De boomgaard van de Allersmaborg - NPV...Mantingerdijk 7, 9436 PN Mantinge E-mail:...

Herfst 2018

Kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging

De boomgaard van de AllersmaborgWat te doen bij extreme droogte

Kersenfestival in de Kromme Rijnstreek

De Pomospost is gedrukt op FSC®-papier en verstuurd in biologisch a� reekbaar

plastic. De Pomospost is klimaatneutraal geproduceerd.

Opmaak: Grafysk/Gerke A. Hofstra, Franeker

Druk: SMG-Groep

2013 CERTIF

IED

BY

De Pomospost is gedrukt op FSC®-papier en verstuurd in biologisch a� reekbaar

plastic. De Pomospost is klimaatneutraal geproduceerd.

ColofonPomospost is een kwartaaluitgave van Noordelijke Pomologische Vereniging

Secretariaat: Teun KooistraIt Leechje 16, 9086 CG Hempens

Website: www.npv-pomospost.nlE-mail: [email protected]

Redactie PomospostMarianne van Lienden: eindredactie en tekstcorrectie ad interimJan Veel: redactie, pomologische onderwerpen Erwin Lankheet: redactieBert Koppe: webmasterE-mail: [email protected] PomospostMantingerdijk 7, 9436 PN MantingeE-mail: [email protected] kopij:16 oktober en 16 januari

LidmaatschapU ontvangt de Pomospost bij het lidmaat-schap van de NPV en dit kan op elk moment ingaan. Het lidmaatschap kost € 31,-per jaar. Beëindiging van het lidmaatschap dient voor 1 december per e-mail of per brief doorgegeven te worden aan de lede-nadministratie.

Ledenadministratie: Stieneke van der WalE-mail: [email protected] en betalingenNL89INGB0000254692 t.n.v. Noordelijke Pomologische Vereniging te MidwoldeNPV-bestuurVoorzitter: Tammo KatuinE-mail: [email protected].: 0527-65 36 99Secretaris: Teun KooistraE-mail: [email protected] secretaris, documentatiecentrum: Marianne van LiendenE-mail: [email protected]: Heim NagelhoutE-mail: [email protected].: 0525-68 24 702e penningmeester, subsidies: Marien Zeilstra, E-mail: [email protected]

Leden:Roelf Koning (vicevoorzitter, promotie)Robert van der Tang (marketing), E-mail: [email protected]

Opmaak: Grafysk/Gerke A. Hofstra, Franeker

Druk: SMG-Groep

2013 CERTIF

IED

BY

| POMOSPOST HERFST 20182

Kersen spugen op het Kersenfestival.

6

Zonnebrandschade bij appel Jonathan.

29

NPV-nieuws 3Kersen telen is zijn werk en kersen zijn z’n hob-by. Dat geldt voor Theo Vernooy, die al jaren het Kersenfestival organiseert in Cothen (U). Een bezoek aan dit feest was voor een redactielid een goede aanleiding om dieper in te gaan op de moderne kersenteelt, waarbij oude kersenras-sen niet vergeten worden. Verder goed nieuws over de oude productieboomgaard Abelstok in Groningen, die binnenkort een opknapbeurt krijgt, mede door toedoen van de NPV. Erwin Lankheet stelt de Fruitgroep Achterhoek voor. Deze enthousiaste groep hobby- en beroeps-fruittelers, die zich alweer zes jaar bezighoudt met het moeilijke werk van het determineren van fruit, laat de praktijk van vruchtherkenning zien. In deze Pomospost vindt u ook Fruithof- nieuws over de opening van het Struunpad op 22 juli jl. Met het pad dat door de boomgaard slingert, wil de Fruithof meer bezoekers trekken.

Eet meer bio-producten 17In het vorige nummer van Pomospost stond het artikel ‘Stop met bio-producten’ van mili-euactivist en ecoloog Stijn Bruers. Hoewel pro-vocerend, vond de redactie het toch geschikt voor plaatsing. Op het artikel zijn twee reacties binnengekomen, een van Bonne Bruinsma en

een van Harrie van Noort. De redactie heeft beide teksten naar eer en geweten samenge-voegd vanwege overlappingen van de inhoud.

Pomologie 22In de serie ‘een oud huis met een boomgaard’ met bezoeken aan de Menkemaborg in Uit-huizen, het Nijsinghhuis in Eelde, het Iwema Steenhuis in Niebert en de Dekema State in Jelsum deze keer aandacht voor de Allersma-borg in Uithuizen. Daar werd een redactielid rondgeleid in de boomgaard door de boswach-ters van Staatsbosbeheer.De haskapbes staat in de belangstelling vanwe-ge de aandacht voor superfoods. Jan Veel heeft uitgezocht welke kwaliteiten deze bes heeft.

Kijk op de boom 29De droogte van de afgelopen maanden zal bij mensen met een boomgaard nog lang in de herinnering blijven. Erwin Lankheet heeft zich tot het uiterste ingespannen om zijn boom-gaard te redden van de verdroging en licht een en ander toe. Op het artikel ‘Solitaire bijen in de boomgaard’ in het zomernummer zijn diverse reacties bin-nengekomen. Samengevat komt het erop neer dat bij bestuiving altijd sprake is van een mo-mentopname.

Eet meer bioproducten.

17

Omslag: Schuttersreinette. Foto Lili Labouchere.

De boomgaard van de Allersmaborg.

22

Nieuws

In de regio

Midden:Melissa en Rudolf Jan den Beer Poortugael, tel.: 06-54 62 58 50 of 06-11 00 34 70e-mail: [email protected]

Zuid:Ger van Santvoort, tel.: 0493-49 26 56e-mail: [email protected]

OostErwin Lankheet, e-mail: [email protected]

Informatie enten, determinatie en oude fruitrassen:Stuur uw vraag naar: [email protected] of mail of bel met de voorzitter, Tammo Katuin, zie colofon.

Informatie over ziekten enplagen in bomen en fruit:Erwin Lankheet, e-mail: [email protected]

Regiovertegenwoordigers(informatie over NPV-activiteiten)

POMOSPOST HERFST 2018 3

Een onderzoek van de Université Laval in Quebec heeft uitgewezen dat proantho-cyanidinen (OPC’s) in blauwe bessen een gunstige werking hebben op bacteriën die agressieve tandvleesaandoeningen veroor-zaken. Het onderzoek werd gepubliceerd in het BMC of Contemporary and Alternative Medicine.Volgens gezondheidsorganisaties zijn tand-vleesaandoeningen vooral het gevolg van ontstekingen van het tandvlees en -bot. Deze ontstekingen worden veroorzaakt door in de mond aanwezige bacteriën. Ongeveer 47,2% van de volwassenen boven de dertig jaar lijdt aan een bepaalde vorm van deze aandoening en in de leeftijdscategorie boven de 65 jaar ligt dit percentage zelfs op 70,1%.De onderzoekers isoleerden de OPC’s van diepgevroren blauwe bessen. Vervolgens

werd er een microplaat verdunningstest uitgevoerd om het eff ect van de OPC’s op de groei van de bacteriën te beoordelen. Uit de resultaten bleek dat de OPC’s bij con-centraties tussen de 500 tot 3,9 ug/ml de bacteriegroei beduidend verminderden. De onderzoekers stelden eveneens vast dat de antibacteriële activiteit van de OPC’s ge-paard ging met schade aan de celmembranen van de bacteriën. De OPC’s beschermden de keratinocyten in de mond tegen aanvallen van bacteriën die bekend zijn onder de naam Aggregatibacter actinomycetemcomitans. Keratinocyten fungeren als belangrijke bar-rière tegen fysische, bacteriële en chemische stoff en die plaatselijke celbeschadigingen veroorzaken en bijdragen aan het ontstaan van ontstekingen. Keratinocyten in de mond kunnen dus mogelijk een rol spelen in het

voorkomen van ontstekingen in de mond.Bovendien is aangetoond dat de OPC’s uit blauwe bessen macrofagen in de mond be-schermen, dit zijn witte bloedcellen die es-sentieel zijn voor het afweersysteem. De OPC’s blokkeerden daarnaast de molecu-laire route die tot ontstekingen leidt en de grootste veroorzakers van tandvleesaandoe-ningen zijn.Hoewel er nog meer bewijs nodig is, bevesti-gen de uitkomsten van dit onderzoek eerde-re studies waarin de mogelijke antibacteriële en ontstekingsremmende eigenschappen van de blauwe bes zijn aangetoond.

Bron: www.symplythebes.nl

Blauwe bessen bezitten antibacteriële eigenschappen

De weerextremen in dit jaar zullen gevolgen hebben voor de fruitoogst.In het voorjaar heeft het in het oosten en zui-den van het land een aantal nachten zo ernstig gevroren dat de bloesems van de peren- en ap-pelbomen zijn bevroren. De hoop was dat het nog goed zou komen, maar dat gebeurde niet.De droogte daarna in juni en juli leidde op sommige gronden tot verminderde vrucht-groei. Jonge vruchten kregen te weinig vocht. Bij appels was er veel voortijdig vruchtval. Vruchtval is een vaak voorkomend verschijn-sel dat ook wel junival wordt genoemd, maar die was dit jaar erg groot en langdurig. Daar waar eerst weinig junival was, lieten vooral appelbomen gedurende zomer veel vruchten vallen. Ook hebben veel appels zonnebrand-

verschijnselen. Perenbomen hadden minder last van de droogte en van junival, omdat ze door hun penwortel dieper wortelen. De peertjes vielen niet af, maar bleven klein. De perenbloei duurde dit jaar bovendien erg kort, slechts vier dagen in plaats van de normale twee weken vorig jaar. Dat heeft de bestuiving verminderd en daardoor is de opbrengst lager. Wat opvalt is, dat de oogst van de bomen op de zwakke onderstammen dit jaar later valt dan die op sterke onderstammen, terwijl dat normaal andersom is. Wellicht dat dit met de capaciteit van de wortels te maken heeft om vocht op te nemen.Het NFO (Nederlandse Fruittelers Organisa-tie) constateert grote verschillen per regio. Dit komt doordat sommige waterschappen be-

perkingen oplegden aan boeren en fruittelers die het land wilden besproeien. Onder meer in Zeeland zijn een aantal ‘dramatische per-celen’. In andere regio’s was geen sprake van maatregelen.Al met al zullen de appels en peren dit jaar in doorsnee wat kleiner zijn. Ook zal de oogst van vruchten, die geschikt zijn voor verse consumptie, dus zonder beschadiging door bijvoorbeeld zonnebrand, lager uitvallen dan eerder geraamd. Dit zal het fruit voor con-sumenten mogelijk wat duurder maken. De smaakkwaliteit van de vruchten zal door de vele uren zonneschijn uitstekend zijn.

Bron: Fruitteelt, nrs. 15 en 16, 2018.

Appels en peren dit jaar kleiner


Volgens onderzoekers van het Karo-linska Instituut in Zweden worden de gezonde eigenschappen van no-ten schromelijk overschat. Zij volg-den meer dan 61 duizend volwas-senen gedurende 17 jaar en hielden uitgebreide gegevens bij over hun eetgedrag en levensstijl. Degenen die iedere dag een handvol noten aten, hadden minder risico op een hartinfarct, hartfalen, voorkamer-fibrillatie en beroerte, wat ook in eerdere studies werd aangetoond, maar als gecorrigeerd werd voor mogelijke beïnvloedende factoren, bleef enkel het verminderd risico op voorkamerfibrillatie overeind. De noteneters bleken namelijk over het algemeen gezonder te leven: ze rookten minder, aten meer groen-ten en fruit, deden vaker aan sport en waren slanker en jonger.De onderzoekers besloten dat noten op zich niet bijdragen tot de ver-minderde risico’s, maar de algehele gezonde levensstijl. Enkel het ver-minderd risico op voorkamerfibril-latie bleef lichtjes overeind.

Hoe moeten we dit nieuws in-terpreteren?Er is niets mis met noten: ze zijn ge-zond en passen in een evenwichtig eetpatroon, op voorwaarde dat je

kiest voor ongezouten noten zonder krokant jasje of chocolade omhul-sel. Noten bevatten wel veel vet (45 tot 70%, a°ankelijk van de soort) en daarom is een handvol per dag ruim voldoende. Het gezonde imago van noten werd de voorbije jaren mogelijk over-dreven in diverse studies, waarbij telkens wel de bedenking gemaakt werd dat noteneters mogelijk een gezondere levensstijl hebben dan mensen die weinig noten eten. In deze Zweedse studie werd voor het eerst met een uitgebreide lijst beïn-vloedende factoren rekening gehou-den. Conclusie:De gezonde eigenschappen van no-ten werden de voorbije jaren moge-lijk te veel opgeblazen. Deze nieuwe studie toont dat regelmatige no-teneters er over het algemeen een gezondere levensstijl op nahouden. Niet de noten op zich, maar het ge-heel aan gezonde leefgewoonten vermindert het risico op hart- en vaatziekten.

Bronnen:Larsson S, Drca N, Björck M et al. Nut consumption and inci-dence of seven cardiovascular

diseases. Heart Published Online First 16 April 2018. doi: 10.1136/heartjnl-2017-312819https://www.acsh.org/news/2018/04/18/nuts-may-not-be-amazing-previously-thought-12855https://www.gezondheidenweten-schap.be/gezondheid-in-de-media/worden-de-gezonde-eigenschap-pen-van-noten-overschatZie voor praktische informatie over noten de Vlaamse website:https://www. gezondleven.be/themas/voeding/voedingsdriehoek/noten-en-zaden

Hugo Weckx, 18 mei 2018

Worden de gezonde eigenschappen van noten overschat?

Juglans regia ‘Buccaneer’, walnoot. Foto: Erwin Lankheet.

Blauwe bes in bewegingOp 14 juli jl. vond het consumentenevenement ‘Blau-we bes in beweging’ plaats. Zeventien telers verspreid over heel Nederland stelden hun deuren open voor publiek. Door middel van rondleidingen, proeverijen en zelfpluk maakten bezoekers kennis met de blauwe bes. Ook werden er diverse andere activiteiten geor-ganiseerd. Het blauwe bessen platform kijkt terug op een zeer geslaagd tweedaags evenement.Wilt u meer informatie, kijk dan op de website: www.simplythebes.nl

Bron: biojournaal.nl

OproepWilt u uw juiste e-mailadres doorgeven

aan de secretaris? Het doel hiervan is dat

we u een uitnodiging kunnen sturen voor

activiteiten met fruit die we in uw

omgeving willen organiseren, zoals een

snoeicursus, excursie of lezing.


Genonderzoek in appels leidt tot betere veredelingDe Italiaanse onderzoeker Mario di Guar-do mag de Award Professor Albert Soenen 2018 in ontvangst nemen. Hij ontvangt 2.500 euro voor zijn onderzoek ‘Investi-gating the fruit texture genetic control in apple and its interplay with the production of volatile compounds using multi-family based analysis and genome wide associ-ation mapping’. Zijn bevindingen zullen leiden tot een gesofisticeerde vorm van veredeling om in een vroeg stadium goed bewaarbare en lekkere nieuwe appelrassen te selecteren.Om de drie jaar organiseert de Stichting Professor Albert Soenen een awarduitrei-king waar een geldprijs van 2.500 euro aan vast hangt. Jonge onderzoekers kunnen hun onderzoek indienen, onder de vorm van een doctoraatsthesis. Het belangrijkste doel van de Stichting is het ondersteunen van het wetenschappelijk onderzoek naar fruit en fruitteelt. “De Stichting Professor Albert Soenen werd opgericht naar aanlei-ding van het emeritaat van professor Albert Soenen, de eerste directeur van het Opzoe-kingsstation van Gorsem, de oudste van de drie instellingen die sinds 2006 pcfruit (Proefcentrum fruitteelt, red.) vormen,” al-dus Inge Moors, voorzitter van pcfruit en gedeputeerde van Landbouw.“Voor de 13de prijs waren er zes genomi-neerden uit vier verschillende Europese landen die aan vier verschillende univer-siteiten hun doctoraat behaald hebben”,

legt professor Schoonheydt, voorzitter van de Stichting Professor Albert Soenen, uit. “Een jury van experten beoordeelde de werken op wetenschappelijke kwaliteit, originaliteit, taal en vorm en mogelijke impact op de fruitteelt. De wetenschap-pelijke kwaliteit van al de ingediende werken lag zeer hoog.” Er kan natuurlijk maar één winnaar zijn. Dit jaar ging de eer naar het on-derzoek van de Italiaan Ma-rio di Guardo.Het onderzoek van di Guardo toont aan welke genen van de appel verantwoor-delijk zijn voor de textuur van vruchten, meer bepaald hoe de hardheid, knappe-righeid en vezeligheid van de vruchten ervaren wordt. Daarnaast onderzocht hij de veranderende activiteit in de genen ge-durende de bewaring van de appels en dus de invloed op de kwaliteit van de vruchten. Tegelijkertijd toont hij aan hoe vluchtige aroma’s van een appel mee evolueren met deze wijzigingen in de activiteit van de ge-nen die de kwaliteit van de appel bepalen. Deze bevindingen zullen leiden tot toepas-singen van Marker Assisted Breeding, een gesofisticeerde vorm van veredeling om in een vroeg stadium goed bewaarbare en lek-kere nieuwe appelrassen te selecteren.

Dit bekroonde onderzoek is van groot belang voor het inzicht in de genetische achtergronden van het uitstalleven, de bewaarbaarheid en de smaakontwikkeling van appels. Dit is erg belangrijk voor de Jonagold en voor de selectie van nieuwe appelvariëteiten die hier in de toekomst zullen worden aangeplant.

BronVlaams infocentrum landen tuinbouw (VILT), eigen verslaggeving, 8 juni 2018Meer informatie kunt u vinden op de web-site: http://www.vilt.be/nl_BE/

Jonagold. Foto POMologische Vereniging Noord-Holland.

Omdat Lili Labouchere en Marten Pelle-boer zijn gestopt met respectievelijk de eindredactie en het redactiewerk en Ma-

rianne van Lienden op verzoek van de re-dactie tijdelijk het eindredacteurschap op zich genomen heeft, zoeken wij zowel een

hoofdredacteur (m/v) als een redactielid (m/v). De tijd die een redactielid aan ver-gaderen kwijt is, valt erg mee, slechts vier keer per jaar en minder dan een dagdeel per keer. Als je ervaring hebt met het redigeren van een tijdschrift en/of graag bezig bent met het verzamelen en schrijven van artikelen voor de Pomospost of andere media, nodi-gen wij je uit te reageren.Heb je interesse? Neem dan contact op met Marianne van Lienden, tel. 0593-562222 of stuur een e-mail naar [email protected]

De redactie

redactieleden Pomospost

NPV NIEUWSNPV


Nostalgisch Kersenfestival in de Kromme RijnstreekNa een daling van de kersenteelt tot een dieptepunt van tweehonderd hectare rond de jaren tachtig zit de teelt van zoete kersen nu in de lift. In 25 jaar is deze teelt explosief gegroeid tot 570 hectare in 2018 (Bron: CBS). Nieuwe rassen leveren meer op en de verkoop aan huis stijgt. Aanleiding voor een bezoek aan het Kersen-festival van fruitbedrijf Vernooy in Cothen (U).

Hoog- en laagstambomenTheo Vernooy (1960) en zijn vrouw bezitten in Cothen (bij Wijk van Duurstede) een modern fruitbe-drijf met volgens eigen zeggen “een knipoog naar het verleden en met de grootste sortering van nieuwe en oude rassen in de Kromme Rijn-streek”.Op dit fruitbedrijf met 24 hecta-re appels en peren met daarnaast 16 hectare kersen is de kersenteelt geen bijzaak. Vernooy teelt vijftig kersenrassen in zijn bijna 40 jaar oude hoogstamboomgaard van 1,5 hectare en de nieuwe kersenrassen in de laagstamboomgaard.

KersenfestivalSinds 2001 wordt het Kersenfesti-val het laatste weekend van juni in de hoogstamboomgaard gehouden die hij beplantte met veelal Oud-hollandse kersenrassen zoals Variks Zwart, Hedelfi nger en Inspecteur Löhnis. Dit jaar op zaterdag 30 juni en zondag 1 juli, twee zonovergo-ten dagen die - zoals gewoonlijk - duizenden bezoekers trokken. Een weekend lang herleeft de oude ker-sentijd, voor iedereen een feestelijke tijd in de jaren vijftig van de twin-tigste eeuw en nu weer. Jong en oud konden weer twee dagen genieten, zowel van het prachtige zomerweer als van kersen met allerlei demon-straties eromheen. Veel onderdelen van het programma keren ieder jaar

terug, zoals de verkiezing van de Kersenkoningin en de Kersenprin-ses, de blaasmuziek en het kersenpit spugen voor een goed doel. Ook het ‘wrakken’ van de kersen, dat wil zeg-gen het sorteren van de kersen.Onder andere de Koninklijke Ne-derlandse Jagersvereniging was aanwezig met jagers en hun jacht-honden om het publiek hun werk te tonen. Grappig was dat sommige honden eerst speurden naar valker-sen die snel opgeslokt werden, voor-dat ze op zoek gingen naar de prooi. Het ‘treintje’ van fruitkisten op wie-len met houten bankjes erin, dat getrokken wordt door een tractor, reed slingerend door de percelen met laagstamfruit. Jammer dat er onderweg niet gestopt kan wor-den, bijvoorbeeld bij de rode bessen, want wat zou je ze graag proeven…

Hoogtepunt in de jaren vijftigIn de jaren vijftig van de twintigste eeuw beleefde de kersenteelt haar

Overkapte laagstamkersen.Kersenhoogstam.


hoogtepunt met een jaarlijkse pro-ductie van twintig miljoen kilo ker-sen. Er was zo’n vijfduizend hectare kersenboomgaarden, voornamelijk in de rivierkleigebieden langs de grote rivieren (Betuwe, Utrecht, Maas en Waal en in Noord- Lim-burg). Ook Zuid- en Midden- Lim-burg, de Noord-Brabantse zand-gronden en Zeeland kenden centra van de kersenteelt. Veel eigenaren verpachtten hun boomgaard vlak voor de oogst tijdens zogenoemde ‘kersenverkopingen’. Deze vonden meestal plaats in cafés. Een deel van de kersen werd rechtstreeks vanuit de ‘kersenhut’ bij de ingang van de boomgaard verkocht. De rest ging naar de veiling. Het is dan ook geen toeval dat de landwinkel en schen-kerij van de familie Vernooy de Kersenhut is genoemd, want in de Kromme Rijnstreek zeggen ze dat de kersen overal “onder het hut” te koop zijn.

In de kersentijd gingen bedrijven in de streek vier tot zes weken dicht, omdat iedereen met de kersenoogst bezig was. Mannen plukten, vrou-

wen sorteerden, kinderen verjoegen de spreeuwen en de allerjongsten gingen met een emmer de boom-gaard in om kersen te rapen voor thuis.

Laagstammen in opkomstVanaf de jaren zestig nam het aantal kersenboomgaarden in de Kromme Rijnstreek en de rest van Nederland sterk af vanwege de vele teelttech-nische redenen. Het dieptepunt van 198 hectare, verspreid over 269 be-drijven lag rond 1980. 90% van de kersen kwam uit het buitenland; dat is trouwens nog steeds zo.Als gevolg van nieuwe ontwikkelin-gen, onder andere door de komst van laagstamboomgaarden in de jaren tachtig, werden weer kersen-boomgaarden aangeplant. Niette-min zijn alle veilingen in deze streek verdwenen.

KersenmuseumDe fruitveiling van Wijk bij Duur-stede werd op 9 juni 1949 in ge-bruik genomen en heeft vijftig jaar bestaan. Ondanks de cultuurhis-torische waarde, de architectuur en authenticiteit is het niet gelukt dit gebouw als Rijksmonument te behouden voor de toekomst. Het gehele fruitveilinggebouw werd gesloopt, maar de veilingklok, de banken en het tegeltableau zijn be-waard gebleven. Deze voorwerpen hebben een nieuwe bestemming gekregen in het museum van de fa-milie Vernooy. In de verschillende

De Kersenkoningin.

Het treintje dat de bezoekers langs het laagstamfruit leidt.


ruimtes ontdekt de bezoeker wat er komt kijken bij het telen van kersen. Begrippen als traditie, trots, cul-tuur, mooie verhalen (die je hoort in het nagebouwde café) en nostalgie (er hangt en staat een verzameling oude gebruiksvoorwerpen, inclusief een oude trekker). De afmijnzaal met de originele klok, de bankjes en alle overige zaken kan in de oor-spronkelijke staat bezichtigd wor-den en zelfs het spel van het bieden kan beoefend worden.

Ladders heten hier ‘leren’De pluk gebeurde vroeger met lad-ders, ‘leren’, van soms wel tien me-ter lang. Tijdens het Kersenfestival staan er voorbeeldig onderhouden ladders in de hoge kersenbomen. In een van die kersenbomen demon-streert een jonge werknemer van Vernooy de pluk op een dergelijke

ladder, waarbij hij een oude, rieten plukmand gebruikt, de zogenaamde hoenderik. Een vrouw, die de jonge-man iets wil vragen en daartoe haar voet op de onderste sport zet, krijgt onmiddellijk te horen dat beklim-ming van de ladder niet is toege-staan. Dat is meteen een illustratie van de vooruitgang in de 21ste eeuw waarin risico’s met regels afgedekt zijn.Een ladder werd (en wordt nog steeds) een ‘leer’ genoemd in de hoogstamboomgaard. Dit was het belangrijkste en ook het duurste stuk gereedschap om de kersen te kunnen oogsten. Er moest dan ook voorzichtig mee omgegaan worden. De beste kersenplukkers kregen de langste leren en de hoogste bomen.Het maken van een leer was am-

bachtelijk werk. De lerenmaker maakte van het beste essenhout eerst twee lange latten. Deze moes-ten exact hetzelfde van formaat zijn. De ladders worden naar boven toe steeds smaller. Vervolgens maakte hij de sporten en zette de leer in el-kaar.Hogere bomen vragen om langere leren. Zo zijn er leren met meer dan vijftig sporten en ladders die meer dan vijftien meter lang zijn die wel vijftig kilo wegen. Kersenplukkers die hiermee durfden te werken, wa-ren de helden van de boomgaard.Het verplaatsen van een leer is een moeilijke klus, die lang niet alle kersenplukkers zelf konden doen. Telkens weer werden de oudere plukkers geroepen om de leer te verzetten en in een volgende boom te zetten. Als de leer tijdens het ver-plaatsen toch dreigde te vallen, was het de kunst om hem dan maar in de boom te laten neerkomen. Als een leer op de grond viel, brak deze en kon hij niet meer worden gebruikt.Aan het einde van de oogsttijd wer-den en worden alle leren ‘gestreken’. Men haalde ze uit de bomen en leg-de ze op de grond om ze veilig op te bergen. Voordat de leren de opslag in gingen, werden ze stuk voor stuk ingesmeerd met gekookte lijnolie. Deze behandeling was noodzakelijk om het hout soepel en buigzaam te houden, omdat een leer met uitge-droogd hout snel zou breken. De ladder verkleurde erdoor van hout-kleur naar bijna zwart.Na deze klus was de kersentijd voorbij en brak de tijd aan van het De oude veilingruimte is in het Kersenmuseum opnieuw ingericht.

Kersenhandel in de Kromme Rijnstreek.

Vrouwen ‘wrakken’ (sorteren) de kersen.


Plukkersfeest met drank en sterke verhalen.De meeste kersenhoogstammen zijn echter verdwenen en vervangen door lage bomen. Bijna niemand wil er tegenwoordig op metershoge lad-ders staan. De ladders zijn museum-stukken geworden.

Onderhoud van hoogstamboomgaardenHoogstamboomgaarden zijn cul-tuurhistorisch erg belangrijk; zij sieren het landschap en helpen bij het behoud van biodiversiteit. Niet alleen de fraaie en beeldbepalende hoogstamboomgaarden, maar ook de knotbomen, houtsingels, poe-len en bosjes worden onderhouden door de hoogstambrigade, de vrij-willigersclub die alle moeite doet om het agrarisch erfgoed te behou-den. Het doel van deze vrijwilligers-organisatie is behoud en versterking van de hoogstamboomgaarden. In diverse delen van het land kun je ze vinden en dus ook in de Kromme Rijnstreek. In de herfst/winterperi-ode snoeien ze wekelijks hoogstam-

boomgaarden. Daarmee wordt de vitaliteit van de bomen versterkt.

BestuivingDe meeste oude kersenrassen heb-ben kruisbestuiving nodig. Als be-stuiver wordt een ander ras aange-plant, dat in dezelfde periode moet bloeien. Daarom is het vaak beter om twee bestuivers te planten. Plant dan drie verschillende kersenrassen. Voor het overbrengen van stuifmeel zorgen bijen, hommels en metsel-bijen (solitaire bijen). Vooral met-selbijen zijn ook actief bij minder gunstig weer (regen, wind).

FertigatieTijdens een rit met het kersentrein-tje wordt duidelijk dat Vernooy al-lerlei innovaties toepast in de fruit-teelt. De grote pomp met buizen in de sloot valt op tussen de verschil-lende percelen met pit- en steen-fruit. Het betreft hier het fertigatie-systeem. In de moderne fruitteelt wordt het bemestingsadvies vast-gesteld op basis van bodem- en wa-teranalyses. Met een dergelijk sys-

Ladders of 'leren'. Hier wordt de kersenpluk van vroeger gedemonstreerd.

De bijenstal.


teem dat bestaat uit een pomp, een mestunit en een systeem van hoofd-leidingen en verdeelleidingen, kan de mest- en zuurgift zeer nauwkeu-rig gedoseerd en exact afgestemd worden op de eerder afgenomen bladanalyses en grondmonsters. Zo ontstaat de meest optimale bemes-ting, of het nu gaat om frambozen, appels, peren, aardbeien, kersen of aanverwante teelten.

Ziekten en plagenKersentelers bestrijden ziekten en plagen op verschillende manieren. Het gebeurt zo veel mogelijk met middelen die het milieu ontzien. Tegen bladluis spuiten telers één keer per jaar met Pirimor, een mid-del dat alleen luizen doodt. Rond de bloeitijd spuiten de telers uit voor-zorg nog tegen de schimmels Moni-lia en Botrytis.Plastic zakjes of omgekeerde (terra-cotta of zwarte, plastic) bloempot-ten, gevuld met stro, worden in de bomen opgehangen als behuizing voor oorwurmen, die er overdag in slapen. ’s Nachts klimmen ze de boom in en eten ze algen, bladlui-zen, eitjes en larven van insecten. Ze overwinteren onder de boom in een nest in de grond.Koolmezen zijn ook welkom in de boomgaard, doordat zij veel ‘on-gedierte’ eten. Voor hen worden er nestkasten opgehangen.De aantasting door de suzuki-fruit-

vlieg in kersen neemt toe. Hij is aangetroffen in zes boomgaarden in Midden-Nederland en Utrecht. In enkele gevallen was er sprake van een zware aantasting. In ander zachtfruit is tot nu toe geen scha-de gezien. Er is een toename van de aantasting geconstateerd, onder andere in de rassen Merchant en Kordia. In één geval was circa 40 procent van de vruchten aangetast. In één boomgaard met aantasting in de vroege kersen werden begin juli eieren in het ras Regina gevonden. In een dergelijke risicosituatie is het verstandig om de volledige rij-ping niet af te wachten, vervroegd te oogsten en het geoogste product snel te koelen. Om uitbreiding van de aantasting te voorkomen, moet overrijp fruit snel uit de boomgaard worden verwijderd.De moderne kersenboomgaard is overkapt. Met netten of een overkapping weren telers zich tegen spreeuwen, hagel, storm en hevige regen. Er bestaat insectengaas tegen de suzuki-fruitvlieg.

OnderstammenHoogstambomen zijn acht tot tien meter hoog; er staan 80 tot 150 bomen per hectare in een hoog-stamboomgaard. Laagstambomen worden ongeveer drie meter hoog.

Daarvan staan er veel meer, duizend tot tweeduizend. Ze zijn veel dichter op elkaar geplant. De bomen blijven klein, omdat ze op zwakgroeiende onderstammen zijn geënt. Beken-de onderstammen zijn Limburgse Boskriek, Gisela 5 en Colt. Gisela 5 wordt het meest toegepast.Laagstambomen hebben veel voor-delen. Ze zijn al productief na twee tot drie jaar. Het plukken gaat veel gemakkelijker. Bovendien is dit werk niet gevaarlijk, want er wordt vanaf de grond geplukt. Alleen voor de hoogste takken is een lage ladder nodig.Oude rassen zijn meestal veel klei-ner en zachter dan moderne, bij-voorbeeld de kersen van het oude ras Variks Zwart zijn klein en zwart en alleen geschikt om vers te eten. Een bijna zwarte taart smaakt heer-lijk, maar ziet er onaantrekkelijk uit.De hobbyteler kan met succes ker-sen telen in zijn tuin, de grond mag echter niet te nat zijn. Als je plek hebt voor slechts één boom, kies je een zel�estuivend ras. Van een kruisbestuiver plant je er minstens twee om vruchten te krijgen. Goe-de rassen voor particulieren zijn bijvoorbeeld Johanna of Merton Premier. Een tip: pluk op tijd om de vogels voor te zijn.

De pomp en de buizen van het fertigatiesysteem.

Kalender voor zoete kersen (Prunus avium)

Nieuwe rassen laagstambomen*Week 1 BurlatWeek 2 Van, Bellise, MerchantWeek 3 Giorgia, Poisdel, FolferWeek 4 Merton Premier, Cristelina, Vanda, SambaWeek 5 Summit, Sylvia, Castor, Sunburst, Hartland, Canada GiantWeek 6 Tamara, Kordia, VanWeek 7 Karina, LapinsWeek 8 Fertard, Kelleris, Regina

Oude rassen hoogstambomen*Week 1 Vroege van Spithoven, Frühe Rote Meckenheimer, Vroege DuitserWeek 2 Maaikers, PolluxWeek 3 Variks ZwartWeek 4 Mierlo’s Zwart, MarkiesWeek 5 Wijnkers, NapoleonWeek 6 Hedelfinger, Inspecteur Löhnis

* Beide overzichten zijn samengesteld door Vernooy in Cothen (U). Andere kersentelers kunnen andere rassen in hun assortiment hebben.


KersenkalenderKersentelers hebben verschillende rassen aangeplant, waardoor ze zes tot acht weken lang kersen kun-nen aanbieden. Een ‘kersenweek’ heeft tien dagen. Het begin van de ‘kersenweken’ is a°ankelijk van de standplaats van de boom en van het klimaat. In Nederland loopt het ker-senseizoen van juni tot en met au-gustus. In de regel beginnen de ker-senweken in Duitsland eind tweede helft mei.De vroege kersen luiden het begin van de kersentijd in. In de jaren vijf-

tig van de vorige eeuw bloeide het ras Früheste der Mark het vroegst en was het vroegst plukrijp. Op het fruitbedrijf van Vernooy is het vroege ras Frühe Rote Mecken-heimer en de Vroege van Spithoven als hoogstam aangeplant. De ker-

senkalender laat de verschillende rassen en hun pluktijd zien (kader).

BronnenGrün ist Leben. BdB Handbuch, Teil VI Obstgehölze, Pinneberg 1985Commissie voor de rassenlijst voor fruit, 7e beschrijvende rassenlijst voor fruit 1954, p. 78-88.Kersenkrant 2018. Website: www.krommerijnstreek.nlInformatie van het Kersenmuseum.Müller, Ariane, Alte Obstsorten, Stuttgart 1996, 2e druk, ISBN 3-440-07266-5A�eeldingen in Müller, Deut-schlands Obstsorten. Zie: http://www.bund-lemgo.de/download/Mu_776_ller-Diemitz_-_Deut-schlands_Obstsorten_-_Stei-nobst_1905-1930.pdfSilbereisen, R., Obstsorten-Atlas, Ul-mer 1996, 2e drukStichting Kersenboek Kromme Rijn-streek, juni 2006, 104 pp., ISBN 90-9020806-2UPOV cherry. Zie: http://www.upov.int/edocs/tgdocs/en/tg035.pdfWebsite www.kersenhut.nlWebsite www.houtwal.be/vakarti-kels/steenfruit/

Tekst en foto’s: Marianne van Lienden

Kordia.

BongerdDe oude bomen liggen om. VerlorenHun silhouet. Eén tak weerstaat de zaagMaar wordt versleept, wanstaltig en zo traagAlsof hij maar niet loskomt uit zijn sporen.

De tijd ligt op dit land in smalle voren,Geploegd in rechte lijnen, laag om laagEn rijke vruchten dragend tot vandaag van voor de dag dat ik hier werd geboren.

Nog dagen smeult het vuur dat kan verkillen.’s Nachts als het oplaait voor een ogenblikLijkt het alsof de jonge loten gillen.

Mijn grijze bongerd, as waarin ik stik.Wie zal nog ooit de diepe honger stillenNaar kersen uit mijn vaders hoenderik.

Yvonne Broekmans. Bron: Tot in de kersentijd!, p.16

ReceptKersengazpachoVoorgerecht Voor 4 personen

Ingrediënten1 potje gegrilde rode paprika 250 g kersen (vers of diepvries)1 komkommer, geschild 50 g feta (witte kaas)1 schaal Tasty Tom-tomaten 2 el olijfolie2 tl tabasco (flesje 57 ml)

BereidingDoe de inhoud van het potje gegrilde rode paprika (alles) in een kom. Snijd de komkommer en tomaten in stukken en voeg deze toe. Voeg de kersen (zonder steel en pit) en tabasco toe en maak alles met de staaf-mixer fijn en glad. Breng op smaak met peper.Verdeel de soep over 4 borden of glazen. Verkruimel de feta erover en besprenkel met de olijfolie. Serveer koud.

Bron: Zonnig fruit, een initiatief van Fruitmasters.

∑∏∑∏∑


Overzicht kersenrassenRasnaam Vruchteigenschappen Boomeigenschappen Bijzonderheden

Bellise middelgroot; rood tot donkerrood, zoet, matig aromatisch; steel middellang

middelsterke groei; zeer productief; bloei: zeer vroeg; bestuivers: Burlat, Merchant

herkomst: Frankrijk; kruising van Starking Hardy Giant X Burlat

Bigarreau Napoleon (Spaanse kers, Udense Spaanse, Spekkers, Rouaan)

middelgroot, hartvormig; bontgekleurde kers: wit met rode blos; hard en wrang

sterke groei, tamelijk opgaand, ijl; vrij vroeg vruchtbaar, heel goed en regelmatig; bloei: middenvroeg

herkomst: Frankrijk; barst bij regen; vatbaar voor monilia op natte gronden en voor bacteriekanker op lichte gron-den; geschikt voor verwerking: dit is de gekonfijte kers op gebak; laatrijp (midden en eind juli)

Burlat vrij groot tot groot, breedrond met duidelijke naad; rood tot donkerrood, glanzend, stevig, zoet, sappig, zuurgraad laag; steel kort en tamelijk dun; formaat steen: gemiddeld

de eerste jaren sterke groei, tamelijk opgaand, vrij vroeg vruchtbaar, regelmatig en goed; bloei: vroeg, bestuiving door andere vroeg bloeiende rassen, diameter bloem: groot; kelkbladeren vrij staand; bestuivers: Lapins, Sch-neiders, Samba

ca. 100 jaar geleden als toevalszaailing ontdekt door Léonard Burlat in het Rhônedal (Frankrijk); gevoelig voor barsten bij overvloedige regen en in combinatie met warm-te voor monilia; vrij lastig te plukken met steel: bij rijpheid laat de vrucht gemakkelijk los van de steel

Fertard donkerrood, vast vruchtvlees vrij sterke groei; bloei: vroeg; bestuivers: Penny, Regina, Karina

herkomst: Frankrijk

Frühe Rote Mecken-heimer

middelgroot, hartvormig, donkerbruin-rood, glanzend, lange vruchtsteel, aroma-tisch, zoet, sappig; pit laat gemakkelijk los van de vrucht; goed te vervoeren

vrij sterke groei, opgaand, dichte kroon, goed bezet met licht hangende, dunne gesteltakken, vroeg vruchtbaar, opbrengst heel hoog en regelmatig; bloei: vroeg, vorstge-voelig, bestuiving door andere vroeg bloeiende rassen

toevalszaailing, rond 1907 ontstaan in Meckenheim/Pfalz; verspreiding: vooral in Zuid- en West- Duitsland; geschikt voor alle grondsoorten

Hedelfinger Riesen-kirsche

middelgroot tot groot, hoog gebouwd tot hartvormig, kelk vlak; donkerrood, stevig vruchtvlees ‘Knorpelkirsche’ in Duitsland, goede smaak, purper sap; lengte steel gemiddeld, dun; kleine steen

sterke groei, opgaand, later iets overhangende kroon, vertwijging gemiddeld; vruchtbaarheid: komt vaak laat op dracht, zeer hoog en regelmatig; bloei: laat; bestuivers: Kordia, Dubbele Meikers

ca. 1850 als toevalszaailing in Hedelfingen bij Stuttgart ontstaan; verspreiding: wereldwijd; grote opbrengst; barst snel open; voor alle toepassingen; niet geschikt voor alle grondsoorten

Inspecteur Löhnis klein tot middelmatig groot, breedrond, naad ontbreekt of is heel zwak; don-ker-bruin, vrij vast vruchtvlees, zeer goede smaak

sterke groei, vormt een dichte, bolvormige kroon; vrij vroeg vruchtbaar, regelmatig en zeer goed; bloei: laat

herkomst: Nederland, begin 20ste eeuw; gezond op diverse grondsoorten; gevoelig voor regen, zeer gevoelig voor mo-nilia; transport en houdbaarheid matig; hoogstamras

Karina groot, hartvormig, vlezig; donkerrood, zoet, steel lang

sterke groei, met sterk opgaande gesteltakken; laat vrucht-baar, goed en regelmatig; bloei: heel laat

herkomst: Duitsland; verspreiding: Duitsland en Neder-land; standplaats mag niet te nat zijn; weinig gevoelig voor barsten; laatrijp

Kelleris

Kordia groot tot zeer groot, hartvormig, glan-zend, knapperige vleeskers; bruinrood, zoet, aromatisch, sappigheid gemiddeld; steel lang en dun

gemiddelde groei, vertakt gemakkelijk; de takken zijn horizontaal ingeplant; vroeg vruchtbaar, goed; bloei: mid-dentijds tot tamelijk laat; bestuivers: Carmen, Summit

toevalszaailing, in 1963 gevonden in Techlovice (Tsjechië) en geïntroduceerd in 1981; verspreiding: Europa; goede bewaarbaarheid; gevoelig voor barsten door regen; gevoelig voor lage temperaturen tijdens bloei; tamelijk laat tot laat plukrijp (midden juli)

Lapins middelgroot tot groot, rond, glanzend; donkerrood, zoet

herkomst: Canada; laatrijp

Markies

Merchant middelgroot tot groot, rond tot hartvor-mig, glanzend; rood, stevig vruchtvlees, goed aroma; steel kort

groei middelsterk tot sterk, gezonde boom; goede produc-tiviteit; bloei: vroeg; bestuivers: Varikse Zwarte, Burlat, Lapins

herkomst: Groot-Brittannië; weinig tot gemiddeld gevoelig voor barsten, weinig gevoelig voor monilia; vroegrijp

Meikers (Maaikers, Dubbele Meikers)

klein, rond, glanzend; rood tot donker-rood, fris, iets zuur

vruchtbaarheid zeer goed; zel�estuivend, wordt ook bestoven door Varikse Zwarte, Regina

geschikt voor verwerking in de keuken; vroeg (midden juni)

Merton Premier tamelijk groot; donkerrood, glanzend, stevig vruchtvlees

vroegrijp

Mierlo’se Zwarte (Mierlo’s Zwart)

middelmatig groot, enigszins hartvormig; zwart,sappig, zacht, friszuur, ietwat bitter bij onvolkomen rijpheid

vrij sterke en vrij steile groei, met tamelijk dunne gestel-takken; matig laat vruchtbaar, dan ook goed en regelma-tig; bloei: tamelijk vroeg

waarschijnlijk Nederlands, 19e eeuw; gezond op alle grondsoorten; matig gevoelig voor regen en monilia; sap donkerpaars (pas op voor vlekken); hoogstamras

Poisdel middelgroot; donkerrood; steel middel-lang tot lang

herkomst: Frankrijk

Pollux vrij klein, rond; zacht, zoet middentijds rijp

Regina groot, hoog gebouwd, vlezig; roodbruin, vast vruchtvlees, aromatisch, matig sap-pig, sap kleurloos; kleine steen

zeer sterke, maar compacte, opgaand- piramidale groei; bloei: zeer laat; bestuiver: Karina

herkomst: Jork, Altes Land (Duitsland), 1957, sinds 1981 aangeplant; verspreiding: Noord- Duitsland en Nederland; laat rijp, weinig gevoelig voor barsten, aanbevolen voor handel en hobbyteler

Stella donkerrood, vrij zoet, sappig bloei: laat; bestuivers: Dubbele Meikers, Regina, Sylvia

Summit zeer groot; donkerrood, vast vruchtvlees middentijds rijp

Sunburst zeer groot; rood, glanzend, zoet, zacht vruchtvlees

bestuivers: Kordia, Lapins middentijds rijp, kwekers zeggen ‘Sunbarst’ omdat hij gemakkelijk barst bij regen; vanwege de goede smaak toch populair

Tamara groot en dik; donkerrood tot zwart, zoet, stevig vruchtvlees, steel middellang

goede vruchtbaarheid; bloei: vroeg; bestuivers: Vanda, Burlat, Kordia

herkomst: VSUO Holovousy (Tsjechië); matig gevoelig voor monilia en barsten

Van groot, vrij plat; kelk vlak; bruinrood tot zwart, glanzend, zuurgraad gemiddeld, zoet en aromatisch, stevig vruchtvlees, rood sap; steel zeer kort; kleine steen

zwakke of gemiddelde groei, a°ankelijk van onderstam, heeft een duidelijke harttak, ook ouder hout goed bezet met vruchthout; vroeg vruchtbaar, goed; bloei: midden-vroeg; bestuivers: Castor, Hedelfinger, Kordia, Sunburst

herkomst: Canada, 1944; verspreiding: Noord-Amerika en Europa; voor voedselrijke gronden, ongeschikt voor natte standplaatsen; middentijds ras; geschikt voor vers gebruik en conserven

Variks Zwart (Varikse Zwarte)

klein, heel donker bijna zwart, zoet, sappig; grote steen

goede bestuiver voor andere kersen; bestuivers: Dubbele Meikers, Merchant

in de jaren vijftig niet aanbevolen: barst erg bij regen en er zijn betere rassen 30 tot 33 dagen na het vroegste ras tegelijk met dit ras rijp; hoogstamras

Vroege Duitser klein, rond, iets hartvormig; donkerbruin, zoet en fris

herkomst: Groot-Brittannië; geteeld sinds 1872; vroegrijp (begin juni)

Wijnkers gemiddeld tot groot; donkerbruin, glanzend, zacht, zeer goede smaak, zeer sappig, iets rins, soms wrang

zeer sterke, tamelijk ijle groei, met enkele zware, onre-gelmatige, in de breedte groeiende gesteltakken, moeilijk te vormen; vrij laat vruchtbaar, kan problemen geven: sommige bomen dragen bij goede bestuiving vrijwel niet of zeer onregelmatig en andere bomen dragen zonder bestuiving goed; bloei: zeer laat

waarschijnlijk Nederlands ras (Betuwe); gezondheid: goed op zwaardere grond, op zandgrond tamelijk gevoelig voor bacteriekanker; plukt gemakkelijk, kan meestal in één keer worden geplukt, valt bij rijpheid gemakkelijk van de steel; hoogstamras


Binnenkort wordt de bijna honderd jaar oude en verwilderde produc-tieboomgaard Abelstok, gelegen tussen Mensingeweer en Wehe-den Hoorn in de provincie Groningen, opgeknapt door Staatsbosbeheer (SBB), de beheerder. Het advies voor groot onderhoud van Abelstok van de NPV ligt hieraan ten grondslag. Twee bestuursleden van de NPV, de voorzitter en ik, hebben Abelstok twee keer bezocht. De eerste keer was in het najaar van 2015, toen hebben wij kennisgemaakt met de boswachters van de afdeling Hoge-land en aansluitend de fruitsoorten ter plekke verzameld om deze te de-termineren. Later, in februari 2016, keerden wij terug om een route uit te zetten die Abelstok beter toe-gankelijk zou kunnen maken voor recreatie. Daarna hebben wij SBB een advies uitgebracht voor restau-ratie van deze oude boomgaard, dat gepubliceerd is in Pomospost zomer 2016, p. 27.

De aanleiding voor de bezoeken aan Abelstok was het opsporen van stoofperen - steenperen genoemd in Groningen - want de NPV was (en is nog steeds) op zoek naar stoofperen voor haar Internationale Perenpro-ject (IPP). Diverse rassen hand- en stoofperen zijn daar aangetroffen,

zoals Kleipeer (Winterjan), Saint Remy, Charneux (Légipont) en Comtesse de Paris.Bram Verhave, adviseur Landschap en Cultuurhistorie van Staatsbos-beheer, schreef ons het volgende: “Naar aanleiding van uw advies van februari 2016, hebben we een nader plan opgesteld om de boomgaard Abelstok op het Hoge Land een op-knapbeurt te geven. Inzet is om de boomgaard te onderhouden, een pad aan te leggen en ook nieuwe fruitbomen te planten. Ook hebben we een subsidie gekregen om het

plan (deels) uit te voeren. Uw ver-haal heeft in deze veel inspiratie en kennis geleverd.”De NPV is blij met deze ontwikke-lingen. De voorzitter is uitgenodigd om bij de startbijeenkomst aanwe-zig te zijn, om kennis te maken met het team van SBB en het plan verder uit te werken. Deze bijeenkomst is vooralsnog gepland op 12 september a.s. ter plaatse. De voorzitter heeft laten weten dat er een delegatie van de NPV aanwezig zal zijn.

Tekst en foto’s: Marianne van Lienden

Abelstok krijgt opknapbeurt

Rechts de oude linde, waarschijnlijk de plek van de afgebrande boerderij, februari 2016.

Abelstok heeft veel last van opslag van es (Fraxinus excelsior), najaar 2015.


Een stukje historieNu vraagt u zich waarschijnlijk af:” Wat is de ‘Fruitgroep Achterhoek?”. Een korte introductie volgt hieron-der. In 2012 organiseerden Lukas Duijts en Jan Woltema een determi-neercursus bij Ria Olijslager te Lie-velde. De cursus werd gevolgd door tien personen en duurde enkele hele dagen en vijf avonden. Nadat ieder-een de juiste boeken en een zeer scherp zakmes had aangeschaft, be-gon de cursus. Na afloop vonden de cursisten dat ze er veel van geleerd hadden; ze weten nu hoe er gede-termineerd dient te worden. In de praktijk is gebleken dat determine-ren niet altijd even gemakkelijk is. Zo is er vaak sprake van verschil in grootte, vorm en kleur van één en dezelfde fruitsoort.Maar alleen de cursus volgen is niet voldoende. Daarna is het noodza-kelijk ervaring met het determi-neren op te doen. Dat gebeurde in de herfst van dat jaar met enkele uitstapjes. Tijdens één van die uit-stapjes werd er geopperd een naam

voor de club enthousiastelingen te bedenken. Het jaar daarop, op 15 ja-nuari 2013, werd tijdens een o¼cië-le vergadering de naam ‘Fruitgroep Achterhoek’ gekozen als de meest logisch klinkende naam, omdat ie-dereen uit de Achterhoek komt en maar één persoon uit Twente.

ExcursiesAls ‘Fruitgroep Achterhoek’ organi-seren wij jaarlijks determineerdagen bij leden of bij evenementen om de kennis op peil te houden en nog te vergroten. Daarnaast wordt er jaar-lijks een excursie georganiseerd. Verder is een belangrijke doelstel-ling van de groep om de nog aanwe-zige oude fruitrassen in de Achter-hoek van een naam te voorzien en veilig te stellen.De afgelopen jaren zijn wij op be-zoek geweest bij de boomgaarden van alle leden van de Fruitwerk-groep en bij enkele collectieboom-gaarden van Hennie Rossel. Na het bezoek aan een boomgaard vindt er altijd een zogenaamde ‘huiskamer-

determinatiesessie’ plaats van mee-gebrachte fruitsoorten (pruimen, appels en peren) op de betreffende locatie.Excursies hebben plaatsgevonden naar de boomgaard van Hans-Joa-chim Bannier te Bielefeld (Duits-land), de ‘Obsttag’ van Kreislehrgar-ten Steinfurt (Duitsland), Schloss Hardenberg bij Genderingen (Duitsland), Landgoed de Velhorst in Lochem, ‘Hof te Baak’ in Oud Baak, Addink’s Boomgaard en Lin-zell’s Boomgaard, beide in Steen-deren. Het waren zeer leerzame en interessante bezoeken en excursies.

Determineren en meerZo zijn wij op dinsdag 24 juli op bezoek geweest bij Jan en Nienke ter Huurne. Hun bedrijf, kweke-rij Aatree, ligt aan de Beekweg, het uiteinde van Haaksbergen tegen de Duitse grens aan. Het bezoek vond vroeger in het seizoen plaats dan wat meestal gebruikelijk is, omdat dit jaar alle fruit twee weken eer-der begint te rijpen. Rond half acht was iedereen aanwezig en bestond de groep uit dertien personen. Na een stuk heerlijke vruchtentaart en een bakje ko¼e of thee gingen wij naar buiten voor een rondleiding over het anderhalve hectare grote terrein. Kwekerij Aatree heeft vijf mensen in dienst.

De collectie bevat 40 tot 50 duizend planten met rond de zeshonderd

Nieuws van de Fruitgroep AchterhoekOp 24 juli waren wij, leden van ‘Fruitgroep Achterhoek’, na een extreem warme, gortdroge dag ’s avonds te gast bij de familie Ter Huurne te Buurse van kwekerij Aatree, ook wel bekend als fruittuin.com Wij werden rondgeleid door de kweke-rij en aansluitend werd fruit gedetermineerd.

Ontvangst met heerlijk gebak.

Rondleiding over de kwekerij.


moederplanten. Van deze moeder-planten vinden jaarlijks rond de 15 duizend veredelingen plaats. De bomen (struik of halfstam) wor-den via de website besteld en deze worden goed verpakt in een pot per post opgestuurd. Het betreft hier allerlei soorten fruitbomen, waaronder appel, peer, pruim, per-zik, kers, bramen en diverse andere soorten. Tijdens de zeer educatieve rondleiding gaven Jan en Nienke in-teressante tips, zoals een laagstam op M7 doet het goed op droge zand-gronden. Tevens zorgt deze onder-stam voor het vroeg inzetten van de vruchtbaarheid. Ook werd er af en

toe uitvoerig stilgestaan bij diverse fruitsoorten om deze te proeven. Vooral enkele oude appelrassen en de rijpe bramen smaakten heerlijk. De loslopende kippen zijn van grote waarde, vooral doordat zij schadelij-ke insecten eten.

Na de rondleiding, toen het al donker begon te worden, werd de traditione-le huiskamerdeterminatie opgepakt. Dat het determineren niet altijd makkelijk is, bleek uit een klein peer-tje met een extreem lange en dunne steel. Is dit nu het ‘Rode Wangetje’ volgens Knoop’s ‘Pomologia’ uit 1758 of de ‘Lübecker Prinzessinbirne’

Met betrekking tot de Yellow Trans-parent kwam er een leuk weetje naar voren. Op de foto zie je dui-delijk een verschil. De kleine komt van een hoogstam, de grote van een fruithaag. De belangrijkste oorzaak van het verschil in grootte is de toe-gepaste onderstam. Of zou het toch de extreme droogte kunnen zijn? Het fruit in de fruithaag werd na-melijk wekelijks van water voorzien en of dit bij de hoogstam ook is ge-beurd, is niet bekend. Het leuke van determineren van fruit is: je komt altijd iets nieuws en anders tegen.Het was weer een zeer interessante en educatieve avond.

Tekst en foto’s: Erwin Lankheet

De determinatie van het meege-brachte rijpe fruit.

Diverse fruitsoorten van het sortiment van Jan en Nienke ter Huurne:

Pruimen: Bramen (alle doornloos):Belspruim Excalibur Thornless EvergreenBelle de Louvain Jubileum Loch NessBellamira Ontario Black Satin Reine Claude d’Oullins Tipala Navaho Hanita Tegera Thornfree Golden Japan Opal Triple Crown Monsieur Hâtif

Op tafel zijn enkele fruit-soorten uitgestald.

Yellow Transparent.

Peer Rode Wangetje.


Reactie op artikel ‘red de spikkelpeer’

Graag wil ik reageren op het artikel ed de Spikkelpeer in Groningen van Marianne van Lienden in Pomopost 2018. In het artikel wordt een aantal beweringen gedaan die niet kloppen.

Het eerste punt is dat niet de Bomenwacht van Landschapsbeheer Groningen de vruchtbomen heeft gesnoeid, maar de Vruchtbomenwacht van Landschapsbeheer Groningen. De Groninger Bomenwacht is een stichting die in samenwerking met gemeente, provincie, terreinbeheerders en deskundigen werkt aan het gezond maken en houden van de bomenstand in Groningen. De Vruchtbomenwacht van Landschapsbeheer staat voor het behoud van boomgaarden in de provincie Groningen. De Vruchtbomenwacht snoeit vruchtbomen en geeft advies aan leden van deze wacht.

Het tweede punt is dat de Vruchtbomenwacht niet alle toppen van de peer heeft ingekort. De boom zou door het inkorten van de toppen aan vitaliteit hebben ingeboet. Op de foto van Liesbeth Cavé in 2013 waarop de boom in bloei staat, is te zien dat de boom al sterk is teruggenomen. De foto ernaast geeft het winterbeeld in 2018. De foto s wekken de suggestie, dat de Vruchtbomenwacht de toppen heeft teruggenomen. Dit klopt niet, want onze eerste snoeibeurt was op 1 april 2015, twee jaar na de eerste foto van 2013. Op deze foto zie je dode toppen, en die zijn er door ons tijdens de eerste snoeibeurt uit gezaagd. Verder zijn de zware takken uitgelicht en is er dood hout verwijderd. Er is een lichte vruchthoutdunning- en reguliere snoei toegepast. Ook is ons gevraagd de overhangende takken bij een van de buren zoveel mogelijk te verwijderen. De buren wilden dat er geen peren in hun tuin zouden vallen. Dit is met beleid uitgevoerd, zonder te veel concessie te doen aan vorm en met behoud van zijtakken. De gekandelaberde peer is dus gelijk gebleven. Daarnaast geven de dode toptakken op de foto van 2013 aan dat er iets aan de hand is met de boom, dat wil zeggen: de vitaliteit van de boom is niet optimaal. Dit vraagt om nader onderzoek.

De conclusie die in het artikel wordt getrokken dat de Vruchtbomenwacht van Landschapsbeheer Groningen alle toppen sterk heeft ingekort waardoor de vitaliteit van de Spikkelpeer is aangetast, is dus geen juiste conclusie. Het snoeien van de boom is met veel zorg en beleid uitgevoerd met oog voor de vorm en het behoud van de boom.

Menso Martens

Voorman Landschapsbeheer Groningen

Spikkelpeer. Foto: Bart van Lienden.

TUSSENdoor


In het zomernummer van Pomospost stond het artikel ‘Stop met bio-pro-ducten’ van milieuactivist en ecoloog Stijn Bruers. Op het artikel zijn twee reacties binnengekomen, een van Bonne Bruinsma en een van Harrie van Noort.

Volgens Bonne Bruinsma is dit arti-kel provocerend, eenzijdig, onvolledig en bevat het soms onwaarheden. Het suggereert bovendien dat bio-pro-ducten schadelijk zijn. Het gebruik van synthetisch gif wordt verdedigd zonder in te gaan op de invloed op de biodiversiteit en de gevolgen daarvan. Ook aan de gevolgen van het gebruik van kunstmest voor het milieu en de bodem wordt voorbijgegaan. Harrie van Noort, mede-eigenaar van biologisch-dynamische kwekerij De Vrolijke Noot, reageert als volgt:

“Jammer dat een gerespecteerd blad als Pomospost nu ook al een podium geeft aan de milieuactivist Stijn Bru-ers, die geen landbouwkundige is en, gelet op zijn uitspraken al helemaal niets weet over de praktijk van de bio-logische bedrijven. Ik run zelf al 40 jaar een biologisch-dynamische kwekerij en heb in die tijd veel biologisch en biologisch-dynamisch werkende landen tuinbouwbedrijven van nabij leren kennen. Ik kan mijn ogen dan ook bijna niet geloven, als ik moet lezen dat bio-logische bedrijven schadelijke natuur-lijke middelen zouden gebruiken die erger zijn dan synthetisch gif en dat ze zoveel mest gebruiken dat de oceanen ervan vervuild raken. De waarheid is dat biologische bedrijven vrijwel geen middelen gebruiken, ook geen schade-lijke middelen uit de natuur; de regels daarvoor zijn heel strikt en streng. De hoeveelheid mest die een biologisch bedrijf gebruikt is vele malen lager dan die op een gangbaar bedrijf, bovendien werken biologisch bedrijven met mest

van eigen bedrijf of mest die op een ander biologisch bedrijf geproduceerd wordt. Biologische bedrijven zijn gro-tendeels grondgebonden, waardoor ze niet meer vee kunnen houden dan de grond aan veevoer kan opbrengen. Het vee krijgt geen soja waarvoor aan de andere kant van de wereld bossen gekapt worden. Dat biologische boe-ren meer zouden ploegen dan gangba-re collega’s, is echt uit de lucht gegre-pen. Wel werken biologische bedrijven met een uitgekiende vruchtwisseling, zaaien ze groenbemesters in en is het grasland rijk aan verschillende plan-tensoorten waardoor je kunt spreken van een duurzaam landbouwsysteem dat gezonde dieren en planten voort-brengt en waar de bodem en het bo-demleven een belangrijke plaats inne-men. Door al deze maatregelen zorgen biologische bedrijven voor een gro-tere biodiversiteit die erg hard nodig is. Biologisch voedsel kost misschien meer dan gangbaar voedsel, maar de hoge energiekosten die nodig zijn voor kunstmestproductie en de milieuscha-de door gebruik van bestrijdings midde-len wordt daarin niet doorberekend.”

Van Noort sluit zijn betoog als volgt af: “De werkers in de biologische land-bouw kunnen wel tegen een stootje, maar een stoot onder de gordel is un-fair!”Bruinsma verwijst ook naar de biologi-sche landbouw, die zich onderscheidt van de gangbare landbouw door een gezonder bodemleven en een veel la-gere uitstoot van resten van gewas-beschermingsmiddelen. Biologische boeren kiezen ervoor om natuurlijke processen zoveel mogelijk te benutten en geen kunstmest, chemische gewas-beschermingsmiddelen en genetisch gemodifi ceerde planten te gebruiken (bron: Planbureau voor de Leefomgeving).

Bruinsma: “Als iemand de biologi-sche teelt onder de loep wil nemen, prima. Ik zie dan graag wel een even-wichtige benadering van biologische teelt versus de teelt met pesticiden. De biologische teelt heeft zeker ook voordelen. Bruers gaat daar in zijn betoog geheel aan voorbij en roept notabene dat we moeten stoppen met bio-producten!” en hij vervolgt: “Om de totale milieuprestaties van biologische landbouw en gangbare landbouw goed te kunnen vergelijken, moet je de verschillende milieuaspec-ten, zoals het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, het energiegebruik en landgebruik, tegen elkaar afwegen. Biologisch scoort dan op veel punten beter dan gangbaar: er worden geen kunstmest en syntheti-sche bestrijdingsmiddelen gebruikt, door wisselteelt en plantkeuze raakt de bodem niet uitgeput, het bodemle-ven is gezonder en gevarieerder en er is meer biodiversiteit. Op landgebruik scoort biologisch wat slechter, omdat er meer grond nodig is om dezelf-de hoeveelheid te produceren. Maar daar staat tegenover dat het land dat gebruikt wordt, een rijkere bodem en meer biodiversiteit heeft. Op ener-giegebruik scoort biologisch niet per se beter, maar ook niet slechter dan gangbaar: het hangt af van de teler en hoe energiezuinig die is.Het is dus in het algemeen niet te zeg-gen of biologische landbouw beter of slechter is voor het klimaat (bijdrage aan het broeikaseff ect). Onderzoeken hierover zijn niet eenduidig. De bij-drage wisselt per soort product (vlees, groente enzovoort) en veel hangt af van de plaatselijke omstandigheden. En hij besluit: “Laat iedereen zijn/haar eigen keuze maken en trek je niets aan van het negatieve advies van Bruers.”

Reacties op het artikel ‘Stop met bio-producten’

Eet meer bio-producten

NPV-Fruithof nieuws


Het bijzondere pad slingert door de verschillende boomgaarden waar meer dan 800 oude fruitrassen staan. De Fruithof bevat dan ook de grootste collectie oude fruitrassen van West-Europa. Het zijn voorna-melijk appelbomen, maar er staan ook peren- en pruimenbomen.Om door de vele bomen het bos nog te kunnen zien, hebben de vrijwilli-gers van de Fruithof een top 10 sa-mengesteld van de meest bijzondere

fruitrassen. Ze springen eruit door hun bijzondere verhaal, groei of smaak. Zo is bijvoorbeeld de Valse IJsbout de grootste, de Juttepeer de oudste, en de King of Pippins mis-schien wel de lekkerste. Bezoekers worden uitgedaagd deze bomen te komen bekijken.Blikvanger langs het pad is de ‘bees-tentoren’. Hierin kunnen wilde bij-en en andere insecten zich vestigen, die belangrijk zijn voor de bestui-

ving van het fruit. Voor de honing-bijen is een bijenstal gerealiseerd. In de boomgaard is een ‘hoogzitter’ geplaatst. Op die manier krijgen be-zoekers een verrassend uitzicht op de fruitbomen.Het Struunpad zal vanaf 29 juli tot eind oktober elke zondagmiddag open zijn tussen 13.00 en 16.00 uur. De start van het Struunpad is bij de achteringang van de Fruithof, via de Vledderweg, naast Landgoed Erica. Daar is ook het stalletje waar bezoekers fruit en appelsap kunnen kopen. De bij het pad behorende Struunkaart is daar verkrijgbaar.

Bouwe Ruiter,

Stichting Fruithof Frederiksoord

Het StruunpadMet de aanleg van het Struunpad wil de Fruithof in Frederiksoord meer bezoe-kers trekken. Ook wil ze meer bekendheid geven aan het belang van deze oude fruitrassen voor het behoud van de biodiversiteit. Oude rassen beschikken na-melijk over bijzondere genetische eigenschappen die in de toekomst belangrijk kunnen zijn bij de ontwikkeling van nieuwe rassen. Denk daarbij aan smaak of resistentie tegen bepaalde ziektes.


Beste mensen,Als voorzitter van Stichting Fruit-hof Frederiksoord mag ik u vandaag welkom heten op de Fruithof, een van de grootste collectieboomgaar-den van Nederland. Wij hebben u uitgenodigd om de opening van ons nieuw aangelegde struunpad bij te wonen. Voor ons is dat een bijzon-dere gebeurtenis die wij graag met u delen. Waarom is dit bijzonder? Ik zal het u uitleggen.De Fruithof is van zichzelf al bijzon-der. Een collectieboomgaard van bijna 25 jaar oud met 800 hoogstam-bomen waarvan ruim 350 appel-soorten, 200 perensoorten en 100 pruimensoorten, bijeengebracht in een parkachtige omgeving met een grote biodiversiteit. Ruim 25 soor-ten besdragende heesters, bloemen in grasland en kleine bosjes maken de Fruithof tot een paradijselijke omgeving voor insecten, amfi bieën, vogels, zoogdieren en… mensen.De schoonheid van de Fruithof er-vaar je niet met een ‘rondje ovaal'. De Fruithof- vrijwilligers weten dat uit ervaring. De mooiste momenten zijn die, wanneer je wandelend tus-sen de bomen in de stilte verrassin-gen ervaart, soms een ree of een vos, een groene specht, een boomkikker of ringslang.Onze ervaringen willen wij graag delen met onze bezoekers. Om dit mogelijk te maken hebben wij an-

derhalf jaar geleden besloten een pad aan te leggen door de verborgen delen van de tuin. Wij bezitten nog meer dan we dachten, een verras-sing! Een bos dat ondoordringbaar was, een oerwoud van Japanse dui-zendknoop, mooie uitzichten over de koloniewoningen van de buren, zelfs appelbomen die in vergeet-hoekjes staan. Het pad maakt het mogelijk voor u al deze zaken te ontdekken. Natuurlijk leidt het pad ook langs vele soorten fruitbomen achter in de boomgaard, langs de vijver die jarenlang onzichtbaar is

geweest, langs bloemenveldjes en besdragende heesters. Vanzelfspre-kend blijft de collectie hoogstam-fruitbomen de basis van de tuin.Het pad is nog niet klaar, een tuin is nooit klaar. Wij blijven het pad ontwikkelen. Het streven is het pad voor iedere bezoeker, jong en oud, langzaam of snel, met of zonder hulpmiddelen, toegankelijk te ma-ken.Wandelen, leren, ervaren en genie-ten van de rust. Dit pad maakt het mogelijk. We gaan het nu openen.Dank u voor uw aandacht.

Beestentoren ofwel insectenhotel. Foto Marianne van Lienden.Bijenstal. Foto Bart van Lienden.

Jan Nanninga, de oudste vrijwilliger bij de Fruithof, knipt het lint door.

Opening van het Struunpad op de Fruithof op 22 juli 2018Toespraak door Gauke Bos, voorzitter van Stichting Fruithof Frederiksoord

Marcel Tross Pomoloog

Advisering in: Aanleg en onderhoud Boomgaarden, boominspectie Vitaliteits-onderzoek Bodemanalyse Cultuurtechniek

Koeweidendijk 25, 7161 RJ Neede Telefax: 0545-293003, mobiel: 06-22330626

E-mail: [email protected] www. pomoloog.com

www.dewiltfang.nl

0346 - 218111 voor catalogus Postbus 41, 3738 ZL Maartensdijk

De Wiltfang Goed tuingereedschap per post

J. Bruin klimmaterialen

HOUTEN DRIEPOOTLADDERS LEVER-BAAR in 10, 11 en 12 sports

Buurt 21A, Postbus 19, 1679 ZG Midwoud

telefoon: 0229 - 201 212 e-mail: [email protected] www.bruinklimmaterialen.nl

Alternatieve Boomkwekerij

Boomkwekerij Hendrik ten Elsen

Wij geven u persoonlijk een deskundig en uitgebreid advies over het ruime assortiment oude vruchtboomrassen. U bent van harte welkom maar belt u eerst even. Tevens voor advies en uitvoering aanleg en onderhoud van boomgaarden.

tel.: 0545-293065 e-mail: [email protected] Kempersdijk 50A, 7161 RG NEEDE

Verkoop van onze produkten in Noord-Nederland wordt verzorgd

door kwekerij “de Baggelhof”. Voor info zie: www.baggelhof.nl

Bezoek ook onze website: www.tenelsen.nl

Marcel Tross Pomoloog

Advisering in: Aanleg en onderhoud Boomgaarden, boominspectie Vitaliteits-onderzoek Bodemanalyse Cultuurtechniek

Koeweidendijk 25, 7161 RJ Neede Telefax: 0545-293003, mobiel: 06-22330626

E-mail: [email protected] www. pomoloog.com

www.dewiltfang.nl

0346 - 218111 voor catalogus Postbus 41, 3738 ZL Maartensdijk

De Wiltfang Goed tuingereedschap per post




telefoon: 0229 - 201 212 e-mail: [email protected] www.bruinklimmaterialen.nl

Alternatieve Boomkwekerij

Boomkwekerij Hendrik ten Elsen

Wij geven u persoonlijk een deskundig en uitgebreid advies over het ruime assortiment oude vruchtboomrassen. U bent van harte welkom maar belt u eerst even. Tevens voor advies en uitvoering aanleg en onderhoud van boomgaarden.

tel.: 0545-293065 e-mail: [email protected] Kempersdijk 50A, 7161 RG NEEDE

Verkoop van onze produkten in Noord-Nederland wordt verzorgd

door kwekerij “de Baggelhof”. Voor info zie: www.baggelhof.nl

Bezoek ook onze website: www.tenelsen.nl

www.hwmollema.nl

Goud voor groen

Tel. 0598 431135

H.W. Mollema BVHOVENIERS & BESTRATINGSBEDRIJF

Tuinontwerp Tuinaanleg Bestrating Tuinonderhoud Boomverzorging Vijveraanleg Houtbouw




telefoon: 0229 - 201 212

e-mail: [email protected]

www.bruinklimmaterialen.nl


Agenda


Za. 15 sep. Fruitfair bij Petra van der Berg, Oude Dijk 11, 9981 TH Uithuizen. De mobiele fruitpers perst uw fruit. Aanmelding van het aantal kilo’s vooraf is ver-plicht. Informatie: mobiel: 0623883139. De NPV deter-mineert er op verzoek uw meegebrachte fruit.

Zo. 16 sep. t/m zo. 28 okt. Fruitverkoop op zondag in de Fruithof Frederiksoord. Tijd: 13.00 tot 16.00 uur. U kunt de boomgaard bezichtigen en de vrijwilligers be-antwoorden uw vragen over fruit. Ingang boomgaard: Vledderweg 35, 8382 CE (naast land-goed Erica).Informatie: www.fruithof-frederiksoord.nl en op Facebook.

Zo 16 sep. Fruitproefdag. Locatie: Keizelboomgaard, Keizel, 3590 Diepenbroek België van 14.00 tot 17.00 uur.

Za. 22 sep. Determinatiedag en fruitshow in de Appel-hof Vlagtwedde, Onstwedderweg 66, 9541 AG Vlagtwedde. Informatie: Roelof Kuper, tel. nr. 0599-312679, e-mail: roeloÀ [email protected]

Za. 29 en zo. 30 sep. Fruitig weekend bij Groencentrum Freek van der Wal, Damsterweg 22a, 9628 BT Siddebu-ren. Tijd: 10.00- 16.00 uur. Informatie: www.freekvanderwal.nlDe NPV staat er met de promotiecaravan.

Za. 29 sep. Tentoonstelling oude fruitrassen door Vrienden van het Oude Fruit met mogelijkheid tot advi-sering en proeven en determinatie van uw meegebrach-te fruit. Locatie: De Spitkeet, De Dunen 3, 9281 KT Harkema (Fr). Tijd: 11.00 tot 15.00 uur. Informatie: [email protected]

Zo. 30 sep. Nationale Fruittentoonstelling van de NBS. Locatie: Hof ter Saksen, Haasdonkbaan 101, 9120 Beveren België van 10.00 tot 17.00 uur.

Za. 6 okt. Perenpluk in Ruinerwold. Vanaf 9 uur is het mogelijk te bieden op de perenbomen aan de Dokter Larijweg. De NPV staat er met de promotiecaravan op een van de erven en determineert op verzoek uw fruit.

Zon. 7 okt. Tentoonstelling oude fruitrassen door de Vrienden van het Oude Fruit met mogelijkheid tot advi-sering en proeven en determinatie van uw meegebrach-te fruit. Locatie: Recreatiecentrum Flinkeboskje, Flinkeboskje 1, 8584 WV Hemelum (Fr). Informatie: [email protected]

Zon. 7 okt. Fruit proeven. Locatie: Tuinbouwschool, Antwerpsesteenweg 145, 2800 Mechelen België. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur.

Zo. 21 okt. (datum in online versie aangepast) Fruitpersdag, Kleefegge 5A, Zuidwolde. De mobiele fruitpers perst uw fruit. Aanmelding van het aantal kilo’s vooraf is verplicht. Info: fl [email protected]: 10.00 tot 16.00 uur. De NPV is aanwezig om fruit te determineren.

Zo. 14 okt. Appelfeest. Locatie: Toentje in Groningen stad.

Za. 20 okt. Appelpersdag in Ansen, georganiseerd door Landschapsbeheer Drenthe. De NPV is aanwezig om fruit te determineren.

Za. 27 okt. Fruitshow en determinatie tijdens de open dag in Platform Friese Rassen en Gewassen. Locatie: Manege Gaasterland, Wyldemerkwei 1, 8571GC Harich (Fr.).

Za. 27 en zo. 28 okt. Europom 2018. Fruittentoonstelling met tweeduizend variëteiten uit diverse landen in Euro-pa. Organisatie: Les Croqueurs de Pommes in Troyes (F). Website: https://croqueurs-national.fr/De NPV is aanwezig met fruit uit verschillende Neder-landse collecties.

Za. 24 en zo. 25 nov. Internationales Pomologentreff en, Europahaus, Mayrhofen im Zillertal (Oostenrijk). Aan-melding vooraf is verplicht en is mogelijk tot 25 oktober

a.s. bij: [email protected]: www.gruenes-tirol.at/

Wilt u fruit laten determineren? Neem dan vijf of zes rijpe vruchten van de boom mee. Dit is nodig, omdat veel rassen nogal variabel van vorm, kleur en grootte kunnen zijn. Oogst het fruit zodra het van de boom valt en bewaar het in de koelkast.

Cursus Wintersnoei appelen perenbomenZaterdag 03 november 2018Zaterdag 16 februari 2019Zaterdag 23 februari 2019

Workshop van 1 dag: ‘s ochtend theorie, ‘s middags praktijk.Tijd: 10.00 tot 15.00 uur. Kosten: € 47,50, incl. hand-out. Opgeven: stuur een e-mail naar: [email protected]

Cursusprogramma 2018 Fruithof Frederiksoord


De boomgaard van de Allersmaborg

Korte geschiedenisDe Allersmaborg was oorspronkelijk een boerderij die in de late middel-eeuwen uitgroeide tot een borg, een edelmanswoning. De Allersmaborg is gebouwd op een rivierwal in een bocht van het Reitdiep – vroeger de rivier de Hunze – op wat eens een strategische plek was, waar de Fer-werdertocht in de rivier uitmondde en waar een sluis was gebouwd. Op een bebost terrein staan twee om-grachte eilanden: een huiseiland en een grote boomgaard.

Op het huiseiland staan drie gebou-wen. Het hoofdhuis – de eigenlijke borg – bestaat namelijk uit drie de-len. Het oudste deel, het achterhuis, stamt uit de 14e of 15e eeuw en is deels onderkelderd. Hier zijn nog delen van het middeleeuwse huis te zien: grote veelkleurige kloos-termoppen die afsteken tegen de latere baksteengedeeltes. De noord-vleugel die aan de zijkant zichtbaar is, stamt uit de 16e eeuw. Het nage-noeg symmetrische voorhuis werd in 1720 voor de bestaande bebou- wing geplaatst en werd iets na 1817

met een verdieping verhoogd. Het hele huis heeft een sober uiterlijk. Achter het hoofdgebouw staat een 19e-eeuws koetshuis (met de vroe-gere stallen). Rechts van het voor-plein staat het zogenaamde klerken-huis dat in 1853 gebouwd werd voor de klerk van de notaris die toen de borg bewoonde. Tegen dit klerken-huis staat een groot prieel met daar-naast een opvallende neogotische duiventil.Gedurende vijf eeuwen is de Al-lersmaborg steeds door overerving van eigenaar gewisseld. Aan het eind van de 19e eeuw werd de borg voor het eerst buiten de familie verkocht. Daarna werd de borg gebruikt als notaris- en rentenierswoning. De

In de boomgaard.

POMOLOGIE

V. l. n. r. Anne Jan Staal, Jan Veel en Nico Boele.

Even boven het dorpje Ezinge, een twintigtal kilometers ten noorden van de stad Groningen, ligt aan een bocht van de meanderende vroegere rivier de Hunze - nu het Rietdiep genoemd - de Allersmaborg , ook Huize Allersma genoemd, ‘een van de juweeltjes van het Groningerland’, zoals deze op de website van Staats-bosbeheer omschreven wordt. De Allersmaborg is een van de weinige Groningse borgen die vrijwel intact is gebleven. Op een bescheiden landgoed van ongeveer twee en een halve hectare is tussen de boomsingels een omgracht borgterrein met historische gebouwen te vinden met een zogenaamde slingertuin en een af-zonderlijk omgrachte boomgaard. Lili Labouchere en ik bezochten op een zonni-ge middag in juni de tuinen en de boomgaard van de borg en werden rondgeleid door de boswachters Nico Boele en Anne Jan Staal.


toestand van huis en tuinen ging steeds verder achteruit. In 1912 omschreef de beroemde historicus Johan Huizinga Allersma als “die kommerlijke borg”. In de jaren der-tig liet een rentenierende landbou-wer huis en tuinen opknappen. Ge-durende de Tweede Wereldoorlog kregen onderduikers er onderdak. Na de oorlog kwam de borg in het bezit van de gemeente Ezinge. Lan-ge tijd, vanaf het begin van de jaren zestig tot eind jaren negentig was de textielkunstenares Annie Vriezen de hoofdbewoonster. Rondom haar werd de borg een kunstenaarscen-trum. In het klerkenhuis en later in het koetshuis werden jaarlijks enke-le tentoonstellingen georganiseerd.Omdat de gemeente Ezinge weinig aan onderhoud deed, vervielen huis en tuinen steeds meer. Uiteindelijk droeg de gemeente de borg en het omringende landgoed in 1970 voor een symbolisch bedrag van 1 gulden over aan Staatsbosbeheer. De ge-bouwen werden in 2005 in erfpacht gegeven aan de Rijksuniversiteit Groningen. De universiteit besloot om het gebouw op te knappen en er een representatief conferentieoord en ontmoetingsplaats voor de uni-versiteit van te maken. De exploita-

tie van de borg is na de restauratie overgedaan aan Hampshire Hotels Groningen en kreeg daarna een rui-mere bestemming. Het is ook moge-lijk er ontvangsten, partijen en brui-loften te houden. Het klerkenhuis is in gebruik als logies en ontbijt.

Het groen om de borgRondom de twee aan elkaar gren-zende, omgrachte terreinen - het huiseiland met daarnaast de boom-gaard - staan boomsingels en boom-groepen met daartussen paden.De siertuin op het huiseiland is bij de laatste opknapbeurt gerecon-strueerd naar de 19e-eeuwse situatie toen er een Engelse landschapstuin was aangelegd. Deze oorspronke-lijke aanleg is zoveel mogelijk her-steld.De bebossing en de boomsingels zijn de laatste eeuw sterk aangetast. De singels waren aanvankelijk voor-al beplant met eiken. Vroegere eige-naren lieten deze vanwege het geld rooien. In de Tweede Wereldoorlog werden ze voor het hout gevorderd. Andere oude eiken waaiden om; re-cent nog is een van de laatste oude eiken omgewaaid. In 1975 en 1976 moesten tientallen dikke iepen wor-den geveld vanwege de iepenziekte.

Voor de iepen en eiken kwamen spontaan essen, esdoorns, paarden-kastanjes en elzen terug. In de open ruimtes werden eiken en vooral ook veel essen bij geplant, omdat essen prima gedijen op de kleigrond van Allersma. Maar nu moeten veel es-sen gekapt worden, omdat ze dood-gaan door de essentaksterfte of op gevaarlijke plaatsen staan.Ook gaan de laatste jaren de paar-denkastanjes aan de kastanjebloe-dingsziekte ten onder. Waar deze langs de wandelpaden en de singels staan zullen ze te zijner tijd gekapt moeten worden, omdat ze gevaar voor bezoekers op kunnen leve-ren. Zo zullen binnenkort de paar monumentale paardenkastanjes gerooid moeten worden, omdat ze op een gevaarlijke plaats naast de toegangsbrug staan. Al eerder ging de enorme monumentale paarden-kastanje, die in het centrum van de slingertuin stond en mogelijk 250 jaar oud was, ten onder.Een van factoren waardoor deze es-senziekte waarschijnlijk zo snel om zich heen grijpt, is dat de bomen door dezelfde boomkweker zijn ge-leverd en mogelijk klonen of zaailin-gen zijn van een enkele boom. En-kele essen lijken tot nu toe voor de

Voorplein van de borg.

De boomgaard van de Allersmaborg


ziekte gespaard. Deze worden door de boswachters nauwlettend in de gaten gehouden, omdat er mogelijk resistente exemplaren tussen staan.Mogelijk worden de singels na het rooien van de paardenkastanjes en essen met winterlindes herbeplant.Verder wordt er niet gekapt. Het hele terrein, behalve de siertuin op het huiseiland, wordt beheerd als natuurlijk bos. Opschot op open plekken als gevolg van het noodza-kelijk kappen van bomen die gevaar opleveren krijgt alle kans. Open ruimtes raken op deze rijke grond snel begroeid met jonge eiken, el-zen, esdoorns en essen. Men pro-beert in de bosjes en singels weer hoge bomen te krijgen die tegen storm bestand zijn en laat daaron-der struiken hun gang gaan.Al zijn voor lie°ebbers van bijzon-dere wilde planten de singels en bos-jes op dit moment misschien min-der interessant, vogelaars kunnen er hun hart ophalen. De resterende oude bomen, de weelderig groeien-de jonge bomen en de ondergroei van struiken bieden kansen aan in-secten en vormen ideale broedplek-ken voor vogels. In de oude bomen

om de borg broedt sinds jaar en dag een kolonie blauwe reigers, die door het verlies van oude bomen danig is gekrompen. In de hoogtijd van de kolonie bestond die uit meer dan honderd nesten. Ook zijn er roe-kenkolonies.Botanisch interessant zijn de stin-zenplanten die in de boomgaard en in de slingertuin groeien, zoals win-terakonieten, wilde hyacinten en bostulp. Tegenover de ophaalbrug verspreidt zich daslook.Op plaatsen waar stinzenplanten staan maait Staatsbosbeheer laat. Ruigten met fluitenkruid en brand-netels in de boomsingels en bosjes worden vanwege de broedende vo-gels helemaal niet gemaaid.Voor het onderhoud van de tuinen en de boomgaard worden leerlingen van de onderwijsinstelling RENN4 voor leerlingen met gedragspro-blemen en deelnemers van re-inte-gratietrajecten ingezet. Staatsbos-beheer begeleidt hen in de praktijk en stelt materialen en apparatuur beschikbaar. Het overige groen met toegangsweg en paden wordt door Staatsbosbeheer op een zo natuur-lijk mogelijke manier onderhouden. De nieuwe slingertuin wordt on-

derhouden door Landschapsbeheer Groningen.

De herstelde boomgaardWij werden ontvangen door Nico Boele en Anne Jan Staal, de bos-wachters van Staatsbosbeheer, die ons eerst kort rondleidden door de tuinen en daarna door de boom-gaard.Nico Boele is al veertig jaar werk-zaam bij Staatsbosbeheer en zag de terreinen van Staatsbosbeheer in het Groningse Westerkwartier groeien van 100 tot 1700 hectare. Hij is teamleider van de beheer-seenheid Westerkwartier van de provinciale eenheid Groningen van Staatsbosbeheer.Anne Jan Staal is boswachter Beheer binnen de beheerseenheid.Toen Staatsbosbeheer de borg over-nam, was de boomgaard geheel verwaarloosd. Nico Boele is al jaren verantwoordelijk voor het beheer van het groen van Allersma en het herstel van het landgoed. Hij had altijd al veel belangstelling voor fruitbomen – zo is hij al vanaf het begin lid van onze vereniging – en heeft het herstel van de boomgaard enthousiast opgepakt. Terwijl wij rustig door de rijen fruitbomen lo-pen, geeft hij op een gemoedelijke manier een toelichting op wat er allemaal te zien is, puttend uit zijn ervaringen met het beheer van het groen en zijn rijke kennis van de beplanting van het landgoed en de boomgaard.De met boomsingels omgeven boomgaard ligt binnen een gracht die regelmatig op diepte wordt ge-houden. Zoals in bijna alle Groning-se boomgaarden stonden en staan er vooral appelbomen. Volgens een kaart uit 1822 van de landmeter An-dries van Apken stond hier toen ook al een grote boomgaard met enkele hoekjes moestuin en een siertuin.De meeste oude fruitbomen die er in de jaren zeventig van de vorige eeuw stonden, dateerden van vlak na de Tweede Wereldoorlog; ze zijn waarschijnlijk in 1948 aangeplant. Een deel daarvan was toen nog vi-taal. Andere fruitbomen waren af-geleefd en een aantal was dood of gerooid. Er waren veel lege plekken en de ondergroei was doorgescho-ten en verwilderd.

Oude perenboom.


Bij het herstel van de boomgaard zijn de oude bomen gehandhaafd. Er staan nu nog steeds veel restan-ten van de oude aanplant: enkele meer of minder intacte rijen appel-bomen, met hier en daar een enkele perenboom ertussen. Een deel van de oude bomen is laagstam, andere zijn halfstam of hoogstam. De boomgaard is erg schilderachtig, omdat er bomen van allerlei formaat door elkaar staan. Dit komt niet al-leen doordat de groeikracht per ras verschilt, maar waarschijnlijk ook doordat ooit een aantal appelbo-men op een zwakke onderstam is gezet, want sommige oude bomen zijn ondanks de rijke kleigrond erg klein gebleven. Veel appelbomen en alle oude pe-renbomen zijn nog voldoende vi-taal. Enkele oude bomen zijn dood, maar nog niet gerooid. Sommige anderen zijn zodanig afgeleefd dat ze weinig toekomst meer hebben. Naast de rijen oude bomen en in de open ruimtes zijn op korte afstand rijen jonge bomen geplant, die te zijner tijd als vervangers kunnen dienen. Omdat er voor de heraan-plant geen vroegere gegevens be-schikbaar waren, is er voor gekozen

om een variëteit aan fruitrassen aan te planten, zowel oude als jongere rassen. Bomen van allerlei rassen en leeftijden staan nu door elkaar.Omdat de natuurwaarde voorop staat, wordt er zo min mogelijk onderhoud aan de oude bomen gepleegd. Ze worden niet gesnoeid of opgekroond, want de fruitop-brengst is ondergeschikt aan het handhaven van de natuurwaarde. De jonge aanplant wordt de eerste jaren wel onderhouden. De jonge fruitboompjes hebben drie jaar in een boomspiegel gestaan en krijgen regelmatig de noodzakelijke vorm-snoei. Sommige jonge bomen zijn goed aangeslagen, andere blijven erg kwakkelen, hoewel ze bemest werden. Met name in één deel van de boomgaard is de groei van de jonge bomen erg slecht. Hier waren de meeste oude bomen al verdwe-nen. Waarschijnlijk heeft dit te ma-ken met de ondergrond.Op de kaart uit 1822 staat op deze plek een flesvormige vijver gete-kend. De bodem ligt hier tegen-woordig lager en bij regen blijft er lang water staan. Het kan zijn dat deze vijver ooit gedempt is met baggerspecie en dat hier een on-

doordringbare laag is ontstaan. Ook kan de vijver langzaam zijn dichtge-groeid en dan blijft de ontwatering erg problematisch. In beide geval-len is het bodemprofiel ongeschikt voor fruitbomen. Het plan is om via grondboring het bodemprofiel te onderzoeken. Mogelijk zal via cul-tuurtechnische maatregelen dit deel van het terrein aangepast moeten worden, zoals een betere afwatering en verbetering van de bodem. Een andere oplossing is om de vroegere vijver te reconstrueren en de jonge bomen die er recent zijn aangeplant een andere plek te geven.Tijdens ons bezoek waren veel ap-pel- en perenbomen al rijk beladen met jonge vruchten. Het belooft een goed fruitjaar te worden. De jonge vruchten hadden al opval-lend veel kleur, al zegt dat niet alles, want jonge vruchten kunnen aan-vankelijk een blos krijgen die later weg kan trekken.Met de fruitoogst gebeurt tot nu toe niets. Het publiek kan vrij fruit plukken, hoewel te constateren valt dat onrijp fruit wordt geplukt, dat nog ongenietbaar is. Wel is er het plan om te zijner tijd een sappersac-tie te organiseren.

Re. Lunterse Pippeling, li. Schuttersreinette


De SchuttersreinetteIn de boomgaard van de Allersma-borg staat een klein aantal bomen van de Schuttersreinette. Nico Boe-le vertelde dat hij, toen hij betrok-ken werd bij de boomgaard en de fruitbomen inventariseerde, meer-dere appelbomen tegenkwam van een ras dat hij niet kende. “Het was een kleine, beroeste herfstappel, een reinette, maar hij had iets geks”, vertelde hij, “of beter gezegd enke-le heel specifieke kenmerken, zoals een langwerpige kelk. Ook de smaak was heel karakteristiek. Hij zag er wat onaanzienlijk uit, maar de smaak bleek prima. Ze konden niet lang bewaard worden en werden vrij snel melig.” Nico heeft er appelmoes en ook een keer cider van gemaakt. Hij vond die toepassing best geslaagd. Deze appel heeft een goede mix van zoet en zuur. Hij is met dit ras naar Cor Couvert ge-gaan, de specialist bij de NPV, en die zei letterlijk: “Hier hebben we hem.” Hij zag meteen dat het een Schut-

tersreinette was, een nog niet terug-gevonden ras. Na de ontdekking is enthout verzameld en is de Schut-tersreinette op meerdere plaatsen aangeplant, als eerste bij een andere borg in het Groningse Westerkwar-tier, de Hamsterborg in Den Ham, ook wel Piloersma geheten.De Schuttersreinettes op de Al-lersmaborg zijn geënt op een on-derstam die in de jaren zestig van de vorige eeuw veel werd gebruikt. Er staan veel van dit soort bomen op de voormalige kwekerij Abelstok tussen Mensingeweer en Wehe-Den Hoorn in Groningen. De Reinet-te moet dus geënt zijn in die tijd, eind jaren veertig, maar het ras zal wel ouder zijn. Nico vroeg zich af of de Schuttersreinette een unieke appel voor de Allersma borg en deze streek was. Hij vond het interessant om daar nog eens achter te komen.

Al surfend op de digitale Kranten-site Delpher vond ik enige gege-vens. De Schuttersreinette blijkt

van oorsprong een Zeeuwse appel, die rond 1880 gevonden is door dr. E.E. Schutters, een arts uit het dorpje Oosterland (op Schouwen Duiveland (Zeeland). Hij had de ap-pel als zaailing in een bos gevonden en ter beoordeling aan kweker D.J. van der Have in Kapelle (bij Goes) gegeven. Hij bracht de appel in de handel en gaf hem de naam van de vinder: Schuttersreinette. De appel is vooral in Zeeland veel geteeld, getuige de vele marktberichten van Zeeuwse fruitveilingen uit de peri-ode 1900-1940. Ik vond slechts een enkele advertentie uit Noord-Ne-derland waarin de Schuttersreinet-te werd aangeboden, namelijk die van kwekerij Pomona te Gasselte (Drenthe), die er enkele malen mee adverteerde in de jaren twintig van de vorige eeuw. Vermoedelijk is de appel vanuit kwekerij Pomona in het Noorden verspreid en zo in Al-lersma terechtgekomen.

Kaart van de Allersmaborg van A. van Apken uit 1822. Bron: RHC Groninger Archieven, Groningen.

Detail van de kaart met de boomgaard en de flesvormige vijver.


EnkeleoudeAppelsenperen

Jonge pruimenbomen: Anna Späth, Czar, Felsina (een moderne kwets), Imperiale Ottomane, Mirabelle de Nancy, Reine Claude d’Oullins, Reine Victoria

Oude appels. Om en om enkele Schuttersrenetten en Lunterse Pippelingen, ertussen o.a. Bramley’s Seedling en een Rode Tulpappel

Rode Zomer-cal-ville

Wijker Pippeling

Antonovka May Queen Zomer Krui-deling

Oreole Schone van Iephof

Oude appels. Om en om enkele Schuttersrenetten en Lunterse Pippelingen, daarbij een jonge Wellemanpeer

Reinette Nelquin

Udine Allington Pippin

Witte Winter Calville

Winter Ba-nana

Zoete Zonappel Ernst Bosch

Rode Calvijn Schutters- reinette

Kaiser Wil-helm

Muskaat Reinette

Juffers Kruidappel

English Winter Goldpear-main

Zoete Aagt

Zure Grauwe Reinette

Zoete Grau-we Holaart

Zoet Veen-tje

Rode Poom Parmentier Reinette

Kandil Sinap Fenouilet Grise

New English Pigeon

Guldborg Zoete Bloe-mée

Suikerappel Ambro Horneburger Pfannkuchapfel

Kramsvogelappel

Oude goudrenetten, een enkele ervan is dood

Plattegrond van de omgrachte boomgaardDe bovenzijde is de oostkant. Links-boven is de hoofdingang met toe-gangshek. Aan de zijkant, de zuid-kant, is nog een kleine toegang, die vanuit de parkeerplaats te gebrui-ken is .

Toelichting bij de plattegrondAan de oostzijde is recent een rij jon-ge pruimenbomen aangeplant. Ook staan er enkele vrijwel complete rij-en fruitbomen met om en om Schut-tersreinette en Lunterse Pippeling.Een restant van een rij oude hoog-stam goudrenetten staat aan de achterkant van de boomgaard (de uiterste westzijde).

In de vakjes van de tabel staan de namen van de jonge aanplant uit 2015, bestaande uit hoogstamap-pelbomen. Deze jonge bomen zijn 7 meter uit elkaar geplant en 3 meter van de bestaande oude bomen, zo-dat ze te zijner tijd als vervanging kunnen dienen.De Suikerappel heeft als synoniem Blijer Bellefleur; Rode Poom is een synoniem van de Pigeon Rouge.Niet vermeld staan oude appelbo-men, soms meerdere exemplaren van – behalve Schutterreinette en Lunterse Pippeling – Bramley’s Seedling, Golden Delicious, Gro-ninger Kroon, Lombartscalville, Present van Engeland (Heerappel), Rode Tulpappel, Zomeraagt en Zi-

geunerin.Ook staan er de volgende oude pe-renbomen: Comtesse de Paris, Klei-peer (Winterjan), Nouveau Poiteau (Snottebel), Zoete Brederode en Zwijndrechtse Wijnpeer. Het kan zijn dat inmiddels enkele bomen van bovengenoemde oude rassen zijn doodgegaan of gerooid.Aan de oostzijde van de weg naar de ingang van het borgterreinen staan vijf walnootbomen van het ras Buc-caneer.

Tekst: Jan Veel, foto’s: Lili Labouchere

AdresDe borg is gemakkelijk te vinden. Het aaneengesloten front van bo-men valt in het open weidse land-schap boven het dorp Ezinge direct op.Het adres is: Allersmaborg, Allersmaweg 64, 9891 TD Ezinge.Tel.: 0594-62 80 55.De boomgaard is vrij te bezoeken. Bezichtiging van de borg is op aan-vraag mogelijk.

Bronnen• Allersmaborg. Brochure van de Groninger Borgen Stich-ting. Teksten van Emile Hens-sen en Staatsbosbeheer, website: https://groningerborgen.nl/borg en www.staatsbosbeheer.nl• Website: www.allersmaborg.nl/• Website: https://www.deverha-lenvangroningen.nl/alle-verhalen/vijf-eeuwen-allersmaborg

De boomgaard met op de achtergrond de Allersmaborg.

Schematische plattegrond van de boomgaard


HerkomstDe honingbes staat ook bekend als blauwe honingbes, Siberische blau-we bes, meibes, junibes en haskap-bes. Haskap is Japans en betekent 'vele geschenken aan een tak'. De bo-tanische naam is Lonicera caerulea en de soort kent veel ondersoorten, in Japan Lonicera emphyllocalyx en L. edulis. Ze is niet verwant aan de blauwe bes of aan andere bessen-soorten. Eigenlijk is de bes nauwer verwant aan de nachtschadefamilie.De bessen lijken wat op een lange blauwe bes; ze zijn donkerblauw en van binnen paars-rood. Vanwege dit uiterlijk worden zij bessen ge-noemd.De bessen groeien aan struiken, die anderhalf tot twee meter hoog kun-nen worden. De soort komt oor-spronkelijk tot aan de noordpool-cirkel voor. Ze groeien in gebieden die in de winter ijzig koud zijn - min 50 graden is geen uitzondering - zoals in Canada, de Oeral, Siberië, het Kamtsjatka schiereiland in Rus-land en op Hokkaido in Japan. Vaak groeien ze op geïsoleerde plaatsen, waardoor er verschillende onder-soorten zijn ontstaan met verschil-lende eigenschappen. De struiken gedijen op elke grondsoort, drassige veengrond (toendra), kalkrijke mer-gel, zand en klei. Ze kunnen heel oud worden, er zijn planten waar-van geschat wordt dat ze ongeveer 200 jaar oud zijn.

TeeltDe bessen worden zeer vroeg rijp, vanaf midden mei, en zijn enkele weken houdbaar. Ze hebben een stevige schil waardoor zij gemakke-lijk te hanteren en te bewaren zijn.

De plant is zel�estuivend, maar betere resultaten worden bereikt als twee struiken bij elkaar worden geplant en elkaar kunnen bestuiven. De plant is weinig ziektegevoelig en heeft weinig verzorging nodig.De bes bevat een hoog gehalte aan ascorbinezuur en flavonoïden. De oorspronkelijke hapkasbessen zijn wrang en nauwelijks eetbaar. Maar de cultuurvariëteiten hebben, als ze rijp zijn een aromatische, zoete smaak, iets tussen framboos, blauwe bes en rabarber in. Ze kunnen zowel vers gegeten worden als verwerkt tot jam, sap, moes of compote.

Haskapbes niet toegelaten in EUWereldwijd zijn er duizenden plan-tensoorten die soms Novel Foods worden genoemd. Volgens de EU Novel Foodregelgeving (Verorde-ning 258/97/EG van 27 januari 1997) mag het fruit van de haskapbes of blauwe honingbes binnen de EU niet vrij verhandeld worden. Vol-gens die verordening zijn levens-middelen en voedingsingrediënten, die vóór 15 mei 1997 nog nauwelijks in de Europese Unie werden gecon-sumeerd, pas toegestaan na een we-tenschappelijke evaluatie.De verordening is bedoeld om de introductie van 'nieuwe' voedings-middelen in de EU te regelen en ontstond midden jaren negentig, toen de EU geconfronteerd werd met voedingsmiddelen waaraan gentechnologie te pas kwam. Men wilde een regelgeving om de con-sument te beschermen tegen voe-dingsmiddelen die mogelijk veilig-heidsrisico's inhouden. De toelating van een nieuw levensmiddel vraagt

een procedure van 3 à 4 jaar en de kostprijs om de procedure te door-lopen varieert van twintigduizend euro tot enkele honderdduizenden euro's. Dit bedrag kunnen de paar bessenkwekers in Nederland niet opbrengen. In andere EU-landen, o.a. in België, wordt er sinds kort onderzoek gedaan naar deze bes. Waarschijnlijk zal het nog wel enke-le jaren zal duren alvorens de bessen in de winkel liggen. Struiken ervan zijn wel verkrijgbaar en de bes is zeer gemakkelijk in de teelt. Bij ge-specialiseerde kwekers zijn struiken van enkele rassen te koop.

Jan Veel

De haskapbes of blauwe honingbes

Bijzonder fruit, nog niet toegelaten tot de handelsteelt

De haskapbes is een nieuw geïntroduceerde vrucht, die als een van de nieuwe su-perfoods wordt geïntroduceerd. De bes bevat mineralen, vitaminen en drie keer meer antioxidanten dan de 'klassieke' blauwe bes. In de afgelopen decennia is een flink aantal rassen ontwikkeld. Nadeel is nog dat de haskapbes volgens de o¥ciële wetgeving niet mag worden verhandeld in de EU.

Haskapbes, bloesem.

Haskapbes, bessen.

KIJK OP DE BOOM


Extreme droogte in de boomgaard

Vanaf mei heeft zich een stand-vastig hogedrukgebied genesteld boven Scandinavië wat duurde tot begin augustus. Dit leverde hoofd-zakelijk wind uit de noordoostelijke richting. Dit hogedrukgebied zorg-de voor de start van een droge peri-ode die zijn weergave niet kent en uniek was voor ons land en vooral in Twente en de Achterhoek. De gortdroge wind bleef maar uit de noordoostelijke hoek waaien met soms een uitzwaaier uit zuidweste-lijke richting. Op het moment van dit schrijven was het begin augus-tus en misschien bleef het koppige hogedrukgebied hangen en heeft de extreme droogte doorgezet.Dit weerbeeld zorgde ervoor dat het neerslagtekort in Haaksbergen vanaf 1 april opliep tot meer dan 300 mm. Ook de grondwaterstand bereikte een recorddiepte van wel 160 cm onder het maaiveld; nor-

maal ligt deze 40 cm hoger. Voor de maand juli kon ik een neerslag-hoeveelheid van 8.4 mm noteren bij een maximumtemperatuur van meer dan 35°C, 1 keer was die zelfs 37.7°C graden; niet leuk meer. Dit zorgde voor droge sloten, gele wei-landen, maïs die niet doorzet, aard-appelen die te klein blijven, bomen die de bladeren laten vallen en nog veel meer.

Onderstaand twee grafieken die het verloop weergeven met betrekking tot de gevallen neerslag, grondwa-terstand en de gevallen neerslag, neerslagtekort, vanaf 1 januari 2018 gemeten in Haaksbergen.

Wordt er verderop gesproken over fruitbomen dan bedoel ik hoog-stamfruitbomen tenzij anders aan-gegeven.

Hoe ging het met mijn fruitbomen tijdens deze extreme droogte?Bij ons begon het bij de Kruidenier-speer of Oomskinderpeer. Op 20 juli was er nog niets aan de hand met deze boom: hij stond mooi groen in het blad. Wel dien ik op te merken dat enkele weken daar-voor alle peren binnen 1 dag geel en melig werden, waardoor deze dus niet meer geschikt waren voor con-sumptie. Dit effect werd veroor-zaakt door de zeer droge periode bij ons. Wij hadden er al twee hitte-golven opzitten en de derde was in wording. Door even aan de takken te schudden vielen de peren alle-maal van de boom. Dit had ik nog nooit eerder meegemaakt. Maar nu komt het: twee dagen later, op 22 juli, kwamen mijn vrouw en ik te-rug van een weekendje weggeweest en zagen wij dat er al heel veel bla-deren van de Kruidenierspeer geel waren geworden. Ik kon dus me-teen aan het werk. Ik heb de stam ingepakt met twee jutezakken, deze nat gemaakt en de boom ruim van water voorzien. Zo te zien gaat hij het redden met deze methode. Alle gele bladeren vielen af, maar de rest bleef zitten.

De volgende dag, in de vroege och-tend, heb ik de stam van alle fruit-bomen met een gladde stam, die niet meer mooi in het blad zaten, voorzien van jutezakken en de stam van alle jonge fruitbomen voorzien van witte lakens. Dit is gedaan om direct zonlicht op de stam en als gevolg daarvan eventuele verdro-ging te voorkomen. De jutezakken en lakens werden daarna twee keer per dag nat gemaakt om de stam

Als hobbyfruitteler en met het weer en bijen als mijn andere hobby’s heb ik be-langstelling voor klimaatverandering in relatie tot de fruitteelt en bijen. De zo-mer van 2018 heb ik op de voet gevolgd, niet alleen omdat het ene record na het ander verbroken werd - wat betreft de hoeveelheid neerslag en de temperatuur - maar ook omdat ik zag dat de extreme droogte in Zuid-Twente waar ik woon de gezondheid van mijn boomgaard schaadde. Ik heb van alles geprobeerd om mijn fruitbomen te redden. Hiervan breng ik in dit artikel verslag uit.

Neerslag en grondwaterstand 2018. Neerslag en neerslagtekort in 2018.


tegen de hitte en de sterke zon te beschermen. De fruitbomen die het moeilijk begonnen te krijgen, werden ruim van water voorzien door middel van bevloeiing. Dit bleek achteraf de redding.

De derde hittegolf in 2018 werd in Haaksbergen een feit op donderdag 27 juli, toen de temperatuur opliep tot 37.7°C met een extreem sterke straling van de zon bij strakblauwe luchten en een luchtvochtigheid lager dan 25%. De UV-index was vele dagen in juli meer dan 6.5. Het gaat nog wat worden met de kli-maatveranderingen. Ik heb enkele mensen gesproken, die jaren in de tropen hebben gewerkt, maar daar was het nog nooit zo extreem ge-weest als die donderdag en vrijdag erop in Twente en de Achterhoek.Op vrijdag 27 juli fietste ik een rondje Haaksbergen om te kijken hoe andere boomgaarden er bij stonden. Ik ben geschrokken: 10% van de fruitbomen is op sterven na dood en 20% van de fruitbomen staat er zeer slecht bij. Wat mij is

opgevallen, is dat door de extreem hoge temperaturen en zeer sterke zon het wel lijkt of de sapstroom bij diverse bomen tot stilstand is ge-komen. Dit is niet alleen het geval bij fruitbomen, maar ook bij eiken, elzen vele soorten struiken. Al het zevenblad is bij ons ook ter ziele, dat is wel weer een voordeel.De extreme droogte zal zeker vol-gend jaar effect hebben op de vruchtzetting voor komend jaar. Ik vermoed dat de bloemzetting bij diverse fruitbomen dit jaar uitge-bleven is. Verder houd ik mijn hart vast met betrekking tot de wortel-zetting.

Bij mijn fruitbomen heb ik geen verbrande vruchten gezien, maar bij de mispel en een tamme kastan-je zijn diverse bladeren verbrand. Dit is een gevolg van de combinatie droogte (te weinig water (neerslag) en volop zon. Wat mij opviel, is dat het meeste valfruit op de extreme warme en droge dagen in no time verbrandde, kun je dus niets meer mee.

Kruidenierspeer vol in geel blad. Kruidenierspeer negen dagen later.

Jonge kersenboom ingepakt met een witte deken.


Wat te doen bij extreme droogte en zeer sterke zonkracht?Tijdens dit soort periodes kun je het beste de fruitbomen dagelijks controleren, het liefst rond zes uur ’s ochtends, wanneer er nog geen sterke zonlicht is. Let dan op de bladstand. Aks de bladeren slap hangen, geef dan ‘s ochtends en ‘s avonds voldoende water. Herhaal dit wekelijks, maar niet dagelijks, anders worden de wortels te ver-wend en groeien ze naar boven toe.Als je fruitbomen hebt met een gladde stam die niet volledig be-schaduwd wordt door een na-genoeg gesloten bladerdek en er wordt extreme warmte verwacht, pak de stam dan in met enkele ju-tezakken. Maak deze twee keer per dag nat rond 6.00 uur en rond 18:00 uur. Zo bescherm je de stam tegen direct zonlicht en verdroging.

De stam van bomen, die pas enkele jaren oud zijn, pak je in met witte lakens. In Duitsland en zuidoost Europa wordt de stam wit gekalkt, maar ik vind het inpakken met la-kens gemakkelijker.Als de fruitboom tijdens een ex-treem droge periode niet zelf fruit laat vallen, kun je de boom een handje helpen door te veel en slecht fruit te verwijderen (dunnen). Zo houdt de boom meer vocht over om in leven te blijven. Als het fruit groter wordt, wordt het ook zwaar-der waardoor de belasting op de takken toeneemt. Door het gewicht kunnen (gestel)takken uitscheuren. De kans op uitscheuren of breken van takken zal bij extreme droogte toenemen.

Mijn methode van water geven heet bevloeien. Je doet dit tus-sen 06.00 en 09.00 uur en tussen

18.00 en 22.00 uur. Je legt hiervoor een slang rondom de kroon van de boom, want daar bevinden zich de haarwortels. Je laat het water 20 minuten lopen. Vervolgens verleg je de slang en herhaal je deze han-deling, totdat je een keer bent rond geweest.In een droge zomer is de grond ver-dicht en hard, waardoor je er met een greep moeilijk in kunt komen. Tijdens en na het bevloeien is de bovenlaag van de grond weer voch-tig en mooi los geworden en kun je er vrij gemakkelijk met een greep in komen. Dit is voordelig als er een bui valt. De gevallen neerslag stroomt dan niet direct weg, door-dat de verdroogde grond het water niet kan opnemen, maar die dringt nu de bodem rond de boomkroon in en komt dan op de plekken waar je die graag wilt hebben. Tijdens het bevloeien heb ik extra voeding-stoffen toegevoegd, waaronder kie-seriet (magnesium) en patentkali (kalium). Magnesium zorgt voor een betere sapstroom en groen blad en kalium regelt de waterhuishou-ding en stofwisseling.Dat deze methode van bevloei-ing zeer tijdrovend is, laat zich ra-den. Daarom heb ik er iets anders op bedacht. Nu werk ik met een constructie, bestaande uit zeven T-stukken met totaal 20 meter slang die rond de fruitboom gelegd wordt, ter hoogte van de boom-kroon. Zodoende kun je in een keer de gehele boom bevloeien. Dit wordt toegepast voor fruitbomen die ouder dan 20 jaar zijn.Voor de jongere bomen heb ik een constructie van een druppelslang bedacht met een lengte van 20 me-ter. Een dergelijke slang voorziet de boomwortels ruim van water, als die rond de boom wordt gelegd. De gaatjes in de druppelslang zijn aan één kant opgeboord met een 2- mm

Zonnebrandschade, mispel. Zonnebrandschade blad tamme kastanje. Zonnebrandschade, valfruit Jonathan.

Fruitval wegens de droogte bij de appel Princesse Noble.


boor, dit geeft dan geen druppels, maar een dun staaltje water. Een groter gat boren en door de slang boren is af te raden, om te veel druk-

verlies te voorkomen. Je wilt graag dat er uit alle gaatjes water komt. Bovenstaande bevloeiingsmethode werkt perfect. Je kunt zo vier gro-

te fruitbomen per dag bevloeien, gedurende ongeveer twee tot drie uur per fruitboom. Het voordeel is dat ik kan beschikken over helder grondwater (geen roestwater) dat opgepompt wordt door een filter die tot 10 meter diepte kan komen.

Helaas lijkt het erop dat deze ex-treme droogte en zeer sterke zon het toekomstbeeld gaat worden. Wij zullen dan ook (landelijk zelfs op Europees niveau) maatregelen moeten nemen om in de toekomst verdroging tegen te gaan.De honderdvijftig meter lange fruithaag was al van druppelslan-gen voorzien; hier zijn tijdens de periode van droogte geen nadelige effecten opgetreden.Wel dien ik erbij te vermelden dat alle fruitbomen en struiken di-rect na de aanplant en vervolgens in het voorjaar jaarlijks van ruime hoeveelheden potstalmest of com-post worden voorzien. Dit was ons geluk met deze extreme droogte in combinatie met zandgronden.

Aandachtspunten en werkzaamheden in een boomgaardDe extreme droogte van dit jaar past goed in het lijstje van aan-dachtspunten en werkzaamheden met betrekking tot een boomgaard, zie bijgaande opsomming.

Bronnen:www.fruitpluktuin.nlwww.weerstationhaaksbergen.nl

Tekst en foto’s: Erwin Lankheet

Bevloeien door middel van slangen met een constructie van T-stukken. Bevloeiing van een perenboom met de aangepaste druppelslang.

Aandachtspunten Werkzaamheden

Strenge vorst in de winter bescherming aanbrengen tegen sterk

zonlicht

Nachtvorst in het voorjaar voorkomen

tijdens de bloei

Snoei fruitbomen het hele jaar door

Voeding fruitbomen potstalmest of compost, magnesium,

kalium

Gras maaien/mulchen en laten liggen

Rupsen vraat, bestrijding nestkastjes plaatsen

Luizen aantasting lieveheersbeestjes, oorwormen

Bosmieren lijmbanden aanbrengen rond de stam

Vogelvraat kersen bescherming aanbrengen, uilenkasten

plaatsen

Hagelschot aantasting bestrijding met spuitzwav el

Schimmels aangetast blad verwijderen

Bacteriën bestrijding, verwijderen

Fruitvlieg DS feromoon valletjes plaatsen

Woelmuizen vallen plaatsen, uilenkasten plaatsen

Ratten vallen plaatsen

Hazen bescherming plaatsen

Reeën bescherming plaatsen

Rozenkever Feromoonvallen/valletjes plaatsen

Wespen valletjes plaatsen

Vogelvraat bijna rijpe vruchten bescherming aanbrengen

Aantasting door monillia (val)fruit verwijderen

Hagelschade schade opruimen

Stormschade schade opruimen

Diefstal rijpe fruit aan de bomen voorkomen en aangifte doen

Valfruit laten liggen of voor de sappers

Fruitoogst oogsten

Extreme droogte watergift

Extreme felle zon bescherming aanbrengen

Bladval najaar ruimen of versnipperen ter plekke

Kalk aanbrengen in het najaar


De reactie betreft vooral de vol-gende zin op p. 22, tweede kolom: “Volgens onderzoekingen bestuift de honingbij appels voor bijna 70%, peren voor 50%, kersen voor 50% en pruimen voor 40%.” Door intensief onderzoek is men erachter geko-men dat de windbestuiving in vele gevallen een even groot eff ect kan hebben als de honingbij. “Dit onderzoek is van voor 2016. Het vervelende is dat de bestuiving van fruitbloesems altijd een momentop-name is. Zo ben je namelijk heel erg a° ankelijk van de weersomstandig-heden op het moment van de bloei. Ook kan de locatie in Nederland heel andere inzichten geven. Bij mij in Haaksbergen vond dit jaar veel bestuiving plaats door de honingbij op appel, peer en pruim. De hom-mel vloog het meest op de kers, ter-wijl er heel weinig bestuiving door de wilde bij plaatsvond.

Uit onderzoek van landbouwuniver-siteit Wageningen in 2016 blijkt dat de wilde bijen meer dan de helft van de totale bestuiving van appelbloe-sems voor hun rekening namen. Ik denk dat daar het probleem zit. Het ging mij niet om exacte getallen, maar om de verhoudingen. Ik merk

ook dat er heel verschillend over ge-sproken wordt. Welke soort bestuift wat en hoeveel, elke hobbyimker en elke -fruitteler heeft vaak een ande-re mening.

Bijenvolken bestaan vaak uit gro-te volken die in de bloeitijd bij boomgaarden worden geplaatst of in de omgeving aanwezig zijn bij een bijenhouder. Solitaire bijen en hommels kunnen niet als een volk gehouden worden; je kunt slechts goede voorwaarden scheppen, zo-dat ze je boomgaard bezoeken.

Waar ik niet naartoe wil - en ik ver-wacht dat iedereen het met me mee eens zal zijn - is handbestuiving, zoals dit nu plaatsvindt in China. Laten wij daarom zuinig zijn op onze (wilde)bijen, hommels en an-dere insecten en ervoor zorgen dat de biodiversiteit niet afneemt, maar toeneemt. Dit komt deze hobby al-leen maar ten goede.

Een andere hobby van mij is het weer. De veranderingen in het kli-maat gaan nu heel snel. Dat merk ik aan mijn hobby bijen houden. Geen

jaar is hetzelfde. Zelfs de bijenvol-ken reageren ieder jaar anders en onderling zit er ook verschil in en dit heeft zeker zijn eff ecten op de bestuiving van de bloesems. Hoezo klimaatverandering? Wie het weet, mag het zeggen.

Een lezer attendeerde mij op onder-staande interessante artikelen over onderzoeken naar bestuivingen en over de bestuivers en bestuiving. De laatste rapporten van Wageningen Universiteit (WUR) over dit onder-werp zijn hier te vinden:De bijdrage van (wilde) bestuivers aan de opbrengst van appels en blauwe bessen (2015): http://edepot.wur.nl/353774De bijdrage van (wilde) bestuivers aan een hoogwaardige teelt van pe-ren en aardbeien (2016): http://library.wur.nl/ WebQuery/edepot/381359

Ook interessant is de Kennisimpuls Bestuivers. Zie de link:https://www.groenegewasbescher-ming-bestuivers.nl/nl/ggb/Bestui-vers/Algemene-projectopzet.htmMeer wetenschappelijke informatie over bestuiving is te vinden ophttp://www.bestuivers.nl/belang/in-landbouw

Tekst: Erwin Lankheet

‘Solitaire bijen in de boomgaard’

Reacties op het artikelOp het artikel ‘Solitaire bijen in de boomgaard’ in het zomernummer zijn diverse reacties binnengekomen. Deze zijn samengevat in onderstaand artikel. Feitelijk is bij bestuiving altijd sprake van een momentopname. Niet alleen (solitaire) bijen zijn een belangrijke factor bij de bestuiving, maar ook het weer, misschien wel de belangrijkste factor.


Country Winery Voor verkoop van: * Resistente & bijzondere druivenplanten. * Bijzondere fruitplanten & oude fruitrassen. * BirdGard & Birdchaser vogelverschrikkers. * Nederlandse wijnen & wijnproducten. * Wijnproeverijen & cursussen. * Zorgkwekerij. Jipkesbeltweg 42 Nijverdal - Hulsen. Tel. 0548-623657, Mobiel: 06-38780384 www.Countrywinery.nl E-mail : [email protected] Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag van 10. 00 tot 17. 00 uur

VRUCHTBOMEN EN

KLEINFRUIT biologisch - dynamische KWEKERIJ DE VROLIJKE NOOT

Oosterbutenweg 2 8351 GH Wapserveen tel / fax 0521– 321580 www.devrolijkenoot.nl NL-BIO-01

skal 6148

verkoop van november tot mei vrijdag en zaterdag van 9.00 - 17.00 uur

overige dagen op afspraak

Snoeibedrijf De Boomgaard

T.050-5281399 M.06-25191441 [email protected]

www.snoeideboomgaard.nl

Voor: Deskundig snoeien van uw vruchtbomen Hulp/begeleiding bij snoeien (ook voor uw tuin) Snoeiadvies op maat Advies en onderhoud erfbeplanting Snoeicursus (individueel / groep) Meer….

VruchtboomkwekerijG. Snel

eigen kwekerij sind 1924

Het adres voor al uw vruchtbomen

breed assortimentook in zware bomenoude rassenkleinfruit, bessen enz.persoonlijk advies

bezoek onze website: www.fruitbomenkwekerij.nl

Huizerstraatweg 2 voor, Naardentelefoon: 035-5253712 / 06-22315559

Country Winery Voor verkoop van: * Resistente & bijzondere druivenplanten. * Bijzondere fruitplanten & oude fruitrassen. * BirdGard & Birdchaser vogelverschrikkers. * Nederlandse wijnen & wijnproducten. * Wijnproeverijen & cursussen. * Zorgkwekerij. Jipkesbeltweg 42 Nijverdal - Hulsen. Tel. 0548-623657, Mobiel: 06-38780384 www.Countrywinery.nl E-mail : [email protected] Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag van 10. 00 tot 17. 00 uur

VRUCHTBOMEN EN

KLEINFRUIT biologisch - dynamische KWEKERIJ DE VROLIJKE NOOT

Oosterbutenweg 2 8351 GH Wapserveen tel / fax 0521– 321580 www.devrolijkenoot.nl NL-BIO-01

skal 6148

verkoop van november tot mei vrijdag en zaterdag van 9.00 - 17.00 uur

overige dagen op afspraak

Snoeibedrijf De Boomgaard

T.050-5281399 M.06-25191441 [email protected]

www.snoeideboomgaard.nl

Voor: Deskundig snoeien van uw vruchtbomen Hulp/begeleiding bij snoeien (ook voor uw tuin) Snoeiadvies op maat Advies en onderhoud erfbeplanting Snoeicursus (individueel / groep) Meer….

VruchtboomkwekerijG. Snel

eigen kwekerij sind 1924

Het adres voor al uw vruchtbomen

breed assortimentook in zware bomenoude rassenkleinfruit, bessen enz.persoonlijk advies

bezoek onze website: www.fruitbomenkwekerij.nl

Huizerstraatweg 2 voor, Naardentelefoon: 035-5253712 / 06-22315559

Wij kweken duurzaam met milieukeur en onder skal

Gespecialiseerd in:

> Vele soorten fruitbomen> Erf- en landschapsbeplan� ng > Aanleg en onderhoud van boomgaarden en landschapstuinen

Bezoek www.tenelsen.nl voor meer informa� e

Kempersdijk 50, 7161 RG Neede0545 - 293 065 / 0612 - 239 [email protected]


Hoe houd je een appelen perenboom uit elkaar?Als de bloesemtijd voorbij is en fruit-bomen nog geen vrucht dragen, hoe weet je nu of je met een appelboom of perenboom te maken hebt?

Allereerst valt het verschil in groei-wijze op. In de natuur of in je tuin heeft de kruin van een appelen die van een perenboom een bepaalde vorm (groeiwijze). Appelbomen vor-men wat meer horizontale takken waardoor hun kruin vooral in de breedte uitdijt, terwijl perenbomen meer verticale takken ontwikkelen en hun kruin vooral in de hoogte groeit (soms spreekt men zelfs van een trechtervorm (of piramidevorm, red.)).

Een ezelsbruggetje is dat je de groei-wijze van de bomen kunt vergelijken met de vorm van de vrucht. Een ap-pel is bol en een peer is eerder smal (al zijn er natuurlijk uitzonderingen, maar daar gaat het hier niet om).In een professionele boomgaard is de

vorm van de bomen minder uitge-sproken, omdat de fruitteler de bo-men zo snoeit dat ze maximaal fruit produceren en omdat die vruchten gemakkelijk geplukt kunnen wor-den. Maar toch kan je ook in zo’n boomgaard aan de inplanting van de takken op de stam zien met wat voor boom je te maken hebt. Bij de appelboom vormen de vruchttakken een stompe hoek met de stam. Door het gewicht van de vruchten buigen ze naar beneden. Daardoor krijgt de kroon een soort parapluvorm. In plaats van verder naar beneden te groeien, vormen die doorbuigende takken vervolgens nieuwe uitlopers op hun hoogste punt.

Bij de perenboom vormen de vrucht-takken een scherpe hoek (van 30° tot 75°) met de stam. Ook hier kunnen de takken wat doorbuigen door het gewicht van de vruchten, maar de inplantinghoek blijft altijd scherp.

De bladeren zijn verschillendOok de bladeren van appelen pe-renbomen kun je met een beetje kennis gemakkelijk uit elkaar hou-den. Een appelboom heeft zacht-groen blad met een licht getande bladrand; het blad is aan de onder-kant licht behaard en heeft duidelijk zichtbare nerven.Een perenboom heeft donkergroen blad, dat steviger, gladder (niet be-haard) is en smaller en scherper gepunt is dan het blad van een ap-pelboom. De nerven zijn ook min-der goed zichtbaar en de bladrand is gaaf.

Bron: http://www.veldverkenners.be/vraag-van-de-maand-hoe-houd-je-een-appel-en-perenboom-uit-el-kaar

VRAAG EN antwoord


Is het holbewonerdieet goed voor ons?De oervoeding zal voor een belangrijk deel uit fruit, no-ten en andere vormen van rauwkost hebben bestaan. Een veronderstelling is dat als we oervoeding - het holbewonerdieet of paleodieet - volgen, we gezonder blijven. Dit wordt al sinds de jaren zeventig beweerd. Er blijken diverse varianten te zijn die vrijwel allemaal een paar stellingen gemeen hebben, de ‘raw food’- be-weging is zo’n hype. We zijn geëvolueerd vanuit het jagers-verzamelaars eten in de oertijd. De veronder-stelling is dat sinds de introductie van landbouw en veeteelt ons eten heel anders is geworden en dat we ons evolutionair niet hebben kunnen aanpassen, want daar was de tijd te kort voor (tienduizend jaar). Rauw eten zou gezonder zijn, want de oermens braadde of kookte het eten niet. We moeten dus eten als in de oertijd, graan (zetmeel) en melk uit het dieet laten, en liefst alles rauw eten. Dit is spectaculair genoeg om de aandacht van de media te trekken. Maar de vraag is of bovengenoemde stellingen kloppen.

Rauw is gezonder?Deze stelling is volslagen onjuist. Het is algemeen aanvaard dat het koken en braden van voedsel nu juist de ontwikkeling van het enorme menselijke brein mogelijk maakte, wat al tussen 1,6 en 1,8 miljoen jaar geleden begonnen is bij onze voorvader Homo erectus.

Wat was het paleodieet precies?Ten eerste, er is veel discussie over gezondheid en dieet van de oermens, simpelweg omdat het moeilijk te achterhalen valt. Van de nog bestaande jagers-verzamelaars is het de vraag of ze representatief zijn voor de steentijd, en bovendien zijn er weinig gezondheidsdata beschikbaar. Men maakt dan ook wel gebruik in artikelen van volkeren als de Masai en Papoea’s (zijn die echt zo gezond?), die verwarrend genoeg geen jagers-verzamelaars zijn, maar aan respectievelijk veeteelt (veel melk), en landbouw doen (veel zetmeel). Ook zou vis erg gezond zijn, maar dat zien we de Masai niet veel eten. Ik concludeer uit het voorgaande dat het soort voeding er blijkbaar niet zoveel toe doet.

Geen menselijke evolutie?Een stelling zegt dat de mens niet meer evolueerde na de steentijd. Dit is aantoonbaar onjuist, omdat er wel degelijk voorbeelden zijn van recente genetische aanpassingen van mensen, ook aan hun dieet. Om er twee te noemen, tegelijk met graanteelt heeft een genetisch aanpassing voor zetmeelvertering zich vanuit Klein-Azië verspreid over Europa. Vanaf ongeveer dezelfde tijd (ca. 5000 jaar geleden) kwam het gen dat het mensen mogelijk maakt melk te drinken na het spenen ( de babytijd) vanuit het noorden over Europa. De snelle verspreiding van deze genen wijst er op dat ze toen zeer gunstig waren om te hebben. Dezelfde genen zijn nu wellicht niet zo gunstig omdat we nu in een tijd van overvloed leven, en we zouden beter genen ontwikkelen voor het minder e³ciënt verteren van het teveel dat we eten.Die rage is een riskante ontwikkeling omdat groenten, noten en fruit niet voldoende voedingsstoffen bevatten. Je kan daar niet van leven. Raw food lijkt op de extreem macrobiotische diëten die bij kinderen dertig jaar geleden onherroepelijke schade hebben aangericht

Paleodieet een nuttig concept?Een veel eenvoudiger oplossing is minder te eten en veel meer te bewegen. De vergelijking met nu levende volkeren die geen welvaartsziekten hebben, leert ons vooral dat het type dieet en de hoeveelheid er niet zoveel toe doet, als je het maar verbrandt en niet opslaat als vet. Voor dat inzicht hebben we geen paleo-verhalen nodig. Het verklaart ook waarom er juist veel mediabelangstelling voor het paleodieet is, want de wetenschappelijke realiteit is veel saaier.

Theo Niewold, hoogleraar Voeding en Gezondheid

aan de universiteit van Leuven, België.

https://kuleuvenblogt.be/2014/01/15/het-paleo-of-holbewonersdieet-doet-het-altijd-goed-in-de-pers-maar-is-het-ook-goed-voor-ons/

Is suiker in fruit gezonder dan de suikers in allerlei voedingsmiddelen uit de winkel?Het is een fabeltje dat vruchtensuikers gezonder zijn. Het lichaam maakt in de spijsvertering geen onderscheid tussen van nature aanwezige suikers in de voeding en toegevoegde suikers. Suikers uit fruit en toegevoegde suikers (kristalsuiker in producten zoals koekjes en snoep) bestaan allemaal uit de bestanddelen glucose, fructose of een mengsel daarvan. Alle soorten suikers worden door het lichaam op dezelfde manier verwerkt. Fruit is gezonder dan de meeste door fabrikanten bewerkte voedingsproducten, omdat er veel goede voe-dingsstoffen inzitten, zoals vezels en vitamines.


Zijn koperen nagels in een boom slecht?Een oud fruitteeltleraar die van bomen houdt, stelde de volgende vraag. In een oud boerenverhaal wordt gezegd dat een boom langzaam maar zeker sterft, wanneer men enkele koperen nagels in de stam slaat. Kan dit verhaal kloppen?

Henny en Joop Schalen hebben het uitgezocht. Het antwoord wordt gegeven door Dipl.-Ing. M. Werner van het Deutsches Kupferinstitut e.V. in Düsseldorf.

“Einen Kupfernagel in einen Baum schlagen damit er stirbt. Stimmt das?Die Sage, dass das Einschlagen eines Kupfernagels in einen Baum diesen zum Absterben bringe, ist nach wie vor unwahr. Es gelingt nicht, auch nicht mit einem dutzend Nägeln. Kupfer ist ein lebensnotwendiges Spurenelement, auch für Tiere und Pflanzen, und wird dementsprechend auch in Düngern und Futtermitteln verwendet. Selbstverständlich gibt es Pflanzenarten, die dem Spurenelement Kupfer gegenüber etwas sensibler sind, und bei derartigen „Nagelbehandlungen“ eine gewisse Vernarbung zeigen würden. Ursachen für das Absterben eines Baumes sind jedoch immer an anderer Stelle zu suchen.”

VertalingKlopt het dat de boom dood gaat, als je er een koperen spijker in slaat?Nee, dit is een mythe. Dit lukt niet, zelfs niet met een dozijn spijkers. Natuurlijk zijn er plantensoorten, die gevoelig zijn voor koper en waarbij zich littekens vormen door een dergelijke ‘spijkerbehandeling’. Het is echter nooit de oorzaak voor het doodgaan van een boom. U kunt er dus gerust op zijn: de bomen gaan er niet dood van. Gelukkig voor de bomen. Vertaling: Joop Schalen.

Zie ook: https://www.kopersporen.nl/veel-gestelde-vragen/#koper

Hoe kun je keihard fruit sneller laten rijpen?Geen zin om een week te wachten totdat die keiharde peer, kiwi of nectarine eetbaar is? Stop hem dan met een banaan in een zak, en binnen twee dagen is hij heerlijk zoet en sappig.Het is een bekende tip uit grootmoeders keuken. En hij werkt echt. Rijpende bananen produceren namelijk veel etheen. Dit gas zet vruchten aan tot een versnel-de rijping.Althans, dat geldt voor vruchten die voor dit gas gevoelig zijn, preciseert dr. Olaf van Kooten, hoogleraar tuinbouwketens aan de Wageningen Universiteit. „Klein fruit, zoals aardbeien, frambozen en kersen, reageert nauwelijks op het gas. Het meeste grote fruit doet dat juist wel: appels, peren, nectarines, perziken, mango’s, avocado’s, bananen zelf natuurlijk, en ook tomaten en komkommers. Meloen is een twijfelgeval.”Waar haalt het simpele gasje zijn toverkracht vandaan? Wel, etheen is een soort hormoon. Veel planten produceren het om hun vruchten te laten rijpen. Bananen en appels doen dat in zulke grote hoeveelheden dat ze – in een afgesloten zak – naburig fruit kunnen aanzetten tot rijping.Fruithandelaren maken slim gebruik van het gas bij bananen. Die worden groen en keihard geplukt en vervoerd, om ze zo lang mogelijk goed te houden. Na aankomst in Nederland gaan ze twee dagen in een cel met een hoge concentratie kunstmatig etheen. De rijping komt dan op gang. Tegen de tijd dat de bananen in de winkel arriveren, zijn ze geel.Etheen zet vruchten aan om allerlei rijpingsenzymen te maken. Amylase bijvoorbeeld. Dit sto¸e zet zetmeel om in suiker. Dat maakt het fruit lekker zoet, en bovendien trekt suiker vocht aan, zodat de vrucht zijn sappigheid verkrijgt. Etheen bevordert ook de productie van pectinase: dit enzym

breekt de ’lijm’ tussen de cellen af, wat de vrucht zachter maakt. Verder ontstaan er enzymen die onaangename zuren neutraliseren en die grote organische moleculen a¹reken tot vluchtige geurstoffen. En er komen enzymen vrij die de groene kleurstof (chlorofyl) a¹reken. Zo krijgt de vrucht geleidelijk zijn geelrode kleur.Deze ’extreme make-over’ dient maar één doel: verleiding. Van Kooten: „De plant moet zijn zaden verspreiden, dus hij moet beesten ertoe verleiden om zijn vruchten te eten. Hoe geuriger en hoe feller de kleur, hoe groter het succes.”Naast de truc met de banaan is er nog een ander middel om fruit sneller te laten rijpen. Beschadig het een beetje, bijvoorbeeld door het te kneuzen of aan te prikken. Rond de ’wond’ gaat de vrucht dan etheen produceren, wat een algehele versnelde rijping opwekt. Maar dan heb je wel beschadigd fruit. Omgekeerd moet je rotte of beschadigde vruchten snel verwijderen als je wilt voorkomen dat ze hun buren tot rijping aansporen.Een derde manier om af te rekenen met groen en keihard fruit: leg het in de zon. Bij hoge temperaturen verlopen biologische processen sneller, en dat geldt ook voor rijping. Maar overdrijf het niet, waarschuwt Van Kooten: „Als een meloen op 45 graden komt, kun je hem weggooien.”

Sander Becker

Bron:Met toestemming van de redactie van Trouw voor eenmalige plaatsing in Pomospost, waarvoor onze dank. De redactie.Zie:https://www.trouw.nl/home/hoe-kun-je-keihard-fruit-sneller-laten-rijpen-~a4753d93

BOEKENWURM


Bij het proefcentrum Fruitteelt vzw is het boek verkrijgbaar ‘De taal van de fruitboom: basisprincipes van de snoei’, geschreven door Tom Dec-kers. Hij was voor zijn pensionering in juni jl. afdelingshoofd Pomologie bij dit educatief onderzoekscen-trum voor Fruitteelt in Sint-Truiden (B). In dit boek deelt hij zijn enorme kennis en ervaringen over snoeien. Het boek is geïllustreerd met foto’s uit zijn eigen archief en dat van Charles de Schaetzen. Het telt 140 bladzijden.

De volgende aspecten komen aan bod:• Vaktermen i.v.m. de snoei van

fruitbomen• Vormingssnoei en vruchthout-

snoei• Beschrijving van enkele snoeisys-

temen bij peer en appel• Fysiologische achtergronden

van groei, bloembotvorming en vruchtzetting

• Ontstaan en evolutie van blad- en bloemknoppen

• Vertakkingen

• Het streven naar een evenwicht tussen vegetatieve en generatieve groei

• Boomgaard: keuze plantmateriaal en onderstam, verschillende ma-nieren van opkweek

• Interactie van de snoei met andere teeltmaatregelen

• Enkele snoeiredeneringen• Ontwikkeling van nieuwe snoei-

systemen in de toekomst

De prijs is € 26,00 exclusief verzend-kosten.Website: https://www.pcfruit.be/nl/over-ons/wat-doet-pcfruit-vzw

Basisprincipes van de snoei

De taal van de fruitboom

Aardbeienboek downloadenVan de fruitvrienden in België kreeg de redactie de volgende tip voor het downloaden van een boek over aardbeien. Als u altijd al alles wilde weten over de aardbei, grijp dan nu uw kans. Teun Baan, eigenaar van kwekerij De Goede Aarde, geeft toestem-ming voor het downloaden van zijn boek ‘De Aardbei. Geschiedenis, Teelt & Beschrijving der soorten’ (2016) van zijn website. Het is in pdf- formaat, dus gemakkelijk lees-baar. Het adres van zijn website is: http://degoedeaarde.weebly.com/50-tin-ten-rood-aardbeien.html Vergeet niet om de rest van de site te bekijken, deze is zeer informa-tief.Dit is de link waarmee u het boek over aardbeien kunt downloaden:http://degoedeaarde.weebly.com/uploads/1/0/6/2/10628356/de_aardbei_gecomprimeerd_zonder_kaft_2016.pdf

DE AARDBEI G E S C H I E D E N I S , T E E L T &

B E S C H R I J V I N G D E R S O O R T E N

D O O R T E U N B A A N

∑∏∑∏∑


DessertVoor 4 personen

Ingrediënten4 dikke stoofperen, bijvoorbeeld Brederode, 1 el appel-stroop, 100 g chocolade, beker slagroom, cocosvet of roomboter, 1 fl es rode wijn, bruine suiker (hoeveelheid naar smaak)

BereidingswijzeNeem stoofperen en verwijder het klokhuis. Snijd een paar stukken van de schil er af en kook ze goed gaar in (water met) rode wijn en bruine suiker.Zet de gekookte peer recht op in een lepel appelstroop en maak een dikke chocoladesaus.

ChocoladesausSmelt een beetje cocosvet of boter in een pannetje. Doe er, als het half gesmolten is pure chocolade bij.

Zet de peren in een schaaltje. Giet de warme chocola-desaus over de peren. Decoreer met een paar bonbons en een fl inke toef slagroom.

CREATIEFCULINAIR

Perenmenu

Koken gaat over herinneringen, bijvoorbeeld over hoe je moeder kookte. Misschien kon zij toveren in de keuken of had zij totaal geen belangstelling voor kokkerellen en maakte je vader het avondeten klaar. Koken kun je zelf ook, al gaat het niet vanzelf. Veel oefenen helpt om een goed eindresultaat te krijgen.Totdat de aardappel geïntroduceerd werd die pas in 1713 na de hon-gersnood werd ingevoerd, at men stoofperen in stamppotten met groente en spek. Op het Kampereiland (bij Zwolle) leefden de men-sen tot 1920 de hele winter op stoofperen.Dit menu is samengesteld door Tammo Katuin, die volgens ingewij-den graag - en lekker - kookt, in het bijzonder met stoofperen. Hij heeft zich immers de opdracht gesteld de stoofpeer te redden. Use it or lose it, deze slagzin is maar al te waar.Aan de slag dus met stoofperen in de keuken.

Stoofperen met Schwarzwalder schinkenVoorgerecht voor 4 personen

BereidingNeem 4 wit kokende stoofperen of onrijpe handperen. Kook ze in zijn geheel.

Haal de schil en het klokhuis er uit snij ze in twee helf-ten.Leg een plak ham op ieder bord, leg de peer erop en gar-neer met een beetje mayonaise of iets anders decora-tiefs wat voorhanden is.

Noord - Hollands streekgerecht

Magische stoofperen

Hoofdgerecht

Ingrediënten250 gram gedroogde groene erwten, 100 gram gort, 1 kilo stoofperen, 500 gram mager pekelvlees, 1 groen kooltje, aardappelen, boter

BereidingswijzeWeek erwten en gort apart gedurende 24 uur in ruim water.

• Was de peren en stoof ze 1,5 uur in een grote pan.• Doe gort en erwten in 2 katoenen zakjes, het zakje

met gort slechts halfvol.• Voeg de zakjes en het pekelvlees bij de peren en laat

alles nog een uur koken.• Maak de koolbladeren los, was ze en stop ze in een

netje.• Doe het netje in de pan en laat het geheel nog 30 mi-

nuten koken.• Schik alles op een grote schaal en dien het gerecht op

met gekookte aardappelen en gesmolten boter.

Winter 2017


De fruitbomen van

Dekema State

De relatie tussen bodem, gezondheid

en oude fruitrassen

De pruim Wichter

Zomer 2017


De nieuwe Appelhof bij het Nijsinghuis in EeldePruimenrassen in buitenlandse fruitcollecties

De boomgaard van Harry van der Laan


Herfst 2017


De boomgaard van het Iwema Steenhuis in NiebertAanplant en vormsnoei van hoogstamfruitDe fruitmot, een ware plaag

Het systeem voor de verwerking van nieuwe leden is aangepast. Er geldt nu een tarief a© ankelijk van de datum waarop men lid wordt. Hieronder vindt u de tarieven.

Aanmelding:1 december - 28 februari: € 31,00Te ontvangen: 4x Pomospost via reguliere verzending.

1 maart - 31 mei: € 15,00Te ontvangen: 3x Pomospost via reguliere verzending.

1 juni - 31 augustus: € 10,00Te ontvangen: 2x Pomospost via reguliere verzending.

1 september - 30 november: € 5,00Te ontvangen: 1x Pomospost via reguliere verzending.

Op verzoek worden (oude) Pomosposten tegen betaling toegezonden, zolang de voorraad strekt. Informatie: [email protected]

Lidmaatschap NPV 2018Lidmaatschap NPV 2018

FruitverkoopEigen fruitbomen vormen een mooi bezit. De vruchten zijn gezond en lekker, de bloesem is elk jaar weer een genot om te zien.Voor sommige mensen is de opbrengt aan fruit in een seizoen te veel voor eigen consumptie. Familie en buren zijn ook al voorzien, wat doe je dan met het resteren-de fruit? Laten wegrotten is zonde, dus laten velen het tot sap persen.Een andere - nieuwe - optie is om het

overschot aan fruit via de website van de NPV aan te bieden. Dit kan zijn voor niets, voor geld, of voor een tegenprestatie, bijvoorbeeld helpen oogsten, drie manden lang elke week een appeltaart of iets anders wat u goed past.Er zijn steeds meer mensen die bewust omgaan met hun voeding en die continue op zoek zijn naar onbespoten fruit. Zij kennen vaak niet het genot van eigen fruitbomen. Door bekendheid te geven aan

de mogelijkheid om via de NPV-website fruit te verkrijgen kunnen we ‘aanbod’ en ‘vraag’ een beetje bij elkaar brengen.Wij doen dat door uw aanbod op de website te plaatsen in de evenementen agenda in de categorie Fruit te koop. Hieraan zullen we via het internet en de zgn. sociale media op die plekken bekend-heid geven, waarvan we weten dat dit door lie© ebbers wordt gelezen.

Hoe kunt u uw fruit aanbieden? Dit is heel eenvoudig:U stuurt een e-mailbericht naar [email protected] met uw contactgegevens:

Naam, adres, plaats, telefoonnummer, E-mailadres

U geeft aan in welke periode u welk soort fruit wilt aanbieden. Eventueel kunt u een indicatie geven van de beschikbare hoeveelheid.Tevens vermeldt u erbij of u het wilt weggeven, verkopen (en tegen welke prijs per kilo) of dat u een tegenprestatie

(ruilhandel) wilt als vergoeding.U kunt ook een indicatie geven van de afname eenheid is, bijvoorbeeld per kilo, per 5 of 10 kilo of anders. En op welke wijze u wilt worden benaderd voor een afspraak (telefonisch en/of per e-mail) en eventueel op welke dagen en welke

tijden er iemand langs kan komen.Een foto meesturen mag altijd, maar dit hoeft niet.Ook als u nog vragen hebt over fruitver-koop kunt u een mail sturen naar [email protected]. Dan hel-pen we u graag verder.

De boomgaard van de Allersmaborg - NPV...Mantingerdijk 7, 9436 PN Mantinge E-mail:...

Documents

Transcript of De boomgaard van de Allersmaborg - NPV...Mantingerdijk 7, 9436 PN Mantinge E-mail:...