1

Fundamentele aanpak Sociaal Domein

Maatregelen voor een effectief voorliggend veld en een effectieve toegang

2

Inhoudsopgave

1. Waarom een fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein 3

2. Het gelopen proces tot nu toe 5

3. Transformatie: een nieuw evenwicht 7

4. Gedachtegoed positieve gezondheid 9

5. Analyse begroting Sociaal Domein 10

6. Visie en waarden Sociaal Domein 13

7. Maatregel 1: Een effectieve toegang 15

8. Maatregel 2: Een effectief voorliggend veld 16

9. Aanpak en fasering 17

3

Om meer (in)zicht te krijgen op een breder sociaal domein en de vraag te kunnen beantwoorden waar binnen het brede Sociaal Domein de komende tijd de aandacht naar toe moet gaan, is een proces gestart met als titel ‘fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein.

1. Waarom een fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein?

In 2015 en 2016 ging binnen het Sociaal Domein alle aandacht uit naar een adequate implementatie van de door het Rijk overgehevelde taken en ervoor te zorgen dat inwoners niet tussen wal en schip raakten. In deze periode hebben we als gemeente in het kader van Hallo 2020 en de sociale routekaart veel aandacht besteed aan de transformatie Sociaal Domein en hebben we inzicht gekregen in wat de nieuwe taken inhouden en wat dit betekent voor de sturing, uitvoering en onderlinge samenhang. Nu is het moment om deze taken in een breder perspectief plaatsen. In een breed Sociaal Domein waarin oude en nieuwe taken samenkomen gericht op een nieuw samenspel tussen formele en informele ondersteuning.Daarom is in het voorjaar van 2017 gestart met een interne analyse van de begroting Sociaal Domein.

Bij dit proces was een brede vertegenwoordiging vanuit bestuur, management, beleid en uitvoering betrokken. Hieronder wordt ingezoomd op het gelopen proces tot nu toe, de uitgangspunten van de transformatiebeweging, de analyse van de begroting en onze visie en waarden.

De resultaten van dit gezamenlijk proces willen we met de partners in onze gemeente verder uitwerken om zo te komen tot één, breed, integraal en sterk Sociaal Domein.

De fundamentele analyse en aanpak van de begroting van het Sociaal Domein komt voort uit de wens om: 1. Een integraal Sociaal Domein te vormen2. De uitgangspunten van de transformatie

te herijken, op basis van actuele ontwikkelingen en de principes van positieve gezondheid

3. Eén samenhangende benadering door te ontwikkelen op het gebied van participatie, leefbaarheid, veiligheid en economische structuurversterking

4

2. Het gelopen proces tot nu toe

In het eerste en tweede kwartaal van 2017 hebben we drie bijeenkomsten gehouden met een brede vertegen-woordiging van bestuurders, management, concern, beleid en uitvoering. Tijdens deze sessies ging het om:

• Het gedachtegoed van positieve gezondheid

• De verdere ontwikkeling en samenhangende bena-dering van het brede sociale domein.

• Een nieuw evenwicht tussen informele en formele ondersteuning

• Efficiënte en effectieve inzet van middelen (ontdub-belen en meer samenhang);

Vanuit de gedachte “durven dromen en durven doen” is samen gesproken en gebrainstormd over mogelijke fundamentele veranderingen binnen het Sociaal Do-mein, in relatie tot het model van positieve gezondheid en de uitgangspunten van de transformatie. Inzicht in de huidige begroting van het brede Sociaal Domein was een belangrijk vertrekpunt. Daarbij ging het niet alleen om de nieuwe taken maar ook om de

Vanuit de gedachte “durven dromen en durven doen” werd samen gebrainstormd over

veranderingen binnen het Sociaal Domein

5

bestaande taken op het gebied van collectieve en indi-viduele voorzieningen. Verder zijn in deze drie sessies de visie en waarden van de gemeente op het Sociaal Domein opnieuw tegen het licht gehouden en aange-scherpt.

Na drie bijeenkomsten zijn in gezamenlijkheid twee maatregelen geformuleerd die de komende jaren bij-zondere aandacht verdienen om samenhang aan te brengen binnen het Sociaal Domein, zowel qua beleid als uitvoering. Deze maatregelen worden in de periode 2017-2019 verder uitgewerkt en geïmplementeerd.

3 werksessies met bestuurders, management, concern, beleid en uitvoering: • Meer inzicht in begroting Sociaal Domein• Durven dromen, durven doen

- Het gedachtegoed van positieve gezondheid en

- Een nieuw evenwicht tussen informele en formele ondersteuning

• Keuzes expliciet maken en uitwerken in stappenplan mei 2017-zomer 2018.

6

In de beleidsplannen Sociaal Domein 2017-2019 is vorig jaar een aantal uitgangspunten voor de transfor-matie vastgesteld. Deze uitgangspunten zijn meegeno-men als input bij de bijeenkomsten over de fundamen-tele analyse Sociaal Domein.

3. Transformatie: een nieuw evenwicht

De transformatiegedachte kenmerkt zich door de be-weging van zelf doen, zelf doen versterken, zelf doen ondersteunen en zelf doen overnemen. Uiteindelijk willen we de zelfredzaamheid van mensen versterken en hun participatie verhogen, waardoor hun sociale en economische situatie verbetert. Dan neemt de druk op (intensieve) professionele of specialistische zorg of ondersteuning af en blijft er voldoende ruim-te voor hen die daadwerkelijk zwaardere vormen van zorg en ondersteuning nodig hebben. Het gaat om het creëren van een nieuwe balans tussen de informele en de formele ondersteuning en zorg en het effectiever maken van de inzet van professionele ondersteuning om op termijn het stelsel houdbaar en betaalbaar te houden.

Nulde en eerste lijn Tweede lijn

Zelf doen en samen leven

Zelf doen versterken

Zelf doenondersteunen

Zelf doenondernemen

Eigen kracht/sterke leefomgeving

Lichte kort-durende onder-steuning/ cliënt-

Maatwerk-voorziening met behoud van eigen regie en zelfstandigheid

Specialistische ondersteuning en behandeling

Begeleiden van voren naar achteren

Transformatie, een nieuw evenwicht

Filteren van voren naar achteren

7

4. Gedachtegoed positieve gezondheid

• Sociale contacten• Serieus genomen worden• Samen leuke dingen doen• Steun van anderen• Erbij horen• Zinvolle dingen doen• Interesse in de maatschappij

• Zorgen voor jezelf• Je grenzen kennen• Kennis van gezondheid• Omgaan met tijd• Omgaan met geld• Kunnen werken• Hulp kunnen vragen

• Genieten• Gelukkig zijn• Lekker in je vel zitten• Balans• Je veilig voelen• Hoe je woont• Rondkomen met je geld

• Onthouden• Concentreren• Communiceren• Vrolijk zijn• Jezelf accepteren• Omgaan met verandering• Gevoel van controle

• Zinvol leven• Levenslust• Idealen willen bereiken• Vertrouwen hebben• Accepteren• Dankbaarheid• Blijven leren

• Je gezond voelen• Fitheid• Klachten en pijn• Slapen• Eten• Conditie• Bewegen

DAGELIJKSFUNCTIONEREN

MEEDOEN

KWALITEITVAN LEVEN

ZINGEVING

MENTAALWELBEVINDEN

LICHAAMSFUNCTIES10

8

6

4

2

0

Het begrip positieve gezond-heid werd in 2011 geïntrodu-ceerd door de arts Machteld Huber. Zij is van mening dat er te veel vanuit het medische model en de medische bena-dering naar de gezondheid van mensen wordt gekeken. Dat is volgens haar te beperkt. De mens staat centraal, niet de ziekte. De mens moet op zijn kracht worden aangesproken. Naast ziekte is er nog een heel stuk gezondheid mogelijk. Het concept van positieve gezond-heid benadrukt het ‘potentieel’ in plaats van wat er niet meer gaat. Positieve gezondheid en de zes pijlers zijn vooral een me-thodiek, een manier waarop artsen naar patiënten zouden moeten kijken en hoe zij met patiënten het gesprek kunnen aangaan. Daarbij is belangrijk dat de zes pijlers niet moeten leiden tot normeringen. Het is aan de persoon zelf om te beoordelen hoe hij scoort.

8

Inzicht in onderlinge samenhang

Naast de transformatiebeweging, vormde ook het ge-dachtengoed van positieve gezondheid een belangrijk uitgangspunt voor de bijeenkomsten over de analyse en aanpak van het Sociaal Domein. De kracht van het model van positieve gezondheid is dat het inzichtelijk maakt hoe dingen met elkaar samenhangen. Het mo-del is niet enkel gericht op het bieden of formuleren van een (zorg)aanbod op de onderdelen waar iemand al dan niet tijdelijk minder op scoort, maar het is voor-al gericht op het in balans krijgen van iemands leven. Het ‘spinnenweb’ met de zes pijlers helpt het voeren van een ander soort gesprek en het zoeken naar op-lossingsmogelijkheden die verder reiken dan de indivi-duele voorzieningen in het sociale domein.Daarbij verleggen we het accent op mogelijkheden en creëren we een meer positieve insteek.

Deze methodiek biedt een goede basis voor de klant-benadering vanuit het Sociaal Domein, omdat de hulp-vraag vanuit verschillende invalshoeken besproken en bekeken wordt. Uiteraard kan met de methodiek de gezondheidstoestand van een individu beoordeeld worden. Maar we denken nu nog te vaak alleen aan preventie (preventieve gezondheidszorg) voor gezonde

inwoners of zorg (weer gezond maken of leren omgaan met ziekte of beperkingen zoals bijvoorbeeld curatieve zorg, Wmo, jeugdzorg etc.). De andere velden blijven op dit moment meestal nog buiten beschouwing.

9

5. Analyse begroting Sociaal Domein

Het gedachtegoed van positieve gezondheid is ook ingezet om meer inzicht te krijgen hoe de gemeente hier op dit moment invulling aan geeft in de begroting Sociaal Domein.

Dagelijks functioneren

Collectieve voorzieningen

+ € 1 mln

Uitvoeringskosten Individuele voorzieningen

Sociaal maatschappelijkparticiperen

Kwaliteit van leven

Zingeving

Mentaal welbevinden

Lichaamsfunctie

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

We hebben alle financiële middelen van het Sociaal Domein ingedeeld en geclusterd aan de hand van de zes pijlers van positieve gezondheid: - Dagelijks functioneren- Sociaal maatschappelijk participeren- Kwaliteit van leven- Zingeving- Mentaal welbevinden- Lichaamsfuncties

10

Hierbij is onderscheid gemaakt tussen collectieve voorzieningen, maatwerk/individuele voorzieningen en uitvoeringskosten. Alle middelen zijn slechts één keer verdeeld, ook als deze in verschillende pijlers geplaatst hadden kunnen worden. Daarbij is steeds de keuze gemaakt voor de best passende pijler.

Uit deze analyse van de begroting blijkt dat we de in-dividuele voorzieningen met name inzetten om het dagelijks functioneren van inwoners te ondersteunen. Ook is er binnen de individuele voorzieningen aandacht voor het mentaal welbevinden doordat de j-ggz bij deze pijler is ingedeeld. Voor de andere pijlers worden in verhouding weinig middelen van de individuele voor-zieningen ingezet. Ook de uitvoeringskosten zitten voor het grootste gedeelte in de pijlers van dagelijks leven en mentaal welbevinden. Dat is verklaarbaar vanuit het indiceren en verstrekken van de individuele/ maat-werkvoorzieningen. De middelen voor collectieve voorzieningen zijn voor-al verdeeld over de pijlers lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving en sociaal welbevinden. Deze middelen zijn nauwelijks gerelateerd aan de pijlers van dagelijks functioneren en kwaliteit van leven.

Ook valt op dat de gemeente slechts een zeer klein ge-deelte van haar middelen binnen het Sociaal Domein inzet voor informele ondersteuning, bijvoorbeeld door subsidies aan verenigingen en vrijwilligersorganisaties op het vlak van welzijn, zorg en jeugd terwijl wij als gemeente de informele ondersteuning juist willen ver-sterken.

WSW

ArmoedeParticipatie-voorzieningen

Mts begeleiding

BUIG

Jeugdwet

Wmo/Irl-vervoer

Toegang

Voorliggende voorzieningen

11

2. ToegangOngeveer 5 miljoen euro wordt besteed aan de toe-gang. Dit zijn vooral personele kosten voor de mede-werkers die in gesprek gaan met inwoners die een be-roep doen op ondersteuning vanuit de Wmo, Jeugdwet of Participatiewet en die beoordelen of een voorziening nodig is.

3. Individuele voorzieningenHet derde en tevens grootste budget van ongeveer 118 miljoen euro is voor de individuele voorzieningen. Deze voorzieningen worden alleen verstrekt op basis van een indicatie. Het gaat dan om bijvoorbeeld inkomens-voorzieningen, werkvoorzieningen, Wmo maatwerk-voorzieningen en jeugdhulpvoorzieningen.

Vanuit de transformatiebeweging willen we de komen-de jaren inzetten op het versterken en investeren in het voorliggend veld en de toegang. De verwachting is dat als gevolg daarvan het beroep op individuele voorzie-ningen afneemt.

De begroting van het Sociaal Domein heeft invloed op de te maken keuzes. Daarom werd deze tijdens de bijeenkomsten verder geanalyseerd. Als we de gehele begroting Sociaal Domein bekijken, kunnen we drie hoofdonderdelen onderscheiden:

1. Voorliggende voorzieningenVoor het voorliggend veld is jaarlijks een budget van ongeveer 13 miljoen euro gereserveerd. Dit zijn sub-sidies voor voorliggende collectieve voorzieningen. Dan gaat het enerzijds om subsidies aan professionele maatschappelijke organisaties zoals bijvoorbeeld het sociaal werk van PIW, de cliëntondersteuning van MEE en de mantelzorgondersteuning. Maar anderzijds ook om subsidies aan verenigingen en vrijwilligersorgani-saties die zich bezighouden met activiteiten op het vlak van.

12

20 40 60 80 100 1200+ € 1 mln

Individuele voorzieningen

WSW

Voorliggende voorzieningen

Toegang

118

13

5

21,6

Individuele voorzieningen

Armoede

Participatievoorzieningen

Mts begeleiding

Wmo/Irl-vervoer

Jeugdwet

BUIG

6,0

3,9

0,3

24,8

21,2

40,3

10 20 30 40 500+ € 1 mln

13

De visie en waarden binnen het Sociaal Domein zijn vorig jaar bij de nieuwe beleidsplannen vastgesteld. Tijdens de drie bijeenkomsten zijn deze opnieuw be-sproken als basis van de transformatiegedachte en verdere aanpak. Wat we als gemeente voor onze stad willen en waar we staan, is een belangrijk uitgangs-punt voor het verdere proces.

6. Visie en waarden Sociaal Domein

Onze visie op het Sociaal Domein is in 2016 als volgt omschreven:

Met elkaar vormen wij, inwoners van Sittard-Geleen, een veerkrachtige samenleving. Wij staan zelf aan het stuur van ons eigen leven. Wij vinden zelf manieren om problemen aan te pakken. Ondersteund door onze omgeving en met voorzienin-gen die ons toerusten om het zo lang mogelijk zelf te blijven doen. Onze kinderen groeien gezond en veilig op. Wij ontwikkelen onze talenten en doen mee ‘naar vermogen’; ieder vanuit zijn persoonlijke leefsituatie en leefstijl. Iedereen wordt gezien en gewaardeerd. Ondersteuning en bescherming worden georganiseerd met degenen die dat echt nodig hebben en met ener-gie van buiten: het netwerk om hen heen.

Visie en waarden• Wij vormen een veerkrachtige

samenleving waarin iedereen mee kan doen.

• Bij onze klantbenadering zijn aandacht, luisteren en gelijkwaardigheid kernwaarden.

• Binnen onze gemeente wordt iedereen gezien en gewaardeerd.

• Wij stimuleren en faciliteren de inclusieve samenleving en zijn betekenisvol aanwezig

Inclusieve samenlevingAls gemeente willen we in aansluiting op deze visie betekenisvol aanwezig zijn voor onze inwoners. Dat willen we in een samenleving waarin iedereen kan meedoen, met of zonder beperking. De mens staat centraal en iedereen wordt dus gezien en gewaardeerd. Dat noemen we een inclusieve samenleving en dat is meer dan alleen integratie van inwoners, waarbij deze inwoners zich moet aanpassen aan de samenleving. De inclusieve samenleving gaat een stap verder. Soms moeten we de omgeving beïnvloeden, zodat iedereen kan meedoen en iedereen erbij hoort. Dan staat de samenleving ook echt open voor iedereen.

De inclusieve samenleving kan op vele manieren en vanuit vele invalshoeken benaderd en uitgewerkt worden.

Vanuit de analyse die we gezamenlijk hebben gemaakt, kiezen we in eerste instantie voor een benadering vanuit twee maatregelen, die we verder gaan uitwerken en vormgeven. Dat zijn: 1. één effectieve toegang, integraal en wijkgericht op maat2. een effectief voorliggend veld.

14

15

De eerste maatregel waar we op basis van de sessies mee aan de slag willen, is het zorgen voor een effectieve toegang. Op dit moment bestaan er binnen de gemeente diverse uitvoerende teams met een eigen toegang voor Jeugd, P-wet en Wmo. De uitvoering is vooral gericht op de beoordeling van het recht op een (maatwerk)voorziening. Per team bestaat er ook nog een diversiteit aanopdrachten, denk bijvoorbeeld aan inkomen en armoede, werk en participatie(huis), jongerenloket en leerplicht en ga zo maar door.

Om als gemeente betekenisvol aanwezig te zijn, mensen op weg te helpen en perspectief te bieden, moeten we breed kijken en oplossingsmogelijkheden in samenhang bezien. Het accent ligt niet meer zozeer op het al dan niet toekennen van een voorziening, maar veel meer op wat in een bepaalde situatie nodig is om te zorgen dat het leven van de inwoner weer in balans komt en hij zelf verder kan.

Verder is het wijkgericht werken binnen de gemeente een belangrijk speerpunt. Ook dit zullen we, net zoals de uitkomsten van de evaluatie over de gebiedsgerichte aanpak, meenemen bij de ontwikkeling van een effectieve toegang.

7. Maatregel 1 Een effectieve toegang, integraal en wijkgericht op maat

We willen een effectieve toegang met als uitgangspunten:• Integraal• Regievoering op maat. • Wijkgericht

Binnen de toegang zijn aandacht, luisteren en gelijkwaardigheid de kernwaarden. Als gemeente zijn we betekenisvol aanwezig, helpen we mensen op weg en bieden we perspectief. Oplossingen worden breed en in samenhang bezien.

}

16

Het voorliggend veld of voorliggende voorzieningen zijn alle collectie-ve en individuele voorzieningen die voor iedereen toegankelijk zijn en waarvoor geen indicatie van de gemeente nodig is. Dit kunnen door de gemeente gefinancierde voorzieningen zijn zoals welzijnsorganisaties, maar ook vrijwilligers(organisaties) of bijvoorbeeld zorg van een fysio-therapeut.

In de huidige situatie kijken organisaties (werkgevers, gemeente en zorg- en welzijnsorganisaties) veelal naar eigen functies, rollen en ver-antwoordelijkheden. De ondersteuning vanuit een bepaalde organisatie is daarmee vaak op zichzelf staand en te weinig vanuit het gedachte-goed van een inclusieve samenleving. Het opdrachtgeverschap van de gemeente speelt hierbij ook een rol omdat er bij de toekenning van heel gerichte subsidies vaak weinig mogelijkheden zijn voor onderlinge uitruil of inzet van mogelijke andere voorzieningen. Het is van belang dat voorliggende voorzieningen meer in samenhang worden gezien, ook in relatie tot de leefbaarheid en vei-ligheid in buurten. Aangezien het bij de voorzieningen in het voorlig-gend veld voornamelijk ondersteuning betreft die plaatsvindt op basis van gemeentelijk opdrachtgeverschap en subsidie, wordt in gezamen-lijkheid met betreffende organisaties gewerkt aan nieuwe opdrachten gericht op een effectief voorliggend veld passend binnen de uitgangs-punten van de inclusieve samenleving en het gedachtegoed van positie-ve gezondheid. In eerste instantie richten we ons daarom op het gesubsidieerde voor-liggend veld waarbij we in een later stadium het bredere voorliggend veld willen analyseren en effectueren.

8. Maatregel 2 Een effectief voorliggend veld (zero based opbouw subsidierelaties)

Maatregel 2: een effectief voorliggend veld

Het creëren van een effectief voorliggend veld waarbij de ondersteuning in het teken staat van preventie en activering. De ondersteuning is onderdeel van de totale keten en daarmee een brede verantwoordelijkheid van alle partners. We willen:• Een een goede basis voor een inclu-

sieve samenleving • Samenhangende (collectieve) voor-

zieningen in het voorliggend veld• Leefbare en veilige buurten• Een andere invulling van opdrachtge-

verschap tussen gemeente en partners (meer integraal).

17

2017 2018

Om beide maatregelen uit te werken, wordt de volgende aanpak en fasering voorgesteld.

9. Aanpak en fasering

BeeldvormingInteractief traject – SWOT-analyse van de huidige situatie in het voorliggend veld en de toegang.Oktober-december 2017

Oordeels-vormingInteractief traject dat leidt tot het gewenste toekomst-beeld van zowel het voorliggend veld als de toegang.Februari-april 2018

Samenbrengen resultatenDe uitkomsten van beide trajecten in kaart brengen.Mei 2018

BesluitvormingDe uitkomsten vertalen naar besluitvorming en nieuw opdrachtgeverschap.Mei-juni 2018

ImplementatieImplementatie en uitvoeringstraject op basis van de gemaakte keuzes.Juli 2018- juli 2019