Pentekening van Gerrit van Arkel uit 1895 van boerderij

bij Huis te Kleef in het voormalige Schoten.

Nr. 64 Juni 2011 - 2

Nederlandse Genealogische Vereniging

Gens Propria Mededelingenblad van de afdeling Kennemerland

Bestuur afdeling Kennemerland Voorzitter: Leendert de Jong CALS Kostverlorenstraat 109a 2042 PE Zandvoort 023 - 571 31 13 l.j.d.jong@casema.nl Secretaris: Johan Kuijlman plv. afgevaardigde Jacob Catslaan 4 2012 PE Haarlem 023 - 528 25 94 jpkuijlman@versatel.nl Penningmeester: Ton Heemskerk Halbertsmastraat 17 2035 CE Haarlem 023 - 533 01 41 heems835@planet.nl Lid: Pim van Rhoon Norholm 62 2133 HL Hoofddorp 023 - 557 22 32 w.rhoon@quicknet.nl Lid: Hans van Felius

afgevaardigde hans.vanfelius@planet.nl

Gens Propria Redactie: Frits van der Veldt Dick Goudriaan Nico Woortman Jacques Dijt

Redactieadres: Frits van der Veldt Landleeuw 25 2131 HV Hoofddorp fritsvanderveldt@quicknet.nl

Website Adres: http://kennemerland.ngv.nl Webmaster: Kees Heemskerk

Mutaties Postadres: NGV Postbus 26 1380 AA Weesp

ISSN: 1566-3477

Helpdesk computergebruik Kennemerland Onderstaand treft u de namen aan van de-genen die bereid zijn u, voor zover mogelijk, de helpende hand te bieden. Als u met een van deze leden telefonisch contact opneemt, verzoeken wij u vriendelijk dit tussen 19.00 en 21.00 uur te doen, omdat de meesten van hen een gezin en/of een werkkring hebben. GensData Pro

Henno Zelis 023 - 524 80 80 ProGen Kees Heemskerk 023 - 527 47 42 Aldfaer Frits Krabbendam 0255 - 51 25 00 HazaData Ben Prins 023 - 532 73 61 Hardware Willem van Warmerdam 023 - 538 19 97 Ben Prins 023 - 532 73 61 Operating systems Willem van Warmerdam 023 - 538 19 97 Henno Zelis 023 - 524 80 80 Windows Willem van Warmerdam 023 - 538 19 97 Beginnersproblemen Ben Prins 023 - 532 73 61 Henno Zelis 023 - 524 80 80 Kees Heemskerk 023 - 527 47 42 Willem van Warmerdam 023 - 538 19 97

De redactie is niet verantwoordelijk voor ondertekende bijdragen. Gehele of gedeeltelijke overname is toege-staan mits met complete bronvermelding.

Helpdesk genealogie voor beginners Coördinator Hans van Felius 023 - 535 68 46

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

1

Gens Propria Juni 2011-2

Periodiek Nederlandse Genealogische Vereniging

Afdeling KENNEMERLAND Nr. 64

Van de redactie

Uit praktische overwegingen is besloten om dit jaar drie in plaats van het ge-

bruikelijke aantal van vier nummers van Gens Propria uit te brengen. Dit houdt

verband met het op elkaar afstemmen van de verschijningsdatum van Gens

Propria enerzijds en de reeds geplande ledenvergaderingen in het voor- en

najaar anderzijds. Ons streven om het totaal aantal pagina's ongeveer gelijk te

houden aan die van voorgaande jaren, hetgeen betekent dat de nummers iets

omvangrijker zullen zijn dan u gewend bent. Uiteraard lukt dit alleen bij vol-

doende aanbod aan kopij. Vandaar hierbij een dringende oproep aan u allen om

eens in de pen te klimmen en het resultaat hiervan aan ons te mailen of per post

toe te sturen. Tot slot melden wij u dat Gens Propria vanaf begin volgend jaar

– zoals vanouds – weer ieder kwartaal zal verschijnen.

Programma voor de tweede helft van 2011

28-09-2011 Volksgebruiken en tradities rond de zwangerschap, geboorte

en doop door Rosalien Fiedeldij Dop

26-10-2011 Wat heeft Geneaknowhow u te bieden? door Herman de Wit

23-11-2011 Algemene ledenvergadering afd. Kennemerland gevolgd door

een lezing van Cor de Graaf over het verenigingsblad Gens Nostra

De bijeenkomsten vinden plaats in jeugdcentrum De Schakel, hoek Schoterweg/

Pijnboomstraat in Haarlem-Noord (de ingang is aan de Pijnboomstraat 17). Het

programma begint om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.30 uur. Iedereen is

van harte welkom. Dat geldt ook voor niet-leden.

Als u zich via de website www.ngv.nl hebt laten registreren en daarbij ook uw

e-mailadres hebt opgegeven dan ontvangt u kort vóór iedere bijeenkomst een

herinnering via onze eigen digitale nieuwsbrief met daarin de meest actuele

informatie. Mocht uw e-mailadres onlangs zijn gewijzigd, vergeet dan vooral

niet om uw profiel daarop aan te passen!

Gens Propria

2

Volksgebruiken rond de zwangerschap, geboorte en doop

In de zeventiende eeuw stond men aan het begin van de ontwikkeling van de

kraam- en doopgebruiken. Men hield van preutsheid tot in het kleinste detail en

de kraamvrouw moest vooral van top tot teen bedekt zijn met kleding én rust

houden. Men nam woorden als zwangerschap of vrijen niet meer in de mond. Er

ontstond een soort geheimtaal. Een goed voorbeeld van dergelijke geheimtaal

was dan ook een zilveren borduurschaartje dat op een naaimandje met fijne stof

was gelegd. De buurvrouw die op de koffie kwam, wist meteen hoe laat het was

en vroeg aan de vrouw hoe haar toestand was en of er nog hulp nodig was. Er

zijn voorbeelden genoeg van allerlei rituelen, gebruiken, volksverhalen en

bakerpraatjes. Rond 1900 werd het mode om de ooievaar als brenger van de

nieuweling te zien. De rijken hadden de tijd en geld om zich kostbare gebruiken

te veroorloven. Doopsuikers deelde je alleen uit als er voldoende geld voor was.

Een doopjurk gemaakt van Engelse stof, versierd met Brussels kant en gemaakt

door een naaister in dienst van de familie kostte een fortuin. Bij wat armere

families was er geen geld voor dit soort extraatjes. De vrouw die normaal

meehielp in het boerenbedrijf lag zo kort mogelijk op bed.

Veel gebruiken en tradities zijn plaats- of streekgebonden. Hoe ontstonden ze

en waarom zijn sommige ervan uiteindelijk weer in onbruik geraakt? Een lezing

door de tijd heen met bovendien een heerlijk oud-Hollands drankje in de pauze.

Wat heeft Geneaknowhow u zoal te bieden?

Herman de Wit is een van de oprichters van de website Geneaknowhow.net. Hij

vertelt over het ontstaan en de ontwikkeling van dit digitale platform. Vanaf het

allereerste begin tot en met de oprichting van een speciale stichting waarin deze

website nu is ondergebracht en de wijze waarop de website wordt onderhouden.

Daarnaast laat hij zien wat er te vinden is op de zes verschillende links die via

het domein Geneaknowhow.net zijn te raadplegen.

● Digitale Bronbewerkingen Nederland en België: een verzamelsite die aller-

lei digitale bronbewerkingen op internet, diskette en cd-rom vermeldt.

● FAQ Genealogie Benelux: een thematisch ingerichte site met achtergrond-

informatie en een scala van vragen en antwoorden betreffende onderwerpen

in de Benelux.

● Genea-lokaal: digitale cursussen die u kunt downloaden en vervolgens in

eigen tempo kunt volgen.

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

3

● Het verleden in beeld: een site volop beeldmateriaal ter illustratie van uw

familiegeschiedenis.

● Regelgeving in de Nederlanden: een site met informatie over vroegere regel-

geving in de vorm van transcripties van rechtshistorische documenten.

● Van Papier naar Digitaal: digitale afbeeldingen van genealogische bronnen,

waar mogelijk aangevuld met (links naar) bewerkingen van deze bronnen.

Het belooft dan ook een interessante en leerzame avond te worden waarop u

ongetwijfeld veel zult opsteken.

Het woord is aan Michaël Boers

In aansluiting op de ledenvergadering van 24 november 2010 gaf Michaël

Boers na de pauze een korte uiteenzetting over zijn bevindingen bij diens stam-

boomonderzoek. Eind 2003 startte hij met zijn speurtocht naar het verleden van

zijn familie toen hij werd uitgenodigd voor een familiefeest en hij zich afvroeg

hoe de onderlinge relatie met de diverse neven en nichten precies in elkaar stak.

Michaël pakte de zaken vanaf het begin dan ook grondig aan en verrichtte on-

derzoek naar de historische achtergrond van al zijn acht overgrootouders, een

bont gezelschap van onder meer Zwitserse schoorsteenvegers en reizende mu-

zikanten. Voor het opslaan van de verkregen onderzoekresultaten maakt hij

gebruik van het – gratis te downloaden – genealogisch programma Aldfaer

(versie 4.2) en raadpleegt hij via internet frequent allerlei digitale bronnen. Een

van zijn meest favoriete sites daarbij is http://geneaknowhow.net/digi/

bronnen.html. Andere belangrijke informatiebronnen de diverse nieuwsgroepen

op internet, (genealogische) literatuur, regionale kranten en cd-roms met een

keur aan interessante gegevens. En last but not least bezoekt Michaël tal van

archieven, waaronder het Stadsarchief Amsterdam (SAA) en uiteraard ook het

Noordhollands Archief (NHA) in Haarlem.

Aankondiging in het Algemeen Handelsblad van 9 september 1958

van een optreden van de familie Maurice Liesoy.

Gens Propria

4

Het startpunt van het onderzoek vormde zijn vader, Gerard Boers (1915-1996),

en moeder, Alma Keulemans (1916-2006). Zijn overgrootvader Frans Boers was

ooit hoornblazer in het Nederlandse leger. Op latere leeftijd was deze voorvader

actief als muziekleraar (cornet à pistons) en heeft hij zelfs een jaar lang als

trombonist bij het Amsterdamse Concertgebouworkest gespeeld. Voorgaande

generaties van zijn echtgenote hadden daarentegen hun hele leven lang als

rondreizend muzikant de kost verdiend. Het – vastgelopen – onderzoek naar deze

tak leidde aanvankelijk naar België, maar er zijn ook sporen aangetroffen

richting Frankrijk en Italië. De schoonvader van Frans Boers, Jean Frédéric

Liesoij (1819-1884), trouwde in 1843 te Middelburg met Helena Maria Francella

(1818-1883), dochter van een schoorsteenveger uit het Zwitserse gehucht Brione

sopra Minusio. Leden van deze familie zijn later vanuit Middelburg via Amster-

dam naar Londen getrokken. Hoewel de Nederlandse tak ondertussen volledig is

uitgestorven, woont er in Engeland tot op de dag van vandaag nog een groot aan-

tal nazaten van de familie Fran(s)(c)ella. De familienaam Liesoij – oorspronke-

lijk Lieg(e)ois – komt evenmin in Nederland meer voor, maar ongetwijfeld leven

er elders in de wereld nog verwante naamdragers.

Recentelijk verschenen publicaties van Michaël Boers.

Reizende artiesten, Gens Nostra, maart 2010, blz. 81-91

De familie Buers in Alkmaar, Hollands Noorderkwartier, september 2010, blz.

98-112

Stamboomonderzoek in Engeland, Gens Nostra, november 2010, blz. 421-429

Het laatstgenoemde artikel verscheen ook in het Belgische tijdschrift Vlaamse

Stam, januari 2011, blz. 7-14

Frits van der Veldt

Frits van der Veldt

De valkuil van naamsveranderingen

Als genealogen gaan we er van uit dat een familienaam onveranderd van vader

op kind overgaat. Maar we moeten ons realiseren dat pas in 1811 iemand werd

verplicht een familienaam te voeren die sindsdien, behoudens spellingsveran-

deringen aangebracht door een ambtenaar van de burgerlijke stand, onveranderd

aan het nageslacht wordt doorgegeven. Mocht iemand nog niet over een vaste

familienaam beschikken dan moest de desbetreffende persoon met de invoering

van de burgerlijke stand in 1811 er alsnog één aannemen. Overigens voerden

veel families voordien al een vaste familienaam. Deze namen zijn heel vaak

ontstaan doordat anderen je die naam gaven om je te onderscheiden wanneer het

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

5

gebruikelijke systeem van patroniemen onvoldoende uitkomst bood. Een en

dezelfde persoon kon in zijn woonplaats onder verschillende namen of bij-

namen bekend staan. Deze namen kunnen betrekking hebben op zijn beroep,

zoals in het geval van 'Bakker' of 'Smit'; zijn vaardigheden, zoals bijvoorbeeld

'de Koning' (bij de schutterij); zijn lichamelijke eigenschappen, zoals 'de Lange'

enzovoort.

Wanneer je het spoor van de familienaam terug in de tijd volgt dan loopt dit

spoor op een bepaald moment dood. Voordien was er namelijk vaak slechts

sprake van patroniemen, maar er kan in het verleden ook een naamswisseling

zijn opgetreden. Hoe kom je dan verder? De voor- of doopnamen van de kinder-

en van de oudste stamvader kunnen een aanwijzing opleveren. Zij verwijzen

veelal naar de voornamen van zijn (groot)ouders of naar die van de (groot)oud-

ers van zijn vrouw. De kinderen werden volgens een vaste traditie vernoemd.

De oudste zoon naar vaders vader, de oudste dochter naar moeders moeder, de

tweede zoon naar moeders vader, de tweede dochter naar vaders moeder. Doch

een vooroverleden kind werd meestal bij voorrang vernoemd. Vervolgens

kregen de nakomende kinderen de voornamen van de broers en zusters van de

beide ouders toebedeeld. Wanneer een kind vernoemd werd naar een familielid

van de vader dan waren de doopgetuigen ook vaak van vaders kant, terwijl bij

vernoeming naar een familielid van moeder, de doopgetuigen van haar kant

kwamen. Zo kan men bepalen wat waarschijnlijk de voornamen van de ouders

en schoonouders van de oudste stamvader zijn geweest. Wanneer bekend is dat

de desbetreffende (schoon)ouders in hetzelfde dorp hebben gewoond dan

kunnen zij vaak met enige zekerheid worden achterhaald. Komt de oudste

stamvader echter van elders vandaan dan wordt het uiteraard een stuk lastiger.

Verhuizingen over grotere afstanden zijn vaak het gevolg van oorlogsgeweld,

economisch slechte omstandigheden of verdrijving wegens afwijkende religi-

euze opvattingen. Bekende voorbeelden hiervan zijn de Hollandgänger, de

Hugenoten en de Zwitserse en Schotse huurlingen. Minder bekend is dat na

1571 als gevolg van de inundaties die hebben bijgedragen aan het ontzet van

Alkmaar een flink aantal Noord-Hollanders overzee naar Zuid-Holland (Den

Briel) en Zeeland zijn gevlucht en uiteindelijk daar zijn gebleven. Dit blijkt uit

het opduiken van typisch Noord-Hollandse voornamen in deze meer zuidelijke

regio's.

Aad Verouden gaf tijdens zijn lezing een groot aantal voorbeelden van naams-

veranderingen die hij bij zijn eigen onderzoekingen is tegengekomen. Ik noem

hiervan slechts enkele voorbeelden. Verbasteringen van niet of verkeerd begre-

pen (buitenlandse) namen kunnen vaak nog wel worden getraceerd. De familie

Lustenhouwer stamt af van een chirurgijn uit het Münsterse leger. Deze chirur-

gijn is in 1672 in Kampen blijven hangen en heette Lustenauer: hij kwam uit

Gens Propria

6

Lustenau in Vorarlberg, een klein plaatsje op de grens met Zwitserland, en was

hoogst waarschijnlijk een Zwitserse huursoldaat.

De naam 'van Tilburg' stamt af van een voorvader die in Essen-Kalmthout (bij

de Belgisch-Nederlandse grens) in 1598 een schapenboerderij had gepacht van

de abdij van Tongerloo. Uit de bewaard gebleven pachtadministratie kon zijn

patroniem worden achterhaald en zodoende kon hij worden geïdentificeerd met

een persoon uit Tilburg. Daar werd hij natuurlijk niet 'van Tilburg' genoemd!

Ook gaf de spreker voorbeelden van vernoeming naar de familienaam van de

vrouw. Zo trouwde ene 'Vlothuis' met een vrouw wier vader 'de Witte' werd

genoemd, waarna hijzelf verder als 'de Wit' door het leven ging. Er volgden nog

vele andere voorbeelden in deze onderhoudende causerie van Aad Verouden,

waarmee hij zijn gehoor tot het eind toe wist te boeien.

Goed voorbeeld doet goed volgen (naschrift bij de lezing)

De lezing van Aad Verouden zal in het bijzonder Gerard Oosterhout nog lang

blijven heugen. Na deze lezing heeft hij namelijk aan de spreker een probleem

voorgelegd waar hij al jarenlang mee worstelde. De vraag luidde kort samen-

gevat als volgt: "De oudste mij bekende voorvader is Cornelis Jansz. van

Oosterhout, geboren en wonende te Oosterhout. Als weduwnaar hertrouwt deze

op 15 november 1705 te Oosterhout (vanwege de kosten in de gereformeerde

kerk) met Elisabeth Hillebrandts van Werelt, r.-k. gedoopt op 21 februari 1676.

Maar wat ik ook doe; ik kom helaas geen stap verder met mijn onderzoek.

Misschien kunt u mij verder op weg helpen?"

Het leek mij goed de analyse plus de uiteindelijke oplossing, die Aad Verouden

binnen 24 uur wist aan te reiken, hier in detail weer te geven omdat dit zijn

werkwijze nog eens duidelijk illustreert en daarmee als prima schoolvoorbeeld

voor anderen kan dienen.

Uit het bovenstaande kunnen we de volgende drietal feiten destilleren.

Cornelis Jansz. was zowel geboren als woonachtig in Oosterhout.

Zijn achternaam was "van Oosterhout".

Hij was al eens eerder getrouwd geweest.

Een logische vraag is natuurlijk: met wie was deze Cornelis Jansz. van

Oosterhout voorheen getrouwd geweest? Er is een gerede kans dat ook dit

eerdere huwelijk in Oosterhout is gesloten. Daarom heeft Aad Verouden alle

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

7

trouwboeken (gerechtelijk, gereformeerd en rooms-katholiek) van Oosterhout

over de periode 1675-1705 nauwkeurig doorzocht. De naam of patroniem

Cornelis Jansz. – al dan niet met achternaam – blijkt in de geraadpleegde

registers over die periode zo'n tienmaal voor te komen. Dus volgt nu de vraag:

wie van deze tien is de gezochte Cornelis Jansz.?

Het gebeurt nog al eens dat een weduwnaar hertrouwt met een verwante van

zijn eerder overleden echtgenote. Vandaar dat er vervolgens naar aanvullende

gegevens over Elisabeth Hillebrandts van Werelt werd gezocht. Deze naam is

niet alleen voor Oosterhout uniek maar voor geheel Noord-Brabant. Een meisje

met deze naam blijkt indertijd in Oosterhout op 5 oktober 1671 te zijn gedoopt

als dochter van Hillebrandus Guilielmi van Werelt en Adriana (Willems) van

Postel. Een tweede dochter krijgt echter een aantal jaren later bij de doop op 21

februari 1676 de zelfde voornaam. Het is daarom aannemelijk om te veronder-

stellen dat het eerste dochtertje dan al is overleden.

Een aantal kandidaten met de naam Cornelis Jansz. viel af omdat deze niet in

Oosterhout zowel geboren als woonachtig waren geweest. Ook bleek een aantal

van hen na 1705 nog steeds met hun eerste vrouw te zijn getrouwd, blijkens de

gegevens uit het doopboek. De overige naamgenoten bleken of reeds vóór 1705

te zijn overleden of inmiddels naar elders te zijn verhuisd. Uiteindelijk bleef

maar één kandidaat over met de (voor)naam Cornelis Jansz., die bovendien het

voorvoegsel "van" voor zijn achternaam voerde. Het betrof Cornelis Jansz. van

Asten, geboren én wonende in Oosterhout. Deze trouwde op 23 juni 1680 in

Oosterhout met Engeltje Adriaensdr. Schoone, waarbij een zekere Hillebrant

van Werelt als getuige optrad! Zijn dochter Elisabeth is op dat moment ruim

vier jaar oud. Zij moet haar latere echtgenoot dus al van jongs af aan hebben

gekend.

Cornelis werd op 8 september 1657 in de r.-k. kerk van Oosterhout gedoopt. In

het desbetreffende doopboek worden echter alleen patroniemen vermeld. Zijn

ouders staan genoemd als respectievelijk Jan Jacobsz. en Dijmpna Willemen.

De ouders van Cornelis Jansz. van Asten (alias van Oosterhout) vinden we

terug in het trouwboek van de gereformeerde kerk van Oosterhout. De letter-

lijke tekst van dit huwelijk luidt als volgt: "Den 6 april 1654 Jan Jacobsen van

Asten j.m. (jongeman) wonende tot Oosterhout met Dingetje Willems van

Sundert j.d. (jonge dochter) van Oosterhout."

Dankzij zijn ruime ervaring op het gebied van genealogisch onderzoek en zijn

grote kennis van Noord-Brabantse bronnen was Aad Verouden binnen de

Gens Propria

8

kortste keren in staat het vraagstuk op te lossen en daarmee de stamboom van

Gerard Oosterhout aantoonbaar tot 1654 wist terug te voeren. Het is uiteraard

niet iedereen gegeven om een dergelijk vastgelopen onderzoek weer zo snel

vlot te trekken. Dus gewoon stug blijven volhouden, zo luidt dan ook mijn

devies. Ik hoop dat dit verhaal u daar-toe mag inspireren.

Johan Kuijlman

Een kijkje in de scheepssoldijboeken van de VOC

Op woensdag 27 april 2011 hield Ton van Velzen voor de afdeling Kennemer-

land onder de bovenstaande titel een lezing waarvan u hieronder een uitgebreid

verslag aantreft.

Scheepssoldijboeken

In het Nationaal Archief in Den Haag worden de scheepssoldijboeken van de

VOC bewaard. In feite is dit een deel van de personeels- en salarisadministratie

van deze maatschappij. Heel bijzonder is het dat deze praktisch compleet be-

waard is gebleven over de periode 1700-1800. De gehele collectie omvat zo'n

3000 boeken met in totaal ongeveer 700.000 rekeningen. Elk blad bevat de

loonadministratie van één enkele persoon op een bepaalde reis. Er is informatie

te vinden over vele honderdduizenden personen. Om in deze berg papieren een

persoon te kunnen terugvinden, is in mei 2000 een indexeringsproject van start

gegaan waarvan langzamerhand het eind in zicht komt. De kosten van dit pro-

ject bedragen twee à drie miljoen euro. Er is nu een index beschikbaar, waarin

via het internet gezocht kan worden op persoonsnaam. Daarbij wordt, naast het

bijbehorende boek- en folionummer, ook verwezen naar het naam van het schip

en reisnummer plus jaar en functie. In het archief kan dan de desbetreffende

personeelsrekening zowel in het originele boek zelf worden opgezocht als op

microfiche.

Organisatie van de VOC

Aan het einde van de 16de eeuw werd er in Holland en Zeeland een aantal com-

pagnieën opgericht om schepen uit te rusten voor de (specerijen)handel in Azië.

In 1602 werd op initiatief van Johan van Oldebarneveld en met steun van Prins

Maurits een samenwerkingsverband opgezet onder de welluidende naam de

'Generale Verenichde Geoctroyeerde Oostindische Compagnie'. Naast het stre-

ven direct toegang te krijgen tot de productiegebieden van de specerijen speelde

nog een andere factor van betekenis mee, namelijk het feit dat de Republiek nog

steeds in oorlog was met Spanje (sinds 1580 viel ook Portugal onder Spaans

bewind) en het was dus van groot strategisch belang de handelslijnen van de

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

9

Spanjaarden en de Portugezen zo veel mogelijk te verstoren aangezien Spanje

de oorlog uit de revenuen van de overzeese handel bekostigde.

De Staten Generaal gaven de VOC een handelsoctrooi dat de maatschappij als

enige in de Republiek recht gaf handel te drijven ten oosten van Kaap de Goede

Hoop en ten westen van Straat Magalhaes. De Staten Generaal stonden deze

particuliere handelsorganisatie bepaalde soevereine rechten toe. Zo mocht zij

contracten en verdragen met vorsten afsluiten, forten bouwen, oorlog voeren en

vrede sluiten, en over de veroverde gebieden het bewind voeren.

In de steden waar de compagnie van oorsprong kantoor had gehouden, werd een

zogenaamde Kamer opgericht die een grote mate van zelfstandigheid bezat voor

wat betreft de organisatie en de financiering van de handelsreizen en de verkoop

van de Aziatische producten. De maatschappij werd gecoördineerd door een

centraal bestuur, de zogeheten Heren XVII.

Elke Kamer bracht een deel van het benodigde kapitaal in. Voor Amsterdam

was dat de helft, voor Zeeland (Middelburg en Veere gezamenlijk) een kwart en

de steden Delft, Rotterdam, Hoorn en Enkhuizen leverde ieder een zestiende

deel. De Kamers hadden naar rato een aantal afgevaardigden in de Heren XVII:

Amsterdam acht, Zeeland vier, en de andere steden elk één, terwijl de 17de

zetel bij toerbeurt werd vervuld. De zetelverdeling was zodanig dat Amsterdam

niet eenzijdig een bepaald besluit kon doordrukken. Bij verschil van mening

over het te voeren beleid moest men dus door onderhandeling tot een democra-

tisch genomen besluit zien te komen.

Batavia werd het centrum van waaruit de gehele inter-Aziatische handel van de

Rode Zee tot de Molukken, China en Japan aan toe werd gecoördineerd. Hier

zetelde het hoogste gezag, de gouverneur-generaal en de Raad van Indië, die

alleen aan de Heren XVII verantwoording verschuldigd waren. Het gebied rond

Batavia werd als eerste een echte kolonie onder Nederlands bestuur. In de loop

van de 18de eeuw kwam bijna geheel Java onder Nederlands gezag te staan.

Ook op Ceylon en Kaap de Goede Hoop bezaten de Nederlanders grondgebied.

De laatstgenoemde kolonie diende met name als ravitailleringsteunpunt.

Enorme aantallen

Er zijn zoals gezegd ongeveer 3000 soldijboeken bewaard gebleven, waarvan

200 uit de 17de eeuw en 2800 uit de 18de eeuw. In de periode 1602-1700 ver-

trokken er 1770 schepen uit Nederland en tussen 1700 en 1795 ruim 29501. Dat

betekent dat uiteindelijk 95% van de boeken uit de 18de eeuw bewaard zijn ge-

1 Joop de Jong, De waaier van het fortuin. De Nederlanders in Azië en de Indonesische archipel 1595-1950, Sdu Uitgevers, Den Haag 1998, blz. 56-57

Gens Propria

10

bleven. De ontbrekende 5% van de boeken uit de 18de eeuw is door schipbreuk

of kaping verloren gegaan.

De boeken werden op de heenreis in tweevoud opgemaakt. Bij aankomst in

Batavia werden deze gecontroleerd en kreeg elke opvarende een afrekenings-

brief waarmee na terugkomst in Nederland kon worden afgerekend. Van deze

brieven zijn er enkele bewaard gebleven. Eén soldijboek bleef in Batavia, het

duplicaat werd teruggezonden naar Nederland. Lang niet alle schepen keerden

terug naar Nederland. Een aantal bleef in Azië achter voor de inter-Aziatische

handelsvaart. In de 17de eeuw, toen het handelsnetwerk werd opgebouwd,

keerde 56% van de schepen behouden terug. In de 18de eeuw was dat percen-

tage opgelopen naar 80%1.

Vanwege de heersende winden en zeestromingen koerste men via het Kanaal of

benoorden Schotland langs de Canarische en Kaap Verdische Eilanden naar de

Zuid-Amerikaanse kust en vandaar naar Kaap de Goede Hoop. Dit was meestal

de eerste pleisterplaats. Alleen in noodgevallen, zoals bij een uitbraak van een

epidemische ziekte of een tekort aan proviand, deed men de Canarische of Kaap

Verdische Eilanden aan. Vanuit de Kaap de Goede Hoop koerste men eerst naar

het westen en boog vervolgens ter hoogte van Java naar het noorden af richting

Straat Soenda. Terug voer men direct via de Indische Oceaan naar de Kaap en

vandaar langs de kust van Afrika. Deze route was aanzienlijk korter. De heen-

reis duurde over het algemeen acht tot negen maanden, de thuisreis daarentegen

ongeveer zeven maanden. Een totale reis duurde dus minstens anderhalf jaar2.

Het percentage personen dat uiteindelijk veilig terugkeerde was veel geringer

dan het percentage schepen. Tussen 1602 en 1700 verlieten 317.800 opvarenden

Nederland waarvan er slechts 114.000 terugkeerden, oftewel zo'n 36%. Voor de

periode 1700-1795 zijn de aantallen ongeveer tweemaal zo groot: respectieve-

lijk 655.200 en 252.000, hetgeen neerkomt op zo'n 38,5%3. Het sterftecijfer on-

der de matrozen was bijzonder hoog, maar het sterftecijfer onder het personeel

dat een overzeese functie op land vervulde was zelfs nog aanmerkelijk hoger.

De Nederlandse bevolking kon de benodigde aantallen mensen dan ook niet

langer leveren, zodat in het midden van de 18de eeuw het merendeel van al het

personeel binnen de VOC uit gerekruteerde buitenlanders bestond.

Gage en soldij

Zowel de gage voor een matroos als de soldij voor een soldaat bedroeg fl. 9,-

1 ibidem 2 ibidem 3 idem, blz. 127

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

11

per maand. Kost en huisvesting werden door de VOC verstrekt. Wel diende

men voor zijn eigen uitrusting te zorgen. Bij indiensttreding werd in de vorm

van handgeld twee maanden gage als voorschot verstrekt. Hiervan kon men een

gedeelte van de benodigde uitrusting en zijn verblijf in bijvoorbeeld Amsterdam

betalen in afwachting van de definitieve afvaart.

Model van een maandbrief.

Veel mannen bleven langer weg dan een retourreis van anderhalf jaar. Voor het

onderhouden van achterblijvende familieleden, zoals vrouw, kinderen en ouders

kon een daartoe bestemde maandbrief1 worden opgemaakt. Daarmee verplichtte

de Compagnie zich na ontvangst van het scheepssoldijboek van het schip waar-

mee de man vertrokken was om drie maanden gage per gewerkt jaar aan de

rechthebbende(n) uit te betalen als voorschot op de definitieve afrekening bij

diens terugkeer of overlijden. De uitkering uit hoofde van de maandbrief kon

alleen direct aan de rechthebbende(n) worden uitgekeerd. Ook kon er per keer

een eenmalige machtiging worden afgegeven. De thuisblijvers moesten in ieder

geval de eerste anderhalf jaar na vertrek zelf in hun onderhoud voorzien. Velen

hadden onvoldoende geld om hun uitrusting en de verblijfkosten in afwachting

van hun vertrek te kunnen betalen. Zij lieten dan een zogenaamde transport- of

1 Roelof van Gelder, Naporra's omweg. Het leven van een VOC-matroos (1731-1793), Uitgeverij

Atlas, Amsterdam 2003, blz. 220. Dit boek is in 2009 in herdruk verschenen bij Uitgeverij Olympus te Amsterdam.

Gens Propria

12

schuldbrief aan toonder opstellen waarmee zij zich verplichtten hun schuld met

hun verdiende gage af te lossen. De VOC stelde zich voor deze regeling garant.

Afhankelijk van de rang bedroeg de nominale waarde van een dergelijke brief

fl. 25,- tot fl. 300,-. Op het moment van afgifte was zo'n brief een stuk minder

waard. Zo werd door een transportkoper voor een brief van fl. 150,- ongeveer

fl. 80,- betaald. Deze droeg dan het risico dat de nominale waarde van de brief

niet of slechts gedeeltelijk zou worden uitbetaald als de man vroegtijdig kwam

te overlijden. Bovendien berekende hij ook rente over een onzekere periode en

een bepaald winstmarge1.

Administratiesysteem

Sommige opvarenden, zoals soldaten, bleven wel tien jaar weg. Vaak keerden

zij met een ander schip terug dan waarmee zij aanvankelijk uit Nederland waren

vertrokken. Tijdens hun verblijf in de Oost of op de Kaap kregen zij voorschot-

ten op hun gage of soldij en werden eventuele onkosten verrekend. Dit alles

werd uiteraard nauwgezet bijgehouden. Elk terugkerend schip bracht folianten

boordevol personeelsadministratie mee die in het Oost-Indisch Huis te Amster-

dam werden verwerkt in het scheepssoldijboek van het schip waarmee iemand

vanuit zijn thuishaven was uitgevaren.

Hoewel de VOC uit verschillende, zelfstandige Kamers was opgebouwd, werd

bij alle hetzelfde administratieve systeem en dezelfde bladindeling gehanteerd.

Wanneer de opvarende in Nederland terugkeerde of wanneer zijn overlijden

was gemeld, werd de definitieve afrekening opgesteld. De totale gage werd

achtereenvolgens verrekend met de maandbrief, de transportbrief en tenslotte

het handgeld en andere tussentijdse uitkeringen. Ook werd bij terugkeer in

Nederland aan soldaten en matrozen een douceur toegekend van fl. 100,-. Dit

was ter compensatie voor het verbod om zelf handelswaren mee te nemen.

Orde en tucht

Tijdens de maandenlange tocht zaten honderden mannen dicht opeen gepakt op

een schip. Het werk werd in ploegendienst verricht. Het etmaal was in zes op-

eenvolgende wachten van vier uur verdeeld. Wie geen wacht had, mocht zich

niet bovendeks bevinden. Ruzies en diefstallen kwamen veel voor. De provoost

en de kwartiermeesters handhaafden de orde een tucht aan de hand van een zo-

genaamde artikelbrief waarvan er in de loop van de 17de en 18de eeuw diverse

versies verschenen. Die van 1747 bevatte maar liefst 121 verordeningen2 waar

streng de hand aan werd gehouden.

1 idem, blz. 184 2 idem, blz. 225

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

13

Titelpagina van de artikelbrief uit 1747.

Websites

De index op de scheepssoldijboeken is te raadplegen op de website van het Na-

tionaal Archief via http://vocopvarenden.nationaalarchief.nl. Gegevens over de

schepen en de reizen die zij maakten, staan op de site www.inghist.nl van het

Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Deze site bevat een over-

zicht van alle reizen die tussen 1595 en 1795 vanuit Nederland naar Azië en

vice versa zijn gemaakt. Elke reis beschikt over een afzonderlijk DAS-nummer

(Dutch Asiatic Shipping number).

Johan Kuijlman

Gens Propria

14

Schoten staat op de kaart

Eind vorig jaar verwierf het Noord-Hollands Archief op de najaarsveiling van

veilinghuis Bubb Kuyper een unieke kaart uit het begin van de 16de eeuw van

de voormalige gemeente Schoten. Hieronder volgt een nadere beschrijving van

deze bijzondere aanwinst.

De eigenaar van een tot voort kort onbekende kaart van de heerlijkheid Schoten

bood dit historisch document het afgelopen jaar te koop aan via het Haarlemse

veilinghuis. Op donderdag 25 november kwam deze ‘Caert van Schoten’ met

kavelnummer 3116 onder de hamer. Bij gebrek aan andere potentiële kopers

ging de kaart uiteindelijk voor een bedrag van duizend euro – gelijk aan de

minimale inzet (excl. 23,8% opgeld) – over in handen van het Noord-Hollands

Archief. Een alleszins redelijk bedrag voor een dergelijk zeldzaam document.

Het feit dat de linker benedenhoek aan de kaart ontbreekt, was mede bepalend

voor het relatief geringe bedrag dat er tenslotte voor werd neergeteld.

Beschrijving van de kaart

De afmetingen van de kaart bedragen 43 x 52 cm, terwijl de kaart over de volle

lengte één vouwnaad vertoont en in de breedte vier vouwnaden telt hetgeen er-

op wijst dat de kaart (ooit) in opgevouwen staat werd bewaard. Het formaat van

het ontbrekende fragment aan de linker onderzijde van de kaart is 21,5 x 13 cm

en valt – door toedoen van intensief gebruik – samen met de eerder genoemde

vouw- c.q. breuklijnen. De met pen en inkt vervaardigde kaart is met waterverf

ingekleurd waarvan de betekenis van de kleuren niet altijd even duidelijk is. De

kaart betreft een schematische weergave van de situatie zoals die aan het begin

van de zestiende eeuw voor Schoten gold. In een eigentijds handschrift staan ter

verduidelijking de navolgende toponiemen en andersoortige aanduidingen op de

kaart aangegeven: "het spaeren (het Spaarne), velser bruck (Velserbroek), sant

poert (Santpoort), die delft, die verkeren (afbuigende) beeck, sparen dam,

brederoes laen, bredenroe, west, oost, die verkeerde (afbuigende) wech, scoete

(Schoten), cornelis aelbert (de eventuele opdrachtgever van deze kaart?)" en

tenslotte "die velsers segghen dit ist scheijt tusken aelbersberg en velsen". Op

de achterzijde staat in een gelijkaardig handschrift met pen en inkt "Caert van

Schoten" vermeld. De oriëntatie van de kaart is west-oost, hetgeen betekent dat

het duingebied zich bovenaan bevindt, terwijl aan de onderkant van de kaart het

Spaarne loopt. Ter plaatse waar een flinke hap uit de kaart ontbreekt, ligt het

grensgebied tussen het toenmalige Schoten en de noordzijde van Haarlem. Het

papier waarop de kaart is vervaardigd, is voorzien van een watermerk, be-

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

15

staande uit een door een kroon gedekt wapenschild waarvan het onderste deel

van het veld is doorsneden met twee diagonale balken.

De tot dusverre oudst bekende kaart van Schoten.

Doel van de kaart

Nergens staat de naam van de cartograaf op de kaart vermeld. Mogelijkerwijs

stond zijn naam op het ontbrekende deel genoteerd. De vorige eigenaar van de

kaart wenst echter anoniem te blijven, zodat navraag naar aanvullende informa-

tie omtrent de geschonden kaart helaas niet mogelijk is. Dat geldt evenzeer voor

het oorspronkelijke functie van de kaart. Hoewel de herkomst en de aanleiding

van de kaart voor alsnog onbekend is, wordt verondersteld dat het hier zeer

waarschijnlijk om een zogenaamde proceskaart handelt. Het al eerder genoemde

opschrift "die velsers segghen dit ist scheijt tusken aelbersberg en velsen" doet

namelijk vermoeden dat er in het verleden een grensgeschil was tussen de

heerlijkheid Aelber(t)sberg – het huidige Bloemendaal – en Velsen. Mocht dit

Gens Propria

16

destijds de daadwerkelijke aanleiding zijn geweest voor het vervaardigen van de

desbetreffende kaart, dan is het toch wel wat vreemd om te constateren dat de

omstreden grens in een verre uithoek van de kaart is gesitueerd. Het blijft dus

voorlopig een kwestie van gissen.

Uitsnede van de kaart met de historische kapel van Schoten.

Datering van de kaart

Zowel het voor de kaart gebruikte papier als het daarin aanwezige watermerk

wijst naar de periode 1525-1550. Maar het is in theorie natuurlijk denkbaar dat

dit papier pas jaren nadien is aangewend voor het tekenen van de kaart; al ligt

zulks niet voor de hand vanwege de hoge aanschafkosten ervan. Het feit dat de

Jan Gijzenvaart – aangelegd rond 1537 – op de kaart voorkomt, verschaft enige

precisering van de ouderdom. Verdere bestudering van de bovenstaande gege-

vens in combinatie met op de kaart voorkomende details moet uiteindelijk uit-

sluitsel bieden op de vraag naar de ware achtergrond en datering van de kaart.

Voor degene die een plausibel en goed onderbouwd antwoord op de gestelde

vraag biedt, stelt het Noord-Hollands Archief een facsimile van de recentelijk

verworven kaart plus een speciale fles Johannieterwijn als beloning beschik-

baar. Een mooi gebaar dat u hopelijk aanspoort tot nader onderzoek dat leidt tot

het verlossende en wellicht ook winnende antwoord. Het tot in detail raadplegen

van deze fraaie kaart kan via http://www.noord-hollandsarchief.nl/bijzondere-

stukken/de-oudste-kaart-van-schoten/87/438/. Uw reacties kunt u mailen naar

alexander.de.bruin@noord-hollandsarchief.nl. De inzendtermijn sluit per 31

december van dit jaar. Rest mij u veel succes toe te wensen bij het oplossen van

deze bijzondere opdracht.

Frits van der Veldt

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

17

Als vrome tekens aan de wand

Aan de Kleverparkweg in Haarlem-Noord staat de voormalige Heilig Hartkerk.

Voormalige, want in 1996 werd in deze neogotische kerk de laatste eredienst

gehouden en verrezen er nadien appartementen in. De kerk dateert uit 1902 en

werd gebouwd naar ontwerp van architect Piet Bekkers en is van bijzonder

cultuurhistorische waarde. Toch is niet alles meer in de kerk aanwezig, zo be-

merkte ik onlangs toen ik in het genoeglijke eetcafé 'Klein Centraal' – naast het

NS-station van Overveen – bezocht. Tot mijn verrassing zag ik er enkele hon-

derden ouderwetse geëmailleerde naambordjes rondom aan de wanden prijken

met uiteenlopende familienamen erop. Kerkgangers die het zich konden permit-

teren, huurden in het verleden tegen betaling een vaste zitplaats in een van de

kerkbanken, waarop vervolgens een bordje met hun naam werd bevestigd. Na-

vraag leerde dat deze naamplaatjes zo’n dertien jaar geleden door de eigenaar

van het restaurant waren opgekocht en afkomstig bleken te zijn uit deze H.H.

kerk. Bovendien is een vroegere opbergkast voor misgewaden die aan dezelfde

kerk toebehoorde momenteel in dit restaurant als buffet in gebruik. Misschien

een nostalgisch bezoekje waard?

De afgedankte naamplaatjes als wandversiering.

Voor meer achtergrondinformatie over de kerk zie http://www.haarlem-

noord.nl/pagina3.html en voor aanvullende informatie over de naambordjes in

het bovengenoemde eetcafé kunt u de link http://www.klein-centraal.nl/pers/

04_ naambordjes.pdf raadplegen.

MaBo

Gens Propria

18

Voortbordurend op mijn stamboom

Naast genealogie heb ik onder andere ook belangstelling voor merklappen en

ben ik altijd op zoek naar mooie patronen. Tijdens een bezoek aan een Franse

handwerkzaak kwam ik bij toeval een patroon tegen van een "Mother’s Tree"

oftewel een matrilineaire stamreeks. Ik had aan het idee alleen voldoende en

ben thuis direct aan de slag gegaan met mijn "moeders boom". Namen en jaar-

tallen borduren ging snel maar een geschikt patroon vinden voor een bijpassen-

de boom lukte me minder goed. Tijdens het speuren op internet naar een bruik-

baar voorbeeld van een boom vond ik tot mijn stomme verbazing het telpatroon

van de "Mother’s Tree" dat ik eerder in Frankrijk had gezien. Dit patroon (met

nr. LL38) van Lavender & Lace is te vinden op http://www.yunost.ru/stitch/

schemes/ cd1/Lavender&Lace/L&L%2038%20Mother's%20Tree. Mocht u er

niet in slagen het patroon te downloaden dan kunt u altijd via mijn e-mailadres

kol@casema.nl contact met mij opnemen. Ik stuur u dan met genoegen het

bewuste patroon toe. Wellicht is dit een aardig idee voor andere genealogen of

hun eventuele partner.

Een fraai voorbeeld van een geborduurde "Mother's Tree".

Anne-Miek Kol-Vergers

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

19

Grootvaders Grietje Blaauw waren elkaars tafelbroeders

Dit verhaal begint in de eerste helft van de 19de eeuw aan het Noordeind van

Graft, ook nu nog een buurtschap met huizen en boerderijen en een kleine

doopsgezinde kerk in het groene, natte weidelandschap van Noord-Holland.

Voordat de Beemster in 1612 was drooggelegd, stonden Graft en de Rijp in

open verbinding met de Zuiderzee, zodat van hieruit in het verleden zelfs wal-

visvaarders werden uitgezonden. Daarnaast waren er tot ver in de 19de eeuw

touwslagerijen te vinden. Daarnaast leefde men er van de veeteelt. Het was een

kleine en hechte gemeenschap en het is dan ook begrijpelijk dat er tussen de

diverse families die er woonden geregeld onderlinge verwantschap bestond. De

onderstaande fragmentgenealogie plus kwartierstaat geeft hiervan een aardig

voorbeeld.

Cornelis van Tiel (* Graft 1794, † Graft 11-09-1871), touwslager, trouwde op

23-04-1816 te Graft met Aagje Schipper (* Uitgeest 1791, † Graft 27-07-1837).

Het echtpaar kreeg vier kinderen: Antje, Neeltje, Jan en Trijntje.

1. Antje van Tiel (* Graft 13-12-1818, † Graft 01-04-1883) trouwde in 1838 met

Jacob Prins (* Graft 11-01-1815, † Graft 21-02-1855), boer. Toen Jacob in 1855

overleed, bleef Antje met zes jonge kinderen achter – één dochtertje was reeds

eerder overleden – en zette zelfstandig de boerderij na zijn dood voort.

1.1 Neeltje (* Graft 10-04-1840)

1.2 Cornelis (* Graft 08-03-1842, † Haarlem 03-04-1901)

1.3 Aagje (* Graft 10-10-1844, † Graft 21-01-1915)

1.4 Aaltje (* Graft 17-04-1847, † Graft 21-09-1849)

1.5 Aaltje (* Graft 09-03-1850, † Graft 27-09-1901)

1.6 Maarten (* Graft 04-07-1852, † Alkmaar 02-03-1928)

1.7 Jan (* Graft 10-12-1854, † Graft 07-02-1878)

2. Neeltje van Tiel (* Graft 10-10-1820, † Graft 12-10-1878) trouwde in Graft op

25-02-1844 met Jacob Jansz. Blaauw (* Graft 19-06-1820, † Graft 19-05-1859),

hekelaar, boer, winkelier.

3. Jan van Tiel (* Graft 11-02-1827, † na 1873), touwslager, trouwde in Beem-

ster op 30-05-1847 met Engeltje Stam (* Beemster 1828).

4. Trijntje van Tiel (* Graft 28-11-1829, † Graft 31-12-1857) trouwde in Graft

op 15-06-1851 met Jan Adriaansz. Blaauw ( * Graft 09-03-1828, † Graft 06-04-

Gens Propria

20

1883), lijnbaander of touwslager. Toen Trijntje op 28-jarige leeftijd overleed,

bleef Jan Blaauw met drie zoontjes achter.

4.1 Adriaan (* Graft 19-05-1852, † Graft 14-07-1907)

4.2 Cornelis (* Graft 10-03-1855, † Twisk 30-12-1930)

4.3 Jacob (* Graft 02-05-1857, † Bergen 11-07-1941)

Genealogen komen wel vaker tijdens hun onderzoek tegen dat een weduwnaar

met een zuster van zijn overleden vrouw hertrouwt. Dat was ook hier het geval.

Jan Blaauw en Antje van Tiel trouwden op 17-02-1859 in Graft en kregen te-

zamen nog een dochter: Maartje (* Graft 08-05-1862, † Hoorn 00-08-1937).

Dat betekende dat de samenstelling van het gezin van Jan Blaauw en Antje van

Tiel in 1862 uit de volgende negen kinderen bestond.

Uit het huwelijk tussen Jacob Prins en Antje van Tiel: Neeltje Prins (22 jaar),

Cornelis Prins (20 jaar), Aagje Prins (18 jaar), Aaltje Prins (12 jaar), Maarten

Prins (10 jaar) en Jan Prins (8 jaar).

Uit het huwelijk tussen Jan Blaauw en Trijntje van Tiel respectievelijk: Adriaan

Blaauw (10 jaar), Cornelis Blaauw (7 jaar), Jacob Blaauw (5 jaar) en tenslotte

uit het huwelijk tussen Jan Blaauw en zijn voormalige schoonzuster Antje van

Tiel: Maartje Blaauw (0 jaar).

Wij richten onze aandacht allereerst op Maarten Prins. Toen hij 19 jaar oud was

ging hij enkele maanden in Koedijk werken maar hij keerde in 1872 naar Graft

terug. Op 14-05-1876 trouwde hij op 23-jarige leeftijd in Oterleek met de 24-

jarige Aafje Weeshof, geboren aldaar, dochter van Dirk Weeshof en Trijntje

Kant. Maarten was destijds landman, zeer waarschijnlijk veehouder. Het paar

bleef in Graft wonen en kreeg daar twee kinderen: Jacob, geboren 16-05-1877

en Trijntje, geboren 19-11-1878. Ruim een jaar later overleed de jonge moeder

Aafje Weeshof op 06-01-1880.

Na ruim een jaar hertrouwde Maarten Prins op 17-03-1881 in Graft met Grietje

Schermer, geboren in Barsingerhorn als dochter van Cornelis Schermer en

Maartje Smak. Zij was weduwe van Aldert Plas die op 14-12-1879 in Maarssen

was overleden. Op 18-08-1881 werd hun dochtertje Antje geboren maar deze

overleed binnen een half jaar op 16-02-1882. Dochtertje Trijntje, uit Maartens

eerste huwelijk, was enkele maanden voordien op 28-10-1881 overleden.

Kennelijk zag Maarten Prins weinig perspectief meer in de veehouderij, want er

volgde een periode waarin het echtpaar veelvuldig verhuisde. In Loosduinen

werd het eerstvolgende kind geboren, een dochter die eveneens de naam Antje

kreeg. Daar komt ook hun zoon Cornelis Jan op 16-10-1884 ter wereld. Daarna

verhuisde het gezin naar Beverwijk, waar Maarten als koetsier werkzaam was

en hun zoon Jan Cornelis op 15-06-1888 werd geboren. Vervolgens trokken ze

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

21

naar Wormerveer en daar zag Maartje op 21-08-1890 het levenslicht. Ook hier

verdiende Maarten als koetsier de kost. Op 12-05-1894 vestigde hij zich als

melkslijter in Haarlem. Bijna twintig jaar later – in 1912 – had hij het gebracht

tot directeur van een melkfabriek. Op 68-jarige leeftijd vertrok hij vanuit

Haarlem naar Alkmaar waar hij op 02-03-1928 kwam te overlijden. Diens

weduwe Grietje Schermer stierf ruim twee jaar later op 10-08-1930 in Alkmaar

op de gezegende leeftijd van 81 jaar.

Zijn tafelbroeder Jacob Blaauw was vijf jaar jonger. Ook hij werd veehouder in

Graft en trouwde op 27-04-1884 in Graft met de bijna 24-jarige Antje Oortwijn,

dochter van Jan Oortwijn en Grietje Dik. Dit echtpaar kreeg drie kinderen.

1. Jan (* Graft 24-09-1886, † Grafton in New Hampshire, USA 00-00-1941)

2. Hendrik / Hein (* Graft 10-06-1888, † Julianadorp 27-06-1980)

3. Trijntje (* Graft 13-01-1890, † Schagen 27-06-1976)

Na een werkzaam leven in Graft verhuisde Jacob Blaauw in 1935 naar Bergen

waar hij enkele jaren later op 11-07-1941 overleed, bijna vijf jaar na de dood

van zijn vrouw Antje Oortwijn op 27-11-1936.

Het toeval wil dat de jongste dochter van Maarten Prins, Maartje Prins, trouwde

met de tweede zoon van Jacob Blaauw, genaamd Hendrik of Hein Blaauw. Ook

hij was als veehouder werkzaam op het Noordeind van Graft, maar verhuisde in

1935 naar de nieuwe Wieringermeerpolder. Aan het eind van de oorlog werd

deze polder door de Duitsers onder water gezet. Hij moest daarom met zijn

gezin en de veestapel vluchten. Samen met zijn zoons heeft hij het vee destijds

te voet naar Bergen gedreven.

Hun dochter Grietje Blaauw – mijn inmiddels overleden schoonmoeder – kon

dus met recht en reden verklaren dat haar beide grootvaders, Jacob Blaauw en

Maarten Prins, tafelbroeders oftewel stiefbroeders waren. Het zal de oplettende

lezer misschien zijn opgevallen dat zij bovendien neven van elkaar waren. Ter

verduidelijking is bij dit artikel de kwartierstaat van Grietje Blaauw opgeno-

men.

Johan Kuijlman

Veel gegevens over de familie Blaauw heb ik ontleend aan "Aanzet tot de ge-

nealogie Blaauw", samengesteld door Pieter Simon Blaauw en Marry Luken-

Sluis. De bibliotheek van NGV afdeling Hollands Noorder Kwartier beschikt

over een exemplaar hiervan dat u ter plaatse kunt raadplegen.

Gens Propria

22

16

17

18 = 26

19 = 27

20

21

22

23

Adriaan

BLAAUW

touwslager

* Graft

11-02-1799

† Graft

29-03-1853

Maartje

VAN

PETTEN

touwslageres

* de Rijp

15-01-1799

† Graft

03-01-1851

Cornelis

VAN TIEL

touwslager

* Graft

ca. 11-1794

† Graft

11-09-1871

Aagje

SCHIPPER

dienstmeid

* Uitgeest

ca. 1791

† voor 1844

Hein

OORT-

WIJN

broodbakker

* Landsmeer

ca. 1814

Neeltje

PRINS

* Graft

01-10-1813

Louwris

DIK

landman

* Akersloot

ca. 1804

Antje

DUIT

* Krom'nie

ca. 1811

∞ Graft 09-09-1821 ∞ Graft 23-04-1816 ∞ Graft 15-04-1838 ∞ Akersloot 28-10-1830

8

Jan

BLAAUW

touwslager

* Graft 09-03-1828

† Graft 06-04-1883

9

Trijntje

VAN TIEL

* Graft 28-11-1829

† Graft 31-12-1857

10

Jan

OORTWIJN

broodbakker

* ca. 1840

11

Grietje

DIK

* ca. 1838

∞ Graft 15-06-1851 ∞ Uitgeest 04-09-1860

4

Jacob

BLAAUW

boer

* Graft 02-05-1857

† Bergen 11-07-1941

5

Antje

OORTWIJN

* Uitgeest 15-08-1860

† Bergen 27-11-1936

∞ Graft 27-04-1884

2

Hendrik

BLAAUW

boer

* Graft 10-06-1888

† Julianadorp 27-06-1980

∞ Graft

1

Grietje

BLAAUW

∞ Wieringen 25-04-1941

* Graft 20-04-1920

† Dirkshorn 16-01-2003

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

23

24

25

26

27

28

29

30

31

Maarten

PRINS

boer

* Jisp

03-10-1787

† Graft

17-12-1836

Neeltje

BLAAUW

* Graft

30-05-1789

† Graft

16-11-1831

Cornelis

VAN TIEL

touwslager

* Graft

ca. 11-1794

† Graft

11-09-1871

Aagje

SCHIPPER

dienstmeid

* Uitgeest

ca.1791

† voor 1844

Jakob

SCHER-

MER

wagenmaker

Trijntje

KROON

Jakob

SMAK

*26-12-1779

† Zijpe

06-12-1831

Marijtje

KRUIS-

VELD

* 1790

† Zijpe

23-03-1834

∞ Graft 31-05-1812 ∞ Graft 23-04-1816 ∞ Sint Maarten 31-08-1811

12

Jacob

PRINS

boer

* Graft 11-01-1815

† Graft 21-02-1855

13

Antje

VAN TIEL

boerin

* Graft 13-12-1818

† Graft 01-04-1883

14

Cornelis

SCHERMER

wagenmaker

* Barsingerhorn

06-03-1815

15

Maartje

SMAK

* Sint Maarten

03-05-1817

∞ Graft 23-12-1838 ∞ Barsingerhorn 21-05-1840

6

Maarten

PRINS

melkhandelaar

* Graft 04-07-1852 † Alkmaar 02-03-1928

7

Grietje

SCHERMER

dienstbode

*Barsingerhorn 15-01-1849 †Alkmaar 10-08-1930

∞ Graft 17-03-1881

3

Maartje

PRINS

* Wormerveer 21-08-1890

† Julianadorp 01-03-1975 02-05-1912

Cornelis

ASJES

timmerman, uitvoerder

* de Haukes 18-11-1914

† Hippolytushoef 19-07-1995

Gens Propria

24

Paleografie

Dat de opgave in ons vorige nummer verre van makkelijk was, blijkt wel uit het

geringe aantal lezers dat ons een transcriptie toezond. Een foutloze transcriptie

werd echter niet tussen de inzendingen aangetroffen. Wel mailden enkelen ons

een transcriptie waarin sprake was van slechts een paar onjuistheden of hiaten.

De akten in het Amsterdamse ondertrouwregister, waaraan de opgave werd ont-

leend, dragen zelf geen datum. De data zijn meestal aan de bovenzijde van de

betreffende bladzijde te vinden. De akte genoemd in de opgave stamt uit het

begin van de 17de eeuw. Het lezen van handschriften uit die tijd stelt soms zelfs

geoefende lezers van oud-schrift voor problemen. Daar komt nog bij dat de des-

betreffende klerk die de akten inschreef geregeld gebruik maakte van afkorting-

en. Hieronder volgt dan nu de juiste transcriptie.

Compareerden als vooren Willem Janss. Verstraten van A(msterdam), betiel-

backer1, wed(uwnae)r van Cathalijn Francen, woo(nen)de tot Haerlem ende

Geertruyt Hendrix van A(msterdam), out 25 jaer, geass(isteer)t met Hendrik

Jansz. en Jannetie Willems, haar ouders woo(nen)de bij de N(ieuwe) brug.

De deels voorbeschreven tekst luidt:

Versoeckende hare drye Sondaeghse uytroepingen, omme naer de selve de

voorsz(egde) trouwe te solenniseren, ende in alles te voltrecken, so verre daer

anders gene wettige verhinderinge voor en valle. Ende naer dien sij bij de

waerheyt verclaerden dat se vrije personen waren, ende malcanderen in bloede

nochte in affiniteijt2 waer door een Christelijck huwelijck mochte verhindert

worden, niet en bestonden, zijn hun hare geboden verwillighet.

w.g. Willem Jansz en Gertruij Hendrickx

Verders staat in de marge van deze akte de navolgende notering. De geboden

zijn tot Haerlem gegaen, was geteek(en)t Henricus Swalmius pred(ikan)t

aldaer.

In het onlangs verschenen Jaarboek 2010, een uitgave van de Historische Ver-

eniging Haerlem, staat op blz. 70 een door Frans Hals geschilderd portret uit

1639 van deze Haarlemse predikant afgebeeld.

1 plateelbakker 2 verwantschap

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

25

In de onderstaande opgave hebben wij het u ietwat gemakkelijker gemaakt.

Ditmaal is het oud-schrift voorbeeld ontleend aan het Hervormde doopboek van

Spaarndam. Uw transcriptie kunt u mailen naar gensprop@planet.nl.

De nieuwe opgave uit het Hervormde doopboek van Spaarndam.

Dick F. Goudriaan

Overlijdensakten 1951-1960 openbaar

Op 1 januari van dit jaar zijn alle overlijdensakten van de burgerlijke stand van

Noord-Holland over de periode 1951-1960 openbaar geworden. Deze akten

vormen een belangrijke informatiebron voor genealogen die zich met stam-

boomonderzoek in Noord-Holland bezighouden. De originele akten zijn voor-

alsnog in te zien in de studiezaal van het Noord-Hollands Archief aan de Jans-

straat te Haarlem. De akten zijn indertijd toegankelijk gemaakt middels de

bekende tienjarentafels. Hierin staan per gemeente alle personen in alfabetische

volgorde vermeld die gedurende een periode van tien jaar zijn overleden. Met

deze toevoeging zijn momenteel voor raadpleging beschikbaar: de geboorte-

akten over de periode 1811-1902, de huwelijksakten en -bijlagen over de perio-

de 1811-1932 en tot slot de overlijdensakten over de periode 1811-1960.

Gens Propria

26

Voortgang digitalisering burgerlijke stand

Onder de leiding van het Noord-Hollands Archief zijn verschillende groepen

reeds jaren druk doende de registers van de burgerlijke stand te digitaliseren ter

publicatie op de bekende websites Genlias of Digitale Stamboom. Eind maart

ontvingen wij het bericht dat de volgende overlijdensakten uit Noord-Holland

zijn toegevoegd aan Genlias: Assendelft (1811-1950), Berkhout (1811-1950),

Callantsoog (1817-1950), Ilpendam (1811-1950), Katwoude (1811-1950),

Petten (1811-1929), Sint Maarten (1811-1950), Texel (1811-1950), Venhuizen

(1811-1950), Wieringen (1812-1950), Zijpe (1811-1950) en Zunderdorp (1811).

Bovendien zijn kort geleden scans van de overlijdensakten van Haarlem (1833-

1872) op de site van de Digitale Stamboom geplaatst.

Deze flinke stap voorwaarts bij het beschikbaar stellen van gegevens uit akten

van de burgerlijke stand op internet is geheel te danken aan de inspanning van

de vele vrijwilligers en de staf van het Noord-Hollands Archief. De gebruikers

van de bovengenoemde websites mogen daarom bijzonder dankbaar zijn voor

de volharding waarmee deze titanenklus belangeloos door een groep gedreven

enthousiastelingen wordt uitgevoerd.

Johan Kuijlman

Hans van Felius

Gaarne ontvangen wij uw kopij zo

spoedig mogelijk doch uiterlijk op

12 september 2011

Het redactieadres is: Gens Propria

Landleeuw 25, 2131 HV Hoofddorp.

E-mail: fritsvanderveldt@quicknet.nl

Periodiek NGV afdeling KENNEMERLAND

27

INHOUD blz.

Van de redactie ................................................................................................................. 1

Programma voor de tweede helft van 2011 ...................................................................... 1

Volksgebruiken rond de zwangerschap, geboorte en doop ............................................... 2

Wat heeft Geneaknowhow u zoal te bieden? .................................................................... 2

Het woord is aan Michaël Boers ....................................................................................... 3

De valkuil van naamsveranderingen ................................................................................. 4

Goed voorbeeld doet goed volgen (naschrift bij de lezing) .............................................. 6

Een kijkje in de scheepssoldijboeken van de VOC ........................................................... 8

Schoten staat op de kaart ................................................................................................ 14

Als vrome tekens aan de wand ....................................................................................... 17

Voortbordurend op mijn stamboom ................................................................................ 18

Grootvaders Grietje Blaauw waren elkaars tafelbroeders ............................................... 19

Paleografie ...................................................................................................................... 24

Overlijdensakten 1951-1960 openbaar ........................................................................... 25

Voortgang digitalisering burgerlijke stand ..................................................................... 26

NGV afdeling Kennemerland

Landleeuw 25

2131 HV HOOFDDORP