Herfst 2008 - NPV€¦ · Pomospost Herfst 2009 3 Gevraagd actieve leden In 1989 werd de...

Pomospost Herfst 2009 1

Herfst 2008

Inhoud

NPV nieuws Van het bestuur Verslag kwekerijdagen Bingerden Programma eerste ledendag NPV Presentatie boek Oude Fruitrassen Pomologie Drietal zomerkoninkjes Welke onderstam voor peer: kwee of zaailing? Verschillen tussen wilde en tamme kastanje Soorten en variëteiten van de tamme kastanje Reuzenbomen van tamme kastanjes Creatief culinair De tamme kastanje Als de blaadjes van de bomen vallen Druiven aronia vlierbessenwijn Ziekten en plagen Witte poederlaag op de bladeren Opsporing verzocht. De gekrulde appeltak Buitengeluiden Roofvogels Fruitpersen Agenda

2 4 6 9

1012151617

212223

2425

262928

Pomospost is een uitgave van de Noordelijke Pomologische Vereni-ging. De NPV stelt zich het opsporen en in stand houden van oude fruitrassen ten doel. Adviseren over aanplant en onderhoud is daarbij een belangrijke taak. U kunt als lezer vragen stellen aan de in dit colofon genoemde adressen

Van het bestuur Het nieuwe bestuur heeft zich in de afgelopen periode vooral bezig gehouden met de interne organisatie. Dat betekent, dat externe zaken zoals de samenwerking met POM Noord-Holland, om een gezamenlijk blad uit te brengen, zijn opgeschoven.

Eén van de punten die aan de orde is geweest is de regiovertegenwoordiging. De hoofdfunctie van de regiovertegenwoordiger is het inventariseren en stimuleren van de NPV activiteiten in de betreffende regio. Het is het aanspreekpunt voor de leden. Op dit ogenblik zijn er in de meeste regio’s vertegenwoordigers. Zie het colofon. De regiovertegenwoordigers zullen steeds meer betrokken worden bij allerlei activiteiten, vooral bij het organiseren van activiteiten voor de leden. Leden die ideeën hebben kunnen dit bespreken met hun vertegenwoordiger.

Ook meerdere andere zaken zijn aan de orde geweest, zoals de vernieuwing en het onderhoud van de website nu en in de toekomst. Hier wordt op dit ogenblik onderzoek naar gedaan. Een aantal zaken is inmiddels geregeld zoals de doorschakeling van de postbus en de email naar de nieuwe secretaris Dick Pijpers.

Het bestuurslid Hennie Rossel heeft aangegeven te stoppen met zijn bestuursactiviteiten. Jan-Henk Schutte wordt voorgedra-gen als opvolger. Het bestuur is Hennie Rossel zeer erkentelijk voor zijn inspanningen op het gebied van collectiebeheer en de opbouw van een goede relatie met de universiteit Wageningen. Hij heeft met zijn bevlogenheid als bestuurslid een zeer posi-tieve bijdrage geleverd aan de bekendheid van de NPV. Gelukkig blijft hij als actief NPV lid nauw betrokken bij het determineren en de opbouw van NPV collecties.

Een project, dat veel tijd heeft gekost en dat nu praktisch is afgerond, is de organisatie van het kraamhouderschap en bevoorra-ding van de kramen. Bij de eerste analyses bleek al meteen de geweldige inzet van de kraamhouders op allerlei evenementen. Zij zijn zich duidelijk bewust van het feit dat zij a.h.w. het gezicht vormen van de NPV. Verder bleek er wel enige onduidelijkhe-den over de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Vandaar, dat eerst hierin duidelijkheid is geschapen. Inmiddels is een handleiding voor de kraamhouders opgesteld, waarin een aantal afspraken is opgenomen. Voorts is daarin de bestelling en evaluatieprocedure aangegeven.

In goed overleg met de Fruithof is het Verzendhuis NPV-Fruithof opgericht, dat zorg draagt voor de afwikkeling van de bestel-lingen via de website en die van de kraamhouders. Lubbert Dijk zorgt zoals voorheen voor het entmateriaal e.d. Na elk evene-ment sturen de kraamhouders in het vervolg hun bevindingen naar het bestuurslid Roelf Koning, die als contactpersoon op-treedt voor de kraamhouders. Op die manier ontstaat een duidelijk beeld of een deelname zinvol blijkt te zijn of niet. Waarbij zinvol wordt gerelateerd aan de promotie en de ledenwervingmogelijkheden. Dit alles, omdat aan de deelname aan evene-menten kosten zijn verbonden, die wel in evenwicht moeten zijn met de opbrengsten. Op dit ogenblik wordt een procedure ontwikkeld, die een vroegtijdige en evenwichtige besluitvorming voor deelname aan een evenement mogelijk maakt.

Het bestuur zal zich in de naaste toekomst vooral richten op regionale activiteiten, promotie, collectiebeheer en voorlichting.

Gerrit J. Pollard.



Gevraagd actieve leden In 1989 werd de Noordelijke Pomologische Vereniging de NPV opgericht, met o.a. als doel oude fruitrassen op te sporen en als cultureel erfgoed voor de toekomst te bewaren. Dit bewaren geschiedt door vermeerderen en de jonge bomen dan als NPV collectie te planten in de Fruithof in Frederiksoord, bij borgen, op landgoederen en bij particulieren.

Het opsporen van oude rassen, het in stand houden van collecties en het geven van voorlichting over oude fruitrassen wordt verzorgd door enthousiaste leden van de NPV. Deze voorlichting geschiedt door artikelen in de Pomospost, door voorlichting op evenementen en door het geven van cursussen.

Voor al dit soort activiteiten zijn we voortdurend op zoek naar leden die kunnen helpen om deze activiteiten gestalte te geven.

Dit kan bijvoorbeeld door lid te worden van de redactie van de Pomospost. Daarbij gaat het niet alleen om het schrijven van artikelen maar ook om zaken als de opmaak van het voorblad en de advertenties, contacten met adverteerders, de drukker etc. Voor alle duidelijkheid, wij stellen het ook zeer op prijs wanneer we artikelen krijgen van individuele leden voor plaatsing in de Pomospost.

Ook op het gebied van voorlichting op evenementen kunnen we hulp gebruiken, door bijvoorbeeld samen met anderen te as-sisteren in de NPV kramen.

Tenslotte het bestuur. Omdat bestuursleden na enige tijd aftreden hebben we het plan opgevat om geïnteresseerde leden een plaats aan te bieden als aspirant bestuurslid. Je maakt dan alle vergaderingen mee, praat mee en brengt ideeën in. Als er dan na enige tijd weer een vacature is heb je inmiddels voldoende ervaring opgedaan om te bepalen of het wat voor je is.

Kortom we zijn op zoek naar enthousiaste leden die actief willen zijn in onze vereniging.

Heb je belangstelling of ken je iemand die dat heeft, neem dan contact op met ondergetekende voor nadere informatie.

Gerrit J. Pollard. Tel. 0598-327762. e-mail [email protected]

Oproep bezoek aan Europom ‘09. Internationale fruit- en hoogstamhappening 10 t.e.m. 12 oktober 2009

Plaats: Kasteel Landcommanderij Alden Biesen , Bilzen België De Europom is een samenwerkingsverband tussen een aantal vrijwilligersverenigingen uit verschillende Europese landen, met als voornaamste doelstelling het behoud, de promotie en de studie van streekeigen fruitrassen. Jaarlijks wordt door één van de leden een internationaal treffen georganiseerd met een: fruittentoonstelling, educatieve activiteiten, voordrachten, demonstraties, enz. De eerste

Europom werd door de Nationale Bomengaarden Stichting in België (NBS) in 1989 georganiseerd. Naast vele Europese landen was Nederland toen vertegenwoordigd door de NPV. Voor de Europom van 2009 is het Pomologisch Genootschap Limburg het aanspreekpunt voor de Nederlandse deelname. In samenwerking met het Pomologisch Genootschap Limburg ( PGL) en de Pomologische vereniging Noord Holland (POM) zal er een inzending en bemensing zijn vanuit de NPV. Er is inmiddels een verdeling gemaakt van het aantal rassen (ca.100) dat de NPV, PGL en POM kunnen insturen, de beschikbare ruimte is beperkt. Voor de NPV zal het gaan om een twintig tot vijventwintigtal rassen uit de eigen regio. Voor meer info: www.europom.be – www.boomgaardenstichting.be en www.alden-biesen.be Het Landcommanderij Alden Biesen ligt in Bilzen ca. 20 km ten westen van Maastricht. Het kasteelcomplex werd gebouwd door de Duitse ridderorde. Nu is het een cultuurcentrum van de Vlaamse Overheid. Men rekent op ca. 10 000 bezoekers verdeeld over de drie dagen. Wie een bezoek wil brengen kan contact opnemen met Dick Pijpers, Contactpersoon voor NPV, ook voor eventuele afspraken over samen oprijden, fruit inbrengen e.d.: Zijn e-mailadres is: [email protected].

mailto:[email protected]

http://www.europom.be/

http://www.boomgaardenstichting.be/

http://www.alden-biesen.be/

http://www.vlaanderen.be/


Kort verslag van deelname NPV aan internationale kwekerijdagen 2009 te Bingerden

Vrijdag 19 juni, de eerste van de drie dagen durende kwe-kerijdagen, in alle vroegte vertrokken om de stand in te richten op het landgoed Bingerden te Angerlo in de Achter-hoek. Het was erg winderig. En dat bleef de hele dag zo; we hebben de folders e.d. verankerd met klemmen en bakstenen en het tentdak met touwen en stenen. Onze kraam zag er aantrekkelijk uit met de nieuwe boeken uit de Fruithof erbij. NPV’ers Jan Woltema en Lubbert Dijk zijn met een vrijkaart van ons binnen gekomen en we heb-ben diverse zaken uitgewisseld o.a. het assortiment nog uit te breiden met Felco snoeischaren en ook voor linkshandi-gen bijv. Ik weet dat mijn Gerard daar zeer lang naar ge-zocht heeft. Dat zal voor Bingerden niet zo nodig zijn, om-dat De Wiltfang (bedrijf met tuingereedschap, zie ook de advertentie in dit blad) naast ons stond, maar het kan nuttig zijn op andere plaatsen, waar we staan! Zaterdag bracht Marian van Lienden met haar man de nieuwe bestelling. Ook al met een vrijkaart EN we hebben de portokosten uitgespaard. Marjan Sorgdrager en een vriendin van haar kwamen ook mee, zodat ik tegen 12 uur naar huis kon om Vaderdag te regelen, wat we nu zater-dagavond hebben gevierd. Ook zij, allen ervaren stand-houders en tuinvrouwen gaven hun adviezen en hielpen mee met de rondleidingen door moestuin en boomgaard. Het bleef echter niet droog en ik zal bijv. doorzichtig dik plastic moeten kopen om de boel af te dekken. De zondag stonden Marcel Tross (zie advertentie van de pomoloog in dit blad) en ik er weer alleen voor, maar qua publiek was het een stuk rustiger.

We hebben veel informatie kunnen geven en de NPV flink in de ‘picture gezet’. De volgende dagen heb ik gebruikt om alles nog eens te tellen, de boel te herprijzen naar de laatste prijzenlijst, plastic bakken te kopen voor de boeken onder de kraam, zodat in de nacht het vocht niet optrekt en de laatste aan-gereikte suggesties uit te werken. Alle lof voor Marcel, die alle 3 dagen van vroeg tot laat in touw was en heeft gezorgd dat het hoogstamfruit in Bingerden zichtbaar en tastbaar werd en soms de rondlei-ding begon met twee belangstellenden en gaande weg eindigde met 12, die allen onderweg aansloten. Een groot succes! Netto hebben 2 mensen hun lidmaatschap aan de kraam getekend, maar we hebben het idee dat meer mensen lid willen worden. Zij kunnen het thuis invullen en versturen. Ook op mijn ronde langs de standhouders heb ik gepraat als Brugman om de tuiniers erop te wijzen, dat een notaris-appel, minstens zo mooi is als een catalpa en dat je de vruchten als toegift erbij krijgt. ZIJ maken immers de tuin-plannen en WIJ moeten ze overtuigen, dat er nog steeds hoogstambomen zijn!! Geconstateerd hebben we wel, dat er veel meer vrijwilli-gers nodig zijn om zo’n groot evenement te bemensen.3 dagen is erg intensief en zwaar, té veel voor 2 man. We willen mensen aansporen, die graag met mensen omgaan en een paar uurtjes over hebben om dit mooie voorlich-tingswerk te doen, zich aan te melden bij de regioverte-genwoordiger.(zie colofon.) U helpt mee het werk van de NPV. actief uit te dragen.

Lievelde, 29 juli 2009. Ria Olijslager

Marian van Lienden (links|) overhandigt de meegebrachte boeken aan Ria Olijslager. Marcel Tross hangt de NPV vlag op


Advertentiepagina


Eerste ledendag van de NPV 10 oktober Definitief programma

De ledendag is een nieuw fenomeen binnen de NPV. Dit jaar wordt deze voor de eerste maal georganiseerd. Mogelijk is het begin van een tweejaarlijkse traditie die gehouden wordt in oneven jaren. In de even jaren gaat namelijk al onze aandacht uit naar de grote fruittentoonstelling

“Souvenirs van eeuwen “ in onze collectietuin te Frederiksoord.

Een ledendag biedt de mogelijkheid om elkaar binnen de NPV eens tegen te komen en op een informele manier evaringen uit te wisselen met andere geïnteresseerde leden. Het biedt een laagdrempelige mogelijkheid om op ervaren leden toe stappen en eens wat te vragen, zonder dat je moet uitleggen waarom je dat doet. Bij telefoon en mail doe je dat meestal wel. Ook kan je in diverse boomgaarden of bij de uitstalling van Harry van der Laan allerlei zeldzame fruitrassen zien die je misschien nog eens wilde tegen komen. Er is er een stand met diverse NPV-uitgaves. Kortom redenen genoeg om je gezicht te laten zien.

We beginnen dit jaar bescheiden en sluiten aan bij een plattelandsdag in het Groningse dorpje Niebert gekozen waar op 10 oktober de "Dag van het laandt" plaats vindt, die samen met het `Groninger Landschap” wordt georganiseerd. Er zijn diverse activiteiten rond natuur en landschap en ook activiteiten voor kinderen. Dus partner en/of kinderen zijn ook welkom.

Programma voor NPV /leden 9.15 - 9.45 Ontvangst door de voorzitter van de NPV, Gerrit Jan Pollard, met koffie in de schuur van de boerderij van NPV-lid

Meindert Meines, achter de grote korenmolen van Niebert. 10 uur Opening en onthulling van naam van het nieuwe arboretum van Jan Woltema. 11 uur Keuze van één of meer bezoeken: vruchtbomenkwekerij en Arboretum van Jan Woltema, de boomgaard van

Meindert Meines, collectieboomgaard achter het middeleeuwse steenhuis van Niebert. .De gidsen bij de bezoeken zijn ervaren pomologen.

12.30 Gemeenschappelijke Lunch in de schuur van de boerderij achter de molen. De lunch bestaande uit romige Groninger mosterdsoep met droge worst, het streekgerecht Poffert en diverse sandwiches met boerenkaas en na-gelhout met melk en koffie of thee. De lunch is samengesteld uit diverse Noord-Nederlandse specialiteiten en wordt verzorgd door Peter Zuidema, een professionele kok en schoonzoon van gastheer Meindert Meines.

De kosten van de lunch bedragen € 12,50 p.p. Wilt u tevoren via de mail aan Jan Schreurs (zie onderaan de blad-zijde) laten weten of u de lunch wilt gebruiken.

14. 00 uur Lezing over borgen, tuinen en fruit in Groningen door Edward Houting in de schuur van de boerderij achter de molen.

15.00 uur Keuze uit een bezoek aan één of meer collectieboomgaarden van actieve NPV-leden in en rond Niebert of aan n diverse activiteiten in Niebert. Zie hier hierna.

Hoe er te komen Niebert is zaterdags niet helemaal met het openbaar vervoer te bereiken. U komt in de buurt met buslijn Arriva 304 vanuit Groningen (vertrek 09.14) of vanuit Drachten (vertrek 8.57), uit stappen afslag 33 Boerakker van de A7. Het is daarna 20 minuten lopen naar de molen van Niebert. Ook kunt u mailen of bellen naar Jan Schreurs (zie hierna) om mogelijk onderling wat te regelen.

Voor automobilisten Afslag 33 van de A7 tussen Groningen en Drachten. Fietsers: Niebert ligt halverwege Groningen – Drachten aan de oude route die van Leek/Tolbert naar Marum parallel ten zuiden van de A7 loopt. De korenmolen, waar je naar toe moet, is de enige in de regio en vanaf de A7 te zien

Parkeren U wordt verzocht uw auto niet bij de molen of op het erf Jan Woltema neer te zetten. U wordt verwezen naar een parkeerplaats. Niebert is niet erg groot en alles ligt op een loopafstand van 5 - 10 minuten. De schuur achter de molen is gemakkelijk te vinden.

Voor meer info en lunchreservering Jan Schreurs ([email protected]) of telefoon (0592-389489)

Logo van het Groninger Landschap met op de achtergrond het Steenhuis te Niebert


Activiteiten tijdens de “Dag van ’t laandt”. De Ledendag vindt plaats in Niebert omdat er die dag meerdere plattelandsactiviteiten zijn, die u kunt bezoeken. Hieronder een kort overzicht van de activiteiten

De opening van het Arboretum, het determineren van ap-pels (neem het liefst vijf van de te determineren appels mee), snoeien en enten van appelbomen en informatie over machines voor het onderhoud van een tuin; allemaal bij Jan Woltema. (“t Pad 25) Het bekijken van kunst en het aan het werk zien van kun-stenaars; in het middeleeuwse kerkje van Niebert dat een complete en gave 18e eeuwse inrichting heeft. . De grote monumentale korenmolen, zeskantige boven-kruier uit 1899 is in werkingen te bezoeken. Er is een de-monstratie met de hekelmachine en de vlegel. In het erachter gelegen historische molenhuis draait een film over Nuis/Niebert, staan er leuke kraampjes en er ’s middags treedt de volksdansgroep de “Molendansers”op.

Het streekmuseum in de grote schuur van het middel-eeuwse “Steenhuis” is gratis te bezichtigen. Er is veel interessants te horen en te zien in de kraampjes en er wordt kaas gemaakt.

Voor kinderen is er bij de molen en bij het Steenhuis ook iets georganiseerd. Op deze beide locaties kan men ook voor de innerlijke mens terecht; een aantal lekkere ge-rechten waar producten van ’t laandt in zijn verwerkt.

Om de dag helemaal af te maken zal er deze dag op steeds wisselende locaties muzikaal opgetreden worden!

De appeltaartenwedstrijd!

Om iedereen een min of meer gelijk uitgangspunt te geven en om de kosten voor de deelnemers te drukken, stelt de molen 500 gram tarwe meel p.p. ter beschikking. Deelne-mers kunnen dit afhalen op; 5-9 / 12-9 / 19-9 of 3-10 tussen 14.00 uur en 17.00 uur bij de molen. Dan geeft men zich gelijk op voor de wedstrijd. (Dit meel is dan wel bedoeld als ingrediënt van de taart). Appels kunnen eventueel ook gratis afhalen bij Jan Woltema (tel. 549265). De taart zelf zien we dan graag op zaterdag 10-10-09 bij het Steenhuis tussen 10.00 uur en 11.00 uur.

Rond half twee ’s middags moet de jury klaar zijn en worden de winnende taarten bekend gemaakt. De deelne-mers kunnen de rest van hun taarten mee naar huis ne-men.

De korenmolen van Niebert met de achterzijde van de schuur van de boerderij waar de ontvangst en lunch van

de ledendag plaats vinden

Bij de lunch: Poffert Een poffert (niet te verwarren met poffertjes) is een ouder-wets gerecht van Groninger origine. Het is een soort cake en wordt bij voorkeur warm geserveerd. Voor de bereiding is een zgn. pofferttrom nodig: een bak-vorm (doorsnede: ca 26 cm) die in een pan met kokend water geplaatst wordt. Het werd vooral gegeten als dessert, meestal in de winter omdat het een nogal zwaar gerecht is. Ook mosterdsoep werd in Groningen veel gegeten. Het kenmerk van groninger mosterd is dat de mosterdzaadjes niet of slechts grof gemalen zijn. De mosterd krijgt zo een volle en krachtige smaak.


Determineerders met een bezoeker in discussie: van links naar rechts: Jan Veel, kweker Gert Snel uit Naarden (die ook zijn mening geeft), Jan Woltema en Lukas Duijts.

Determinatiedemonstratie in Frederiksoord op 28 oktober Woensdag 28 okt. is er een open determinatiedag in de Fruithof te Frederiksoord. De deskundigen van de NPV komen hier aan het eind van het seizoen bijeen om de "moeilijke" gevallen, namelijk vruchten die ze op de determinatiedagen niet hebben her-kend, nader met elkaar te bekijken, om ze alsnog van de juiste naam te voorzien. Ze tonen hoe er gedetermineerd en lichten dit desgevraagd toe. . Geïnteresseerden in de manier waarop fruitrassen worden geïdentificeerd kunnen niet alleen toe kijken en vruchten proeven, maar ook vragen stellen, in discussie gaan en proberen mee te doen. Dit kan een nuttige leerervaring zijn. Uiteraard kan ook op deze dag weer onbekend fruit ingebracht worden. Ook vruchten en bomen van de collectietuin in de Fruit-hof kunnen worden bekeken. Info: Jan Woltema 0594-549265

Opsporing verzocht, de gekrulde appeltak

Naar aanleiding van bovenstaande oproep in de zomerpomospost 2009, ontving ik zeer nuttige en hulpvaardige reacties. Nadere bestu-dering van het onderwerp met behulp van deze reacties kom ik tot de conclusie dat deze onverwachte groei een normale speling is van de natuur. Het kan ontstaan in zowel houtachtige als kruidachtige planten. De bron van deze ontwikkeling is cristaatgroei, het enkelvoudige groeipunt muteert tot meerdere groeipunten. Hieruit volgt de fasciatie oftewel de bandvorming, de gezamenlijke gestrekte uitgroei van de (hout)scheuten. Van schadelijkheid bij fruitbomen is geen sprake vooral omdat de veroorzaker geen schimmel of een virus is maar een toevallige mutatie van de natuur. De bandvorming is niet overdraagbaar door enten. Bij de snoei beho-ren deze curieuze takken echter verwijderd te worden. De takken zullen nooit uitgroeien tot een behoorlijke gesteltak en het vruchthout zal een warboel zijn. Speciale dank aan de leden, Johan Hengeveld, J. Ruissen en Henk Wolven voor hun inspirerende reacties.

Harry van der Laan Fasciatie van een appeltwijg


Presentatie van het boek Oude Fruitrassen. Zaterdagmiddag 22 augustus vond tijdens de Castle Fair te Vorden de presentatie plaats van het Landleven boek Oude Fruitrassen, geschreven door NPV lid Hennie Rossel.

In het bijzijn van o.a. illustratrice Lineke Rekers en een aantal genodigden uit de pomologische sector en het natuurbeheer heeft de auteur het eerste exemplaar van het nieuwe boek uitgereikt aan de voorzitter van de Noordelijke Pomologische Vereniging, de heer Pollard.

De overhandiging van het boek, dat een bundeling is van de eerste 75 afleveringen van zijn rubriek over oude fruitrassen in het tijdschrift Landleven, werd ingeleid door Mario Broekhuis, hoofdredacteur van Landleven.

Hij roemde de inzet van Hennie en met name de kwaliteit van de rubriek, die de redactie er toe gebracht had de artikelen te bundelen en in de vorm van een boek, verluchtigd met mooie illustraties, uit te geven. Het boek kan als leidraad dienen voor ieder die een hoogstamboomgaard met oude fruitrassen wil aanleggen en goed geïnformeerd wil zijn over de geschiktheid en vooral de beschikbaarheid van die oude fruitrassen.

Hennie Rossel gaf vervolgens een korte schets van de ontwik-keling van zijn rubriek in de loop der jaren en de inspiratie die hij put uit het determineren van oude rassen als lid ven de Noordelijke Pomologische Vereniging.

Daarna overhandigde hij bij de stand van het Magazine Landleven het eerste exemplaar aan de voorzitter van de Noordelijke Pomologische Vereniging.

In het boek Oude Fruitrassen, met als ondertiteling, Erfgoed uit vroeger tijden, dat 172 pagina’s telt, be-spreekt Hennie Rossel oude rassen van appels, peren en pruimen op een gemakkelijk leesbare en systemati-sche wijze. Alle rassen zijn voorzien van kleurenafbeeldingen. De be-schrijvingen zijn gebaseerd op gede-gen literatuuronderzoek, waardoor het boek voor de leek en voor de kenner een aanrader is.

Lineke Rekers, grafisch kunstenares uit zijn dorp Vorden, maakte er de prachtige illustraties, van bloesem tot vrucht bij. Door die illustraties krijgt het boek een eigen karakter, dat goed aansluit bij de beschrijving van die oude fruitrassen.

Het boek Oude Fruitrassen wordt uitgegeven door Landleven ISBN 978 90 5439 189 0 en is te bestellen via website http://www.agriboek.nl/art.php?id=3244&refer=%2F. De prijs is €19,95. Bij bestelling voor 13 oktober zonder verzendkosten.


Zomerkoninkjes

Stark’s Earliest

Précoce de Trévoux

De appel op de omslag. Rode Tulpappel


Zomerkoninkjes De naam zomerkoninkjes, kennen we van aardbeien, maar er zijn veel meer vruchten waarvan we in de zomer kunnen genieten en die ook met deze naam kunnen sieren. Hieronder enkele lekkere zomerappels. Stark’s Earliest. ( Kwekershuis Stark Brothers 1944, Amerika ) Een echte zomerappel, rijp van 2e helft juli tot 2e helft augustus. Op de illustraties staat dit ras afgebeeld. De handel probeerde het ras te verkopen als Scarlet Pimpernel.

Een brosse fris zoetzure handappel met een typische zuurtjessmaak die binnen drie dagen na de pluk gegeten moet worden, anders treedt er smaak en vormverlies op.

De schil is teer, wespen aangetrokken door de geur en kleur snoepen er graag van, ook scheurt de schil bij een overmaat van regenval. Vanwege de brosheid laat de vrucht zich gemakkelijk tot een zomers frisse appelmoes koken. De boom is schurftvrij en het ras moet begin juni intensief gedund worden anders ontstaan teveel kleine vruchten en treedt er snel moniliabederf op.

Précoce de Trévoux. ( Kweker Treyve in Trévoux 1862, Frankrijk) Een echte zomerpeer, van 2e helft juli tot 2e helft augustus. Op de illustraties staat afgebeeld de dikkere mutant, de dubbele Précoce de Trévoux of ook wel genoemd de Supertrévoux.

Een heerlijke rinse volle perensmaak, een smaakverrassing vooral omdat de groeitijd van klein vruchtje naar volwassen vrucht zeer kort is. Bij voorkeur vroegtijdig (groen) plukken, zo snel als het breken van de steel geoorloofd is en dan 5 tot 10 dagen na laten rijpen in een koele ruimte. Op deze wijze verkrijg je een overheerlijke handpeer zonder dat deze lijdt aan buikziek of me-ligheid. De boom is goed bestand tegen schurft. In de maand juni moet er licht gedund worden, dit om te voorkomen dat het vruchthout afbreekt door de relatief zware vruchten.

Harry van der Laan

Rode Tulpappel (Nederland. Zeer oud Herkomst onbekend) De appel op de omslag: Op de omslag staat een afbeelding van de Rode Tulpappel, vroeg in de zomer. Later, begin augustus kleurt ze nog fraaier rood. Behalve fraai, is ze ook een smakelijke handappel, die zeldzaam geworden is. De naam Tulpappel kan verklaard worden door de vrucht om te keren en aan de steel vast te pakken, ze lijkt op een prachtig rode tulp. Ze kent in Noord-Nederland een aantal synoniemen: Zure Zomer Paradijs, Rode Jeupen, Joopen, St. Job (kop van Drenthe), Pieterman (Gronings Westerkwartier), Tafelappel (Midden-Groningen), Mantelappel. (Noord-Groningen), Worstappel. (Oost-Groningen).

Het is een middelgrote, langwerpige appel. Prachtig gekleurd: aanvankelijk dof rood, bij rijpheid vrijwel geheel fraai rood met aan schaduwzijde soms iets groen. De kelkholte is ondiep en nauw, omgeven met vijf ribachtige bulten die zich tot aan de steelholte uitstrekken. De schil is glad of voelt iets vettig aan. Rond de vrij korte steel is wat roest te zien. Het vruchtvlees is bros, knappend, groenachtig wit, matig sappig met een frisse, zacht zure smaak.

De appels zijn begin augustus pluk- en eetrijp. Ze moeten bij voorkeur `s morgens vroeg als het koel is worden geplukt en bin-nen een paar dagen worden gegeten, want ze worden snel smakeloos en melig. De appel werd ook als sierappel gebruikt, glimmend gepoetst op zaterdag, lagen ze zondag te pronken op de fruitschaal.

De boom groeit matig en steil. Ze kan volgens de oude rassenlijsten van de Heidemij op den duur tot een tamelijk grote boom uitgroeien. Mijn ervaring is dat ze als boomgaardboom een bescheiden formaat houdt. Mijn even oude Gravensteiner (beide zijn twintig jaar geleden geplant), die er naast staat, heeft een kruin die inmiddels twee zo hoog en vier keer zo breed is.

De Rode Tulpappel groeit op elke grond, mits niet te koud en te nat, maar dat geldt voor vrijwel alle handappels. Ze draagt volgens de literatuur al op jeugdige leeftijd goed en geeft ook later regelmatige oogsten. Bij mij blijkt ze echter beurtjaargevoelig. De vrucht valt tegen rijpheid spoedig van de boom. Doorplukken is daarom nodig. Ze is weinig ziektegevoelig, al is ze wel wat vatbaar voor schurft. De variëteit Blanke Tulp is geel en heeft verder dezelfde kenmerken, de boom blijft wat kleiner.

Jan Veel


Welke onderstam voor de peer, kwee of zaailing?

Voor een particulier die een perenboom aan wil planten, is de keuze van een ras op een kwee- of op zaailing onderstam van belang. Als men weinig ruimte heeft en een klein blijvend boompje wil planten, bv. als leiboom, dan kan een zwakgroeiende kweepeeronderstam aan te raden zijn. Maar ook een zaailingonderstam kan bij sommige perenrassen kleine bomen geven. Waarom een perenonderstam? Peren zijn niet rasecht door zaaien of stekken te vermeer-deren. Ze zijn niet zaadvast. Uit een pitje groeit een zaai-ling, die peren geeft met eigenschappen van de moeder-boom en van de bestuivende boom. Meestal is zo een zaailingvrucht inferieur aan die van de moederboom. Ook z.g. zelfbestuivers worden vaak bestoven door bomen van een ander ras. Enten of oculeren op een onderstam is nodig om een gewenst ras te vermeerderen.

Effecten van enten van fruitrassen op onderstam De onderstam bestaat uit het wortelgestel en het deel van de stam van de boom vlak boven de grond. Hierop is het fruitras geënt waarvan we vruchten willen oogsten.

De onderstam bepaalt in hoge mate de eigenschappen van de boom, hij controleert de verhouding tussen groei en bloei. Te sterke groei gaat ten nadele van de bloei en vruchtdracht, te trage groei betekent te veel bloei waardoor de boom wordt uitgeput. Ook beïnvloedt de onderstam de kwaliteit en de grootte van de vrucht

Door gebruik te maken van de juiste onderstam voor een bepaald fruitras, aangepast aan de aanwezige bodem, kunnen fruittelers de opbrengst van hun boomgaard maxi-maliseren en over vele jaren spreiden. Ook resistentie tegen ziekten en plagen is een belangrijke reden bij de keuze van een onderstam.

Welke onderstam, kwee of zaailingpeer? Peren op zaailingonderstam zijn ongeschikt voor de mo-derne fruitteler. De bomen worden te groot worden en grootte en kwaliteit van de vruchten van sommige rassen zijn teleurstellend. Van oudsher zijn daarom allerlei onder-stammen uitgeprobeerd om kleine perenbomen te krijgen: lijsterbes, meelbes, meidoorn, Amalanchier e.a. De vrucht-kwaliteit bleek onvoldoende, handperen bleven stoofperen en de levensduur van de bomen was kort.

De kweepeer is voor particulieren eigenlijk de enige die, - naast de zaailing – als onderstam is overgebleven. Een kweepeeronderstam heeft grote voordelen. Behalve de kleinere boom, een vroege vruchtbaarheid (al na 3 à 4 jaar) en de betere kwaliteit van de vruchten. Ze zijn groter en fraaier van kleur en vaak beter van smaak. Alleen ge-muskeerde peren, zoals de Williams, kunnen een te sterke muskussmaak krijgen. Een klein nadeel is dat de vruchten wat korter houdbaar zijn. Een ander voordeel is dat de bomen minder aangetast worden door schurft. Bonne Louise d’Avranches en Précoce du Trevoux zijn op zaai-lingonderstam bijna niet blank (zonder vlekken) te telen,

maar geven op kwee weinig moeilijkheden. Een nadeel van een kweeonderstam is de grotere vorstge-voeligheid. Vooral op lichte gronden kunnen bomen bij strenge vorst afsterven.

Een beperking is ook dat een kwee hogere eisen aan de grond stelt. Op zandgrond en zware klei stelt ze teleur. Verder is de kwee gevoelig voor droogte en moet de boomspiegel zwart worden gehouden wil men succes hebben.

Williams op Kwee C met Beurré Hardy als tussenstam

Wanneer een zaailingonderstam? Voor boomgaardbomen en op slechtere gronden is een kweeonderstam ongeschikt. Een zaailingonderstam is dan vereist. Bomen op zaailingonderstam zijn goed ontwikkeld en beter bestand tegen ongunstige omstandigheden dan kweeonderstammen. Ze zijn stevig verankerd en groeien zelfs op zware en natte klei goed.

Willekeurige, uit zaad op gekomen boompjes zijn als onderstam echter minder geschikt. Ze zullen sterk kunnen verschillen in groeikracht en daarmee op de invloed die ze op de ent uitoefenen. De zaailingonderstammen die boomkwekers voor hoog- en halfstammen gebruiken zijn geselecteerde zaailingen, die geïmporteerd worden, meestal van zaad van de Duitse mostpeer Kirchensaller en soms de van de Franse Feudière. Vroeger is ook de Jefkenspeer hier voor gebruikt.


Kwee onderstammen Tegenwoordig de meest gebruikte onderstammen. • Kwee A later MA genoemd, geselecteerd uit de Franse

Kwee d’Angers. Tegenwoordig nog veel gebruikt. Deze werd in het verleden het meest gebruikt. Tamelijk sterke groeier. Geeft een goede vruchtgrootte. Dit is de sterkste groeier van de drie maar geeft niet altijd de beste resul-taten: de productiviteit is wat later en er komen minder vruchten aan de boompjes.

• Kwee Adam, een selectie van Kwee A, genoemd naar kweker Adams uit Ruisbroeck nabij Brussel. Een onder-stam met matige groeikracht. Geeft een goede vrucht-grootte. Geschikt voor minder goede gronden, sterk en gezond, maar eveneens wat later vruchtbaar dan Kwee MC

• Kwee C later MC genoemd, de dwergachtige kwee. Heeft een zwakkere groei dan de twee vorige. Matig goede vruchtgrootte. Matige goede productie. Is beter geschikt voor armere gronden of zwakgroeiende rassen. Het is een afzonderlijk type Kwee, dat niet aan een van de andere kweesoorten te relateren is.

Uit de teelt verdwenen zijn:

• .Kwee B later MB genoemd, ook wel de gewone kwee genoemd.

• Kwee D. Een selectie van de Kwee van Fontenay. • Kwee E. Portugese Kwee. Zeer oud ras. • Kwee F. Appelvormige Kwee. Zeer oud ras. • Kwee G. Peervormige Kwee. Zeer oud ras.

De vele andere typen onderstammen voor de commerciële fruitteelt, o.a. geselecteerd uit andere botanische pyrus soorten, blijven hier buiten beschouwing omdat voor parti-culieren perenrassen op deze onderstammen zeer zelden worden aangeboden.

Wanneer een tussenstam? Er zijn perenrassen die niet goed of helemaal niet met kwee vergroeien. Rassen die goed vergroeien worden “verenigbaar” genoemd. Onverenigbaar met een kwee onderstam houdt in dat de ent van aan aantal perenrassen niet aan slaat of na enige jaren wordt afgestoten. Die ras-sen vragen een tussenstam van een peer, die wel verenig-baar is met kwee. Beurré Hardy is het meest gebruikt. Op Kwee A werd en wordt ook Doyenné du Comice als tussenstam gebruikt.

Op Kwee C zijn vroeger ook gebruikt: Beurré d'Amanlis, Fertility, Le Curé, Passe Crassane en Pitmaston Duchess.

Ook bij perenrassen die van nature krom groeien, of geen gladde stam maken, bv. Beurré Alexander Lucas, Cale-basse Bosc, Josephine de Malines, wordt soms een tus-senstam gebruikt van een rechtgroeiende soort. De tus-senstam wordt dan op een zaailingonderstam gezet. Ras-sen die hiervoor in het verleden zijn gebruikt zijn o.a.

Beurré Hardy. Bon Louise d’Avranches, Conseiller de la Cour, Diamantpeer, Duc de Nemours, Herfstbergamot, Le Curé, Monchallard, Nouveau Poiteau, St. Nicolaaspeer Overigens zijn met matig resultaat als tussenstam op kwee ook andere soorten als Meidoorn en Cotoneaster gepro-beerd. Clapp’s Favourite, die onverenigbaar is met kwee, gaf bv. met een meidoornonderstam een compacte boom.

Onderstammen geschikt voor de particulier Wil men boomgaardbomen - half- of hoogstam - aan-planten, dan moeten ze op zaailingonderstam zijn vere-deld. Op kwee blijven ze te klein.

Wil men kleine bomen, kleine laagstammen of leibomen, dan hangt het van het gewenste ras én van de kwaliteit van de bodem af welke onderstam daartoe het meest geschikt is. Een kwee onderstam voldoet alleen op goede, vrucht-bare en niet te natte grond. Heeft men minder goede grond, lichte zandgrond of zware natte grond, bv. dan kan men beter een zaailingonderstam gebruiken. De tabel laat zien welk type onderstam en welke rassen mogelijk is als men klein blijvende bomen wil krijgen.

Van belang om te weten is dat een zaailingonderstam bij zwak groeiende perenrassen ook kleine bomen kan geven, die o.a. door snoei op bescheiden formaat te houden zijn en als leiboom of als boompjes in een perenhaag kunnen worden opgekweekt, zoals Herzogin Elsa, Précoce de Trévoux, Triomphe de Vienne, Bon Chrétien Williams.

Andere rassen zoals de Clapp’s, Jut en bijna alle stoof-peren (behalve de Kleipeer) kunnen niet klein worden gehouden en zijn ongeschikt voor kleinere tuinen.

Gespecialiseerde boomkwekers bieden keuzes van het-zelfde ras op verschillende onderstammen aan.

Op onze entdagen zijn zaailingen kweeonderstammen beschikbaar waarop een gekozen ras geënt kan worden.

Jan Veel

Literatuur Red. S. J. Wertheim. De Peer. Mededeling nr. 22. Proefstation voor de Fruitteelt. Wilhelminadorp. 1990 Hfdst 13. Onder- en tussen stammen. Blz. 155 e.v. 19e rassenlijst voor groot-fruitgewassen 1999. CPRO Wageningen Maurer, Erich. Die Unterlagen der Obstgehölze. Berlin 1939. Gaucher, N. Die Veredlingen. 2e druk Berlin 1891 Garner, R.J. The Grafter’s Handbook. 4e druk. London 1979

JU.M. Freriks. De teelt van lijfruitbomen.


(On)verenigbaarheid van perenrassen op kwee onderstam Goed verenigbaar met kwee Kwee met tussenstam nodig Kwee (ook met tussenstam) afgeraden.

Zaailing aanbevolen Abbé Fetel Belle Julie Alle stoof- en mostperen Ananas de Courtrai Besi de Chaumontel Alle Aziatische peren Baronne de Mello Beurré Alexander Lucas Alexandrine Douillard Belle Guerandaise Beurré d’Anjou André Desportes Bergamot d’Esperen Beurré Giffard Arbre Courbé Beurré d’Amanlis Beurré Gris Beurré Bretonneau Beurré Bachelier Beurré de Naghin Beurré Capiaumont Beurré Blanc d’Automne Beurré d’Hardenpont Beurré Clairgeau Beurré Diel Beurré Lebrun Beurré de Grumkow Beurré Dilly Beurré Six Beurré Napoleon Beurré Hardy Beurré Sterckmans Bezy van Schonauwen Beurré van den Ham Beurré Superfin Calebasse Bosc Clara Frijs Bon Chretien Williams Charles Cognée Colette Bon Louise d’Avranches Clapp’s Favourite Concorde Bristol Cross Comte de Chambord Condo Calebasse de Tirlemont Comtesse de Paris Conseiller de la Cour Calebasse van Marum Cuisse Madame Docteur Cornelis Colorée de Juillet Delices d’Hardenpont Doctor Lucius Conference*) Doyenné d’Hiver Doyenné d’Alençon Doyenné d’Ete Doyenné de Juillet Doyenné du Comice Doyenné de Merode Dr. Jules Guyot Fertility Duchesse d’Angoulême Durondeau Général Totleben Fondante Thirriot Emile d’Heyst Gorham Graf Moltke Epine du Mas Herzogin Elsa Herfstforelle Eva Baltet Jules d’Airoles Jeanne d’Arc Fondante de Bois Kieffer Josephine de Malines Fransche Wijnpeer Laxton’s Superb Kruidenierspeer Jefkespeer Le Curé Le Lectier Jut Madame Bonnefond Marguerite Maillat Jodepeer Madame Favre Marie Louise Legipont Madame Verté Merton Pride Maagdenpeer Nouveau Poiteau Passe Colmar Madame Treyve Olivier de Serres Passe Crassane Noordhollandse Suikerpeer Packhams Triumph Précoce deTrévoux Packhams Triumph Pierre Corneille President Drouard Peterbirne Pitmaston Duchess St. Nicolaaspeer Princesse Marianne President Loutrieul Supertrévoux Rode Bergamot Robert de Neufville Triomphe de Jodoigne Sappig Groentje Saint Germain Triomphe de Vienne Seckel Seigneur d’Esperen Verdi Souvenir du Congres Soldat Laboureur Winterforelle Suzette de Bavay Sucrée de Monluçon Winterlonchen Urbaniste Suprême Coloma Zépherin Grégoire Van Mons Léon Leclerc Zwijndrechtse Wijnpeer Zomer Vijgepeer *) De veel aangeplante Conference wordt bij voorkeur op Kwee MC met als tussenstam Doyenné du Comice veredeld.

Toelichting bij de tabel De tabel geeft aan voor welk ras enting op onderstam kwee-, kwee met tussenstam of zaailing aan te bevelen is. • De rassen in de linkerkolom leveren op kwee prima resultaten. • De rassen in de middenkolom vragen kwee met tussenstam. Op kwee zijn ze onverenigbaar of de groei blijft te zwak. Ook

zijn literatuurgegevens over de verenigbaarheid met kwee tegenstrijdig. • De rassen in de rechterkolom zijn soms niet, soms wel verenigbaar met kwee, maar de groei blijft dan uit. Daarnaast staan

er typische oude boomgaardrassen (stoofperen en zomerperen) vermeld die weinig of nooit in de teelt op kweeonderstam zijn gezet.

Een zaailing onderstam is uiteraard bij alle rassen mogelijk.


Kastanjes

Verschillen tussen de wilde en de tamme kastanje. We onderscheiden twee verschillende rassen kastanjes, de wilde of paardenkastanje en de tamme kastanje en het enige, dat die twee kastanjes gemeen hebben, is de naam en de kleur. De tamme kastanje is een loofboom uit de napjesdragersfamilie of beukenfamilie en de wilde kastanje is een snel groeiende boom uit de zeepboomfamilie.

In beide gevallen groeien de kastanjes in z.g. bolsters. De bolsters van de wilde en de tamme kastanje zijn duidelijk verschillend. Op de bolsters van de wilde zitten korte en stevige stekels en bevatten meestal één kastanje, op de bolster van de tamme kastanje zitten meer, langere en ogenschijnlijk buigzame stekels, die echter gemakkelijk door de huid prikken. Bovendien zitten er meestal meer-dere kastanjes in die bolsters. Valt de bolster van de wilde kastanje op de grond dan barst hij meestal open, dat in tegenstelling tot de tamme.

Ook de vorm van de kastanjes is verschillend, de wilde heeft een wat ongelijke vorm en de tamme kastanje is slanker en heeft een puntje aan de onderzijde. De witte vlek op beide soorten, geeft de plaats aan waar de kastanje heeft vastgezeten in de bolster.

Ook het hout van beide bomen is erg verschillend. Het poreuze hout van de tamme kastanje is zeer duurzaam. Er worden bijvoorbeeld wijnvaten en tuinmeubelen van ge-maakt. Het hout van de wilde kastanje is zacht en wit en buigzaam en werd vroeger gebruikt voor kunstledematen. Het is minder geschikt als timmerhout omdat er van nature bijna altijd een linkse draai in zit.

De paardenkastanje of wilde kastanje. De paardenkastanjeboom kan een hoogte bereiken van wel vijf en dertig meter en kan bovendien zeer oud worden. De paardenkastanje stamt oorspronkelijk uit het Himalaya gebied en verspreidde zich in de loop eeuwen richting het Midden-Oosten. In de zestiende eeuw werd de kastanje door de Vlaamse diplomaat Busbeke naar Europa ge-bracht. Aan hem hebben we overigens ook de tulp, de gladiool en de sering te danken.

De paardenkastanjeboom gaat pas bloeien wanneer de boom volwassen is. In het vroege voorjaar zitten er dan kleverige knoppen aan en daaruit ontvouwen zich dan de aanvankelijk nog met fijne haartjes, beschermde bladeren. Deze veervormige bladeren, die wel twintig centimeter lang kunnen worden, zitten met vijf tot zeven bladeren aan een lange steel, in de vorm van een hand.

De bloei rond mei/juni is overweldigend met pluimen in de vorm van kaarsen met witte kroonbladeren die, als ze be-vrucht zijn, rode vlekjes hebben.

Na de bloei verschijnen de eerste nog kleine bolsters die dan in de zomer tot in het najaar doorgroeien en dan uit de boom vallen.

Nadat de eerste kastanjes zijn gevallen duurt het maar even en beginnen ook de bladeren te vallen en na enkele dagen is de hele boom kaal.

In Noord-Amerika en dan met name in de staat Ohio groeit een kleinere variant van de paardenkastanje die daar Buckeye wordt genoemd. Deze naam is ontleend aan het feit, dat het lijkt of een ree met één van zijn bruine ogen door de barst in de bolster gluurt.

Wil men zelf wilde kastanjes kweken, bewaar dan een aantal kastanjes in een pot met zand en poot ze in het voorjaar in vochtige grond of in een pot. Bedenk wel, dat het zeer grote bomen kunnen worden en dat het jaren duurt voordat ze volgroeid zijn

De naam paardenkastanje is waarschijnlijk afgeleid van het feit, dat wanneer de bladstelen van de takken vallen, ze op de takken een klein hoefijzervormig litteken achterlaten. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat deze kastanjes, in streken waar deze kastanje veel voorkomt, aan paarden werd gevoerd om kortademigheid te behandelen.

In de natuurgeneeskunde wordt de wilde kastanje toege-past bij de behandeling van allerlei kwalen. Verder worden de wilde kastanjes, gedroogd en gemalen toegevoegd aan shampoos, als zeep voor haarspoeling, voor reumabaden e.d. In de literatuur wordt er op gewezen, dat men moet oppassen voor de giftige stoffen in de wilde kastanjes.

In 1999 is voor het eerst de paardenkastanjemineermot in Nederland waargenomen. De larve van die mot tast de bladeren aan, die dan bruin worden en afvallen.

Kastanjebomen leiden ook in toenemende mate aan de gevreesde kastanjeziekte. Bij die ziekte verschijnen er roestbruine vlekken op de stam waaruit een stroperige vloeistof stroomt. De bast van de boom gaat uiteindelijk op die plekken rotten, waardoor de boom na verloop van tijd afsterft.

Een speciale werkgroep genaamd Aesculaap in Wagenin-gen heeft inmiddels ontdekt, dat de ziekte veroorzaakt wordt door een schimmel. Op dit ogenblik wordt nog ge-werkt aan een effectief bestrijdingsmiddel. Ondertussen worden de zieke bomen geïnventariseerd, zodat men meteen aan de slag kan, zodra er een effectief bestrij-dingsmiddel is gevonden. Zieke bomen kunnen doorgege-ven worden aan de gemeente voor de eerder genoemde inventarisatie.

Zie voor meer informatie www.kastanjeziekte.wur.nl Gerrit J Pollard.


Chataigne of Marron? Variëteiten van de Tamme Kastanje

In zuidelijke landen wordt de tamme kastanje geteeld om de vrucht. In Nederland is ze vooral een sier- of bosboom in landgoederen, parken, grote tuinen en bossen. Het zijn meestal niet veredelde kastanjes of siervariëteiten. Deze bomen dragen ook vruchten, maar niet in die hoeveelheid en kwaliteit als in warmere streken. De vruchten zijn vaak klein (2 à 3 in een bolster). De smaak valt tegen, ronduit bitter, of de bolster bevat alleen maar loze vruchten.

De Tamme Kastanje heet in Frankrijk Chataignier. Ook siervariëteiten worden zo genoemd. Eetbare soorten zijn er in twee hoofdtypes. Soorten met goed eetbare vruchten die één kastanje in iedere bolster voort-brengen, heten Marron (Marrone in het Italiaans), de boom heet Maronnier, terwijl de naam Chataigne wordt gegeven aan de kleine noten, die in twee- of drietallen bij elkaar in dezelfde bolster zitten. De boom heet dan Chataignier.

Marronniers zijn geënte bomen, chataigniers meestal zaailingen. De namen van de rassen, geven daarmee aan om welk type Tamme Kastanje het gaat. Een boom die jaren lang Marrons heeft geleverd, kan plotseling overgaan op Chataigne vruchten.

In Nederland zijn meestal de algemene botanische tamme kastanje of siervariëteiten te koop. Slechts een enkele kweker verkoopt een Marron, een variëteit die om de eet-kwaliteit van de vrucht is geselecteerd. Meestal wordt dan de Marron de Lyon aangeboden. Deze geënte variëteit draagt al na een jaar of drie.

Links een marron rechts een gewone tamme kastanje

Rassen met goed smakende vruchten van de tamme kastanje De volgende eetrassen worden in oude Nederlandse literatuur, zoals Uilkens, en incidenteel in moderne catalogi genoemd. Omdat tamme kastanjes erg oud kunnen worden, valt te verwachten dat hier en daar nog bomen van deze oude eetrassen kunnen voor komen. Zeer grote vruchten • Marron Doré de Lyon, - d’Aubray, - de Luc, - d’Agen, e.a. Oude soorten met zeer grote ronde vruchten die nauwelijks van

elkaar te onderscheiden zijn. Ze zijn minder gepunt van onder dan de chataignes. • Egalade (Exalade) zeer grote enigszins platte vruchten. Wollig puntje aan de onderkant. Deze zouden de beste smaak

hebben. • Gamaude zeer grote vrucht met een uitstekende smaak. Kenmerkend wollig puntje van onder. Grote vruchten • Pourtalonne Grote vrucht, goede smaak • Verte du Limousin Grote vrucht, goede smaak. Zeer lang houdbaar • Printanière Middelgrote vrucht, vroeg rijp, maar matig van smaak • Royal Hélene Grote vrucht, glad en wat kleverig • Royal Blanche Grote vrucht, geel van kleur. Vroeg rijpend. Goede smaak. • Grand Epine Bolster met lange scherpe doorns Kleine vruchten • Grosse Noire précoce • Châtaigner de Limousin

Voor een nadere beschrijving van de Tamme Kastanje en voor kastanj recepten zie rubriek Cratief Culinair

Sierkastanjes Boomkwekers en tuincentra bieden tegenwoordig botanische Tamme Kastanjes of een aantal siervariëteiten aan. Een flink aantal rassen met bont blad, met een bijzondere bladvorm of kroonvorm wordt als sierboom voor parken en grote tuinen in kwekerscatalogi aangeboden. Ik laat ze buiten beschouwing omdat ze pomologisch minder interessant zijn.


Moderne hybride rassen De laatste decennia is een aantal hybriden tussen de Eu-ropese Castanea Sativa en de Japanse Castanea Crenata ontwikkeld die resistent zijn tegen zeer schadelijke schim-melziektes die grote sterfte onder tamme kastanjes veroor-zaken. Vooral in subtropische klimaten heeft een ware kaalslag onder kastanjebomen plaatsgevonden, qua om-vang vergelijkbaar met de iepenziekte. In de handel zijn o.a. : Bournette, Marasol, Markhac, Marigoule, Marval, Préconce Migoule. Het zijn sterke park- of bosbomen, die ook als onderstam of bestuiver voor Marrons dienen. Zo wordt de Marigoule vaak als bestuiver bij de Marron de Lyon geplaatst, maar ze geeft ook zelf goed eetbare vruchten. Als grote snelle groeier is ze bovendien ook geschikt als bos/ en parkboom.

Aanplant van een tamme kastanje De meeste soorten en variëteiten worden te groot voor een gemiddelde tuin. De tamme kastanje kan op den duur dertig meter hoog en vijftien tot twintig meter breed worden Slechts een zeer grote tuin of een park komen in aanmer-king om er een aan te planten. Er zijn echter ook enkele klein blijvende soorten. Die heb-ben meestal bont blad, waardoor de groei wordt geremd. Maar ook die worden uiteindelijk te groot voor een kleinere tuin. Als eetkastanjes zijn ze minder geschikt.

De boom vraagt veel ruimte, een zonnige tot licht bescha-duwde plaats en droge tot matig vochtige, voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure grond. Op kalkrijke gronden gedijen ze niet. De grondwaterstand mag niet te hoog zijn, want ze vormt een diepgaand wortelstelsel. Zulke gronden komen veel in het Zuiden en Oosten van ons voor. Daar vinden we ook de meeste kastanjebomen.

Snoeien Jonge bomen behoeven vormsnoei om de hoofdvorm van de boom te begeleiden. In principe wordt uitgegaan van een hoofdspil met zijtakken. Alleen de beste zijscheuten worden aangehouden. De overige, vooral de zwakke scheuten, worden bij de stam weg gesnoeid. Deze snoei kan in de rusttijd gebeuren. In de zomer kan zomersnoei worden uitgevoerd, gericht op het in model of binnen de perken houden van al te lange loten. Volgroeide bomen hebben nauwelijks snoei nodig. Alleen dode takken, die er onverwacht uit kunnen vallen, moeten verwijderd worden. Bij oude bomen is het soms nodig de top te verjongen. De top wordt eruit gezaagd, zodat zich nieuwe zijscheuten en mogelijk een nieuwe top kunnen vormen. Bonte variëteiten worden in de zomer nagelopen op 'verkeerde' scheuten. Dit zijn scheuten die geen gekleurd blad hebben.

Jan Veel

De boom van de honderd paarden en andere reuzen van tamme kastanjes

Waar de grootste en oudste boom staat is in de literatuur vaak een punt van discussie. Elke claim wordt vaak vanuit nationalistische overwegingen ter discussie gesteld. Ook dat op Sicilië, op de oostelijke flank van de Etna op 700 meter hoogte nabij het stadje Sant’Alfio, de dikste en oud-ste boom van Europa staat, is omstreden. En ook dat het de dikste boom ter wereld zou zijn.

Het gaat om op het eerste gezicht een vijftal oude en ver-vallen kastanjebomen die tegen elkaar staan, en waarvan er nog drie in leven zijn. Betwijfeld werd en wordt of het om één boom gaat. Uit historische onderzoek en oude afbeel-dingen blijkt echter dat het de resterende stamdelen van één en dezelfde boom zijn. Al in de 18e eeuw werden wortels blootgelegd om na te gaan of er één wortelgestel was. Recent onderzoek, o.a. met DNA analyse, heeft bevestigd dat de stammen één gemeenschappelijke hoofdwortel hebben. De drie levende stamresten hebben een omtrek van 13, 20 en 23 meter en de totale omtrek van de stammen is 68 m. De grootste hoogte is 22 meter. Eén van de stamdelen is daarmee al de dikste boom van Europa.

Uit betrouwbare afbeeldingen, opmetingen en beschrij-vingen uit 1780 is bekend dat het toen een reusachtige

holle boom was met een omtrek van 57,9 meter. Dit is de reden waarom het Guinnes Boek of Records haar de dikste boom ter wereld noemt. Dit vóór de Arbo del Tule, een cypres uit Mexico met een stamomvang van 38 meter, die als dikste, intacte, éénstammige boom ter wereld geldt.

Verbazingwekkend is ook dat de boom, die op slechts 8 kilometer van de krater van de Etna staat, een zeer actieve vulkaan, zo oud geworden is. De botanicus Bruno Peyronel uit Turijn schat de leeftijd van de boom op 3600-4000 jaar. Ze is daarmee ook één van de oudste bomen ter wereld. De eer van de oudste boom gaat naar een Bristlecone Pine (Pinus Longaeva) in de White Mountains in het oosten van Californië, waar deze uiterst traag groeiende soort op meer dan 3.000 meter in het hooggebergte groeit en waarvan er bij één exemplaar een ouderdom van meer dan 4600 jaar is vastgesteld.

De naam van de Castagno dei Cento Cavalli berust op een legende. Er wordt verteld dat in 1308 Giovanna, koningin van Aragon, op weg naar de Etna door een zware regenbui werd overvallen. Zij en haar gevolg konden onder een tamme kastanje van kolossale afmetingen schuilen. Men gaf de boom de bijnaam Castagno dei Cento Cavalli: kas-tanje van honderd paarden.


Sinds de Middeleeuwen zijn er veel beschrijvingen en vermeldingen van de boom. Zo vermeldde Don Petro Car-rera in 1636 dat in de holle boom wel 30 paarden gestald werden en een andere schrijver uit die tijd vertelde dat er een kudde van driehonderd schapen in had geschuild.

In 1745 werd de boom door de Siciliaanse overheid als natuurmonument onder bescherming geplaatst, samen met een andere reusachtige tamme kastanje in de buurt, de Castagno della Nave. Eén van de allereerste natuurbe-schermingsmaatregelen ter wereld.

In de tweede helft van de 18e eeuw werd de boom door enkele schrijvers (Giseppe Recupero en Alberto Fortis) als vervallen beschreven met de vermelding dat in de boom een hut was gebouwd. De boom werd door veel adellijke reizigers tijdens hun “grand tour” door Europa bezocht en getekend, o.a. door Jean-Pierre Houël, die in zijn hoofd-werk Voyage pittoresque de la Sicile, de Malta e Lipari uit 1787 de boom schilderde (zie kleurenafbeelding). Op zijn schilderij is ook de door Recupero vermelde hut te zien.

In 1865 waren er nog in vijf stamdelen over waarvan de drie bovengenoemde reuzenstammen nu nog in leven zijn. In 1923 overleefde de boom een brandstichting. Volgens geruchten was de brand gesticht door inwoners van het naburige stadje Giarre, als wraakoefing omdat Sant’Alfio, dat tot dan toe een deel van Giarre vormde, zelfstandig wilde worden.

De boom was eeuwenlang bezit van een adellijke familie die haar als prieel voor feestmaaltijden gebruikte. Ze is in

1965 onteigend en tot nationaal monument verklaard. In 2008 is ze opgenomen in het register van het Unesco Werelderfgoed.

In de buurt staat nog een oude reus van een tamme Kas-tanje, de al genoemde Castagno della Nave (Kastanje van het schip). Aan de kust bij het dorp Mascali, staat, zicht-baar vanuit de Egeïsche Zee, deze reus met een stam-omtrek van 22 meter en een hoogte van 15 meter. Ze diende volgens de overlevering als baken voor zeevaar-ders. Ze geldt als de op één na oudste en dikste boom van Italië en waarschijnlijk ook van Europa.

Ook in andere landen staan reuzen van tamme kastanjes. In Pont l’Abbé in Bretagne (Frankrijk) staat een 800-1000 jaar oud exemplaar met een stam omtrek van 15.03 m. In het Engelse Tortworth staat er een met een omtrek van 11 meter, die echter in de 18e eeuw nog een omtrek van 15 meter had. Deze is meer dan 600 jaar oud.

Zulke reuzen hebben we niet in ons land, al is ook onze dikste boom, de Kabouterboom te Beek bij Ubbergen, een imponerende tamme kastanje met een stamomtrek van naar schatting 8.50 meter. De meningen over de dikte verschillen omdat de boom op een steile helling staat, waardoor het discutabel is hoe je de hoogte van 1.30 bo-ven de grond die voor de plaats van de stamomtrek wordt gehanteerd, moet meten. Meet je boven aan het wortelge-stel is het minder, onderaan meer dan 8.50 m (zie kleuren-afbeelding). Hoerna nog een overzicht van onze grote tamme kastanjes.

Jan Veel.

Tamme Kastanjes in Nederland met een stamomtrek van meer dan 6 meter

Plaats hoogte Stamomtrek in cm Ouderdom Jaar Meting Drie z.g. Kabouterbomen op landgoed heerlijkheid Beek bij Ubbergen (Gld).

25 786 - 850 1400-1600 2001

Drietal Poortwachterbomen waaronder Hans en Grietje. Zijpendaalseweg. Arnhem

18 704 - 740 1650-1700 2007

Makkenweg 1, Holthees (Makken, gemeente Boxmeer NB)

18 660 1700-1750 ± 1990

Landgoed De Bijvanck. Bergh Gld, 22 640 1750-1800 2007 Beltrum Gld, Mariaplein/Kampstraat bij RK kerk 18 638 1853 2008 Kostedeweg, Linde bij Vorden, gem.Bronckhorst 21 600 ± 1850 2008

Enkele waardevolle tamme kastanjelanen en kastanjegroepen in Nederlands Limburg • Slek. gem Echt. Hoeve de Horst. Zeer waardevolle laantje met grote oude kastanjes van meer dan 20 m hoog, waaronder

een met een stamomtrek van 530 cm en een hoogte van 23 m. Plantjaar 1600-1700. • Linne. Zijweg van de Gulikerweg. Fraaie laan. Het grootste exemplaar heeft een stamomtrek van 380 cm Plantjaar 1750 –

1800. • Horn , kruispunt Napoleonsweg / Baexemerweg. Beeldbepalende groep kastanjes. Hoogte 22 m. De dikste heeft een

stamomtrek van 523 cm. Plantjaar 1700-1750.


Paardenkastanje Tamme kastanje

De dikste tamme kastanje in Frankrijk staat bij Pont L’Abbé in Bretagne en heeft een stamomtrek van ruim 15 m.

De dikste Engelse boom is de tamme kas-tanje te Tortworth. De stamomtrek is nu 11

m, maar was 15 m in 1722.


De dikste boom ter wereld staat op Sicilië: de Castagno dei Centi Cavalli in 1787 door Jean-Pierre Houël nog als holle boom afgebeeld. Toen met een stamomtrek van bijna 58 meter. De resterende stamdelen hebben een omtrek van 68 meter

Een deel van de huidige Castango dei Centi Cavalli

De naburige Castagno della Nave, met 22 m stamomtrek op één na Italië´s en Europa’s dikste boom

De Kabouterboom, een tamme kastanje bij Beek te Ubbergen is met 850 cm stamomtrek onze dikste boom.

Ze heeft in 2005 een brandstichting overleefd.

Vroeger, toen ik nog op de lagere school zat, zocht ik in de herfst wilde kastanjes onder een grote wilde kastanjeboom, naast een molen bij ons in de buurt. Van die kastanjes kon je dan, met behulp van afgebrande lucifers, allerlei figuurtjes maken. Maar ik zocht ze ook voor mijn opa die altijd kastanjes in zijn broekzak had, dat hielp tegen reuma zei hij. Om tamme kastanjes te verzamelen ging ik naar een tamme kastanjeboom aan de rand van het bos achter ons huis. Dat was nog leuker dan wilde kastanjes zoeken, deze kon je opeten en ze waren ook nog lekker ook. In haar bijdrage beschrijft Hubertine wat je nog meer kan doen met tamme kastanjes en Alie Mulder bespreekt ook dit keer weer, een recept voor het maken van een lekker wijntje.

Gerrit J Pollard.

De tamme kastanje De tamme kastanje met de Latijnse naam Castanea sativa groeit van nature in het Middellandse Zeegebied, Klein-Azië en langs de noordkant van Afrika.

De naam Castanea is waarschijnlijk afgeleid van de Griekse stad Kastanéia aan de kust van de Zwarte zee. De Romeinen veranderden de naam in Castanea. Sativa betekent gecultiveerd en nuttig. Er zijn vele soorten tamme kastanjes die onderling verschillen in smaak, tijdstip waarop ze rijp zijn, etc.

De bloei van de boom is meestal in juni en bestaat uit lange sliertige gelige katjes met aan de bovenzijde de mannelijke en aan de onderzijde de vrouwelijke bloe-men. Na de bestuiving ontstaan er aan de voet van die katjes, de nog kleine bolsters met daarin hele kleine kastanjes.

Volgens overleveringen waren het met name de Ro-meinse legioenen die de kastanjes als voedsel mee-brachten naar het Noorden. Nieuwe onderzoekingen heb-ben echter uitgewezen dat de tamme kastanje 200 jaar voor Chr. ook al in Noord Europa groeide.

De tamme kastanje en de eik behoren tot beukgewassen en kunnen honderden jaren oud worden. Samen met de olijfboom komt de tamme kastanje veel voor in Zuid-Europa vooral vanwege de voedzaamheid van de vrucht en de exploitatie van het hout. In de Middeleeuwen werden veel kastanjebomen door monniken gekweekt in kloostertuinen. De kastanje is vele eeuwen een belangrijk voedsel ge-weest voor mens en dier. Van het meel werd brood gebak-ken en werden varkens vetgemest. Ze werden dan ook de aardappel van de armen genoemd, toen de aardappel nog niet zo lang gekweekt werd en nog duur was.

De kastanjebossen in Zuid-Frankrijk leveren niet alleen hout en kastanjes, maar daarnaast groeien er ook vele eetbare paddenstoelen in die bossen.

De wilde zwijnen, die zich in het najaar tegoed doen aan de gevallen kastanjes in die bossen, zijn zeer gewild vanwege de bijzondere smaak van het vlees.

De tamme kastanje heeft een laag calorie- en vetgehalte en bevat veel zetmeel of koolhydraten. Bovendien bevat de kastanje veel vitamine C of ascorbinezuur wat belangrijk voor de chemische processen in ons lichaam. Ons lichaam kan deze vitamine niet zelf aanmaken en moet dan ook via ons voedsel zoals aardappels, groente en fruit opgenomen worden. Dit verklaart ook het feit dat de kastanje, vooral voordat de aardappel zijn intrede deed, een belangrijk voedsel was. Vroeger werd de kastanje meegenomen op lange zeereizen, vooral als remedie tegen scheurbuik.

Het tannine gehalte van de kastanjes in Zuid-Europa is aanzienlijk hoger dan in het noorden. Vooral Italië heeft dan ook een grote productie van tannine-extracten of looi-zuur dat gebruikt wordt in de leerlooierij.



Kastanjes zijn maar beperkt houdbaar. In de koelkast kun-nen ze ongeveer drie weken bewaard worden. Een andere methode is, invriezen geheel of gepureerd. Daarvoor wordt in de kastanjes een kruis gekerfd en worden ze in een oven verhit of in water gekookt, daarna afschrikken in koud wa-ter, afpellen, eventueel pureren en dan in de vriezer.

De kastanjes kunnen ook, van een kruis voorzien, direct los van elkaar worden ingevroren. Om de bevroren kastanjes voor het gebruik gemakkelijker te kunnen pellen, worden ze eerst in heet water gegooid.

Naast invriezen kunnen de kastanjes ook gedroogd worden op de verwarming of los van elkaar op een plaat in een goed geventileerde kamer. Na het drogen kunnen ze lan-gere tijd bewaard worden in een goed afsluitbaar blik.

Wanneer deze gedroogde kastanjes verwerkt moeten worden, worden ze eerst aan de bolle kant voorzien van een kruis en dan verhit in een oven of in kokend water en kan de buitenschil verwijderd worden. Om de tweede schil te verwijderen moeten ze nog een keer verhit worden. Gekookt en daarna gepureerd wordt in Frankrijk van tamme kastanjes een puree gemaakt, de z.g. crème de marron, die daar ook in blik te koop is.

Tamme kastanjes zijn ook geschikt om er jam van te ma-ken al dan niet aangevuld met bijvoorbeeld rozijnen of gember of men kan ze konfijten.

Wanneer je tijdens de herfst of in de winter Parijs bezoekt, kun je bij kleine stalletjes gepofte kastanjes kopen, die daar ter plekke, worden gepoft.

Een geheel andere toepassing van de producten van deze boom is een extract dat gemaakt wordt van de bladeren.

Dit extract werd vroeger bereid als medicijn tegen diarree en hoesten.

Ook werden de bladeren gebruikt bij brandwonden. Ze werden dan in heet water gedompeld vervolgens afgekoeld en op de wonden gelegd. In de literatuur worden vele voor-beelden genoemd waaruit de geneeskundige werking van de kastanjes en de bladeren zou blijken.

Gerrit J. Pollard.

Als de blaadjes van de bomen vallen en bomen hun kostbaarheden loslaten In de herfst, als de bladen van de bomen vielen of na een regenbui of harde wind periode, ging ik met de kinderen al vroeg naar buiten om op ons plein in Apeldoorn kastanjes te zoeken die van de boom waren gevallen. Ze werden zorgvuldig gedroogd en glimmend gepoetst. Er werden met prikkers mannetjes van gemaakt en er ontstonden prach-tige dieren die met een beetje fantasie op een woeste tijger leken of zelfs op een giraffe. In dit geval spreek ik over de wilde kastanje die je niet kunt eten.

In een bos in de buurt van Enschede wisten we de tamme kastanje te vinden en ik herinner me nog de eerste keer dat ik gepofte kastanjes probeerde te maken. In het recept dat bijgevoegd is bij dit artikel leest u hoe u het thuis moet doen en als u dan niet dezelfde fout maakt als ik dan wordt er resultaat goed en vrijwel geluidloos. Ik was vergeten de oventemperatuur te minderen dus de kastanjes knalden letterlijk de oven uit!

Van kastanjes zijn hele lekkere dingen te maken, denkt u maar eens aan puree bij wild, cake en de verwerking in

allerlei gerechten of in mijn geval jam met kastanje.

Kastanjes zijn heel gevoelig voor rot en insecten dus een nauwkeurige inspectie is aanbevolen. Hier volgen 3 recepten:

Gepofte kastanjes uit de oven Verhit de oven voor op de hoogste stand, met de bakplaat er in, zodat die ook goed heet wordt. Snijd de kastanjes met een scherp mes kruislings in. Open de oven, verspreid de kastanjes over de hete bakplaat en sluit de oven weer. Zet de oven op een iets lagere stand (ongeveer stand 5) en laat de kastanjes er 10 - 15 minuten in (als ze echt gaan "poffen", dus uit elkaar knallen, stop dan eerder). Haal ze dan uit de oven, laat ze een beetje afkoelen (zodat ze aan te pakken zijn) en pel dan de harde schil en zoveel moge-lijk van het velletje er af. Je kunt de gepofte kastanjes zonder meer eten, of met peper, zout en boter, of met suiker, stroop of honing. Of je kunt ze verder verwerken


Kastanjepuree zonder poffen Snijd de kastanjes met een scherp mes kruislings in. Kook ze in een pan met bouillon (zo dat ze bet onder staan) in 30 - 45 minuten gaar. Giet ze af (vang de bouillon op) en pel ze. Pureer ze met bouillon tot de gewenste dikte. Vermeng de puree met crème fraiche, zout en peper naar smaak

Kastanje jam met appel en walnoot. Schone potten een stuk of 6 Ingrediënten 1 kg kastanjes, 1 kg appels, 100 gr walnoten, 2 kg suiker, 2 citroenen Bereiding • Pers de citroenen uit en voeg het sap toe bij de geschil-

de appels • Voeg er iets water bij en kook alles in 20 of 30 min gaar. • Pers stukjes appel met de rug van een lepel zachtjes

door een zeef die boven een kom hangt en laat ze 1 uur uitlekken.

• Maak inkepingen in de kastanjes en kook ze in een grote pan met ruim water gedurende 20 minuten

• Schil de kastanjes zodra de warmte het toelaat en doe ze opnieuw 20 min in en pan met kokend water tot u er met een mes kunt insteken.

• Laat ze uitlekken en pureer ze met een beetje appelsap. • Meng het appelsap door de puree, voeg de grof gehakte

walnoten toe, weeg het mengsel en voeg evenveel sui-ker toe.

• Doe alles in een pan met dikke bodem en breng het al roerend aan de kook. Laat het 20 tot 30 min doorkoken. Blijf roeren want de jam zet snel aan.

• Om te controleren of de jam voldoende ingekookt is, laat u even een druppel op een koud bord vallen of op een stalen aanrecht. Als de jam goed opstijft kunt u de jam in goed gesteriliseerde potten doen, de pot sluiten en 5 min op zijn kop laten staan.

• De jam smaakt prima op geroosterd boerenbrood of bij een stukje goed vlees.

Ik wens u veel plezier een mooie kleurrijke herfst en een winter zoals we die allemaal in onze gedachte hebben.

Hubertine Wibier. [email protected]

Druiven aronia vlierbessenwijn 5 liter droog 12 % alcohol

Aroniavruchten en vlierbessen zijn allemaal rijp in augustus – september. Het is leuk om deze combinatie van vruchten voor een wijn te gebruiken. Vorig jaar september heb ik dit gemaakt. Het werd een mooie, dieprode wijn doordat aronia en vlierbes veel paarse kleurstof bevatten.

Benodigdheden voor 5 liter wijn: 2 kg druiven, 1 kg aronia, 5 kg vlierbessen, 1 kg suiker, 1 tl lepel pecto enzymen, 1 tl; lepel gistvoeding, 1 tl lepel wijngist. Werkwijze • Maak de aronia met een mes of in de keukenmachine • Doe alle (gekneusde/gehakte-) vruchten in een emmer

met 0,5 liter water. • Voeg pecto-enzym en gistvoeding toe. Strooi 1/3 deel

van de suiker ook in de emmer. Alles goed mengen.

• Tot slot 1 theelepel wijngist op de vruchtenmassa strooien; nu niet roeren.

• Dek de emmer af met een theedoek. (In deze fase is zuurstof nodig) Na een dag zal de (pulp-)gisting op gang gekomen zijn. Iedere dag twee tot drie keer de pulp doorroeren.

• Na 3 a 4 dagen de pulp zeven door een doek in een vergiet boven een emmer. Los de rest van de suiker op in 0,5 liter water Voeg het suikerwater hieraan toe.

• Doe de most in een 5 literse gistingsfles. Plaats het waterslot.

• De gisting duurt totaal ongeveer 3 à 4 weken. Dan is alle suiker omgezet in alcohol. En de wijn is droog.

• Hevel nu voor de eerste keer en in een schone fles. Vul deze fles met wijn aan met water tot onder de hals van de fles. De wijn gaat nu helder worden.

• De tweede keer hevelen na 6 weken en de derde keer nog eens 8 weken later. Na het hevelen moet de fles steeds vol zijn.

• Drie kwart tot een jaar na het opzetten van de wijn bottelen (als de wijn stabiel is).

Veel succes met deze wijn. Alie Mulder, Wijngilde de Braamstruik Groningen

Informatie over de aronia staat op de website van Wijngilde ‘de Braamstruik’: www.wijngildebraamstruik.nl, menuknop ‘wijn maken’. Veel algemene Informatie over het wijnmaakproces kunt u vinden op de site www.wijngaard.nl

Witte poederlaag op de bladeren De bloemenpracht suggereerde van voorjaar een grote oogst maar er zitten nauwelijks vruchten aan de boom. De bladeren krullen en verdrogen en de jonge scheuten lopen moeilijk uit of verdrogen. Op de bladeren zit een witte poederlaag. Grote kans dat de boom lijdt aan de schimmel Meeldauw (Podosphaera leucotricha). De meeldauwschimmel kan een behoorlijke schade veroorzaken aan onze vruchtbomen. Maar we kunnen er iets tegen doen.


Meeldauw De meeldauw (of ook wel witziekte) aantasting veroorzaakt een op wit poeder gelijkende schimmel. Het komt hoofdza-kelijk voor op appels en in mindere mate bij peren. Op pruim en kers komt het bijna niet voor.

De schimmelpluis leeft op de bovenkant van het blad en bij sterke aantasting op alle delen van de kruin. De schimmel voedt zich met voedsel uit het blad. De speciale zuigorga-nen waarmee de schimmeldraden zijn uitgerust, haustoriën genaamd, dringen door in de bladcellen om daar het voed-sel en water te halen die nodig zijn om de schimmel te ontwikkelen.

Cyclus Meeldauw kent twee soorten infecties namelijk een pri-maire en een secundaire infectie.

De primaire infectie overwintert in de vorm van een kluwen schimmeldraden dat mycelium genoemd wordt. Het liefst zit het mycelium in de eindknoppen van nieuwe scheuten. Na een zachte winter zijn aangetaste verzwakte knoppen nog sterk genoeg om in het voorjaar uit te groeien. Ze zijn dan een bron van infectie. In strenge winters verliezen de verzwakte knoppen hun winterhardheid en vriezen dood, de schimmel wordt dan ook gedood door gebrek aan voed-sel van de waardplant.

Zodra knoppen en eindknoppen uitlopen hervat de schim-mel zijn activiteiten en verspreidt dan een groot aantal sporendragers. Deze primaire infectiebron heeft een typisch meelachtig uiterlijk, dat overvloedig sporen (conidiën) vrij geeft. Door de wind worden deze conidiën verspreid en bij gunstige kli-maatomstandigheden gaan ze kiemen en geven aanleiding tot secundaire infecties.

De secundaire infecties vormen op hun beurt de besmet-tingsbron voor nieuw gevormde knoppen, die al kort na de aanleg aangetast worden. Aangetaste knoppen bieden minder weerstand tegen koude winters. Wanneer de tem-peratuur beneden de -22 °C. daalt worden de aangetaste knoppen vernietigd en de schimmel sterft af door voedsel-gebrek. De vruchtinfecties gebeuren rond de bloei. De meest gevoelige periode strekt zich vanaf groene knop tot einde bloei.

Infectievoorwaarden De meest "ideale" condities voor een infectie zijn er bij een buitentemperatuur van rond 20°C en bij droge omstandigheden. Natte bladeren zijn niet of moeilijk te infecteren omdat de sporen van het blad spoelen. De schimmel- sporen bevatten zelf voldoende water en voedsel om te kunnen kiemen als ze op het blad terecht komen.


De sporen bevatten 70% water. De kiemingsperiode is van half mei tot eind juni, wanneer de pas uitgekomen blaadjes 3 tot 6 dagen oud zijn, hoewel infecties mogelijk blijven tot het einde van de groeiperiode. In perioden met sterke groei is het gevaar voor infectie het grootst.

Natuurlijke bestrijding Om meeldauw te beperken moet men voortdurend aan-dacht hebben voor het volgende: • Een open kroon snoeien, snoeihout verbranden! • Bij wintersnoei de aangetaste uiteinden van de scheu-

ten zoveel mogelijk wegsnoeien, snoeihout verbran-den! Bij appel kunnen tijdens de winter de knoppen worden herkend waarin de schimmel overwintert. Aan-getaste knoppen kunnen worden herkend aan het uit-eenwijken van de knopschubben.

• Het hebben van een goed werkende drainage. • Zorg bij jonge bomen voor huisvesting voor de oor-

wormen, oorwormen vreten deze schimmels. • Voldoende vocht in de zomer en extra bemesting, om

de groeikracht te bevorderen. • Regelmatig inspecteren en aangetaste scheuten en of

bloemen verwijderen. • In het vroege voorjaar besmette knoppen (muizen-

oorstadium) verwijderen.

Chemische bestrijding Meeldauw kan ook effectief bestreden worden met een spuitzwavelpreparaat of een fungicide. Een lichte aan-tasting kan in veel gevallen behandeld worden vanaf de afbloei, bij een matige of zware aantasting kan men het beste voor de bloei, in het roze knopstadium, aanvangen. Middelen die door de plant worden opgenomen (systemi-sche middelen) hebben de voorkeur, omdat vooral het jonge blad erg gevoelig is voor meeldauw. Jong blad dat na het spuiten met een contactfungicide is gevormd, heeft geen bescherming tegen de schimmel. Het is aan te beve-len om regelmatig te wisselen van product met verschil-lende werkingsmechanismes (contactfungicide en syste-mische fungicide) om resistentie te voorkomen.

Gevoelige appelrassen Vaak herkenbaar aan de netvormige verruwing op de schil: Jonathan. Cox Orange Pippin. Schone van Boskoop. Transparente de Croncels. Benoni. Dubbele Bellefleur. Englisch Winter Goldpearmain. Gravensteiner.

Groninger Kroon. London Pippin. Manks Codlin. Perzikrode Zomerappel. Princesse Noble. Transparente Jaune. Summerred. Santana.

Gevoelig perenras: Précoce de Trévoux.

Jans Koops.

Dit keer in Buiten Geluiden een artikel over roofvogels. Deze vogels zijn al meer dan zestig jaar wettelijk beschermd in Neder-land, maar desondanks worden er jaarlijks vele roofvogels gedood en worden nesten vernietigd. De Werkgroep Roofvogels Nederland ( WRN ) spant zich in om deze vogels te beschermen. In het onderstaande artikel beschrijft Hanneke Sevink de activiteiten van de WRN.

Roofvogels hebben de steun van mensen nodig

Alle roofvogels zijn in ons land sinds 1941 wettelijk be-schermd. Toch worden er jaarlijks veel roofvogels om zeep geholpen door

kwade lieden met verkeerde motieven. De vogels worden op allerlei manieren gedood en/of verstoord: ze worden vergiftigd, geschoten, met klemmen en vangkooien gevangen, nesten worden doorgeschoten, nestbomen met nest en al omgehakt, eieren uitgehaald en jongen gedood door de nek om te draaien of ze dood te trappen, noem het maar op.


Om deze wrede verstoringen en roofvogelmoord tegen te gaan is in 1982 de Werkgroep Roofvogels Nederland (WRN) opgericht. Al meer dan 25 jaar brengen vele vrijwil-ligers roofvogelvervolging aan het licht en wordt in samen-werking met de politie (Regionale Milieu Teams) en de AID de juridische strijd aangegaan.

Toch is roofvogelvervolging na 25 jaar ook vandaag de dag nog zeer actueel! Zo heeft onderzoek aangetoond dat in 2008 571 nesten van vooral Buizerds en Bruine Kiekendieven zijn verstoord door mensen. Vermoedelijke daders komen uit allerlei hoeken. In Friesland blijkt

roofvogelvervolging nauw verweven te zijn met de bescherming van weidevogels ( zie Pol, 2008 ), maar ook zijn daders te vinden onder jagers (waarvan het grootste deel ter goed trouw is) en duivenhouders (ook hier gaat het om een kleine groep die verkeerd handelt).

In de strijd tegen de vervolging neemt het (broedbiologisch) onderzoek een belangrijke plaats in. Vrijwilligers inventari-seren een bepaald gebied op de verschillede soorten roof

vogels en proberen vast te stellen of een paartje een terri-torium heeft en of het tot broeden overgaat. De nesten worden in de loop van het broedseizoen gevolgd, aanteke-ningen worden gemaakt op nestkaarten en waar mogelijk worden de eieren geteld en gemeten en de jongen geringd en gewogen en gemeten (door gecertificeerde ringers). Aan de hand van deze gegevens kan een beeld worden gevormd van de betreffende populatie en de reproductie dat jaar.

Voor de vrijwilligers is dit een heerlijke bezigheid: lekker in de natuur zijn en volgen wat er zich afspeelt, Genieten van de prachtige vogels die een nest bouwen, paren, jongen verzorgen. Als de jongen eenmaal groot genoeg zijn worden ze takkeling en zijn in de directe omgeving van het nest te zien. Ze bedelen dat het een lieve lust is bij hun ouders om voedsel voordat ze in staat zijn zelfstandig door het leven te gaan.


Diegenen die geïnteresseerd zijn in de WRN en haar acti-viteiten kunnen lid worden (minimale bijdrage is slechts 12 euro per jaar). Met hun lidmaatschap ondersteunt men de activiteiten van de WRN. Leden ontvangen drie keer per jaar De Takkeling, het orgaan van de werkgroep, vol met verhalen van de mensen uit het veld.

Daarnaast organiseert de WRN ieder jaar voor de start van het broedseizoen een Landelijke Dag met allerlei lezingen voor een groot publiek. Natuurlijk is het mogelijk zelf mee te doen aan het onderzoek, het zoeken naar nesten en volgen van het broedproces. Geïnteresseerden kunnen terecht bij Hanneke Sevink 035-5421019 [email protected], of via website www.werkgroeproofvogels.nl contact opnemen met de provinciale coördinator. Op de website kan men ook terecht bij de WRN-winkel waarin allerlei roofvogelproducten te koop zijn (o.a. literatuur en T-shirts)

Hanneke Sevink Pol M, 2008. Evaluatie interventiestrategie roofvogelvervolging 2008. Politie Fryslân, Leeuwarden Foto’s Hanneke Sevink en Rob Schoemaker: Inge sperwers en een buizerd op vorige bladzij, jonge haviken te Huizen (NH) hierboven.

Laat uw eigen fruit persen Op enkele evenementen kunt u dit najaar weer uw eigen fruit tot sap laten persen.

Op zaterdag 24 oktober is er in de Fruithof te Frederiksoord een fruitpersdag (zie agenda). Daar is een kleine fruitpers aanwezig. Een week later op zaterdag 31 oktober op de Fruitdag in de museumboerderij Welgelegen bij de borg Verhildersum te Leens (Gr) is de Mobipers (zie foto hiernaast), een mobiele sappers weer aanwezig om van uw fruit sap te laten persen en gepasteu-riseerd in 5 liter pakken kunt u het dan mee naar huis nemen.2 jaar houdbaar en aangebroken 2 maand houdbaar.) De mobiele sappers staat buiten, mocht u naar binnen willen dan moet u € 3,50 entree betalen De sappers is ook voor vrijdag 30 oktober gereserveerd, u kunt dan terecht voor partijen appels > 150 kg. Op de fruitdag kan men partijen <150 kg laten persen. Mobipers neemt de planning en het afroepschema voor haar rekening. Men kan zich opgeven via e-mail adres: [email protected]””

Welkom nieuwe leden J.R.A. Bakker, Ouddorp Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen F. Bitters Hilversum T. Broek Wirdum H. Dijkgraaf Lochem D. Dokter Tzummarum J. Er Utrecht J. Grob Eibergen L. Jones Zandhuizen D.J.J. Kapers Borculo W.J. Ketelaar Apeldoorn R. Kikkers Eelde E. Kohen Oegstgeest Marneth Lichtenvoorde D. Mc Donald Reahûs B.W. Nikamp Goor

W. Oosterom Almen G.B. Pampiermole Winterswijk D. Rooks Marum C. Sleutjes Liempde J. Troost Sommelsdijk R. van Amerongen Ulft D. van den Bergh Finsterwolde van Gompel Amsterdam P. van Workum Andelst C.A.J. Vernooij Steggerda M. Vervoort Den Andel B. Waisfisz Bakkeveen H. Wichers Gorssel J. Winter Wagenborgen C.A. Zoutewelle ’s Hertogenbosch

mailto:[email protected]


Agenda Herfst 2009 18-20 sept. Deutsche Apfeltage te Ammersbek-Hamburg. De NPV brengt oude rassen in en helpt determineren. Appel van

het jaar 2009 is:Stina Lohmann. Zie:www.apfeltage.info. 19 sept. Dag van vergeten groenten en vergeten fruit in kwekerij De Cuynder, ’t Hoogezand 3, 8435 VR Donkerbroek (Fr)

met een groenten- en fruitshow. De kwekerij is gelegen in de buurtschap Hoogezand tussen Donkerbroek en Makkinga. De NPV is aanwezig om meegebracht fruit te determineren. 11.00 – 16.00 uur. Toegang gratis.

19 en 20 sept. Pompoenenfestival in Jellum nabij Leeuwarden. Het kleine dorp is feestelijk versierd met pompoenen in de vrolijkste kleuren en de meest vreemde vormen. Er is een bijzondere en uitgebreide markt. Ook de NPV is met een stand aanwezig. Bezoekers kunnen ook fruit laten determineren.

20 sept Twentse Landdag in het Abraham Ledeboerpark, te Enschede. NPV determineert bij het Millieu-educatief Cen-trum.

26 sept. Determineren op Erve Brooks te Gelselaar, Broekhuisdijk 5,7275 CB, te Gelselaar (Gld). 10-14.00 uur. Tel:0545-481371 of [email protected]. Toegang gratis. De NPV staat met een stand, waar ingebracht fruit kan worden gedetermineerd

26 sept. Themadag “Laand en Vrucht” van Landschapsbeheer Groningen te aan de Roderwolderdijk 60 nabij Hoogkerk. De NPV organiseert hier een Fruittentoonstelling en determineert fruit. 10.00 – 16.00 uur. Toegang gratis.

26 sept. 101ste Honing- en Bijenmarkt in Eerbeek (Gld). De NPV staat met een stand, waar ingebracht fruit kan worden gedetermineerd.

Zo.27 sept. Dag van de Duurzaamheid te Zutphen. Gebouw de Kaardebol, Harenbergweg 1,7204 KZ te Zutphen. De NPV is aanwezig om te determineren.

3 okt. Instructie in het determineren van diverse fruitsoorten in de boomgaard van de Fruithof te Frederiksoord. De cursusbijdrage is €25.-- en is gratis voor NPV-leden. Aanmelding bij Josje Regout: [email protected]. of 0172-571918 10. 30 tot 15.00 uur

3 okt.. Oude Rassenmiddag, bij het Fruitteeltmuseum te Kapelle (Zld.) Zoals de laatste jaren gebruikelijk was, determineren deskundigen van de NPV hier samen met lokale rassenkenners en Jocobus Bosschaerts (deskun-dige uit België).

Zo 4 okt. Markt bij Domein Hof te Dieren van 10-17.00u. ([email protected]) De NPV is aanwezig om te determineren. Za 10 t.e.m. ma 12 oktober 2009 EUROPOM, internationale fruittentoonstelling 2009, Alden Biesen, Kasteelstraat 6, 3740

Bilzen, België 10 okt. Ledendag NPV, tijdens Dag van ’t laandt te Niebert (Gr). Nadere informatie vindt u op blz. 6 van dit nummer.

Za 17 okt. Dag van de Groninger Geschiedenis. Gebouw Groninger Archieven naast het Hoofdstation van de stad Groningen. Op de buitenmarkt kan men Groningse streekproducten proeven. De NPV toont oude fruitrassen en determineert fruit. 11.00 –17.00 uur. Toegang gratis. Toegang gratis.

Za 17 en zo 18 oktober Jaarlijkse Fruitrassententoonstelling POM Noord-Holland bij de Stichting Historische Tuin, Uiterweg 32, 1432 AN Aalsmeer. 10.00 – 16.00 uur. Toegang gratis.

Za 24 okt. Fruitpersen in de Fruithof te Frederiksoord. De NPV is eveneens aanwezig om meegebracht fruit te determineren.

Wo 28 okt. Open determinatiedag in de Fruithof te Frederiksoord. Zie toelichten op blz 4. Toegang gratis. 31 okt. Fruitdag in museumboerderij Welgelegen, naast de borg Verhildersum te Leens (Gr.). Er is fruit te koop van oude

rassen uit eigen boomgaard. De NPV is aanwezig zijn om meegebracht fruit te determineren. 10.00 – 16.00 uur. Entree is € 3,50 (MJK is geldig).

Vooraankondiging algemene ledenvergadering. NPV Vooralsnog is deze gepland op 27 maart 2010, aanvang 14.00 uur. Plaats de Fruithof te Frederiksoord.

Herfst 2008 - NPV€¦ · Pomospost Herfst 2009 3 Gevraagd actieve leden In 1989 werd de...

Documents

Transcript of Herfst 2008 - NPV€¦ · Pomospost Herfst 2009 3 Gevraagd actieve leden In 1989 werd de...