Houdoe?Afscheid van streektalen en dialecten?

Dr Geert DriessenITS – Radboud Universiteit Nijmegen

www.geertdriessen.nl

Achtergronden

Onderzoek naar streektalen en dialecten kwijnend bestaan.

Gegevens over gebruik gebaseerd op kleinschalig lokaal of regionaal onderzoek.

Toch wel belangstelling, zie bv. regio-soaps? Is er sprake van taal/dialectverlies (of misschien beter:

niet – meer – verwerven van streektaal/dialect)? Waar hangt dit mee samen?

M.b.v. PRIMA-data meer duidelijkheid.

Onderzoeksvragen

In welke mate worden er streektalen/dialecten gesproken? Is er een ontwikkeling in de tijd zichtbaar?

Welke samenhang bestaat er tussen het spreken van een streektaal/dialect en het sociaal milieu, de leeftijd en urbanisatiegraad?

Welke samenhang bestaat er tussen het spreken van een streektaal/dialect en de taalvaardigheid Nederlands?

Bestaan er bij dit alles verschillen tussen op streektaal/dialect onderscheiden taalgebieden?

Data

PRIMA-cohortonderzoek Metingen 1995, 1997, 1999, 2001, 2003 Landelijk representatieve steekproeven Autochtone kinderen groep 4 (1997) en groep 2

(1997-2003) en hun ouders Totaal 34.240 kinderen (ca. 7000 per meting) en

ca. 60.000 ouders.

Instrumenten

Schriftelijke vragenlijsten Schooladministratie Taaltoets

Achtergrondkenmerken

Leeftijd moeder: < 30 jaar; 30-34 jaar; 35-39 jaar; ≥ 40 jaar.

Urbanisatiegraad: 4 grote steden; overige 21 grote steden; verstedelijkt platteland; platteland.

Milieu/opleiding ouders: (1) L.O. – (7) W.O. Taalgebieden: Fries; Nedersaksisch; Limburgs;

Brabants; Zeeuws; Hollands. Taalvaardigheid Nederlands kinderen: Cito-toets

Taal voor Kleuters.

Taalkeuzevragen /domeinen

Taalkeuze perspectief ouders:Welke taal spreekt u meestal met uw partner?►(1) Nederlands, (2) dialect of Fries.

Taalkeuze perspectief kinderen:Welke taal spreekt het kind meestal met:(a) moeder, (b) vader, (c) broers en zussen,(d) vriendjes/vriendinnetjes?►(1) Nederlands, (2) dialect of Fries

Gebruik streektalen (in %)

l Taalgebied Domeinen 1995

1997 1999 2001 2003 r

Fries moeder-vader 60 51 52 45 41 -.13kind-moeder 51 41 46 40 32 -.12kind-vader 53 43 47 42 33 -.12kind-siblings 52 41 46 40 34 -.11kind-vrienden 48 33 41 34 23 -.15

Nedersaksisch

moeder-vader 34 28 30 24 28 -.05

kind-moeder 7 6 6 5 5 -.03kind-vader 8 7 7 6 6 -.03kind-siblings 7 6 6 5 4 -.03kind-vrienden 6 5 6 5 4 -.03

Limburgs moeder-vader 63 65 66 64 57 -.03kind-moeder 50 53 55 49 46 -.03kind-vader 51 54 56 50 46 -.03kind-siblings 50 54 54 51 47 -.02kind-vrienden 42 42 50 40 39 -.01

Gebruik dialecten (in %)

l Taalgebied Domeinen 1995

1997 1999 2001 2003 r

Brabants moeder-vader 19 15 14 13 12 -.06kind-moeder 4 3 4 3 2 -.03kind-vader 4 3 3 4 3 -.01kind-siblings 4 3 3 3 3 -.02kind-vrienden 5 3 3 3 3 -.03

Zeeuws moeder-vader 33 38 36 25 32 -.05kind-moeder 17 23 17 12 12 -.08kind-vader 17 25 22 14 13 -.08kind-siblings 17 26 22 15 14 -.07kind-vrienden 14 24 20 14 16 -.04

Hollands moeder-vader 4 2 2 1 3 -.03kind-moeder 2 1 1 0 1 -.02kind-vader 2 1 1 1 1 -.01kind-siblings 2 5 1 0 1 -.01kind-vrienden 2 5 1 0 1 -.01

Gebruik streektalen/dialecten in Nederland (in %)l Domeinen 199

51997 1999 2001 2003 r

moeder-vader

27 22 20 18 18 -.08

kind-moeder 13 12 10 8 8 -.07

kind-vader 14 12 10 9 8 -.06

kind-siblings 13 12 10 9 8 -.06

kind-vrienden

12 9 9 7 7 -.06

Gebruik streektalen/dialecten in 5 domeinen (in %)l

Taalgebied 1995 1997 1999 2001 2003 rFries 52 42 47 40 33 -.13Nedersaksisch

13 11 12 10 10 -.04

Limburgs 51 54 57 51 47 -.02Brabants 7 6 6 5 5 -.04Zeeuws 19 27 24 17 18 -.06Hollands 2 1 1 1 2 -.02Nederland 16 14 12 11 10 -.07

Gebruik streektalen/dialecten in 5 domeinen naar sociaal milieu (in %)l

Opleiding oudersLO LBO MAV

OMBO HAVO/

VWOHBO WO r

22 17 12 12 11 7 2 -.15

Verschillen naar taalgebied:Nedersaksisch: r = -.30 … Hollands: r = -.07.Limburgs: HAVO/VWO meest, WO minst.

Gebruik streektalen/dialecten in 5 domeinen naar leeftijd moederl

Slechts zeer zwakke samenhang: -.04.Geen verschillen naar taalgebied.

Gebruik streektalen/dialecten in 5 domeinen naar urbanisatiegraad (in %)l

Urbanisatiegraad 4 Grote steden

Overige 21

grote steden

Verstedelijkt

platteland

Platteland

r

1 7 9 15 .12Verschillen naar taalgebied:Fries, Limburgs en Zeeuws : r wat sterker tot .26.Brabants en Hollands: -.01.Nedersaksisch: meest in verstedelijkte plattelandsgebieden.

Gebruik streektaal/dialect en taal-vaardigheid Nederlands (X = 46.0; sd = 6.4)

l Taalgebied Ongecorrigeerde

afwijkingsscores

Gecorrigeerd voor

opleiding ouders

Gecorrigeerd voor

opleiding en gebruik

streektaal / dialect

Fries -1.0 -1.1 -1.1 Nedersaksisch

-.5 -.4 -.4

Limburgs -.4 -.1 -.3Brabants .3 .2 .2Zeeuws 1.2 1.2 1.1Hollands .4 .3 .3

eta = .08 beta = .07 beta = .08

Gebruik streektaal/dialect en taal-vaardigheid Nederlands (X=46.0; sd= 6.4)

l Ongecorrigeerde afwijkingsscores naar

gebruik streektaal/dialect

Gecorrigeerd voor opleiding ouders

Taalgebied 0% 20-60%

61-100

%

eta 0% 20-60%

61-100

%

beta

Fries .4 -1.3 -.2 .08 .3 -1.3 -.1 .07Nedersaksisch

-.1 .6 -1.8 .07 -.3 1.0 -.3 .09

Limburgs -1.3 .3 1.0 .15 -1.2 -.5 1.2 .17Brabants .2 .0 -4.4 .13 .1 .4 -3.7 .11Zeeuws -.0 -.2 .4 .03 -.1 -.1 .6 .04Hollands .0 -.5 -1.0 .02 .0 -.0 -.3 .01Nederland .1 -1.0 -1.0 .03 -.0 .3 -.2 .02

Conclusies

Binnen gezinnen flinke intergenerationale afname gebruik streektalen en dialecten.

Eveneens flinke afname gebruik over de jaren heen. Daarbij grote verschillen tussen streektalen /

dialecten: Limburgs stabiel, Fries sterke afname. Relatie gebruik streektaal/dialect en taalvaardigheid

Nederlands vrij zwak. Maar ook hierbij verschillen tussen streektalen /

dialecten: Limburgs positief verband, Brabants negatief verband.

Voorbehouden

Gerapporteerd taalgedrag en geen geobserveerd taalgedrag.

Steekproef van gezinnen met jonge kinderen. Interpretatie/definiëring ‘dialect’ en ‘streektaal’. Grove indeling taalgebieden o.b.v. provincie (maar

verfijning in nader onderzoek Wijnstra & Zondag). Laatste gegevens al weer 5 jaar oud.

Reacties

Dat wisten we toch allemaal al lang! Ongeloof en verontwaardiging (Fries,

Nedersaksisch). Nader onderzoek Wijnstra & Zondag:

(1) o.b.v. dezelfde PRIMA-gegevens, nader gespecificeerd naar regioniveau (binnen Friesland en Limburg). Conclusie: resultaten kloppen.(2) o.b.v. gegevens Inspectie van het Onderwijs (Friesland). Conclusie: gebruik Fries is nog minder dan uit PRIMA-data naar voren komt.