GEZONDE BODEM EN COMPOSTEREN

Wat gegevens en achtergrondinformatie.

Een vruchtbare bodem vol bodembeestjes is de belangrijkste voorwaarde voor een landbouw die

toekomstbestendig is. Dat vraagt een lange termijn visie waarbij de bodem ook een heel belangrijke rol

kan spelen in het oplossen van het klimaatprobleem door het binden van koolstof.

Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter

Het bodemvoedselweb:

De rhizosfeer is de ruimte (een paar mm) rond de wortels. Daarin bevinden zich

veel bacteriën, schimmels en andere organismen die op de bacteriën en schimmels

afkomen.

21% van de suikers die de groene plantendelen produceren geeft de plant via exudat

en af in de rhizosfeer.

Bacteriën leven van exudaten en organische stof: vooral zachte plantendelen.

In gezonde grond zitten enorm veel bacteriën: per hectare gezond grasland

evenveel biomassa als twee koeien.

Bacteriën plakken aan elkaar en aan bodemdeeltjes

Stikstofbindende bacteriën, o.a. vrijlevende Azotobacters, kunnen stikstof uit de

lucht binden en zo voeding voor het bodemvoedselweb leveren.

Stikstofbindende bacteriën kunnen ook in wortelknolletjes van bepaalde

plantenfamilies ‘wonen’, bijv. van vlinderbloemigen.

Bijzondere bacteriegroep: de actinomyceten. Hebben draden, net als schimmels. Ze

kunnen ook meer verteren dan andere groepen bacteriën, bijv. chitine. Schimmels

en het exoskelet van insecten (dat ze afwerpen bij vervelling) bestaan uit chitine.

Actinomyceten Worden ook wel straalschimmels genoemd. Meerdere antibiotica

worden door deze bacteriën gemaakt. Actinomyceten zorgen voor de frisse

boslucht na een regenbui.

Schimmels zijn kampioenopruimers: kunnen ook chitine en hout afbreken.

Schimmels leven vaak in symbiose met planten: plm 95% van de planten werkt

samen met mycorrhiza schimmels.

Mycorrhyza schimmeldraden zorgen voor een 700 tot 1000 maal zo groot effectief

worteloppervlak voor een plant. Door de draden heen wordt vooral fosfor

aangeleverd voor de plant en geruild voor suikers.

Bacteriën en schimmels nemen voedingsstoffen in zich op en dan zijn deze

vastgelegd, geïmmobiliseerd, in de bacteriën en schimmels, dus niet opneembaar

voor de plant.

De protozoa: amoeben, trilhaardiertjes en zweephaardiertjes komen op de bacteriën

en schimmels af, verteren ze en scheiden ze uit waardoor de voedingsstoffen

beschikbaar komen voor de plantenwortels.

Ook nematoden (aaltjes) hebben een dergelijke rol in het bodemvoedselweb.

Het bovenstaande schema laat zien welke organismen plantendelen en elkaar

onderling opeten.

De microfauna bestaat uit allerlei geleedpotigen zoals springstaarten, mijten,

pissebedden, duizendpoten en miljoenpoten. Zij zorgen o.a. dat het organisch

materiaal fijn gemaakt wordt, zodat het makkelijker te verteren is voor de microben

Wormen zijn in drie groepen te verdelen:

1 de rode wormen, of compostwormen: zij leven in de strooisellaag en verteren daar

organisch materiaal.

2 de grauwe wormen: ze wonen in de bovenste 40 cm en maken horizontale

gangen waarbij ze aan de ene kant aarde incl. microben in zich opnemen en aan de

achterkant mineralen- en microbenrijke resten achterlaten

3 de pendelaars: ze maken verticale gangen tot 3 meter diep, halen organisch

materiaal uit de strooisellaag, trekken het de gangen in en verteren het daar.

Slakken verblijven het grootste deel van hun leven onder de grond.

Verhoudingen:

Vooral de bacteriën en schimmels bouwen samen aggregaten op; bacteriën plakken

aan bodemdeeltjes en aan elkaar en schimmels verbinden de deeltjes met hun

draden. Ook het slijm van slakken helpt bij het vormen van aggregaten.

De aggregaten zorgen voor de kruimelige structuur van de grond. In de aggregaten

is plek voor water, lucht, organische materiaal, o.a. humusdeeltjes en allerlei

organismen.

Humusdeeltjes worden gevormd door microben. Verschillende voedingsstoffen

voor planten zitten erin opgesloten en komen pas geleidelijk weer vrij. Zo vormt

humus een buffer voor de voedselvooriening van de plant

Bovendien zijn humusmoleculen, net als kleideeltjes, negatief geladen waardoor

stoffen met een positieve lading (zoals natrium, kalium, calcium, magnesium, )

erdoor vastgehouden worden, maar zodanig dat de plant ze wel kan opnemen.

Zandkorrels zijn niet negatief geladen, waardoor op zandgrond met weinig

organische stof allerlei voedingsstoffen makkelijk uitspoelen.

De microben kunnen samen humusdeeltjes vormen, die het organisch materiaal

opslaan in een vorm die erg stabiel kan zijn. Humusdeeltjes zijn moeilijk

afbreekbaar waardoor ze tientallen of honderden jaren in de bodem kunnen blijven.

Als ze langzaam worden afgebroken (vooral door schimmels) komen de

voedingstoffen geleidelijk vrij voor de plantenwortels. Humusdeeltjes zijn, net als

kleideeltjes, negatief geladen en houden daardoor allerlei positief geladen

voedingsstoffen vast.

Het grootste deel van het organisch materiaal is labiel, dus makkelijker af te breken

tot plantenvoedsel.

In een gezonde bodem kunnen planten de voedingsstoffen opnemen die ze nodig

hebben om een gezonde weerstand op te bouwen: als ze afweerstoffen kunnen

aanmaken kunnen ze zich beschermen tegen ziekten en plagen. Planten kunnen met

de opgenomen mineralen wel 10.000 verschillende stoffen vormen.

Als er kunstmest wordt toegepast kunnen de plantenwortels niet anders dan de

stikstof opnemen: de plant groeit snel, maar is zwak. Daardoor is het vaak nodig om

pesticiden te gebruiken. Een plant die te eenzijdig voeding heeft opgenomen is niet

alleen zwakker, maar ook minder voedzaam. Sommige rupsen die ervan eten

kunnen zich niet goed genoeg ontwikkelen om te verpoppen tot vlinder.

De voordelen van een hoog organisch gehalte van de bodem:

HOGE BIODIVERSITEIT: ZIEKTEWEREND VERMOGEN

MEER INFILTRATIE WATER:

GROOT WATERBERGEND VERMOGEN

WATER SPOELT MINDER AF: MINDER EROSIE.

VOCHT WORDT VASTGEHOUDEN

BUFFER OM VOEDINGSSTOFFEN BESCHIKBAAR TE HOUDEN

VOEDINGSSTOFFEN SPOELEN NIET UIT

SAMENBINDENDE WERKING: BETERE STRUCTUUR

BETERE DOORWORTELBAARHEID

DONKERE KLEUR: NEEMT WARMTE BETER OP

MEER BIOMASSA: OPSLAG VAN KOOLSTOF

HOGERE VRUCHTBAARHEID

VERWERKEN VAN VERONTREINIGINGEN

Het bodemvoedselweb is ook belangrijk voor het opslag van CO2

NODIG VOOR:

VERMINDEREN BROEIKASEFFECT

VERMINDEREN VERZURING VAN DE OCEANEN

IN HUMUS EN ANDERE BIOMASSA WORDT KOOLSTOF OPGESLAGEN,

HET GAS CO2 IS MEER DAN 1100 X ZO VOLUMINEUS ALS VAST STOF

KOOLSTOF

DE CHEMISCH-MECHANISCHE LANDBOUW:

VERBREEKT KETENS EN KRINGLOPEN

VERNIETIGT BODEMLEVEN: BODEMLEVEN WORDT

ONDERGEPLOEGD

VERNIETIGT BODEMLEVEN DOOR GEBRUIK VAN

BESTRIJDINGSMIDDELEN EN KUNSTMEST.

BREEKT HUMUSLAAG AF

IS GEBASEERD OP HET GEBRUIK VAN FOSSIELE

BRANDSTOFFEN (10 CALORIEEN NODIG VOOR DE PRODUCTIE VAN 1

GRAM VOEDSEL)

VERLIES VAN LANDBOUWGROND:

ONGEVEER EEN DERDE VAN DE LANDBOUWGROND WERELDWIJD IS

IN TAMELIJK SLECHTE TOT ZEER SLECHTE TOESTAND EN DAT

VERSLECHTERT TOT NU TOE ALLEEN MAAR, ALDUS DE FAO

IN 40 JAAR TIJD: 30% VERLOREN

BELEID:

IN HET REGEERAKKOORD STAAT: DOOR ANDER LANDGEBRUIK

MOET 1,5 MEGATON C02 OPGESLAGEN WORDEN IN

LANDBOUWGROND.

PER JAAR KAN EEN BOER 1 A 3 TON CO2 NETTO PER HECTARE PER

JAAR OPSLAAN.

1,8 MILJOEN HA LANDBOUWGROND IN NEDERLAND, DUS DAT KAN

LUKKEN

NAAR EEN DUURZAAM VRUCHTBARE BODEM:

BEWUSTE GEWASKEUZE

MINDER OF NIET PLOEGEN

GROENBEMESTERS

GRONDBEDEKKING: GROND NIET BRAAK LATEN

GEEN CHEMISCHE MESTSTOFFEN

AANVOER VAN MEST, STRO, COMPOST

GEEN PESTICIDEN

GEWASRESTEN OP LAND LATEN

BIODIVERSITEIT: RANDEN ROND PERCELEN

IN BEDRIJVEN EN IN DE POLITIEK GAAT HET OVER HET ALGEMEEN

OVER RESULTATEN OP DE KORTE TERMIJN. DAAROM MOETEN DE

VERANDERINGEN VOOR DE LANGE TERMIJN VAN ONDERAF KOMEN.

DAT GEBEURT AL DOORDAT EEN GROEIEND AANTAL BOEREN EN

CONSUMENTEN KIEST VOOR DE ECOLOGISCHE WEG, IN HET BESEF

DAT DIT ENIGE WEG IS DIE NIET DOODLOOPT.

WAT KAN EEN PARTICULIER DOEN, DIE HOOPT DAT HET VERLIES VAN

LANDBOUWGROND ZAL VERMINDEREN?

ALS PARTICULIER KRITISCH ZIJN:

WAT DOET JE BANK MET JE GELD?

WELKE POLITIEKE PARTIJ STEUNT DUURZAME LANDBOUW?

HOE DUURZAAM ZIJN JE BOODSCHAPPEN? JE KASSABON ALS

STEMBILJET: STEUN JE DE BOER DIE WERKT AAN DUURZAAM

VRUCHTBARE GROND OF STEUN JE DE REGULIERE LANDBOUW DIE

VAAK TEN KOSTE GAAT VAN DE BODEM? PRODUCTEN UIT DE

ECOLOGISCHE LAND- EN TUINBOUW ZIJN TE HERKENNEN AAN HET

EKO-KEURMERK.

IN DE EIGEN TUIN:

Niet spitten maar grelinette gebruiken: zo blijft de laag met het bodemleven op zijn

plek.

MULCHEN: de grond toedekken

temperatuur regelen

ontkiemen van onkruidzaden tegengaan

verdamping beperken

toevoegen van organisch material

verdrijven van insekten

verbeteren van de groei-omstandigheden (bijv. pompoenen of aardbeien

tegengaan van erosie

verbeteren van de structuur

COMPOST:

is de beste voeding voor het bodemvoedselweb. Zelf compost maken betekent: voe

ding voor de tuin zelf gratis produceren en minder afval dat vervoerd moet worden.

Compost in compostvat: makkelijk en neemt weinig plaats in beslag. Nadeel: word

t meestal niet warm genoeg om evt. onkruidzaden te doden.

Compostbakken: moeten minstens 1 x 1 zijn en de hoop moet ook 1 meter hoog zijn

om voldoende warmte te genereren.

Vuistregels voor composteren: MANGO

M engen: bruin en groen

A fdekken

N at maken

G rote hoop maken

O mzetten

Bruin, koolstofrijk:

Zaagsel

Vers snoeihout en boomschors

Stro

Droog blad

Karton

Groen, stikstofrijk:

Vers tuinafval: groene planten

Gras

Kippenmest

Keukenafval

Door de gehaltes aan koolstof resp. stikstof in deze materialen is een gelijk volume

van ieder ongeveer de juiste verhouding voor een geslaagd composteringsproces.

Juiste balans koolstof-stikstof:

Strorijke stalmest

Hooi

De beste tijd om een composthoop te starten: eind voorjaar, zomer. Een wat hogere

temperatuur helpt om het process op gang te krijgen. .

Om voldoende materiaal te hebben voor grote hoop: bruin materiaal, bijv. dode bla

deren uit het najaar bewaren. Bruine, kromgetrokken bladeren zoals van eiken zijn

minder geschikt, ook vanwege het looizuur. Gele bladeren, bijv van berk, zijn erg g

unstig. Droog houden door af te dekken, zodat het niet alvast begint met het proces

. Karton, mits kleingemaakt is ook geschikt, en stro.

Composthoop: moet ook minstens een kubieke meter zijn.

De Berkeley method van composteren: als boven, maar in het centrum iets toevoege

n dat goed gaat broeien: dierlijke resten, brandnetel, urine (1 op 5 verdund), zodat h

et process snel op gang komt. Op de vierde, zesde, achtste, tiende dag etc. omzetten

zodat de binnenkant buiten komt en de buitenkant binnen. Na een dag op 18 moet

het ongeveer klaar zijn. Dan nog enkele maanden laten rusten.

Veel werk, maar het schiet goed op en er is weinig verlies, dus je houdt veel compo

st over.

Hoeveelheden compost in de (bestaande) moestuin:

In een bestaande moestuin per 100 m2:

6 a 7 kruiwagens.

Kool, Vrucht, Blad: 1 emmer per m2

Aardappel, knolvenkel, rode biet: ½ emmer

Peul en Wortel krijgen alleen kali

Een paar interessante sites en boeken op een rijtje:

JEFF LOWENFELS & WAYNE LEWIS: HET BODEMVOEDSELWEB, a

lle kleine beestjes helpen.

FAO: FOOD AND AGRICULTURE ORGANISATION VAN DE VN

Velt.nu

Het Velt handbook Ecologisch tuinieren.

Peter Wohlleben: Het verborgen leven van bomen.

http://www.imog.be/uploads/media/ Composteren_in_vaten_en_bakken.

pdf

Compostmeesters.be

Berkeley method:

https://www.youtube.com/watch?v=sIKp9FtTrT4

http://vric.ucdavis.edu/pdf/compost_rapidcompost.pdf

Mycorrhiza:

https://www.youtube.com/

results?search_query=het+machtige+schimmelrijk

Een nematode die gevangen wordt door een schimmel:

https://www.youtube.com/watch?v=h8PlLHkddpA&t=31s