3

Eigen gekozen verschijnselen met gebeurtenissen. Bijvoorbeeld:Schema 2 hoofdstuk 1 (Karel de Grote)

'.

,,1

"

Gebeurtenis

Verschijnsel

Ontwikkeling: opkomst (en ondergang) van:

Kroning tot keizer Tocht over de alpen Slag met de Saksen Vernietiging Irminsul Verdeling rijk onder zonen Veroveringen van grote delen van Europa Karlomans vazallen zweren trouw aan Karel (771)

Christendom

Karel de Grote

Feodalisme

Toepassen 1

ab

c

Het feodalisme. Oorlogsdreiging wordt als oorzaak gezien voor het ontstaan van de feodale verhoudingen. In de tekst staat:' De overeenkomst mag echter niet ten koste gaan van de kerken en de kloosters. Als dat wel het geval is, moeten zij hun bezittingen terugkrijgen '. Uit de bron blijkt dat de Kerk, en de kerkelijke bezitting niet onder het recht van de leenmannen valt, maar dat de kerk dat recht heeft. In 476 met het afzetten van de laatste keizer, of in 500. Vooral economische factoren: handel bleef vooral plaatsvinden over de Middellandse Zee en de steden bleven de plaats van bestuur en economie. Pirenne laat de middeleeuwen beginnen met de Arabische veroveringen van het midden van de 7e eeuw omdat daarna de Middellandse Zee als verbindingsweg weg was. Bron 3 Gebaseerd op een ooggetuigenverslag, maar er valt te twijfelen aan de objectiviteit van de auteur. Bron 4 Omdat dit originele manuscripten zijn uit de tijd van Karel de Grote, is deze bron redelijk betrouwbaar te noemen. Bron 5 Deze bron is gemaakt door een Fransman en geruime tijd na de kroning zelf. Er is dus twijfel over de betrouwbaarheid. Bron 6 Gezien een onbekend persoon deze bron heeft gemaakt, met als doel de literaire kwaliteit van de bron te verbeteren is deze bron nauwelijks betrouwbaar te noemen.

2

ab

c::,.:t

~~3

a

..t

"

10

Geschiedeniswerkplaats

TF Antwoorden

Strijd om Europa vwo

Noordhoff

Uitgevers bv

b

Bron 3 Reden voor de kroning Geen informatie

Bron4 Omdat er in het land van de Grieken geen (mannelijke) keizer meer was Anno 800 dag van de geboorte (Kerst) Geen informatie

Bron5 Geen informatie

Bron6 Geen informatie

De datum van de kroning De plaats waar de kroning plaatsvond

Kerst 800

Geen informatie

Anno 800 Kerstdag Bij het grafvan de apostel (SintPieter)

de kerk

Geen informatie

Wist Karel van de Nee kroning?

Ja

Karellijkt te weten wat Lijkt van niet: hij er te gebeuren staat. stond op en kreeg de kroon 'op het hoofd'

c

Over de datum en de plaats kunnen we met zekerheid zeggen dat Karel op kerstdag van het jaar 800 is gekroond. Dat geldt ook voor de plaats: de kerk waar het graf van de apostel Petrus ligt: de Sint-Pieter. Gezien de grote betrouwbaarheid van bron 4 en het beeld dat bron 5 geeft kun je met enige zekerheid stellen dat Karel op de hoogte was van de kroning. Over de reden van de kroning kun je, aangezien dit niet wordt tegengesproken concluderen dat bron 4 in ieder geval een deel van de waarheid geeft. De term 'imperator' verwijst naar de titel die de Romeinse keizers kregen. Karellaat zichzelf afbeelden met een lauwerkrans. Deze krans is ook het Romeinse teken van macht. Alle keizers en overwinnaars werden met deze krans getooid. Positieve kenmerken zijn: Breedgebouwd en fors, lang van postuur, maar ook weer niet bovenmaats. Hij had mooi grijs haar en zijn gezicht was vriendelijk en opgewekt. Zijn stap was krachtig en de houding van heel zijn lichaam mannelijk. Negatieve kenmerken zijn: zijn stem was weliswaar helder, maar paste minder goed bij zijn fysieke verschijning. Zijn hals was dik en eerder kort en zijn buik welfde lichtjes naar voren. Zijn neus iets langer dan gemiddeld. Zijn lengte (die zeven keer de maat van zijn voeten bedroeg). Zijn stern. Afbeeldingen en beschrijvingen kunnen ons veelleren. Ook kunnen we met opgravingen van een lichaam, of kleding veel te weten komen. De klank van iemand zijn stern is echter niet meer te achterhalen. Einhard was een geleerde, een ooggetuige en een vriend. Van Eindhard weten we bijvoorbeeld dat Karel een grote man was die door zijn liefde voor eten een dikke buik had. Maar Einhards beeld is wel erg positief. Zo is te betwijfelen of Karel een gemoedelijk familiemens was, zoals Eindhard beweert. De heidenen. De paus zijn taak was het om gelijk Mozes de strijd met gebed te ondersteunen. Karel zijn taak was het de christelijke wereld tegen aanvallen te beschermen en om de strijd met de ongelovigen aan te gaan. Het christendom is het bindmiddel geweest waardoor de veroveringen van Karel een eenheid konden worden.

4

a

b

cd

e

5

ab

c

Noordhoff

Uitgevers bv

Geschiedeniswerkplaats

TF Antwoorden

Strijd om Europa vwo

11

,-

t, _. ~

'v .~ ,"

6

a

b

cd

Afbeelding 13 komt uit 843 (het verdrag van Verdun), dat blijkt uit de tekst: Na zijn dood (de dood van Lodewijk, de zoon van Karel de Grote) viel het rijk uiteen in drie stukken: West-Francie, Oost-Francie en een langgerekt middenrijk. Afbeelding 14 komt uit 870 (het verdrag van Meerssen). Dat blijkt uit de tekst Dertigjaar later was het middenrijk verdwenen. In het zuiden was een groot aantal staatjes ontstaan, het noorden .vas verdeeld tussen West- en Oost-Francie, de kern en van het latere Frankrijk en Duitsland. Noch Duitsland, no eh Italie bestonden in deze tijd. We noemen dit een anachronisme: een al dan niet gewilde inbreuk op de chronologische volgorde of samenhang van gebeurtenissen. Frankrijk, Duitsland en Italie, Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Een argument voor is dat er opvallende territoriale overeenkomsten zijn tussen deze landen. Een argument tegen is dat de verschillen wel erg groot zijn, en dat we achteraf zien, wat we willen zien.

7

Uit de bran blijkt dat: oorlogsdreiging een oorzaak was van het ontstaan van het feodale stelsel. Dreigende aanvallen op zijn rijk brachten Pepijn ertoe om bezit van de kerk in leen te geven aan zijn vazallen. in de vroege middeleeuwen het centrale vorstelijk gezag en de kerk elkaar nodig hadden. De kerk staat aan Pepijn toe haar grond te gebruiken dat hij nodig heeft om het gebied te beschermen.

12

Geschiedeniswerkplaats TF Antwoorden Strijd om Europa vwo

Noordhoff Uitgevers bv

-'3

Eigen gekozen verschij nselen met gebeurtenissen. Bijvoorbeeld:Schema 2 hoofdstuk 2 (Napoleon) Gebeurtenis Versch ijnsel Ontwikkeling: Opkomst.en ondergang van:

Slag bij Waterloo(1815) Slag bij Leipzig (1813) Eigen voorbeeld van een slag Invoering dienstplicht: levee en masse Franse Revolutie (1789) Eigen voorbeeld Eerste Nederlandse grondwet (1798) Franse Revolutie (1789) Eigen voorbeeld

Dienstplicht

Nationalisme Napoleon

Democratisering

Toepassen 1

a

I

'

b

c

De Britten en Russen wilden een einde maken aan de in hun ogen gevaarlijke verspreiding van revolutionaire ideeen vanuit Frankrijk. Nederland was bijvoorbeeld door het revolutionaire 'virus' besmet geraakt. Daar was in 1795 de stadhouder verjaagd en een republiek van vrije burgers gesticht. Voor de Britten was zo'n republiek, vlak voor de eigen kust, een bedreiging. Revolutiegezinde burgers (patriotten) wilden de Britten en Russen het land uitjagen. Zij waren voorstanders van de hervormingen die door de Bataafse republiek waren ingevoerd. Aanhangers van de stadhouder en antirevolutionairen (een deel van het 'gewone volk', dat oranjegezind was, en een groot deel van de adel en regenten, die door de Bataafse revolutie hun bevoorrechte positie waren kwijtgeraakt) zullen de komst van de Britten en Russen verwelkomd hebben. De Fransen wilden de ideeen (ofideologie: samenhangend stelsel van opvattingen) van de revolutie verspreiden, kernachtig samengevat in 'vrijheid, gelijkheid, broederschap'. Regeringen die deze ideeen niet in wetgeving wilden omzetten, verjoegen zij, en ze hielpen burgers aan de macht die zulke hervormingen wel wilden doorvoeren, zoals die in de Bataafse republiek. 'Ik heb de afgroud van de anarchie dichtgegooid, ik heb orde in de chaos gebracht. ' Napoleon bevrijdde Frankrijk inderdaad van de chaos: na tienjaar revolutie woedden er opstanden, maakten bandieten het platteland onveilig en heerste er armoede in de steden. Napoleon sloeg de opstanden neer, zorgde voor veiligheid, nodigde de emigres uit terug te keren en verzoende zich met de kerk. 'Ik heb de revolutie gezuiverd.' Napoleon zorgde ervoor dat alle burgers gelijke rechten hadden. In die zin behield hij de kern van waar de revolutie om draaide.

2l'

a

20

Geschiedeniswerkpiaats TF Antwoorden Strijd om Europa vwo

Noordhoff Uitgevers bv

b

c

,

,

.

d

'(Ik heb) de koningen hun plaats op de troon verzekerd'. Napoleon liet vorsten van verschillende landen hun troon behouden, in andere landen zette hij een familielid op de troon (zoals in Spanje of de Nederlanden). '( ... ) ik heb de grenzen van de roem uitgebreid.' Napoleon veroverde bijna heel Europa; zijn legers hadden tot 1812 de uitstraling van onoverwinnelijkheid. 'C... ) ik wilde dat talent en bekwaamheid tot vrije ontwikkeling konden worden gebracht.' Napoleon zorgde ervoor dat soldaten en officieren met talent in het leger konden opklimmen tot hogere posities; hijzelfwas daar een voorbeeld van. (Hij zette voort wat door de revolutie in gang was gezet.) 'C... ) ik wilde dat het verstand zou heersen, ik wilde dat talent en bekwaarnheid tot vrije ontwikkeJing konden word en gebracht. Verstand en ontwikkeling op basis van talent en bekwaarnheid zijn typerend voor het denken van de veriichting. Argument voor: Toen Napoleon zijn staatsgreep pleegde, dreigde een coalitie van Europese mogendheden Frankrijk binnen te vallen. Hij bestreed dat gevaar door zelf in de aanval te gaan. Argument tegen: Na zijn machtsovemame sloot Napoleon vrede met Oostenrijk en GrootBrittannie (terwijl Rusland zich uit de coalitie terugtrok). Daarmee was de veiligheid van Frankrijk voldoende verzekerd; had hij het daarbij gelaten, dan klopt zijn uitspraak dat de oorlog hem werd opgedrongen. Maar Napoleon wilde een groot Europees rijk onder Franse leiding stichten en begon vanaf 1803 met nieuwe oorlogen. Die werden hem niet opgedrongen, hij begon ze zelf. Het achterhalen van 'de waarheid' met een van beide bronnen is niet mogelijk. Het isjuist de combinatie van beide bronnen die duidelijk maakt hoe Napoleon zijn eigen optreden zag en hoe dit door zijn tegenstanders gezien werd; met die combinatie van 'perspectieven' kunje wel een genuanceerd beeld schetsen van de daden van Napoleon. (Met bron 2 meer dan met bron 3, want in de spotprent komt alleen de visie van zijn tegenstanders aan bod.) In bron 5 van hoofdstuk 1 zie je de paus die de kroon op Karel de Grote zijn hoofd zet. In bron 15 zie je hoe Napoleon zichzelf en / ofzijn vrouw kroont, terwijl de paus toekijkt. Napoleon wilde laten zien dat niet langer de paus, maar de keizer de belangrijkste persoon op aarde was. De regering moest een burgerleger vormen dat bereid is om voor de eer te vechten. Om dat te bereiken moest de oorlog worden aangemoedigd als een goede, heldhaftige zaak. Door de Franse Revolutie verloor de adel zijn leidinggevende posities in het leger, die als vanzelfsprekend werden gezien. Ook gewone burgers konden er voortaan carriere maken. Bovendien werd de dienstplicht ingevoerd, omdat het verdedigen van het land (en daarmee het verdedigen van de idealen van de revolutie) als een burgerplicht werd gezien. Na 1792 waren er dan ook veel Fransen die trots waren in het Franse leger te vechten en zo de goede zaak te dienen. De legers die van het land leefden hoefden geen rekening te houden met lange bevoorradingslijnen. Ze konden veel zelfstandiger opereren. Dat maakte de mogelijkheden van de legerleiding om een leger snel te verplaatsen en verrassingsaanvallen te plegen, aanzienlijk groter. Argument v66r: Uit de lange reeks overwinningen van het Franse leger blijkt dat de betrokkenheid van de soldaten de belangrijkste 'succesfactor' was. Dat was immers het enige wezenlijke verschil tussen de Franse legers en de coalitielegers. CDenieuwe Franse tactiek werd snel door tegenstanders overgenomen. Pas toen het Napoleontische leger overwegend uit niet-Franse soldaten bestond - soldaten die niet meevochten uit enthousiasme maar omdat Napoleon van alle door hem bezette gebieden een bijdrage aan zijn leger vorderde -leed het zijn eerste nederlagen. Argument tegen: Vanaf 1812 was het gedaan met de onoverwinnelijkheid van de legers van Napoleon. Misschien dat het 'recept' van enthousiasme slechts kortstondig effect had, op termijn legden andere factoren - bewapening, tactiek, de omvang van een leger, de economische kracht van het land dat het leger moest bekostigen - meer gewicht in de schaal.

3

ab

4

ab

c

d

{ .

(

(

Noordhoff

Uitgevers bv

Geschiedeniswerkplaats

TF Antwoorden

Strijd om Europa vwo 21

.:

\

5 ab

{

CI

"'t"

c:"

d

(,:...; ....6

De handelsblokkade die Napoleon opwierp tegen Groot-Brittannie. Napoleon stelt: 'Het doet ons pijn om ... ' en rekent de handelsblokkade tot 'beginselen die typerend waren voor het barbarisme uit de vroegste tijden der naties'. Wij zijn ertoe gedwongen, vervolgt hij, want de Britten doen hetzelfde en we kunnen ze alleen op dezelfde manier bestrijelen. Napoleon maakte er geen vrienden mee, want in heel Europa werd de handel zwaar getroffen en leden tienduizenden handelaren, en in hun kielzog de boeren en ambachtslieden wier producten zij verhandelden, zware verliezen. Het Continentaal Stelsel richtte dus op twee manieren schade aan: de economie werd getroffen, en (daardoor) ook de sympathie voor de Franse, revolutionaire zaak. Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Napoleon zou zijn aandacht kunnen verleggen van een sterk landleger naar een sterke vloot om Groot-Brittannie in zijn kolonien te kunnen treffen. Of: Napoleon ZOLl kunnen proberen, door propaganda en door het sturen van 'ophitsers', de Britse lagere klassen op te zetten tegen de gevestigde burgerij. Hij zou kunnen inzetten op solidariteit tussen het 'gewone' Franse volk en het 'gewone' Britse yolk. Spanje raakte verdeeld in twee onverzoenlijke partijen. Aan de ene kant de Fransgezinden, die Spanje ingrijpend wilden hervormen tot een liberale samenleving met vrijheid voor het individu; aan de andere kant de adel en geestelijkheid, gesteund door een groot deel van het 'gewone volk', die niets van deze revolutionaire ideeen moesten hebben. Napoleon stond zo'n beetje tussen beide partijen in. Enerzijds bracht hij hervormingen (zoals het afschaffen van allerlei voorrechten voor adel en geestelijkheid) en drong hij de rol van de katholieke kerk in de politiek terug; anderzijds was Napoleon geen voorstander van ingrijpende sociale hervormingen. Argument voor: Ook in andere landen was er verdeeldheid tussen een groep 'moderne' burgers die de hervonningen van de Fransen toejuichten en een groep die daartegen was. Argument tegen: in Spanje was de greep van de katholieke kerk op het denken en doen van de mensen veel groter dan in andere door Napoleon bezette gebieden. Met name vanuit katholieke hoek zou fel verzet komen tegen de Franse overheersing.

a

b

e

7

1815. De noordelijke 811 zuidelijke Nederlanden zijn samengevoegd tot een gebied; Frankrijk is weer tot de omvang van 1792 teruggebracht; de Duitse gebieden zijn samengevoegd tot een Duitse Bond. Deze herindeling was tot stand gebracht door het Congres van Wenen.

(

22

Geschiedeniswerkplaats

TF Antwoorden

Strijd om Europa vwo

Noordhoff

Uitgevers bv

''''.