Het belang van latente belastingen in de jaarrekening...

I

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2002-2003

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van:

licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen.

Frederic Romont

onder leiding van

Prof. dr. I. De Beelde

Het belang van latente belastingen in de jaarrekening: boekhoudkundige aspecten

en vergelijking van de internationale boekhoudnormen

II

“Ondergetekende Frederic Romont bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie wel mag worden

geraadpleegd maar niet mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en de

auteur van de scriptie worden vermeld.”

Frederic Romont

III

WOORD VOORAF

Graag zou ik hierbij een aantal mensen willen bedanken voor hun bijdrage bij het tot stand

komen van deze scriptie. Daarbij gaat mijn oprechte dank uit naar mevr. Sadi Podevijn voor de

deskundige begeleiding, de kritische opmerkingen en de ondersteuning bij dit werk.

Niet in der minst zou ik hierbij ook dhr. Herwig Opsomer, mevr. Annie Lambrecht, dhr. Gert

Potvlieghe, mevr. Vicky Van Dale, dhr. Serge Pattyn en dhr. Stefaan Cloet willen bedanken voor

hun gewaardeerde medewerking bij de totstandkoming van dit werk.

Eveneens wil ik dhr. Jean-Marc Roelandt en de onderneming Ubizen bedanken voor het ter

beschikking stellen van informatie en tijd.

Daarnaast zou ik ook nog mijn ouders willen bedanken voor het nalezen van deze scriptie.

IV

INHOUDSOPGAVE

DEEL 0: INLEIDING …………….…………………………………………………………….1

1 Definitie van latente belastingen............................................................................................. 1

1.1 Definitie........................................................................................................................... 1

1.2 De Belgische situatie en de historische evolutie ............................................................. 2

2 Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en de

noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken........................................... 4

DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE BOEKHOUDKUNDIGE

REGELGEVING OMTRENT LATENTE BELASTINGEN…………………………….…..7

1 Bepaling van de relevante boekhoudnormen.......................................................................... 7

1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:........................................................................ 7

1.2 Volgens IAS:................................................................................................................... 8

1.3 Volgens US Gaap:........................................................................................................... 8

1.4 Volgens UK Gaap:.......................................................................................................... 9

2 Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen................. 9

2.1 Gehanteerde definitie ...................................................................................................... 9

2.1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 10

2.1.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 10

2.1.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 10

2.1.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 10

2.1.5 Conclusie............................................................................................................... 11

2.2 Berekeningsbasis........................................................................................................... 11

2.2.1 Identificatie van de oorzaken van latente belastingen........................................... 11

2.2.2 Berekeningsbasis................................................................................................... 23


2.2.4 Volgens IAS:......................................................................................................... 37

2.2.5 Volgens US Gaap:................................................................................................. 38

2.2.6 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 39

2.2.7 Conclusie............................................................................................................... 40

2.3 Berekeningsmethode ..................................................................................................... 41

2.3.1 Overzicht van de berekeningsmethodes................................................................ 41


V

2.3.3 Volgens IAS:......................................................................................................... 48

2.3.4 Volgens US Gaap:................................................................................................. 48

2.3.5 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 49

2.3.6 Conclusie............................................................................................................... 49

2.4 De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties................................ 49


2.4.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 50

2.4.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 52

2.4.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 53

2.4.5 Conclusie............................................................................................................... 54

2.5 Discounting ................................................................................................................... 55


2.5.2 IAS:....................................................................................................................... 57

2.5.3 US Gaap:............................................................................................................... 57

2.5.4 UK Gaap:............................................................................................................... 57

2.5.5 Conclusie............................................................................................................... 58

2.6 Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening................................................... 58

2.6.1 Voorstelling in de jaarrekening............................................................................. 58


2.6.3 Volgens IAS:......................................................................................................... 62

2.6.4 Volgens US Gaap:................................................................................................. 64

2.6.5 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 65

2.6.6 Conclusie............................................................................................................... 66

2.7 Compensatie van actieve en passieve latenties............................................................. 66


2.7.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 67

2.7.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 67

2.7.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 67

2.7.5 Conclusie............................................................................................................... 68

3 Samenvatting en overzicht .................................................................................................... 68

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN LATENTE

BELASTINGEN IN DE JAARREKENING………………………………………………….72

1 Financieel analisten............................................................................................................... 72

VI

1.1 Belang van latente belastingen voor financieel analisten.............................................. 72

1.2 Waardering van een onderneming................................................................................. 72

1.3 Eigen of vreemd vermogen........................................................................................... 80

1.4 Informatiewaarde van belastingslatenties ..................................................................... 81

1.5 Discounting ................................................................................................................... 81

1.6 Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 81

2 Bedrijfsrevisoren................................................................................................................... 82

2.1 Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor ........................................... 82

2.2 Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België............................................. 83

2.3 Berekeningsbenadering................................................................................................. 84

2.4 Berekeningsmethode ..................................................................................................... 87

2.5 Actieve belastingslatenties ............................................................................................ 88

2.6 Discounting ................................................................................................................... 89

2.7 Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 89

2.8 Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor.......................................... 90

2.8.1 Belang.................................................................................................................... 90

2.8.2 Werkwijze ............................................................................................................. 91

2.9 Impact van de invoering van IAS.................................................................................. 92

2.10 Toekomstige evolutie .................................................................................................... 94

3 Case Ubizen........................................................................................................................... 95

3.1 Voorstelling Ubizen...................................................................................................... 95

3.2 Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen......................... 96

3.3 Bespreking latente belastingen...................................................................................... 96

3.3.1 Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen......................................... 98

3.3.2 Bronnen van belastingslatenties............................................................................ 99

DEEL III: BESLUIT………………………………………………………………………….111

VII

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN

_____________________________________________________________________________

APB Accounting Principles BoardAPBO Accounting Principles Board OpinionASB Accounting Standards BoardASC Accounting Standards CommitteeCBF Commissie voor het Bank- en FinanciewezenCBN Commissie voor Boekhoudkundige NormenCFO Chief Financial OfficerDCF Discounted Cash FlowDTT Deloitte Touche TohmatsuD&T Deloitte & ToucheE&Y Ernst & YoungFASB Financial Accounting Standards BoardFRS Financial Reporting StandardGAAP General Accepted Accounting PrinciplesIAS International Accounting StandardIASB International Accounting Standards BoardK.B. Koninklijk BesluitNBKB Netto BedrijfskapitaalbehoefteNOPLAT Net Operating Profit Less Adjusted Taxespar. paragraafPWC PriceWaterhouseCoopersSFAS Statement of Financial Accounting StandardsSIC Standing Interpretations CommitteeSSAP Statement of Standard Accounting PracticeUK United KingdomUS United StatesV.S. Verenigde Staten

VIII

LIJST VAN FIGUREN

_____________________________________________________________________________

Figuur 1: Oorzaken van belastingslatenties…………………………………………………...12

Figuur 2: Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente

verschillen…………………………………………………………………………..13

Figuur 3: De benaderingen voor de berekeningsbasis .............................................................. 23

Figuur 4: Overzicht van de berekeningsbasis ........................................................................... 32

Figuur 5: Berekeningsmethodes................................................................................................ 41

Figuur 6: Overzicht van de berekeningsmethodes.................................................................... 47

Figuur 7: Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen…………………………….99

1

DEEL 0: INLEIDING

Een eerste belangrijke vraag m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van belastingen, is de vraag

hoe de belastingen over de verschillende periodes dienen te worden gealloceerd. De erkenning

van een handelstransactie in de boekhouding is bepaald door de boekhoudnormen. De fiscale

wetgeving bepaalt echter wanneer deze transactie zal belast worden. In sommige gevallen wijkt

deze fiscale wetgeving af van de boekhoudnormen waardoor de erkenning van een transactie in

het fiscaal resultaat1 verschilt van de erkenning in het boekhoudkundig resultaat (Wilson et al.,

2001, blz. 1646-1647).

Een tweede belangrijke vraag betreft de vraag of de jaarrekening inzicht moet verschaffen in de

factoren die de effectieve belastingsdruk 2 m.b.t. een bepaald boekjaar, hebben verlicht of

verzwaard (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06 en Webber & Wheeler, 1992, blz. 14).

Door het boeken van latente belastingen zorgt men voor een aansluiting tussen de toepassing van

de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Bovendien geven latente belastingen een inzicht in

de factoren die de effectieve belastingsdruk verlichtten of verzwaarden.

In deze inleiding worden latente belastingen verder toegelicht. Nadat we de algemene definitie

van latente belastingen afgeleid hebben, wordt de historische evolutie van latente belastingen en

de ermee gepaard gaande probleemgebieden onder de loep genomen. Vervolgens wordt ook

nagegaan op basis van welk(e) boekhoudprincipe(s) men latente belastingen in de jaarrekening

dient op te nemen. Tot slot wordt het doel van het boeken van latente belastingen geïllustreerd

aan de hand van een voorbeeld.

1 Definitie van latente belastingen

1.1 Definitie

Hieronder worden een aantal mogelijke definities van latente belastingen opgesomd:

- In België hebben latente belastingen volgens Blomme & Demesmaeker (1994, blz. 4) tot

doel de fiscale gevolgen van een transactie te boeken in het jaar dat deze gebeurtenis

opgenomen wordt in de jaarrekening ook al wordt deze transactie in een ander jaar

opgenomen in het fiscaal resultaat.

1 Het fiscaal resultaat is het resultaat zoals dit blijkt uit de belastingsaangifte.2 De effectieve belastingsdruk weerspiegelt de verhouding tussen de aan het boekjaar toe te rekenen belastingen enhet resultaat voor belastingen.

2

- In het Verenigd Koninkrijk definiëren Wilson et al. (2001, blz. 1647) latente belastingen

als de aansluiting tussen de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Amir et al. (1997,

blz. 599) baseren zich op deze definitie en stellen dat latente belastingen ontstaan

wanneer de courante belasting3 verschilt van de toe te rekenen belastingen in de

resultatenrekening.

- De eerste echte rapporteringsstandaard in verband met latente belastingen (APB Opinion

No. 11 (APBO 11) ) definieerde latente belastingen in 1967 als volgt: latente belastingen

zijn belastingseffecten die uitgesteld zijn. Ze moeten aan het resultaat van toekomstige

boekjaren worden toegerekend als belastingskosten.

Belastingseffecten werden in APBO 11 gedefinieerd als verschillen in de belastingen

m.b.t. een boekjaar tengevolge van (APB4, 1967, blz. 6 par. 13):

(a) Opbrengsten of kosten die in de bepaling van het boekhoudkundig resultaat komen in

de ene periode en in het fiscaal resultaat in een andere periode.

(b) Belastingsverminderingen en belastingskredieten die in aanmerking komen voor

voorwaartse of achterwaartse compensatie.

Hieruit kunnen we concluderen dat we twee elementen nodig hebben alvorens van latente

belastingen te kunnen spreken.

(a) Latente belastingen hebben te maken met het feit dat er verschillen bestaan tussen

de fiscale wetgeving en de boekhoudnormen.

(b) Met de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen beoogt men de

belastingseffecten van een bepaalde transactie of gebeurtenis toe te rekenen aan

de periode in dewelke de transactie of gebeurtenis wordt erkend in de financiële

staten.

1.2 De Belgische situatie en de historische evolutie

In Angelsaksisch georiënteerde landen5 kan de bedrijfseconomische jaarrekening6 aanzienlijke

afwijkingen vertonen ten opzichte van de fiscale cijfers. In deze landen worden twee

jaarrekeningen opgemaakt, een bedrijfseconomische managementrapportering en een fiscale

3 De courante belasting is de belasting die effectief moet betaald worden op het fiscaal resultaat van het belastbaartijdperk (Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1031).4 ASB staat voor Accounting Principles Board, zijnde de commissie die bevoegd was indertijd voor het opstellenvan de rapporteringsstandaarden in de Verenigde Staten van Amerika. Deze commissie noemt nu de FASB zijnde deFinancial Accounting Standards Board.5 Verenigde Staten van Amerika, Canada, Verenigd Koninkrijk en Nederland

3

jaarrekening. In deze laatste houdt men dan rekening met kosten en opbrengsten die

boekhoudkundig of bedrijfseconomisch erkend werden doch fiscaal niet toegestaan zijn of

omgekeerd. In de fiscale jaarrekening wordt dan bijvoorbeeld versneld afgeschreven terwijl in de

bedrijfseconomische jaarrekening wordt afgeschreven op basis van de economische levensduur.

In België geldt echter het principe dat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de

boekhouding is opgenomen. Bovendien worden de belastingen berekend voor elke individuele

entiteit of onderneming afzonderlijk, er is dus geen sprake van fiscale consolidatie. De

enkelvoudige jaarrekening is de basis voor de fiscale aangifte (Beddegenoodts et al., 2002, blz.

A.VII.1-01 1-03).

In de Angelsaksisch georiënteerde landen kunnen dus significante verschillen voorkomen tussen

de fiscale cijfers en de boekhoudkundige cijfers. Op dergelijke verschillen dient men latente

belastingen te boeken. Als gevolg hiervan is in deze landen de boekhoudpraktijk rond latente

belastingen sterk ontwikkeld, zowel wat betreft de enkelvoudige als de geconsolideerde

jaarrekening.

Echter in België zijn de verschillen tussen de bedrijfseconomische cijfers en de fiscale cijfers

veel beperkter of onbestaande, met als gevolg dat latente belastingen minder uitgewerkt zijn

(Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01). In de enkelvoudige jaarrekening worden op een

aantal uitzonderingen na (cfr. infra blz. 32) geen latente belastingen geboekt. Vermits de

geconsolideerde jaarrekening een vorm van managementrapportering7 is, worden hierin wel

belastingslatenties geboekt.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de Verenigde Staten reeds in 1967 boekhoudkundige

normen ontstonden in verband met latente belastingen (APBO 11). Daarentegen in België

werden latente belastingen pas 23 jaar later door het ‘K.B. van 6 maart 1990 op de

geconsolideerde jaarrekening’ in de wetgeving opgenomen.

Het feit dat in een Belgische enkelvoudige jaarrekening slechts in beperkte mate latente

belastingen worden geboekt betekent echter niet dat latente belastingen voor Belgische

ondernemingen geen belang hebben. Niets is minder waar. Onderstellen we bijvoorbeeld een

Belgische onderneming die deel uit maakt van een multinationale groep die US Gaap volgt. Men

6 De bedrijfseconomische jaarrekening zouden we kunnen definiëren als de jaarrekening die wordt goedgekeurddoor de algemene vergadering der aandeelhouders (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01).7 In België komt het management rapporteringskarakter van de geconsolideerde jaarrekening tot uiting via art. 128van het K.B. 30.01.2001. In de geconsolideerde jaarrekening dient men de activa en passiva op te nemen aan huneconomisch verantwoorde waarde (K.B. 30.01.2001 art. 128).

4

zal de Belgische enkelvoudige jaarrekening die fiscaal georiënteerd is moeten omvormen tot een

bedrijfseconomische jaarrekening, teneinde de geconsolideerde jaarrekening op te stellen. Een

dergelijke omvorming kan aanleiding geven tot een groot aantal belastingslatenties

(Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-03).

2 Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en

de noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken

“Volgens het K.B. van 30.01.2001 artikel 33 dient men rekening te houden met de kosten en

opbrengsten die betrekking hebben op het boekjaar of op vorige boekjaren, ongeacht de dag

waarop deze kosten en opbrengsten betaald of geïnd worden (K.B. 30.01.2001 art. 33).” Door de

splitsing van de levensduur van ondernemingen in boekjaren moet men nagaan of bepaalde

opbrengsten en kosten tot de juiste periode behoren, dit principe noemt men ook wel het principe

van de toerekening van opbrengsten en kosten aan dezelfde periode. In dit opzicht dient men

eerst te bepalen wanneer een opbrengst gerealiseerd is. Indien men alle opbrengsten toegerekend

heeft, moet men er voor zorgen dat de ermee overeenstemmende kosten tot uiting worden

gebracht. Dit principe noemt men het overeenstemmingsprincipe (De Lembre, 2001, blz. 58-60).

In de Angelsaksische literatuur omschrijft men dit principe als het ‘matching’ principe.

Toegepast op latente belastingen betekent dit dat de belastingseffecten van een transactie die in

het boekhoudkundig resultaat is opgenomen, moet worden toegerekend aan het betrokken

boekjaar. De noodzaak tot het boeken van latente belastingen wordt geïllustreerd aan de hand

van een voorbeeld.

Voorbeeld 1: Noodzaak van de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen

Stel dat de opbrengsten van onderneming X bestaan uit verkopen en de kosten uit belastingen, aan een

belastingsvoet van 40%. In boekjaar 2001 verkoopt de onderneming goederen ter waarde van 1000,00

EUR en in boekjaar 2002 ter waarde van 800,00 EUR. Echter van de 1000,00 EUR verkopen uit boekjaar

2001 blijken er maar 800,00 EUR inbaar te zijn omwille van het feit dat debiteur Y zijn schuld van

200,00 EUR niet meer kan betalen. Onderneming X zet dus op 31 december 2001 een voorziening op

voor dubieuze debiteuren ter waarde van 200,00 EUR. Indien de fiscus deze voorziening bijvoorbeeld pas

aanvaardt op 31 december 2002 omdat de debiteur in de loop van 2002 failliet werd verklaard, dan ziet de

resultatenrekening er zonder boeking van latente belastingen als volgt uit:

5

2001 2002

Boekhouding Fiscaal Boekhouding Fiscaal

Verkopen 1000,00 1000,00 800,00 800,00

- Voorz. voor dubieuze debiteuren 200,00 0,00 0,00 200,00

= Winst voor belastingen 800,00 1000,00 800,00 600,00

- Belastingen (a) 400,00 (b) 240,00

= Winst na belastingen 400,00 560,00

(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00

(b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00

De effectieve belastingsvoet8 wordt als volgt berekend:

2001 2002

Belastingen 400,00 240,00

÷ Winst voor belastingen 800,00 800,00

= Effectieve belastingsvoet 50% 30%

Als men puur vanuit bedrijfseconomisch standpunt gaat kijken dan zou zowel de winst na belastingen als

de effectieve belastingsvoet in beide boekjaren gelijk moeten zijn. Immers het resultaat vanuit

bedrijfseconomisch standpunt was hetzelfde namelijk 800,00 EUR. Teneinde deze discrepantie weg te

werken worden latente belastingen geboekt. Vanuit bedrijfseconomisch standpunt zou de

resultatenrekening er dus als volgt moeten uitzien:

8 De effectieve belastingsvoet wordt als volgt berekend (Webber & Wheeler, 1992, blz. 16 en Blomme &Demesmaeker, 1994, blz. 4 en Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1039):

Effectieve belastingsvoet nbelastingevoorWinstbelastingLatentebelastingCourante +

=

De courante belastingen zijn de belastingen die op het resultaat van het boekjaar moeten worden betaald aan defiscus. De latente belastingen zijn de belastingen die aan het resultaat van dit boekjaar moeten worden toegerekendvanuit bedrijfseconomisch standpunt, doch deze zullen slechts in latere jaren betaalbaar of terugvorderbaar zijn.

6

2001 2002

Boekhouding Fiscaal Boekhouding Fiscaal

Verkopen 1000,00 1000,00 800,00 800,00

- Voorz. voor dubieuze debiteuren 200,00 0,00 0,00 200,00


- Courante belastingen (a) 400,00 (b) 240,00

- Latente belastingen (c) (80,00) (d) 80,00

= Winst na belastingen 480,00 480,00

(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00

(b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00

(c) De voorziening voor dubieuze debiteuren moet vanuit bedrijfseconomisch standpunt worden

toegerekend aan boekjaar 2001. In 2001 zou ze bedrijfseconomisch het resultaat verlagen waardoor er

minder belastingen zouden verschuldigd zijn. Vermits de fiscus deze kost niet aanvaardde, betaalde de

onderneming meer belastingen dan bedrijfseconomisch verantwoord. Dus boeken we in boekjaar 2001

een belastingsvordering (actieve latentie) 9 voor 80,00 ( 200,00 * 40%).

(d) In boekjaar 2002 wordt de actieve belastingslatentie teruggenomen. De vordering op de fiscus wordt

gerealiseerd omdat we nu minder belastingen zullen betalen dan bedrijfseconomisch verantwoord.

De effectieve belastingsvoet bedraagt:

2001 2002

Belastingen 320,00 320,00

÷ Winst voor belastingen 800,00 800,00

= Effectieve belastingsvoet 40% 40%

Door het boeken van latente belastingen weerspiegelt de jaarrekening de bedrijfseconomische realiteit

vermits de winst na belastingen voor beide boekjaren gelijk is. Tevens weerspiegelt de effectieve

belastingsvoet het statutaire belastingspercentage.Bron: Eigen berekeningen op basis van Van Brussel, 2002, blz. 12-4 en E&Y, 1991, blz. 8

De verschillende aspecten m.b.t. latente belastingen worden in deze bespreking verder

uitgewerkt. In het eerste deel worden de gangbare boekhoudnormen op het vlak van latente

belastingen in de verschillende landen (US Gaap, UK Gaap, IAS en Belgische

Boekhoudnormen) met elkaar vergeleken. In het tweede deel wordt dan op basis van empirisch

onderzoek ingegaan op het belang van latente belastingen in de jaarrekening.

9 Een actieve latentie is een latentie die op het actief van de balans wordt geboekt en ze weerspiegelt een vorderingten opzichte van de belastingsautoriteiten. Verder wordt hier uitgebreid op teruggekomen (cfr. infra blz. 49).

7

DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE

BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN OMTRENT LATENTE BELASTINGEN

In dit deel worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen met elkaar

vergeleken m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen. In de eerste sectie

worden de relevante boekhoudnormen afgelijnd en kort ingeleid. In de tweede sectie worden de

boekhoudnormen vergeleken m.b.t. de volgende aspecten:

(1) Gehanteerde definitie

(2) Berekeningsbasis

(3) Berekeningsmethode

(4) De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties

(5) Discounting of het verdisconteren van belastingslatenties

(6) Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening

(7) Compensatie van actieve en passieve latenties

Voor elk van deze aspecten worden eerst de mogelijke methodes of benaderingen toegelicht en

vervolgens wordt nagegaan welke benadering wordt weerhouden in de verschillende

boekhoudnormen. In de derde sectie van dit deel wordt dan een korte samenvatting en overzicht

gegeven van de vergelijking tussen de verschillende boekhoudnormen.

1 Bepaling van de relevante boekhoudnormen

In deze sectie worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen kort ingeleid

wat betreft hun oorsprong en objectief. Er werd geopteerd om internationaal IAS, US Gaap en

UK Gaap te gaan bespreken omdat deze de grootste reikwijdte hebben en het best zijn

uitgewerkt. Deze drie worden dan afgewogen tegen de Belgische boekhoudnormen.

1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:

Zoals reeds eerder vermeld zijn latente belastingen in België minder uitgewerkt dan in sommige

andere landen. In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel latente of uitgesteld belastingen

geboekt voor kapitaalsubsidies en meerwaarden die onder het regime van de gespreide taxatie

vallen (cfr. infra blz. 32). Omwille van het bedrijfseconomisch karakter van de geconsolideerde

jaarrekening worden hierin meer latente belastingen geboekt. De situatie in België wordt

geregeld door het K.B. van 30.01.2001 en door de adviezen van de Commissie voor

Boekhoudkundige Normen (CBN).

8

1.2 Volgens IAS:

De ‘Internationale Accounting Standards’ (IAS) worden in België voor bepaalde

ondernemingen10 ingevoerd vanaf 2005. De Internationale Accounting Standaarden worden

opgesteld door de ‘International Accounting Standards Board’ (IASB). M.b.t. (latente)

belastingen stelde de IASB de ‘International Accounting Standard No. 12: Income Taxes’ (IAS

12) op. De in 2000 herziene versie houdt een aantal aanzienlijke veranderingen in ten opzichte

van de versie uit 1996. Daarnaast zijn er ook nog twee ‘Standing Interpretations Committee’

(SIC) in verband met latente belastingen, namelijk SIC 21 en SIC 25.

IAS 12 heeft als doel de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds de

courante belastingen11 (‘current tax’) en anderzijds de latente belastingen (‘deferred tax’). Meer

specifiek poogt IAS 12 de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van de huidige en

toekomstige fiscale gevolgen van (IASB, 2002, blz. 12-9):

(a) De realisatie van de boekwaarde van de activa en passiva in de balans.

(b) Transacties en andere gebeurtenissen die in de financiële staten erkend worden.

Belastingslatenties worden erkend indien de realisatie van de boekwaarde van een actief of

passief de toekomstige belastingsbetalingen groter of kleiner zal maken (IASB, 2002, blz. 12-9).

1.3 Volgens US Gaap:

In de Verenigde Staten worden de ‘General Accepted Accounting Principles’ (GAAPs)

opgesteld door de ‘Financial Accounting Standards Board’ (FASB). M.b.t. (latente) belastingen

werd in 1992 de ‘Statement of Financial Accounting Standards No. 109: Accounting for Income

Taxes’ (SFAS 109) van kracht.

Het objectief van SFAS 109 is de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds

de courante belastingen en anderzijds de fiscale gevolgen van (FASB, 1992, blz. 1 par. 3):

(a) Inkomsten, uitgaven, opbrengsten en kosten die in één boekjaar in het fiscaal resultaat

worden opgenomen en in een ander in het boekhoudkundig resultaat worden

opgenomen.

(b) Andere gebeurtenissen die ervoor zorgen dat er een verschil ontstaat tussen de fiscale

waarde en de boekhoudkundige waarde van een actief of passiefpost.

10 De geconsolideerde jaarrekening van beursgenoteerde ondernemingen (Van Meensel, 2001)11 Te betalen belastingen m.b.t. het huidig boekjaar.

9

(c) Voorwaarts en achterwaarts compenseren van operationele verliezen en

belastingskredieten.

M.a.w. belastingslatenties dienen geboekt te worden om de toekomstige fiscale effecten van

gebeurtenissen die erkend zijn in de jaarrekening of de belastingsaangifte tot uiting te brengen

(FASB, 1992, blz. 2 par. 6-7).

1.4 Volgens UK Gaap:

In het Verenigd Koninkrijk worden latente belastingen boekhoudkundig geregeld door de

‘Financial Reporting Standard No. 19: Deferred Tax‘ (FRS 19) die opgesteld is door de

‘Accounting Standards Board’ (ASB). Deze standaard dient toegepast te worden voor boekjaren

eindigend op of na 23 januari 2002.

FRS 19 heeft enerzijds als doel schulden en vorderingen te boeken voor de toekomstige

belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen in het verleden en anderzijds dient FRS 19

te verzekeren dat de financiële staten alle andere speciale omstandigheden die een effect hebben

op de toekomstige belastingslasten tot uiting brengen (ASB, 2002, blz. 2 par. 1).

2 Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen

De indeling van deze sectie is als volgt. Eerst wordt een overzicht gegeven van de verschillende

benaderingen ten aanzien van een bepaald aspect van latente belastingen en vervolgens wordt

besproken welke benadering weerhouden wordt in een bepaalde boekhoudnorm.

Er wordt bovendien specifieke aandacht besteed aan de compatibiliteit van IAS met de Belgische

boekhoudnormen omwille van invoering voor bepaalde ondernemingen van IAS in 2005.

M.b.t. deze sectie dient nog opgemerkt te worden dat het in dit deel niet de bedoeling is om

exhaustief te zijn en daarbij alle speciale gevallen te gaan beschrijven.

2.1 Gehanteerde definitie

In deze paragraaf wordt de definitie van latente belastingen volgens elk van de vier

boekhoudnormen onder de loep genomen. Bovendien wordt de onderlinge consistentie van deze

definities getoetst. De verschillende begrippen die men hanteert in deze definities komen in de

volgende paragrafen uitgebreid aan bod.

10

2.1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:

In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel uitgestelde belastingen geboekt op (K.B.

30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199).:

- Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa.

- Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten uitgegeven

door publieke instanties, als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn.

Uit het K.B. van 30.01.2001 art. 129 kunnen we latente belastingen echter definiëren als “het

verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan het boekjaar en de vorige boekjaren toe te

rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde of nog te betalen belastingen voor zover

mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de

consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen

voortvloeien (K.B. 30.01.2001 art. 129) ”.

2.1.2 Volgens IAS:

De IASB (2002) maakt een onderscheid tussen actieve belastingslatenties of latente

belastingsvorderingen en passieve belastingslatenties of latente belastingsschulden.

Een passieve belastingslatentie wordt gedefinieerd als zijnde het bedrag aan inkomstenbelasting

dat in toekomstige boekjaren zal moeten betaald worden tengevolge van belastbare temporary

differences (cfr. infra blz. 19) (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Een passieve belastingslatentie

weerspiegelt een schuld tegenover de belastingsautoriteiten in de toekomst en ontstaat indien de

fiscale balanswaardering lager is dan de boekhoudkundige balanswaardering.

Actieve belastingslatenties worden gedefinieerd als zijnde de bedragen aan inkomstenbelasting

die kunnen worden teruggevorderd van de belastingsautoriteiten m.b.t. verrekenbare temporary

differences (cfr. infra blz. 19), voorwaartse verliescompensatie en voorwaartse compensatie van

ongebruikte belastingskredieten (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Deze actieve belastingslatenties

wordt verrekend met de belastingen in de toekomst (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 100).

2.1.3 Volgens US Gaap:

In SFAS 109 hanteert men dezelfde definitie als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par. 8).

2.1.4 Volgens UK Gaap:

De ASB (2002) is de enige die latente belastingen definieert, zonder een onderscheid te maken

tussen actieve- en passieve belastingslatenties. Latente belastingen worden gedefinieerd als

11

zijnde: “de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen erkend in

de financiële staten van huidige en vorige boekjaren (ASB, 2002, blz. 2 par. 2).”

2.1.5 Conclusie

Wat betreft de definitie van latente belastingen, blijkt dat IAS 12 en SFAS 109 om latente

belastingen te definiëren een onderscheid maken tussen actieve- en passieve belastingslatenties.

Daarentegen wordt in FRS 19 één definitie gegeven van wat men verstaat onder latente

belastingen. In België boekt men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen, met

uitzondering van de zogenaamde uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies en bepaalde

meerwaarden. In de geconsolideerde jaarrekening worden wel latente belastingen opgenomen.

De definitie die men voor de latente belastingen hanteert in de geconsolideerde jaarrekening

leunt het dichtst aan bij de benadering in FRS 19. Hieruit mogen we echter niet concluderen dat

IAS en de Belgische boekhoudwetgeving volledig verschillend of tegenstrijdig zijn.

2.2 Berekeningsbasis

In deze paragraaf is het de bedoeling na te gaan op welke bedragen latente belastingen worden

berekend. Om deze bedragen te gaan bepalen zijn twee stappen nodig:

Stap 1: Identificatie van de oorzaken van latente belastingen en bepaling van de met deze

oorzaken corresponderende bedragen. Deze bedragen worden vervolgens

opgeteld en aldus bekomt men een globaal saldo.

Stap 2: Bepalen voor welk gedeelte van het globale saldo uit stap één men latente

belastingen zal opzetten.

De mogelijke benadering in beide stappen worden in de volgende twee paragrafen behandeld. In

overige paragrafen van deze sectie worden de regels die men in de internationale

boekhoudnormen opgenomen heeft m.b.t. de berekeningsbasis, besproken.

2.2.1 Identificatie van de oorzaken van latente belastingen

Het is in deze paragraaf de bedoeling om een antwoord te geven op de vraag; welke factoren

aanleiding geven tot latente belastingen.

Latente belastingen kunnen ontstaan op vier niveaus. Ondernemingen kunnen te maken hebben

met elk van deze niveaus en moeten dus ook belastingslatenties opzetten voor elk van deze

verschillen. De vier niveaus waarop zich verschillen kunnen voordoen zijn (Plateau & Van

Herck, 1996, blz. 94):

12

(a) Tijdsverschillen

(b) Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten

(c) Verschillen in de waarderingsregels tussen de enkelvoudige jaarrekening en de

geconsolideerde jaarrekening

(d) Eliminatieboekingen

Deze vier niveaus worden in wat volgt verder uitgewerkt. We moeten wel nog opmerken dat de

laatste twee oorzaken (c en d) in feite specifieke gevallen van tijdsverschillen zijn. Ze kunnen

echter enkel in de geconsolideerde jaarrekening voorkomen. De onderstaande figuur geeft de

verschillende oorzaken van belastingslatenties schematisch weer.

Figuur 1: Oorzaken van belastingslatenties

Bron: Eigen werk

2.2.1.1 Tijdsverschillen12

De volgende figuur geeft de relatie weer tussen timing differences, temporary differences en

tijdsverschillen enerzijds en permanente verschillen anderzijds.

12 Tijdsverschil is een benaming die in deze licentiaatsverhandeling wordt gebruik om te vermijden dat steeds moetgesproken worden over temporary (IAS 12 en SFAS 109) of timing differences (België en FRS 19) waar ditonderscheid geen belang heeft (bij de algemene verklaring van de benaderingen), het is m.a.w. een benaming dieafhankelijk van de situatie voor temporary- dan weer voor timing differences, of voor beide kan worden gebruikt.Deze benaming is artificieel en heeft geen enkele wettelijke betekenis.

FISCALE VERLIEZEN ENBELASTINGSKREDIETENTIJDSVERSCHILLEN

VERSCHILLENINDIVIDUELE –

GECONSOLIDEERDEJAARREKENING

ELIMINATIE-BOEKINGEN

LATENTEBELASTINGEN

13

Figuur 2: Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente

verschillen

Bron: Eigen werk

Men moet tijdsverschillen duidelijk onderscheiden tegenover permanente verschillen. Eerst

worden de permanente verschillen besproken en vervolgens worden de tijdsverschillen

behandeld.

Permanente verschillen

Permanente verschillen13 zijn verschillen tengevolge van het feit dat een bepaalde transactie in

rekening wordt genomen vanuit boekhoudkundig of bedrijfseconomisch standpunt maar niet

vanuit fiscaal- of belastingsoogpunt en omgekeerd (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Ze ontstaan

doordat bepaalde opbrengsten en kosten niet belastbaar resp. aftrekbaar zijn of omdat bepaalde

belastingen of belastingsverminderingen geen corresponderende bedragen hebben in de

financiële staten (ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en ASC, 1978, blz. 1 par. 4 en APB, 1967, blz. 12 par.

33).

In de financiële staten worden permanente verschillen nooit tot uiting gebracht omdat ze niet

worden gevolgd door een omgekeerde transactie of reversal in de toekomst (APB, 1967, blz. 6

par. 13f). Op permanente verschillen rusten dus geen latente belastingseffecten.

13 Vanuit conceptueel standpunt moeten we opmerken dat permanente verschillen enkel kunnen bestaan in deboekhoudkundige standaarden die gebruik maken van timing differences (UK Gaap en Belgische boekhoudnormen).

TIJDSVERSCHIL

TIMINGDIFFERENCES

TEMPORARYDIFFERENCES

ALLE TIMING DIFFERENCES ZIJN TEMPORARY DIFFERENCES DOCHOMGEKEERD GELDT NIET.

PERMANENTE VERSCHILLEN

14

Dit betekent niet dat permanente verschillen geen belastingseffecten hebben, integendeel.

Permanente verschillen beïnvloeden de courante belastingen maar ze veroorzaken geen

belastingsvermeerdering of -vermindering in de toekomst. Het effect is éénmalig en beperkt tot

het huidig boekjaar (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 5). Enkel en alleen door het bestaan

van permanente verschillen, kan de effectieve of werkelijke belastingsvoet groter zijn dan de

statutaire of nominale belastingsvoet (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Dit wordt geïllustreerd aan

de hand van het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 2: Belastingseffect van permanente verschillen

Onderneming X heeft in boekjaar 2002 opbrengsten voor een bedrag van 1000,00 EUR en kosten voor

een bedrag van 700,00 EUR. De winst voor belastingen bedraagt dus 300,00 EUR. De statutaire of

nominale belastingsvoet bedraagt 40%. Echter de fiscus verwerpt kosten (autokosten, restaurantkosten,

representatiekosten en dergelijke) voor een bedrag van 200,00 EUR (verworpen uitgaven). Het belastbaar

resultaat is dus 500,00 EUR i.p.v. van 300,00 EUR. Onderneming X zal dus 200,00 EUR (500,00 * 40%)

belastingen moeten betalen op de winst van boekjaar 2002. De effectieve belastingsvoet bedraagt dus:

Effectieve belastingsvoet 00,30000,200

= %67,66=

Bron: Eigen werk

Enkele voorbeelden van permanente verschillen zijn:

- Verworpen uitgaven:

- Niet aftrekbaar gedeelte van auto-, restaurant-, representatie- en reiskosten

(Beghin & Flamant, 2002, blz. 26, 228, 234, 237, 238, 239 en Beddegenoodts et

al., 2002, blz. A.VII.1-25).

- Fiscaal niet-aftrekbare giften, niet-aftrekbare sociale uitgaven en boetes (Beghin

& Flamant, 2002, blz. 26, 28, 203, 218 en Beddegenoodts et al., 2002, blz.

A.VII.1-25).

- Vrijstellingen:

- Definitief Belaste Inkomsten en Vrijgestelde Roerende Inkomsten in het

buitenland (Beghin & Flamant, 2002, blz. 54, 273 en Beddegenoodts et al., 2002,

blz. A.VII.1-26).

- Investeringsaftrek (Beddegenoodts et al., 1997, blz. A.VII.1-26).

Het zou ons echter te ver leiden om hierop verder in te gaan. Dit argument wordt uitgelegd in Eye on IFRS-

15

- Aftrek voor bijkomend personeel of personeel voor wetenschappelijk onderzoek

(Beghin & Flamant, 2002, blz. 28).

Timing differences

Men spreekt van timing differences als de periode waarin een transactie wordt opgenomen in het

belastbaar of fiscaal resultaat verschilt van de periode waarin de transactie wordt opgenomen in

het boekhoudkundig of bedrijfseconomisch resultaat voor belastingen. M.a.w. timing differences

vertegenwoordigen kosten of opbrengsten die belastbaar of aftrekbaar zijn in een ander boekjaar

dan het jaar waarin ze worden opgenomen in de jaarrekening. Bijgevolg veroorzaken ze een

discrepantie tussen het resultaat voor belastingen en het belastbaar resultaat. Echter deze

discrepantie zal in de toekomst terugdraaien. Ze ontstaan in de het ene boekjaar en draaien terug

in een andere boekjaar (IASB, 2002, blz. 12-2 par. 1 en ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en Blomme &

Demesmaeker, 1994, blz. 5).

In tegenstelling tot permanente verschillen, rusten op timing differences wel degelijk latente

belastingseffecten. Men kan de belastingslatenties op timing differences als volgt in

formulevorm uitdrukken:

De onderliggende redenering is als volgt: indien het boekhoudkundig resultaat14 hoger (resp.

lager) is dan het fiscaal resultaat, zullen er te weinig (resp. te veel) belastingen betaald worden

ten opzichte van de bedrijfseconomische realiteit zoals die blijkt uit het boekhoudkundig of

bedrijfseconomisch resultaat. In de toekomst, bij het terugdraaien van de timing differences, zal

men dus meer (resp. minder) belastingen moeten betalen. Als gevolg hiervan worden passieve

(resp. actieve) belastingslatenties geboekt (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06). Het

onderstaande voorbeeld illustreert het verschil tussen timing differences en permanente

verschillen.

Voorbeeld 3: Permanente verschillen versus timing differences

Newsletter (E&Y, 2003, blz. 4).14 De winst voor belastingen

Belastingslatentie =

[(Boekhoudkundig (of bedrijfseconomisch) resultaat – Fiscaal (of belastbaar) resultaat ) –

Permanente verschillen] x Nominale belastingsvoet

16

Onderneming X heeft in de boekjaren 2000, 2001 en 2002 een winst voor belastingen van 1000,00 EUR.

Stel dat de nominale belastingsvoet 40% bedraagt. Echter de fiscus doet de volgende aanpassingen om tot

de belastbare winst te komen:

2000 2001 2002

Winst voor belastingen (in de jaarrekening) 1000,00 1000,00 1000,00

+ Verworpen uitgaven: restaurantkosten 100,00 50,00 100,00

+ Niet aanvaarde waardeverminderingen op vorderingen 50,00 20,00 (a) (70,00)

= Belastbare winst 1150,00 1070,00 1030,00

Courante belastingen 460,00 428,00 412,00

(a) Terugdraaien van het in boekjaren 2000 en 2001 ontstane verschil

De verworpen uitgaven zijn voorbeelden van permanente verschillen, de niet aanvaarding van

waardeverminderingen op handelsvorderingen (voorzieningen voor dubieuze debiteuren) is een voorbeeld

van een timing difference, op voorwaarde dat de aanvaarding door de fiscus in een toekomstig boekjaar

zal gebeuren. De timing differences ontstaan in 2000 en 2001 en draaien beide terug in 2002 bijvoorbeeld

omdat de debiteur failliet werd verklaard en de vordering van 70,00 EUR oninbaar bleek. Voor deze

timing differences moeten wel degelijk belastingslatenties worden opgezet. De resultatenrekening,

rekening houdend met latente belastingen, zal er dus als volgt uitzien:

2000 2001 2002

Winst voor belastingen in de jaarrekening 1000,00 1000,00 1000,00

- Courante belastingen 460,00 428,00 412,00

- Latente belastingen (a) (20,00) (b) (8,00) (c) 28,00

= Winst na belastingen 560,00 580,00 560,00(a) Nieuw ontstaan timing difference = 50,00 dus 50,00 * 40% = 20,00

(b) Nieuw ontstaan timing difference = 20,00 dus 20,00 * 40% = 8,00

(c) Terugdraaiend timing difference = 70,00 dus 70,00 * 40% = 28,00

Het voorbeeld leert ons dat de winst na belastingen in deze drie jaren en de effectieve belastingsvoet15

enkel verschillen tengevolge van het effect van de permanente verschillen. De effecten van timing

differences worden geneutraliseerd door de boeking van latente belastingen. Bron: Eigen werk op basis van Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 4-5

We kunnen nog een onderscheid maken tussen belastbare en verrekenbare timing differences,

waarbij de belastbare zullen resulteren in een toekomstige belastingsvermeerdering (passieve

latentie) en de verrekenbare in een toekomstige belastingsvermindering (actieve latentie).

15 Niet berekend in dit voorbeeld.

17

Temporary differences

“Temporary differences zijn verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een

bepaald actief of passief (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5 en Wilson et al., 2001, blz. 1660) ”. “De

fiscale waarde kan gedefinieerd worden als het bedrag dat aan een bepaalde actief- of passief

post werd toegerekend vanuit belastingsstandpunt (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5) ”. De fiscale

waarde weerspiegeldt m.a.w. de som van de in de toekomst aftrekbare bedragen (Blomme &

Janssen, 2001, blz. 9).

Op temporary differences rusten opnieuw latente belastingseffecten, deze kunnen via de

volgende formule worden berekend:

De onderliggende redenering om latente belastingen op te zetten voor activa waarvan de

boekwaarde verschilt van de fiscale waarde is gebaseerd op de assumptie dat de boekwaarde van

een actief gerealiseerd zal worden door de toekomstige economische baten resulterende uit deze

activa. Indien de boekwaarde groter is dan de fiscale waarde van een bepaald actief, zullen de

toekomstige belastbare inkomsten uit dit actief groter zijn dan het bedrag dat aftrekbaar is voor

fiscale doeleinden m.b.t. dit actief. Het verschil tussen enerzijds de toekomstig belastbare

bedragen en anderzijds de toekomstig aftrekbare bedragen vormt een belastbaar temporary

difference. De toekomstige belastingen die hierop betaald zullen worden vormen een passieve

belastingslatentie die terugdraait naarmate de economische baten worden gerealiseerd (IASB,

2002, blz. 12-15 par. 16).

De eerder besproken timing differences geven altijd aanleiding tot een temporary difference, dit

wordt geïllustreerd door voorbeeld 4. Daarnaast zijn er evenwel nog een aantal verschillen die

geen timing differences zijn maar wel temporary differences zijn (Willet, 1993, blz. 57 en

Wilson et al., 2001, blz. 1661). Dat het begrip temporary differences ruimer is dan timing

differences illustreert voorbeeld 5.

Voorbeeld 4: Alle timing differences zijn temporary differences

Belastingslatentie =

(Boekhoudkundige (of bedrijfseconomische) balanswaardering – Fiscale balanswaardering) x

Nominale belastingsvoet

18

Een Angelsaksische onderneming X schrijft degressief16 af in de fiscale jaarrekening. In de

bedrijfseconomische jaarrekening wordt lineair afgeschreven. De bedrijfseconomische levensduur van de

machine bedraagt 5 jaar en de aankoopprijs is 500,00 EUR. De onderneming realiseerde een omzet van

1000,00 EUR en de kosten bestaan alleen uit afschrijvingskosten. We onderstellen tevens dat de

onderneming opgericht werd in 2002 om te vermijden dat er zich verschillen voordoen uit het verleden.

De jaarrekening eind boekjaar 2002 ziet er als volgt uit.

BALANS RESULTATENREKENING

Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal

Machine: aanschaffingwaarde 500,00 500,00 Omzet 1000,00 1000,00

- Geboekte afschr. op machine 100,00 200,00 - Afschrijvingen 100,00 200,00

= Netto waarde 400,00 300,00 = Resultaat 900,00 800,00

Temporary difference 100,00 Timing difference 100,00Bron: Eigen werk

Voorbeeld 5: Temporary differences zijn ruimer dan timing differences

Onderneming X (moeder) en onderneming Y (dochter) hebben de volgende enkelvoudige balansen.

ACTIEF PASSIEF

Ond. X Ond. Y Ond. X Ond. Y

Machine 600,00 Eigen vermogen 2000,00 600,00

Financieel vaste activa 1000,00

Kas 1000,00

Totaal 2000,00 600,00 Totaal 2000,00 600,00

De bedrijfseconomische waarde van de machine van onderneming Y is 900,00 EUR terwijl de waarde in

de enkelvoudige jaarrekening (de fiscale waarde in België) slechts 600,00 EUR bedroeg. Het verschil

tussen de fiscale waarde en de bedrijfseconomische waarde is een temporary difference ter waarde van

300,00 EUR waarop latente belastingen moeten worden opgezet. Aan een belastingsvoet van 40% geeft

dit de volgende cijfers voor de latente belastingen en de goodwill:

16 Als we spreken van degressieve afschrijvingen nemen we altijd het dubbel lineair percentage en opteren weervoor om over te stappen op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag groter is dan hetdegressief afschrijvingsbedrag.

19

Bedrijfseconomische waarde 900,00 Financieel vaste activa 1000,00

- Fiscale waarde 600,00 - Machine 900,00

= Temporary difference 300,00 + Latente bel. op machine 120,00

x belastingsvoet 40% = Goodwill 220,00

= Latente belasting 120,00

De geconsolideerde balans ziet er als volgt uit:

ACTIEF PASSIEF

Groep X Groep X

Machine 900,00 Eigen vermogen 2000,00

Goodwill 220,00 Latente belastingen 120,00

Kas 1000,00

Totaal 2120,00 Totaal 2120,00

Bron: Eigen werk

Temporary differences kunnen net als timing differences worden opgedeeld in twee categorieën.

Belastbare temporary differences die aanleiding geven tot passieve latenties en verrekenbare

temporary differences die aanleiding geven tot actieve latenties (Bielstein & Trott, 1992, blz.

43).

2.2.1.2 Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten

In bepaalde jurisdicties is voorwaartse en/of achterwaartse fiscale verliescompensatie toegelaten.

In het geval van voorwaartse verliescompensatie wordt van de toekomstige belastbare basis het

bedrag van het fiscaal verlies, afgetrokken. In het geval van achterwaartse verliescompensatie

wordt de belastbare basis in het verleden verminderd met het bedrag aan fiscale verliezen

(FASB, 1992, blz. 129 par. 289).

Een voorbeeld van een mogelijk belastingskrediet is de gespreide investeringsaftrek17 (Plateau &

Van Herck, 1996, blz. 99). Echter in België is dit onmogelijk omdat het boekhoudkundig niet is

toegestaan de investeringsaftrek gespreid in resultaat te nemen (CBN, 1983, blz. 18).

17 Ondernemingen met een gemiddeld personeelsbestand van minder dan 20 werknemers kunnen opteren voorgespreide investeringsaftrek. De jaarlijkse investeringsaftrek wordt vastgesteld a rato van de fiscaal aangenomenafschrijvingen (Beghin & Flamant, 2002, blz. 309).

20

2.2.1.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde

jaarrekening

Indien het om wettelijke of fiscale redenen niet mogelijk is dezelfde waarderingsregels te

gebruiken in de verschillende ondernemingen van de groep, dan moet men de enkelvoudige

jaarrekeningen herwerken teneinde uniforme gegevens te kunnen consolideren (De Lembre et

al., 2001, blz. 70). Deze aanpassingen kunnen een impact ressorteren op de geconsolideerde

balans en -resultatenrekening. Vermits de belastingen op individueel niveau worden geheven

ontstaat er tengevolge van deze aanpassingen een discrepantie tussen het geconsolideerde

resultaat en de erop betaalde belastingen. Om deze discrepantie weg te werken worden latente

belastingen geboekt. Een voorbeeld illustreert deze aanpassingen.

Voorbeeld 6: Verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening

Onderneming X schrijft een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR lineair af op 2 jaar, echter

de groepswaarderingsregels bepalen dat dergelijke machines lineair moeten worden afgeschreven op 4

jaar. In de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zal m.b.t. deze machine het volgende

geboekt worden over de periode 2003-2006. Indien men ervan uitgaat dat de winst voor afschrijvingen

telkens 1000,00 EUR bedraagt en de belastingsvoet 34% is, dan zien de enkelvoudige en de

geconsolideerde resultatenrekening er als volgt uit:

Enkelvoudige Geconsolideerde

Geen Lat. Bel. Wel Lat. Bel.

2003-

2004

2005-

2006

2003-

2004

2005-

2006

2003-

2004

2005-

2006

Winst voor afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Afschrijvingen 500,00 0,00 250,00 250,00 250,00 250,00

= Winst voor belastingen 500,00 1000,00 750,00 750,00 750,00 750,00

- Courante belastingen 170,00 340,00 (a) 170,00 (b) 340,00 (a) 170,00 (b) 340,00

- Latente belastingen (c) 85,00 (c) (85,00)

= Winst na belastingen 330,00 660,00 580,00 410,00 495,00 495,00

Effectieve belastingsvoet 34% 34% 23% 45% 34% 34%

(a) & (b) De belastingen die in de geconsolideerde jaarrekening worden geboekt zijn dezelfde als

deze in de enkelvoudige jaarrekening indien men geen rekening houdt met latente belastingen.

(c) De fiscale afschrijvingen (enkelvoudige jaarrekening) zijn dubbel zo groot als de

bedrijfseconomische afschrijvingen (geconsolideerde jaarrekening) in de eerste twee jaar waardoor de

fiscale winst lager ligt dan de bedrijfseconomische winst. In de eerste twee jaar ontstaat er dus een

21

timing difference van 250,00 EUR dat in de volgende twee jaar terugdraait. De latente belasting

hierop bedraagt 85,00 EUR (250,00 * 34% = 85,00 EUR).

De boekingen in de geconsolideerde jaarrekening in verband met dit voorbeeld zien er als volgt uit in de

periode 2004-2005, indien men uitgaat van de Belgische situatie:

2004

23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting (a) 250,00

13400 aan Aangroei groepsreserves 165,00

168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties 85,00

Overname boekingen uit 2003

23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 250,00

680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties 85,00

63020 aan Afschrijvingen op materiële vaste activa 250,00


Terugname van een gedeelte van de afschrijvingenBoeking van latente belasting

693 Over te dragen winst 165,00

135 aan Winst van het boekjaar 165,00

Regularisatie resultaten

2005

23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 500,00

13400 aan Aangroei groepsreserves 330,00


Overname boekingen uit 2003 en 2004

63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa 250,00


23009 aan Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 250,00

780 Onttrekkingen aan de uitgestelde bel. en belastingslatenties 85,00

Boeken van de afschijvingOnttrekking aan de latente belasting

135 Winst van het boekjaar 165,00

693 aan Over te dragen winst 165,00

Regularisatie resultaten

(a) Afwijking tussen de geboekte afschrijvingen in de enkelvoudige jaarrekening: 500,00 EUR en de

geboekte afschrijvingen in de geconsolideerde jaarrekening: 250,00 EUR dus 250,00 EUR corrigeren

vermits de geconsolideerde jaarrekening jaarlijks vertrekt van de enkelvoudige jaarrekeningen.

Bron: Eigen werk op basis van Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96

22

Zoals uit het voorbeeld blijkt, ontstaat er in de geconsolideerde jaarrekening een scheeftrekking

tussen de verschuldigde belasting en het resultaat voor belastingen. Deze scheeftrekking wordt

geneutraliseerd door het boeken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening

(Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96-97).

2.2.1.4 Eliminatieboekingen in de consolidatie

In de geconsolideerde jaarrekening worden op een aantal uitzonderingen na, interne resultaten

geëlimineerd. Eliminaties die een invloed hebben op het resultaat, veroorzaken een

scheeftrekking tussen het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening en de op

dit resultaat betaalde belastingen. Door het boeken van latente belastingen wordt deze

scheeftrekking gecorrigeerd (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

Voorbeeld 7: Consolidatieboekingen

Onderneming X levert in 2001 aan onderneming Y (die tevens de moeder is van onderneming X)

handelsgoederen voor 2000,00. De winst gerealiseerd op deze verkoop bedraagt 1000,00 EUR.

Onderneming Y verkoopt deze goederen pas in de loop van 2002. Voor de eenvoud gaan we ervan uit dat

onderneming X en Y geen andere winsten behalen in 2001. De belastingsvoet bedraagt 40%. De

enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zie er als volgt uit:

Geconsolideerde Jaarrek.Enk. Jaarrek.

Ond. X

Enk. Jaarrek.

Ond. Y Geen Lat. Bel. Wel Lat. Bel

2001 2001 2001 2001

Winst excl. Intra groepswinst 0,00 0,00 0,00 0,00

+ Intra groepswinst 1000,00 0,00 1000,00 1000,00


- Courante belastingen 400,00 0,00 400,00 400,00

- Latente belastingen (a) (400,00)

= Winst na belastingen 600,00 0,00 (400,00) 0,00

(a) Actieve latentie op de eliminatie van het intragroepsresultaat. De fiscale winst is 1000,00 EUR terwijl de

boekhoudkundige winst 0,00 EUR bedraagt. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar timing difference dat in

2002 zal terugdraaien. Op het timing difference van 1000,00 EUR wordt aan een belastingsvoet van 40% een

belastingslatentie van 400,00 EUR geboekt.

Bron: Eigen werk

23

2.2.2 Berekeningsbasis

In de vorige paragraaf behandelden we de verschillende oorzaken van belastingslatenties. Indien

we alle oorzaken opsommen en de ermee overeenkomende bedragen optellen bekomen we een

globaal saldo. Vervolgens stelt zich de vraag, welk gedeelte van dit saldo aanleiding zal geven

tot het boeken van latente belastingen. Het gedeelte dat aanleiding geeft tot het boeken van

latente belastingen noemt men de berekeningsbasis. In deze paragraaf wordt ingegaan op de

verschillende benaderingen omtrent deze berekeningsbasis en hun belangrijkste voor- en

nadelen. De verschillende benaderingen kunnen in onderstaande figuur schematisch

weergegeven worden.

Figuur 3: De benaderingen voor de berekeningsbasis

Bron: Eigen werk

2.2.2.1 Nil provision of flow through

Onder deze benadering worden er geen latente belastingen geboekt. De belastingen die worden

toegerekend aan een bepaald boekjaar omvatten enkel de courante belastingen op het belastbaar

inkomen van dat boekjaar (Willet, 1993, blz. 57 en APB, 1967, blz. 9 par. 24 en Wilson et al.,

2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7 ).

De achterliggende visie is dat er geen belastingsschulden of -vorderingen tot uiting worden

gebracht in de jaarrekening die pas in latere jaren zullen resulteren in een te betalen of terug te

vorderen belasting, vermits de realisatie afhankelijk is van gebeurtenissen in de toekomst18.

(Wilson et al., 2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7)

18 Het behalen van winsten, het ontstaan van nieuwe belastingslatenties,…

FULLPROVISION

PARTIALPROVISION

FLOWTHROUGH

BEREKENINGSBASIS

24

Voordelen

- De verplichting tot betalen van de belastingsschuld wordt in de boekhouding opgenomen

op het ogenblik dat de ermee verband houdende transacties in het fiscaal resultaat

worden opgenomen (Wilson et al., 2001, blz. 1664).

- De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)

Nadelen

- Het principe van toerekening van opbrengsten en kosten aan de periode wordt hier niet

gerespecteerd. De belastingskosten worden niet toegerekend aan het boekjaar waarin de

transactie die de belasting veroorzaakte, wordt opgenomen in het bedrijfseconomisch

resultaat19 (Wilson et al., 2001, blz. 1663 en De Lembre, 2001, blz. 55).

- De winst na belastingen is geen indicatie meer van de performantie van een

onderneming (ASC, 1978, blz. 2 par. 10).

2.2.2.2 Full provision of comprehensive allocation of uitgebreide berekening

Onder de full provision benadering gaat men latente belastingen boeken op alle tijdsverschillen.

Hierbij houdt men ten eerste geen rekening met het ogenblik waarop deze verschillen zullen

terugdraaien en de latentie zal gerealiseerd worden (CBF, 1999, blz. 13). Ten tweede wordt ook

geen rekening gehouden met de graad van zekerheid omtrent het überhaupt terugdraaien van dit

verschil (Jeter & Chaney, 1988, blz. 41).

De berekeningsbasis kan dus als volgt worden bepaald:

De achterliggende visie is hier dat de fiscale effecten van alle transacties die zich voordoen in het

boekjaar waarop de financiële staat betrekking heeft, tot uiting moeten gebracht worden. Deze

fiscale effecten slaan zowel op courante- als op latente belastingen. Deze twee vormen samen de

belastingen die moeten worden toegerekend aan het betreffende boekjaar. Het bedrag van de toe

te rekenen belasting is dus gebaseerd op het boekhoudkundig resultaat (APB, 1967, blz. 11 par.

29 en ASC, 1978, blz. 1-2 par. 8-10).

19 In België moet men dit interpreteren als het geconsolideerd resultaat.

Berekeningsbasis ∑= hillenTijdsversc

25

Voordelen

- De full provision benadering is consistent met de internationale praktijk, bijgevolg

verhoogt de toepassing ervan de vergelijkbaarheid met andere landen. Dit kan vooral

voor investeerders een belangrijk pluspunt zijn (Hastie, 1995, blz. 94 en Curtis &

Matthew, 1995, blz. 93).

- Deze benadering respecteert de basisprincipes van het boekhouden.

- De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)

Nadelen

- Door het gebruik van deze methode kan men geconfronteerd worden met zeer grote

balansposten aan latente belastingen waarvan slechts een fractie in de toekomst zal

terugdraaien (Wilson et al., 2001, blz. 1657 en Givoly & Hayn, 1992, blz. 394 en Hastie,

1995, blz. 94). Hierdoor worden de winsten en de hoeveelheid ingezet kapitaal

systematisch onderschat, waardoor de schuldgraad van de onderneming verhoogt hetgeen

een negatief beeld geeft van de financiële situatie van de onderneming (Wilson et al.,

2001, blz. 1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 10-11)

- Amir et al.20 (1997, blz. 600) onderzochten de relevantie van het netto saldo (verschil

tussen actieve en passieve latenties) aan latente belastingen als één van de verklarende

variabelen voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Daartoe splitsen ze de latente

belastingen op in zeven categorieën (latente belastingen tengevolge van: afschrijvingen

en waardeverminderingen, verliezen, herstructureringskosten, milieu-uitgaven, employee

benefits, SFAS 109 waardeverminderingen en overige). Latente belastingen tengevolge

van afschrijvingen en waardeverminderingen hebben volgens hun onderzoek geen

verklarende kracht voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Dit zou er volgens

Amir et al. (1997, blz. 618-619) op kunnen wijzen dat investeerders er enerzijds vanuit

gaan dat de onderneming zal blijven investeren in afschrijfbare activa waardoor de

waarschijnlijkheid van terugdraaiing afneemt en anderzijds dat deze latenties die op lange

termijn eventueel zullen terugdraaien verdisconteerd (cfr. infra blz. 55) dienen te worden.

Investeerders zijn van oordeel dat deze latenties (in dit geval toekomstige schulden)

overschat worden waardoor de boekwaarde van het eigen vermogen onderschat wordt.

20 Er dient wel opgemerkt te worden dat het hier een onderzoek betreft in de Verenigde Staten onder SFAS 109. Deresultaten kunnen daarom niet zomaar worden geëxtrapoleerd omwille van de verscheidenheid van de fiscalewetgeving.

26

Het gebruik van de partiële provisie benadering zou hiervoor een oplossing kunnen

bieden.

2.2.2.3 Partial provision of partiële provisie of beperkte provisie 21

Onder deze benadering worden de belastingen op het resultaat van het boekjaar gecorrigeerd

voor die tijdsverschillen die in de voorzienbare toekomst (3 tot 5 jaar) zullen terugdraaien. De

latente belastingen worden m.a.w. enkel berekend op die tijdsverschillen die in de voorzienbare

toekomst zullen terugdraaien en aldus resulteren in een belastingsschuld of vordering.

Tijdsverschillen die slechts op de lange termijn terug zullen draaien en verschillen die steeds

hernieuwd worden, worden aldus niet opgenomen in de basis voor de berekening van de

latenties. (CBF, 1999, blz. 13 en Jeter & Chaney, 1988, blz. 41 en Amir et al., 1997, blz. 601 en

APB, 1967, blz. 10 par. 26 en Wilson et al., 2001, blz. 1654 en Raffegeau et al., 1989, blz. 192).

De onderliggende redenering22 is dat, indien men ervan uitgaat dat de onderneming een bepaald

activiteitsniveau handhaaft, een bepaald deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet

noodzakelijk zullen gerealiseerd worden. M.a.w. de latente belastingen zullen nooit volledig

moeten betaald worden als belastingen in toekomstige jaren omdat er a.h.w. een rollover ontstaat

tengevolge van nieuw ontstane tijdsverschillen. De niet-realisatie doet zich voor op het moment

dat het bedrag aan terugdraaiende verschillen kleiner is dan het bedrag aan nieuw ontstane

tijdsverschillen. Individuele tijdsverschillen draaien dan wel nog terug doch het cumulatief

niveau aan tijdsverschillen stijgt, en latente belastingen worden op dit cumulatief niveau

berekend. Op de in praktijk niet terugdraaiende verschillen worden geen latente belastingen

geboekt (Wilson et al., 2001, blz. 1653-1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 12 en Amir et al., 1997,

blz. 601).

De assumptie dat een deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet noodzakelijk zullen

gerealiseerd worden kan op basis van de volgende drie redenen verdedigd worden (Alexander &

Britton, 1993, blz. 417 en Robertson, 1993, blz. 58):

(a) Firma’s hebben de neiging om te groeien doorheen de tijd.

(b) Firma’s hebben de neiging om kapitaalintensiever te worden.

21 De partiële provisie benadering was tot voor kort de standaard onder UK Gaap voornamelijk omwille vanhistorische factoren. De subsidies voor investeringen in vaste activa en voorraden zorgden er samen met de hogeinflatie voor dat de effectieve belastingsvoet een heel stuk lager lag dan de statutaire belastingsvoet van 52%. Alduszou de ‘full provision’ benadering ervoor gezorgd hebben dat de belastingsvoet die uit de financiële staten bleek eenstuk hoger lag dan wat de ondernemingen in werkelijkheid betaalden (Wilson et al., 2001, blz. 1667-1668).22 In bijlage 1 wordt deze redenering aan de hand van een voorbeeld geïllustreerd.

27

(c) Door inflatie wordt de aankoopprijs van nieuwe activa steeds duurder23.

Deze drie tendensen leiden ertoe dat er meer en meer tijdsverschillen ontstaan doorheen de

levensduur van de onderneming.

De concrete werkwijze onder de partiële provisie benadering wordt geïllustreerd aan de hand van

het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 8: Partiële provisie methode

Voor de eenvoud gaan we in dit voorbeeld opnieuw uit van een Angelsaksische24 onderneming. In de

onderstaande tabellen worden drie gevallen weergegeven aan de hand waarvan de partiële

provisiemethode wordt geïllustreerd. Het bedrijfseconomisch resultaat is het resultaat zoals blijkt uit de

bedrijfseconomische jaarrekening, het fiscaal resultaat is het resultaat waarop de onderneming belastingen

zal moeten betalen, zoals blijkt uit de belastingsaangifte of de fiscale jaarrekening.

We moeten in het achterhoofd houden dat we ons nu eind boekjaar 2002 bevinden. De gegevens over de

boekjaren 2003 tot 2006 zijn voorspellingen i.v.m. de voorzienbare toekomst.

Geval 1: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences (*) neemt jaar na jaar toe. Als we

ervan uitgaan dat we ons nu in 2002 bevinden, wordt de som van de nog niet teruggedraaide timing

differences als volgt bepaald:

Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst van

onderneming X:

23 Deze tendens leidt ertoe dat de geldwaarde van een tijdsverschil dat mogelijks ontstaat op het betrokken actieftoeneemt24 We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen de bedrijfseconomischejaarrekening aanzienlijke afwijkingen vertoont ten opzichte van de fiscale cijfers. Echter in België geldt het principedat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de boekhouding is opgenomen. De fiscale en debedrijfseconomische jaarrekening zijn één en dezelfde in België. Hierdoor worden er in de enkelvoudigejaarrekening in België geen latente belastingen opgenomen. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren danmoet men gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening. Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Dochdit voorbeeld is ook relevant in de Belgische context.

Σ Timing differences in 200X =

timing difference 2002 + timing difference 2003 + …+ timing difference 200X-2 +

timing difference 200X-1 + timing difference 200X

28

2002 2003 2004 2005 2006Bedrijfseconomische winst 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00- Fiscale winst 990,00 990,00 990,00 990,00 990,00= Timing difference 10,00 10,00 10,00 10,00 10,00 Σ Timing differences (*) 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00

In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is

duidelijk te zien dat er een continue stijging is van de niet teruggedraaide timing differences in de

voorzienbare toekomst.

Partiële provisie

0,00

20,00

40,00

60,00

2002 2003 2004 2005 2006

Boekjaar

Som

van

alle

nog

ni

et te

rugg

edra

aide

tim

ing

diff

eren

ces

In dit geval worden volgens de partiële provisie benadering geen voorzieningen voor latente belastingen

opgezet. In de voorzienbare toekomst zal het geaggregeerd niveau aan timing differences immers niet

terugdraaien.

Geval 2: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst

een niveau dat lager is dan het huidig niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het

laagste niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences in de toekomst noemen we het minimaal

toekomstig niveau. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale

winst van onderneming X:

2002 2003 2004 2005 2006

Bedrijfseconomische winst 1000,00 1000,00 976,00 1000,00 1000,00

- Fiscale winst 990,00 990,00 990,00 990,00 990,00

= Timing difference 10,00 10,00 (14,00) 10,00 10,00

? Timing differences 10,00 20,00 6,00 15,00 25,00

29

In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is

duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences een

minimum bereikt dat tevens lager ligt dan het niveau aan niet teruggedraaide timing differences in 2002.

Partiële provisie

0,00

10,00

20,00

30,00

2002 2003 2004 2005 2006

Boekjaar

Som

van

alle

nog

ni

et te

rugg

edra

aide

tim

ing

diff

eren

ces

Dit wil zeggen dat er op geaggregeerde basis van de 10,00 EUR aan timing differences nu, voor een

bedrag van 4,00 EUR (10,00 – 6,00) zullen terugdraaien. Op deze 4,00 EUR worden latente belastingen

opgezet volgens de partiële provisie benadering.

Geval 3: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst

een niveau dat lager is dan het huidig niveau aan nog niet teruggedraaide timing differences en dat lager

is dan nul. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst

van onderneming X:

2002 2003 2004 2005 2006

Bedrijfseconomische winst 1000,00 970,00 970,00 970,00 970,00

- Fiscale winst 980,00 980,00 980,00 980,00 980,00

= Timing difference 20,00 -10,00 -10,00 -10,00 -10,00

Σ Timing differences 20,00 10,00 0,00 -10,00 -20,00

In de volgende grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is

duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences de X-as

snijdt en op het einde van de voorzienbare toekomst (boekjaar 2006) een minimum bereikt.

Minimaaltoekomstig niveau

30

Partiële provisie

2002 2003 2004 2005 2006

Boekjaar

Som

van

alle

nog

nie

t te

rugg

edra

aide

tim

ing

diff

eren

ces

-20,00

-10,000,00

10,00

20,0030,00

In dit geval boekt men volgens de partiële provisie benadering latente belastingen op het niveau aan

timing differences in 2002. Indien men de redenering van geval 2 gewoon doortrekt zou men verwachten

dat men latente belastingen gaat boeken op 40,00 EUR zijnde 20,00 - (- 20,00). Dit gebeurt echter niet;

het maximale bedrag aan timing differences waarop latente belastingen mogen worden berekend is het

huidig niveau aan timing differences, zijnde 20,00 EUR.Bron: Eigen werk

Meer algemeen kan men de berekeningsbasis als volgt uitdrukken:

De berekeningsbasis wordt dus berekend door van het huidig geaggregeerd niveau van

verschillen het minimale niveau af te trekken, zonder evenwel negatief te kunnen worden

vermits de maximale berekeningsbasis beperkt is tot het geaggregeerde niveau van verschillen

m.b.t. dit boekjaar.

Voordelen

- Het voordeel is dat door het gebruik van deze methode geen latente belastingen worden

geboekt die hoogstwaarschijnlijk niet zullen gerealiseerd worden in de toekomst. Het

bedrag op de balans weerspiegelt wat er effectief op termijn zal moeten betaald of

teruggevorderd worden van de belastingsautoriteiten en weerspiegelt aldus een echte

schuld of vordering. De effectieve belastingsvoet zal hier beter ‘tax planning’ strategieën

Berekeningsbasis ( )0;MTNHNMAX −= indien MTN ≥ 0HN= indien MTN < 0

Met: MAX = maximum HN = huidig niveau tijdsverschillen MTN = minimaal toekomstig niveau tijdsverschillen

31

weerspiegelen dan bij de andere methodes (Citron, 2001, blz. 848 en Wilson et al., 2001,

blz. 1657 en Alexander & Britton, 1993, blz. 418).

Nadelen

- Deze methode gaat in tegen het voorzichtigheidsbeginsel en tegen het principe van de

individuele waardering. De effecten van transacties in het heden en in de toekomst

worden samen gewaardeerd. Het probleem is dat toekomstige transacties nog helemaal

niet vast liggen. De omvang van het activiteitsniveau is een managementbeslissing

waartegenover op balansdatum helemaal geen verbintenis staat. Hierdoor zouden de

hernieuwbare temporary differences in de toekomst wel eens niet meer hernieuwbaar

kunnen worden indien het activiteitsniveau daalt onder het voorziene niveau (Wilson et

al., 2001, blz. 1659 en Curtis & Matthew, 1995, blz. 92).

- Het principe van de toerekening aan de periode wordt onder deze methode niet

gerespecteerd vermits slechts een gedeelte van de belastingseffecten die gerelateerd zijn

aan de transacties erkend in het resultaat voor belastingen, ook worden toegerekend aan

de betrokken periode (APB, 1967, blz. 11 par. 30).

- Deze methode is gebaseerd op een principe dat nergens anders in de boekhouding wordt

gebruikt namelijk dat schulden en vorderingen niet moeten worden erkend als ze

vervangen worden door vergelijkbare bedragen in de toekomst (Wilson et al., 2001, blz.

1658).

- Sansing (1998, blz. 361) toont aan dat ook al draait de belastingslatentie nooit terug door

bijvoorbeeld een almaar stijgend activiteitsniveau, dan nog blijft de belastingslatentie een

bepaalde waarde hebben.

- Deze methode is subjectief en bovendien kan het management deze methode gebruiken

om de resultaten te sturen in de gewenste richting vermits men gebruik maakt van

toekomstvoorspellingen (Citron, 2001, blz. 830).

Na dit theoretisch overzicht wordt in de volgende paragrafen gekeken hoe men volgens de

verschillende boekhoudnormen de berekeningsbasis dient te bepalen. We beginnen met een

overzicht in de volgende figuur.

32

Figuur 4: Overzicht van de berekeningsbasis

Bel. Boekh. Normen IAS 12 SFAS 109 FRS 19

Oorzaak van latenties

1. Timing differences x x

2. Temporary differences x x

3. Fiscale verliezen optioneel x x x

4. Verschillen tussen de

enkelvoudige en de

geconsolideerde jaarrekening

x x x x

5. Eliminatieboekingen x x x x

Berekeningsbasis

1. Nil Provision Enkelvoudige

2. Full provision x x x

3. Partial provision Geconsolideerde

Bron: Eigen werk


2.2.3.1 Enkelvoudige jaarrekening

Algemene regel

Vermits men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen boekt, zou men kunnen

stellen dat in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision benadering (cfr. supra blz. 23) wordt

toegepast. Hierbij zijn de aan een boekjaar toe te rekenen belastingen gelijk aan courante

belastingen. De oorzaak hiervan is dat: “in België het fiscale principe geldt dat enkel kan worden

aanvaard wat ook in de boekhouding is verwerkt (De Lembre et al., 2001, blz. 85).”

Uitzonderingen

(a) Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa (K.B.

30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199): dit is een subsidie die men van de overheid

verkrijgt ‘om niet’. Een gedeelte van de kapitaalsubsidie dient geboekt te worden als

uitgestelde belasting (De Lembre, 1999, blz. 109-111).

33

Voorbeeld 9: Kapitaalsubsidies

Onderneming X verkrijgt in 1998 een kapitaalsubsidie bij aankoop van een gebouw. Het gebouw

wordt aangekocht voor 1000,00 EUR en de onderneming verkrijgt een kapitaalsubsidie ter

waarde van 200,00 EUR. Het gebouw wordt lineair afgeschreven op 5 jaar (20%). De

belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende

boekjaren:

Boekjr. Gebouwen Geboekte afschr. op

gebouwen

Kapitaalsubsidies Uitgestelde

belastingen

Ontvangst 1000,00 (a) 120,00 (b) 80,00

1998 1000,00 200,00 (c) 96,00 (d) 64,00

1999 1000,00 400,00 72,00 48,00

2000 1000,00 600,00 48,00 32,00

2001 1000,00 800,00 24,00 16,00

2002 1000,00 1000,00 0,00 0,00

(a) Kapitaalsubsidie na belastingseffecten: 200,00 * 60% = 120,00

(b) Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidie: 200,00 * 40% = 80,00

(c) Kapitaalsubsidie a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 120,00 * 20% = 24,00 dus

120,00 – 24,00 = 96,00

(d) Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen:80,00 * 20% = 16,00

dus 80,00 –16,00 = 64,00

De journaalposten in verband met kapitaalsubsidies voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:

1998 Ontvangst

416.. Te ontvangen kapitaalsubsidies 200,00

15000 aan Kapitaalsubsidies 120,00

16800 Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies 80,00

Verkrijging van de subsidie

55000 Kredietinstellingen: R/C 200,00

416.. aan Te ontvangen kapitaalsubsidies 200,00

Ontvangst subsidie

1998 Einde boekjaar

15001 In resultaat genomen kapitaalsubsidies 24,00

16801 Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies: terugneming (-) 16,00

75300 aan Kapitaalsubsidies 24,00

78000 Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen 16,00

Overboeking van de kapitaalsubsidie naar de resultatenOnttrekking aan de uitgestelde belastingen

Bron: Eigen berekeningen op basis van CBN, 1992, blz. 29-32

34

(b) Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten

uitgegeven door publieke instanties: op dergelijke meerwaarden worden wel latente

belastingen berekend als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn (K.B.

30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199). Het onderstaande voorbeeld illustreert dit

geval.

Voorbeeld 10: Meerwaarden op materiële vaste activa

Onderneming X verkoopt in januari 1998 een machine (A), die volledig afgeschreven is, voor

1000,00 EUR. Één maand later herbelegt de onderneming de meerwaarde in een nieuwe machine

(B) ter waarde van 1000,00 EUR. De nieuwe machine wordt over 5 jaar lineair afgeschreven. De

belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende

boekjaren:

Boekjr. Machine

(B)

Geboekte afschr. op

machine (B)

Meerwaarde op

machine (A)

Uitgestelde

belastingen

Ontvangst 1000,00 (a) 600,00 (b) 400,00

1998 1000,00 200,00 (c) 480,00 (d) 320,00

1999 1000,00 400,00 360,00 240,00

2000 1000,00 600,00 240,00 160,00

2001 1000,00 800,00 120,00 80,00

2002 1000,00 1000,00 0,00 0,00

(a) Meerwaarde na belastingseffecten: 1000,00 * 60% = 600,00

(b) Uitgestelde belastingen op meerwaarde: 1000,00 * 40% = 400,00

(c) Meerwaarde a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 600,00 * 20% = 120,00 dus 600,00

– 120,00 = 480,00

(d) Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 400,00 * 20% = 80,00 dus

400,00 – 80,00 = 320,00

De journaalposten in verband met de meerwaarden voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:

35

1998 Ontvangst

55000 Kredietinstellingen: R/C 1000,00

763 aan Meerwaarde op realisatie van vaste activa 1000,00

Realisatie meerwaarde

689 Overboeking naar belastingvrije reserves 600,00

680 Overboeking naar uitgestelde belastingen 400,00

132 aan Belastingvrije reserves 600,00

1682 Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden

op materiële vaste activa

400,00

Overboeking van de gerealiseerde meerwaarde naar debelastingvrije reserves en de uitgestelde belastingen

1998 Einde boekjaar

1682 Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden op

materiële vaste activa

80,00

132 Belastingvrije reserves 120,00

780 aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen 80,00

789 Onttrekkingen aan de belastingvrije reserves 120,00

Onttrekking aan de uitgestelde belastingenOnttrekking aan de belastingvrije reserves

Bron: Eigen berekeningen op basis van De Lembre, 1999, blz. 110-111 en CBN, 1992, blz. 29-32

2.2.3.2 Geconsolideerde jaarrekening

Algemene regel

In de geconsolideerde jaarrekening worden wel belastingslatenties geboekt. De berekeningsbasis

wordt bepaald door toepassing van de partiële provisie benadering (cfr. supra blz. 26) op timing

differences (cfr. supra blz. 15). Vermits uit K.B. 30.01.2001 art. 129 blijkt dat: “…voor zover

mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de

consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen

voortvloeien”, blijkt dat enkel verschillen waarvan men verwacht dat ze effectief zullen

terugdraaien in de toekomst, aanleiding geven tot latente belastingen. Dit komt overeen met de

partiële provisie benadering.

De oorzaken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening in België zijn onder

andere:

(a) Timing differences:

36

- Belaste voorzieningen: voorzieningen die bedrijfseconomisch worden

aangelegd doch door de fiscus worden verworpen. Een voorbeeld hiervan zou

een door de fiscus niet aanvaarde voorziening voor risico’s en kosten kunnen

zijn (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002,

blz. A.VII.1.-09).

- Belaste waardeverminderingen: waardeverminderingen die bedrijfs-

economisch worden aangelegd doch door de fiscus worden verworpen tot het

bewijs van het verlies vaststaat. Een mogelijk voorbeeld is het niet aanvaarden

van een waardevermindering op voorraden of vorderingen door de fiscus

(Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002, blz.

A.VII.1.-09).

- Onderschatting van de activa en overschatting van de passiva. De

zogenaamde verborgen reserves (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.05).

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten: op fiscale verliezen boekt

men een actieve belastingslatentie (cfr. infra blz. 49) In België zijn fiscale verliezen

onbeperkt overdraagbaar zowel naar tijd als naar bedrag (E&Y, 2002, blz. 72 en

Beghin & Flamant, 2002, blz. 296).

(c) Verschillen tussen de geconsolideerde jaarrekening en de enkelvoudige jaarrekening:

Deze worden veroorzaakt door verschillen in waarderingsregels. Door het feit dat in

België de enkelvoudige jaarrekening de basis vormt voor de berekening van het

belastbaar resultaat en enkel fiscaal kan worden aanvaard wat ook in de jaarrekening

is geboekt, moet men de invloed van de fiscale wetgeving op de enkelvoudige

jaarrekening elimineren om te komen tot de geconsolideerde jaarrekening. Ten

gevolge van de aanpassingen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde

jaarrekening worden kosten en opbrengsten geëlimineerd waarop de onderneming

belast is, vermits deze in de belastbare basis zaten (die gebaseerd is op de

enkelvoudige jaarrekening). Om de discrepantie die ontstaat tussen de verschuldigde

belastingen en het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening te

neutraliseren worden latente belastingen geboekt.

Daarnaast moet men de waarderingsregels ook aanpassen aan de waarderingsregels

van de moeder (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19 en De Lembre et al., 2001,

blz. 70).

Voorbeelden kunnen onder andere zijn:

37

- Verschillen in de afschrijvingstermijn gehanteerd in de enkelvoudige

jaarrekening ten opzichte van de geconsolideerde jaarrekening (Plateau & Van

Herck, 1996, blz. 97).

- Voorraadwaardering volgens LIFO in de enkelvoudige jaarrekening en

volgens FIFO in de geconsolideerde (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 97 en

Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).

- Oprichtingskosten en R&D kosten die geactiveerd worden in de enkelvoudige

jaarrekening terwijl ze in resultaat worden genomen in de geconsolideerde

jaarrekening (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).

(d) Eliminatieboekingen in de consolidatie

Voorbeelden zijn onder andere:

- De meerwaarde bij de onderlinge verkoop van vaste activa (De Lembre et al.,

2001, blz. 52 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

- Verlies bij onderlinge verkoop van vaste activa met verlies (De Lembre et al.,

2001, blz. 58).

- Eliminatie van de intragroepswinsten vervat in de eindvoorraad (Plateau &

Van Herck, 1996, blz. 119 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).

Bij de bespreking van de overige boekhoudnormen zullen we de eliminatieboekingen en de

verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening niet meer afzonderlijk

behandelen vermits ze in feite een onderdeel zijn van de timing differences.

2.2.4 Volgens IAS:

Algemene regel

Latente belastingen worden berekend op temporary differences, zijnde verschillen tussen de

boekwaarde van een actief of passief en de fiscale waarde (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Het

uitgangspunt voor de berekening is de balans (Wilson et al., 2001, blz. 1645). Alle temporary

differences, benevens een aantal uitzonderingen, hebben latente belastingseffecten (IASB, 2002,

blz. 12-3). De full provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt weerhouden ter bepaling van

de berekeningsbasis.

De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder IAS kunnen onder andere zijn:

(a) Temporary differences:

- Alle timing differences: vermits timing differences altijd temporary

differences zijn.

38

- Aanpassingen naar ‘fair value’ van activa en passiva in een fusie of

overname. Bijvoorbeeld de activa en passiva van de overgenomen

onderneming Y worden aangepast naar hun faire waarde om aldus opgenomen

te worden in de jaarrekening van de onderneming X zijnde de overnemer.

Echter fiscaal gezien past men de waarde van deze activa en passiva niet aan.

- Herwaardering van bepaalde activa naar hun ‘fair value’ voor

consolidatiedoeleinden wanneer de fiscale basis niet of althans niet

gelijkmatig wordt aangepast.

- Herwaarderingen op gronden

- Impairment verliezen

- Acquisities

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten

Uitzonderingen

- Goodwill: Indien de afschrijvingen op goodwill niet aftrekbaar zijn, ontstaat een

temporary difference doch hierop worden geen latente belastingen geboekt (IASB, 2002,

blz. 12-15 par. 15 en blz. 12-20 par. 24 en PWC, 2001, blz. 87).

- Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: Voor temporary differences die

ontstaan bij de eerste opname van een actief of passief bestanddeel in een transactie die:

- Geen fusie of overname is, en

- Op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op zowel het

boekhoudkundig als het fiscaal resultaat

wordt geen actieve of passieve latentie geboekt (IASB, 2002, blz. 12-15 par. 15, 24).


Algemene regel

SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12. De verschillende oorzaken van latente

belastingen onder IAS kunnen doorgetrokken worden naar US Gaap.

Uitzonderingen

Naast de hieronder opgenomen uitzonderingen bestaan er nog een aantal specifieke gevallen

(leveraged leases, omzetten in vreemde valuta en dergelijke) waarvoor de algemene regel niet

geldt. Deze moeten volgens een afzonderlijke regeling worden geboekt en worden hier niet

behandeld.

39

- Goodwill: SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par.9).

- Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: SFAS 109 volgt dezelfde

redenering als in IAS 12 (PWC, 2001, blz. 87).


Algemene regel

In tegenstelling tot IAS 12 en SFAS 109, opteerde de ASB ervoor om latente belastingen te

berekenen op timing differences. Timing differences worden gedefinieerd als verschillen tussen

het boekhoudkundig en het fiscaal resultaat. Het uitgangspunt voor de berekening is de

resultatenrekening. (Wilson et al., 2001, blz. 1645 en Connor et al., 2001, blz. 410). Sedert het in

voege treden van FRS 19 worden latente belastingen berekend op alle timing differences, die

ontstaan maar nog niet teruggedraaid zijn op balansdatum25 (ASB, 2002, blz. 3 par. 7). De full

provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt hier dus weerhouden. Dit in tegenstelling tot

SSAP 15, de voorganger van FRS 19, waar gebruik werd gemaakt van de partiële provisie

benadering en voor een fractie van alle timing differences een latente belasting werd opgezet

(Connor et al., 2001, blz. 408).

De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder UK Gaap kunnen onder andere

zijn:

(a) Timing differences:

- Inkomsten die in de jaarrekening worden opgenomen en slechts later worden

opgenomen in het fiscaal resultaat: Bijvoorbeeld herwaarderingsmeerwaarden op

een gebouw worden opgenomen in de resultatenrekening bij herwaardering,

echter men neemt ze slechts op in het belastbaar resultaat indien ze gerealiseerd

worden (Wilson et al., 2001, blz. 1648).

- Uitgaven of verliezen die in het fiscaal resultaat worden erkend alvorens ze in de

financiële staten worden erkend: Bijvoorbeeld R&D uitgaven kunnen vanuit

fiscaal oogpunt onmiddellijk in resultaat worden genomen terwijl ze in de

financiële staten worden geactiveerd en afgeschreven (Wilson et al., 2001, blz.

1649).

(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten

25 Met de bepaling ‘ontstaan op balansdatum maar nog niet teruggedraaid’ wordt bedoeld dat geen latentebelastingen dienen opgezet te worden voor timing differences die binnen het jaar dat ze ontstaan, ook terugdraaien.

40

Uitzonderingen

- Subsidies voor investeringen in vaste activa: Latente belastingen dienen erkend te

worden op het moment dat de subsidies voor het vast actief ontvangen worden. Echter

indien alle voorwaarden om de subsidie te behouden vervuld zijn, dan dient de latentie

afgeboekt te worden Indien het betrokken actief niet wordt afgeschreven is het timing

difference gelijk aan de ontvangen subsidie (ASB, 2002, blz. 3 par. 9).

- Herwaarderingen en winsten bij verkoop op niet monetaire activa: Latente belastingen

dienen erkend te worden op timing differences resulterende uit activa die continu naar

‘fair value’ worden geherwaardeerd, waarbij de wijzigingen in de ‘fair value’ worden

verrekend in de ‘profit en loss account’ en waarbij de winsten of verliezen slechts worden

belast op het moment dat ze gerealiseerd zijn (ASB, 2002, blz. 4 par.12-13).

- Overige niet monetaire activa: Latente belastingen dienen enkel erkend te worden voor

timing differences resulterende uit overige niet monetaire activa in de mate dat op

balansdatum twee voorwaarden voldaan zijn (ASB, 2002, blz. 5 par. 14-20):

(a) De onderneming heeft een bindend contract om de geherwaardeerde activa te

verkopen.

(b) De onderneming heeft de winsten of verliezen die verwacht worden bij verkoop in de

boekhouding opgenomen.

- Niet-uitgekeerde winsten van dochterondernemingen,verbonden ondernemingen en joint

ventures: Latente belastingen dienen enkel geboekt te worden voor winsten uit vorige

boekjaren van een dochteronderneming, verbonden onderneming of een joint venture

indien op balansdatum aan één van de volgende voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz.

5 par. 21-22):

(a) De dividenden zijn verworven als ontvangsten.

(b) De dochteronderneming, verbonden onderneming of joint venture heeft een bindende

overeenkomst aangegaan om de winsten uit het verleden uit te keren.

Omwille van het groot aantal uitzonderingen betwijfelen Wilson et al. (2001, blz. 1645) of het

hier echt wel gaat om de full provision benadering.

2.2.7 Conclusie

M.b.t. de berekeningsbasis blijkt dat de Belgische boekhoudnormen sterk verschillen van de drie

andere boekhoudnormen omdat ofwel de nil provion in de enkelvoudige jaarrekening ofwel de

41

partiële provisie benadering in de geconsolideerde jaarrekening wordt toegepast. Internationaal

gezien passen zowel IAS, US Gaap en UK gaap de full provision benadering toe; de verschillen

waarop dit dient te gebeuren zijn uitgebreider onder IAS en US Gaap dan onder UK Gaap waar

men nog steeds uitgaat van een resultaatsbenadering, zijnde timing differences.

2.3 Berekeningsmethode

In deze vorige sectie werd bepaald op welk bedrag men latente belastingen gaat boeken. Om van

de berekeningsbasis tot het bedrag in de jaarrekening te komen moet de belastingslatentie nog

berekend worden door toepassing van een belastingsvoet op de berekeningsbasis. Ten aanzien

van de vraag welke belastingsvoet moet weerhouden worden bestaan opnieuw een aantal

mogelijke benaderingen. Eerst gaan we in op de verschillende methodes en vervolgens kijken we

opnieuw welke methode in de boekhoudnormen wordt gehanteerd.

Figuur 5: Berekeningsmethodes

Bron: Eigen werk

2.3.1 Overzicht van de berekeningsmethodes

2.3.1.1 Deferral methode of deferred methode of methode van de vaste overdracht

De deferral methode legt de klemtoon op de resultatenrekening. Deze methode probeert de

impact op de resultatenrekening van belastingslatenties die ontstaan tengevolge van timing

differences (cfr. supra blz. 15) te kwantificeren. Deze methode is minder geschikt om de

belastingseffecten in te schatten op het moment dat de timing differences terugdraaien (FASB,

1992, blz. 67 par. 208 en APB, 1967, blz. 8 par. 19 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en Wilson et al.,

2001, blz. 1651).

De kern van deze methode is dat bij het ontstaan van een timing difference er een

belastingsvoordeel of -nadeel ontstaat dat uitgesteld wordt tot op het moment van terugdraaiing

DEFERRAL METHODE

INCREMENTAL LIABILITYMETHODE

LIABILITY METHODE

HYBRIDE METHODE

BEREKENINGS-METHODE

42

(E&Y, 1991, blz. 10). De waarde aan dewelke de latenties in de boeken staan, wordt bepaald

door de aanslagvoet geldig op het moment dat het timing difference ten aanzien van hetwelk een

latentie geboekt is, ontstond en wordt niet beïnvloed door veranderingen in de aanslagvoet in de

daaropvolgende jaren (Wilson et al., 2001, blz. 1651 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en APB, 1967,

blz. 8 par. 19)

In de praktijk bestaan er drie verschillende benaderingswijzen voor de berekening van latente

belastingen onder de deferral methode (Plateau & Van Herck, 1996 , blz. 105 en APB, 1967, blz.

13 par. 37):

1. De individuele methode: voor elk timing difference wordt het belastingseffect

afzonderlijk berekend. Voor nieuw ontstane timing differences wordt de latentie

berekend door het bedrag overeenkomstig met het timing difference te vermenigvuldigen

met de aanslagvoet die op dat moment in voege is. Het bedrag dat bij terugdraaiing wordt

tegengeboekt is gelijk aan het bedrag dat op de rekening werd geboekt op het moment dat

het timing difference ontstond.

2. De gross change methode: gelijkaardige transacties worden samengeteld en vervolgens

wordt op het cumulatief bedrag een belastingslatentie berekend. Wel worden voor timing

differences die ontstaan en timing differences die terugdraaien afzonderlijke

berekeningen uitgevoerd. Op timingsverschillen die ontstaan wordt een latentie berekend

aan de hand van de aanslagvoet geldig op dat ogenblik. Het bedrag dat moet worden

tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen zou moeten bepaald worden door naar de

belastingsvoet te gaan kijken in voege op het moment van ontstaan van elk van de timing

differences die nu terugdraaien, doch kan hier bepaald worden volgens de FIFO methode

of volgens de methode van het gewogen gemiddelde.

3. De net change methode: opnieuw worden gelijkaardige transacties samen beschouwd,

maar voor de berekening van de belastingslatentie wordt geen onderscheid meer gemaakt

tussen de nieuw ontstane en de terugdraaiende latenties. De wijziging in een bepaald

boekjaar in de latente belastingen wordt berekend door de huidige aanslagvoet te

vermenigvuldigen met de netto wijziging in de timing differences over dit boekjaar. Het

bedrag dat moet worden tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen wordt als volgt

berekend:

43

Courante belastingen

- (Fiscaal resultaat – Terugdraaiende timing differences) x Huidige belastingsvoet

= Daling in de latente belasting tengevolge van terugdraaiende timing differences

Evenwel deze daling mag nooit het bedrag dat destijds als latente belasting werd geboekt,

overschrijden.

Voordelen

Sommige auteurs zien deze methode als de meest conceptueel pure, omdat de

boekhoudkundige verwerking van latente belastingen juist tot doel heeft om de

belastingsuitgaven toe te rekenen tussen de verschillende perioden (Wilson et al., 2001,

blz. 1651) Via deze methode wordt de matching tussen de toe te rekenen belastingen in

de resultatenrekening en de erkenning van de ermee gerelateerde kosten en opbrengsten

behouden. Transacties en hun belastingseffecten worden toegerekend aan hetzelfde

boekjaar.

Nadelen

- In het geval van wijzigingen in de belastingsvoet, produceert de deferral methode

betekenisloze balansrekeningen vermits de latente belastingen niet worden aangepast aan

het gewijzigde belastingstarief (Wilson et al., 2001, blz. 1651)

- Deze methode zorgt voor praktische problemen omwille van het feit dat men de

belastingsvoet geldig bij het ontstaan van de individuele latenties moet gaan bijhouden.

2.3.1.2 Liability methode

De liability methode of de methode van de variabele overdracht legt de klemtoon op de juistheid

van de balans i.p.v. de resultatenrekening. De focus ligt ook op de toekomst i.p.v. op het

verleden. De keuze van het soort verschil waarop belastingslatenties worden berekend geeft

aanleiding tot het volgende onderscheid (Wilson et al., 2001, blz. 1651):

1. Resultaat gebaseerde liability methode of income statement based liability method:

Hierbij gaat men voor de berekening van latente belastingen uit van de notie van timing

differences. M.a.w. onder deze methode gaat men latente belastingen berekenen op basis

van timing differences.

2. Balans gebaseerde liability methode of balance sheet liability method: Deze meer recent

ontstane methode gaat latente belastingen berekenen via de liability methode maar dan

toegepast op temporary differences.

44

De belastingseffecten worden volgens de liability methode gezien als schulden m.b.t in de

toekomst te betalen belastingen en als vorderingen voor in de toekomst terug te vorderen

belastingen. In het geval van een wijziging van de aanslagvoet worden deze schulden en/of

vorderingen herberekend aan de nieuwe aanslagvoet (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC,

1978, blz. 2 en APB, 1967, blz. 9). De effecten van zo’n herberekening worden opgenomen in de

resultatenrekening als latente belastingsschulden of -vorderingen m.b.t. het huidig boekjaar. De

aanslagvoet op het terugdraaimoment is dus bepalend voor de waarde van de latentie. Deze

aanslagvoet wordt geschat door uit te gaan van het huidige belastingspercentage of de

toekomstige belastingsvoet, indien deze gekend is (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC, 1978,

blz. 2 par. 14).

Indien we de deferral methode en de liability methode gaan vergelijken, blijkt dat indien men

uitgaat van dezelfde assumpties (liability methode berekend op basis van timing differences) het

resultaat onder beide methodes hetzelfde zal zijn indien de belastingsvoet niet wijzigt. Hieronder

volgt een voorbeeld dat het verschil illustreert tussen de deferral en de liability methode.

Voorbeeld 11: Deferral versus liability methode

In onderneming X ontstaat zowel in 2002 als in 2003 een tijdsverschil ter waarde van 100,00 EUR dat

vervolgens resp. terugdraait in 2004 en 2005. Het belastingspercentage wijzigt vanaf boekjaar 2003 van

40% naar 34%. De berekeningen zijn als volgt:

2002 2003 2004 2005

Belastingspercentage 40% 34% 34% 34%

Tijdsverschil

ontstaan 100,00 100,00

- terugdraaien 100,00 100,00

= Σ tijdsverschil 100,00 200,00 100,00 0,00

Deferral methode

gebruikt belastings% voor latente bel. 40% 40% 34% 40% 34% 34%

Latente belastingen 40,00 (a) 74,00 (c) 34,00 0,00

Liability methode

gebruikt belastings% voor latente bel. 40% 34% 34% 34%

Latente belastingen 40,00 (b) 68,00 (d) 34,00 0,00

(a) 40% * 100,00 + 34% * 100,00 = 74,00

45

(b) 34% * 200,00 = 68,00

(c) Bij de ‘deferral’ methode, in geval van toepassing van de individuele methode (cfr. supra blz. 42),

is het bedrag dat tegen de latentie wordt afgeboekt op het terugdraaimoment, het bedrag dat

toegerekend werd bij het ontstaan van de latentie dus: 74,00- 100,00 * 40% = 34,00

(d) 68,00 – 100,00 * 34% = 34,00

Bron: Eigen werk

2.3.1.3 Incremental liability methode

Deze methode probeert verschillende types tijdsverschillen te onderscheiden. Het is een variant

op de ‘gewone’ liability methode. Het onderscheid wordt gemaakt op basis van het feit of een

bepaald tijdsverschil aanleiding geeft tot een additionele belastingsschuld of -vordering op

balansdatum. Men erkent enkel een latentie aan de hand van de liability methode voor die

temporary differences die aanleiding geven tot een echte schuld of vordering. Het criterium van

belang voor het al dan niet erkennen van een belastingslatentie op een bepaald tijdsverschil, is de

mate van zekerheid omtrent de werkelijke realisatie van de latente belastingsschuld of -

vordering. De latentie wordt geboekt op het moment dat er een echte latente belastingsschuld of

vordering ontstaat in hoofde van de onderneming. Indien er in de toekomst nog aan een aantal

voorwaarden moet voldaan worden opdat de latentie zou terugdraaien, dan opteert men er in

deze benadering voor om geen latentie op te zetten. Het onderstaande voorbeeld illustreert deze

methode (Wilson et al., 2001, blz. 1703 en APB, 2002, blz. 26 Appendix V).

Voorbeeld 12: Voorbeeld: Incremental liability methode

Indien een Belgische onderneming versnelde afschrijvingen gaat toepassen in de enkelvoudige

jaarrekening terwijl ze in de geconsolideerde jaarrekening bedrijfseconomisch afschrijft, zal men in de

geconsolideerde jaarrekening een latente belastingsschuld moeten erkennen. Het fiscaal resultaat (zoals

dit blijkt uit de enkelvoudige jaarrekening) zal lager zijn dan het bedrijfseconomisch resultaat (zoals dit

uit de geconsolideerde jaarrekening blijkt). Er ontstaat dus een timing difference waarop een latente

belastingsschuld dient erkend te worden. Omwille van het feit dat de hogere (fiscaal geïnspireerde)

afschrijvingen in het huidig boekjaar automatisch zullen gevolgd worden door lagere afschrijvingen in de

toekomst, zal het ontstane timing difference zeker terugdraaien in de toekomst.

Daarentegen indien deze onderneming een gebouw herwaardeert, dan heeft de onderneming de keuze of

ze dit gebouw al dan niet verkoopt en zo een hoger fiscaal resultaat realiseert. Zolang deze keuze bestaat

wordt er geen latente belastingsschuld opgezet. Dit gebeurt wel van zodra de onderneming een bindend

contract heeft om het gebouw te verkopen.Bron: Eigen werk gebaseerd op Wilson et al., 2001, blz. 1703

46

Voordelen

De nadruk ligt hier op de aard van de verbintenis die de onderneming heeft om de latentie

ook werkelijk te realiseren (Wilson et al., 2001, blz. 1703).

Nadelen

- De logica die hier wordt gebruikt zou even goed kunnen worden toegepast op de

erkenning van de transactie die de latenties in de eerste plaats veroorzaakt. Dit zou er dan

toe kunnen leiden dat bijvoorbeeld herwaarderingen niet meer worden geboekt.

- Men kan argumenteren dat ook al verkoopt de onderneming een bepaald actief niet,

bijvoorbeeld een machine, dan nog geeft dit aanleiding tot hogere belastingen in de

toekomst. De boekwaarde van deze machine zal door het gebruik worden gerecupereerd.

Dit gebruik resulteert in belastbare inkomsten. Vandaar dat een latente belastingsschuld

dient erkend te worden (PWC, 1999, blz. 208).

2.3.1.4 Hybride methode

In deze methode worden de deferral en de liability methode gecombineerd. Voor elk van de

verschillende types zoals hieronder opgenomen wordt de beste berekeningsmethode uitgezocht.

Type 1: opbrengsten erkend in de boekhouding vooraleer ze belastbaar zijn

Type 2: opbrengsten belast vooraleer ze in de boekhouding erkend worden

Type 3: kosten erkend in de boekhouding vooraleer ze aftrekbaar zijn

Type 4: kosten aftrekbaar vooraleer ze in de boekhouding erkend worden

De hybride methode maakt een onderscheid tussen tijdsverschillen die eerst in de boekhouding

worden verwerkt en pas in een later boekjaar fiscaal worden verwerkt (dergelijke tijdsverschillen

noemt men boek vóór belasting verschillen) (type 1 en 3) en tijdsverschillen die eerst fiscaal

worden verwerkt en pas in een later boekjaar boekhoudkundig worden verwerkt (dergelijke

tijdsverschillen noemt men belasting vóór boek verschillen) (type 2 en 4).

In het geval van ‘boek vóór belasting verschillen’ kan de latente belastingsschuld of -vordering

niet met absolute zekerheid worden gekwantificeerd vermits de invloed van deze transacties

slechts in de toekomst duidelijk zal worden. De waarde van de latente belastingsschuld of -

vordering wordt bepaald door de aanslagvoet op het terugdraaimoment. De liability methode is

voor dit soort verschillen de weerhouden methode. In het andere geval, ‘belasting vóór boek

47

verschillen’ is het belastingseffect van de transacties gekend. De belastingsuitgave of inkomst

staat vast. Als gevolg hiervan is de deferral methode hier aangewezen.

Voordelen

Deze methode lijkt theoretisch zeer sterk.

Nadelen

- De praktische onbruikbaarheid van deze methode is het grootste nadeel. Het is

onmogelijk om ‘boek vóór belasting’ en ‘belasting vóór boek’ verschillen afzonderlijk bij

te gaan houden.

- Tijdsverschillen kunnen ook veranderen van type tussen het moment van ontstaan en het

terugdraaimoment.

Na deze theoretische bespreking van de verschillende methodes wordt gekeken naar de vier

boekhoudnormen. We beginnen met een overzicht.

Figuur 6: Overzicht van de berekeningsmethodes

Bel. Boekh. Std. IAS 12 SFAS 109 FRS 19

Berekeningsmethode

Deferral methode

Balans gebaseerde liability methode x x

Resultaatgebaseerde liability methode x (x)

Incremental liability methode (x)

Hybride methode

Bron: Eigen werk


In de enkelvoudige jaarrekening worden latente belastingen op kapitaalsubsidies of

meerwaarden die gespreid worden belast, berekend aan de hand van de belastingsvoet die in

voege was op het moment dat deze kapitaalsubsidies resp. meerwaarden werden opgenomen in

de boekhouding. Het bedrag van de uitgestelde belasting mag worden aangepast wanneer de te

betalen belasting hiervan sterk zal afwijken (K.B. 30.01.2001 art. 76 en CBN, 1992, blz. 27 en

PWC, 1999, blz. 200). In de geconsolideerde jaarrekening mogen de latente belastingsschulden

enkel aangepast worden indien het bedrag in de boekhouding substantieel verschilt van het

bedrag dat men zal moeten betalen in de toekomst, door bijvoorbeeld een daling in de

48

belastingsvoet (K.B. 30.01.2001 art. 76, CBN, 1992, blz. 27 en PWC, 1999, blz. 200). Op basis

hiervan kunnen we besluiten dat de liability methode (cfr. supra blz. 43) wordt toegepast in de

geconsolideerde jaarrekening en voor de latenties die worden geboekt in de enkelvoudige

jaarrekening (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 103).

2.3.3 Volgens IAS:

De gehanteerde methode is de liability methode (cfr. supra blz. 43). De belastingsvoet die men

verwacht op het moment dat de belastingslatentie terugdraait, is bepalend voor de grootte van de

latentie. De beste inschatting voor de belastingsvoet op het terugdraaimoment is de huidige

belastingsvoet, tenzij er een toekomstige wijziging in de belastingsvoet is voorzien in de wet.

Het bedrag van de latenties wordt aangepast voor wijzigingen in de belastingsvoet (IASB, 2002,

blz. 12-28 par. 47 en PWC, 1999, blz. 200 en E&Y, 2001, blz. 350 ).

Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die

toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt

terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele

belastingsvoeten (IASB, 2002, blz. 12-29 par. 49).

Belastingslatenties op intragroepsresultaten worden berekend aan de belastingsvoet van de

kopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).

De gehanteerde methode onder IAS wordt ook wel de balance sheet liability methode of de

balansgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43) genoemd. De latente belastingen worden

berekend door de liability methode te gaan toepassen op alle temporary differences. De

benaming ‘balansgebaseerd’ resulteert uit het feit dat temporary differences betrekking hebben

op de balans.


Net zoals onder IAS 12 is de belastingsvoet die men verwacht, op het moment dat de latente

belastingsschuld of vordering terugdraait, bepalend voor de grootte van de latentie. De

belastingsvoet die men gebruikt voor de berekening, is de belastingsvoet die men verwacht op

het moment dat de latentie terugdraait. Latente belastingen worden aangepast bij wijzigingen in

de belastingsvoeten.

Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die

toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt

49

terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele

belastingsvoeten (FASB, 1992, blz. 8 par. 18,27).

Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten in tegenstelling tot IAS worden berekend aan

de belastingsvoet van de verkopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).

De gehanteerde methode is eveneens de balansgebaseerde liability methode.


Volgen sommige auteurs inclusief de APB zelf is de methode die men in FRS 19 voorstelt de

incrementele liability methode (APB, 2002, blz. 24 Appendix V en D&T, 2000, blz. 1). Echter

andere auteurs zien FRS 19 eerder als een verzameling van een aantal min of meer losstaande

regels i.p.v. het resultaat van de ene of de andere methode (Wilson et al., 2001, blz. 1659).

Latente belastingen worden berekend aan de wettelijke belastingsvoeten in voege op

balansdatum of aan de nieuwe belastingsvoet indien er een toekomstige wijziging voorzien is in

de wet. Door de invoering van FRS 19 worden belastingslatenties ook onder UK Gaap aangepast

voor wijzigingen in de belastingsvoet (ASB, 2002, blz. 7 par. 37).

Net zoals onder SFAS 109 dienen latente belastingen te worden gemeten aan de hand van de

gemiddelde belastingsvoet die van toepassing zal zijn op het moment dat de latentie verwacht

wordt terug te draaien in het geval van ondernemingen geconfronteerd met graduele

belastingsvoeten (ASB, 2002, blz. 7 par. 38).

Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten ,zoals onder SFAS 109, worden berekend

aan de belastingsvoet van de verkopende onderneming (ASB, 2002, blz. 20 Appendix IX).

De gehanteerde methode is in feite de resultaatgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43)

toegepast op de berekeningsbasis in overeenstemming met FRS 19.

2.3.6 Conclusie

De gehanteerde methode is in elk van de boekhoudnormen een variant op de liability methode.

IAS en US Gaap volgen volledig dezelfde benadering.

2.4 De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties

Actieve belastingslatenties worden omwille van hun specifieke aard afzonderlijk behandeld. Ze

weerspiegelen een vordering op de fiscus en kunnen enkel worden gerealiseerd door verrekening

50

tegen te betalen belastingen. Daarom wordt in deze sectie nagegaan hoe actieve

belastingslatenties dienen verwerkt te worden.


Ondanks het feit dat de erkenning van actieve belastingslatenties geen gebruikelijke praktijk is in

België verbiedt de Belgische wetgeving het erkennen van actieve belastingslatenties niet (PWC,

1999, blz. 209). De CBN (2000, blz. 32-34) besluit dat een Belgische onderneming een

uitgesteld belastingsvoordeel wegens fiscaal overdraagbaar verlies kan activeren in de

geconsolideerde jaarrekening mits daarbij een aantal voorwaarden vervuld zijn:

(a) Het voorzichtigheidsbeginsel moet worden nageleefd, m.a.w. dient er voldoende

zekerheid te zijn over het bestaan van toekomstige belastbare winsten ten behoeve van de

verliescompensatie.

(b) Een buitenlandse of internationale norm (IAS 12) dient toegepast te worden zodat het

boeken van deze uitgestelde belasting op een uniforme en coherente manier gebeurt.

2.4.2 Volgens IAS:

Actieve belastingslatenties worden slechts geboekt indien het waarschijnlijk is dat ze zullen

gerealiseerd worden (IASB, 2002, blz. 12-22 par. 27 en PWC, 2001, blz. 12).

De criteria voor het boeken van een actieve latentie op overdraagbare verliezen, ongebruikte

belastingskredieten en verrekenbare temporary differences zijn dezelfde. De latente belastingen

op verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en ongebruikte belastings-

kredieten worden geactiveerd tot het bedrag waarvan het waarschijnlijk is dat ze zullen

gerealiseerd worden via verrekening, tenzij de actieve latentie voortvloeit uit (CBN, 2000, blz.

32 en IASB, 2002, blz. 12-20 par. 24):

(a) Negatieve goodwill

(b) Initiële erkenning van een actief of passief in een transactie die geen fusie of

overname is en die op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op

zowel het boekhoudkundig als het fiscaal resultaat.

Specifiek m.b.t. de overdraagbare fiscale verliezen moet opgemerkt worden dat dergelijke

overdraagbare verliezen een sterke aanwijzing vormen dat er mogelijks onvoldoende

toekomstige fiscale winst zal voorhanden zijn. De volgende criteria dienen in aanmerking te

51

worden genomen bij het bepalen of er al dan niet voldoende fiscale winst zal zijn (IASB, 2002,

blz. 12-23 par. 28-29 en CBN, 2000, blz. 32):

(a) De onderneming heeft voldoende belastbare temporary differences ten aanzien van

dezelfde belastingsautoriteit en dezelfde fiscale eenheid, die zullen resulteren in

belastbare bedragen waartegen de verliescompensatie kan worden gerealiseerd.

(b) Het is waarschijnlijk dat de onderneming fiscale winst zal hebben vooraleer de

verliescompensatie vervalt.

(c) De beschikbare verliescompensatie heeft aanwijsbare oorzaken waarvan het

onwaarschijnlijk is dat zij zich opnieuw zullen voordoen. Bijvoorbeeld brand,

overstroming, fraude….

(d) Men beschikt over ‘tax planningsstrategieën26’, zodat de rechtspersoon fiscale winst kan

creëren in de verslagperiode waarin de beschikbare verliescompensatie kan worden

gerealiseerd. Het onderstaande voorbeeld illustreert een tax planning strategie.

Voorbeeld 13: Tax planning strategie

Bijvoorbeeld in Frankrijk zijn fiscale verliezen (behalve deze te wijten aan afschrijvingen) voor

vijf jaar overdraagbaar. Een onderneming maakt in 2002 een fiscaal verlies van 100,00 EUR. In

boekjaren 2003-2007 voorziet de onderneming een fiscaal resultaat van 0,00 EUR. Om te

vermijden dat het fiscaal verlies van 100,00 EUR ongebruikt vervalt, plant de onderneming de

verkoop van een machine met een meerwaarde van 100,00 EUR vóór 2008. Hierdoor kan de

onderneming het verlies alsnog realiseren.Bron: Eigen werk

Er worden onder IAS geen actieve latenties geboekt voor overgedragen verliezen wanneer

onvoldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn uit de hierboven beschreven bronnen (IASB,

2002, blz. 12-25 par. 36).

Op balansdatum moet de boekwaarde van een actieve belastingslatentie neerwaarts worden

herzien in de mate dat het niet langer waarschijnlijk is dat er voldoende belastbare winsten zullen

zijn om de actieve latentie (eventueel gedeeltelijk) te realiseren. Een dergelijke herziening moet

worden teruggenomen in de mate dat het waarschijnlijk wordt dat er toch voldoende belastbare

winsten zullen zijn om de actieve latentie te realiseren (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 56). Indien

26 Tax planningsstrategieën kunnen worden gedefinieerd als acties die de onderneming neemt om ervoor te zorgendat fiscaal aftrekbare verliezen en belastingskredieten niet ongebruikt verstrijken, zodanig dat een actievebelastingslatentie wordt gerealiseerd (FASB, 1992, blz. 9 par. 22)

52

op balansdatum blijkt dat niet geboekte actieve latenties op overdraagbare verliezen of

verrekenbare temporary difference toch gerealiseerd zullen kunnen worden, dan dient men

hierop actieve latenties te boeken (IASB, 2002, blz. 12-26 par. 37).


Het volledige bedrag van een actieve belastingslatentie wordt geboekt, eventueel aangepast door

een waardevermindering of valuation allowance. Een dergelijke valuation allowance wordt in de

boeken opgenomen indien de waarschijnlijkheid van realisatie van de actieve belastingslatentie

kleiner is dan 50% (FASB, 1992, blz. 3 par. 8 en PWC, 2001, blz. 12). De term

waarschijnlijkheid is hier dus duidelijker afgebakend dan in IAS 12 (Simpson, 1996, blz. 153).

De mate waarin verrekenbare temporary differences en overdraagbare verliezen kunnen

gerealiseerd worden, hangt af van het bestaan van voldoende belastbare winsten van het juiste

type27 binnen de carryback of carryforward periode. De bronnen van belastbare winsten in de

toekomst waartegen in de toekomst aftrekbare temporary differences en overdraagbare verliezen

kunnen afgetrokken worden zijn (FASB, 1992, blz. 9 par. 21):

(a) Toekomstige terugdraaiing van bestaande belastbare temporary differences.

(b) Toekomstige belastbare winsten na aftrek van de terugdraaiende temporary

differences en de overgedragen verliezen.

(c) In jurisdicties waar ‘carryback’ of het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen

toegelaten is, het belastbaar inkomen in de ‘carryback’ jaren. Het onderstaande

voorbeeld illustreert het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen.

Voorbeeld 14: Carryback van fiscale verliezen

Bijvoorbeeld in de V.S. waar het achterwaarts compenseren van verliezen is toegelaten voor

twee jaar. Indien de onderneming een fiscaal verlies van 500,00 EUR heeft over dit boekjaar

maar de fiscale winst bedroeg vorig jaar 1000,00 EUR dan mag deze 500,00 van deze

1000,00 afgetrokken worden en dienen er dus op het fiscaal resultaat van vorig jaar minder

belastingen betaald te worden.Bron: Eigen werk

(d) Tax planningsstrategieën (deze moet enkel bestaan, ze moet daarom niet worden

uitgevoerd). Ze moeten wel gepast en voorzichtig zijn. Een fiscale planningsstrategie

27 Met het juiste type bedoelt men bijvoorbeeld kapitaalverliezen moeten worden bekeken ten opzichte vankapitaalwinsten in fiscale jurisdictie (Petree et al., 1995, blz. 72 en Miller & Skinner, 1998, blz. 216).

53

waarbij men bijvoorbeeld het gedeelte van de onderneming verkoopt dat instaat voor

de distributie van de producten kan in sommige gevallen als niet-voorzichtig worden

bestempeld vermits het de toekomst van de onderneming in gevaar brengt (Peavey &

Nurnberg, 1993, blz. 79).

In de mate dat op balansdatum blijkt dat één van de voorgaande bronnen in voldoende mate

aanwezig is in de toekomst, moet geen valuation allowance worden toegepast op de actieve

belastingslatentie(s) (FASB, 1992, blz. 9 par. 21). Meer algemeen moet men voor het al dan niet

toepassen van een valuation allowance al het positieve en negatieve bewijsmateriaal i.v.m de

mogelijkheid van realisatie van de actieve latentie beoordelen en dit tegen elkaar afwegen.

Voorbeelden van positief bewijsmateriaal zijn bestaande contracten, niet gerealiseerde

meerwaarden en dergelijke. Voorbeelden van negatieve bewijzen zijn recente verliezen,

ongebruikte overdraagbare verliezen…(FASB, 1992, blz. 9-10 par. 23-24 en Visvanathan, 1998,

blz. 9 en Behn et al. (1998, blz. 75). De wegingscoëfficiënten worden bepaald aan de hand van

de mate waarin het bewijsmateriaal objectief kan worden geverifieerd. Indien men tot de

conclusie komt dat er meer dan 50% (“more likely than not”) kans is dat de actieve latentie

gerealiseerd wordt, dan dient men geen waardevermindering te boeken (FASB, 1992, blz. 10 par.

25). De kritiek hierop is dat het management deze valuation allowance wel eens zou kunnen

hanteren om aan resultaatbeheer te gaan doen (Bauman et al., 2001, blz. 27 en Visvanathan,

1998, blz. 8).

Net als onder IAS 12 vormen recente verliezen een aanduiding dat er te weinig fiscale winst

aanwezig zal zijn voor de realisatie van actieve belastingslatenties en dus dient er mogelijks een

waardevermindering te worden toegepast op de actieve latenties.


Actieve belastingslatenties worden geboekt in de mate waarin de onderneming verwacht ze ook

te realiseren. De actieve latenties worden als realiseerbaar aanzien als op basis van alle

beschikbare bewijzen het meer waarschijnlijk dan niet is, dat er voldoende belastbare winst zal

zijn waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken kunnen worden

(ASB, 2002, blz. 5 par. 23).

De belastbare winst waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken

kunnen worden dient aan de volgende voorwaarden te voldoen (ASB, 2002, blz. 5 par. 24-25):

54

(a) Gegenereerd door dezelfde fiscale entiteit (of beschikbaar zijn via ‘group relief’28) en

moeten betrekking hebben op dezelfde fiscale autoriteit.

(b) Gegenereerd worden in dezelfde periode als diegene waarin de actieve

belastingslatentie verwacht wordt terug te draaien of in een periode waarin de fiscale

verliezen voorwaarts of achterwaarts kunnen worden gecompenseerd.

(c) Van een type zijn waarvan het toegestaan is de terugdraaiende timing differences af te

trekken.

(d) ‘Tax planningsstrategieën’ zijn toegelaten om ervoor te zorgen dat er voldoende

fiscale winst beschikbaar is.

Men gaat ervan uit dat terugdraaiende timingverschillen aanleiding geven tot fiscale winsten. In

de mate waarin deze fiscale winsten voldoende zijn om verrekenbare timing differences van af te

trekken, mogen actieve belastingslatenties steeds als realiseerbaar aanzien worden. In het andere

geval moet men gaan onderzoeken of er voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn, op basis

van alle beschikbare bewijzen (ASB, 2000, blz. 6 par. 28 en Connor et al., 2001, blz. 422).

Bijvoorbeeld indien de onderneming gedurende een lange periode winstgevend is geweest en het

verlies te wijten is aan een identificeerbare oorzaak die zich niet meer zal voordoen in de

toekomst (ASB, 2000, blz. 6 en Connor et al., 2001, blz. 422).

Op balansdatum dient men steeds de realiseerbaarheid te beoordelen en het bedrag van de

actieve latentie aan te passen indien nodig (ASB, 2002, blz. 6 par. 33).

2.4.5 Conclusie

De boekhoudkundige verwerking van actieve latenties is in België slechts optioneel toegestaan

terwijl in de andere boekhoudnormen hier uitgebreid wordt op ingegaan. Het probleem in België

is dat in de balans geen specifieke post voorzien is m.b.t. actieve latenties. Enerzijds zal de

invoering van IAS in België dus de boeking van actieve latenties vergemakkelijken, anderzijds

zal men meer aandacht moeten schenken aan actieve latenties.

28 “De mogelijkheid van ondernemingen die behoren tot een 75% groep waarbij de verliezen kunnen getransfereerdworden tussen de verschillende leden van de groep om aldus de belastingsschuld van de groep als geheel teverminderen. Een 75% groep bestaat enkel indien één onderneming 75% of meer van:

- Het gewoon aandelenkapitaal bezit, en- De distribueerbare inkomstenrechten, en- De rechten op de netto activa bij ontbinding”

(Market House Books Ltd, 1999)

55

2.5 Discounting

Logischerwijze stelt zich de vraag of de waarde van een latente belastingsschuld of -vordering

niet moet worden verdisconteerd naar haar actuele waarde. Immers in essentie is een latente

belastingschuld (resp. -vordering) een uitstel van betaling verkregen van de fiscus (resp.

toegestaan aan de fiscus). Bedrijfseconomisch gezien zou het bedrag van de latente

belastingsschuld of -vordering dit jaar moeten betaald worden. Men kan passieve latenties

m.a.w. zien als een intrestvrije lening verkregen van de fiscus, en actieve latenties als het

toestaan van een intrestvrije lening aan de fiscus.

Omwille van de tijdswaarde van het geld 29 enerzijds en anderzijds ook het risico30 verbonden aan

toekomstige kasstromen is er dus een bepaald voordeel (resp. nadeel) verbonden aan een latente

belastingsschuld (resp. -vordering). Om dit voordeel (of nadeel) tot uiting te brengen zou men er

kunnen voor opteren om passieve latenties te verdisconteren naar hun huidige waarde. Het

verschil tussen de niet-verdisconteerde waarde en de verdisconteerde waarde kan dan worden

‘afgeschreven’ over de periode waarop de latentie betrekking heeft (Wilson et al., 2001, blz.

1664 en Amir et al., 2000, blz. 3 en ASB, 1997, blz. 1). Omwille van het feit dat

belastingslatenties in de meeste boekhoudkundige regelgevingen niet worden verdisconteerd

stellen Amir et al. (2000, blz. 3) dat latente belastingen overschat worden in de boekhouding. De

Waegenaere et al. (2001, blz. 3) komen tot dezelfde bevindingen wat betreft actieve

belastingslatenties die resulteren uit een overgedragen verlies. Het bedrag van de overschatting

moet aan het eigen vermogen worden toegevoegd. Om deze overschatting te neutraliseren stellen

Amir et al. (2000, blz. 5) voor om zowel de latente belastingskost als de latente belastingsschuld

te gaan verdisconteren. Chaney & Jeter (1989, blz. 9), Givoly & Hayn (1992, blz. 394 en 405) en

Amir et al. (1997, blz.618-619) stellen dat de markt belastingslatenties reeds gaat verdisconteren.

Dit leiden ze af uit het feit dat de correlatie tussen de aandelenrendementen en de latente

belastingscomponent in de resultaten. Deze correlatie wordt zwakker bij ondernemingen

waarvan de latenties niet of slechts op de lange termijn kunnen terugdraaien.

Daarentegen Guenther & Sansing (2000, blz. 11) zijn van oordeel dat het verdisconteren van

belastingslatenties geen nut heeft vermits, volgens deze auteurs, de timing van het terugdraaien

van een belastingslatentie niet waarderelevant is voor de onderneming.

29 1 EUR vandaag is niet gelijk aan 1 EUR volgend jaar30 Het risico tengevolge van de volatiliteit van kasstromen in de toekomst (ASB, 1997, blz. 2-3).

56

In verband met het verdisconteren van latente belastingen stellen zich echter een aantal

problemen:

- Welke kasstromen verdisconteren:

Het zou te eenvoudig zijn om het volledige bedrag van latente belastingen op

balansdatum, te gaan verdisconteren vermits ze niet noodzakelijk belastingseffecten

zullen hebben in het jaar dat ze terugdraaien. Bepaalde auteurs zijn van oordeel dat

enkel de verschillen die eerst boekhoudkundig worden verwerkt en pas in een later

boekjaar in de fiscale aangifte komen, verdisconteerd mogen worden vermits deze de

weerspiegeling vormen van toekomstige kasstromen (Wilson et al., 2001, blz. 1664-

1665). Amir et al. (1997, blz. 600) zijn van oordeel dat latente belastingen die niet in

de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, dienen verdisconteerd te worden op de

zelfde manier als andere lange termijn schulden, dus rekening houdend met de

verwachte looptijd en de kost van het vreemd vermogen

- Welke verdisconteringsrente zal worden gebruikt:

Zoals bij elk verdisconteringsvraagstuk stelt zich hier ook de vraag welke de gepaste

verdisconteringsvoet is. Twee benaderingen worden naar voren geschoven als

antwoord op deze vraag.

Enerzijds kan men gebruik maken van een ondernemingsgebonden

verdisconteringsvoet zoals de kost van het eigen vermogen, de gewogen gemiddelde

kapitaalkost of de kost van het vreemd vermogen.

Anderzijds kan men gebruik maken van een schuldgebonden verdisconteringvoet. De

rente op overheidsobligaties zou hiertoe kunnen gebruikt worden, als men ervan uit

gaat dat latente belastingsschulden resp. vorderingen, intrestloze leningen van de

overheid resp. aan de overheid zijn.

Hierna wordt nagegaan of het toegestaan is latente belastingen aan de contante waarde in de

boeken te zetten.


In de praktijk worden latente belastingen in België niet verdisconteerd.

57

2.5.2 IAS:

IAS verbiedt het verdisconteren van belastingslatenties op basis van het feit dat het zeer moeilijk

en complex is om de juiste datum te bepalen wanneer een tijdelijk verschil zal terugdraaien. Een

systeem (zoals onder FRS 19) waarbij de keuze wordt gelaten aan de onderneming over het al

dan niet verdisconteren van belastingslatenties wordt verworpen omdat het de onderlinge

vergelijkbaarheid tussen de ondernemingen niet ten goede zou komen (IASB, 2002, blz. 12-32

par. 54).

2.5.3 US Gaap:

De FASB (1992, blz. 45 par. 130) opteerde ervoor om het verdisconteren van latente belastingen

te verbieden.

2.5.4 UK Gaap:

Het verdisconteren van zowel actieve als passieve belastingslatenties is toegestaan doch niet

verplicht. Bij de keuze tussen het al dan niet verdisconteren van belastingslatenties dient men

rekening te houden met de volgende factoren (ASB, 2002, blz. 7 par. 42-43):

(a) De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de financiële staten en

het resultaat.

(b) De mate waarin de voordelen voor de gebruikers van de jaarrekening opwegen tegen

de kosten van het verdisconteren.

(c) De geldende praktijken in de industrie.

Indien men ervoor opteert om latente belastingen te gaan verdisconteren dan moeten alle

latenties die berekend zijn op niet geactualiseerde kasstromen verdisconteerd worden, tenzij de

impact niet materieel is (ASB, 2002, blz. 7 par. 44).

De termijn waarover de latenties dienen verdisconteerd te worden is het aantal jaar tussen de

balansdatum en de vermoedelijke datum waarop de timing differences zullen terugdraaien. Bij

het plannen van de datum waarop timing differences vermoedelijk zullen terugdraaien, dient men

rekening te houden met de effecten van transacties die reeds in de financiële staten verwerkt zijn,

doch niet met toekomstige fiscale verliezen en timing differences die in de toekomst zullen

ontstaan (ASB, 2002, blz. 8 par. 47).

“De verdisconteringsvoet die men dient te gebruiken is gelijk aan het rendement na belastingen

dat men kan behalen op overheidsobligaties met dezelfde vervaldag en in gelijkaardige munten

dan diegene van de betrokken actieve en passieve latenties (ASB, 2002, blz. 9 par. 52) ”

58

2.5.5 Conclusie

Enkel onder UK Gaap bestaat de mogelijkheid om latente belastingen te verdisconteren. In de

overige boekhoudnormen is het verboden. De termijn waarover verdisconteerd wordt is de

vermoedelijke realisatieduur van de latentie en de verdisconteringsvoet is het rendement na

belastingen op overheidsobligaties.

2.6 Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening

In deze sectie wordt nagegaan hoe latente belastingen dienen te worden voorgesteld in de balans,

de resultatenrekening en de toelichting. Opnieuw geven we eerst een overzicht van de

verschillende mogelijkheden om latente belastingen te gaan voorstellen in de jaarrekening en

vervolgens wordt dan nagegaan hoe de boekhoudnormen zich verhouden m.b.t. dit probleem.

2.6.1 Voorstelling in de jaarrekening

2.6.1.1 Voorstelling in de balans

Voorstelling op aparte rekeningen

Deze methode is de algemeen aanvaarde methode die dan ook wordt gebruikt in de meeste

boekhoudnormen. In het geval van de voorstelling van latente belastingen op aparte rekeningen

kunnen we nog een onderscheid maken tussen vier verschillende vormen (APB, 1967, blz. 18-19

par. 54) De eerste twee indelingen zijn enkel relevant onder de Angelsaksische boekhoudnormen

waar de balans moet worden opgesplitst in ‘current’ en ‘non-current’ bedragen:

1. Afzonderlijke courante- en niet-courante bedragen: In de balans vinden we vier

verschillende posten m.b.t. latente belastingen terug. Courante actieve latenties, niet-

courante actieve latenties, courante passieve latenties en niet-courante passieve latenties.

2. Netto courante- en netto niet-courante bedragen: In de balans vinden we het netto-

courant bedrag en het netto-niet-courant bedrag. Het nettobedrag wordt bepaald door het

verschil te maken tussen de actieve en de passieve latenties.

3. Één bedrag op het actief en één bedrag op het passief

4. Één netto bedrag

Net-of-tax methode

De net-of-tax methode gaat de belastingseffecten van tijdsverschillen niet meer voorstellen op

een aparte post maar gaat integendeel de belastingseffecten verwerken in de boekwaarde van het

actief of passief dat aan de basis ligt van de latentie (Wilson et al., 2001, blz. 1665 en Defliese,

59

1991, blz. 90 en APB, 1967, blz. 19 par. 54). De boekwaarde van bijvoorbeeld een vast actief

wordt dus elk jaar verminderd met enerzijds afschrijvingen en anderzijds verminderd

(vermeerderd) met de latente belastingsschulden (-vorderingen) m.b.t. deze afschrijvingen. Het

onderstaande voorbeeld illustreert deze methode.

Voorbeeld 15: Net-of-tax methode31

Onderneming X koopt begin 1999 een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR. Deze wordt

afgeschreven op 5 jaar. Voor boekhoudkundige (bedrijfseconomische) doeleinden wordt de machine

lineair afgeschreven, fiscaal wordt degressief afgeschreven. Enkel boekjaar 2002 wordt hier bekeken en

het belastingspercentage bedraagt 40%. De afschrijvingstabel volgt hieronder:

1998 1999 2000 2001 2002

Boekhoudkundig

afschrijvingen 200 200 200 200 200

Fiscaal

afschrijvingen 400 240 200 160 0

Timing difference 200 40 0 (40) (200)

Latente belasting 80 16 0 (16) (80)

De post Installaties, machines en uitrusting ziet er als volgt uit per 31/12/1998

Aparte rekeningen Net-of-tax

ACTIEF

Installaties, machines en uitrusting (a) 800,00 720,00

PASSIEF

Latente belastingen 80,00

(a) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen: 1000,00 – 200,00 = 800,00

(b) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen – Latente belasting: 1000,00 – 200,00 –80,00 = 720,00

Bron: Eigen werk

Voordelen

- De boekwaarde drukt de correcte economische waarde voor de onderneming uit van dat

bepaalde item (Wilson et al., 2001, blz. 1666).

31 Dit voorbeeld kan niet voorkomen in de Belgische enkelvoudige jaarrekening vermits de boekhoudkundigeafschrijvingen de basis vormen voor de fiscale aangifte.

60

- Via deze methode wordt erkend dat de waarde van een actief- of passief ook wordt

beïnvloed door fiscale overwegingen, bijvoorbeeld fiscale aftrekbaarheid (ASC, 1978,

blz. 3 par. 16)

Nadelen

- Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een bepaald item en de eraan gerelateerde

belastingen (Wilson et al., 2001, blz. 1666 en ASC, 1978, blz. 3 par. 16).

- Deze methode is niet toepasbaar op tijdsverschillen die niet aan een bepaald item zijn

gerelateerd. Bijvoorbeeld fiscale verliezen; deze hebben niet noodzakelijk equivalente

bedragen in de financiële staten toch kunnen ze een bron zijn van latente belastingen

(Leahey, 1995, blz. 88)

- Op deze manier krijgt men geen inzicht in de grootte en tijdsaspecten van de latente

belastingen.

2.6.1.2 Resultatenrekening en toelichting

Opnieuw kunnen we drie verschillende voorstellingsmethodes onderscheiden (APB, 1967, blz.

19 par. 55):

1. Gecombineerd bedrag: De belastingen op het resultaat worden als één bedrag

voorgesteld, ze bestaan uit de courante belastingen gecorrigeerd voor latente belastingen.

2. Twee aparte bedragen: In de resultatenrekening zijn de courante belastingen en de

latente belastingen als afzonderlijke bedragen terug te vinden. Eventueel kan men er ook

voor opteren om één bedrag in de resultatenrekening op te nemen en de opsplitsing op te

nemen in de toelichting.

3. Net-of-tax: De belastingseffecten van tijdsverschillen worden aanzien als aanpassingen in

de waarde van de activa en passiva die aanleiding geven tot deze tijdsverschillen. De

opbrengsten en kosten m.b.t. deze activa en passiva worden aangepast voor de latente

belastingseffecten.


2.6.2.1 Balans

Zowel in de enkelvoudige jaarrekening als in de geconsolideerde jaarrekening dienen latente

belastingsschulden te worden voorgesteld onder de rubriek ‘IX. B. Uitgestelde belastingen en

belastinglatenties’ (K.B. 30.01.2001 art. 163 en Plateau & Van Herck, 1996, blz. 104). Het is in

België verboden om latente belastingen direct in eigen vermogen op te nemen.

61

Een probleem betreft de voorstelling van actieve latenties, in de Belgische jaarrekening is

hieromtrent niets voorzien (E&Y, 2001, blz. 357).

2.6.2.2 Resultatenrekening

De uitgestelde belastingen en latente belastingen komen voor onder rubriek ‘X.32 of XVI.33 A.

Overboekingen naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en ‘X. of XVI. B.

Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en worden afzonderlijk in de

resultatenrekening opgenomen voor de courante belastingen van het boekjaar (K.B. 30.01.2001

art. 164 en PWC, 1999, blz. 204).

De boekingen in de enkelvoudige jaarrekening kwamen reeds aan bod bij de voorbeelden over

kapitaalsubsidies en meerwaarden. De boekingen m.b.t. passieve latenties in de geconsolideerde

jaarrekening kunnen algemeen als volgt worden voorgesteld:

680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties x

168 aan Uitgestelde belastingen en belastingslatenties

Overboeking naar latente belastingen

168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties x

780 aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties x

Onttrekking aan de latente belastingen

2.6.2.3 Toelichting

In de enkelvoudige jaarrekening dient men in de toelichting op te nemen (E&Y, 2001, blz. 359):

- Het verschil tussen het resultaat van het boekjaar voor belastingen en de belastbare

winst, indien dit verschil materieel is.

- De belangrijkste oorzaken van dergelijke verschillen met specifieke aandacht voor

timing differences.

- De toekomstige fiscale effecten van overdraagbare fiscale verliezen.

In de toelichting tot de geconsolideerde jaarrekening dient men (E&Y, 2001, blz. 359):

- Een analyse te maken van de belastingslatenties op de balans

- De manier waarop de belastingslatenties berekend werden gedetailleerd te verklaren.

32 Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun aard33 Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun bestemming

62

- Daarnaast wordt ook het verschil tussen de toegerekende belastingen voor de periode en

de te betalen belasting opgenomen.

2.6.3 Volgens IAS:

Men gaat uit van het principe dat de boekhoudkundige verwerking van de belastingseffecten van

een transactie op dezelfde manier dient te gebeuren als de boekhoudkundige verwerking van de

transactie zelf (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 57).

2.6.3.1 Balans

Belastingslatenties dienen opgesplitst te worden tussen actieve- en passieve belastingslatenties

(IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69). Indien de onderneming op het actief een onderscheid maakt

tussen courante en niet-courante activa en passiva (‘current en non-current amounts’) dan

worden actieve latenties onder niet-courante activa ingedeeld. Analoog worden passieve

belastingslatenties altijd ingedeeld onder niet-courante passiva (IASB, 2002, blz. 12-5 en 12-39

par. 70 en DTT, 2002, blz. 7 en PWC, 1999, blz. 203).


Latente belastingen dienen erkend te worden in de resultatenrekening als kosten en opbrengsten

van de periode tenzij (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 58):

(a) De transactie direct in eigen vermogen34 erkend wordt.

(b) Latente belastingen betrekking hebben op een acquisitie.

IAS 12 vereist dat latente belastingen afzonderlijk van de courante belasting worden voorgesteld

(IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69).

De wijziging in actieve belastingslatenties tengevolge van een herziening van de

realiseerbaarheid en wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de

belastingsvoeten worden in de resultatenrekening opgenomen (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 60).

2.6.3.3 Toelichting

In de toelichting dient een relatie tussen het resultaat voor belastingen en de belastingen op het

resultaat opgenomen te worden. Dit dient te gebeuren op basis van:

34 Voor een overzicht van dergelijke transacties verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 61 tot 12-36par. 65A).

63

(a) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de belastingen op het resultaat en het product van

het resultaat voor belastingen vermenigvuldigd met de statutaire belastingsvoet of

(b) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de (gemiddelde) effectieve belastingsvoet en de

statutaire belastingsvoet

waarbij men in beide gevallen vermelding dient te maken van de basis waarop de statutaire

belastingsvoet is toegepast (IASB, 2002, blz. 12-42 par. 81)

Eveneens dienen de volgende zaken afzonderlijk in de toelichting opgenomen te worden35

(IASB, 2002, blz. 12-41 par. 79 tot blz. 43 par. 82A):

- Het bedrag aan latente belastingen m.b.t.:

- nieuw ontstane en terugdraaiende temporary differences

- wijzigingen in de belastingsvoeten en nieuw geheven belastingen

- Het bedrag van voorheen niet erkende fiscale verliezen, belastingskredieten of temporary

differences m.b.t. een vroegere periode:

- gebruikt om de huidige belastingen op het resultaat te verminderen

- gebruikt om de latente belastingen op het resultaat te verminderen

- Latente belastingen op het resultaat tengevolge van een waardevermindering of een

terugname van de waardevermindering op actieve belastingslatenties.

- Het volledige bedrag aan latente belastingen die direct in eigen vermogen zijn

opgenomen.

- Uitleg over de wijzigingen in de gebruikte belastingsvoet tegenover de vorige

boekhoudperiode.

- Het bedrag en indien mogelijk de vervaldatum van aftrekbare temporary differences,

ongebruikte overdraagbare verliezen en ongebruikte belastingskredieten waarvoor geen

belastingslatentie is erkend.

- Het volledige bedrag aan temporary differences die betrekking hebben op investeringen

in dochterondernemingen, branches, verbonden ondernemingen en joint ventures

waarvoor geen latente belastingen zijn erkend.

- Voor elk type aan temporary differences, ongebruikte overdraagbare verliezen en

ongebruikte belastingskredieten:

- Het bedrag aan actieve- en passieve belastingslatenties erkend in de balans.

35 De hieronder opgenomen lijst is niet exhaustief. Enkel de algemene bepalingen werden overgenomen. Voor eendiepgaand inzicht in deze bepalingen verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-41 tot 12-45).

64

- Het bedrag aan latente belastingsinkomsten of uitgaven erkend in de

resultatenrekening, indien dit niet duidelijk blijkt uit de wijzigingen in de

balansbedragen.

De toelichting dient ook de proporties van latente belastingen op lange en op korte termijn te

vermelden (PWC, 1999, blz. 210).

Indien er actieve belastingslatenties zijn, moet bovendien het bedrag van de actieve

belastingslatentie en de aard van de bewijzen die de erkenning van deze actieve latentie

justificeren, opgenomen worden.


2.6.4.1 Balans

Belastingslatenties worden opgesplitst tussen courante activa en passiva en niet-courante activa

en passiva. De indeling dient te gebeuren op basis van het feit of het item waarmee de latentie is

gerelateerd behoort tot de courante dan wel de niet-courante activa of passiva. Belastingslatenties

die niet met een bepaald item zijn gerelateerd, inclusief voorwaarts compenseerbare verliezen

dienen geclassificeerd te worden als courant en niet-courant op basis van hun verwachte

terugdraaidatum (FASB, 1992, blz. 17 par. 41 en DTT, 2002, blz. 7).


In de resultatenrekening of de toelichting dient men het volgende op te nemen (FASB, 1992, blz.

19 par. 45):

(a) Courante belastingen

(b) Latente belastingen

(c) Voordelen uit overdraagbare verliezen

De wijziging in de waardevermindering op actieve belastingslatenties en wijzigingen in de

latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten worden in rekening

gebracht van het ‘income or expenditure of continuous operations’. Evenwel opname in de

toelichting is eveneens aanvaardbaar (FASB, 1992, blz. 10-11 par. 26-27 en blz. 19 par. 45).

2.6.4.3 Toelichting

In de toelichting of in de resultatenrekening dient men onder andere te vermelden het bedrag en

de wijziging over het boekjaar van (FASB, 1992, blz. 18-19 par. 43-45 en Freeman, 1992, blz.

7):

65

- Het totaal aan actieve belastingslatenties tengevolge van verrekenbare temporary

differences, overdraagbare verliezen en belastingskredieten.

- Het totaal aan passieve belastingslatenties op belastbare temporary differences.

- De valuation allowance op actieve belastingslatenties.

Bovendien moeten beursgenoteerde ondernemingen de belastingseffecten van alle temporary

differences en de carryforwards van betekenisvolle aard tot uiting brengen in de financiële

staten. Voor niet beursgenoteerde ondernemingen moet men de belastingseffecten niet opnemen

(FASB, 1992, blz. 19 par. 47 en Freeman, 1992, blz. 7). Daarnaast dienen ondernemingen nog de

volgende drie zaken in de toelichting op te nemen (FASB, 1992, blz. 19-20 par. 46-48):

- De bedragen van de overdraagbare fiscale verliezen, belastingskredieten en hun

vervaldagen.

- Een reconciliatie tussen de winst voor belastingen en de courante belastingen. Deze moet

numeriek zijn voor beursgenoteerde ondernemingen.

- Aanpassingen in de latente belastingen tengevolge van een wijziging in de

belastingsvoet.


2.6.5.1 Balans

Het nettobedrag aan passieve latenties dient geboekt te worden als voorzieningen voor schulden

en kosten, in voorkomend geval dient een nettobedrag aan actieve latenties geboekt te worden als

een vordering36. Actieve en passieve belastingslatenties moeten afzonderlijk (dus niet als

nettosaldo) weergegeven worden, in het geval waarbij de voorstelling als nettosaldo zou kunnen

leiden tot verkeerde interpretaties.


Latente belastingen dienen in de resultatenrekening opgenomen te worden, tenzij ze toewijsbaar

zijn aan opbrengsten of kosten die rechtstreeks in de ‘statement of total recognised gains and

losses’ opgenomen worden. Indien dit laatste het geval is, dan dienen deze latenties ook in de

‘statement of total recognised gains and losses’ opgenomen te worden (ASB, 2002, blz. 6 par.

34-35).

In de resultatenrekening worden:

- de wijziging in realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties

- wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten

66

- wijzigingen in de verdisconteerde latente belastingen

in rekening gebracht onder belastingen op het resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening (ASB,

2002, blz. 10 par. 60).

2.6.5.3 Toelichting

In de toelichting dient onder andere het toegerekende bedrag aan belastingslatenties m.b.t.

wijzigingen in de belastingslatenties op de balans tengevolge van:

- timing differences

- wijzigingen in de belastingvoeten

- wijzigingen in de realiseerbaarheid van actieve latenties

tot uiting te worden gebracht (ASB, 2002, blz. 10 par. 60).

Eveneens moeten in de financiële staten het volgende opgenomen worden (ASB, 2002, blz. 10

par. 61-62):

- De latente belastingen erkend op bepaalde (significante) timing differences.

- De impact van het verdisconteren op de balansbedragen.

- De bedragen aan actieve latenties en de bewijzen die de erkenning ervan rechtvaardigen.

2.6.6 Conclusie

Het wezenlijke verschil tussen IAS en US Gaap is dat onder IAS latente belastingen steeds

worden geclassificeerd als niet-courant terwijl dit onder US Gaap niet zo is. De Belgische

boekhoudnormen zijn onduidelijk m.b.t de voorstelling in de balans van actieve latenties. De

invoering van IAS zal hierin duidelijkheid scheppen. In UK Gaap opteert men ervoor om in de

balans één nettobedrag op te nemen, terwijl men in IAS 12 en SFAS 109 een actief en passief

bedrag opneemt. In de resultatenrekening opteren de meeste boekhoudnormen ervoor om een

onderscheid te maken tussen courante en latente belastingen.

2.7 Compensatie van actieve en passieve latenties

In deze sectie wordt nagegaan of het toegelaten is actieve en passieve belastingslatenties ten

opzichte van elkaar te compenseren. Eveneens wordt nagegaan welke de voorwaarden zijn opdat

compensatie toegelaten is.

36 Uitzondering hierop vormen belastingslatenties in verband met activa en passiva tengevolge van ‘defined benefit’plannen geboekt overeenkomstig ‘FRS 17 Retirement Benefits’.

67


Actieve en passieve belastingslatenties mogen niet gecompenseerd worden. Hierdoor ontstaat er

wel een probleem vermits er voor actieve belastingslatenties geen actiefpost is voorzien.

Compensatie is verboden in de financiële staten tenzij in een aantal uitzonderingen bepaald door

het K.B. 30.01.2001 (K.B. 30.01.2001 art 25 en 117, PWC, 1999, blz. 204). Een voorbeeld

hiervan zijn de positieve en negatieve consolidatieverschillen die betrekking hebben op dezelfde

dochter, deze moeten gecompenseerd worden.

2.7.2 Volgens IAS:

Latente belastingsschulden en -vorderingen mogen enkel gesaldeerd worden indien (IASB, 2002,

blz. 12-40 par. 74 en PWC, 1999, blz. 204):

(a) De onderneming een juridisch afdwingbaar recht heeft om de te betalen belastingen

te salderen met de terug te vorderen belastingen (van het boekjaar).

(b) De actieve- en passieve belastingslatenties betrekking hebben op belastingen geheven

door dezelfde fiscale autoriteit en de belastingen betrekking hebben op dezelfde

fiscale entiteit of verschillende fiscale entiteiten die de intentie hebben de te betalen

belastingen en de terug te vorderen belastingen op nettobasis te regelen of om de

schulden en vorderingen simultaan te realiseren, in elke toekomstige periode.


Voor eenzelfde belastingscomponent (bijvoorbeeld inkomstenbelasting) van een onderneming

die bovendien betrekking heeft op dezelfde belastingsautoriteit dienen (FASB, 1992, blz. 18 par.

42):

- Courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de

balans te staan.

- Niet-courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de

balans te staan.


De bedragen aan actieve en passieve latenties mogen gesaldeerd worden indien aan de volgende

voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz. 9 par. 55-56):

(a) Ze hebben betrekking op dezelfde belastingsautoriteit.

68

(b) Ze ontstaan tegenover dezelfde fiscale entiteit of in een groep van fiscale entiteiten waar

de fiscale winsten van de ene mogen verminderd worden met de fiscale verliezen van de

andere.

Ze moeten afzonderlijk worden voorgesteld indien door compensatie een verkeerd beeld zou

kunnen ontstaan bij de lezer (ASB, 2002, blz. 9 par. 57).

2.7.5 Conclusie

In de Belgische boekhoudwetgeving is het compenseren van actieve en passieve

belastingslatenties niet toegestaan terwijl dit zowel onder IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 - mits in

acht name van bepaalde voorwaarden - wel toegestaan is.

3 Samenvatting en overzicht

Op de volgende bladzijden is een overzichtstabel opgenomen omtrent de vergelijking van de

verschillende boekhoudnormen.

69

IAS US Gaap UK Gaap Belgische boekhoudnormen

Relevante standaard IAS 12 SFAS 109 FRS 19 K.B. 30.01.2001

Adviezen CBNDefinitie Passieve latentie: belasting in de toekomst op belastbare

temporary differences.

Actieve latentie: belasting in de toekomst op verrekenbare

temporary differences, voorwaartse verliescompensatie en

compensatie van ongebruikte belastingskredieten.

Latente belastingen:

geschatte toekomstige

belastingseffecten van

transacties erkend in de

financiële staten.

Enkelvoudige: uitgestelde

belastingen op kapitaalsubsidies en

meerwaarden onderworpen aan

gespreide taxatie.

Geconsolideerde: verschil bij

consolidatie tussen de toe te rekenen

belasting en de te betalen belasting,

indien dit verschil een impact heeft

op de kosten.

Berekeningsbasis Full provision op temporary differences Full provision op timing

differences

Enkelvoudige: Nil provision

Geconsolideerde: Partial provision

op timing differences

Berekeningsmethode Balans gebaseerde liability methode Incremental liability methode

of resultaat gebaseerde

liability methode op de

berekeningbasis.

Resultaat gebaseerde liability

methode op bepaalde timing

differences.

70

Actieve

belastingslatenties

Boeken indien de realisatie

waarschijnlijk is op basis

van al de beschikbare

bewijzen.

Op balansdatum herzien en

eventueel een

waardevermindering

boeken.

Altijd boeken. Indien de

zekerheid omtrent de

realisatie kleiner is dan 50%

o.b.v. alle positieve en

negatieve bewijzen moet een

valuation allowance worden

geboekt.

Op balansdatum telkens

herzien

Idem IAS Toegestaan en erkenning zoals onder

IAS maar bovendien moet het

voorzichtigheidsprincipe worden

nageleefd.

Discounting Verboden Verboden Toegestaan doch niet

verplicht. Verdisconteren

over de looptijd van de

latentie met als

verdisconteringsvoet het

rendement na belastingen

van overheidsobligaties.

Verboden

Voorstelling in de

jaarrekening

Balans Opsplitsing tussen niet-

courante activa en niet-

courante passiva.

Opsplitsing tussen courante

en niet-courante activa en

passiva al naargelang de

looptijd.

1 bedrag behalve wanneer dit

tot verwarring zou kunnen

leiden.

Onduidelijk want compensatie mag

niet en er is geen rekening voorzien

voor actieve latenties.

71

Resultatenrekening 2 aparte bedragen 2 aparte bedragen (of 1

bedrag mits opsplitsing in de

toelichting)

Idem SFAS 109 maar veel

uitzonderingen

2 aparte bedragen

Toelichting Zeer uitgebreid Uitgebreid Uitgebreid Beperkt

Offsetten Toegelaten mits een aantal

voorwaarden voldaan zijn

Idem IAS Idem IAS Niet toegelaten.

72

DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN

LATENTE BELASTINGEN IN DE JAARREKENING

In dit deel wordt empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de

jaarrekening. In de volgende secties proberen we een antwoord te geven op drie vragen:

1. Op welke manier houden financieel analisten rekening met latente belastingen bij de

waardering van een aandeel of van een onderneming.

2. Wat is de mening van de bedrijfsrevisoren over de in deel I besproken probleemgebieden.

3. Op welke manier worden latente belastingen door de bedrijfsrevisor geanalyseerd.

Tot slot wordt een praktijkvoorbeeld grondig bestudeerd.

1 Financieel analisten

Aan de hand van een aantal interviews37 met sell-side analisten werd nagegaan hoe financieel

analisten rekening houden met latente belastingen bij de waardering.

1.1 Belang van latente belastingen voor financieel analisten

Het belang van latente belastingen voor de waardering van een onderneming moet gerelativeerd

worden38. Dit is volgens de analisten te wijten aan het feit dat er over latente belastingen te

weinig informatie is om er terdege rekening mee te kunnen houden. De oorsprong en de

toekomstige evolutie in verband met latente belastingen is private info waarover alleen het

management en de commissaris beschikken. Een uitzondering hierop vormen de actieve latenties

tengevolge van overgedragen verliezen. In gevallen waarbij deze aanzienlijk zijn, kunnen ze de

waardering beïnvloeden (Interview met dhr. Struelens L., 4 maart 2003 en Interview met dhr.

Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview

met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel en

Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

1.2 Waardering van een onderneming

In wat volgt wordt voornamelijk ingegaan op de Discounted Cash Flow (DCF) methode. Het is

evenwel interessant om de impact van latente belastingen op de koers/winst-verhouding39 na te

gaan. Belastingslatenties beïnvloeden het resultaat na belastingen waardoor het boeken van

37 De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in Bijlage 2.38 Daarenboven wordt de koers van een aandeel voornamelijk door sectorgegevens bepaald volgens de financieelanalisten.39 Deze methode behoort niet tot de familie van de DCF methoden maar wel tot de Direct Market Data methoden.

73

latente belastingen een impact heeft op de koers/winst-verhouding. Echter de koers/winst-

verhouding kan hoogstens een eerste indicatie vormen van de waarde van de onderneming

(Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20

maart 2003).

Financieel analisten gaan een onderneming voornamelijk waarderen aan de hand van een DCF-

methode40 waarbij de waarde van de onderneming wordt berekend door de toekomstige vrije

operationele kasstromen te gaan verdisconteren aan de gewogen gemiddelde kapitaalkost

(Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4). De benodigde cijfers worden gehaald uit de

geconsolideerde jaarrekening41.Bij een DCF-waardering wordt de onderneming dus als volgt

gewaardeerd:

1. Bepalen van de vrije (operationele) kasstroom:

Eerst dient men de vrije operationele kasstroom te bepalen in de verschillende toekomstige

jaren. De vrije operationele kasstroom geeft weer wat de onderneming jaarlijks kan uitkeren

aan de verschaffers van eigen- en vreemd vermogen nadat alle noodzakelijke

(waardecreërende) investeringen zijn uitgevoerd (Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4

en De Maeseneire et al., 2002, blz. 12). Voor de eerste vier tot zes jaar gebeuren deze

berekeningen vrij gedetailleerd, voor de volgende zes tot acht jaar gaat men een aantal

assumpties42 maken. Het bepalen van de vrije operationele kasstroom in de verschillende

jaren gebeurt bijvoorbeeld aan de hand van een schema43 zoals hieronder opgenomen:

40 In deze bespreking gaan we uit van de Entitiy DCF-methode. In een Entity DCF-methode wordt de kasstroombepaald die aan alle vermogensverschaffers toekomt. Daarnaast bestaat ook nog de Equity DCF-methode, waar mende kasstroom gaat berekenen die toekomt aan de aandeelhouders (De Maeseneire et al., 2002, blz. 12).41 De analisten vertrekken van de geconsolideerde cijfers omdat er geen enkelvoudige jaarrekeningen - tenzij van demoeder - beschikbaar zijn en er bovendien veel intragroeps transacties zijn die dienen geëlimineerd te worden.42 Men gaat meer naar het globaal economisch beeld kijken en laat bijvoorbeeld de marges dalen en neemt aan dathet rendement op de nieuwe investeringen gelijk zal zijn aan de gewogen gemiddelde kapitaalskost (Interview metdhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).43 Dit schema wordt niet door alle analisten gehanteerd, bijvoorbeeld dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel)vertrekt van de nettowinst i.p.v. EBIT. Hierdoor neemt men wel de kosten van schulden (na belastingseffect) op inde waardering.

74

EBIT44

- Operationele belastingen

= NOPLAT45

+ Niet kaskosten

= Operationele kasstromen

- Investeringen in Materiële vaste activa (na Subsidies)

- Investeringen in Netto bedrijfskapitaalbehoefte

= Vrije operationele kasstroomBron: Eigen werk op basis van Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4-5 en De Maeseneire et al., 2002,

blz. 12-13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel

Tot slot wordt dan nog een eindwaarde berekend die de waarde van de onderneming tot in de

oneindigheid moet weerspiegelen. Dit gebeurt aan de hand van een perpetuïteit waarbij men

een bepaalde groeivoet gaat hanteren.

2. Bepalen van de Gewogen Gemiddelde Kapitaalkost

3. De Vrije Operationele kasstromen en de eindwaarde verdisconteren aan de Gewogen

Gemiddelde Kapitaalkost

4. Van het bekomen resultaat onder stap drie wordt nu de marktwaarde van het

intrestdragend vreemd vermogen afgetrokken

5. Het resultaat na stap vier is de waarde van het eigen vermogen van de onderneming:

6. Het bekomen resultaat kan men vervolgens nog delen door het aantal aandelen om de

waarde per aandeel te bekomen

In het kader van deze bespreking gaan we enkel in op de eerste stap vermits dit de enige stap is

waar latente belastingen mogelijks een impact kunnen ressorteren. We zullen nu stap voor stap

de verschillende elementen van de bepaling van de vrije operationele kasstroom uitwerken.

Earnings Before Intrest and Taxes (EBIT): Dit is het bedrijfsresultaat voor belastingen, m.a.w.

het is het resultaat dat voortvloeit uit de operaties van de onderneming voor de aftrek van de

financiële kosten en de belastingen (De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Keuleneer & De

Maeseneire, 2001, blz. 4).

44 Earnings Before Intrest and Taxes45 Net Operating Profit Less Adjusted Taxes

75

Operationele belastingen: De operationele belastingen zijn de belastingen die zouden moeten

betaald worden indien er geen financiële schulden en dus geen intresten46 verschuldigd zouden

zijn. De operationele belastingen kunnen berekend worden aan de hand van de volgende formule

(De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel):

De operationele belastingen dienen de cash-taxes47 die in de toekomst zullen betaald worden, te

weerspiegelen. De geschatte belastingsvoet wordt ingeschat door het gemiddelde te nemen van

de cash-taxes ten opzichte van EBIT, in bijvoorbeeld de vier vorige jaren. Indien de verhouding

operationele belastingen op EBIT in de vorige vier jaar bijvoorbeeld resp. 30%, 32%, 30% en

32% was, dan extrapoleert men dit en schat men de belastingsvoet voor de toekomstige jaren op

31% (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

Indien het verloop van deze geschatte belastingsvoet in het verleden sterke schommelingen

vertoonde gaan dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) over

op de statutaire belastingsvoet. Hierbij wordt dan niet vertrokken van EBIT maar wel van het

nettoresultaat.

Analisten gaan, in tegenstelling tot de conclusie van Amir & Sougiannis (1999, blz. 1-4 en 24

soms wel rekening gaan houden met latente belastingen. Indien analisten verwachten dat een

actieve belastingslatentie, voortvloeiende uit een fiscaal overdraagbaar verlies, gerealiseerd zal

worden, dan gaan de analisten in het jaar van realisatie de geschatte belastingsvoet verlagen

(Interview met dhr. Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april

2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S.,

14 maart 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Het onderstaande

voorbeeld illustreert deze redenering.

Voorbeeld 16: Effect van actieve belastingslatenties op de geschatte belastingsvoet

Onderneming X heeft een fiscaal overdraagbaar verlies van 1000,00 EUR uit boekjaar 2000. Uit een

analyse van de historische analyse bepalen we de geschatte belastingsvoet op 30%. In 2003 zal de

onderneming het overdraagbare fiscale verlies kunnen realiseren. Hierdoor zal de onderneming een

46 Het belastingsvoordeel op interesten wordt in rekening genomen bij de berekening van de gewogen gemiddeldekapitaalkost waar men de kost van schulden na belastingseffecten gaat berekenen. Bijgevolg houdt men enkelrekening met de operationele belastingen bij het bepalen van de vrije operationele kasstroom.47 De werkelijk te betalen belastingen m.b.t. een bepaald boekjaar.

voetBelastingsGeschatteEBITnBelastingeleOperatione *=

76

belastingvermindering realiseren. De belastingsvermindering bedraagt 34% (statutaire belastingsvoet) van

1000,00 EUR dus 340,00 EUR.

Vermenigvuldigen we EBIT met de geschatte belastingsvoet in boekjaar 2003 dan maken we een

overschatting van de operationele belastingen. Om dit effect te neutraliseren passen we de geschatte

belastingsvoet in 2003 aan voor dit effect. EBIT bedraagt in de periode 2003-2005 bijvoorbeeld 2000,00

EUR. De berekening van de operationele belastingen verloopt als volgt:

2003 2004 2005

EBIT 2000,00 2000,00 2000,00

- operationele belastingen 600,00 600,00 600,00

(a) 260,00

(a) De geschatte belastingsvoet die men gaat hanteren voor 2004 is niet 30% maar wel 13% omdat men

weet dat de onderneming een belastingsvermindering van 340,00 EUR kan genieten tengevolge van de

realisatie van een overdraagbaar verlies. Dus 600,00-340,00 = 260,00 en 260,00/2000,00 = 13%.

Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel.

Om de geschatte belasting aan te kunnen passen is er evenwel informatie nodig m.b.t. de

volgende twee aspecten:

(1) Vanwaar zijn de overgedragen verliezen afkomstig: Dit is een zeer belangrijke vraag

omwille van het feit dat fiscale consolidatie niet mogelijk is in België. Indien

bijvoorbeeld de moeder winstgevend is maar de dochter verlieslatend dan kunnen de

verliezen van deze dochter enkel worden gerealiseerd ten opzichte van toekomstige

winsten van deze zelfde dochter. De winstgevendheid van de moeder48 is irrelevant

(Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1

april 2003).

(2) Wanneer kunnen ze worden aangewend: De timing van de realisatie is van belang

omdat men ten eerste de geschatte belastingsvoet slechts kan aanpassen indien men

precies weet in welk jaar de recuperatie van het fiscaal overdraagbaar verlies zal

gebeuren. Ten tweede mag de realisatieperiode volgens dhr. Potvlieghe G. (1 april

2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) niet meer bedragen dan vijf jaar49.

48 Om dit probleem op te lossen zou de moeder ervoor kunnen opteren om de onderneming volledig te kopen en zealdus te liquideren zodanig dat deze verliezen toch met haar winsten kunnen worden gecompenseerd (Interview metdhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).49 Indien men verder dan vijf jaar gaat kijken neemt de onzekerheid toe omwille van het feit dat bedrijven slechtsgedetailleerde budgetten maken over een periode van twee tot vijf jaar en ook omdat een aantal institutionelefactoren zoals de belastingsvoet en de rentestand een significante impact kunnen hebben op de waarde (Interviewmet dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

77

De info hieromtrent wordt gehaald uit budgetten, gesprekken met de bedrijfsrevisor,

gesprekken met het management en het jaarverslag (Interview met dhr. Pelichet L., 13

maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).

Enkel indien men een antwoord heeft op de vorige twee vragen houdt men rekening met latente

belastingen bij de berekening van de operationele belastingen. (Interview met dhr. Potvlieghe G.,

1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003).

Juister zou echter zijn dat men gaat rekening houden met alle latente belastingen. Een latente

belastingsschuld (resp. -vordering) zal op het moment dat deze terugdraait de cash-taxes

verhogen (verlagen) en dit dient men in rekening te nemen bij de waardering van een

onderneming. Het onderstaande voorbeeld illustreert dit argument.

Voorbeeld 17: Waarderingseffect van latente belastingen

Onderneming X heeft belastingslatenties tengevolge van verschillen in afschrijvingsregels. Bijvoorbeeld

een machine met aanschaffingswaarde 400,00 EUR die op 2 jaar wordt afgeschreven in de enkelvoudige

jaarrekening en op 4 jaar in de geconsolideerde jaarrekening. De statutaire belastingsvoet is 34%. De

evolutie van de tijdsverschillen is als volgt:

2003 2004 2005 2006

Impact afschrijvingen op de geconsolideerde winst (100,00) (100,00) (100,00) (100,00)

- Impact afschrijvingen op de fiscale winst (200,00) (200,00) 0,00 0,00

= Belastbaar timing difference 100,00 100,00 (100,00) (100,00)

x Belastingsvoet (34%)

= Passieve belastingslatentie

Ontstaan 34,00 34,00

Terugdraaien 34,00 34,00

Deze belastingslatenties hebben een impact op de operationele belasting gedurende 4 jaar. Uit een analyse

van het verleden blijkt dat de geschatte belastingvoet 34% bedraagt. Stel dat EBIT exclusief

geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 EUR bedraagt in de periode 2003-2006 en tevens gelijk is aan het

resultaat voor belastingen exclusief enkelvoudige afschrijvingen.

78

2003 2004 2005 2006

Resultaat voor belastingen exclusief afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Afschrijvingen uit de enkelvoudige jaarrekening 200,00 200,00 0,00 0,00

= Resultaat voor belastingen 800,00 800,00 1000,00 1000,00

x statutaire belastingsvoet 34% 34% 34% 34%

= Courante belastingen = Werkelijke cash taxes 272,00 272,00 340,00 340,00

EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Geconsolideerde afschrijvingen 100,00 100,00 100,00 100,00

= EBIT 900,00 900,00 900,00 900,00

x Geschatte belastingsvoet 34% 34% 34% 34%

= Geschatte cash taxes 306,00 306,00 306,00 306,00

Indien we kijken naar de geschatte cash-taxes en de werkelijke cash-taxes dan blijkt dat deze sterk

verschillen.Bron: Eigen werk

Een juistere werkwijze zou erin kunnen bestaan om de operationele belastingen als volgt te

bepalen:

EBIT

x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding50

= Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten51

+ Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties

- Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties

= Operationele belastingen

Actieve belastingslatenties die ontstaan en passieve belastingslatenties die terugdraaien verlagen

weliswaar de belastingskost in de jaarrekening doch ze verlagen de belastingskasstroom niet.

Aldus tellen we ze bij de belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen.

Actieve latenties die terugdraaien en passieve latenties die ontstaan verhogen de belastingskost

in de jaarrekening doch ze verhogen de belastingskasstroom niet. Aldus trekken we ze af van de

50 Met betrekking tot boekjaar 2003 opteert men beter voor de statutaire belastingsvoet vermits de schattingen uit hetverleden onbetrouwbaar zullen worden door het effect van de belastingsvermindering.51 De operationele belastingen bevatten enkel de belastingen die voortvloeien uit de operationele activiteiten enmogen dus niet het belastingsvoordeel uit de financiering weerspiegelen.

79

belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen. Deze benadering wordt geïllustreerd aan

de hand van het volgende voorbeeld.

Voorbeeld 18: Optimale verwerking van latente belasting bij waarderingen

Indien we de voorgestelde benadering toepassen op de gegevens uit voorbeeld 17 (cfr. supra blz.

77), dan bekomen we:

EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00

- Geconsolideerde afschrijvingen 100,00 100,00 100,00 100,00

= EBIT 900,00 900,00 900,00 900,00

x Statutaire belastingsvoet 34% 34% 34% 34%

= Belastingen uit operationele activiteiten 306,00 306,00 306,00 306,00

+ Belastingsvermeerd. door terugdraaiende passieve latenties (a) 0,00 0,00 34,00 34,00

- Belastingsvermind. door ontstane passieve latenties (b) 34,00 34,00 0,00 0,00

= Operationele belastingen = Geschatte cash taxes 272,00 272,00 340,00 340,00

(a) & (b) cf. supra blz. 77

Indien we nu naar de geschatte cash taxes kijken dan blijken deze gelijk te zijn aan de werkelijke cash

taxes berekend in voorbeeld 17.

Bron: Eigen werk

De reden waarom de bovenstaande benadering niet wordt gebruikt ligt volgens dhr. Potvlieghe

G. (1 april 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) in het feit dat het voor de analisten

zeer moeilijk is om het ontstaan en terugdraaien van latente belastingen te gaan voorspellen. De

info hierover is meestal niet aanwezig. Bovendien is de toegevoegde waarde gering volgens dhr.

Van der Elst L. (27 februari 2003) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003). De latente belastingen

worden daarom op nul gezet in de toekomstige boekjaren.

Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat uit van een pessimistisch scenario waarbij alle

passieve belastingslatenties worden aanzien als toekomstige kasuitgaven en aldus worden

afgetrokken van de bekomen waardering. Enkel indien uit het verleden steevast bleek dat een

gedeelte niet terugdraait dan wordt dit gedeelte niet afgetrokken.

Niet-kaskosten: Deze worden opgeteld omdat ze geen kasstroom weerspiegelen. Hieronder vindt

men de afschrijvingen, de waardeverminderingen en de voorzieningen. Dhr. Pattyn S. (14 maart

2003, Brussel) gaat nieuw ontstane belastingslatenties onderbrengen onder de niet-kaskosten.

Evenwel wordt dan niet van EBIT vertrokken maar wel van het nettoresultaat.

80

Investeringen in Netto Bedrijfskapitaalbehoefte: Bij de investeringen in Netto

Bedrijfskapitaalbehoefte (NBKB), zijnde de wijziging in de NBKB ten opzichte van vorig jaar,

moet men eveneens rekening houden met actieve belastingslatenties. De NBKB berekent men

aan de hand van de volgende formule (Ooghe & Van Wymeersch, 2000, blz. 99-100):

De stijgingen in de actieve latenties opgenomen onder vorderingen kleiner dan één jaar kunnen

een negatieve impact hebben op de NBKB (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003,

Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel).

1.3 Eigen of vreemd vermogen

Volgens Jeter & Chaney (1988, blz. 42), Givoly & Hayn (1992, blz. 406), Amir & Sougiannis

(1999, blz. 28) en Longeval (2001, blz. 116) moeten financieel analisten zich de vraag stellen of

latente belastingen eigen vermogen, vreemd vermogen of een combinatie van beide zijn. In

praktijk zouden de analisten volgens deze auteurs de volgende aanpassingen doorvoeren. Ten

eerste worden de latente belastingen van het boekjaar terug bij het resultaat geteld, vermits het

niet-kaskosten zijn en ten tweede wordt het bedrag aan latente belastingen in balans bij het eigen

vermogen bijgeteld. In praktijk blijkt deze stelling zeker niet door alle analisten gevolgd te

worden. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat de eerste aanpassing doorvoeren dus de

latente belastingen van het boekjaar terug toevoegen aan het nettoresultaat maar dhr. Pattyn S.

(14 maart 2003, Brussel) bekijkt latente belastingen steeds als schulden. Daarentegen dhr.

Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) ziet passieve latenties als uitgesteld eigen vermogen omdat

een passieve latentie bij terugdraaiing het nettoresultaat verhoogt. Actieve latenties worden in dit

opzicht behandeld als schulden.

Als alternatief stellen Jeter & Chaney (1988, blz. 42-48), Curtis & Matthew (1995, blz. 94) en

Amir et al. (1997, blz. 619) voor om de partiële provisie benadering te gaan gebruiken en

latenties te verdisconteren. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) hanteert deze benadering

impliciet door enkel rekening te gaan houden met de latenties die waarschijnlijk zullen

terugdraaien op basis van een schatting. Andere analisten houden alleen rekening met actieve

belastingslatenties tengevolge van overgedragen verliezen die zullen terugdraaien.

=NBKB Voorraden en bestellingen in uitvoer + Vorderingen ≤ 1jaar + Overlopenderekeningen - Vreemd vermogen op korte termijn exclusief financiële schulden≤ 1jaar

81

1.4 Informatiewaarde van belastingslatenties

Het feit dat financieel analisten latente belastingen niet in de waardering opnemen betekent

echter niet dat er helemaal geen aandacht aan wordt geschonken. In jaarrekeningen waar

bijvoorbeeld het operationeel resultaat onder de verwachtingen ligt terwijl de nettowinst in lijn is

moet men aandacht hebben voor latente belastingen. Aan de andere kant moeten de analisten

zich er wel voor hoeden dat ze bedrijven die optimaal aan fiscale planning gaan doen, niet

afstraffen. In deze optiek houdt dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) rekening met het al

dan niet aanwezig zijn van fiscale planningsstrategieën. Echter om een grote waarde toe te

kennen aan latente belastingen hebben de analisten naar eigen zeggen te weinig informatie over

de samenstelling, oorsprong en realiseerbaarheid van de latente belastingen (Interview met dhr.

Pelichet L., 13 maart 2003).

1.5 Discounting

Analisten gaan in een DCF-waardering sowieso alle toekomstige kasstromen verdisconteren

waardoor het geen waarde heeft voor hen dat men dit in de jaarrekening zou gaan doen.

Bovendien is dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) de mening toegedaan dat dit volatiliteit

in de resultaten gaat creëren. Indien men toch zou overgaan tot het verdisconteren in de

jaarrekening, dan moet dit op een manier gebeuren waarbij de lezer een inzicht krijgt in de

onderliggende factoren die spelen, zoals daar zijn de risicovrije rente, belastingsvoet en de

risicopremie van de markt (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview

met dhr. Rochez P., 20 maart 2003).

Dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) gaat actieve belastingslatenties die niet onmiddellijk

realiseerbaar lijken maar die gesitueerd zijn in landen als België waar er onbeperkte

overdraagbaarheid van fiscale verliezen is, verdisconteren op oneindig en de bekomen waarde

toevoegen aan de waarde van de onderneming.

1.6 Voorstelling in de jaarrekening

Voor de analisten is het belangrijkste m.b.t. de voorstelling in de jaarrekening dat alles omtrent

latente belastingen in de jaarrekening terug te vinden is. De manier waarop latente belastingen

voorgesteld worden is minder belangrijk (Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en

Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Struelens L., 4

maart 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Een aantal zaken zouden volgens

de analisten nog extra mogen opgenomen worden in de jaarrekening (Interview met dhr.

Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel):

82

- De timing van de waarschijnlijke realisatie van de belastingslatenties.

- De origine van de overgedragen verliezen zou duidelijk vermeld moeten worden.

- Cash-Flow Statements in België.

2 Bedrijfsrevisoren

Aan de hand van een aantal interviews52 met bedrijfsrevisoren werd enerzijds de mening van de

bedrijfsrevisoren over een aantal probleemgebieden m.b.t. latente belastingen nagegaan, en

anderzijds werd ook ingegaan op de manier waarop latente belastingen door de bedrijfsrevisor

worden geanalyseerd.

2.1 Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor

Men moet in de jaarrekening latente belastingen opnemen omwille van het feit dat er anders een

vertekening ontstaat tussen het bedrijfseconomisch en het fiscaal beeld. De fiscale implicaties

van een transactie moeten geboekt worden op het moment dat de transactie plaatsvindt en niet

noodzakelijk wanneer de belasting effectief moet betaald of teruggevorderd worden. M.a.w.

latente belastingen worden geboekt om de ‘matching’ tussen het bedrijfseconomisch resultaat en

de hiermee samenhangende belastingseffecten te behouden. Indien men bijvoorbeeld gaat

herwaarderen dan moet men in de jaarrekening ook de (toekomstige) belastingseffecten van deze

herwaardering opnemen.

Het boeken van latente belastingen zorgt er bovendien voor dat men een beter inzicht krijgt in de

eigenvermogenspositie van de onderneming. Het boeken van belastingslatenties bevordert dus

het getrouw beeld (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met

mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

Concreet in de praktijk zijn latente belastingen in toenemende mate belangrijk. In België boekten

weinig bedrijven latente belastingen en als men al overging tot het opnemen van latente

belastingen, dan gebeurde dit soms op een arbitraire manier. Passieve latenties kwamen vrij

regelmatig voor, echter actieve latenties werden in België voor het advies van de CBN in 2000

meestal niet geboekt (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met

mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

Een mogelijke reden waarom in België latente belastingen relatief minder bekend zijn, dient men

te zoeken in het fiscale principe dat de enkelvoudige boekhouding de basis vormt voor de fiscale

52 De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in bijlage 3.

83

aangifte. De belastingsaangifte wordt opgemaakt op basis van de enkelvoudige jaarrekening.

Hierdoor heeft men de neiging om fiscaal i.p.v. bedrijfseconomisch te gaan boeken. In landen

waar de boekhouding en de fiscaliteit losgekoppeld zijn, heeft men als groot voordeel dat de

bedrijfseconomische cijfers volledig losgekoppeld zijn van fiscale motieven en dat zowel in de

enkelvoudige als in de geconsolideerde jaarrekening latente belastingen worden geboekt

(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

Sommige bedrijfsrevisoren vinden het principe van de eenheid van de jaarrekening dan ook geen

goed principe. Het beeld voor de aandeelhouder en het beeld voor de fiscus zijn in feite niet

verenigbaar. Hierdoor dient men in de geconsolideerde jaarrekening een aantal zaken recht te

zetten die in de enkelvoudige jaarrekening niet geboekt worden omwille van het feit dat deze

fiscale effecten zouden kunnen ressorteren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003,

Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van

Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

2.2 Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België

Enkelvoudige jaarrekening

In de enkelvoudige jaarrekeningen neemt men enkel latente belastingen op in de balans en/of de

resultatenrekening voor kapitaalsubsidies en de meerwaarden onderworpen aan gespreide

taxatie53. Daarenboven dient men in de toelichting ook nog de belangrijkste oorzaken te

vermelden tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig resultaat met de nadruk op timing

differences54 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met

Mevr.Van De Voorde N., 18 oktober 2002, Gent en Interview met Lambrecht A., 10 maart 2003

en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april

2003, Merelbeke).

Geconsolideerde jaarrekening

Op dit niveau vindt men enerzijds de herwerkingen terug die men uitvoert op de cijfers uit de

enkelvoudige jaarrekening. Deze kunnen onder andere omvatten:

53 Het systeem in België waarbij in de enkelvoudige jaarrekening uitgestelde belastingen worden opgezet voorkapitaalsubsidies en meerwaarden onderworpen aan gespreide taxatie is volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003,Gent) zo gecompliceerd dat de lezer hier geen additionele informatie kan uithalen.54 Deze kunnen bijvoorbeeld bestaan uit verworpen uitgaven die zullen terugdraaien in toekomstige boekjaren ofniet aanvaarde waardeverminderingen die in een later boekjaar toch aanvaard worden.

84

- Harmoniseringen van de afschrijvingsregels: in de enkelvoudige jaarrekening worden

fiscaal geïnspireerde afschrijvingsregels gehanteerd terwijl in de geconsolideerde

jaarrekening bedrijfseconomisch wordt afgeschreven.

- Harmonisering van voorraadwaarderingsregels

- Pensioenvoorzieningen55

- Bepaalde fiscaal aangelegde voorzieningen die men bedrijfseconomisch niet gaat

aanleggen of die nog niet aanvaard worden door de fiscus

Ten tweede vindt men hier ook de actieve belastingslatenties m.b.t. overdraagbare verliezen

terug (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale

V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

2.3 Berekeningsbenadering

Timing- versus temporary differences

De bepalingen onder IAS en US Gaap waarbij men latente belastingen gaat berekenen op basis

van temporary differences (cfr. supra blz. 17) geniet de voorkeur van de bedrijfsrevisoren

omwille van het feit dat men uitgaat van een balansstandpunt i.p.v. een resultaatsstandpunt. Deze

benadering geeft volgens de bedrijfsrevisoren een juister beeld van de economische realiteit.

(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20

maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Bekijken we het

onderstaande voorbeeld.

Voorbeeld 19: Herwaardering van gronden

De balans van de onderneming ziet er als volgt uit:

ACTIEF PASSIEF

Gronden 1000,00 Eigen vermogen 1000,00


Nu blijkt dat de grond geen 1000,00 EUR waard is maar wel 2000,00 EUR waard is.

ACTIEF PASSIEF

Gronden 2000,00 Eigen vermogen 1000,00

Herwaarderingsmeerwaarden 1000,00


55 In België boekt men enkel de premies betaald aan de groepsverzekeringen. Echter volgens FAS 87 moet menrekening houden met alle toekomstige verplichtingen die geactualiseerd dienen te worden. Dit geeft aanleiding toteen verschil in de balanswaardering.

85

De fiscale waarde van de gronden verandert niet en blijft dus 1000,00 EUR. Omwille van het feit dat op

gronden geen afschrijvingen worden geboekt, heeft de herwaardering ook geen impact op de

resultatenrekening. Er ontstaat dus geen timing difference. Echter de balanswaarde van de gronden is wel

gestegen, hierdoor ontstaat dus een temporary difference ter waarde van 1000,00 EUR. Uitgaande van een

belastingsvoet van 40% wordt hierop een belastingslatentie opgezet van 400,00 EUR.

Veronderstel, de onderneming kan de gronden bijvoorbeeld verkopen aan 2000,00 EUR tijdens het

volgend boekjaar. De meerwaarde van 1000,00 EUR wordt dus gerealiseerd. Indien men geen latente

belasting opzet bij de herwaardering kan het idee, bij bijvoorbeeld de aandeelhouders, ontstaan dat er

1000,00 EUR meer winst zal zijn. Bij realisatie blijkt er dan slechts 600,00 EUR meer winst voor de

aandeelhouders terwijl de herwaardering toch correct was.Bron: Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent

Ook in het geval van purchase accounting geeft het gebruik van temporary differences een juister

beeld. De activa van de nieuw aangekochte onderneming worden voor consolidatiedoeleinden

geherwaardeerd terwijl de fiscale waarde ongewijzigd blijft. Op de resultatenrekening heeft dit

geen impact waardoor er geen timing difference ontstaat (Interview met dhr. Opsomer H., 28

februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

De achterliggende redenering bij het boeken van latente belastingen voor temporary differences,

namelijk dat de boekwaarde van een balansitem de minimale toekomstige kasstroom

weerspiegelt die uit dit item zal voortvloeien en dat daardoor een verschil tussen de fiscale

waarde en de boekwaarde aanleiding geeft tot latente belastingen, wordt erkend door dhr.

Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke). Onder IAS en

US Gaap dient de boekwaarde gerealiseerd te worden door toekomstige inkomende of uitgaande

kasstromen. Is dit niet meer het geval dan dient men de boekwaarde aan te passen. Een

voorbeeld illustreert deze redenering.

Voorbeeld 20: Latente belastingen op temporary differences

Een machine heeft een boekwaarde van 1000,00 EUR. Dit wil onder IAS zeggen dat hieruit in de

toekomst 1000,00 EUR aan opbrengsten zullen uit voortvloeien. De aftrekbare afschrijvingen op deze

machine bedragen slechts 600,00 EUR. Het verschil van 400,00 EUR zal dus aanleiding geven tot een

belastingseffect in de toekomst. Door het boeken van latente belastingen wordt dit belastingseffect nu

reeds erkend.Bron: Interview met dhr. Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke

86

Full- versus partial provision

De bedrijfsrevisoren zijn ook unaniem van mening dat de full provision56 (cfr. supra blz. 24)

benadering de beste is. Het is de beste benadering omdat men van elk item opgenomen in de

jaarrekening ook het belastingseffect dient te tonen. Doet men dit niet, dan krijgen de gebruikers

van de financiële staten een verkeerd beeld van de werkelijkheid.

Bovendien zijn dhr. Opsomer H., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4

april 2003, Merelbeke) de mening toegedaan dat de latente belastingen op de balans niet

noodzakelijk volledig betaald moet worden in de toekomst, integendeel de latente belastingen

opgenomen in de jaarrekening weerspiegelen de maximale toekomstige belastingsuitgave die de

onderneming zal ondergaan indien er geen nieuwe belastingsschulden zullen ontstaan in de

toekomst of indien men geen actieve belastingslatenties heeft die met deze latenties kunnen

verrekend worden. Deze stelling is consistent met het principe van de voorzichtigheid. Men gaat

schulden tot uiting brengen die men eventueel zal moeten betalen.

De partiële provisiebenadering (cfr. supra blz. 26) is bijgevolg niet consistent met dit

voorzichtigheidsprincipe vermits niet alle schulden tot uiting worden gebracht. Enkel de

schulden die in de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, worden opgenomen. Schulden die

ver in de toekomst liggen worden evenwel niet opgenomen.

De kritiek hierop is dat de passieve latenties ooit wel eens zullen terugdraaien ook al is dit in een

verre toekomst. Bovendien moet men volgens mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele)

compensatie57 van belastingslatenties ook zien als een vorm van terugdraaien.

Voor actieve belastingslatenties moet men juist omwille van het voorzichtigheidsprincipe enkel

het gedeelte opnemen dat in de toekomst met redelijke zekerheid kan worden gerealiseerd op

basis van een aantal indicatoren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en

Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april

2003, Merelbeke).

Een praktisch probleem bij deze methode is ook dat geen enkel van de geïnterviewde

bedrijfsrevisoren zelf gegevens ging bijhouden over het al dan niet terugdraaien van passieve

belastingslatenties in de toekomst waardoor deze benadering in feite niet toepasbaar is.

56 Alle tijdsverschillen worden opgenomen in de berekeningsbasis ongeacht de waarschijnlijkheid van realisatie.57 Met nieuw ontstane latente belastingen of met actieve belastingslatenties.

87

2.4 Berekeningsmethode

De liability methode58 (cfr. supra blz. 43) wordt ook algemeen aanzien als de beste methode om

latente belastingen te berekenen vermits deze methode de meest juiste balansbedragen oplevert

(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A.,

10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview

met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).

De deferral methode (cfr. supra blz. 41) wordt verworpen omdat de erdoor gecreëerde

balansbedragen niet meer significant zijn, er wordt geen rekening gehouden met de impact op het

moment dat de tijdsverschillen terugdraaien. Echter de hybride methode (cfr. supra blz. 46)

wordt als een theoretisch zeer sterke methode gezien maar het probleem ligt bij de praktische

uitvoerbaarheid. Het is onmogelijk om gegevens bij te gaan houden over het karakter van de

individuele verschillen. De kritiek op de incrementele liability methode (cfr. supra blz. 45) is dat

men in de praktijk geen zicht heeft op het al dan niet terugdraaien van de belastingslatentie

(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V.,

20 maart 2003, Nevele).

De vraag stelt zich ook of men de statutaire belastingsvoet moet weerhouden om latente

belastingen te berekenen. Men zou er kunnen voor opteren om de effectieve belastingsvoet te

gebruiken. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003,

Nevele) zijn van mening dat dit een incorrect beeld zou creëren. Indien men opbrengsten

toevoegt aan het resultaat in de toekomst onder de vorm van terugdraaiende tijdsverschillen, dan

zullen deze belast worden aan de statutaire belastingsvoet en niet aan de effectieve

belastingsvoet. Het waarderen van latente belastingen aan de hand van de effectieve

belastingsvoet is volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april

2003, Merelbeke) enkel relevant indien men de waarde van de permanente verschillen goed kan

schedulen en nauwkeurig kent voor de toekomstige jaren. In de praktijk is dit meestal niet het

geval (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

In mijn opinie moet men onder alle omstandigheden de statutaire belastingsvoet weerhouden

vermits de permanente verschillen niet stijgen bij toevoeging van extra opbrengsten (in dit geval

terugdraaiende tijdsverschillen). Juist door het toevoegen van opbrengsten zal de effectieve

belastingsvoet ook stijgen. Een voorbeeld illustreert deze stelling.

58 Het bedrag aan latente belastingen wordt aangepast bij een wijziging in de statutaire belastingsvoet.

88

Voorbeeld 21: Effecten op de effectieve belastingsvoet van terugdraaiende tijdsverschillen

Onderneming X (resp. onderneming Y) heeft een resultaat voor belastingen van 1000,00 EUR (resp.

1500,00 EUR) in 2002 en 2003. Veronderstel dat:

- Voor beide ondernemingen de statutaire belastingsvoet 34% bedraagt

- Voor beide ondernemingen de permanente verschillen elk jaar 100,00 EUR bedragen.

- De 500,00 EUR extra resultaat van onderneming Y in 2002 en 2003 wordt veroorzaakt

door terugdraaiende tijdsverschillen.

Onderstaande tabel illustreert de berekeningen voor beide ondernemingen:

Onderneming X Onderneming Y

2002 2003 2002 2003

Resultaat voor belastingen 1000,00 1000,00 1500,00 1500,00

- Permanente verschillen 100,00 100,00 100,00 100,00

= Belastbaar resultaat 900,00 900,00 1400,00 1400,00

Belastingen (34%) 306,00 306,00 476,00 476,00

Effectieve belastingsvoet 30,6% 30,6% 31,7% 31,7%

De effectieve belastingsvoet wijzigt net door het feit dat er latente belastingen terugdraaien. Als we het

terugdraaiend tijdsverschil afzonderlijk gaan bekijken zien we dat het aan de statutaire belastingsvoet

wordt belast.Bron: Eigen werk

2.5 Actieve belastingslatenties

In België mogen actieve belastingslatenties opgenomen worden als ze volgens IAS worden

bepaald en bovendien moet het voorzichtigheidsprincipe in acht worden genomen. Het

voorzichtigheidsprincipe mag echter geen reden zijn om latente belastingen niet op te nemen

vermits de jaarrekening ook een getrouw beeld moet geven. In België waar fiscale verliezen

onbeperkt overdraagbaar zijn, moet men om het getrouw beeld te respecteren niet alleen over

schulden spreken maar zou men in feite ook actieve latenties of belastingsvorderingen moeten

erkennen volgens de bedrijfsrevisoren. Hierbij moet men wel de nodige voorzichtigheid aan de

dag leggen, zoals dit bijvoorbeeld onder IAS of US Gaap het geval is. In feite komt het boeken

van een actieve belastingslatentie neer op het boeken van een gewone vordering: indien er

voldoende zekerheid bestaat over de realisatie, dan moet deze worden geboekt (Interview met

dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003,

89

Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met dhr. Cloet

S., 4 april 2003, Merelbeke).

Dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) en mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) gaan de

periode waarover de realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties wordt bekeken beperken

tot twee à vijf jaar.

2.6 Discounting

De meningen in verband met het verdisconteren van latente belastingen in de jaarrekening zijn

verdeeld. Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) past dit in de tendens naar fair-

value accounting en zal dit op termijn ook in de andere boekhoudnormen worden opgenomen.

Men gaat het reeds toepassen voor pensioenen en voor herstructureringsreserves onder US Gaap.

Het is echter enkel nuttig indien het over zeer lange periodes gaat. Mevr. Lambrecht A. (10

maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zijn dan weer tegen het

verdisconteren van latente belastingen vermits het moeilijk in te schatten is wanneer een latente

belasting zal terugdraaien en bijgevolg de looptijd waarover moet verdisconteerd worden

onmogelijk te bepalen is. Bovendien vinden mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart

2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) dat de relevantie en de toegevoegde

waarde van het verdisconteren voor de gebruikers van de financiële staten nihil is.

De bepalingen onder FRS 19 waarbij verdisconteren toegelaten is doch niet verplicht, worden op

gemengde reacties onthaald door de Belgische bedrijfsrevisoren. Volgens mevr. Lambrecht A.

(10 maart 2003, Gent) en dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) dienen de waarderingsregels

voor iedereen gelijk te zijn. Echter mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) vindt dat er op

zich geen probleem is indien in de jaarrekening duidelijk opgenomen is welke bedragen

verdisconteerd zijn, aan welke belastingsvoet en over welke looptijd. Dhr. Opsomer H. (28

februari 2003, Gent) ziet dit gewoon als het begin van de evolutie naar discounting in de

jaarrekening.

2.7 Voorstelling in de jaarrekening

Latente belastingen dienen opgenomen te worden op een aparte rekening en niet in de

boekwaarde van het item waarop de latente belasting geboekt is, zoals dit bij afschrijvingen het

geval is. Indien men alle balansposten aan hun netto waarde (na belastingseffecten) gaat

voorstellen, dan wordt de gebruiker van de jaarrekening hier niet wijzer uit. Een net-of-tax

voorstelling (cfr. supra blz. 58) wordt dus verworpen. De waarde van een actief en de waarde

90

van de belastingseffecten moeten gescheiden blijven (Interview met dhr. Opsomer H., 28

februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview

met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003,

Merelbeke).

Mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003,

Merelbeke) zijn van oordeel dat latente belastingen altijd onder vreemd vermogen dienen te

vallen omdat ze een schuld vormen die in de toekomst moet worden gedragen, indien deze

latenties correct berekend zijn.

De voorstellingsmethode onder IAS mag wel op veel bijval rekenen bij de bedrijfsrevisoren.

Latente belastingen worden voorgesteld op aparte rekeningen met daarnaast een uitgebreide

toelichting van hoe men aan deze bedragen gekomen is (Interview met dhr. Opsomer H., 28

februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview

met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) zou graag

een soort van mutatietabel opgenomen zien in de toelichting zoals dit bijvoorbeeld voor

materiële vaste activa het geval is. Daarin zou men dan op moeten nemen hoe men van de positie

van vorig jaar komt naar de positie van dit jaar.

2.8 Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor

2.8.1 Belang

Indien de latente belastingen niet correct zouden worden geboekt, dan verdwijnt ook de

relevantie van het boeken van latente belastingen. De bedrijfsrevisor gaat daarom als volgt te

werk. Er wordt gekeken naar de waarderingsregels, waarin staat volgens welke boekhoudnorm

de jaarrekening opgesteld werd. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om ervoor te zorgen

dat de boekingen consistent zijn met de betreffende boekhoudnormen. Is de bedrijfsrevisor niet

akkoord met de cijfers in de jaarrekening dan worden een aantal aanbevelingen gedaan om de

situatie recht te trekken. Lukt dit niet dan wordt een voorbehoud of afkeuring gegeven al

naargelang de materialiteit van de fout (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent

en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

Om de bedrijfsrevisor te helpen bij de analyse maakt men soms gebruik van een ‘Disclosure

Checklist’ die alle items die in een jaarrekening opgesteld volgens IAS of US Gaap opsomt,

teneinde te controleren of deze aanwezig zijn in de jaarrekening (Interview met mevr. Cornelis

L., 28 maart 2003, Gent).

91

2.8.2 Werkwijze

De analyse gebeurt in verschillende stappen:

Stap 1: Verschillen tussen de enkelvoudige jaarrekening en de belastingsaangifte

Belangrijk zijn de belastingsaangifte en de eigen berekening van de belastingen waarin de

bedrijfsrevisor kan zien wat de aanpassingen zijn om van het boekhoudkundig tot het

fiscaal resultaat te komen. M.a.w. een reconciliatie tussen het bedrijfseconomisch eigen

vermogen en het fiscaal eigen vermogen dient bijgehouden te worden door de

onderneming of opgemaakt te worden door de bedrijfsrevisor. Eens al deze aanpassingen

bekend zijn worden ze opgedeeld in enerzijds permanente verschillen en anderzijds

tijdsverschillen. De permanente verschillen worden gebruikt om een inzicht te verkrijgen

in de factoren die het verschil veroorzaken tussen de effectieve belastingsvoet en de

statutaire belastingsvoet. De tijdsverschillen worden verder opgedeeld in verrekenbare

tijdsverschillen die aanleiding geven tot een actieve latentie en belastbare tijdsverschillen

die aanleiding geven tot een passieve belastingslatentie (Interview met dhr. Opsomer H.,

28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en

Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

Stap 2: Herwerkingen op consolidatieniveau

Actieve belastingslatenties

Mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) vraagt aan de ondernemingen dat ze een soort

tijdsschaal maken zeker als het over actieve latenties gaat, waarin de onderneming

aanduidt wanneer ze denkt deze actieve latenties te realiseren. Dhr. Opsomer H. (28

februari 2003, Gent) vraagt ook een dergelijke scheduling doch niet voor latente

belastingen op fiscale verliezen ontstaan in België (omwille van de onbeperkte

overdraagbaarheid). Men dient een inzicht te krijgen in alle positieve en negatieve

bewijzen en op basis daarvan wordt beslist tot op welk niveau actieve latenties aanvaard

worden.

De gegevens waarmee bij de analyse van actieve latenties rekening wordt gehouden zijn

(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr.

Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003,

Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke):

- Het bestaande niveau aan passieve latenties

92

- Budgetten en verwachte resultaten in de toekomst waartegen actieve latenties

kunnen worden gecompenseerd.

- Fiscale aangiftes

- Gesprekken met het management

- Verklaringen over de oorsprong van belaste reserves

- Aard van bron van actieve latentie, bijvoorbeeld bij voorraden weet je dat die in

het volgend boekjaar zullen terugdraaien, daarentegen bij herstructureringen kan

dit langer zijn en is een gedetailleerde scheduling noodzakelijk.

Aanpassen van de enkelvoudige jaarrekening aan de groepswaarderingsregels

Alle herwerkingen die een impact kunnen hebben op latente belastingen worden apart

bijgehouden en meegerekend. De gegevens hieromtrent vindt men terug in de

rapporteringspakketten van de dochters naar de moeder (Interview met mevr. Lambrecht

A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

Stap 3: Eliminatieboekingen

Het gaat hier enkel om de eliminatie van intragroepsresultaten. De eliminatie van aan- en

verkopen op zich brengt op consolidatieniveau geen belastingseffecten teweeg. De

gegevens hieromtrent vindt men eveneens terug in de consolidatie eliminatieposten

(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van

Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

De enkelvoudige jaarrekeningen worden geaudit in het land van herkomst en op

consolidatieniveau probeert men dan de cijfers te herberekenen en de verschillende

samenstellende componenten te analyseren. De rapporteringspakketten van de dochters naar de

moeder spelen hierin een belangrijke rol (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003,

Gent, Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent en Interview met Cloet S., 4 april

2003, Merelbeke).

2.9 Impact van de invoering van IAS

Door de invoering van IAS in 2005 voor sommige ondernemingen, zullen volgens de

bedrijfsrevisoren meer latente belastingen geboekt worden in de geconsolideerde jaarrekening.

Het belangrijkste effect van de invoering van IAS zal liggen bij de boeking van actieve

belastingslatenties voor overgedragen fiscale verliezen.

93

Enkelvoudige jaarrekening

In België worden latente belastingen enkel opgezet voor kapitaalsubsidies en meerwaarden

onderworpen aan gespreide taxatie. Latente belastingen zijn hier als het ware een uitvloeisel van

de fiscale wetgeving. Twee mogelijke evoluties zouden kunnen plaatsvinden:

1. De optie bestaat om ook voor de enkelvoudige jaarrekening over te gaan naar IAS doch

zolang de eenheid van de jaarrekening59 behouden blijft zullen er problemen blijven

bestaan met de fiscale regels (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent).

2. Mits een beetje goeie wil moet het ook mogelijk zijn om het boeken van latente

belastingen in de enkelvoudige jaarrekening uit te breiden naar andere gevallen buiten

kapitaalsubsidies en meerwaarden (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003,

Gent).

Persoonlijk is dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) ervan overtuigd dat ook voor de

enkelvoudige jaarrekening IAS zal worden toegepast binnen afzienbare tijd omdat bijvoorbeeld

banken en analisten, meer algemeen de markt, andere waarderingen zullen toekennen aan

bedrijven die IAS gebruiken i.p.v. Belgische boekhoudnormen.

Geconsolideerde jaarrekening

In België bestaat sinds 2000 de mogelijkheid om actieve belastingslatenties op te zetten voor

fiscale verliezen, in praktijk wordt echter weinig gebruik gemaakt van deze optie omwille van

het voorzichtigheidsprincipe. Bedrijven nemen actieve belastingslatenties op ten bedrage van de

aanwezige passieve latenties. Naar andere bronnen (toekomstige winsten, fiscale

planningsstrategieën) waartegen deze actieve latenties kunnen worden gerealiseerd wordt niet

meer gekeken (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr.

Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

IAS daarentegen legt de verplichting op om actieve belastingslatenties te boeken voor fiscaal

belaste reserves, belaste voorzieningen, fiscale verliezen en dergelijke. Bedrijven zullen een

beoordeling moeten maken van de mate waarin toekomstige fiscale winsten beschikbaar zullen

zijn waartegen de fiscale verliezen kunnen worden verrekend. Ook fiscale plannings- of tax

planningsstrategieën zullen veel meer aandacht krijgen. Een bedrijf dat wel over een fiscale

planningsstrategie beschikt zou hoger moeten gewaardeerd worden dan een bedrijf zonder fiscale

59 Men gaat slechts iets fiscaal aanvaarden indien het ook boekhoudkundig is verwerkt.

94

planningsstrategie 60 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met

mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).

Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent), mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent)

en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zal de invoering van IAS niet vlekkeloos verlopen

omwille van het ontbreken van bepaalde gegevens bij een aantal ondernemingen. Bijvoorbeeld

bij de belaste reserves zullen bedrijven die gaan overstappen naar IAS op zoek moeten gaan naar

de verschillen tussen de bedrijfseconomische basis die ze gebruiken in IAS enerzijds en

anderzijds de waarden die de fiscus erkent rekening houdende met wat in de aangifte opgenomen

wordt. Een aantal ondernemingen weet volgens sommige bedrijfsrevisoren niet wat in de belaste

reserves zit want traditioneel wordt dit overgedragen jaar op jaar. Vaak is het zo dat de kennis

over de oorsprong weg is tengevolge van bijvoorbeeld ontslag, pensionering en dergelijke. Dhr.

Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) stelt het als volgt: “Veel bedrijven zitten op een pot goud

namelijk belaste reserves waarvan, men in de praktijk niet weet hoe ze om te draaien, te de-

taxeren zodanig dat er een fiscaal voordeel wordt gerealiseerd.” De adviezen van de CBN in

verband met bijvoorbeeld het optioneel boeken van latente belastingen moeten volgens dhr.

Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) worden gezien binnen het kader van de geleidelijke

alineëring van de Belgische boekhoudnormen naar IAS.

2.10 Toekomstige evolutie

Het getrouw beeld dat ontstaat door de boeking van latente belastingen volgens IAS, US Gaap,

UK Gaap en Belgische boekhoudnormen verschilt soms vrij aanzienlijk, terwijl in theorie er

maar één getrouw beeld zou mogen bestaan. Daarom zijn de bedrijfsrevisoren over het algemeen

vragende partij naar een soort van Worldwide Gaap. Gevallen waarin eenzelfde bedrijf

verschillende winsten en verschillende eigen vermogens heeft al naargelang de gehanteerde

boekhoudstandaard behoren dan tot de verleden tijd (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari

2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr.

Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

Bovendien moet in België de praktijk rond latente belastingen zeer zeker meer aandacht krijgen

volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003,

60 Analisten zullen volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) hiermee rekening moeten houden. Het in detoelichting zetten van fiscale verliezen zonder voor deze verliezen een actieve belastingslatentie op te zetten zou weleens een slecht signaal kunnen vormen naar de analisten toe. Dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) paste dezebenadering reeds toe.

95

Nevele) vermits de verwerking soms te wensen overlaat (Interview met mevr. Lambrecht A., 10

maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).

3 Case Ubizen

De gegevens werden verzameld uit het jaarverslag61, de website, bepaalde documenten en

interviews met internen en externen.

3.1 Voorstelling Ubizen

Ubizen is marktleider wat betreft netwerkbeveiligingen. De onderneming is genoteerd op

Euronext Brussel en op NASDAQ Europe. Ubizen heeft dochters in de Verenigde Staten, het

Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Australië, Denemarken en

Singapore. De omzet bedroeg in boekjaar 2001-2002 ruim 121 miljoen euro en de onderneming

boekte voor boekjaar 2001-2002 een verlies van ongeveer 27,5 miljoen euro (Jaarverslag Ubizen

2001-2002).

Boekhoudnormen

Ubizen verkreeg van het Ministerie van Economische Zaken de toelating om zijn

geconsolideerde financiële staten op te maken volgens US Gaap i.p.v. volgens de Belgische

boekhoudregels. De redenen waarom men voor US Gaap opteerde, zijn tweeërlei:

1. Op die manier hanteert men een gelijkaardig formaat als de belangrijkste

concurrenten.

2. Men wou voor de geconsolideerde financiële staten een formaat gebruiken dat

door de financiële marken wordt aanzien als een vergelijkingsbasis.

De keuze is gemaakt in februari 1999 op het moment van de IPO. Op dat ogenblik was het

volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) een goeie keuze met het oog op een

eventuele overstap naar Nasdaq en op het opentrekken van de investor base naar Frankfurt,

Londen en Amsterdam. Als men in dergelijke markten actief wil zijn kan men met een Belgische

geconsolideerde jaarrekening weinig aanvangen. Daarom opteerde men ervoor om de

geconsolideerde jaarrekening op te stellen volgens US Gaap. Men plant evenwel de

overschakeling naar IAS (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en

Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 30).

61 Uit het jaarverslag 2002-2003 zijn een aantal relevante stukken opgenomen in bijlage 4.

96

3.2 Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen

De (latente) belastingsproblematiek bij Ubizen is voorlopig een problematiek van tweede orde.

De hoofdproblematiek voor Ubizen is het opkrikken van de rendabiliteit vermits, op twee

uitzonderingen na, alle filialen verlieslatend zijn. Echter omwille van de (krappe) financiële

context bij Ubizen dient men in het kader van de financiering - eens men in belastbare posities

komt - werk te gaan maken van de belastingsproblematiek (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12

maart 2003, Leuven).

3.3 Bespreking latente belastingen

In de geconsolideerde balans van boekjaar 2002 vinden we zowel actieve als passieve

belastingslatenties terug. In de geconsolideerde resultatenrekening vindt men eveneens latente

belastingen terug. In de onderstaande uittreksels worden deze hernomen. Daarnaast worden ook

latente belastingen opgenomen in de cashflow statements, echter daar wordt er verder niet op

ingegaan.

Uittreksel 1: Geconsolideerde balans en resultatenrekening

Balans (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)

97

Resultatenrekening (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)

Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 20-22

Vervolgens zullen we pogen de oorsprong te achterhalen van de cijfers opgenomen in de

geconsolideerde balans en resultatenrekening. Daarvoor gaan we eerst naar de toelichting kijken.

Uittreksel 2: Toelichting Ubizen in verband met latente belastingen (cfr. Bijlage 4 blz. XXXII)


98

In de volgende paragrafen worden elk van deze posten opgenomen in deze toelichting uitgebreid

besproken.

3.3.1 Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen

De groep Ubizen heeft er sedert een aantal jaar voor geopteerd om kernconsolidatie toe te

passen, waarbij de consolidatie enkel nog op het niveau van de moeder gebeurt. Tot voor een

aantal jaar hanteerde men een kettingconsolidatie waarbij de consolidatie eerst per land gebeurde

en pas daarna op het niveau van de moeder gebeurde. Het grote voordeel van een

kernconsolidatie is dat alle gegevens centraal beschikbaar zijn (Interview met dhr. Roelandt

J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

M.b.t. latente belastingen worden deze bronnen van latenties opgenomen via de rapporteringsset

van de dochters aan de consoliderende onderneming. Een rapporteringsset wordt decentraal

ingevuld en dan centraal verwerkt. Concreet bij Ubizen neemt deze rapportering de vorm aan

van een spreadsheet waarin de benodigde gegevens voor de consolidatie volgens US Gaap

dienen opgenomen te worden. De lokale enkelvoudige jaarrekeningen worden eerst omgevormd

naar US Gaap formaat. Vervolgens worden ook de effecten van intragroepsresultaten

opgenomen. Dit gebeurt in beperkte mate op kwartaalbasis en volledig op jaarbasis. In theorie

vult men dit filiaal per filiaal in van bij de start, doch het duurt dikwijls een tijdje omdat de

meeste filialen daar niet zo vertrouwd mee zijn. In principe vindt men in deze rapporteringssets

een overzicht van alles wat aanleiding kan geven tot latente belastingen. De mate van detail zou

volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) nog kunnen worden opgedreven maar

omdat er afgezien van de fiscaal overdraagbare verliezen en de verschillen in waarderingsregels

toch niet zo heel veel bronnen van latenties zijn wordt dit niet verder uitgewerkt binnen Ubizen.

Praktisch is het een kwestie van een inventaris bij te houden van alle verschillen die aanleiding

kunnen geven tot latente belastingen. Eens men beschikt over een dergelijke inventaris moet je

deze gewoon jaar na jaar actualiseren.

Het grote voordeel bij Ubizen is dat de enkelvoudige jaarrekeningen door de afdeling

Controlling omgezet worden naar US Gaap. M.b.t. deze omzetting werden in het verleden een

aantal afspraken gemaakt wat een zekere systematiek in het omzettingsproces brengt. In dit

opzicht bestaat er een reconciliatieschema dat moet gevolgd worden bij de omzetting naar US

Gaap waarbij men telkens de aansluiting moet maken tussen eigen vermogen en resultaat in

enerzijds de enkelvoudige jaarrekening en anderzijds volgens US Gaap (Interview met dhr.

Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven). Schematisch kunnen we het dus als volgt voorstellen:

99

Figuur 7: Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen

Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

3.3.2 Bronnen van belastingslatenties

De verschillende bronnen van belastingslatenties situeren zich op vier niveaus:

3.3.2.1 Verschillen tussen de belastingsaangifte en de enkelvoudige jaarrekening

Deze verschillen kan men terugvinden door vergelijking van de enkelvoudige jaarrekening van

de verschillende dochterondernemingen en hun fiscale aangiftes. In de geconsolideerde

jaarrekening vindt men hieromtrent geen belastingslatenties terug bij Ubizen. De bronnen op dit

niveau zijn meestal niet materieel. Er zijn wel degelijk een aantal bronnen van latente

belastingen doch deze worden niet opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. Een

voorbeeld hiervan zijn de voorzieningen die Ubizen Inc. (VSA) volgens US Gaap heeft

aangelegd voor dubieuze debiteuren. De actieve belastingslatentie die hierop kan geboekt

worden vindt men niet terug in de geconsolideerde jaarrekening. De meeste van deze niet tot

uiting gebrachte bronnen van belastingslatenties bevinden zich in de Verenigde Staten (Interview

met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven).

De reden waarom de bedrijfsrevisor en de onderneming hier minder aandacht aan schenken is

volgens mevr. Cornelis L. (28 maart 2003, Gent) en dhr. Romont J.P. (28 maart 2003, Gent) te

wijten aan enerzijds het materialiteitsprincipe en anderzijds aan het feit dat Ubizen zich toch niet

in een positie bevindt waarin deze actieve belastingslatenties kunnen worden gerecupereerd.

3.3.2.2 Overgedragen verliezen

Voor de groep Ubizen zijn de overgedragen verliezen veruit de grootste bron van actieve

latenties.

EnkelvoudigejaarrekeningDochter A

RapporteringspakketDochter A volgens USGaap normenReconciliatie-

schema

Dochter A Dochter A + Controlling

Geconsolideerdejaarrekening

Ubizen

EnkelvoudigejaarrekeningDochter B

Dochter B Dochter B + Controlling

RapporteringspakketDochter B volgens USGaap normenReconciliatie-

schema

Ubizen

Eliminatie-boekingen

100

Operating tax loss carryforwards:

Teneinde 26.453.000,00 EUR latente belastingen te erkennen op de tax loss carryforwards,

zonder de boeking van een valuation allowance (cfr. supra blz. 52) moet men nagaan of deze

verliezen binnen een redelijke termijn kunnen worden gerecupereerd. Onder een redelijke

termijn wordt binnen Ubizen drie tot vijf jaar verstaan. We kunnen nu de verschillende bronnen

van belastbare inkomsten gaan bekijken:

(a) Belastbare temporary differences: Deze worden gebruikt om de actieve

belastingslatenties te verantwoorden. Men heeft per einde boekjaar 2002 belastbare

temporary differences voor 851.000,00 EUR, zijnde de gekapitaliseerde acquisitiekosten

op SIT Europe (cfr. infra blz. 108) (Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 41).

(b) Toekomstige fiscale winsten: Om de mogelijkheid van toekomstige belastbare winsten te

gaan achterhalen wordt naar de budgettair vooropgestelde resultaten gekeken. Men

verwacht op dit ogenblik geen fiscale winsten in de komende jaren alhoewel de verliezen

de laatste twee jaar verminderen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003,

Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent).

(c) Achterwaartse compensatie van verliezen: Vermits de meeste filialen van Ubizen nog

nooit fiscale winsten hebben behaald kan men hier geen gebruik van maken.

(d) Tax planningsstrategieën: Op korte termijn bestaan er geen tax planningsstrategieën

omwille van het feit dat Ubizen zich nog niet in belastbare posities bevindt. Echter om

waarde te puren uit de fiscaal overdraagbare verliezen zal men zich hiermee bezighouden

van zodra de rendabiliteit hersteld is (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003,

Leuven).

Valuation Allowance:

Vermits de gecumuleerde verliezen over de laatste drie jaar alleen maar groter geworden zijn en

de vier bronnen waartegen de actieve latenties zouden kunnen gerealiseerd worden niet aanwezig

zijn, heeft men er per eind september 2002 voor geopteerd om een valuation allowance van

26.011.000,00 EUR op te zetten op alle actieve belastingslatenties tengevolge van de

overdraagbare verliezen. In de toelichting zien we dat het volledige bedrag aan actieve

belastingslatenties wordt afgeboekt door het opzetten van een valuation allowance. Grafisch

kunnen we de evolutie van de actieve belastingslatenties (in 1000 EUR) op overdraagbare

verliezen en de valuation allowance bij de groep Ubizen als volgt voorstellen:

101

0,00

5000,00

10000,00

15000,00

20000,00

25000,00

30000,00

1998 1999 2000 2001 2002

Actieve latenties opovergedragenverliezenValuation Allowance

Op de grafiek is duidelijk te zien dat men eind boekjaar 2001 een valuation allowance heeft

opgezet op de actieve latenties die betrekking hebben op de overdraagbare verliezen. Dit is het

gevolg van het feit dat door opeenvolgende verliezen bij een aantal dochters er meer negatief62

dan positief63 bewijsmateriaal was omtrent de realiseerbaarheid van deze actieve latenties in de

toekomst. In dit kader dient er tevens vermeld te worden dat de commissaris in zijn verslag einde

boekjaar 2000 en 2001 een ‘emphasis of matter paragraph’ of de toelichtende paragraaf

opneemt. De commissaris wijst er via een dergelijke paragraaf op dat de onderneming geen

valuation allowance heeft opgezet en dat ze uitgaat van de volledige realiseerbaarheid van de

actieve belastingslatenties. Hierbij baseert de commissaris zich voornamelijk op budgettaire

cijfers, het businessplan en gesprekken met het management om de realiseerbaarheid van actieve

belastingslatenties op overdraagbare verliezen te beoordelen. Het businessplan werd door de

commissaris aanvaard in 2000 en 2001 doch de commissaris achtte het nodig om een

toelichtende paragraaf op te nemen. Eind boekjaar 2002 werd een bijkomende valuation

allowance geboekt omwille van het feit dat de verliezen van bepaalde in de consolidatie

opgenomen ondernemingen bleven aanhouden (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart

2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr.

Romont J.P., 28 maart 2003, Gent ).

62 Bijvoorbeeld: verliezen in het recente verleden, geringe winstverwachtingen in de toekomst, …63 Bijvoorbeeld: verwachte winsten in de toekomst, bestaande contracten, …

102

Uittreksel 3: Emphasis of matter paragraph

Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 30


Dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is wel van mening dat een valuation allowance in

de Belgische context minder relevant is. Indien men in de Belgische context op actieve

belastingslatenties een valuation allowance gaat boeken, mag men dan nog wel uitgaan van een

going-concern assumptie. In de Belgische context zijn fiscale verliezen immers onbeperkt

overdraagbaar. Het probleem met deze valuation allowance is dat, indien er bijvoorbeeld

volgend boekjaar winst zou zijn en Ubizen in een belastbare positie komt, de jaarrekening dan

geen belastingseffect zal tonen. Waardoor men in verband met de geconsolideerde resultaten

opnieuw een verkeerde beeldvorming krijgt. Het komt a.h.w. op hetzelfde neer als geen latente

belastingen boeken. Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) komt dit voort uit het

voorzichtigheidsprincipe maar daarnaast moet men er volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart

2003, Leuven) rekening mee houden dat going-concern zijn waarde heeft voor het bedrijf zelf en

voor de potentiële overnemers. Een bedrijf dat fiscale verliezen heeft en een bedrijf dat er geen

heeft worden op een totaal verschillende manier gewaardeerd of dit zou toch zo moeten zijn. De

redering is dat indien je een waarde hebt die niet kan verloren gaan tenzij de continuïteit van de

onderneming in gevaar komt, waarom deze dan niet tot uitdrukking brengen in de balans.

Bovendien zegt US Gaap niets over een bepaald tijdsperspectief. In landen waar er een

tijdsbeperking staat op het realiseren van verliezen is een dergelijke valuation allowance wel

relevant. Op basis van heel concrete plannen moet men kunnen aantonen aan welk tempo men de

verliezen kan gaan realiseren tegenover toekomstige winsten (Interview met dhr. Roelandt J.M.,

12 maart 2003, Leuven).

De hypothese van Miller & Skinner (1998, blz. 216-217) - die stelt dat ondernemingen die veel

actieve latenties hebben tengevolge van overgedragen verliezen, een grotere valuation allowance

zullen opzetten omwille van de moeilijke realiseerbaarheid van deze verliezen - komt bij Ubizen

duidelijk tot uitdrukking.

103

Nu kan men zich ook de vraag stellen of bij de beslissing om de valuation allowance op te zetten

rekening gehouden wordt met de waarde van de onderneming, vermits Amir & Sougiannis

(1999, blz. 31) aantoonden64 dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien als

een indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal behalen.

Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) gaan de meeste bedrijven in termen van

waardering evolueren op de golf van sectorgegevens 65 en minder op de inherente of

fundamentele gegevens van het bedrijf. De beslissingen over een valuation allowance op latente

belastingen worden genomen op basis van het fundamenteel gegeven of het waarde heeft of niet.

Dat is de eerste basisgrondslag om de beslissing te nemen. Echter bij Ubizen wordt er toch

nagedacht over de eventuele koersimpact van dergelijke beslissingen. Achteraf gezien moet

volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) de impact gerelativeerd worden. In België

houden weinig mensen rekening met de problematiek van latente belastingen, internationaal

gezien is hier meer aandacht voor.

Sommige auteurs zien deze valuation allowance als een resultaats-sturingstool die aldus kan

leiden tot de zogenaamde verborgen reserves (Miller & Skinner, 1998, blz. 215 en Amir &

Sougiannis, 1999, blz. 7). Echter Miller & Skinner (1998, blz. 215) vinden dit niet terug in de

praktijk. Op die manier kan het management, ofwel de groei in de resultaten stabiliseren door in

de jaren waarin goeie resultaten worden gerealiseerd een valuation allowance op te zetten om die

dan af te boeken in minder winstgevende jaren, ofwel de leverage bijsturen (Miller & Skinner,

1998, blz. 217). Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is dit zeker niet de

bedoeling bij Ubizen om hiermee de resultaten te gaan sturen vermits men ervan uitgaat dat men

te maken heeft met professionele beleggers en analisten die volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart

2003, Leuven) dergelijke praktijken vrij vlug doorzien.

3.3.2.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde

jaarrekening

De hoofdreden bij Ubizen is het gebruik van andere boekhoudnormen. Voor de geconsolideerde

jaarrekening is er een vrijstelling bekomen voor de toepassing van Belgische waarderingsregels

64 Amir & Sougiannis (1999, blz. 31) tonen aan dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien alseen indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal realiseren terwijl analisten heteffect hier van niet erkennen.65 Ook de geïnterviewde analisten deelden deze mening.

104

en hanteert Ubizen de US Gaap waarderingsregels. Vermits Ubizen in verschillende landen

dochterondernemingen heeft komen hier een vrij groot aantal verschillen uit voort.

Deferred Revenue66:

De actieve latentie van 5.069.000,00 EUR komt voort uit een speciaal geval dat in 2002 is

ontstaan door de overname van het Franse Adhersis door de Franse dochter Risc Technology

Europe. Bij de allocatie van de goodwill heeft men vastgesteld dat bij Adhersis in het verleden

volgens Franse boekhoudnormen heel wat opbrengsten van langlopende contracten (looptijd 5

jaar) geboekt geweest zijn, die volgens US Gaap hadden moeten uitgesteld worden teneinde

gespreid erkend te worden over de looptijd van de contracten. Voor consolidatiedoeleinden heeft

men deze opbrengsten uitgesteld wat aldus aanleiding gaf tot latente belastingen en tevens de

goodwill deed groeien. Naarmate deze opbrengsten over de looptijd van de contracten in

resultaat worden genomen zal deze latentie verdwijnen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12

maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met

dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

Uittreksel 4: Deferred Revenue Adhersis (cfr. Bijlage 4 blz. XXX-XXXI)


We kunnen het aan de hand van een voorbeeld als volgt voorstellen:

Voorbeeld 22: Deferred Revenue67

Stel dat het een softwarelicentie betreft voor het onderhoud van de software die loopt over 5 jaar en een

waarde heeft van 19.084,00 EUR. Dan kunnen we de situatie als volgt voorstellen bij een belastingsvoet

van 33,33% (Frankrijk):

66 M.b.t. deze bron van actieve belastingslatentie moeten we wel stellen dat deze in het eerste kwartaal van boekjaar2003 verdwenen is door de deconsolidatie van Risc Technologies, ingevolge de verkoop van een aandelenpakketwaardoor het belangenpercentage onder de 50% daalde.67 De cijfers zijn de werkelijke cijfers(in 1000 EUR) gecorrigeerd voor de afrondingsverschillen.

105

2002 2003 2004 2005 2006

RESULTATENREKENING

Adhersis enkelvoudige

Resultaat uit langlopende contracten 19084,00

- Belastingseffect 6361,00

= Resultaat na belastingen 12723,00

Ubizen geconsolideerde

Resultaat uit langlopende contracten (a) (15267,20) 3816,80 3816,80 3816,80 3816,80

- Courant Belastingseffect v/h boekj. (b) 6361,00 0,00 0,00 0,00 0,00

- Latent Belastingseffect v/h boekj. (c) (5088,56) 1272,14 1272,14 1272,14 1272,14

= Resultaat na belastingen 2544,36 2544,66 2544,66 2544,66 2544,66

Wijziging groepsreserves (10178,64) (7633,98) (5089,32) (2544,66) 0,00

BALANS

Actieve belastingslatenties 5088,56 3816,42 2544,28 1272,14 0,00

(a) 19084,00 EUR is dit jaar in de enkelvoudige jaarrekening volledig in resultaat genomen, echter voor

consolidatiedoeleinden moet deze 19084,00 EUR gespreid over 5 jaar in resultaat worden genomen. In

boekjaar 2002 wordt dus 19084,00 EUR uitgesteld verminderd met 1/5 van 19084,00 EUR die mag

worden toegerekend aan boekjaar 2002. In de volgende 4 boekjaren gaat men telkens 1/5 van 19084,00

EUR toerekenen aan het boekjaar.

(b) De courante belasting wordt berekend op het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening.

(c) In boekjaar 2002 ontstaat een verrekenbaar timing difference ter waarde van 15267,00 EUR dus de

latente belasting hierop bedraagt: 15267,00 * 33,33% = 5088,00 EUR.. In de 4 opeenvolgende

boekjaren draait telkens ¼ van dit timing difference terug, zijnde 3816,80 EUR.. De latente belasting

vermindert dus met 3816,80 * 33,33% = 1272,14 EUR.

Bron: Eigen berekeningen op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Jaarverslag

Ubizen 2001-2002, blz. 37-39

Accrued Expenses:

Het betreft hier een aantal kosten die voor consolidatiedoeleinden voorzien zijn en die men in de

enkelvoudige jaarrekeningen van de in de consolidatiekring opgenomen ondernemingen niet

terugvindt. De reden hiervoor is dat de timing van het boekjaar waarin deze kosten worden

opgenomen voor consolidatiedoeleinden, verschilt van de timing waarin ze in de enkelvoudige

jaarrekeningen zullen opgenomen worden. Dergelijke kosten worden bijvoorbeeld voor

106

Belgische doeleinden gespreid in kosten genomen terwijl ze voor US Gaap doeleinden

onmiddellijk in resultaat werden genomen. Hierdoor daalde het resultaat op consolidatieniveau

waardoor een actieve belastingslatentie van 125.000,00 EUR ontstond (Interview met dhr.

Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent

en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

Capitalized R&D:

In de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. worden de R&D kosten onmiddellijk ten laste

van het resultaat genomen. Normaal gezien moeten deze R&D kosten ook voor US Gaap

doeleinden in het resultaat van het boekjaar worden opgenomen, tenzij in gevallen waar men

bijvoorbeeld heel beperkte wijzigingen68 uitvoert op de software zonder dat men het design van

de software gaat wijzigen en het product opnieuw de hele development cyclus doormoet. M.a.w.

als men kleine kenmerken gaat wijzigen dan kan men de kosten die daarvoor gemaakt zijn wel

activeren. Ubizen heeft dit ook gedaan. Voor een bedrag van ongeveer één miljoen euro werden

dergelijke R&D kosten geactiveerd. Het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening is reeds

verminderd met deze geactiveerde R&D kosten waardoor er een passieve latentie ontstaat in de

geconsolideerde jaarrekening. Eind boekjaar 2001 is deze afgeboekt in het kader van de

herstructurering waarbij het gros van de softwareafdeling werd gesloten. De bedragen zijn eind

2001 volledig ten laste van het resultaat gelegd en aldus is de passieve latentie teruggedraaid. De

kosten van R&D worden op dit ogenblik in kosten genomen tot op het moment dat de

technologische haalbaarheid van het product vaststaat (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12

maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met

dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).

68 Bijvoorbeeld een upgrade van de software.

107

Uittreksel 5: R&D afboeking


Voorbeeld 23: Activering van R&D kosten69

Ubizen had in 1999 ongeveer 320,00 EUR R&D kosten die mochten geactiveerd worden voor US Gaap

doeleinden. In 2000 kwamen daar nog eens 680,00 EUR bij. Deze kosten werden afgeschreven over 4

jaar.

1999 2000 2001

Geactiveerde R&D kosten 320,00 1000,00 1000,00

- Geboekte afschrijvingen 80,00 330,00 580,00

- Herstructurering 420,00

= Boekwaarde (a) 240,00 670,00 0,00

x Belastingsvoet (40%)

= Passieve belastingslatentie 96,00 268,00 0,00

(a) Vanuit fiscaal standpunt bestaat deze actiefpost niet waardoor er een temporary difference ontstaat.

Bron: Eigen werk op basis van Interview met Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr.

Cornelis L., 28 maart 2003, Gent

Capitalized Acquisition Costs:

Het betreft een passieve latentie op kosten die direct gerelateerd zijn aan acquisities. Voor

Belgische doeleinden70 worden deze kosten in het resultaat van het boekjaar opgenomen terwijl

ze volgens US Gaap worden opgenomen in de aanschaffingsprijs en aldus worden geactiveerd.

In de geconsolideerde jaarrekening ontstaat er een verschil tussen de boekwaarde van deze

69 Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijkheid doch de gebruikte cijfers zijn fictief.70 Het feit dat deze kosten in België onmiddellijk in kosten worden genomen resulteert uit het principe van deeenheid van de jaarrekening. De boeking in België is fiscaal geïnspireerd omwille van het feit dat slechts iets fiscaalaanvaard wordt indien het ook in de boekhouding staat.

108

geactiveerde kosten en de fiscale waarde71. Dit verschil geeft aanleiding tot een passieve latentie.

Deze kosten omvatten onder andere investment bank fees en juridische kosten. Het gaat hier

concreet om de acquisitie van SIT Europe.

71 De fiscale waarde is nul vermits in de Belgische enkelvoudige balans deze geactiveerde kosten niet terug tevinden zijn omdat ze reeds volledig afgetrokken zijn.

Uittreksel 6: Capitalized Acquisition Costs Zoals uit de toelichting blijkt, gaat het in

2001 om 1.193.000,00 EUR die geactiveerd

werden. In 2002 werd hierop afgeschreven

zodat deze geactiveerde acquisitiekost nu

nog ongeveer 851.000,00 EUR bedraagt.

Deze geeft aanleiding tot een passieve

belastingslatentie van 342.000,00 EUR.

Deferred Initial Public Offering Costs:

Bron: Jaarverslag 2000-2001, blz. 41

109

Deze hebben betrekking op de kosten van de kapitaalsverhogingen die werden gedaan. Zowel

IPO72 (Initial Public Offering) als SPO73 (Secondary Public Offering) gingen gepaard met vrij

hoge kosten voor onder andere de investment bankers. Deze kosten worden in de Belgische

enkelvoudige jaarrekening onmiddellijk ten laste van het resultaat gelegd terwijl ze voor

consolidatiedoeleinden volgens US Gaap afgetrokken worden van het opgehaalde eigen

vermogen (ze komen in mindering van het additional paid in capital74). Aldus geeft dit verschil

in waarderingsregels opnieuw aanleiding tot een latente belasting vermits het resultaat volgens

US Gaap hoger zal liggen dan in België waardoor er een passieve latentie ontstaat in de

geconsolideerde jaarrekening.

M.b.t de IPO kosten worden de latente belastingen via het resultaat verwerkt.

Uittreksel 7: Uitgiftekosten m.b.t. de IPOs (cfr. Bijlage 4 blz. XXVII)


Echter m.b.t. de SPO zien we een voorbeeld van de net-of-tax presentatiemethode (cfr. supra blz.

58). De uitgiftekosten staan al ‘net-of-deferred taxes’ wat wil zeggen dat de latente

belastingseffecten reeds in mindering zijn gebracht van de uitgiftekosten opgenomen in dit

jaarverslag en aldus niet opgenomen zijn in de balanspost passieve latenties.

Uittreksel 8: Uitgiftekosten m.b.t. SPO

72 De IPO op Euronext had plaats februari 199973 Maart 200074 De uitgiftepremies

Uitgiftekost 10425,00

- Latente belastingseffect 4170,00

____________________

= Netto uitgiftekost 6255,00

Opmerking: De berekening is

fictief en is gebaseerd op een

belastingsvoet van 40%.

110

Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 36 en Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

Daarnaast zijn er nog een aantal andere verschillen in waarderingsregels die omwille van één of

de andere reden buiten beschouwing worden gelaten. Bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk

mogen bepaalde investeringen direct in kosten worden geboekt die volgens Ubizen

waarderingsregels zouden moeten worden geactiveerd en afgeschreven. Deze zijn echter niet

significant en worden daarom buiten beschouwing gelaten wat betreft het opzetten van latente

belastingen.

3.3.2.4 Eliminatieboekingen

Omwille van het feit dat Ubizen een groep is waar de meeste ondernemingen zonder voorraad

werken, dient men in de consolidatie minder eliminatieboekingen met impact op het resultaat op

te nemen. Het komt slechts sporadisch voor dat men latente belastingen gaat boeken tengevolge

van eliminaties van intragroepsresultaten. Per 30 september 2002 zijn de latente belastingen

hierop volledig teruggedraaid.

Timing differences on intangibles:

Het betreft hier een actieve latentie tengevolge van de eliminatie van een aantal

intragroepsresultaten. Een voorbeeld illustreert deze bron van belastingslatenties.

Voorbeeld 24: Eliminatieboeking75

De dochteronderneming eXpanded Media N.V. verkocht in 1997 een website aan Ubizen N.V., de

consoliderende vennootschap. Het betreft hier enerzijds de diensten voor het uitbouwen van een

portaalsite en anderzijds de website zelf. De hierop gecreëerde omzet werd in de enkelvoudige

jaarrekening van eXpanded Media als opbrengsten van het boekjaar geboekt terwijl deze website in de

enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. op het materieel vast actief kwam te staan.

In de geconsolideerde jaarrekening volgens US Gaap werd de website uit de materiële vaste activa

gehaald en vermindert de winst met 900,00 EUR. Dit geeft aanleiding tot een toekomstige

belastingsvermindering en resulteert, bij een belastingsvoet van 40%, in een actieve belastingslatentie van

360,00 EUR. De eliminatieboekingen in het jaar van ontstaan kunnen als volgt worden voorgesteld:

1997

700 Omzet eXpanded Media (a) 900,00

168 Uitgestelde belastingen en belastinglatenties (b) 360,00

75 Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijke situatie echter de cijfers zijn fictief.

111

210 aan Immateriële vaste activa 900,00

780 Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties 360,00

Eliminatie intragroepsomzetOnttrekking aan de latente belastingen

134 Aangroei groepsreserves (c) 540,00

791/2 aan Onttrekkingen aan groepsreserves 540,00

Regularisatie van de impact op de groepsreserves

(a) Eliminatie van de intragroepsomzet van 900,00 EUR. Deze 900,00 EUR is geboekt als omzet in de

enkelvoudige jaarrekening van eXpanded Media en als Immateriële vaste activa in de enkelvoudige

jaarrekening van Ubizen N.V.

(b) De balanswaarde van de website in de geconsolideerde jaarrekening is 0,00 EUR terwijl de fiscale waarde

900,00 EUR is. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar temporary difference van 900,00 EUR waarop

een belastingslatentie van 360,00 EUR (900,00 * 40%) wordt geboekt.

(c) De impact op de groepsreserves is als volgt: - 900,00 EUR door de omzet eliminatie

+ 360,00 EUR door het ontstaan van een actieve latentie

= 540,00 EUR

Deze latentie draait in de toekomst terug via de afschrijvingen (over een termijn van 3 jaar) die in de

enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. zullen geboekt worden terwijl deze in de geconsolideerde

tegengeboekt worden. Hierdoor zal de fiscale waarde afnemen waardoor de latentie terugdraait.Bron: Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven

112

DEEL III: BESLUIT

In het eerste deel werden latente belastingen theoretisch uitgewerkt en werden tevens de

verschillende boekhoudnormen m.b.t latente belastingen vergeleken.

Door het feit dat de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving op sommige punten verschillen,

kan het zijn dat de belastingseffecten van een transactie niet in dezelfde periode worden erkend

als de transactie zelf, hierdoor ontstaat er als het ware een mismatch. Teneinde deze mismatch te

elimineren kan men latente belastingen boeken. Meer algemeen kunnen we stellen dat latente

belastingen boekhoudkundig moeten verwerkt worden op basis van de principes van toerekening

van opbrengsten en kosten aan eenzelfde periode en het overeenstemmingsprincipe. Immers

indien men geen latente belastingen zou opnemen in de financiële staten dan kan er een

discrepantie ontstaan tussen het bedrijfseconomisch resultaat en de hierop toegerekende

belastingen. De belastingen op een transactie worden dan in een andere periode opgenomen in de

boekhouding dan de transactie zelf, wat een verkeerd beeld geeft van de bedrijfseconomische

realiteit en de effectieve belastingsvoet.

Historisch gezien liep men in België achter op de Angelsaksische landen. Latente belastingen

werden immers pas in 1990 voor het eerst in de boekhoudwetgeving opgenomen. Indien we gaan

kijken naar de uitwerking in de boekhoudnormen, blijkt dat in België latente belastingen relatief

minder uitgebreid aan bod komen. De relevante regels hieromtrent kan men terugvinden in het

K.B. van 30.01.2001 en in een aantal adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige

Normen (CBN). Als we daarentegen kijken naar IAS (International Accounting Standard 12 -

IAS 12), US Gaap (Statement of Financial Accounting Standards 109 - SFAS 109) of UK Gaap

(Financial Reporting Standard 19 - FRS 19) dan blijkt dat latente belastingen in deze

boekhoudnormen uitgebreid behandeld worden.

In België bestaan latente belastingen op een aantal uitzonderingen na (kapitaalsubsidies en

bepaalde meerwaarden) alleen in de geconsolideerde jaarrekening. Latente belastingen worden in

het K.B. van 30.01.2001 gedefinieerd als “het verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan

het boekjaar en de vorige boekjaren toe te rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde

of nog te betalen belastingen, voor zover mag worden aangenomen dat daaruit voor de

consoliderende vennootschap of voor een in de consolidatie opgenomen dochteronderneming in

113

de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen voortvloeien.” Internationaal gezien zouden we

kunnen stellen dat de definitie die UK Gaap van latente belastingen geeft het dichtst aanleunt bij

de Belgische omschrijving van latente belastingen. Immers in FRS 19 definieert men latente

belastingen als de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties erkend in de

financiële staten. Daarentegen in IAS 12 en SFAS 109 opteerde men ervoor om bij de

definiëring van latente belastingen een onderscheid te maken tussen actieve- en passieve

belastingslatenties. Actieve latenties of latente belastingsvorderingen worden geboekt teneinde

de belastingseffecten van verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en

belastingskredieten tot uiting te brengen. Passieve latenties of latente belastingsschulden boekt

men om de belastingseffecten van belastbare temporary differences op te nemen in de

boekhouding.

Om latente belastingen in de boekhouding op te nemen moet men een aantal stappen doorlopen.

Eerst moet men alle mogelijke bronnen van belastingslatenties identificeren. Deze bronnen

kunnen ingedeeld worden in vier categorieën, namelijk:

1. Tijdsverschillen:

Deze worden in de Belgische boekhoudwetgeving en in FRS 19 opgevat als timing

differences. Timing differences ontstaan door verschillen in de periode waarin een

transactie belastbaar is t.o.v. de periode waarin ze in de boekhouding is opgenomen.

Hierdoor ontstaat een verschil tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig

resultaat.

In IAS 12 en SFAS 109 worden deze opgevat als temporary differences, zijnde

verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een actief- of passiefpost.

Zoals aangetoond zijn alle timing differences ook temporary differences.

2. Overdraagbare verliezen en belastingskredieten:

De concrete bepalingen zijn afhankelijk van de fiscale wetgeving die bepaalt of en

hoelang verliezen en belastingskredieten kunnen worden overgedragen.

3. Verschillen tussen de individuele en de geconsolideerde jaarrekening:

Verschillen in waarderingsregels kunnen een impact hebben op de balans en het resultaat,

daardoor geven ze aanleiding tot belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening.

4. Eliminatieboekingen:

De eliminatie van intragroepsresultaten kan eveneens aanleiding geven tot

belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening.

De derde en de vierde categorie zijn in feite speciale gevallen van tijdsverschillen.

114

De mate waarin een bepaald item al dan niet aanleiding geeft tot belastingslatenties is

afhankelijk van de fiscale wetgeving, de boekhoudregels en de gehanteerde waarderingsregels.

Vervolgens gaat men de met deze bronnen overeenstemmende bedragen samentellen. Aldus

bekomt men een globaal saldo. Men moet zich dan de vraag stellen op welk gedeelte van dit

saldo men latente belastingen zal gaan boeken, dit is de vraag omtrent de berekeningsbasis. Ten

aanzien van deze vraag bestaan drie mogelijke benaderingen:

1. Ofwel worden geen latente belastingen geboekt: de ‘nil provision’ benadering.

2. Ofwel worden latente belastingen op het volledige bedrag geboekt: de ‘full provision’

benadering.

3. Ofwel boekt men slechts latente belastingen op het gedeelte waarvan men verwacht dat

het in de voorzienbare toekomst zal terugdraaien: de ‘partial provision’ benadering.

Uiteraard heeft de onderneming zelf niet de keuze tussen één van deze benaderingen. In de

verschillende boekhoudnormen wordt bepaald welke benadering weerhouden wordt. In de

Belgische boekhoudnormen gaat men in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision

benadering toepassen en dus - op twee uitzonderingen na - geen latente belastingen boeken. In de

geconsolideerde jaarrekening wordt de berekeningsbasis bepaald aan de hand van de partial

provision benadering. In IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 wordt de full provision benadering

weerhouden om de berekeningsbasis te bepalen. Hier zien we dus een belangrijk verschil met

IAS.

De geïnterviewde Belgische bedrijfsrevisoren geven de voorkeur aan de full provision

benadering. Deze benadering zorgt er immers voor dat voor elke transactie ook het

belastingseffect erkend wordt. De partiële provisie benadering gaat volgens de bedrijfsrevisoren

in tegen het voorzichtigheidsprincipe en is in praktijk moeilijk toepasbaar.

Nadat we de berekeningsbasis bepaald hebben moeten we de latente belastingen hierop

natuurlijk nog berekenen. Hiervoor kunnen we opnieuw vier mogelijke methodes onderscheiden,

die al naargelang de omstandigheden een verschillend resultaat zullen opleveren. De

verschillende berekeningsmethodes zijn:

1. De ‘deferral’ methode: Onder deze methode worden de latente belastingen berekend aan

de huidige belastingsvoet en worden ze niet aangepast voor wijzigingen in de

belastingsvoet.

2. De ‘liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen eveneens

berekend aan de huidige belastingsvoet, echter de bedragen worden aangepast bij

115

wijzigingen in de belastingsvoet zodanig dat de balansbedragen de toekomstige

realisatiewaarde blijven weerspiegelen.

3. De ‘incremental liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen

berekend aan de hand van de liability methode, men gaat echter de belastingslatentie

opnemen in het jaar waarin er zekerheid ontstaat omtrent de effectieve realisatie van de

latentie.

4. De ‘hybride’ methode: Onder deze methode wordt op tijdsverschillen die eerst

boekhoudkundig worden verwerkt en in een later boekjaar belastbaar zijn, latente

belastingen berekend via de liability methode. Voor andere tijdsverschillen wordt de

deferral methode gebruikt.

Opnieuw wordt de keuze tussen één van deze methodes bepaald door de boekhoudnormen. In

alle besproken boekhoudnormen wordt een bepaalde variant van de liability methode

weerhouden. Onder IAS en US Gaap wordt de liability methode toegepast in combinatie met

temporary differences, een dergelijke combinatie noemt men de balans gebaseerde liability

methode. Onder UK Gaap en in België wordt de liability methode toegepast in combinatie met

timing differences een dergelijke benadering noemt men de resultaatgebaseerde liability

methode. Sommige auteurs zijn evenwel van mening dat de methode onder UK Gaap de

incremental liability methode is, dit omwille van het groot aantal uitzonderingen waarvoor onder

UK Gaap geen belastingslatenties erkend worden.

Volgens de geïnterviewde bedrijfsrevisoren bleek de balans gebaseerde liability methode de

beste methode te zijn omdat men op die manier de meest juiste balansbedragen bekomt. De

balansbedragen weerspiegelen de effectief te betalen of terug te vorderen belastingen in de

toekomst. De andere methodes geven een incorrect beeld of zijn praktisch niet toepasbaar.

Actieve latenties werden in deze bespreking afzonderlijk besproken omwille van hun apart

karakter. Deze belastingslatenties worden immers niet gerealiseerd door middel van

belastingsbetalingen in de toekomst, echter wel door vermindering van de in de toekomst te

betalen belastingen. Vermits er niet met zekerheid belastingen zullen moeten betaald worden in

de toekomst, moet voorzichtig worden omgesprongen met het boeken van dergelijke latenties. In

de verschillende boekhoudnormen worden dan ook een aantal bijzondere vereisten gesteld aan

de boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties. In de Belgische

boekhoudwetgeving wordt niets specifieks gezegd over latente belastingen, echter in een advies

van de CBN stelt men dat actieve belastingslatenties mogen geboekt worden mits inachtname

van het voorzichtigheidsbeginsel. De erkenning dient te gebeuren aan de hand van een

116

buitenlandse boekhoudnorm zoals bijvoorbeeld IAS. Volgens de Belgische bedrijfsrevisoren

leidde dit ertoe dat er minder actieve latenties worden geboekt. De wijze waarop een actieve

belastingslatentie in de balans moet worden voorgesteld wordt niet behandeld. Onder IAS en

FRS 19 moet het waarschijnlijk zijn dat de actieve latenties in de toekomst kunnen gerealiseerd

worden opdat men ze zou boeken. In SFAS 109 boekt men alle actieve latenties, echter indien uit

een afweging van alle positieve en negatieve indicaties van toekomstige winsten blijkt dat de

waarschijnlijkheid van realisatie kleiner is dan 50% dan moet men een waardevermindering –

valuation allowance genoemd in SFAS 109 - boeken op de geboekte actieve latenties. De

bronnen waartegen men onder IAS, US Gaap en UK Gaap actieve latenties mag erkennen zijn

dezelfde, namelijk:

- Terugdraaiende belastbare temporary differences

- Fiscale winsten in de toekomst

- Achterwaartse verliescompensatie

- Fiscale planningsstrategieën

De in het kader van deze licentiaatsverhandeling geïnterviewde bedrijfsrevisoren vinden de

benadering onder IAS om actieve belastingslatenties te gaan boeken, een goede benadering. De

invoering van IAS zal er volgens hen toe leiden dat er meer (actieve) latenties zullen geboekt

worden in de geconsolideerde jaarrekening.

Een hot topic in verband met latente belastingen is de vraag of men latente belastingen al dan

niet moet gaan verdisconteren in de jaarrekening, teneinde rekening te houden met de

tijdswaarde van het geld en de risico’s verbonden aan toekomstige belastingsschulden of -

vorderingen. Heel wat auteurs kwamen immers tot de conclusie dat de markt, impliciet

belastingslatenties gaat verdisconteren. De meeste van de geïnterviewde bedrijfsrevisoren en

financieel analisten zijn van mening dat dit geen toegevoegde waarde heeft voor de lezer. Enkel

in UK Gaap heeft men ervoor geopteerd om bedrijven de mogelijkheid te laten latente

belastingen te verdisconteren. Deze mogelijkheid vormt evenwel geen verplichting. De termijn is

de vermoedelijke termijn waarbinnen de latentie zal gerealiseerd worden en de

verdisconteringsvoet is het rendement na belastingen van gelijkaardige overheidsobligaties. De

keuze tussen al of niet verdisconteren moet gebaseerd zijn op drie elementen, namelijk:

1. De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de jaarrekening.

2. De baten die hieruit voortvloeien voor de gebruikers.

3. De industriepraktijken.

117

Indien men evenwel overgaat tot het verdisconteren van belastingslatenties dan moet dit op een

consequente manier gebeuren, d.w.z. alle latenties moeten worden verdisconteerd.

Nadat de latente belastingen berekend zijn, moet nog bepaald worden op welke manier men

latente belastingen gaat voorstellen in de jaarrekening. In het Belgisch rekeningenstelsel zijn er

een aantal posten voorzien m.b.t. latente belastingen, zowel in de balans als in de

resultatenrekening. Een probleem is dat er niets voorzien is m.b.t. actieve latenties in de balans.

In de toelichting dient men aandacht te hebben voor overdraagbare verliezen en verschillen die

ervoor zorgen dat de belastbare winst afwijkt van de boekhoudkundige winst. In de

geconsolideerde jaarrekening dient men daarenboven een analyse te maken van de geboekte

latente belastingen. In een balans opgemaakt volgens IAS 12 moet men een onderscheid maken

tussen niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Volgens SFAS 109

moeten de latente belastingen in de balans opgesplitst worden tussen courante actieve, courante

passieve, niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Daarentegen

volgens FRS 19 moeten latente belastingen in de balans worden voorgesteld als één netto actief

of passief saldo, tenzij er hierdoor verwarring kan ontstaan. Alle besproken boekhoudnormen

opteren ervoor om in de resultatenrekening een onderscheid te maken tussen courante en latente

belastingen (onder SFAS 109 en FRS 19 mag de opsplitsing ook in de toelichting worden

gemaakt). De toelichting in IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 is telkens vrij uitgebreid. In de

toelichting dient men voornamelijk gegevens op te nemen omtrent:

- Temporary differences

- Overdraagbare verliezen

- De belastingsvoeten

- Wijzigingen in de waarde van actieve latenties

De manier waarop latente belastingen worden voorgesteld volgens IAS mag op veel bijval

rekenen bij de bedrijfsrevisoren en een aantal financieel analisten. Sommige analisten zijn

evenwel van mening dat nog meer informatie zou moeten opgenomen worden omtrent latente

belastingen.

Een laatste aspect dat nauw samenhangt met de hiervoor besproken problematiek van de

voorstelling in de jaarrekening betreft de vraag of actieve en passieve belastingslatenties mogen

gecompenseerd worden t.o.v. elkaar. In België is dit niet toegestaan, daarentegen onder IAS, US

Gaap en UK Gaap is dit wel toegestaan mits aan bepaalde voorwaarden voldaan is. De

belangrijkste voorwaarden zijn enerzijds dat de actieve en passieve latenties betrekking moeten

118

hebben op dezelfde belastingheffende autoriteit en anderzijds betrekking hebben op dezelfde

fiscale entiteit.

In het tweede deel werd dan empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de

jaarrekening.

Voor financieel analisten moet het belang bij de waardering van een aandeel of een onderneming

van latente belastingen gerelativeerd worden. De reden hiervoor is dat analisten naar eigen

zeggen over te weinig informatie beschikken om er op een adequate manier rekening mee te

kunnen houden. Latente belastingen worden enkel impliciet in rekening genomen bij de

waardering, indien de onderneming overdraagbare verliezen heeft. In voorkomend geval wordt

de geschatte belastingsvoet op basis van dewelke de belastingskasstroom wordt berekend

neerwaarts aangepast in het jaar waarin men verwacht de belastingslatentie te kunnen realiseren.

Teneinde deze aanpassing te kunnen doen moet de analist over gegevens beschikken omtrent de

oorsprong en de verwachte realiseerbaarheid van de overdraagbare verliezen. Sommige analisten

tellen de latente belastingen terug bij het nettoresultaat teneinde de kasstroom te bepalen.

Indien financieel analisten over voldoende informatie zouden beschikken zou men bij de

berekening van de belastingskasstroom rekening kunnen houden met alle belastingslatenties.

Latente belastingen zouden de waardering moeten beïnvloeden bij de bepaling van de

operationele belastingen. De operationele belastingen zouden als volgt moeten berekend worden:

EBIT

x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding

= Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten

+ Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties

- Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties

= Operationele belastingen

Vervolgens werd onderzocht hoe de bedrijfsrevisor in het kader van zijn controlerende taak,

latente belastingen analyseert. De geïnterviewde bedrijfsrevisoren zijn unaniem van oordeel dat

latente belastingen moeten opgenomen worden in de jaarrekening teneinde het matching principe

te respecteren. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om te zorgen dat de boekingen

consistent zijn met de boekhoudnormen volgens dewelke de latente belastingen zijn geboekt. Om

119

latente belastingen te analyseren worden ze opgesplitst in vier niveaus die elk afzonderlijk

worden bestudeerd:

1. Tijdsverschillen:

Bij de analyse op dit niveau wordt gekeken naar de belastingsaangiftes en de eigen

berekeningen van de bedrijfsrevisor. Een hulpmiddel hierbij is de reconciliatie tussen het

bedrijfseconomisch eigen vermogen en het fiscaal eigen vermogen.

2. Overgedragen verliezen:

Op dit vlak moet de bedrijfsrevisor nagaan tot op welk niveau actieve latenties kunnen

geboekt worden. Teneinde het bedrag aan actieve belastingslatenties te beoordelen valt

men terug op budgetten, gesprekken, aangiftes,….

3. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde

jaarrekening:

De bedrijfsrevisor bestudeert de groepsrapporteringspakketten voor aanpassingen die

werden uitgevoerd op de enkelvoudige jaarrekeningen om tot de geconsolideerde

jaarrekening te komen. In de mate dat deze herwerkingen een impact hebben op het

resultaat dient de onderneming hiervoor een belastingslatentie te boeken.

4. Eliminatieboekingen:

Hiervoor analyseert de bedrijfsrevisor de consolidatie-eliminatieboekingen met een

impact op het resultaat.

Tot slot werden de latente belastingen bestudeerd in een onderneming, namelijk de

beursgenoteerde onderneming Ubizen. Ondanks het feit dat de belastingsproblematiek bij Ubizen

niet prioritair is vinden we toch een behoorlijk aantal belastingslatenties terug in de

geconsolideerde jaarrekening. De belangrijkste bronnen van belastingslatenties situeren zich op

twee niveaus:

1. Overdraagbare verliezen:

Een groot deel van de actieve belastingslatenties zijn toe te schrijven aan overdraagbare

verliezen. Echter op het overgrote deel van deze verliezen is een ‘valuation allowance’

geboekt conform de regels van SFAS 109.

2. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde

jaarrekening:

De oorzaak van het overgrote deel van deze belastingslatenties ligt in feit dat voor

consolidatiedoeleinden US Gaap wordt gevolgd, terwijl de respectievelijke enkelvoudige

jaarrekeningen opgesteld zijn in het formaat van het land waarin de verschillende

120

dochters gesitueerd zijn. Zo verschilt de waardering van R&D-kosten, bepaalde

acquisitiekosten tussen de Belgische enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde

jaarrekening.

IX

LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN

ACCOUNTING PRINCIPLES BOARD, 1967, Accounting for Income Taxes: APB Opinion 11,

December 1967, losbladig, 26 blz.

ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 1997, ASB Working Papers: Discounting in Financial

Reporting, pp. 1-13.

ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 2002, FRS 19 Deferred Tax, losbladig, 39 blz.

ACCOUNTING STANDARDS COMMITTEE, 1978, Accounting for Deferred Tax: SSAP 15,

losbladig, 10 blz.

ALEXANDER D. en BRITTON A., 1993, Financial Reporting, derde editie, Alden Press,

Oxford, 633 blz.

AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 1997, The Valuation of Deferred Taxes,

Contemporary Accounting Research, Vol. 14, No. 14, Winter, pp. 567-622.

AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 2000, The Aggregation and Valuation of

Deferred Taxes, RAST resubmission version, October 2000, pp. 1-35.

AMIR E. en SOUGIANNIS T., 1999, Analysts’ Interpretation and Investors’ Valuation of Tax

Carryforwards, Contemporary Accounting Research, Vol. 16, No. 1, Spring, pp. 1-33.

BAUMAN C. C., BAUMAN M. P. en HALSEY R. F. , 2001, Do firms use the deferred tax asset

valuation allowance to manage earnings?, The Journal of the American Taxation Association,

Vol. 23, pp.27-48.

BEDDEGENOODTS J., BERGER J., DAUW C., DE LEMBRE E., PAMELEIRE R. en

VANDER LINDEN M., 2002, Praktijkgids voor de geconsolideerde jaarrekening, Afl. 47,

losbladig, 138 blz.

(Gebruikte onderdelen: 1991, Afl. 5, 1993, Afl. 13, 1997, Afl. 28, 1998, Afl. 32, 1999, Afl. 35)

X

BEGHIN P. en FLAMANT K., 2002, Handboek vennootschapsbelasting 2002-2003, Intersentia,

Antwerpen, 399 blz.

BEHN B. K., EATON T.V.en WILLIAMS J. R., 1998, The determinants of the deferred tax

allowance account under SFAS No. 109, Accounting Horizons, Vol. 12, Issue 1, pp. 63-78.

BIELSTEIN M. M. en TROTT E. W., 1992, The New Approach to Accounting for Income

Taxes, Management Accounting, August, pp. 43-47.

BLOMME W. en DEMESMAEKER L., 1994, Praktijkgids voor de geconsolideerde

jaarrekening, Kluwer, losbladig, blz. 48.

BLOMME W. en JANSSEN K. (DELOITTE TOUCHE TOHMATSU), 2001, IAS 12: Income

Taxes, losbladig, 43 blz.

CHANEY P. K. en JETER D. C., 1989, Accounting for Deferred Income Taxes: Simplicity?

Usefulness?, Accounting Horizons, June, pp. 6-13.

CITRON D. B., 2001, The Valuation of Deferred Taxation: Evidence of the UK Partial

Provision Approach, Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 28, No. 7 & 8,

September/October, pp. 821-852.

COMMISSIE VOOR HET BANK- EN FINANCIEWEZEN, 1999, Studies en documenten, nr.

9, juli, pp. 10–16.

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 2000, Bulletin, CBN advies C105/1

Uitgestelde belastingsvoordelen wegens overdraagbare verliezen, nr. 46, mei, pp. 32-35.

URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/c1051.htm> (02/12/2002).

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1983, Bulletin, CBN advies 134/3

Investeringsaftrek, nr. 10, april, pp. 18.

URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/j1343.htm> (02/12/2002).

XI

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1992, Bulletin, CBN advies 165/1:

Gerealiseerde meerwaarden waarvoor de uitgestelde belastingregeling geldt. Kapitaalsubsidies,

nr. 27, februari, pp. 27-32.

URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/j1651.htm> (02/12/2002).

CONNOR L., DEKKER P., DAVIES M., ROBINSON P. en WILSON A., 2001, IAS/UK

GAAP Comparison, blz. 408-436.

CURTIS en MATTHEW, 1995, Accounting for deferred tax: An overhaul, Accountancy, April,

pp. 92-94.

DEFLIESE P. L., 1991, Deferred Taxes-More Fatal Flaws, Accounting Horizons, March, pp 89-

91.

DELOITTE TOUCHE TOHMATSU, 2002, GAAP Differences in your Pocket! IAS and US

GAAP, Hong Kong, 20 blz.

DELOITTE & TOUCHE, 2000, Opinion FRS 19: “Deferred Tax” and FRS 18 “Accounting

Policies”, December, 2 blz.

DE LEMBRE, 1999, Handboek boekhouden: Deel 3 Grondige studie van de jaarrekening, 6e

druk, Wolters Plantyn, Deurne, 596 blz.

DE LEMBRE, 2001, Handboek boekhouden: Deel 2 Het Belgisch Boekhoudrecht, 7e druk,

Wolters Plantyn, Deurne, 405 blz.

DE LEMBRE E., WEETS V. en PODEVIJN S., 2001, Consolidatiezakboekje, ced.samsom,

Diegem, 468 blz.

DE MAESENEIRE W., KEULENEER L. en VERMEIREN N., 2002, Waardering van het

Midden- en Kleinbedrijf (MKB), losbladig, 31 blz.

DE WAEGENAERE A., SANSING R. en WIELHOUWER J. L., 2001, Valuation of Deferred

Tax Assets from a Net Operating Loss Carryover, CEPR Discussion Paper, April, pp. 1-18.

XII

ERNST & YOUNG, 1991, Accounting for Deferred Taxes, losbladig, 87 blz.

ERNST & YOUNG, 2001, The Ernst & Young Guide to Applying IAS in Belgium, Kluwer,

Diegem, 826 blz.

ERNST & YOUNG, 2002, Worldwide Corporate Tax Guide, 920 blz.

ERNST & YOUNG, 2003, Eye on IFRS-Newsletter, February, pp. 2-6.

URL: <www.ey.be/ifrs> (15/02/2003).

FREEMAN G. R., 1992, Accounting for Income Taxes – SFAS 109, The CPA Journal Online,

April, blz. 1-10.

GIVOLY D. en HAYN C., 1992, The Valuation of the Deferred Tax Liability: Evidence from

the Stock Market, The Accounting Review, Vol. 67, No. 2, April, pp. 394-410.

GUENTHER D. A. en SANSING R. C., 2000, Valuation of the Firm in the Presence of

Temporary Book-Tax Differences: The Role of Deferred Tax Assets and Liabilities, The

Accounting Review, Vol. 75, No. 1, January, pp. 1-12.

HASTIE L., 1995, Deferred tax – A case for consistency, Accountancy, Vol. 115, Issue 1222,

June, pp. 93-95.

JETER D. C. en CHANEY P. K., 1988, A Financial Statement Approach to Deferred Taxes,

Accounting Horizons, December, pp. 41-49.

K.B. 30.01.2001 art 25, 33, 76, 91, 117, 128, 129, 146, 163 en 164 (K.B. W. Venn.), 2003,

Fisconet, URL:

<http://www.fisconet.fgov.be/nl/?frame.dll&root=V:\FisconetNld.2\&versie=04&type=kbv!INH

&> (laatste consultatie: 18/04/2003)

XIII

KEULENEER L. en DE MAESENEIRE W., 2001, C 1805 – Waardering van ondernemingen:

discounted cash flow, adjusted present value, decision tree analysis en real options, losbladig, 30

blz.

KIESO D. E. en WEYGANDT J. J., 1996, Intermediate Accounting, Ninth Edition, Volume 1,

John Wiley & Sons Inc., New York, blz. 1027-1090.

KPMG, 2002, Implementing IAS: Extract from IAS compared with US GAAP, 20 blz.

URL: <http://www.kpmg.co.uk/kpmg/uk/image/ias_comp_usgaap.pdf> (09/03/2003)

LEAHEY A. L., 1995, A Worksheet for accounting for deferred taxes, Journal of Accountancy,

September, Vol. 180, Issue 3, pp. 87-90.

LONGEVAL J., 2001, Praktijkgids waardebepaling en strategische reorganisatie: Waardering

van beursgenoteerde aandelen, Aflevering 36, blz. 5-177.

MARKET HOUSE BOOKS Ltd, 1999, A Dictionary of Accounting, Oxford University Press,

URL: <http://www.xrefer.com/entry.jsp?xrefid=448183&secid=.-&hh=1> (14/02/2003).

MILLER S. en SKINNER J., 1998, Determinants of the Valuation Allowance for Deferred Tax

Assets Under SFAS No. 109, The Accounting Review, Vol. 73, No. 2, April, pp. 213-233.

OOGHE H. en VAN WYMEERSCH C., 2000, Financiële analyse van de onderneming,

ced.samson, Diegem, 442 blz.

PEAVEY D. E. en NURNBERG H., 1993, FASB 109: Auditing Considerations of Deferred Tax

Assets, Journal of Accountancy, May, pp. 77-81.

PETREE T. R., GREGORY G. J. en VITRAY R. J., 1995, Evaluating the deferred tax assets,

Journal of Accountancy, March, pp. 71-77.

PLATEAU S. en VAN HERCK G., 1996, Handboek consolidatie: Juridisch en

boekhoudtechnisch, Tweede druk, Acco, Leuven, 609 blz.

XIV

PRICEWATERHOUSECOOPERS, 1999, A Comparative Study of Belgian Accounting

Principles and International Accounting Standards, pp. 199-316.

PRICEWATERHOUSECOOPERS, 2001, International Accounting Standards: Similarities and

Differences IAS, US GAAP, UK GAAP and Dutch GAAP, pp.1-117.

RAFFEGEAU J., DUFILS P., CORRE J. en DE MÉNONVILLE D., 1989, Comptes consolidés

solutions françaises et internationales: Chapitre VII Comment tenir compte des impositions

différées?, Éditions Francis Lefebvre, Paris, blz. 190-213.

ROBERTSON D. A., 1993, Deferred but not forgotten, CA Magazine, Vol. 126, Issue 1,

January, pp. 54-65.

SANSING R., 1998, Valuing the Deferred Tax Liability, Journal of Accounting Research, Vol.

36, No.2, pp. 357-363.

SIMPSON E. R. (FASB), 1996, The IASC-U.S. Comparison Project, losbladig, 152-168 blz.

UBIZEN, 2003, About Us,

URL: <http://www.ubizen.com/c_about_us/3_investor_relations/c1344.html> (12/03/2003)

VAN BRUSSEL L., 2002, IAS 12-norm: Income Taxes, Seminarie: specialisatie “ International

Accounting Standards”, losbladig, 21 blz.

VAN MEENSEL E., 2001, Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de

Raad betreffende de toepassing van de IAS, IBR Periodieke Berichten nr. 3/2001,

URL: <http://www.ibr-ire.be/ned/periodiekeberichten/berichten001303.aspx>, (12/03/2003).

VISVANATHAN G., 1998, Deferred tax valuation allowances and earnings management,

Journal of Financial Statement Analysis, Vol. 3, Issue 4, pp. 6-15.

WEBBER R. P. en WHEELER J. E., 1992, Using Income Tax Disclosures To Explore

Significant Economic Transactions, Accounting Horizons, September, pp. 14-29

XV

WILLET P., 1993, Here we go again, CA Magazine, September, pp. 56-58.

WILLSON A., DAVIES M., CURTIS M. en WILKINSON-RIDDLE G., UK & International

GAAP, 2001, Butterworths Tolley, London, blz. 1645–1778.

XVI

INTERVIEWS

Interview met dhr. STEFAAN CLOET, Senoir Manager Deloitte & Touche, vrijdag 4 april

2003, Guldensporenpark 50 - 62, 9820 Merelbeke.

Interview met mevr. LIEVE CORNELIS, Senoir Manager Ernst & Young, vrijdag 28 maart

2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met mevr. ANNIE LAMBRECHT, Senoir Manager Ernst & Young, maandag 10

maart 2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met dhr. HERWIG OPSOMER, Director PriceWaterhouseCoopers, vrijdag 18 oktober

2002 en vrijdag 28 februari 2003, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.

Interview met dhr. SERGE PATTYN, Analist KBC Securities, vrijdag 14 maart 2003,

Havenlaan 12, 1080 Brussel.

Interview met dhr. LOIC PELICHET, Analist ABN-AMRO (Verenigd Koninkrijk), donderdag

13 maart 2003, e-mail.

Interview met dhr. GERT POTVLIEGHE, Analist Petercam Securities, dinsdag 1 april 2003,

Sint Goedeleplein 19, 1000 Brussel.

Interview met dhr. PHILIPPE ROCHEZ, Analist Puilaetco, donderdag 20 maart 2003, e-mail.

Interview met dhr. JEAN-MARC ROELANDT, Chief Financial Officer Ubizen, woensdag 12

maart 2003, Philipssite 5, 3001 Leuven.

Interview met dhr. JEAN-PIERRE ROMONT, Partner Ernst & Young, vrijdag 28 maart 2003,

Moutstraat 54, 9000 Gent.

Interview met dhr. LUC STRUELENS, Analist ING-Barings, dinsdag 4 maart 2003, telefonisch.

XVII

Interview met mevr. VICKY VAN DALE, zelfstandig bedrijfsrevisor, donderdag 20 maart 2003,

Gentstraat 22, 9850 Nevele.

Interview met dhr. LUC VAN DER ELST, Head of Equity Research Belgium Fortis Bank,

donderdag 27 februari 2003, e-mail.

Interview met mevr. NANCY VAN DE VOORDE, Senoir Manager PriceWaterhouseCoopers,

vrijdag 18 oktober 2002, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.

XVIII

BIJLAGEN

Bijlage 1

In het onderstaande voorbeeld wordt de onderliggende redering van de partiële provisie methode

geïllustreerd.

Beschouwen we de balans van een Angelsaksische 76 onderneming X midden boekjaar 1999.

ACTIEF PASSIEF

Machine 1000,00 Eigen Vermogen 500,00

Kas 500,00 Vreemd Vermogen 1000,00


Geval 1: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een

voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999

was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroeg 500,00 EUR. De onderneming

gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet en de kosten gelijk zullen

blijven. De belastingsvoet bedraagt 40%. De machine met boekwaarde 1000,00 EUR werd begin

1999 aangekocht en heeft een economische levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch

afschrijvingspercentage van de machine bedraagt 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter

degressief afgeschreven. De resultatenrekeningen zien er als volgt uit voor de volgende vier jaar:

1999 2000 2001 2002

Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal

Omzet 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

- Kosten 500 500 500 500 500 500 500 500

- Afschrijvingen 250 (a) 500 250 250 250 (c) 250 250 0

Resultaat vr. belast. 250 0 250 250 250 250 250 500

Timing difference (b) 250 0 0 (250)

Σ ? timing

differences

250 250 250 0

(a) Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50%

76 We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen ook in de enkelvoudigejaarrekeningen latente belastingen worden geboekt. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren dan moet men

XIX

Fiscale afschrijving = 50% * boekwaarde = 50% * 1000,00 = 500,00

(b) Timing difference = verschil tussen de fiscaal resultaat en de

bedrijfseconomische resultaat

250,00 – 0,00 = 250,00

(c) Overgaan op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag

hoger is dan het degressief afschrijvingsbedrag

De bedrijfseconomische afschrijvingen zijn in 1999 kleiner dan de fiscale afschrijvingen.

Hierdoor ontstaat een timing verschil van 250,00 EUR dat in boekjaar 2002 terugdraait. We zien

hier dus dat het cumulatief niveau aan timing verschillen binnen de vier jaar terug zal dalen.

Geval 2: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een

voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999

was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroegen 500,00 EUR. De

onderneming gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet zal stijgen met 20%

per jaar. De kosten (exclusief afschrijvingen) stijgen slechts met 10% per jaar. Echter om deze

omzetstijging te kunnen realiseren moet in 2002 een extra machine worden aangekocht. Het gaat

dus wel degelijk om een uitbreidingsinvestering (en niet om de vervanging van de eerste

machine die in 2003 zal moeten worden vervangen vermits de economische levensduur vier jaar

bedroeg). De aankoopprijs bedraagt 1600,00 EUR. Deze machine heeft een economische

levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch afschrijvingspercentage van de machine

bedraagt net zoals voor de andere machine 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter

degressief afgeschreven, zoals bij de eerste machine. De resultatenrekeningen zien er als volgt

uit voor de volgende vier jaar:

1999 2000 2001 2002

Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal

Omzet 1000 1000 1200 1200 1440 1440 1728 1728

- Kosten 500 500 550 550 605 605 665,5 665,5

- Afschrijvingen 250 500 250 250 250 250 (a) 650 (b) 800

Resultaat vr. belast. 250 0 400 400 585 585 412,5 262,5

gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening . Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Doch ditvoorbeeld is ook relevant in de Belgische context.

XX

Timing difference 250 0 0 (c) 150

Σ timing differences 250 250 250 400

(a) Bedrijfseconomische afschrijvingen eerste machine: 25% * 1000,00 = 250,00

Bedrijfseconomische afschrijvingen nieuwe machine: 25% * 1600,00 = 400,00

Totaal bedrijfseconomische afschrijvingen: 250,00 + 400,00 = 650

(b) Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50%

Fiscale afschrijving = boekwaarde * 50% = 1600,00 * 50% = 800,00

(c) Timing difference = 412,5- 262,5 = 150,00

Door het feit dat de onderneming in de voorzienbare toekomst (2000 tot 2002) gaat investeren in

een nieuwe machine stijgt het cumulatief niveau aan timing differences (zijnde de som van alle

timing differences die nog niet zijn teruggedraaid) constant. Er ontstaat als het ware een soort

roll-over. Indien we goed kijken blijkt dat het in 1999 ontstane timing difference in 2002

terugdraait. Echter door het feit dat er een nieuwe machine worden aangekocht stijgt het

cumulatief niveau aan timing differences opnieuw. Het bedrag aan latente belastingen, berekend

op het cumulatief niveau aan timing, zal dus eveneens stijgen.Bron: Eigen werk

XXI

Bijlage 2

In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews

met de financieel analisten.

Algemeen

1. Houdt u rekening met latente belastingen bij de waardering van een onderneming?

2. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom?

3. Wordt u als financieel analist vaak met latente belastingen geconfronteerd?

4. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met

andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans

staat?

5. Bent u akkoord met de stelling dat:

“ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een bepaalde

balanspost zal voortvloeien in de toekomst”?

Discounting

6. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde.

- Zo ja, waarom?

Welke kasstromen dient men dan te verdisconteren en aan welke

verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren?

- Zo nee, waarom niet?

7. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch

niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten

zorgen?


8. Houdt u op de een of de andere manier rekening met actieve belastingslatenties bij het

waarderen van een onderneming? Houdt u daarbij voornamelijk rekening met de fiscaal

overdraagbare verliezen?

Berekeningsmethodes, Presentatie in de jaarrekening en Specifieke vragen

9. Welke van de onderstaande methoden vindt u als financieel analist de beste, om latente

belastingen te gaan berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis?

Waarom?

- Partial provision

- Full provision

- Nil provision

XXII

10. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom?

- Deferral methode

- Liability methode

- Hybride methode

11. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen?

Waarom?

12. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er

zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen?

13. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of

onder vreemd vermogen? Of ziet u een gedeelte als schulden en een ander gedeelte als

eigen vermogen?

14. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat

hieruit de meeste info kan worden gehaald?

15. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de

onderneming?

16. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de

onderneming?

Beroepspraktijk

17. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe

gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor,

welke aanpassingen voert u door, hoe gaat u hiermee rekening houden?

18. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten

opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of

beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?

XXIII

Bijlage 3

In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews

met de bedrijfsrevisoren.

Algemeen

1. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom?

2. Wordt u als bedrijfsrevisor vaak met latente belastingen geconfronteerd?

3. Waarom dient men latente belastingen te boeken in plaats van gewoon de te betalen

belastingen van het boekjaar toe te rekenen aan het boekjaar? Wat is het nut van het

boeken van latente belastingen?

4. Maakt het feit dat in België de boekhouding de basis vormt voor de fiscale aangifte de

zaken makkelijker of moeilijker, met betrekking tot latente belastingen?

5. Wat zijn de belangrijkste of meest voorkomende oorzaken van latente belastingen in

België: enerzijds in de individuele jaarrekening, anderzijds in de geconsolideerde

jaarrekening?

6. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met

andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans

staat?

7. Heeft u een idee van het percentage van de opgezette belastingslatenties die in de

toekomst effectief resulteren in een te betalen belasting of een terug te vorderen

belasting?

Discounting

8. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde.

- Zo ja, waarom?

Welke kasstromen dient men dan te verdisconteren en aan welke

verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren?


9. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch

niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten

zorgen?


10. Vindt u dat men actieve belastingslatenties in de jaarrekening dient op te nemen?

- Zo ja , waarom wel?


XXIV

Berekeningsmethodes, Voorstelling in de jaarrekening en Specifieke vragen

11. Waarom worden onder IAS 12 en onder SFAS 109 latente belastingen berekend op basis

van ‘temporary differences’? Waarom geeft een verschil tussen de boekwaarde en de

fiscale waarde aanleiding tot een latente belasting?

12. Vindt u de berekening van latente belastingen op basis van ‘temporary differences’

(verschil tussen boekwaarde en fiscale waarde) beter de berekening van latente

belastingen op basis van ‘timing differences’ (verschil tussen bedrijfseconomisch en

fiscaal resultaat)? Waarom?

13. Bent u akkoord met de stelling dat:

“ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een

bepaalde balanspost zal voortvloeien in de toekomst”?

14. Welke van de onderstaande methoden vindt u de beste, om latente belastingen te gaan

berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis? Waarom?

- Partial provision

- Full provision

- Nil provision

15. Vindt u dat men er vanuit mag gaan dat indien het activiteitsniveau voortdurend stijgt de

post latente belastingen voortdurend zal toenemen?

16. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom?

- Deferral methode

- Liability methode

- Hybride methode

17. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen?

Waarom?

18. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er

zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen?

19. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of

onder vreemd vermogen?

20. Wat vindt u van het boeken van de latente belastingseffecten in de boekwaarde van een

actief of passief bestanddeel in plaats van op een aparte rekening (zoals men met

afschrijvingen doet)? Wat is daar goed en slecht aan?

21. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat

hieruit de meeste info kan worden gehaald?

XXV

22. Zal de (gedeeltelijke) invoering van IAS iets veranderen op gebied van de

boekhoudkundige verwerking van latente belastingen?

23. Bestaan er tegenstrijdigheden tussen IAS 12 en de manier waarop latente belastingen op

dit ogenblik worden verwerkt in de jaarrekening?

24. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de

onderneming?

25. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de

onderneming?

Beroepspraktijk

26. Wat zijn de belangrijkste oorzaken van permanente verschillen?

27. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe

gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor,

welke aanpassingen voert u door, hoe berekent u het bedrag?

28. Worden er gegevens bijgehouden omtrent het al dan niet terugdraaien van de opgezette

belastingslatenties? Binnen de onderneming of door de bedrijfsrevisor?

29. Komt het in België vaak voor dat men actieve belastingslatenties gaat boeken voor

overgedragen verliezen? Worden deze in latere jaren vaak gerealiseerd of niet?

30. Hoe gaat u in het geval waar er actieve belastingslatenties zijn deze post of dit bedrag

analyseren? Hoe gaat u na of deze actieve latenties in de toekomst kunnen worden

gerealiseerd?

31. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten

opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of

beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?

XXVI

Bijlage 4

In deze bijlage zijn een aantal relevante stukken uit het jaarverslag van Ubizen, boekjaar 2001-

2002 opgenomen.

Commissarisverslag


XXVII

Geconsolideerde balans


XXVIII

Geconsolideerde resultatenrekening


XXIX

Geconsolideerde staat van het eigen vemogen


XXX

Cash Flow Statement

XXXI


Groepsstructuur


Toelichting 1.14: Income Taxes


XXXII

Toelichting 5: Acquisities


XXXIII

Toelichting 9: Income Taxes


Het belang van latente belastingen in de jaarrekening...

Documents

Transcript of Het belang van latente belastingen in de jaarrekening...