Helpers en Helden

Rol van vaktherapie

Karin Frijters Klinisch Psycholoog & Psychotherapeut

Tjerk Jan Haga

Dramatherapeut

http://www.kfz.nl/projecten/call-2014-25

Opdrachtgever en Financiering

Kwaliteit Forensische Zorg

Projectleiding

dr. M.E. Keulen-de Vos, senior onderzoeker, FPC de Rooyse Wissel

Uitvoering

drs. K. Frijters, klinisch psycholoog, Trajectum

dhr. T.J. Haga, dramatherapeut, Trajectum

drs. L. Lansink, klinisch psycholoog, FPC de Rooyse Wissel

mevr. N. Strijbos, beeldend therapeut, FPC de Rooyse Wissel

drs. E. de Vries, hoofd behandeling, FPC de Rooyse Wissel

drs. W. Wilms, systeemtherapeut, FPC de Rooyse Wissel

Stuurgroep

drs. C. Rippen, Hoofd Kenniscentrum Trajectum

dr. M. Cima, hoofd onderzoek Conrisq Groep

Afbeelding

Onderdeel van kaarten set Helpers en Helden. Ontwerp door Nicole Strijbos, digitale bewerking door Fotostudio Ingrid Driessen, Bergen

Met dank aan

Alle cliënten binnen FPC de Rooyse Wissel en Trajectum die bij hebben gedragen aan de totstandkoming van het Helpers en Helden protocol. Ook gaat speciale dank uit naar Robert Didden (Trajectum), David Bernstein (Universiteit Maastricht), Christof Loose (Universiteit Düsseldorf) en Peter Graaf (Werner Otto instituut, Hamburg)

Schematherapie aangepast voor LVB

6 onderdelen:

• Theoriehandleiding

• Behandelprotocol

• Sessieprotocol

• Kaartenset

• Werkboek voor deelnemers

• Werkboek steunsysteem

Helpers en Helden

Indicatie

• Persoonlijkheidsproblematiek/persoonlijkheidsstoornissen (richtlijnen Trimbos)

• Emotionele en ontwikkelingsdynamische problematiek (waardoor gedragsproblemen als agressief gedrag, verslavingsgedrag)

Contra indicaties

. Acute stoornisbeelden, bijv. anorexia en psychotische symptomen

• Sterk middelenmisbruik; recente terugval daarin

• Hersenbeschadigingen en ernstige neurologische beperkingen (bijv. dementie)

• Autisme spectrum stoornissen?

Indicatie Helpers en Helden

• Tempo anders, meer uitleg en herhaling

• Meer psycho-educatie, groepsgericht

• Meer visualisatie

• Nadruk op ervaringsgerichte componenten (vaktherapie)

• Er wordt nauwelijks gewerkt met schema’s. Wel ‘ervaringen van vroeger’ in de vorm van ‘littekens’.

• De termen ‘modi’ en ‘modi-model’ zijn vervangen door de woorden ‘kant’ en ‘Kanten-model’.

• Meer aandacht voor steunsysteem

Verschil met reguliere Schematherapie

• Meer kanten, concreter (bijv. mishandelde en misbruikte kind

• Oudermodi: kunnen ook juffen, hulpverleners etc zijn

• Gezonde volwassene: ook hulp kunnen vragen (maximale autonomie vs maximale zicht op beperkingen)

Verschil met reguliere Schematherapie

1. Diagnostiek en intake (o.a. vragenlijsten SMI-R, YSQ-S3)

2. behandelfase 1: psycho-educatie en herkennen kanten;

3. behandelfase 2: modiwerk en gedragsverandering, met waar nodig ingevoegde individuele sessies.

Fasen in behandeling

• Psycho-educatie over en herkenning van schema’s, basisbehoeften, coping, en modi.

• in groepsverband

• 19 geprotocolleerde sessies

• geleid door een schematherapeut en vaktherapeut.

• een eerste aanzet van hun eigen Kantenmodel (modi model)

• presentatie in de groep in aanwezigheid van hun persoonlijke begeleider en/of andere belangrijke leden uit het steunsysteem.

Behandelfase 1

• steeds vaker onderdeel van gecertificeerde behandelprogramma’s die specifiek voor mensen met een verstandelijke beperking zijn ontwikkeld (Grip op Agressie, Niehoff, Didden, Drieschner, & Van den Hazel, 2014, en behandelprogramma’s van seksueel grensoverschrijdend gedrag (Hoitzing e.a., 2010).

• biedt een andere ingang bij de cliënt dan meer verbaal georiënteerde therapieën

• Het gaat om ervarend behandelen: Specifiek aan vaktherapeutische interventies is dat er handelings- en ervaringsgericht gewerkt wordt (sluit aan bij experiëntiële technieken schematherapie

Vaktherapie

• gedrag van de cliënt kan concreet en zichtbaar worden gemaakt en bijbehorende gevoelens en gedachten kunnen op datzelfde moment worden opgeroepen

• De ervaring die wordt opgedaan tijdens het handelen binnen de therapie, kan direct gekoppeld worden aan situaties buiten de therapie (transfer)

• Vanuit dit handelen wordt de cliënt tevens de mogelijkheid geboden om te experimenteren met alternatief gedrag, waardoor op een ervaringsgerichte manier de cliënt zich nieuw gedrag eigen kan maken.

Vaktherapie

Vooral dramatherapie en beeldende therapie past binnen Helpers en Helden

Vaktherapie

Rol van vaktherapeut:

Start module Perceptie

Het effect is het grootst bij cirkel B als je focust op de letter A en vice versa.

Kleur Naam

• Blauw Kwetsbaar en Kwaad

• Oranje Beschermers en Bewakers

• Rood Vechters en Vernietigers

• Geel Eisers en Straffers

• Groen Helpers en Helden

Kantenmodel

Gedrag dat in strijd is met regels en normen; agressief gedrag om een gevoel van onzekerheid, angst of frustratie niet te voelen

De Koppige

De Allerbeste

De Machtige

De Pester

De Bedrieger

De Vernietiger

De Onderdrukker

De Overcontroleerder

De Controlefreak

De Aandachtzoeker

Vechters en Vernietigers

Terugtrekken uit de omgeving, pijnlijke gevoelens uit de weg gaan of proberen te verdoven, overgave aan een ander (als overlevingsstrategie)

Boze beschermer Klagende beschermer De Man met de Muur Grote Kind Thrill Seeker Zelfsusser De Wegraker De Marionet De Dienaar Aandachttrekker De Hyperdrukke

Beschermers en Bewakers

Hebben betrekking op voelen, denken en handelen op basis van primaire (bijv. boosheid, impulsiviteit) en onderliggende emoties (bijv. eenzaamheid) Eenzaam Kind

Misbruikte Kind

Mishandelde Kind

Vernederde Kind

Verlaten Kind

Afhankelijke Kind

Ongedisciplineerde Kind

Impulsieve Kind

Verwende Kind

Boze/razende Kind

Kwetsbaar en Kwaad

Overmatig kritisch of veeleisend zijn, gevolg van ervaringen in de opvoeding (innerlijke zelfevaluatie)

De Eiser De Straffer

Eisers en Straffers

Gezonde manieren van emotionele uitingen en aanpassing, persoon zorgt goed voor zichzelf en vraagt hulp wanneer nodig

De Zelfstandige

De Helper

De Held

Blije Kind

Helpers en Helden!

Gebeurtenis/

uitlokkers

Gedachten

Ik denk dat …

Gevoelens

(denk aan de B’s)

Gedrag

Hoe merk je het aan mij?

Wat doe ik?

Gevolgen

Voordelen en nadelen

voor mezelf en anderen

Welke kanten komen

naar voren?

Als er geen groene

kant is geweest, wat zou

dan een groene kant

kunnen zijn? Welke groene kant

kan mij helpen en hoe dan?

Kantenmodel

• het versterken van de Helpers en Helden

• het verminderen en afzwakken van Beschermers en Bewakers, de Vechters en Vernietigers en de Eisers en Straffers

• Begrenzen van kwade kanten

• het helen, valideren van Kwetsbare kanten /behoeften (o.a.rescripting).

Uiteindelijke doel:

• Probleem- en delictgedrag verminderen en voorkomen

• Leren gebruik maken van eigen Helpers en Helden (ook hulp vragen

Doel behandelfase 2

• in groepsverband , maar kan ook binnen een individueel traject worden aangeboden (met EMDR).

• niet geprotocolleerd, omdat doel en uitgangspunt van deze behandelfase namelijk afhankelijk is van de behoeften, kanten en doelen van de individuele cliënten.

• Vaktherapeutische oefening als voorbeeld hoe in deze fase vaktherapie ingezet kan worden

Behandelfase 2

Ook: herkennen eigen schema’s en kanten in werkrelatie met cliënten, door (socio)therapeuten

Bijvoorbeeld:

• Samen in de vermijding schieten

• In de strijd komen met een cliënt

• Straffend worden t.o.v. een cliënt

• Er is geen juiste machtsbalans

steunsysteem

- Ik leer inzien wat mijn “oude pijn” kanten zijn

- Door het uitbeelden van een kant en foto’s te maken, kan ik het voelen

- Ik leer hoe ik naar mezelf kijk

- Je kan het verleden een plek geven

- Je hebt meer respect voor jezelf

- Je staat er niet alleen voor, je wordt begrepen en gezien

- Je kunt je verhaal kwijt

- Je leert jezelf kennen, je ziet het op papier, je kunt er wat mee doen

- Je kunt het zo ook overbrengen aan pber en anderen, dus snappen mij nu beter

- Had ik deze maar in het begin gehad

Evaluatie cliënten

Karin Frijters: kfrijters@trajectum.info

Tjerk Jan Haga: tjhaga@trajectum.info