-denverkregen,o.a.door eenzandlaagje, een tussenlaagvanfolieofeendubbelespecielaagvantweeverschillendesamen-stellingen.Dezedienennaelkaartewordenopgebracht,opdatzijdaardoornietsterkaanelkaarhechten.Hetverwijderenvanvuil,stofenanderematerialendiedehechtingnegatiefkun-nenbeïnvloeden,isuiteraardnietnoodzakelijk.Evenminhoeftdeondergrondtewordenopgeruwd,eneenhechtlaagisover-bodig.Welmoetdeondergrondvoldoendevlakzijnenmogenergeengrotehoogteverschillenvoorkomen.

12.2.2hechtendeuitvoering,directopdraagvloerUiteraardmoetdeondergrondgeschiktzijnvoorhetkunnenafwerkenmeteendekvloer.Ditbetekentondermeereisenaande:

sterkteenstijfheid Somswordtditvertaaldin‘voldoendestabiel’en draagkrachtig.

temperatuurVeelaliseenminimumtemperatuurnoodzakelijkomervoortezorgendatdeaangebrachtedekvloernietoftraagreageert.Deoppervlaktetemperatuuristevensvanbelanginverbandmeteventueleoppervlaktecondensatie.Voorcement-encalciumsulfaatgebondendekvloerenmoetdeondergrondveelalvorstvrijzijn.Bij kunstharsgebondendekvloeren is een temperatuurvan

tenminste10gradenCelsiusaantebevelen.Detemperatuurvan de ondergrond moet, om condensatie te voorkomen,tenminstedriegradenhogerzijndandedauwpuntstempe-ratuur.Dedauwpuntstemperatuurisimmersdietemperatuurwaarbijwaterdampdieindeluchtaanwezigiscondenseert.

vochtgehalteenmogelijkevochttransporten

Het vochtgehalte is vooral een aandachtspunt voor kunst-harsgebondenafwerkingen(zieverderbijvoorbereidingen).Voorcementencalciumsulfaatzaleerdersprakezijnvaneensituatiewaarbijdeondergrondeerstnogwordtbevochtigd.Een absoluut droge ondergrond komt nooit voor bij eenporeusmateriaal,zoalsbeton.Eisendatdeondergronddroogmoetzijnisduseigenlijknietjuistenfeitelijkonmogelijk.Bijdevervaardigingvanbetonwordtveelwatertoegevoegd.Een deel van dit water verdwijnt via verdamping. Uitein-delijkblijfteraltijdeenhoeveelheidwaterachter.Hoeveelpreciesisafhankelijkvandegemiddeldheersenderelatieveluchtvochtigheid. Bij hoge relatieve luchtvochtighedenheeft een materiaal een hoger vochtgehalte. Bij lageluchtvochtigheden heeft het materiaal een lager vochtge-halte.Hetvochtgehaltevanhetmateriaalinevenwichtmetde relatieve luchtvochtigheid van de omgeving wordt hetevenwichtsvochtgehaltegenoemd.

Mogelijke vochttransporten spelen bij alle soorten dek-vloereneenrol.Inhoofdzaakbijhetvoorkomenvanschade,zoalsosmose(ziehoofdstuk15).Behalve met het actuele vochtgehalte van de ondergrondmoetrekeningwordengehoudenmethetvochtgehalteindetoekomst.Ditgeldtvooralindieneensterkdampremmendeafwerking wordt toegepast of gebruikte vloerafwerkingenen/of lijmmiddelen vochtgevoelig zijn. Het spreekt voorzichdatbijeenvloerconstructiegeldtdataltijdmoetwor-denuitgegaanvaneenbouwfysischgoedontwerp. Indrin-gen van vocht moet worden belemmerd. Damptransportmoetzondercondensatieplaatsvinden.Ditbetekentdatdeconstructie van warm naar koud steeds dampopener moetworden.Wordthiertegengezondigddanisschadeveelalniettevoorkomen(afb.46enafb.47).

�0


Afb. 46: Schade als gevolg van transport van restvocht naar de vloerafwer-king. In dit geval mede veroorzaakt door een cementgebonden egalisatie op een dekvloer van calciumsulfaatEen aandachtspunt bij vloeren is dat het damptransport kanwisselen en dus dat eventueel restvocht in de constructiemobielwordtgemaakt.Hetisgangbaarenbouwfysischveelalcorrectomuittegaanvandeveronderstellingdatdamptrans-portvanwarmnaarkoudisgericht,dusvanuitdewoningnaarbuiten.Bijvloerverwarmingkandezeechterookgerichtzijn‘vanbuitennaar binnen’, dus inde richtingvandevloeraf-werking. Immers, de vloer is warmer dan de binnenruimte.Wasdedekvloer aanvankelijkdroog, dankanhij tochweereenhoogvochtgehalteaannemendoorrestvochtaanwezigindeconstructievloer.Daarnaastkunnenookwijzigingenindevloeropbouwleidentot wijzigingen in het vochtgehalte. Dit is bijvoorbeeld hetgevalindieneenaanvankelijkdampopensysteemwordtafge-dektmeteendampdichtsysteem(afb.47).

Afb. 47: Schade door vochtige ondergrond ontstaan doordat houten vloer is afgedekt met dampdicht materiaal

RuwheidHechting komt doorgaans alleen fysisch tot stand doormechanische haakweerstand. Een chemische verbindingtussen de dragende ondergrond en de dekvloer treedt nietop. Om hechting te krijgen, is het dus van belang dat deondergrondvoldoenderuwisdanwelopenporiënbevat.Zoishetdoorgaansnoodzakelijkeenmonolithischafgewerktebetonvloereerstopteruwenalvorenshechtendeendekvloerofoverlagingaantebrengen.

evenwijdigheid(vlakheid)Devlakheid(formeelevenwijdigheid)speeltvooraleenrolalsbetrekkelijkdunnelagenwordenaangebracht. Immers,veelalzalomuitvoeringstechnischeredeneneenminimumlaagdikte noodzakelijk zijn. Is de vloer erg onvlak dan isrelatief veel materiaal nodig. Ook bij getoogde vloerenspeeltditeenrol.Indieneenminimalediktevandedekvloerisvereist,zaldezegemiddeldveeldikkermoetenzijnenisdussprakevanaanzienlijkmeermateriaalgebruik.Controlevandevlakheidvandeondergrondalvorenstegaansmerenofgietenisdanookaltijdgewenst.

ZuiverheidvanhetoppervlakHet spreekt voor zich dat geen verontreinigingen mogenvoorkomendienadeligzijnvoordehechting.Gedachtkanwordenaanstof,vuilenvet.

Omeenhechtendedekvloerdirectopdedraagvloertekunnenaanbrengen,zijnduséénofmeervandevolgendehandelingennoodzakelijk:

ReinigenvandeondergrondOnder reinigen is te verstaan het verwijderen van al diebestanddelen die een nadelig effect kunnen hebben opde hechting. Hiertoe behoort ook het verwijderen vaneen eventueel gevormd huidje aan het oppervlak van dedraagvloer.

opruwenvandeondergrondBijeengladdeondergrondisopruwenveelalaanteraden.Stralenmetgranulaatof stofvrij stralen zijnhiervoorges-chiktemethoden.Bijeenruwebetonvloerkanvaakwordenvolstaanmethetschoonspuitenvandeondergrond.

BevochtigenvandeondergrondBij calciumsulfaaten cementgebonden dekvloeren zaleen sterke zuiging van de ondergrond voorkomen moetenworden.Ditkandoorhetaanbrengenvaneenhechtprimerofdoorhetbevochtigenvandeondergrond.Hetbevochti-


�1


gen betekent wel dat de droogtijd zal toenemen. Vandaardat in veel gevallen beter gekozen kan worden voor hetaanbrengenvaneenvoorstrijkmiddel.Voordatdedekvloerof een eventuele uitvlaklaag wordt aangebracht, moet devloerlichtzijnaangedroogd.Ophetmomentvanaanbren-gen,mogenergeenplassenophetoppervlakstaanenmaghetoppervlaknietmeerglimmen.Bij een kunstharsgebonden dekvloer is het bevochtigenjuistnietgewenstenooknietnodig.Kunststoffenhechtenimmersuitstekendopeendrogeondergrond.

aanbrengenhechtlaagOm het contact tussen de ondergrond en de dekvloer teverbeteren,ishetaanbrengenvaneenhechtlaagveelalaanteraden.Indenogvochtigehechtlaagwordtvervolgensdedekvloermortelaangebracht.Bijeenkunstharsgebondenhechtlaagkanooknauithardenvan deze laag worden begonnen met het aanbrengen vandeeigenlijkedekvloer.Dehechtlaagmoetdanwelwordeningestrooidmetfijnzandomeengoedehechtingtegaran-derenvandelateroptebrengenkunstharsgebondenlaag.

12.2.3 ZwevendedekvloerBijeenzwevendedekvloerzijnuiteraardgeenvoorbewerkin-gen nodig die leiden tot een hechting aan de ondergrond.Veelvandein12.2.2genoemdemaatregelenkunnendanookachterwegeblijven.

Aandachtspuntenzijnwel: vlakkeondergrond

Een bijzonder punt van aandacht is het eventueel uitvlak-kenvandeondergrond.Omervoortezorgendatdeisolatie-platenvlakgelegdkunnenworden,zijngroteoneffenhedennietwenselijk.Uiteraardkunnen,alshetomincidentengaat,lokaalvoorkomendeuitstekendedelenwordenverwijderd.Watgrootis,wordtdaarbijmedebepaalddoorhetisolatie-materiaal.Zozalmineralewolminderlasthebbenvanonef-fenhedenenuitstekendedelen.Eenstarplaatmateriaalheefthierwellastvan.Ookdikteverschillenindedekvloermoetenzoveelmogelijkworden voorkomen. Dit om een zo gelijkmatig mogelijkedroging te krijgen en scheuren zo veel mogelijk tevoorkomen. Globaal geldt dat de laagdikte van de aan tebrengendekvloerdetoelaatbarehoogteverschilleninabso-lutezinbepaalt.Bijeendekvloervan20mmiseen‘bult’van10mm50%vandedoorsnede.Bijeendekvloervan60mm‘slechts’15%.Ookoverwatgrotereafstandmogendehoogteverschillenniettegrootzijn.

voorkomencontactbruggenVoorkomenmoetwordendatdeaantebrengendekvloerspeciecontactkanmakenmetdeondergrond.Daarommoetendeisolatieplaten goed tegen elkaar worden aangesloten. Bijhetaanbrengenvandespeciemoethetverschuivenvandeplaten worden voorkomen. Een lekkage van specie kanverderwordenbeperktdoorhetaanbrengenvaneenfolie.De overlap tussen de verschillende banen moet tenminste80 mm bedragen. Bij een uitvoering van een zwevendedekvloeromakoestischeredenenmoetuiteraardveelzorgworden besteed aan alle aansluitingen en doorvoeren.Nergensmagdedekvloercontactmakenmetwandendieopdevloerstaanofleidingendiedoordevloerheenlopen.

Afb. 48: Effect niet vrijhouden tegelvloer (dekvloer wel vrijgehouden)

ruimtevooruitzettenBij dekvloeren met vloerverwarming moet extra aandachtwordenbesteedaanhetvrijhoudenvandevloerinverbandmet lengteverandering van de dekvloer. De minimaal be-nodigde ruimte kan worden berekend door de thermischeuitzetting van het dekvloermateriaal te vermenigvuldigenmet de grootst denkbare temperatuurverhoging, gerekendvanafdetemperatuurwaarbijdevloerwordtaangelegdendegrootstezijdevandedekvloer.Neemalsvoorbeeldeencementgebonden dekvloer, een vloerveld van 10 meter eneen temperatuursverschil van 45°C (maximaal denkbaar)– 15°C (temperatuur bij aanleg) = 30°C. Bij een lineairetemperatuursuitzettingscoëfficiënt van 0,012 mm/m pergraadtemperatuursverschil isdebenodigderuimte(b)dusteberekenenuit:

b =lengtevloerveldxuitzettingscoëfficiëntxtemperatuurswisseling=10x0,012x30=3,6mm


�2


12.3 verderevoorbereidingenondergrond

12.3.1BeugelenleidingenenverloopleidingenBijgietdekvloeren ishetvanbelangdat leidingengoedzijnvastgezetomopdrijventevoorkomen.Kruisende leidingen moeten zoveel mogelijk wordenvoorkomen.Bijzwevendevloerenishetbeterdeleidingenoptenemenindeondergrondofindeuitvlaklaag.

Leidingen in de dekvloer leiden ook tot dikkere vloeren invergelijkingmetdesituatiedatdeleidingenzijnopgenomeninbijvoorbeelddedraagvloer.Ditblijktondermeeruitdevol-gendebepalingeninnormen:- Indenormvoorzwevendedekvloeren(NEN2742)

isbepaalddatdedekvloerdikteverhoogdmoetmoetenmetdediktevandeleiding.

- VolgensNEN2741moet,indienindedekvloerleidingenof buizen worden aangebracht, de dikte van de dekvloerboven deze leidingen of buizen tenminste 20 mm bedra-gen.Bijcementdekvloerenmeteentoplaagmoetdetotaledekkingbovendeleidingentenminste28mmzijn.Een enkele leiding kan dus al tot gevolg hebben dat degehelevloeraanmerkelijkdikkerwordt.

12.4 eisenaanomgevingDeeisenaandeomgevingvloeienvoortuit:- dezorgdatde(chemische)reactiesineenaanvaardbaar

tempokunnenplaatsvinden(niettelangzaam,maarookniettesnel);

- hetvoorkomendateenvroegtijdigevochtbelasting optreedt;- hetvoorkomenvaneentesnelle(uitdrogings)krimp.

Dezezorgresulteertineisenaandeomgevings-enoppervlak-tetemperatuur,alsmededeluchtvochtigheid.Voorcement-encalciumsulfaatgebondendekvloerengeldtdat:- detemperatuurvandeondergrondendeverhardende

speciegedurendedeeerstedriedagennietlagerdan0°Cenniethogerdan30°Cis;

- deluchtvochtigheidgedurendetenminstetweeetmalenniet onderde50%voorcalciumsulfaaten80%voorcement komt.

Voor kunstharsgebonden dekvloeren geldt, ter indicatie enafhankelijkvanhettypebindmiddel,dat:- detemperatuurvandeondergrondendeverhardende specietenminste10°Cis;- derelatieveluchtvochtigheidtijdensdeuithardingten hoogste85%is.

Om nadelige effecten op de pas aangebrachte cement- ofcalciumsulfaatdekvloertevoorkomen,moetderuimtewaarinde dekvloer wordt aangebracht vrij zijn van grote luchtver-plaatsingen. Om vergelijkbare redenen moet het gebruikvan heaters bij lage omgevingstemperaturen, met de nodigevoorzichtigheidplaatsvinden.Heatersmogennooitopdevloerwordengerichtomdatandersplaatselijkeentesterkedrogingontstaat.

12.5 specieeigenschappen,aanbrengen dekvloer

Aspectendiebijhetsamenstellenvaneendekvloerspecieaan-dachtmoetenkrijgenzijn:

verwerkbarespecieDekvloerspecies worden in twee uiteenlopende consisten-ties verwerkt, veelal afhankelijk van het type bindmiddel.Bijgespaandevloerenissprakevaneenaardvochtigecon-sistentie. Gietspecies kenmerken zich door een vloeibareconsistentie.Dezespecieisniette‘modelleren’,maarvloeituitoverhetoppervlak.Hetvoordeelhiervanisdatmeteengeringe inspanning een vlakke vloer kan worden gereali-seerd.Naarmatedespeciemeerplastischtotvloeibaarwordt,neemtechterdekansopontmengingtoe.Dit,omdatdezwaarderedelensteedsminder‘drijvend’wordengehouden.Eengoedekorrelopbouwvanhetmengselwordtmettoenemendeplas-ticiteitdanooksteedsbelangrijker.

beperkenvandekrimpDe krimp van een dekvloermateriaal wordt in hoofdzaakbepaalddoordehoeveelheidbindmiddelendehoeveelheidvrij,niet-gebondenwater.Ookdekorrelopbouwspeelteenzekere rol. De hoeveelheid bindmiddel en de hoeveelheidaanmaakwater moet dus zoveel mogelijk worden beperkt.Eengoedopgebouwdzandmengselspeelthierbijeenessen-tiëlerol.

juistemechanischeeigenschappenUiteraardzullendehoeveelheidbindmiddel,deopbouwvanhet toeslagmateriaal en de verdere samenstelling zodanigmoetenzijndataandegewenstemechanischeeigenschap-penwordtvoldaan.Voorzoverhetoppervlakte-eigenschap-pen betreft, speelt ook de nabehandeling een rol alsmedeeventuelenabewerkingen.


�3


12.6 specieopbouwenaanbrengen

12.6.1InleidingWaterisnodigvoordereactievanhetbindmiddelenhetver-krijgenvaneenverwerkbarespecie.Dehoeveelheidwaterdiewordt toegevoegdmoet zo laagmogelijkwordengehouden.Slechts een deel van het aanmaakwater wordt chemisch en/of fysisch gebonden. Het overige deel verdwijnt door ver-damping.Dit leidt totkrimpen luchtholtendieeennegatiefeffect hebben op de sterkte. Cement is in staat ten hoogste40% van het cementgewicht aan water chemisch (25%) offysisch(15%)tebinden.Calciumsulfaatkan,indevormvananhydriet,ongeveer25massaprocentenaanwaterbinden.Eenovermaataanwaterkanleidentotontmengingvandespecieenwaterafscheiding.Ditkanweerleidentotlaagvormingaanhetoppervlak,watnadeligisvoordehechtingvaneventuelevloerafwerkingen.Bovendienzalhetwaterdatnietchemischof fysisch moet worden gebonden via verdamping moetenverdwijnen.Dehoeveelheidbindmiddelmoetzobeperktmo-gelijkwordengehouden.Hetbindmiddelisnamelijksterkvaninvloedopdematevankrimpendechemischebestandheid.

Bij een slecht opgebouwd mengsel zou in theorie met zeerveelcement tochaandesterkte-eisvoldaankunnenworden.Veelcementlevertechterdenodigeproblemenoptenaanzienvankrimp.Aangeradenwordtnietmeerdan(HG)400kg/m3cement toetepassen.Gebruikelijkiseencementgehaltevan250tot350kg/m3(afhankelijkvanfijnheidmoduluszand).Despeciekrijgtveelaleenaardvochtigeconsistentiedoortoevoe-genvan50%tot60%vanhetcementgewichtaanwater(water-cementfactor0,5tot0,6).

12.6.2CaIciumsulfaatgebondenEengebruikelijkeverhoudingbindmiddel-zandbijcalcium-sulfaatisongeveer1:2.Ookvoorcalciumsulfaatgeldtdathettoeslagmateriaalbijvoorkeurzogrofmogelijkmoetzijn.Defijnheidmodulusmoetgroterzijndan2,8.Eengoedekorrelop-bouwis,geziendevloeibarespecie,zeerbelangrijkomgeenontmenging te krijgen. De verhouding water - bindmiddelbedraagtongeveer0,35tot0,40.Omdegewensteconsisten-tie te krijgen,wordt verder eenplastificeerder (vloeimiddel)toegevoegd.Dehoeveelheidbindmiddelisbijcalciumsulfaat-gebondendekvloerenrelatiefhoog(400-600kg/m3).Doordegeringekrimpvancalciumsulfaatinvergelijkingmetcementlevertditechtergeenproblemenop.

12.6.3KunstharsgebondenOp hoofdlijnen geldt voor kunstharsgebonden mortelhetzelfde als bij de andere bindmiddelen.Alles staat of valtmeteengoedopgebouwdmengselvantoeslagmaterialenmetzo min mogelijk holle ruimten.Aandachtspunt is de sterke

warmteontwikkeling door de reactie van hars en harder.Aanmakenvangrotehoeveelhedenbindmiddelmoetdanookworden voorkomen. De temperatuur kan dan snel stijgen,waardoorookdeverhardingsnellerverloopt.Chemischereac-tiesverlopennamelijksnellernaarmatedetemperatuurhogeris.Als vuistregel wordt wel aangehouden dat een tempera-tuurverhoging van 10°C leidt tot een verdubbeling van dereactiesnelheid. Omgekeerd betekent een temperatuursver-lagingvan10°Ceenhalveringvandetijd.

12.7 nabehandelen

Dewijzeennoodzaakvannabehandeleniszeersterkafhan-kelijkvanhetbindmiddel.- Bijcementgebondendekvloerenmoethieraanbijzonder

veel aandacht worden besteed. Hoewel de nabehandelingstaat omschreven in de norm NEN 2741, is het vaak eenondergeschoven kindje en vindt het niet of nauwelijksplaats. Een zwakke, verbrande toplaag die gemakkelijk teverwijderenis,kanhetresultaatzijn.Zekeralsdevloerenineenopenbouwwordengesmeerd.Bijeengeslotenruimtezaldestijgendeluchtvochtigheidervoorzorgendatdrogingmindersneloptreedt.

- Voorcalciumsulfaatgebondendekvloeren,diealsvloeibaremassawordenaangebracht,isrelatiefweinignabehandelingnoodzakelijk.Desondanksmoetookhierwordengezorgddatzekerdeeerstedagennieteentesnelledrogingoptreedt.

- Kunsthars-enasfaltgebondendekvloerenhebbengeennabehandelingnodig.

De nabehandeling van een cementgebonden dekvloer moetdirect na het aanbrengen van de vloerspecie beginnen. Na-behandelingkanplaatsvindendoormiddelvanbevochtigen,afdekkenmet folieofhet toepassenvaneennabehandeling-middel(inhetEngels“curingcompound”).Bijnabehandelenmeteenfolieiseenwaarschuwingopzijnplaats.Foliekanbijhetonjuistaanbrengeneenomgekeerdeffecthebben.Alsdefolienamelijkniet geheel aansluit opdevloer, kancondensontstaanaandeonderzijdevandefolie;waterdatafkomstigis uit de dekvloer. Door luchtverplaatsingen onder de folie(schoorsteeneffect)wordtditcondensvochtvervolgens‘weg-geventileerd’. In plaats van het voorkomen van verdampenvanvocht,wordthet juistversterkt.Eenfoliemoetdanookaltijdaansluitendopdevloerwordenaangebracht,zonderdatluchtverplaatsingkanoptreden.


�4


Afb. 49: Oppassen bij afdekken met folie (links goed, rechts fout)

Aangemaakte dekvloerspecie moet, afhankelijk van de tem-peratuur,binnen1tot2uurinhetwerkzijnaangebracht.Deverwerkingstijd is vaak korter wanneer kunstharsdispersiesaandespeciezijntoegevoegd,is.Zodradespeciegaatuitdro-gen,begintdefilmvorming,dieonomkeerbaar is.Door toe-voegenvanwaterwordtdespecienogwelplastischmaardepolymeerdeeltjeswordennietmeeropgelostenzullendusnietmeergaanverfilmen(hebbenditalgedaan).

De verwerkingstijd van kunstharsgebonden producten iskort en afhankelijk van de heersende temperatuur en detemperatuurvanhetmateriaal.

FolieFolie


��


13 IngeBRuIKneMen(deK)vLoeR13.1 Inleiding

Hetmomentwaaropeencementgebondenofcalciumsulfaat-gebondendekvloeringebruikkanwordengenomenofverderkanwordenafgewerkt,isvooreengrootdeelafhankelijkvan:- debereiktesterkte;- hetrestvochtgehalteendusdedrogingssnelheid.

Tussen het afwerken van de dekvloer en de volledige inge-bruikname is sprake van een gedeeltelijke ingebruikstelling.Zokaneerstlichtvoetgangersverkeerwordentoegelaten,danlichtetransportmiddelenenuiteindelijkalhetbeoogdeverkeer.De tijdsperiode tussen aanbrengen en gedeeltelijke of volle-dige ingebruikname hangt van de twee genoemde factorenaf.Dezefactorenzijnzelfweerafhankelijkvanhetgekozendekvloertype (hechtend, los of zwevend), van het gebruiktebindmiddelenvandeverhardings-endrogingscondities(tem-peratuur,luchtvochtigheid).Tabel33laatzienwathieroverinNEN2741isgeregeld.Dezegenormeerdewaardenstaanvaakinschrilcontrastmetdepraktijk,waarbijdekvloerenalsnelwordenbelopenenbelast.HetisduswenselijkopdrachtgeversteinformerenoverdezebepalingeninNEN2741.

Kunstharsgebondenvloerenmogenpasnavolledigeuithardingchemisch en mechanisch worden belast. Echter, dit momentzalindepraktijkduidelijkvroegerzijndanbijeenmineraal-gebonden dekvloer het geval zou zijn geweest (ca. 1 weekt.o.v.ca.4weken).

In gebruik nemen (dek)vloer

Periode vanaf aanvang Maximaal toelaatbarenabehandelingstijd *1 verkeersbelasting en gebruik

0 dagen tot en met 4 dagen Geen enkele vorm van belasting5 dagen tot en met 7 dagen Licht voetgangersverkeerVanaf 7 dagen Lichte transportmiddelen en/of

bouwwerkzaamhedenAls tenminste 70% van de Volledige belasting door verkeervereiste druksterkte is bereikt waarop de cementdekvloer is ontworpen*1 De aangegeven perioden gelden bij een omgevingstemperatuur van 10 oC tot 20 oC.Bij hogere omgevingstemperaturen en met een gunstige nabehandelingsmethode zijn kortere perioden mogelijk. Bij lagere temperaturen is meer tijd nodig voordat de vloer (gedeeltelijk) in gebruik kan worden genomen.

13.2 sterkteOm een goede sterkte en samenhang te krijgen, ook aan debovenzijde, iseengoedenabehandelingnodigbijcementenin zekere mate ook bij calciumsulfaatgebonden vloeren. Bijkunstharsissprakevaneenzeersnellereactieenisnabehande-lenveelal niet aandeorde.Eerdergeldenhier eisen aandeluchtvochtigheid,deruimte-enondergrondtemperatuur.Dezespelenoverigensookbijcementencalciumsulfaat.

Voor de omstandigheden tijdens het uitharden en het mo-mentvanbelastenvandevloergeldt eenaantalvuistregels.Uiteraardzalinspecifiekegevallenaltijdnaardedaadwerkelij-kesituatiemoetenwordengekeken.

CementgebondenVooreencementgebondendekvloergeldthetvolgende.- Eencementgebondendekvloermoetgedurendetenminste

eenaantaldagengoedwordennabehandeld.Inwoongebou-wenwordtditbijvoorbeeldbevorderddoorramenendeurengesloten tehoudenenniet teventileren.Hierdoorontstaateen hoge luchtvochtigheid die een voortijdige drogingbe-lemmert.

- Omscheurvormingtevoorkomen,ishetwenselijkgedurendetenminsteeenweektochttegentegaan.

- Naongeveereenweekislicht(voetgangers) verkeermogelijk.- Na15dagenkandevloerwordenbelast,maar

geconcentreerdelastenmoetenwordenvoorkomen.Naongeveer28dageniseenvolledigeingebruiknamemogelijk.

Tabel33:Ingebruiknamevolgens9.5vanNEN2741:2001

��


Desterkte-ontwikkelingvancement is sterkafhankelijkvandetemperatuur.Ditgeldtderhalveookvoornabehandelings-tijd en het moment waarop de vloer in gebruik kan wordengenomen.Bij hogere temperaturen zijn kortere nabehandelingstijdenmogelijk.Bijlageretemperatureniseenlangeretijdvoorhettoelatenvanverkeerwenselijk.Inzwevendedekvloerenopeenisolatiepakket treden hogere spanningen op.Voor dergelijkevloerenwordtdanookgeadviseerdeenlangeretermijnaantehoudenvoordatdevloeringebruikwordtgenomen.

CalciumsulfaatgebondenVoor calciumsulfaatgebonden vloeren gelden kortere tijdendan voor cementgebonden vloeren, doordat de chemischeverhardingsnellerverloopt.Erhoeftdusminderlangtewordennabehandeldenmethetdrogenkaneerderwordengestart.

Het is van belang dat de calciumsulfaatgebonden dekvloernahetstortennietdirectaaneensterkedrogingwordtbloot-gesteld.Eerstzaldevloerongeveertweedagenineenvochtigeomgevingmoetenreageren,bijvoorbeeldeenruimtemeteenhoge, relatieve luchtvochtigheid. Praktisch kan dit bijvoor-beeldwordengerealiseerddoorderuimteaftesluitenwaarindevloerisgegoten.Hiernakandevloeraandrogendeomstan-dighedenwordenblootgesteld.

Metbetrekkingtothetbelastengeldt:- naongeveer2tot3dagenislichtvoetgangersverkeer mogelijk;- toteenouderdomvan7dagenmoetenmechanische belastingenwordenvoorkomenoftoteenminimum wordenbeperkt;- eenvolledigeingebruiknameismogelijkvanafongeveer 14dagen.

Omdat de sterkte van een calciumsulfaatgebonden dekvloerin belangrijke mate afhankelijk is van de hoeveelheid rest-vocht,ishetdrogingsgedragvaninvloedophetmomentwaar-op de vloer mag worden belast. Belangrijker is vaak echterhet drogingsgedrag in verband met het aanbrengen van eenvloerafwerking.

KunstharsgebondenVoorkunstharsgebondendekvloerengeldtdatvolledigeinge-bruiknamealnaenkeledagenmogelijkis.Kunstharsgebondenvloerenhardenbetrekkelijksneluit.Eenepoxygebondenvloerkannaongeveer24uurwordenbelopen.Volledigebelasting(inclusiefvocht)isdoorgaansmogelijknaongeveer7dagenbij20oCdoorhardingstemperatuur.Eenkunstharsalspolyme-thylmetacrylaat(PMMA)reageertveelsneller.Eendekvloermet dit bindmiddel is na ongeveer 3 uur beloopbaar en na

2 dagen volledig te belasten. Gebruik van dit bindmiddel isvanwegehetVOS-besluitaanvoorwaardengebonden.

gietasfaltGietasfaltvloeren zijn vrijwel direct na aanleg beschikbaarvooralhetverkeerwaaropdevloerisontworpen.

13.3 drogingenrestvocht

Voorhetaanbrengenvaneenafwerkingendeingebruiknameisnietalleendesterktebelangrijk.Minstensevenbelangrijkisdatdedekvloervoldoendedroogmoetzijn.Indepraktijkblijktvaakdedroogtijddebepalendefactortezijnvoorhetaldanniethalenvandegeplandebouwtijd.

Eenmateriaaldatsneldoorhardt,zoalscalciumsulfaat,heeftalsvoordeeldatdevloerweersneltoegankelijkisvoorvoet-gangersverkeerwaardoordeafbouwfasekanwordenvervolgd.Daar tegenoverstaateenrelatiefdichterestructuurvandezevloeren en het lagere vochtgehalte dat moet worden bereiktvoordatdevloerafwerkingkanwordenaangebracht.Daardoorkanhetuiteindelijkeverschilintijdstipvanopleveringtusseneendekvloeruitcalciumsulfaatofzandcementweleensnietveeluitmaken.

Ten aanzien van vocht zijn er twee perioden te onder-scheiden:- Deperiodevanverharding,waarbijhetbindmiddel

chemischreageert.Indezeperiodemoetdrogingjuistwordenvoorkomen.

- Deperiodevandroging,waarbijdedekvloereenvochtgehaltemoetkrijgendatin‘evenwicht’ismetdeomgevingendatvoldoetaandevereistendiebijdegewenstevloerafwerkinghoren.

Voorcementgebondendekvloerenisvochtgeenbelemmeringvoordevloerzelf.Uiteraardkaneenhoogvochtgehaltewelleidentotklachten(vorstschadebuiten)enmaaktheteenverdereafwerkingveelalonmogelijk.Voor calciumsulfaaten magnesietgebonden dekvloerenis vocht wel funest voor de mechanische eigenschappen.Vochttoetreding na verharding moet dan ook altijd wordenvoorkomen.Ookhetvochtgehalteopmomentvanaanbrengenvaneenvloerafwerkingiskritisch.

Vloerafwerkingen worden op basis van de dampremmingonderverdeeld in sterk dampremmende vloerafwerkingen,matig dampremmende vloerafwerkingen en niet-damprem-mendevloerafwerkingen.Linoleum,polyvinylchloride(PVC)enepoxycoatingszijnvoorbeeldenvansterkdampremmende


��


afwerkingen.Juteenkokosmattenzijnvoorbeeldenvandamp-open materialen. Verder moet rekening worden gehoudenmet overige vochtbronnen, zoals vocht in de onderliggendeconstructie(draagvloer).Het toelaatbare restvochtgehalte in de ondergrond is afhan-kelijkvan:- dedampdichtheidvandeaantebrengenvloerafwerking;- devochtgevoeligheidvandetoegepastematerialen;- hetbindmiddelwaaruitdedekvloerbestaat.

Naarmateeenvloerafwerkingdampdichterwordt,zalhetrest-vochtpercentagelagermoetenzijn.Zolevertnaaldviltnauwelijksproblemen op, ook indien het restvochtgehalte nog hoog is.Somsishetdusverstandigditmateriaaleerst(tijdelijk)aantebrengenomdevloerdegelegenheidtegevengoedtedrogen.Linoleum en kunstharsgebonden vloerafwerkingen leverendoorgaanseensterkdampremmendeafwerkingop.Natuurlijkgeldtdatindienmaterialennietgevoeligzijnvoorvocht,hetooknieterg isalszeopeenwatvochtigeonder-grondwordenaangebracht.Hetmateriaalkandannietrottenofwordenaangetast.Echter,hetgaatnietalleenomaantasting,maarookomeeneventuelevochtzwellingdiekanoptreden.Ditlaatstekanervoorzorgendaterplooiengaanontstaanineenvloerafwerkingofdatdezeloskomt.Bij cementgebonden dekvloeren wordt doorgaans een hogerpercentage restvocht geaccepteerd dan bij calciumsulfaatge-bonden dekvloeren. Bij cement zijn percentages tot enkelemassaprocenten nog toelaatbaar. Bij calciumsulfaat in com-binatiemeteendampdichteafwerkingwordtveelaleenrest-vochtgehaltegeëistvanminderdan0,5massaprocent.Bijeendampopenafwerkingmagditoplopentot1massaprocent.

Hetaanwezigevochtgehaltekaninhetwerkwordenbepaaldmet de calciumcarbid methode (CM). Deze meetmethodeheeftindepraktijkdevoorkeur,aangezienanderemethodengebaseerd op weerstandsmetingen een veel minder zuiverbeeldgeven.Hiermeewordendusonnodigerisico’sgelopen.VoorhetmetenvanhetvochtgehaltewordtverwezennaarhethoofdstukTest-enmeetmethoden.


��


14 voegen

14.1 Inleiding

Ineenvloerkunnendiversesoortenvoegenvoorkomen.Iedertypevoegheeftzijneigenfunctieenverschijningsvorm.Func-tieenverschijningsvormzijndaarbijaanelkaargekoppeld.

Verschillendesoortenvoegenzijn:- stortvoegen;- bewegingsvoegen(dilataties);- schijn-ofkrimpvoegen;- omtrek-ofscheidingsvoegen(uitzetvoegen);- constructievoegen.

Deplaatswaarvoegenmoetenkomen,moetalbijhetontwerpzijnvastgelegd.Ditomdathetvan invloed isopdeprijs,deplanningendegebruikswaardevandevloer.Ditlaatstegeldtmet name bij vloeistofdichte vloeren, waar elke voeg vloei-stofdichtmoet zijnuitgevoerd (zieHoofdstuk10).Uiteraardbrengtdatextrakostenmetzichmee.

14.2 stortvoegenBijgrotevloerveldenkanhetsomsnietandersdandatdevloerinfasenwordtaangebracht.Tussende‘dagproducties’kandaneenstortvoegofstortnaadwordenaangebracht.Eenstortvoegonderscheidtzichvananderevoegendoordathetbijditsoortvoegdebedoelingisdatdeuiteindelijkevloereengeheelvormt.Eenstortvoegisduseenniet-beweegbareonderbrekingindevloer.Natuurlijk is het raadzaam het beëindigen van de productiezoveelmogelijkaf testemmenensamen te latenvallenmeteenandertypevoeg,bijvoorbeeldeendilatatie.

14.3 Bewegingsvoegen(dilataties)Bewegingsvoegen of dilataties vormen een volledige door-snijding van de dek- of betonvloer. Er worden als het wareafzonderlijkevloerveldengecreëerd. Indien indedraagvloerdilatatievoegenvoorkomen,moetendezealtijdwordendoor-gezet in de dekvloer. Ook in een eventueel aan te brengenvloerafwerkingmoetendezevoegenwordendoorgezet.

De vraag lijkt gerechtvaardigd of in bepaalde gevallen(bijvoorbeeldbijdikkevloerpakkettenvanniet-hechtendeofzwevendedekvloeren)dezebewegingsvoegennietachterwegekunnenblijven. Juist omdatvoegenmeer aanleidingkunnengeventotonthechting.Hetmogelijkachterwegekunnenblijven,wordtinbelangrijkemate bepaald door de daadwerkelijk optredende bewegingvandedilatatievoegendeouderdomvandeconstructie.Steldatoverbetonnenvloerelementenvanelk4meterlengteeen

dekvloer moet worden aangebracht. De elementen bevindenzichaandenoordzijdevaneengebouw.Demaximaaldenkbarevervormingindevoegisdanongeveer:lineaireuitzettingscoëfficiënt(=0,012mm/moCvoorbeton)xlengte(4m)xtemperatuurverandering.

Bijeentemperatuurverschil(ΔT)van+30ºCtot-10ºClevertditeenvervormingopvan:

0,012x4x40=1,9mm.

Bij dikke afwerkvloeren (> 50 mm) of elastische vloeraf-werkingen moet het mogelijk zijn, net zoals bij scheurover-bruggende coatings, deze vervorming in het dekvloerpakketofdeafwerkingoptevangen.Overigenskandeze,indieneenafwerkingwordtdoorgezet,zichwelgaanaftekenendoorbi-jvoorbeeldplooiendieontstaanbijhetsamendrukkenvanhetmateriaalofeeninsnoeringbijhetuitrekken(afb.50).

Afb. 50: Effect doorzetten dunne vloerafwerking over voeg

Voegen

��


Afb. 51: Scheur vanuit inwendige hoek en voeg en mogelijkheid om dit te voorkomen. 14.3.1schijn-ofkrimpvoegenKrimpvoegen worden aangebracht om ongewenste, grilligverlopende scheuren van de vloer te voorkomen tijdens hetdoorhardenvanhetmateriaal.Krimpvoegenwordenmeestalaangebracht door zagen. Worden geen krimpvoegen aange-bracht, dan zal de scheurvorming redelijk ongecontroleerdplaatsvinden.

Kenmerkendvoorkrimpvoegenisdatzenietoverdegehelediktevandevloerwordenaangebracht.Eenvuistregelisdatze tot tenminste1/3evandevloerdiktewordenaangebrachtomvoldoendeeffectieftezijn.Bijhetkrimpenvandevloerzaldanweleendoorlopendescheurontstaan,waarbijdevloer-helftenhorizontaalwordenontkoppeld.Eenverticaleontkop-peling hangt af van de scheurbreedte. Vaak zal nog enigedeuvelwerkingmogelijkblijveninverticalerichtingdoordehaakweerstandvanhetgrilligbreukvlak(afb.52).Gegaran-deerdisditechterniet(afb.53).

Afb. 52: Resterende deuvelwerking afhankelijk van scheurwijdte

Bij cementgebonden vloeren (dek- en betonvloeren) zijn inhetalgemeenmeerkrimpvoegennoodzakelijkdanbijvloerenopbasisvancalciumsulfaat.Kunstharsgebondenvloerenhebbeninhetalgemeeneengoedeinwendige verdeling van de spanningen en krimpen niet ofnagenoegniet,waardoorkrimpvoegenniettotmindernoodza-kelijkzijn.

Delocatiesvankrimpvoegenmoetenaansluitenbijdescheurendiedevloerzelf‘ingedachte’heeft.Gebruikelijkisdergelijkekrimpvoegen aan te brengen op plaatsen waar de breedtevan de vloer sterk verandert, zoals onder deuropeningen enbijL-vormigevloeren.Eenkrimpvoegwordtgecreëerddooreennaadindevloeraantebrengentottenminste1/3evandedekvloerdikte.

Afb. 53: Een krimpvoeg had dit grillig verloop kunnen beperken

Denoodzaaktothetaanbrengenvankrimpvoegenisafhankelijkvandetoelaatbaarheidvaneventuelescheuren,zieook15.7.9.Indien‘wilde’krimpscheurengeenprobleemopleveren,ishetaanbrengenvankrimpvoegengeennoodzaak.

Hetaanbrengenvankrimpvoegenbijhechtendevloerenkansoms meer problemen oproepen dan oplossen. Immers, bijelkebeëindigingvaneenvloerveldmoetendespanningenindedekvloerofdraagvloerwordenovergedragen.Ditgebeurtdoorschuifspanningen.Bijelkerandontstaateenpiekindezeschuifspanningen,hetgeenonthechtingindehandwerkt.Bijhechtendevloerenmoethetaantalkrimpvoegendanook toteenminimumwordenbeperkt.

Voor monolithisch afgewerkte betonvloeren die elastischworden ondersteund moeten volgens CUR-Aanbeveling 36zaagsnedenwordenaangebrachtinvakkenvan7mx7mtotmaximaal15mx15m. Indepublicatie “Monolietvloeren”vandeVOBNzijnvoorwaardenopgenomen(afb.54).- Voegenloodrechtopdeplaatrandaanbrengenengeen scherpehoekenmaken.- Stramienmaatvandevoegenzoveelmogelijkafstemmen opdievandekolomstramienen.

Voegen

�0


- Inzagenzodatbijvoorkeurvierkanteofnagenoegvierkantevloerveldenontstaanmeteenmaximaleverhoudingvandezijdenvan1:1,3.

- GeenverspringendevoegenofT-voegenaanbrengen.- Rondomkolommeneenruitvormigpatroonzagen.- Inzagenzosnelmogelijkenuiterlijkbinnen48uur.

Wordttelaatingezaagddanheefthetweinignutmeer.Bijstaalvezelbetonkaneengeringeschadeontstaanterplaatsevandezaagsnededoordatvezelsworden‘uitgetrokken’.

Afb. 54: Voorbeeld zaagpatroon (bevat overigens wel een hoek van 90o)

14.3.2omtrek-enscheidingsvoegen(uitzetvoegen)Omtrek- of scheidingsvoegen zijn nodig bij niet-hechtendedekvloerenenzijnbedoeldomdevloerdenodigeruimte tegeven om vrij te vervormen. Deze vervormingen treden oponder invloed van temperatuur- of vochtwisselingen. Hetcreëren van de vrije ruimte gebeurt door het toepassen vankantstroken.

Kantstrokenmoetenzozijnsamengesteldenvanafmetingzijndatdevervormingen (uitzettenofkrimpen)vandedekvloerongehinderdkanplaatsvinden.

Debreedtevandevrijeruimteendusdediktevandekantstrook,nodigvoorhetopvangenvanbewegingendoortemperatuur,isteberekenenuit(zieookrekenvoorbeeld):

x100

waarin:d isdiktevandekantstrookinmm;αis de lineaire temperatuursuitzettingscoëfficiënt van dedekvloerinm/moC(zietabel34);

ΔTisdemaximaalteverwachtentemperatuurstijging vandedekvloerinoC;l isdegrootstwerkendelengteinmm;c isdesamendrukbaarheidvandekantstrook,in%.

Indien de ruimte tussen dekvloer en aansluitend bouwdeeldoordekantstrookblijvendmoetwordenafgedicht,moetindeberekeninghetverschiltussendelaagsteenhoogstetempera-tuurvandedekvloerwordenaangehouden.Tevensmoetreke-ningwordengehoudenmeteeneventuelekrimpverkortingvande dekvloer.Verder zal in plaats van de samendrukbaarheidc uitgegaan moeten worden van de duurzaam toelaatbarevervormingDtvvanhetmateriaal(in%).Overhetalgemeenzaleenkantstrookderuimtenietblijvendhoevenafdichtenenishetvoldoenderekeningtehoudenmetvoldoenderuimtevoorhetuitzettenvandevloer.

Bijhetvaststellenvandebreedtevandekantstrookenhetma-teriaaliseenaantalaandachtspuntenvanbelang:

• Calciumsulfaatgebondenvloerenvertonenbijdeuithardingookenigezwel(maximaal0,2mm/m).Voordittypevloerzalhiermeerekeningmoetenwordengehoudenbijhetberekenenvandediktevandekantstrook.

• Indepraktijkzaleenkantstrookvan8mmdiktedoorgaans voldoendezijn.

• Bijdemaximaalteverwachtentemperatuursverhogingvandedekvloerspeeltdeaanvangstemperatuureenrol.Hoehogerdezeis,hoekleinerdetoenamezalzijn.

• Elkmateriaalheefteeneigenlineaireuitzettingscoëfficiënt(tabel34).Voordelineairetemperatuursuitzettingscoëfficiëntpergraadtemperatuurverschilgeldtterindicatie:cementge-bonden:(10tot12)×10-6m/mencalciumsulfaatgebonden:(12tot25)×10-6m/m.Eenwaardevan10×10-6m/mkomtovereenmeteenvervormingvan0,01mmpermeterlengteper graad temperatuurverschil. De werkende lengte is delengtediedevervormingzalbepalen.Bijeenvloerdierond-omwordtvoorzienvanisolatieenvrijkanbewegen,isditinprincipedehalvelengteofbreedtevandevloer.Eenvoorbeeld:Bijhettoepassenvaneencementgebondendekvloermet eenwerkende lengtevan5m, een tempera-tuurstijging van ten hoogste 20oC en een isolatiemateriaalmeteensamendrukbaarheidvan20%,bedraagtdebenodigdedikted=(12×10-6×20×5000)×100/20=6,0mm.

Voegen

�1


• Alsvanwegeakoestischeaspectensprakeisvaneenzwevendevloer,moethet toe tepassenmateriaaleenlagedynamische stijfheid bezitten. Bij voorkeur niet meer dan100MN/m3,bepaaldvolgensNEN-ISO9052-1.Materialenalsmineralewol,geëlastificeerdpolystyreenenfoamkun-nenhieraanvoldoen.

• Hetgebruiktevoegmateriaalmoetvoldoendehoogzijn,datwilzeggentotbovenhetafwerkniveauvandevloerafwerking.

Tabel34:Voorbeeldenvanlineaireuitzettingscoëfficiënten(indicatief)

14.3.3ConstructievoegenConstructievoegenzijn tijdelijkebeëindigingenvandevloerdieontstaandoordateengrotevloerinmeerderedagen/fasenwordt gemaakt. In gerede toestand is feitelijk geen sprakemeervaneenvoegofhetmoetzijndateenconstructievoegeenfunctiekrijgtalskrimp-ofdilatatievoeg.

Bijbredevoegen iser, afhankelijkvanhetverkeer,kansopbeschadigingvandevoegranden.Hetopnemenvaneenhoek-ofdilatatieprofielisdanaantebevelen.Dezeproductenzijnerinvelesoortenenmaten.Bijzwaarbelastevoegovergangenmoethethoekprofielwordenverankerdinofopdedraagvloer.

Bij lichtverkeer isverankering indedekvloermogelijk.Bijhoekijzersmoetdevoegconstructiezodanigwordenuitgevoerddathetliggendebeenrustopdedraagconstructieenhetverticalebeenderandbeëindigingvormt.Eenveelgemaaktefoutisdatditjuistandersomwordtgedaanendaterdangeenverankeringinhetbetonofdedekvloeraanwezigis(afb.55).

Afb. 55: Plaatsen van een hoekprofiel (links goed, rechts fout)

Materiaal Uitzettingscoëfficiënt in mm/m per oC

Beton 0,010 – 0,012

Staal 0,010

Epoxy 0,030 – 0,090

Polyurethaan 0,090

Rubber 0,110 – 0,200

Bitumen 0,200

Vurenhout 0,005

Natuursteen 0,004 – 0,007

Voegen

�2


15 dooRsChadeensChande15.1 Introductie,schadeofgeenschade

Het merendeel van de dek-, beton- en afwerkvloeren wordtgemaaktzonderdaterproblemenzijnen/ofschadeontstaat.Waarweldiscussieontstaat,gaathetvaakooknogomver-keerdeverwachtingenendushetnietduidelijkvoorafspecifi-cerenof aangevenwatverwachtmagworden. In een aantalgevallenontstaatechteschade.Wetenhoebepaaldegebrekenofonvolkomenhedenkunnenontstaan,helptzetevoorkomen.Vandaar dat we in dit boek op enkele veelvoorkomendemechanismenenoorzakenvanschadeingaan.

Allereerstishetgoedeenjuistbegriptekrijgenvanschade.Vanschadeissprakealsietsnietvoldoetaandeverwachtingenenhetgebrekhetfunctionerenvanhetonderdeelindewegstaat.Is over esthetische aspecten niets afgesproken, dan kunnenvlekkennietalsschadewordenaangemerkt.Eerdermoetdanwordengesprokenoveronvolkomenheden.Erisimmersnietsoverhetuiterlijkafgesprokenenhetbelemmerthettechnischfunctionerenniet.Isjuistwelgesprokenovereenegaalogendevloer,danzijnvlekkenwelalsschadeaantemerken.

Of iets een schade of een onvolkomenheid is, is dus medeafhankelijk van het soort afwerking. Waar de grens ligt, isvaakinnormenvastgelegd.Voorhetgemaksprekenweinhetvervolgvandithoofdstuksteedsoverschade,maarhetkandusookomeenonvolkomenheidgaan.

15.2 Indelingschadebeeldenen-oorzaken

Schadebeeldendiebijvloerenkunnenwordenvastgesteldzijnondermeer:- kuilvorming;- doorponsen(onvoldoendesterkte);- afzanden,stofvorming;- verweringvandetoplaag;- teopen(poreus)oppervlak;- scheurvormingenafgebrokenranden;- teruwoppervlak;- onthechting;- krassen.

Deschade-oorzakendieleidentotdegenoemdeschadebeeldenkunnentalrijkzijn.Ookkunnenzeinverschillendefasenvanhetontwerpenhetbouwproceswordenvoorkomen.Hieronderstaan enkele voorbeelden van schades in relatie tot de fasewaarinmaatregelengenomenhaddenkunnenwordenomdezeschadetevoorkomen.

Bijontwerpentijdensuitvoering,schadedoor:- tesnelleingebruikname,tesnelbelastenvandevloer;- teveelwarmtetoevoer;- tocht;- vorstofneerslag.

Bij selectie materiaal en verwerking van materiaal, schadedoor:- slechtekorrelopbouw;- teveelfijnmateriaal;- geringekorrelsterkte;- schadelijke,bindtijdvertragendebestanddelen;- zwellendtoeslagmateriaal;- gebruikvervuildwater.

Bijverwerkingvanmateriaal,schadedoor:- teveelbindmiddel;- teveelwatertoevoegen;- verkeerdedoseringgrondstoffen;- telangeopslagvoorverwerking;- onvoldoendevoorbehandelenondergrond;- onvoldoendeverdichting;- tevlugofjuisttelaatafwerken;- tegeringelaagdikten;- ongelijkmatigeoftesnelleuitdrogingdooronvoldoende bescherming;- tegrotevoegafstanden.

Tijdenshetuithardenofdoorgebruik,schadedoor:- calamiteiten;- foutiefgebruik;- overbelasting.

Eenaantalschade-oorzakenwordthieronderbesproken.

15.3 onthechtingenscheuren

15.3.1InleidingIndieneendekvloerofvloerafwerkingloskomtvandeonder-grondofscheurt,wordtditdoorgaanstoegeschrevenaaneenonjuiste uitvoering. In bepaalde gevallen is dit niet terecht.Het zijn dan bijvoorbeeld de verwerkte materialen en/of devoorgeschrevenlaagdiktendieaanleidinghebbengegeventothetloskomenofscheuren.Hoezorgvuldighetvloerenbedrijfookwerkt,scheurenen/ofloskomentreedtdanaltijdop.Ookapplicatieomstandigheden en de draagvloer zelf kunnen eenoorzaakzijn.

Door schade en schande

�3


15.3.2ontstaanspanningeninmateriaalBijgehechtematerialenontstaanspanningenophetgrensvlakenindematerialendoor:

• krimpverschillenDezekrimpverschillenzijneengevolgvanbijvoorbeelddeuithardingofdrogingvaneennieuwmateriaaldatopeenreedsuitgewerkteondergrondwordt aangebracht.Bij cementge-bondenmortelsissprakevanuitdrogingskrimpenbijsommi-gekunstharsgebondenmortelsvanpolymerisatiekrimp.Ookalisdekrimpvaneenmateriaalgelijk,dannogkanhijver-schillenindetijd.Dithangtsamenmethetdrooggedrag.Eencementgebondendekvloerdroogtvanwegezijnopenstruc-tuurrelatiefsnellerdanbeton.Vuistregelsdiewelwordenaangehouden, zijneendrogingvan1cmperweekof eendroging van 1 mm per dag. Uiteraard is daarbij wel eendrogendeconditievereist(relatieveluchtvochtigheidminderdan65%).Bijbetonkanhetwelmaanden tot jarendurenvoordathetevenwichtsvochtgehalteisbereikt.Deexactetijdisafhankelijkvandedikte,dedichtheidvanhetmateriaalendedrogingcondities.Hetevenwichtsvochtgehalte ishetvochtgehalte dat hetmateriaal aanneemtbij degemiddeldheersende relatieve luchtvochtigheid. De krimp van betonzaldusmedeafhankelijkzijnvandeomstandighedenwaarinhetverblijft(tabel35).Bijbetonopgeïsoleerdeondergrondenkandeverdampingalleen aan de bovenzijde plaatsvinden, waardoor het velejarenduurtvoorhetevenwichtsvochtgehaltewordtbereikt.

Tabel35:Krimpbetonvolgens6.1.6vanNEN6720

• lengteveranderingendoorverschilin temperatuursuitzettingofvochtwisselingen

Elk (poreus) materiaal zal, nadat het zijn droging heeftondergaan, in lengte veranderen door temperatuur- envochtwisselingen.Detemperatuurvervormingenzijndaarbijdominant. Deze vervormingen worden bepaald door dethermische uitzettingscoëfficiënt van het materiaal en detemperatuurwisselingendiehetondergaattenopzichtevande gemiddelde waarde. In het geval van vloerverwarmingzullenvormveranderingengroterzijndanzondervloerver-warming,omdatdevloertemperatuurhogerwordt.

Relatieve luchtvochtigheid Drogingskrimp in %

0-60% droge lucht 0,040

60-85% buitenlucht 0,025

85-100% zeer vochtig 0,010

100% in water 0,000

Materialendieopelkaarwordenaangebracht,kunnenduseenverschillendetemperatuuruitzettinghebben.Enerzijds omdat het een ander materiaal betreft. Zo is deuitzettingscoëfficiënt per graad temperatuurstijging of da-lingvanbijvoorbeeldgranietongeveer0,005-0,009mm/m.Voor beton is dit 0,010-0,012 mm/m. In het ongunstigstegevaldusmeerdan2keerzoveelalsgraniet.Anderzijdsomdatdevloernooitinzijngeheelgelijkwordtopgewarmd of afgekoeld (denk aan zonbestraling aan hetoppervlakofhet aanzettenvanvloerverwarmingofvloer-koeling).

• verschilinstijfheidEen stijf en hard materiaal zal bij een gelijkblijvende,opgelegdevervormingrelatiefveelspanningnaarzich toetrekken.Neembijvoorbeeldeenstalenstripmetdaaropeenelastiekje.Bijhetuitrekkenvervormenhetelastiekjeendestripevenveel.Hetelastiekjezaldoordegroteelasticiteit(lage elasticiteitsmodulus) nauwelijks onder spanning ko-mentestaan.Destalenstripwel.Ditaspectspeelteenrolalseenconstructiegelijkmatigwordtopgewarmd,maardematerialeneenverschillendeuitzettingscoëfficiënthebben.

• doorbuigingBijdoorbuigingvaneensamengesteldsysteemzal, indiendevloereenruimteoverspant,hetonderstedeelondertrekkomen te staan en het bovenste deel onder druk. Bij eensamengesteld pakket leidt dit tot schuifspanningen op hetgrensvlak van de verschillende materialen en, gemiddeldgezien,drukkrachtenindezonebovende‘neutralelijn’.Bij betonnen vloeren speelt na de directe doorbuigingvooral het kruipgedrag een rol. Kruip is het verschijnseldat een materiaal doorbuigt onder een constante belasting(vergelijkbaarmeteenhoutenboekenplank).Volgensonzebouwvoorschriftenzijntoelaatbarevervormin-gen relatief fors en eerder afgestemd op gebruikswaardendan op het voorkomen van gevolgschade. In NEN 6702(TGB1990)isvoorvloerenwaaropgeenscheidingswandenwordengeplaatsteeneinddoorbuigingvantenhoogste0,004keerdeoverspanning(bijliggeropsteunpunten)toegestaan.De einddoorbuiging is de doorbuiging in de eindfase tenopzichtevaneenvolkomenvlakkevloer(afb.65).Bij 7,5 meter betekent een doorbuiging van 0,004 keerde overspanning maar liefst 30 mm. Bij twee lagen metverschillende stijfheid die op elkaar zijn aangebracht,ontstaanhierdoorgroteschuifspanningen(zieafb.56).


�4


Afb. 56: Afschuiven als gevolg van doorbuiging van op elkaar aangebrachte materialen

15.3.3gevolgenbijhechtendevloerBij een hechtende vloer is sprake van een verhinderdevervorming.Devolgendesituatieskunnenontstaan.

• onthechtingOnthechtingtreedtopalsdeschuifspanningenophethechtvlakhoger worden dan de hechtsterkte van de afwerklaag aande ondergrond of de treksterkte van het materiaal wordtoverschreden.

• scheurenScheurenontstaaninhetmateriaalalsdetrekspanninginhetmateriaaldetreksterkteoverschrijdt.

Indepraktijkisvaakteconstaterendateenvloerloskomtlangsderandofterplaatsevanscheurendiezijnontstaan.Ditisuithetkrachtsverloopvaneenhechtendevloergoedteverklaren.Langsuiteindenvanvloerenofterplaatsevanscheurenisdeschuifspanninginhetgrensvlakmaximaal.Voordezespanningengeldtglobaal:

τ=e√(k.E.h)

Waarin:τ isdemaximaleschuifspanninginN/mm2;e ishetkrimp/vervormingverschilvandeafwerklaag inmm/mm;k isdeweerstandvandeondergrondtegenverschuivingen inN/mm3;E isdeelasticiteitsmodulus(stijfheid)vandeafwerklaag inN/mm2;h isdediktevandeafwerklaaginmm.

Defactorkisduseenmaatvoordewrijvingsweerstand.Indiendematerialenvrijoverelkaarkunnenschuiven,iskgelijkaan0endusontstaanergeenschuifspanningen.Probleembijhetberekenenvanspanningenisvaakdatdefactorknogonvol-doendeonderzochtenbekendis.Dit in tegenstelling totbij-voorbeelddeelasticiteitsmodulusvaneenmateriaal.

De schuifspanningen staan ook weer in verhouding totspanningen loodrecht op het contactvlak. Deze spanningenkunnendushoogoplopenalsheteenstarmateriaalismetveellaagdikte,datooknoggoedhechtendisaangebracht.Zozeerzelfsdatonthechtinglangsdevrijerandeneenlogischeffectis.Vandaarookdatindenormenvoordekvloereneenbepaal-dematevanonthechtingistoegestaan,ookaliseenhechtendeuitvoeringovereengekomen.

Demaximaletrekspanninginhetopgebrachtemateriaalbedraagt:

s=E•e

Waarin:s isdetrekspanninginN/mm2.

Debeideformuleslatenziendat:- detrekspanningnietafhankelijkisvandedikte.

Begrijpelijk,omdatbijeentweekeerzodikkelaagweltweekeerzohardaanhetmateriaalgetrokkenmoetwordenomhetoplengtetehouden.Echter,erisooktweekeerzoveelmateriaal.Dekrachtgedeelddoorhetoppervlakblijftdangelijk;

- deschuifspanningweldiktegerelateerdis.Hoedikkerde laag,hoegroterdeschuifspanningdieoptreedt;- dekrimpdusvooreenbelangrijkdeeldespanningenbepaalt. Ook een rol speelt de specifieke stijfheid(elasticiteitsmodulus).Hetbeheersenvandietweeaspectenis dus een belangrijke voorwaarde om ook de spanningendieontstaantebeheersen.

Afb.57schetstdespanningsopbouwopeenvoudigewijze.Terplaatsevaneenvoegovergangkunnengeentrekspanningeninhetmateriaalaanwezigzijn.Erisimmersgeenmateriaaldataandedekvloerkan‘trekken’.Detrekspanninginhetmateriaalwordtdanookgeleidelijkopgebouwdvannulaanhetuiteindetot de maximale waarde verderop. Voor de schuifspanninggeldthetomgekeerde.Dezeismaximaalaanhetuiteindeenminimaalevenverderop.Detrek-enschuifspanningverlopendus over de lengte van de dekvloer. Overigens worden despanningen snel open afgebouwd.Al op vrij korte afstandvaneenvrijerandisdespanningvolledigop-ofafgebouwd.DetrekspanningismaximaalopeenafstandLdiegroterisdan6√(E.h/k).


��


Afb. 57: Spanningsopbouw in dekvloer en op grensvlak

Voorzoweleencementgebondendeklaag(elasticiteitsmodulusten hoogste 30.000) en een kunststofgebonden dekvloer(elasticiteitsmodulus10.000)wordtbijdegebruikelijkelaag-diktengeengroterelengtegevondendan1meter.Dithoudtindatindegangbareafwerkvloerenreedsbijeenvloerlengtevan1mdetrekspanningenmaximaalzijn.Inveelgevallenzalditreedszijnopgetredenbijafstandenkleinerdan0,5m.Hetaanbrengenvankrimpvoegenineenhechtendedekvloerheeftdusweinigzinalsdeonderlingeafstandvandezevoegengroter isdandeze 0,5 meter. Praktisch betekent dit dat in een hechtendevloergeenvoegenaangebrachthoeventeworden,behalvealsdezeookindeondergrondaanwezigzijn.

Dekansopscheurenenonthechtingwordtdusinbelangrijkematebepaalddoor:- hetkrimpgedragvanhetmateriaal;- delaagdiktewaarinhetmateriaalwordtaangebracht.

Dit betekent dat bij een keuze van materialen hiermeerekeningkanwordengehoudenalserverschillendemateria-lenbeschikbaarzijn.Eenprobleembijdekeuzeisevenweldat krimpgegevens zelden kwantitatief zijn beschreven inproductbladen.

b b=2à 3d

<b

scheur

dekvloerondervloer

a

a2

a1

b

b2

b1

schuifspanningen inde dekvloer

trekspaningen in dedekvloer

breuk in de dekvloerdoor overschrijdingvan de trekksterktevan de mortel

scuifspanningen inde gescheurde dekvloer

trekspanningen in de gescheurde dekvloer

15.3.4ernstonthechtingenscheurenScheurenzullen,mitszenietbewegendzijn,zeldenhettech-nischfunctionerenvaneendekvloerindewegstaan.Ditgeldtzeker voor eventuele krimpscheuren in een hechtende dek-vloer.Bijbewegendescheurenvraagteenbewegendescheuraandachtbijhettoepassenvaneenvloerafwerking.Dezezalzodanigmoetenwordenuitgevoerddateengeringebewegingvaneenscheurkanwordenopgevangen.

Ookonthechtinghoeftbijeendekvloervanvoldoendesamen-hang en dikte geen probleem op te leveren. Bij onthechtingontstaatdoorhetbelastenvandevloereenanderespannings-verdeling(zieafb.58).Desondanksisernognietechtsprakevan buiging zoals bij een dekvloer op een verend materiaal(ziehoofdstuk12.2.3).Doorhetbeoordelenvandedikteendesamenhangvandemortelendezetetoetsenaanbijvoorbeelddeeisenvooreenhechtendeenzwevendevloer,kaneenin-schattingwordengemaaktvandeernstvandeonthechting.

Afb. 58: Effect onthechting vloer op spanningsverdeling

15.4 schotelen

Een ‘bekend’ verschijnsel van losse dekvloeren of matighechtende dekvloeren is het schotelen aan de randen en dehoeken van een vloerveld. Schotelen is het ‘opkrullen’ vandedekvloer.Deoorzaakiseenongelijkmatigeuitdrogingenduskrimp.Debovenzijdedroogtsnelleruitenwilverkorten.Deonderzijdedroogtzeer langzaamenkrimptaanmerkelijklangzamer.Doorditkrimpverschilgaatdevloerholstaan.

Dematewaarinschotelenoptreedt, isafhankelijkvanondermeer:- dekrimp(drogings)gradiënt.Eenzeergeleidelijkeuitdroging vermindertde‘bolling’;- de krimpmaat van het materiaal. Calciumsulfaat heeft bijvoorbeeldeengeringedrogingskrimp.Schotelentreedt welop,maarisnauwelijksmerkbaar;- destijfheidvanhetmateriaal;- dediktevandelaag.


��


Eenbelangrijkgevolgvanhetschotelenisdatdevloerlangsderandvrijkomtvandeondergrondengaatzweven.Wordtdeopgekrulderandzwaarbelast,danontstaanscheuren.

Afb. 59: Schematische voorstelling schotelen

15.5 delaminatie

Delaminatie aan de bovenzijde van een monolithischafgewerkte betonvloer is een soms voorkomend fenomeen.Overdeoorzaakbestaatnoggeeneenduidigheid.Erzijnenigeaspectenaantewijzendievaninvloedkunnenzijn.Invrijwelallegevallenwaarindelaminatieoptrad,bleekhetbetonoverde doorsnede een sterk verhoogd luchtgehalte te hebben.Percentagestotwel15volumeprocentzijndaarbijvastgesteld,terwijlnietmeerdanenkeleprocentennormaalis.Hoeditkan,isnogonvoldoendebekend,alzijnhieroverwelgedachtenentheorieën aanwezig.Zo lijkenbepaalde typenplastificeerdereengroterekansopschadetegevendananderen.

Afb. 60: Opgetreden delaminatie

Delaminatieontstaatineenvrijvroegefase.Ditblijktondermeer uit het breukvlak van de losgekomen schilfers. Breuktreedtoplangshettoeslagmateriaal.

Metbetrekkingtothetmechanismevandeschadewijzenweoptweemogelijkheden.

- Alsbetonmeteenverhoogdluchtgehaltewordtafgewerktmeteenoppervlakteverdichter,danwordtluchtuitdetop-laagverdreven.Doordedichtestructuurvandetoplaagdiehierdoor ontstaat, kunnen dieper gelegen luchtbellen nietmeernaarbuitentredenenverzamelendezezichonderdezetoplaag.Ditmechanisme treedtalopvoorhetaanbrengenvaneeneventueleinstrooilaag.

- Alseeninstrooilaagwordttoegepast,kanhetvoorkomendatalsgevolgvanbleeding(waterafscheiding)debovenstelaagvanhetnognietingestrooidebetoneenminderekwaliteitheeftdanhetbetonindekern.Hetinstrooienheeftvervolgenstot gevolg dat deze mindere laag wordt afgedekt met eenzeerhoogwaardigelaag.Delaminatieishierdushetgevolgvanhetinstrooien.

Datuiteindelijkeenlossetoplaagontstaat,wordttoegeschrevenaan:- hetbezwijkenvandezezwakkelaagdoorkrachtendiehier tijdenshetnabewerkenopwordenuitgeoefend;- krimpspanningen,gecombineerdmetscheurenen schotelen,waardoordetoplaagloskomtvandeondergrond (zieafb.61).

Afb. 61: Scheuren en schotelen leiden tot losse laag [Bron: Stufib rapport 12]

Wenoemennogeenaantalaspecteninrelatietotdelaminatievanbetonvloeren.- Opmerkelijkisdaterbijschadesomswordtvastgestelddat

hetbetoneenzeerhoogluchtgehalteheeft.Eenluchtgehaltedatnietterugtevindenisinderesultatenvandespecieopdecentrale.Kennelijkkanhetvoorkomendatbijhettransportof verwerken extra lucht wordt ‘ingebracht’ in de versiespecie.

- Hetlijkteropdatbepaaldeplastificeerdershetontstaanvan schadeindehandwerken.- Ookishetmogelijkdateencombinatievanstaalvezels

(dieaanelkaarzijngelijmd)enhulpstoffenbijtransportenverwerking leiden tot een verhoging van het luchtgehaltevandespecie.


��


Bijeenmechanismealshiervoorbeschrevenkomtveelaleentoplaaglosvanenkelemillimetersdik.Hetkannatuurlijkookzijndatdelaminatieontstaatdoordat te laatmetafwerken isbegonnen.Deinstrooilaagisdannietgoedingewerkt.Of,in-diengeeninstrooilaagistoegepast,decementslikdiebijhetafwerkenontstaatwordtnietvermengdmetdereedsopgeste-venbetonspecie.Hetgevolgiseveneenslosseschilfersaanhetoppervlak,echtermeteengeringedikte(minderdan1mm).Overigenszouditdanwelbetekenendatovereenzeergrootoppervlakonthechtingmoetontstaan. Ietswat indepraktijknietaltijdwordtaangetroffen.Hetschadebeeldmoetverdernietwordenverwardmetvorst-schadeofbrandschade.Beidekunnennamelijkeenzelfdebeeldoproepenvanschilfersbetondieloskomen.Hetisnatuurlijkeenvoudignategaanofvorstofbrandaandeordezijn(ge-weest),bijvoorbeelddoordeopdrachtgeverhieromtevragen.

Afb. 62: Vorstschade pas gestorte betonvloer

Het voorkomen van onthechting van toplagen betekent danook vooral het voorkomen van hoge luchtgehalten in beton(niet meer dan 5 volumeprocent). Ook zal een overmatigewaterafscheiding negatief kunnen uitwerken, zeker als devloerwordtingestrooid.

Alsdelaminatieisopgetreden,ontstaatvaakdediscussieofditnogdoorblijftgaan.Hetantwoordhieropiseenvoudig.Erisredelijkconsensusdatdeinvloedsfactorenallemaaltijdenshetstortenofkortdaarnaontstaan(drogen).Ditbetekentdatdebelastingdievervolgensoptreedt,deschadezichtbaarmaakt.Isdevloeralenige tijd intensiefgebruikt,dan ishetniet teverwachten dat meer schade zal ontstaan. De omvang enintensiteitvandedelaminatiezaldanookinbelangrijkematebepalenwatdeoplossingis.

Bijeengeringematevanonthechting(diversekleineplekken)zallokaalhersteleenprimakeuzezijn.Treedtonthechtingopeenzeergrootoppervlakop(watmeestalniethetgevalis),danzalnaarmeerstructureleoplossingenmoetenwordengezocht.Frezenenschurenofalleenschurenkandanvaakeenpraktischeoplossingzijn.Eendunnetoplaagwordtdanverwijderdmetalsgevolgdateenterrazzoachtiguiterlijkontstaat.Eenvisueelduidelijkanderbeeldmaareen technischzekernietminderevloer. Blijft de opdrachtgever, vooropgesteld dat dit voorafuitdrukkelijk isovereengekomen,staanopeen‘egaal’grijzevloer, dan zal overlagen of coaten de enige oplossing zijn.Immers als expliciet eisen zijngesteld aanhet uiterlijk, kannietvolstaanwordenmeteenverwijzingnaareenfunctioneelgeschiktevloer.Uiteraardkunnendewerkzaamhedenpaswordenuitgevoerdnadatdelossedelenzijnverwijderdendevloerisgevlaktofvlakgeschuurd.

15.6 ongelijkmatigvervormen,doorbuigen dragendeondergrond

Schadeaaneendekvloerofvloerafwerkingkanookontstaanalsonvoldoenderekeningwordtgehoudenmetvervormingenvandeondergrond.

Bij vrijdragende vloeren speelt een aantal effecten die vanbelang kunnen zijn bij het voorkomen van gebreken in dedekvloerofdevloerafwerking.Belangrijkisbijvoorbeeldofdediverseelementenonderlingverschillendkunnenvervormen.Zijndeelementennietgekoppeld,danisditmogelijk.Verschilinvervormingkandanontstaandoorbijvoorbeeldverschilindrogingofbelastingopdevloer.Ooktredenvervormingverschil-lenopalslangeenkorteelementennaelkaarwordengeplaatst.

Bij vrijdragende vloeren is het verder van belang rekeningtehoudenmethetaanwezigzijnvantussensteunpunten.Dit,omdatbovendit tussensteunpunteenscheurkanontstaan inde dekvloer of vloerafwerking door het doorbuigen van dedraagvloer.

Afb. 63: Effect verschillende plaatlengten

Afb. 64: Effect doorbuiging boven tussensteunpunt

bovenaanzicht

zijaanzicht

bovenaanzicht

zijaanzicht


��


Dedoorbuigingvaneendraagvloerontstaatvanuit:- eendirectedoorbuiging;- eentijdsafhankelijkedoorbuiging.

De directe doorbuiging ontstaat door het eigen gewicht vande vloerelementen. Verder zorgen ook dekvloeren, vloeraf-werkingenofwandendieeropwordenaangebrachtdoorhunlastvooreendirectedoorbuiging.Tenslottezalelkekeeralsdevloerwordtbelasteendirectedoorbuigingoptreden.Detijdsafhankelijkedoorbuigingontstaatdoorkruipvanhetbeton.Kruipishetverschijnseldateenmateriaalindeloopdertijdvervormtondereengelijkblijvendebelasting.Diteffectisbekendvaneenhoutenboekenplankdiedoorbuigtindeloopdertijd.Betongedraagtzichnetzo.

In de NEN-norm voor belastingen en vervormingen voorbouwconstructies (NEN6720)zijneisenopgenomenaandeverschillendedoorbuigingendiemogenvoorkomen.Ombij-voorbeeldaandeeisvandebijkomendedoorbuigingtekunnenvoldoen,krijgenvrijdragendedraagvloerenvaakeenzeegmee(eenbollingnaarboven).Daarmeewordtbereiktdatnabelasteneenvlakkevloerwordtgerealiseerd.

Afb. 65: Diverse begrippen, waaronder bijkomende doorbuiging (Ubij)

Detoelaatbarevervormingenvolgensonzebouwvoorschriftenzijnrelatiefforseneerderafgestemdopgebruikswaardendanop het voorkomen van gevolgschade. In NEN 6702 (TGB1990)isvoorvloerenwaaropgeenscheidingswandenwordengeplaatsteeneinddoorbuigingvantenhoogste0,004∙ℓtoegestaan.Bij een overspanning van 7,5 meter is dit maar liefst 30mm.Bijtweelagenmetverschillendestijfheiddieopelkaarzijn aangebracht, ontstaan hierdoor grote schuifspanningen(zieschematischafb.56).

15.7 scheuren

15.7.1scheurtypenEr kan een aantal verschillende scheurtypen in betonnendraagvloerenen/ofdekvloerenwordenaangetroffen.Genoemdworden:- zettingscheuren;- plastischekrimpscheuren;- thermischekrimpscheureninjongbeton;- scheurendoortemperatuurbelasting;

- scheurendooruitdrogingskrimp;- craquelé;- scheurendoorverhinderdevervorming;- scheurendooroverbelasting.

15.7.2Zettingscheuren(draag-endekvloeren)Bij een plastische tot vloeibare specie willen zwaardere de-lenuitzakken.Ookkaneenplastischespeciewat ‘inzakken’(afb.66).Isersprakevaneendikteverschildanzaldeverkor-tingbijhetdikkeredeelgroterzijn.Hierdoorontstaateenscheuropdeovergangvanhetdunneendikkevloergedeelte.Bekendisookhetontstaanvanscheurenbovenleidingenofwapening.Doordeleidingwordthetgedeeltebovendeleidingbelemmerdin het ‘inzakken’. De specie naast de leiding kan wel vrijvervormen.Hetgevolgiseenscheurbovendeleiding.

Afb. 66: Scheuren door ‘inzakken’ specie [Bron: Betoniek]

15.7.3plastischekrimpscheuren (betonvloer,vloeibaredekvloerspecies)Bij plastische tot vloeibare mengsels is er kans op water-afscheiding (bleeding). Dit water zal verdampen. Zolangdewateruitstootgroterisdandeverdampingzalerweinigaanhet betonoppervlak te zien zijn. Wordt de verdamping gro-terdandewateruitstoot,dangaatdeverdampingdoortot indeporiën.Debetonspeciegaatkrimpenmetalsgevolgfijnescheurvorming,tevergelijkenmethetuitdrogenvanklei.Plastische krimpscheuren ontstaan in de uitvoeringsfase enkunnenookindezefasewordenvoorkomenofiniedergevalbeperkt.Ermoetwordengezorgddathetindespecieaanwezigewaternietkanverdampen.Deenigedoelmatigeaanpakvoorhetontstaanofbeperkenvanplastischescheurvormingisduseengoedenabehandeling.

15.7.4ThermischekrimpCementreageertchemischincontactmetwater.Hierbijkomtwarmtevrij.Indeeerstefasevandeverhardingzaldetempe-ratuurdoordezereactiehoogkunnenoplopen.Eenenanderwordtondermeerbepaalddoordeaanvangstemperatuurvandespecie,deomgevingstemperatuurenbijvoorbeeldtoevoe-gingvanwarmtedoorzonbelasting.Dechemischereactiegaatnamelijksnelleralsde temperatuurhogerwordt.Erontstaatalshetwareeen‘kettingreactie’.


��


Als het jonge beton niet wordt beschermd en het ‘s nachtsbijvoorbeeldsterkafkoelt,wilhetbetonkrimpen.Detreksterkteisdanechternogzeer laag.Er isdanduseengrotekansopscheuren.

15.7.5scheurendooruitdrogingskrimp (betonvloerendekvloer}Doorhetverdampenvanwaterverminderthetvolumevanhetbeton. Deze volumevermindering gaat gepaard met scheur-vorming wanneer er sprake is van verhinderde vervorming.De spanningenzullengrotendeelsdoor relaxatie enhet zeerlangzame verloop van de uitdroging worden afgebouwd.Door opname van voldoende wapening op de juiste plaatsen het aanbrengen van dilatatie- en krimpvoegen, kunnenongecontroleerde krimpscheuren worden beperkt. Ook hetverlagenvandehoeveelheidaanmaakwaterenhetvoorkomendatvroegtijdigvochtwordtonttrokken,zijnmaatregelendiescheurendooruitdrogingskrimpkunnenbeperken.

15.7.6Craquelé(betonvloer,vloeibare/plastische dekvloerspecies)Hetverschijnselcraqueléisteomschrijvenalshetbarstenvandehuidvandevloerineengrilligpatroon(afb.67).Debetonhuidheeftopdezeplaatseneenveellageretreksterkte.Doortem-peratuurverschillenenvochtbewegingenontstaantrekspannin-genindebetonhuidmetzeerfijneenzeergrilligverlopendescheurtjes tot gevolg. Om een materiaal minder gevoelig temaken voor craquelé worden bindmiddelrijke mengsels af-geraden.Ookmoetontmengingwordenvoorkomendooreenzo laag mogelijke consistentie en een optimale korrelgrade-ring.

Afb. 67: Craquelé in een betonvloer

15.7.7scheurendoorverhinderdevervormingEigenlijk geldt dit algemeen. Er zullen pas trekspanningenontstaanendusmogelijkscheurenalseenvervormingwordtverhinderd.Dehiervoorbeschrevenscheurendoorkrimpzijnduseigenlijkookvoorbeeldenvanscheurendoorverhinderdekrimp.In15.3isuitgebreidingegaanopspanningendieontstaanalsvervormingenwordenverhinderd.Dezeanalyseisopnagenoegelkmateriaalencombinatievanmaterialenvantoepassing.

15.7.8voorkomenvanscheurenUit de oorzaak van scheuren, zoals besproken, kunnen ookgelijk maatregelen worden herleid, waarmee de kans opscheurensterkisteverkleinen.Genoemdworden:- hetaanbrengenvanhetmateriaalopeenvlakke

ondergrond.Beter nog, een wrijvingsloze ondergrond. Ditlaatstezalpraktischnietmogelijkzijn,maarkanwelwordennagestreefddoorbijvoorbeeldfolie.Ditheeftoverigenseenkeerzijde(zievolgendpunt);

- zorgendatdeuitdrogingnieteenzijdigplaatsvindt,maarzowel aan boven- als onderzijde. Betonvloeren kunnenbijvoorbeeldopeenpuinbedwordengestort;

- devloerloshoudenvanobstakelsalsrandbalken,poeren enkolommen;- afdekkenvandevloeralseensterkedalingvande

temperatuur wordt verwacht in de nacht. Omgekeerdafschermenalseentesnelleopwarmingwordtverwacht;

- toepassenvanmaterialenmeteenzolaagmogelijkekrimpmaat.Ditbetekenteengoedopgebouwdkorrelskeletenzominmogelijkbindmiddelenwater(bijcement).Beidelaatstezijnoverigensaanvoorwaardengebonden.Benadruktwordtdatzeerfijneoppervlaktescheurtjesmeteengrilligpatroon(dezogenoemdecraquelé)altijd inmeerofminderematezalvoorkomenineengevlinderdebetonvloer.

15.7.9ernstscheurenDeernstvaneenscheurhangtnatuurlijkafvandewijdteenhetdoelwaarvoordevloerwordtgebruikt.Somswordtvoorde toelaatbare scheurwijdte verwezen naar de constructieveregelgevinginNederland(NEN6720).Daarbijzijnafhankelijkvanhet typewapening enmilieuklasse eisengesteld aandescheurwijdte. Voor voorgespannen beton geldt daarbij eenmaximale scheurwijdte van 0,1 mm. Gewapend beton magscheurenhebbentot0,4mm.Hetbetrefthierechterscheurwijdtenvolgenduiteenbereke-ningvandeteverwachtenscheurenengerichtophetvoorkomenvan wapeningscorrosie. Dit zegt op zich dus niets over detoelaatbaarheid ervan. Stel immers dat een scheur water-voerendis,maarwelkleinerdan0,3mm.Voldoetdezedan?


100


Deconstructeurzalzeggen ja,wanthijvoldoetaandebere-kendewaarde.Degebruikerzalzeggennee,wantdewatervoe-rendescheurgeeftoverlast.Eenandervoorbeeldisvloeistof-dichtevloeren.Eenscheuroverdevolledikte isdaarbijniettoegestaan,ongeachtdewijdte(ziehoofdstuk10).

Een voor vloeren praktische toets is die op basis van heteffectdateenscheurheeftopdeweerstandtegenbelastingen.DoorStutechiseenscheurindelingvoorgestelddieditalsuit-gangspunthanteert.Ookkandezevoorde‘vraagspecificatie’gebruikt worden (tabel 36). De tabel is niet van toepassingopvloeistofdichtevloeren,hiervoorgeldenandereeisen (ziehoofdstuk10).

15.8 vloerverwarmingenwapening

Als gevolg van vloerverwarming worden spanningen in eenpakketverhoogd(bijopwarmingenafkoeling).Eriseenaantalmaatregelen waardoor de spanningen verminderd kunnenworden.- Dekkingzogrootmogelijkmaken(leidingenzodiep

mogelijk in cementdekvloer). Dit resulteert in een traagwerkend systeem, waardoor opwarmen op het grensvlaklangzaamzalplaatsvinden.

- Alsalwapeningwordttoegepast(overhetnutishierondermeervermeld)moetdezeindezonebovenhetmiddenvandedekvloeropgenomenworden(dezonewaardezespanningenvoorkomen). Wapening die op de isolatie wordt gelegd,dientslechtsalsmontagenetenmagnietalswapeningwordenbeschouwd.

Klasse Scheurwijdte Van toepassing voor vloeren ten hoogstei 0,2 mm zeer hoge scheurwijdte eis met hoge dynamische belasting uit kleine, harde wielen (staal)ii 0,3 mm hoge scheurwijdte eis met dynamische belastingen uit kleine, harde wielen (vol rubber of kunststof)iii 0,4 mm normale scheurwijdte eisen met dynamische belastingen door luchtbandeniv 0,5 mm lage scheurwijdte eisen zonder intern transportv geen eis geen scheurwijdte eisen

15.9 hetnutvanwapening

Wapeningzalscheurennietvoorkomen,welkanhetdegevolgenbeperken.Datwapeningscheurennietvoorkomt,hangtdirectsamenmetde stijfheidenhoeveelheidwapening. Inafb.68is schematisch een stuk betonvloer weergegeven met daarinwapening.Despanning(σ) ineenmateriaal isgelijkaandestijfheiduitgedruktinelasticiteitsmodulusEmaaldevervormingdiehetmateriaalmoetondergaan(ε).Informule:

σ=E•ε

DetotalekrachtovereendoorsnedeisgelijkaanF=oppervlakxσ

Alseensamengesteldmateriaalwordtuitgerekt,zalhetstijveremateriaalmeerkrachtnaarzichtoetrekken.


Tabel36:Indelingscheurwijdtevoorbedrijfsvloeren

101


Afb. 68: Krachtswerking in gewapend materiaal

Eengebruikelijkkrimpnetbetekenteenzeerlaagwapenings-percentage (dehoeveelheid staalperdoorsnede).StaalheefteenzeerhogeelasticiteitsmodulusE invergelijkingmetbij-voorbeeldbetonenmortel,namelijk210.000N/mm2.Betonheefteencirca10keerlagereelasticiteitsmodulus.Eenmortelnog lager. Praktisch betekent dit alles dat de wapeningweliswaarmeerkrachtnaarzichtoetrekt,maardat-geletopdebeperktehoeveelheid-demeestekrachttochindebetonmortelzit.

Dusbijeenrekvanbijvoorbeeld1mm/m(0,001)isdespanninginhetstaal:σ=210.000x0,001=210N/mm2

Derekvanhetbetonisdan:σ=21.000x0,001=21N/mm2.

Stel nu dat er 1% wapening is toegepast, wat zoals gezegdveelis(komtbijeenvloervan50mmneerop500mm2perm lengte). Bij een staafdiameter van Ø 8 mm (oppervlakstaaf ongeveer 50 mm2) moeten dus al 10 staven per metervloeraanwezigzijn(hart-op-hartdus90mm),totaalduseentheoretischnetvanØ8enmaaswijdte90mm.

Stel nu dat het beton scheurt.Alle kracht moet dan wordenopgenomendoordewapening.Dewapeningzaldaneersteenstukmoetenrekken,alvorensdezekrachtkanwordenoverge-bracht.Inhetbovenstaandvoorbeeldbetekentditongeveerdatdewapening10keermeermoetrekkendanderekbijbreuk.

Gesteldkanduswordendatpasophetmomentdatditmate-riaalbreekt,dewapeninginactiekomt,maardaneerstextramoetuitrekken.Wapeningvoorkomtscheurendusniet,maarzorgtervoordatdescheurwijdtebeperktblijft.Hoebeperkthangtafvanhetwapeningspercentage.Zouinhetgehanteerdevoorbeeldbijvoorbeeld2keerzoveelwapeningzijntoegepast,danhalveertdetoenameinscheurwijdtebijbenadering.

Voordeelvanwapeningisweldatdegescheurdedelenblijvensamenwerkendoorzogenoemdedeuvelwerking.

Kunststofvezelstoegepastineenaardvochtigedekvloerspeciehebbenweinigconstructievewaarde.Hooguitzoudenkrimp-scheurenaanhetoppervlakwatfijnerverdeeldkunnenraken.

15.10 schadedoorvochtEen veel gehoord misverstand is dat een materiaal, bijvoor-beeldeenkunstharsvloer,onthechtraaktdoordampspanningen.Waaromditeenmisverstandis,wordtbegrijpelijkalsnaardedampdrukvanwaterwordtgekeken(afb.69).

Bijkamertemperatuurisdezedampdrukminderdan0,01N/mm2.Bijkokendwaternogaltijdmaar0,1N/mm2.Vaneengoedhechtendecoatingbijvoorbeeldwordtveelalgeëistdatdezetenminste0,6N/mm2hechtaandeondergrondengemid-deld1,0N/mm2.Ditisdusveelgroter.Dampdrukalleenkandanooknimmerdeoorzaakzijn.Welishetzodatmethettransportofdeaanwezigheidvanwateran-dereprocessengeïntroduceerdkunnenworden.Denkdaarbijaanvorstschadeofzoutendieuitkristalliseren.Eenanderemo-gelijkheidisdatdoorhetvochthetmateriaalzijnsamenhangofsterkteverliest.

15.11 stofafgifte

Extremestofafgifteismeestaleengevolgvaneenslechtenabe-handeling.Daarbijmoetwelwordenopgemerktdatelkedek-vloerslijtendusaltijdleidttotstofvorming.Hetenebindmid-deliserechtergevoeligervoordanhetandere.Kunsthars-enasfaltgebondendekvloerenhebbenweiniglastvanstofafgifte.Bijcementencalciumsulfaatkanditzeerveelzijn,zekeralsdeuitvoeringgebrekkigisgeweest.Veelklachtenoverstofafgifteontstaandoordatdewensenhierovervoorafonvoldoendezijnbesproken. Het is immers geen enkel probleem om bijvoor-beeldookcementgebondendekvloerenstofarmtemaken.Een


Afb. 69: Dampdruk van water

102


goedenabehandelingeneenjuistsamengesteldeinstrooilaagkunnenwonderenverrichten,maarenigematevanstofvormingnooitvolledigvoorkomen.

15.12 gebrekaanstroefheidStroefheidiseenzeermoeilijkenlastigtehantereneigenschap.De stroefheid wordt bijvoorbeeld bepaald door het al dannietaanwezigzijnvanvochtopdevloer.Ookhet schoeiselendemaniervantransportleidentothetverschillendervarenvan de stroefheid. Vergelijkbaar met stofafgifte is het danook raadzaamvoorafduidelijkeafspraken temakenoverdegewenste stroefheid. Hiervoor zijn tegenwoordig handzamemeetmethodenbeschikbaar,zoalsdeFloorSlideControl(zie17.6).

15.13 esthetischeaspecten

Verschillen in verdichting, water-bindmiddelverhouding,nabehandeling en talrijke andere aspecten kunnen leiden totmeerofmindergrotevariatiesinhetuiterlijk.Alshetvloerop-pervlaknietwordtafgewerkt,ishetdanookwenselijkvooralafspraken te maken over toelaatbare kleurafwijkingen enafwijkingenvandeoppervlaktetextuur(afb.70).

Afb. 70: Betonvloeren zijn veelal functionele vloeren, waarbij de technische functie prevaleert boven de esthetische. Esthetische eisen dienen vooraf over-eengekomen te worden.


103


16 KWaLITeITs(ZoRg)envaKMansChap16.1 KwaliteitenvakmanschapKwaliteitenvakmanschap:begrippendieopheteerstegezichtonlosmakelijkmetelkaarverbondenzijn.Tochkomthetvoordatondankshetbeschikbarevakmanschapdebeoogdekwaliteitindepraktijknietwordtbehaald.Natuurlijkzijndaardanaltijdverklaringenvoortevinden.Ofdezenuvalidezijnofniet,eenoorzaakisaltijdtevinden.De vloerenbranche heeft zeker tegenwoordig de begrippenkwaliteit en vakmanschap hoog in haar vaandel staan.Aandebasisvanvakmanschapstaatimmersopleiding.Zowelviahet eigen vakonderwijs als door middel van actualiserendebijscholing, levertdebranchezelfaanzienlijkeinspanningenomdezebasisvanhetvakgebiedvoordetoekomstveiligtestel-len.Genoemdwordendebasisopleidingvoorvloerenleggersendevervolgfasendaarvaninderichtingvandeelgebieden.

Kwaliteitlevereniséén,kwaliteitbewijzenissomsheelwatmoeilijker.Eenvandemogelijkhedenomkwaliteitaantoonbaartemaken, ishetgebruikmakenvaneenerkenningsregeling.Voordevloerensector isditdeStichtingAfbouwkeur(voor-heenESA-Vloerkeur).OndernemersdiehetAfbouwkeurmerkvoeren,moetenaanuiteenlopendeeisenvoldoen.Zehebbeneen passende opleiding genoten en werken voortdurend aanhet ‘scherp’ houden van hun vaardigheden. Maar ze doenmeer.Zehanterende‘leveringsvoorwaardenzakelijkverkeer’vandeNOA,levendeeisenvanhunoffertesnaenbeschikkenover een complete klachtenadministratie. Het werken metdeugdelijke gereedschappen en volgens de gestelde beoor-delingsrichtlijnenisvanzelfsprekend.Bedrijvendiewerkenmet eenAfbouwkeurworden jaarlijksgetoetst. Onafhankelijke controleurs kijken zowel naar detechnischealsnaardeadministratieveaspectenvanhetwerk.Werkenvloerenbedrijvenveiligensecuur?Wordenplanningenandereafsprakennageleefd?Voldoetallesaandecriteria?Enishetesthetischverantwoord?Ookeengoedgeorganiseerdebedrijfsvoeringishierbijvangrootbelang.Bij de controles worden bedrijven bijgepraat over actuelewet-enregelgeving.Daarnaastwordtbekekenhoedeonder-nemersomgaanmetoffertesenplanningen.Erzijnduidelijkeregelshoeomtegaanmetmeer-enminderwerk.Enhebbenzeeenvasteopleverings-enklachtenprocedure.

AlscollectieveorganisatiestaatookhetBedrijfschapAfbouwvoorkwaliteit.HetfunctionerenvandeafdelingTechniekisdaaraleentastbaarbewijsvan.Dedeskundigenadviserenenonderzoekeno.a.ophetgebiedvanvloerenopeenbreedterreinbinnendebouwnijverheid.

VerderisersindsenigetijdeenBeoordelingsrichtlijnAfbouw,op grond waarvan bedrijven KOMO-proces of productcer-

tificaten kunnen halen. In deze beoordelingsrichtlijnen zijnde technische enorganisatorische eisenvastgelegdvoor eenbepaaldtypevloerofproduct.

16.2 RegelgevingDedekvloerenbrancheheeftafgelopenjarenwerkgemaaktvanhettotstandbrengenvanbruikbareregelgevendedocumentenophetgebiedvan(dek)vloeren.DaarbijisrekeninggehoudenmetEuropesenormen,diemetnamevoormortelseenbelangrijkeplaatsinnemeninNederland.Alwashetmaaromdatproductendie worden verhandeld, voorzien moeten zijn van een“kwaliteitsverklaring”(CE-markering).

Normen worden soms als een bedreiging ervaren. Gelukkigzienveelbedrijvenookdepositievekantenervanin.Normendwingenpartijenvoorafduidelijkeafsprakentemakenoverwatmenwilenaanwelkeeisenhetgevraagdemoetvoldoen.Ditscheptverplichtingennaartweezijden,maarookhelderheid.

16.3 BestekkenBestekken kunnen bijdragen aan een heldere communicatieoverwatwordtgewenst.InNederlandwordtvoordewoning-bouwveelgebruikgemaaktvanhetSTABU-bestek.Inhoofd-stuk42komendedekvloerenaanbod.Hierinzijnvrijwelallevloersystemen beschreven, in ieder geval in technische zin,met verwijzing naar de normen. Esthetische aspecten zijnnogonderbelichtenverdienenaandacht(zie16.4).

16.4 nadenkenloontNEN-normen en CUR-Aanbevelingen scheppen een kadervoorhetmakenvanafspraken.Doordatdoorgaansallemarkt-partijen zijn vertegenwoordigd in een commissie die hetdocument opstelt, is per definitie een compromisdocumenttotstandgekomendoor“polderen”.Uiteraardmeteengoedebasis.DitgeldtnietenkelvooreenCUR-Aanbeveling,maarvoorelknormatiefdocument(zoalsookeenNEN-norm)datmetmedewerkingvanallepartijenisopgesteld.

Ditbetekentsteedsalertheidopdevraagofhetgeenisgere-geld,pastbijdewensenenofhetvolledigis.Ineencontract-documentkunnenzospecifiekeeisenwordenopgenomendievoortvloeienuithetbeoogdegebruikendienietvoorkomenindeaanbeveling.Hierkanwordengedachtaandewaterdicht-heid (het expliciet benoemendaarvan)ofde chemicaliënbe-standheid. Ook kan worden gedacht aan aspecten als kleur-

Kwaliteits(zorg) en vakmanschap

104


behoud.Veelal ontbreken juist de esthetische aspecten in detechnische regelgevingof worden deze maar kort aangestiptzonderconcreteafsprakenoftoetsingskaders.Voorproductendiejuistomhunuiterlijkwordengekozen,isditnatuurlijkeengemis.Hetdeviesblijftduseengoedoverzichttemakenvanwatwordtgewenst,zoweltechnischalsesthetisch.

16.5 veiligheid,gezondheid enarbeidsomstandighedenSinds 1994 (toen werd het toenmalig BouwprocesbesluitArbeidsomstandigheden van kracht) zijn ontwerpers ookwettelijk verplicht rekening te houden met de veiligheid engezondheid van diegene die het werk uiteindelijk moetenmaken. Dit besluit is inmiddels niet meer van kracht, maaropgenomeninhetArbeidsomstandighedenbesluit.Concreetzalookeenontwerpendepartijzichrekenschapmoetgevenvandegevolgenvanhaarontwerpophetgebiedvanveiligheidengezondheidvanhetbouwpersoneel.Sterkernog,dewetisindirectbedoeldomdeveiligheidengezondheidopdewerkplek teverbeteren.Ditbetekentdatnietkanwordenvolstaanmetdemeldingdateenbepaaldemateriaalkeuzeofuitvoe-ring problemen oplevert ten aanzien van arbeidsom-standighedenenveiligheid.Erzalactiefmoetwordengezochtnaar minder belastende uitvoeringsvarianten en materialen.Iseenmaaleenkeuzegemaakt,danishetindepraktijkvaaklastighiervanaftewijken.Dewinstvoordearbeidsomstan-digheden(enhetmilieu)begintdusalbijhetontwerp indevormvanmateriaalkeuzeendemethodevanuitvoering.

Zoalsgeldtvoorveelwerkzaamheden,wordteenactiviteitfysiekongezondindiendewerkdrukgrootisendefysiekebelastinglangdurig hoog is. In haar verantwoordelijkheid voor dearbeidsomstandigheden tijdens de uitvoering, zou eenopdrachtgeverdusbereidmoetenzijneenredelijkeprijsvoorhetwerktebetalen.

Gietvloeren bijvoorbeeld, worden geprezen als een ar-beidsvriendelijke techniek.Opzichwaar,maarnet zoalsbijeen gespaande dekvloer kan onder invloed van tijd en geldjuistsomseenonbedoeldenomgekeerdeffectontstaan.Hetverpompen en toepassen van een zelfnivellerende specievoorkomt inderdaad een zware fysieke belasting. Maar watalsdespecievan‘sochtendsvroegtotindenamiddaguitdeslangmoetblijvenlopenenergeentijdmeeroverblijftomeenterechte pauze te nemen? Bij een smeervloer kan tenminstenogevenwordengepauzeerdopeigeninitiatief.Ditgeeftdebetrekkelijkheidaanvandiscussiesovergezondwerken.Hetisveelalnietdehandelingmaardemarktdiehetwerkonge-zondmaakt.EvengoedhebbendebrancheenArbeidsinspectieafspraken gemaakt over de verwerking van zandcementvloeren.Dezeafsprakenzijnvastgelegd indearbocatalogusafbouw.

Kwaliteits(zorg) en vakmanschap

10�


17 MeeT-enBepRoevIngsMeThoden17.1 Inleiding

Indithoofdstukbesprekenweglobaal eenbeperkte selectievan het grote aantal testen meetmethoden.Voor een exac-te beschrijving van de testmethoden verwijzen we naar degenoemdenormenofvoorschriften.Hetgaatindithoofdstukvooraldeprincipes,metalsdoeldemogelijkhedenvandeteststebeschrijvenofsomskanttekeningenteplaatsenbijdebruik-baarheidvandetestmethoden.Aan bod komen enkele voor vloeren veel gehanteerdemeetmethoden,teweten:- vlakheid-enevenwijdigheid(zie17.2);- slijtvastheid(zie17.3);- BRE-screedtest(indrukking)(zie17.4);- zandvlekproef(ruwheid/textuur)(zie17.5);- stroefheid(zie17.6);- afvonken(geslotenheidoppervlak,coating)(zie17.7);- sterkte(zie17.8);- vochtgehalte(zie17.9);- thermografie(verloopleidingen)(zie17.10).

Afb. 71: Prisma’s 40 mm x 40 mm x 160 mm voor bepalen druksterkte en buigtreksterkte mortel

17.2 vlakheid/evenwijdigheid

Inbestekkenkomenwehetnogweleenstegen:“Devloermoetgladofstrakzijn”of“Devloermoetstrakonderdereiwordenafgewerkt”.Devraagisdan:watisgladofstrak?En,alsweal een beeld daarvan hebben: is dit beeld dan ook voor eeniedergelijk?Hetisdusbelangrijkdateisenaaneenvloerwor-dengesteldinmeet-encontroleerbareomschrijvingen.VoordebeoordelingvandevlakheidvanvloerenwordtinNeder-

landNEN2747“Classificatieenmetingvandevlakheidenevenwijdigheidvanvloeroppervlakken”gehanteerd.

NEN2747iseenintegralenorm.Datwilzeggen,denormisbedoeldvoorallevloeren.Hetmaaktdusnietuitofhetnugaatomeencementdekvloer,eenbetonvloerofeenkunstharsvloer.Debeoordelingsmethodiekisgelijk.Welkevlakheidmeteenbepaalde vloer gemaakt kan worden verschilt wel. Bij degebruikelijke werkwijze kan bijvoorbeeld een gesmeerdecementgebondendekvloervlakkerwordenuitgevoerddaneenmonolithischafgewerktebetonvloer.Omdatdenormbruikbaarmoet zijnvoor allevloeren,kentNEN2747 in totaal zevenvlakheidklassen (zie tabel 37). Hiermee is bereikt dat allevlakheidklassen die voorheen in de diverse productgerichtenormenvoorkwamen,zijnafgedekt.

Als we bij vloeren over vlakheid spreken, kijken we naarde ligging van de vloer ten opzichte van een denkbeeldighorizontaalenwaterpasgelegenvlak.Formeelgaathetdusomdeevenwijdigheid.Vlakheidisnamelijkbrederenomvatookaspectenalskrommingenscheluwte.

Eenvlakheidbeoordelingvolgensdenormisgebaseerdophetbeoordelenvanhoogteverschiltussenmeetpunten,dieopvasteafstandvanelkaarzijnuitgezetopeenvloerveld.Afhankelijkvandeklasseengroottevanhetvloerveldwordtgekekennaarhoogteverschillentussenmeetpuntenopeenafstandvan500,1.000, 2.000 of 4.000 mm van elkaar. Onvlakheden tussendezemeetpuntenwordennietaltijdbeoordeeld(afb.72).

Afb. 72: Principe vlakheidsmeting

De bedoeling is nu dat aselect over de vloer een meetveldwordt uitgezet van 10 m x 10 m met daarin een raster van1meter.Eenmeetveldmoetdaarbijtenminste500mmvanafderandvaneenvloerveldwordengeselecteerd.

Vervolgenswordtdehoogtegemetenopelkpuntopeenkruisingvanassen.Ditisdusopeenonderlingeafstandvan1meter.

Meet- en beproevingsmethoden

10�


Totaallevertdit121hoogtemetingenop.Doordemeetwaardenop1metervanelkaaraf te trekken,zowel inhorizontalealsverticalerichting,worden220verschilmetingenverkregen.Bijdetoetsop2meterwordendemeetpuntenop2meterafstandvanelkaarafgetrokken.Erontstaandan198verschilmetingen.Bijeenonderlingeafstandvan4meterresteren165verschil-metingen. Deze verschilmetingen worden gebruikt voor hettoetsen.

Getoetstwordtopdevolgendeaspecten(zietabel37):- Degemiddeldewaardevanalleberekendehoogtever-

schillentussendemeetpunten,zowelhorizontaalalsverticaal.InNEN2747aangeduidalsmaximalemaatafwijking(Δh).

- Hetaantalverschilmetingendateenbepaaldewaardeoverschrijdt.Daarbij mag 5% van de metingengroter zijndaneenwaardedieisopgenomenonder‘toetslaag’(hl)indenorm.Intabel37isditdemiddelstekolomonderC.GeenenkelewaardemaggroterzijndanwatinNEN2747isopgenomenals‘toetshoog’(hh).

- Verdermoetpermeetveldhetverschilwordenbepaaldtussen de hoogste en laagste waarde die is gemeten. Ditwordthetveldhoogteverschilgenoemd.Elkvloervelddatisingemetenlevertduseenveldhoogteverschilop.DegemiddeldewaardedaarvanmoetvoldoenaankolomDintabel37.

InNEN2747isvastgelegddatbijeenstandaardmeetveldvan10mx10mgetoetstwordtopdemeetpuntafstanden1.000,2.000en4.000mmvoordeklassen1t/m6.Voorklasse7wordtalleen getoetst op een meetpuntafstand van 1.000 mm. Hetaantalmeetveldendatmoetwordeningemeten,isafhankelijkvandegroottevanhetvloerveldIndieneenvloertekleinisomeenmeetveldvan10mx10mtekunnenuitzetten,wordtookop500mmafstandgetoetstendeafstanden1en2meter.Ditbetekentdathierbijdemetinginhetveldalrekeningmeemoetwordengehouden.Immers,nuzullenookmeetpuntenop0,5mvanelkaarwordeningemeten.Erwordtovergestaptvaneenmeetveldvan10mx10mnaareenveldvan5mx5m.Samenmeteenmeetpuntafstandvan0,5mlevertditweereengelijkaantalverschilmetingenop.

Intabel37zijndediverseklasseninNEN2747weergegeven.Denormregeltdatindiennietsisafgesproken,feitelijkklasse7geldt.Te lezen isdatdemaattolerantieshierbij zeergrootzijn.Maarookdehoogsteklassekannietaltijdvoldoendezijn.Denkaanglanzendecoatingsdiewordenaangebrachtopeendekvloer. De golvingen die zijn toegestaan kunnen dan ooknogstorendzijn.


10�


A B C D Toets hoogteverschillen in mm op meetpuntafstand (afgerond op 0,5 mm)

Maximaal Verschil hoogsteVlakheids- Afstand tussen de Gemiddeld verschil 5% mag groter hoogteverschil en laagste punt

klasse meetpunten in m zijn dan(‘toets laag’) (‘toets hoog’) niet meer dan

1 0,5 1,5 2,0 3,0 6 1,0 2,0 2,5 4,0 2,0 3,0 3,5 5,5 4,0 6,0 6,5 10,0

2 0,5 2,0 2,5 4,0 9 1,0 3,0 3,5 5,5 2,0 4,0 4,5 7,0 4,0 7,0 7,5 11,5

3 0,5 3,0 3,5 5,5 12 1,0 4,0 4,5 7,0 2,0 6,0 6,5 10,0 4,0 8,0 8,5 13,0

4 0,5 4,0 4,5 7,0 15 1,0 5,0 5,5 8,5 2,0 7,0 7,5 11,5 4,0 10,0 10,5 16,5

5 0,5 4,0 4,5 7,0 18 1,0 6,0 6,5 10,0 2,0 8,0 8,5 13,0 4,0 12,0 12,5 19,5

6 0,5 5,0 5,5 8,5 24 1,0 8,0 8,5 12,0 2,0 11,0 11,5 17,5 4,0 15,0 15,5 24,0

7 1,0 12,0 12,5 19,5 36

Tabel37:VlakheidsklassenvolgensNEN2747

Detoetsvanhetveldhoogteverschilzorgtervoordatdenormnietdirecttoepasbaarisopvloerenonderafschot.Immers,alsdevloergeleidelijkoploopt,kunnenbijvoorbeelddehoogte-verschillenop1meterafstandvoldoen.Uiteindelijkzalechterhetveldhoogteverschilwordenoverschreden.Bijhetbeoorde-lenvanafschotvloerenzaldanookeencorrectiemoetenplaats-vinden.Metanderewoorden,erwordtdannietgekekennaareenhorizontaalreferentievlak,maarnaareenvlakondereenbepaaldehelling.Hetzalduidelijkzijndatbijeenmeervoudigafschot veel rekenwerk komt kijken om de meetwaarden tecorrigeren.

Indien er sprake is van een afschotvloer, zal de toelaatbareonvlakheid ineenbepaaldeklasse inhoudendatplassennietaltijd te voorkomen zijn. Of er moet een zeer onpraktischafschotwordentoegepast.Ditisinafb.73geïllustreerdvoordetoelaatbareonvlakhedenbijeenklasse3vloer.


10�


Afb. 73: Voorbeeld dat het maximaal toelaatbaar hoogteverschil bij vlakheidsklasse 3 niet voorkomt dat er plassen kunnen blijven staan bij een gebruikelijk afschot van 10 mm of 15 mm per m (rood gearceerd is plas)

17.3 slijtvastheid

De beoordeling van de slijtvastheid kan langs verschillendemethodenplaatsvinden.Belangrijkdaarbijisdateropditmo-mentnognietmetallemethodenevenveelervaring isvoorwatbetreftdeprestatieswaaraandekvloerenkunnenvoldoen.

InNEN2741staatalsindslangetijdeenklassevoordeslijt-vastheid gebaseerd op deAmsler slijtproef, tabel 38. In depraktijk blijkt deze weinig gebruikt te worden, ondanks datachteraf de kwaliteit van de oppervlaktehuid een discussie-puntwordtenhieroverdusnietskwantitatiefisvastgelegd.Indeproefwordthetoppervlakbelastdooreen ronddraaiendeschijf.Naeenbepaaldeafgelegdeafstandwordtdedieptevandeafslijtinggemeten.

Tabel38:SlijtvastheidvolgensNEN2741(Amsler)

EenvarianthieropisdeslijpschijfvanBöhme.DezemethodeiséénvandebeproevingenmetclassificatieindenormvoormortelsNEN-EN13813.Indezenormzijnnogmeermethodenopgenomen,zoalsde‘RollingWheel’-test.DitiseentestmethodedieoverigensinNederlandnognietgangbaaris.Hierbijwordtookrekeninggehoudenmetbijvoorbeeldhetfeitofdedekvloerin de eindsituatie al dan niet bedekt zal worden met eenvloerafwerking.Hetprincipevandetestisdateenwieltjein2richtingenoverhettetestenoppervlakwordtbewogen(afb.74).Debewegingin de ene richting moet daarbij zijn 260 ± 2 mm met eenfrequentie van 1,71 ± 0,1 wisselingen per seconde. In de

Slijtvastheidklasse N M S

Slijtweerstand Amslerslijtproef (NEN 2874) ≤ 1,5 mm ≤ 1,2 mm ≤ 1,2 mm

andererichtingisdit390±2mmmeteenfrequentievan7±0,4wisselingenperseconde.

Omenigesturingtegevenaanhet‘woud’vantestmethodenisindeNederlandsedocumentenvoordek-engietvloeren,zoalsdeCUR-Aanbevelingen,eenkeuzegemaaktvoorde‘RollingWheel’-test.

Afb. 74: Rolling Wheel- test

VooroppervlaktebehandelingenisdeTaberAbrasereenveelgebruikt apparaat. Hierbij wordt het gewichtsverlies vanproefstukjes bepaald. Dit gewichtsverlies wordt veroorzaaktdoor het draaien van de proefstukjes (1.000 omwentelingenper minuut) en de belasting met slijtwieltjes, elk belast met1.000kg.

17.4 BRe-screedtest

BijdeBRE-screedtestwordthetoppervlakblootgesteld aaneendynamischebelasting,ontstaandoorhetlatenvallenvaneenmassavanrespectievelijk4kg(bijeendek-ofgietvloerdiedirectopdedraagvloerofopdescheidingslaag(bijvoor-beeldfolievantenhoogste0,3mmdik)isaangebracht)of2kg(bijzwevenduitgevoerdedek-ofgietvloer)vanafeenhoogtevan1meter.Demeetapparatuur(afb.75)bestaatuiteenstaafwaarlangshetvalgewichtzonderwrijvingnaarbenedenkanvallen.Aanhetuiteindebevindtzicheencilindrischeindstukmeteenoppervlak500 mm2, waarop het valgewicht aangrijpt. De indrukkingdieontstaat,moetopgemetenkunnenwordentotop0,1mmnauwkeurig.

Inprincipemoetper25m2vloeroppervlakéénmetingwordenuitgevoerdmeteenminimumvandrievoordetotalevloer.Bijgangen moet om de 5 meter een meting worden uitgevoerdmeteenminimumvandriemetingen.Dezefrequentiekanzeerveelmetingenbetekenen.Statistischishetechterverantwoord


10�


omhetaantalmetingentebeperkenindiendespreidingkleinis.Voorwaardeisdatereenvoldoendebeeldvandeindrukkingisverkregen.

Afb. 75: Apparatuur voor een BRE-screedtest

17.5 Zandvlekproef,ruwheid,textuur

Voor verschillende gebruikstoepassingen is een volkomenglad oppervlak ongewenst. Enig profiel (structuur) van hetoppervlak moet voorkomen dat in situaties waar de vloervochtig wordt, ongewild gevaarlijke situaties ontstaan. Destructuurdiepteiséénvandemethodenomvoorafobjectievecriteriavastteleggenvoordeoppervlakteruwheid.Hetbepalenvandestructuurdieptekomtingrotelijnenneerophetcirkel-vormigverspreidenvaneenvastgesteldehoeveelheidzandopdevloer.Degroottevandecirkeliseenmaatvoorderuwheidvanhetoppervlak.Viaeenformulewordtdezeomgerekendineentextuurdiepte.Destructuurdiepteisvastgelegdindiversenormatieve documenten voor dekvloeren en betonvloeren,zoalsNEN1042,NEN2741enNEN2743.

Bijhetbeproevenwordtgebruikgemaaktvanzandmeteenkorrelgroottevan0,125 tot0,250mm.Eenhoeveelheidvantotaal23800±100mm3zandwordtuitgespreidenverdeeldineencirkelvorm.Vervolgenswordtdemiddellijn4maalgemeten(onderling45overschoven).Destructuurdieptewordtuitdezemiddellijnen(D1t/mD4)berekendmet:

Afb. 76: Zandvlekproef op siergrind17.6 stroefheid

Voor het beoordelen van de stroefheid bestaan er diversemeetmethoden. Het meest gehanteerd voor vloeren zijn weldemethodeLeroux(afb.78)endeFloorSlideControl(afb.77).DemethodemetdeFloorSlideControlheefteenaantalvoordelentenopzichtevanLeroux.Zoisdemetingbetrekkelijkeenvoudig uit te voeren, worden verschillende ‘zooltjes’gehanteerd en, niet onbelangrijk, bestaat er een door NENuitgegeven NTA (Nederlandse TechnischeAfspraak) waaringrenswaardenzijnvastgelegd.Lerouxleentzichindepraktijkmeervoormetingenineenlaboratorium.

Afb. 77: De Floor Slide Control (FSC 2000)Afb. 78: Toestel van Leroux

InNTA7909zijndemeetmethodeendecriteriavastgelegd(zie tabel 39). Het apparaat registreert de dynamischewrijvingscoëfficiënt µ als maat voor de stroefheid van deondergrond.Dedynamischewrijvingscoëfficiëntµstaatvoordewrijvingdieeenvoorwerpondervindt indienhetmeteenvastesnelheidschuiftovereenhorizontaaloppervlak.Bijdemeetresultatengeldt:hoehogerdewaarde,destestroeverhetvloeroppervlak.


2321 )(

484800

vDDDDTD

+++=

110


Tabel39:EisenconformNTA7909testellenaande6gemiddeldewrijvingscoëfficiënten

Principe Wrijvingscoëfficiënt Afwijkingtussen (µ) drogeennatte situatie(¹)

1 Leer toegepast in zowel drogealsnatteconditie >0,30 ≤0,90 ≤50%2 Rubber en kunststof, toegepast in zowel droge alsnatteconditie >0,44 ≤0,90 ≤50%

(¹) Uitgaande van de hoogste gemeten individuele waarde

Dedynamischewrijvingscoëfficiëntµblijkteengoedemaattezijnvoordeslipgevoeligheidvaneenvloeroppervlak.DezecoëfficiëntisdeverhoudingvandewrijvingskrachtFWendenormaalkrachtFN, schematischweergegeven in afb. 79.Dedynamische wrijvingscoëfficiënt houdt in dat deze bepaaldwordt tijdens een constante, horizontale beweging van hetvoorwerp. Bij de statische wrijvingscoëfficiënt wordt hetvoorwerpechterjuistinganggezet.Uitonderzoekblijktechterdatdestatischewrijvingscoëfficiëntnauwelijksinvloedheeftbijeensnelheidvan0,2m/s.Bijuitglijdenisdesnelheidzelfsnoggroter.

Afb. 79: Schema van de wrijvingsweerstand µ

Gedurende de beproeving wordt een meetvoetje met eenconstante snelheid van 0,2 m/s over het vloeroppervlak ge-schoven.Hetmeetvoetjedrukthierbijmeteenverticalenor-maalkrachtFN=24Nophetoppervlak.Tijdensdebeproevingwordtdewrijvingskracht FW gemeten, waaruit de dynamische wrij-vingscoëfficiëntwordtbepaald.Hetmeetvoetjeheefteenoppervlaktevancirca25x25mmenwordtbekleedmeteenzoolmateriaal.Voordebeproevingwordt gebruik gemaakt van 3 zoolmaterialen, te weten leer,rubber en kunststof. Door met meerdere zoolmaterialen tetesten,kaneenbetereindicatievandeslipwerendheidwordenverkregen.

17.7 afvonken,geslotenheid/dichtheid

Bijkunstharsgebondenvloerafwerkingenen inhetbijzondercoatings en gietvloeren kan gebruik worden gemaakt vanhetgegevendatzedoorgaansdeelektriciteitslechtgeleiden.Behoudensdannatuurlijkdegeleidendecoatingsengietvloeren(zie7.7).Doorhetoppervlakaftevonken,kunnenaanwezigedefectenineencoatinglaagofgietvloerwordenopgespoord.

Voorwaarde isdat indeondergrondeengeleidendmateriaalaanwezigis.Hierwordtnamelijkéénpoolvaneenspannings-bronopaangesloten.Bij eenbeton-ofeendekvloerkanditde wapening zijn (de wapeningsnetten moeten dan wel metelkaarverbondenzijn).Bijeenstalenondergrondisditdezeondergrond.Doornumetdeanderepool,verbondenaaneenmetalenborstel,hetoppervlakaftestrijken,isdedichtheidtecontroleren.Overalwaarnamelijkeendefectaanwezigis,zalkortsluitingontstaan,watdoordeapparatuurhoorbaarwordtgemaakt door een piep en/of is af te lezen van een display(afb.80).Essentieelisnatuurlijkdespanningdiewordtingesteld.Dezemoetzijnafgestemdopde laagdikteendegeleidingvandecoating.Wordtdespanningtehoogingestelddankanschadeontstaanaandeafwerking.Isdespanningtelaagdanwordendefectennietgedetecteerd.

In de praktijk zullen defecten, mits met de nodige aandachtuitgevoerd, ookvisueel zichtbaar zijn.Het afvonken is ech-tereensnelleremethodewaarmeegroteoppervlakkengecon-troleerdkunnenworden.


111


Afb. 80: Apparatuur voor afvonken

17.8 sterkte

17.8.1InleidingDe gewenste sterkte van een dekvloer zal veelal betrekkinghebbenopdedruksterkte.Dedruksterktevandevloermoetervoorzorgendatdegoederenofmensennietdoordevloerzakken. De gewenste druksterkte hangt dan ook af van dezwaartevandebelastingen.Debuigtreksterkteisvanbelangbijzwevendedekvloeren.Daarbijmoetdevloerzelfzorgenvoorafdrachtvandebelastingennaardeondergrond.

17.8.2druksterkteDe druksterkte van een dekvloer wordt gemeten via uit devloer geboorde cilinders of vervaardigde mortelbalkjes.Monstersuitdevloerzullenhetbestebeeldgevenvandedaad-werkelijke sterkte van de vloer. De verwerking, verdichtingen nabehandeling komen namelijk overeen met die van degehelevloer.Bijmortelbalkjeszaldeverdichtingveelalbeterzijn. Ook worden verhardingscondities voorgeschreven dieinpositievezinkunnenafwijkenvandeverhardingsomstan-dighedenvandevloer.Druksterktenbepaaldaandehandvandemortelbalkjesgevendanookmeestalhogeresterktecijfersdanmonstersuitdevloer.InNEN2741wordthiermeerekeninggehouden. Dan gelden andere eisen voor de sterkte bepaaldopproefstukkenuithetwerkendiewelkebepaaldzijnaandehandvanmortelprisma’s.Debepalingsmethodekomtneerophetondereendrukbankmetvoorgeschrevensnelheidbelastenvanproefstukken.Bijuithetwerkgenomenmonsterszullendeze monsters eerst op ‘maat’ moeten worden gezaagd. De

krachtwaarbijhetmonsterbezwijkt,wordtdanteruggerekendnaareensterkteopbasisvanhetoppervlakvanhetproefstuk.

Eenprobleembijhetbepalenvandedruksterkteopproefstukkenuithetwerkisdatkubusjesmoetenwordengezaagd.Bijeendekvloervan40mmgaathetdusomzeerkleineproefstukken,watvaninvloedkanzijnopdemeetwaarde.MededaaromisinderecentereCUR-Aanbevelingookdeoptieopgenomenomcilinderstedrukken,mitsaanbepaaldevoorwaardenvoorwatbetreftdeafmetingwordtvoldaan.

17.8.3BuigtreksterkteDe buigtreksterkte wordt praktisch alleen maar bepaald aande hand van mortelbalkjes. Deze worden ook gebruikt voorhetbepalenvandedruksterkte. Infeite isdebuigtreksterktegeenechtesterktemaareenrekengrootheid.Desterktewordtnamelijkbepaalddoorhetproefstukdoormiddelvanbuigingtebreken.Hiervoorwordteenzogenoemdevierpuntsbuigproefgebruikt.Dekrachtwaarbijhetproefstukbreekt,wordtgedeelddooreenfactordieafhankelijkisvandeproefstukgrootte.Deuitkomstwordtdebuigtreksterktegenoemd.

17.8.4hechtsterkte,huidtreksterkteDe meest eenvoudige methode voor het bepalen van dehechtsterkteishetafkloppenofstrijkenvandevloermeteenzwaarvoorwerp.Lossedelenzulleneenduidelijkandereklankhebbendandegehechtedelen.Overdematevanhechtingzegtdezemethodeechterniets.Hetkanvoorkomendateeneisisgesteldaandehuidtreksterktevandekvloeren.Bijvoorbeeldinverbandmethetaanbrengenvan een vloerafwerking. Moet deze worden getoetst, danvolstaathetkloppenmeteenhamernietmeer.Dematevanhechting moet dan door meten in het werk worden bepaaldmeteentrekapparaat.Eerstwordtdevloerrondingezaagdtotopdedraagvloer.Vervolgenswordtophetdekvloeroppervlakeenstalenschijf(dolly)geplakt.Dezestalenschijfwordt,nadroging van de lijmlaag, vastgemaakt aan het trekapparaat,waarna de belasting langzaam wordt opgevoerd. Er bestaanzowelelektrischalsmethandkrachtaangedreventrekapparaten.Bijde laatsteapparaten isdeuitkomststerkafhankelijkvande ervaring die de onderzoeker heeft met het meten van dehechtsterkte/huidtreksterkte.


112


Afb. 81: Trekapparaat voor het bepalen van hechting en huidtreksterkte17.9 vochtgehalte

Er zijn verschillende methoden voor het meten van hetvochtgehalte.

- gravimetrisch(wegen)Hierbijwordthetvochtgehaltevanhetmateriaaldoorwegingbepaald.Eenhoeveelheidmateriaalwordtdirectnahetne-menvanhetmonstergewogenenvervolgensgedroogdtoteenconstantemassa.Hetdrogenvindtdoorgaansplaatsineen oven onder een temperatuur van 105ºC. Na drogingwordthetmonstermateriaalopnieuwgewogen,waarnahetvochtgehalte kan worden uitgerekend door het verschil tedelendoordedrogemassa(vochtgehalte tenopzichtevandrogemassa).Hetbepalenvanhetvochtgehalteopdezewijzegeeft,mitsgoeduitgevoerd,demeestbetrouwbareuitspraakoverhetvochtgehaltevanhetmateriaal.

- Calciumcarbidmethode(CM)Decalciumcarbidmethodeisgebaseerdopdedrukdieont-staat als water reageert met carbid. Hierbij wordt acety-leengas gevormd. Een hoeveelheid van het te beoordelenmateriaalwordt in een stalen fles gedaan (afb. 82). In defleswordteenstalenkogeleneenafgewogenhoeveelheidcarbid,datzichineenglazenbuisjebevindt,ingebracht.Defleswordt vervolgens afgeslotenmet eendopwaarop eenmanometerisaangebracht.Doordeflesvervolgenskrachtigteschuddenbreekthetglas.Ervormtzichgasendedrukstijgt indefles.Dealdusontstanedrukwordtmetdema-nometer afgelezen en kan via tabellen worden herleid toteenvochtgehalte.

De carbidmethode is een praktisch hanteerbaar meet-instrumentwaarmeeindepraktijkgoederesultatenzijn tebehalen.Welgeldtdathetgemetenvochtgehaltemetdecar-bidmethode niet altijd direct is te koppelen aan het daad-werkelijkaanwezigevochtgehalte(bepaalddoorweging).

Afb. 82: Carbid meetapparaat (op fles drukmeter, rechts ampul carbid)- Weerstandmeting

Deze methoden zijn gebaseerd op de betere, elektrischegeleidingvaneenvochtigmateriaaldandievaneendroogmateriaal.Erzijninmiddelsverschillendeapparateninom-loopvoorhetmetenvandeelektrischeweerstand(afb.83).Eengrootvoordeelvanweerstandmetingenisdatdezesnelzijn uit te voeren zonder beschadiging van het oppervlak.Nadeelisdatdemeetresultatennietaltijdevenbetrouwbaarzijn.Weerstandmetingenzijndaaromuitermategeschiktomindicatiefdeontwikkelingvandedroging tevolgenen/ofeventuelevochtigeplekkentelokaliseren.Voorhetvaststel-lenvanhetabsolutevochtgehaltekanbetergebruikwordengemaaktvandeCarbidmethodeofvanweging.

Afb. 83: Voorbeeld vochtmeter gebaseerd op weerstandsmeting


113


- verkleuringVochtige,cementgebondenmaterialenzijnveelaldonkerdervantintdandroogmateriaal.Hiervankangebruikwordengemaaktbijeenoptischebeoordelingvanhetvochtgehalte.Door een monster uit de vloer bijvoorbeeld met een föhnte drogen, is vast te stellen of er nog vocht aanwezig is.Uiteraard kan op deze wijze geen absoluut vochtgehaltewordengemeten.

- Condensvorming

Een op de praktijk afgestemde beoordelingsmethode vanhetvochtgehalteishetopdedekvloeraanbrengenvaneendampdichte folie. Indien na 24 uur geen condensatie isopgetreden,magwordenveronderstelddatdevloervoldoen-de droog is voor het aanbrengen van een andere vloeraf-werking.

Deplaatswaarhetvochtgehaltewordtbepaald,moeteenzobetrouwbaarmogelijkbeeldgevenvande feitelijke situatie.Het is verstandig vooral die plaatsen te selecteren die hetlangstvochtigzullenblijven. Isdedekvloerhierdroog,dankanwordenaangenomendatditookopandereplaatsen,metwellichtgunstigeredrogingcondities,hetgevalis.Plaatsendiemeestalhetlangstvochtigblijven,zijnbijvoorbeeldtevindenindehoekenvaneenvloerofinslechtgeventileerderuimten.

Overdedieptewaarophetvochtzoumoetenwordengemeten,lopendemeningenuiteen.Dithoudtdirectverbandmethetaldannietontstaanvanproblemenalsvocht indedekvloerwordtopgesloten. Indienaandeonderzijdevandedekvloereendampdichtelaagaanwezigisenerookaandebovenzijdeeen dampdichte laag wordt aangebracht, is het raadzaamdevloerafwerking pas aan te brengen nadat de dekvloer eenevenwichtsvochtgehalteheeftdiepastbijdegebruikssituatie.Ontbreekt een dampdichte laag aan de onderzijde dan kaneventueelaanwezigvochtaltijdnogontwijken.Bepalendvoordeuithardingenhechting isdathetvochtge-halte in de buitenste laag van de dekvloer gedurende deverhardingstijd of reactietijd van het erop aangebrachtemateriaal,voldoendelaagis.Bepalend voor het ontstaan van problemen achteraf is hettotalerestvochtgehalteindeconstructie.

In tabel 40 is eenoverzicht gegevenvanmeetmethodendieinhetwerkkunnenwordenuitgevoerdterbeoordelingofeendraagvloergeschiktisvoorhetaanbrengenvandekvloer.

Tabel40:Enkeleeenvoudigetestenvoorhetbepalenvaneeneigenschap

Teonderzoekeneigenschap Proefmethode Kenmerken

Aanwezigheidvervuiling methetoog zuiverheidondergrondAanwezigheidstof afborstelenmetborstel aanwezigheidZwakke,losseplekken visueel,afstrijkenmetstalenmoker holleklankUiterlijk methetoog vergelijkenmetreferentie/proefstaalHechtingafwerkingen krasproef loslaten(deel)afwerkingAfzanden,verpoederen afborstelen vormingstofofvanstofverweringAanwezigheidzouten proeven kalkisneutraal,chlorideiszoutachtigWateropname bevochtigenmetwater zichtbaarwateropname metenmetbuisjesvanKarsten dalingwaterspiegelbuisjeHardheidoppervlak krassen kras,breedteendiepte

Sterkte terugslaghamer terugslagwaardeHechting hechtproef plaatsvanbreuk,waardehechtsterkteVochtgehalte folie condensaanonderzijde indicatieveweerstandsmeters aflezenopschaalverdeling carbidmethode vochtgehaltein%m/m drogingmonsters vochtgehaltein%m/mAlkaliteit sproeienmetfenolptaleine kleurveranderingafhankelijkvanpHOmgevingscondities metentemperatuur,RV


114


17.10 Thermografie

Thermografischeinspectieofinfraroodinspectieiseenonder-zoeksmethode,diegebruikmaaktvanhet feitdatelkobjectwarmteuitstraaltindevormvanelektromagnetischestraling.Hetgolflengtegebiedvandezestraling,het infrarodegebied,zit net achter het visueel waarneembare licht. Met eenspeciale infraroodcamerawordt de stralinggedetecteerd.Deverschillende golflengtes (temperaturen) worden in kleurenweergegeven in een thermogram. Zwart, donkerblauw enpaarsgevenaandathetoppervlakverhoudingsgewijskoudis.Rood,geelenwitstaanvoorverhoudingsgewijswarmtotheet.Daarbijgeldtweldatdeschaalverdelingvaneenthermogramisaantepassenendatdusbijvoorbeeldroodnietaltijdeen-zelfdetemperatuurinhoudt.Thermografie leent zich goed voor het vaststellen vanbijvoorbeeld koudebruggen in constructie. Op het gebiedvanvloerenbewijst thermografiezijnnutbijhetcontrolerenvan vloerverwarming en het bepalen van het leidingverloop(afb. 84). Zo kan bijvoorbeeld de plaats worden vastgesteldwaarzonderproblemeneenkernkanwordengeboordofeenmachinekanwordenverankerd.

Afb. 84: Thermografische opname vloerverwarming


11�


18 LITeRaTuuRennoRMen18.1 Literatuur

-Aurnhammer,K.G.,SchädenanEstrichen,Stuttgart1996.-Binnenvloerenvannatuursteen,Brussel1999.-Dilatatievoegconstructiesindek-enafwerkvloeren,Rotterdam1997.-Drolenga,J.C.,Zwevendedekvloerenindewoningbouw,Rotterdam2001.-Fahrenkrog,H.,BodenbelägeausNatur-undBetonwerkstein:Verlegetechnik:dasPraxisbuchfürPlaner,Steinmetzen undFliesenleger,München2001.-Handleidingdekvloeren,ontwerpenuitvoering,DenHaag1993.-Hillebrand,H.G.A.,Handboekkunstharsgebondenvloerafwerkingen,Waddinxveen2000.- Lahaye,P.P.J.,Spanningenintegel-ennatuursteenvloerendoorvocht-entemperatuursinvloeden,hetvoorkomenvan schade,Rotterdam2001.- Leewis,M,.H.B.MonsterenA.A.vanderVlist,Bedrijfsverhardingenenbedrijfsvloerenvanbeton, ‘s-Hertogenbosch1991.-Monolietvloeren:gietbouwindeutiliteitsbouw,Veenendaal2003.- Sasse,R.,SchutzinInstandsetzungvonBetonbauteilenunterVerwendungvonKunststoffen,Berlin1994.-Stufibrapport11:Beheerstescheurvormingvanvoegloze,elastischondersteundebetonvloeren–aandachtspuntenvoor ontwerpenaanleg,Nieuwegein2006.-Stufibrapport12:lossetoplageninmonolietafgewerktebetonvloeren–analysevandeoorzaakenaandachtspuntenter voorkoming,Nieuwegein2006.-Stufibrapport15:ontwerpaspectenmetbetrekkingtotscheurvormingindeconstructievedruklaagopvloerenvanvoorges pannenkanaalplaten,Nieuwegein2007.-Vloerenindepraktijk.De10meestgeraadpleegdeSBR-infobladen,Rotterdam2005.

18.2 normen

NEN2741:2001 InclusiefaanvullingsbladA1:2008.Inhetwerkvervaardigdevloeren–kwaliteitenuitvoeringvan cementgebondendekvloeren.NEN2742:2007 Inhetwerkvervaardigdevloeren–zwevendedekvloeren–Terminologie,uitvoeringen kwaliteitsbeoordeling.NEN2743:2003 Inhetwerkvervaardigdevloeren–kwaliteitenuitvoeringvanmonolithischafgewerkte betonvloerenen–verhardingen.NEN2747:2001 Classificatieenmetingvandevlakheidenevenwijdigheidvanvloeroppervlakken.NEN-EN12390-8:2009 Beproevingvanverhardbeton-Deel8:IndringdieptevanwateronderdrukNEN-EN12431:1998 InclusiefaanvullingsbladA1:2006.Materialenvoordethermischeisolatievan gebouwen–Bepalingvandediktevanisolatieproducteninzwevendedekvloeren.NEN-EN13162:2009 Productenvoorthermischeisolatievangebouwen–Fabrieksmatigvervaardigde(MW) productenvoormineralewol.NEN-EN13163:2009 Productenvoorthermischeisolatievangebouwen–Fabrieksmatigvervaardigdeproductenvan geëxpandeerdpolystyreenschuim(EPS)–specificaties.NEN-EN13164:2009 Productenvoorthermischeisolatievangebouwen–Fabrieksmatigvervaardigdeproductenvan geëxtrudeerdpolystyreenschuim(XPS)–specificaties.NEN-EN13139:2002 Toeslagmateriaalvoormortel.NEN-EN13318:2000 Vloermortelendekvloeren–Definities.NEN-EN13454-1:2004 Bindmiddelen,samengesteldebindmiddelenenfabrieksmatigvervaardigdemengsels voordekvloerengebaseerdopcalciumsulfaat–Deel1:Definitieseneisen.NEN-EN13454-2:2004 InclusiefaanvullingsbladA1:2007.Bindmiddelen,samengesteldebindmiddelenenfabrieksmatig vervaardigdemengselsvoordekvloerengebaseerdop calciumsulfaat–Deel2:Beproevingsmethoden.

Literatuur en normen

11�


NEN-EN13813:2002 Dekvloermortelendekvloeren–Dekvloermortels–Eigenschappeneneisen.NEN-EN13892-1:2002 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel1:Monsterneming,vervaardiging enconditionerenvanproefstukken.NEN-EN13893-2:2002 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel2:Bepalingvandebuig-endruksterkte.NEN-EN13892-3:2004 Beproevingsmethodenvoordrukvloermortels–Deel3:Bepalingvandeslijtweerstandvolgens Böhme.NEN-EN13892-4:2002 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel4:Bepalingvandeslijtweerstandvolgens BCA.NEN-EN13892-5:2003 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel5:Bepalingvandeslijtweerstandbij rolbelastingvandekvloerenmetslijtlaag.NEN-EN13892-6:2002 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel6:Bepalingvandeoppervlaktehardheid.NEN-EN13892-7:2003 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel7:Bepalingvandeslijtweerstandbij rolbelastingvandekvloerenmetvloerbedekking.NEN-EN13892-8:2002 Beproevingsmethodenvoordekvloermortels–Deel8:Bepalingvandehechtsterkte.NEN-EN14016-1:2004 Bindmiddelenvoormagnesietvloeren–Magnesiumoxideen magnesiumchloride–Deel1:Definitieseneisen.NEN-EN14016-2:2004 Bindmiddelenvoormagnesietvloeren–Magnesiumoxideen magnesiumchloride–Deel2:Beproevingsmethoden.

BS8204-1:1999 Screeds,basesandin-situfloorings.Part1.Concretebasesandcementsandlevellingscreeds toreceivefloorings.Codeofpractice.

18.3 CuR-aanbevelingen

CUR-Aanbeveling20 Bepalingvandehechtsterktevanmortelsopbeton.CUR-Aanbeveling31 Nabehandelingenbeschermingvanbeton.CUR-Aanbeveling35 Ontwerpenvanelastischondersteundebetonvloerenen-verhardingen,2eherzieneuitgave.CUR-Aanbeveling42 Bepalingvandeinvloedvanpolypropyleenvezelsinbetonopdevormingvanplastische krimpscheuren.CUR/PBV-Aanbeveling44 Beoordelingvloeistofdichtheidvanvloeistofdichtevoorzieningen(4eherzieneuitgave).CUR/PBV-Aanbeveling63Bepalingvandevloeistofindringinginbetondoordecapillaireabsorptieproef(1998).CUR/PBV-Aanbeveling64Vloeistofdichte,kunstharsgebondensystemen(derde,herzieneuitgave,december2004).CUR/PBV-Aanbeveling65Ontwerp,aanlegenherstelvanvloeistofdichtevoorzieningenvanbeton(2edruk).CUR-Aanbeveling87 Siergrindvloerenmetepoxyalsbindmiddel.CUR-Aanbeveling90 Kunstharsgebondenterrazzovloeren.CUR-Aanbeveling92 Vloerverwarminginkunstharsgebondenterrazzovloeren.CUR-Aanbeveling107 Gietvloerenmetcalciumsulfaatalsbindmiddel.CUR-Aanbeveling110 Gietvloerenmetcementalsbindmiddel.CUR-Aanbeveling111 Staalvezelbetonbedrijfsvloerenoppalen.Dimensioneringenuitvoering.

19 TeRMInoLogIeEenbegripsomschrijvingvandeindezeuitgavegehanteerdeterminologievindtuopdesitevanhetBedrijfschapAfbouw(www.Bedrijfschapafbouw.nl)inhetAfbouwlexicon.

Literatuur en normen

Het (Dek)vloerenboek - Achtergronden, systemen en ...

Documents

Transcript of Het (Dek)vloerenboek - Achtergronden, systemen en ...