- omdat het hoog tijd is dat we ons natuurlijk erfgoed veiligstellen- door ons allemaal samen te engageren voor meer gerechtigheid- voor huidige en toekomstige generaties

< Projectbeschrijving - Versie 4.2 van 09-07-20 >

Dit document geeft een samenvatting van het werk dat gedurende enkele maanden is verricht met de hulp van enkele leden van de academische wereld en vele actieve leden van het economische, verenigings- en politieke leven.

Het voorstel – dat ook wordt ondersteund door een groot aantal bibliografische referenties – kwam tot stand dankzij de zorg van de vzw "Grands-parents pour le climat"1

om de toekomst van ons allemaal, en met name die van de jongere generaties.

De tijd is rijp en het voorstel bevindt zich in de ideale fase om het te concretiseren. Voortaan zal een groep mensen en organisaties buiten de GPC er mee hun schouders onder zetten (in oprichting).

Dit is geen statisch project, maar veeleer een reeks voldoende onderbouwde voorstellen om het debat op gang te brengen.

Samenvatting van het voorstel:

Creëren van een interfederale2 participatieve en deliberatieve burgerbeweging.

Met als hoofddoel het duurzaam veiligstellen van ons natuurlijk erfgoed (milieu en gezondheid) op korte, middellange en lange termijn ten behoeve van de huidige en toekomstige generaties. Door respect voor de hulpbronnen en grenzen van onze planeet op te nemen in de werking van onze democratie, een onmisbare voorwaarde voor meer rechtvaardigheid in het milieu en op sociaal vlak.En met de ambitie om onze democratie nieuw leven in te blazen door middel van een dialoog op meerdere niveaus, waarin een diverse groep burgers elkaar kan ontmoeten, naar elkaar kan luisteren, van gedachten kan wisselen, elkaar beter kan leren begrijpen en zo kan leren om samen om te gaan met de complexiteit: mannen en vrouwen uit het "grote publiek", anderen uit de academische wereld (met oog voor de nodige multidisciplinariteit), het bedrijfsleven (commercieel en niet-commercieel, met inbegrip van de landbouwsector), de vakbonden (uit de openbare en particuliere sector) en ten slotte nog andere mensen uit het verenigingsleven (voorvechters van het milieu en de gezondheidspreventie).Voor burgers uit het "grote publiek", die door het lot worden getrokken, zou het een sabbatical zijn die in het teken staat van een soort burgerdienst (vrijwillig en bezoldigd).

Dank aan iedereen die mee heeft nagedacht en heeft bijgedragen door deel te nemen aan één of meerdere werkvergaderingen: Jean-Louis Petit en Thérèse Snoy (GPC), Anne Feyt (ULB), Marie Dufrasne (Saint-Louis / UCL), Philippe Van Parijs (UCL), Yves Dejaeghere (UAntwerpen), Arnaud Zacharie (CNCD), Bart Corijn en Anthony Van Overschelde (The Shift), Roland Moreau (I.E.W.), Bernard Hubeau en Lucy Michiels (Grootouders voor het klimaat), Cédric Chevalier (Urgence environnementale), Philippe Van Muylder (ex-ABVV) of 1 https://gpclimat.be/qui-sommes-nous2 De term "interfederaal" maakt deel uit van het Belgische jargon = federaal + gemeenschappen + gewesten.

1

TRANSITIEFORUMSamen voor een leefbare toekomst

door individuele gedachtewisselingenwisselingen: Olivier De Schutter (UCL), Delphine Misonne (Saint-Louis / UCL), Martin de Duve (UCL), John Pitseys (UCL), Gauthier De Wulf (Conseil de la Jeunesse), Arnaud Deplae (UCM), Laura Rebreanu (BECI), Marc Lemaire (Ecores / Kaya), Ariane Estenne (MOC), Astrid Ayral (FUGEA), Jacques Crahay (Cosucra / UWE), Marc Depoortere (FRDO), Jean-Pierre Van Dijk (FPB) en (in informele gesprekken): Laurette Onkelinx (PS), Jacques Brotchi en Sébastien Bovy (MR), Sarah Schlitz (ECOLO), Vanessa Matz, Laurent de Briey en Patrick van Ypersele (CdH).

2

Inhoud

1 Diagnose...........................................................................................................................................................3

1.1 Milieukwesties ........................................................................................................31.2 ... en democratische vraagstukken.........................................................................3

2 Waar gaan we heen?........................................................................................................................................5

3 Onze inspiratiebronnen....................................................................................................................................5

4 Wat staat ons te doen?....................................................................................................................................8

5 Hoe?.................................................................................................................................................................8

5.1 Missie van de Raad..................................................................................................95.2 Relaties met verkozen volksvertegenwoordigingen..............................................105.3 Samenstelling........................................................................................................125.4 Werking.................................................................................................................13

6 Hoe de verschillende groepen op te zetten...................................................................................................15

6.1 De groep willekeurig getrokken burgers...............................................................156.2 Ondernemingen, vakbonden, verenigingen en de wetenschappelijke gemeenschap.................................................................................................................16

7 Wat zijn de verschillen tussen het Transitieforum en de FRDO?...................................................................16

8 Conclusie........................................................................................................................................................17

9 BIJLAGEN........................................................................................................................................................19

1. Welke legitimiteit?.................................................................................................192. Wat betreft het voorstel omtrent een Hoge Wetenschappelijke Raad...................213. Besluitvorming in de Raad.....................................................................................224. Verschillende opties voor de samenstelling van de Raad......................................235. Naar een verbreding van de competenties?..........................................................246. Begroting en financiering......................................................................................25

Als dit project tot stand komt, is het duidelijk dat alleen de politieke macht verantwoordelijk zal zijn voor de uitvoering, en niet het Collectief dat het ondersteunt. Het leek ons daarom relevant om verschillende opties open te laten om te anticiperen op onvermijdelijke (en noodzakelijke) debatten en die te voeden. De meest omstreden kwesties worden belicht.Voor wie meer wil weten, is er aanvullende documentatie (22 pagina’s in FR) die dieper ingaat op enkele belangrijke thema's, ondersteund door verscheidene bibliografische referenties:

- milieukwesties- en democratische vraagstukken,- de verschillende initiatieven en voorstellen voor een publieke besluitvorming en een participatieve democratie,- de loting (mythes en realiteit, praktische zaken),- de Senaat (huidige rol en debat hierover),- de opdracht en de samenstelling van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling,- huidige leden van verschillende adviesraden (waaronder de FRDO),

3

- en, ten slotte, de beginselen en doelstellingen van duurzame ontwikkeling.

4

1 Diagnose

Samengevat ... (voor meer informatie, zie de aanvullende documentatie).

1.1 Milieukwesties ...

We hebben maar één Aarde met een beperkte hoeveelheid hulpbronnen, die we in ons economische systeem onbekommerd verkwisten ten gunste van een klein deel van de mensheid door de grenzen van de biosfeer3 te overschrijden en de toekomstige generaties te vergeten. Bovendien dienen we helaas als "model" voor het Zuiden, waar de bevolking ons wil imiteren (door onze consumptiegewoonten over te nemen) of naar onze landen wil emigreren. België, dat een morele, burgerlijke en juridische verantwoordelijk draagt, leeft zijn (o.a. internationale) milieuverplichtingen niet na. In het licht van deze bevindingen – de milieucrisis en het gevaar dat de samenleving instort – zijn wetenschappers er voortdurend verbaasd over dat de regeringen – net als de meeste burgers – zich niet harder inzetten.

1.2 ... en democratische vraagstukken

De wetgevende en uitvoerende machten van de regering, die zich vooral zorgen maken over de volgende verkiezingen, reageren niet op deze complexe uitdagingen, die voor hen ver in de toekomst lijken te liggen. Er bestaat inderdaad een "strategie voor duurzame ontwikkeling voor het jaar 2030", die voortvloeit uit de concepten en overeenkomsten van de Conferentie van Rio (1992) en de Belgische wet van 1997. Daarin wordt een reeks instrumenten en instellingen in het leven geroepen voor het opstellen van langetermijnplannen voor een duurzaam beheer van onze samenleving en haar hulpbronnen4. De partijen en overheden besteden echter weinig aandacht aan de aanbevelingen die ze krijgen, zelfs als ze afkomstig zijn van gespecialiseerde overheidsinstellingen.

"Er is (...) een race tegen de tijd: partijen en overheden staan altijd een stap achter op de toekomst, ze worden overweldigd door het heden. (...) De staat wordt ingehaald door de burgers (...). Het is bijna altijd in het maatschappelijk middenveld dat de echte innovaties plaatsvinden.”5

Anderzijds zijn de meeste grote ondernemingen (beursgenoteerde multinationals) gericht op winst op korte termijn, waardoor de langetermijneffecten van hun activiteiten, waaronder negatieve externe gevolgen die vervolgens door de gemeenschap worden gedragen, worden verwaarloosd. Terwijl anderen zich zeer bewust zijn van de problemen en/of in de (economische/ecologische) ontwikkelingen een potentieel gigantische markt zien. De grote koepels die de bedrijven in de adviesraden vertegenwoordigen, hebben de neiging om te evolueren volgens de kleinste gemene deler, en dus met de snelheid van de "langzaamste" van hun leden.

3 De biosfeer is het geheel van levende organismen en hun leefomgeving, dat wil zeggen de totaliteit van ecosystemen in, op en rond de aarde.4 Cfr. onder andere de federale rapporten over duurzame ontwikkeling van het Federaal Planbureau: https://www.plan.be/aboutus/overview.php?lang=frM=71. 5 Vincent de Coorebyter, IN: "La démocratie n’est-elle pas vouée à être en retard sur l’économie ?" (Le Soir, 02/01/2015, p. 2).

5

Met name op het gebied van het klimaat zijn minimale individuele ecologische acties onvoldoende. De staat en de bedrijven zullen tussen de helft en driekwart van de weg moeten afleggen6.

Historisch gezien was het tweekamerstelsel bedoeld om een zo goed mogelijk evenwicht te vinden tussen de verschillende belangen en visies van de samenleving. Deze functie is verdwenen, terwijl verschillende lobby’s er een soms overdreven relatief gewicht hebben gekregen.

Anderzijds domineren de uitvoerende machten de verkozen volksvertegenwoordigingen (vaak onderworpen aan een partijbestuur door middel van meerderheidsovereenkomsten).

Wat de negen (!) adviesraden betreft, hebben zij op het gebied van duurzame ontwikkeling, ongeacht hun aanbevelingen (en de hieraan bestede energie), weinig echte invloed op de politiek7.

Door het ontbreken van een voldoende eenvormig collectief project – buiten de groei van het BBP als hoofddoel – wordt de legitimiteit van de politiek steeds meer in twijfel getrokken8. "Deze legitimiteitscrisis van de huidige representatieve democratie vereist een versterking van de burgerparticipatie." 9

De sociale partners moeten luisteren naar de verenigingen en de burgers om de samenleving tevreden te stellen en te voorkomen dat een deel van de bevolking zich in de steek gelaten voelt (volgens Philippe Van Muylder10).

Gelezen in de enquête "Noir, jaune, blues 2017", uitgevoerd voor de Stichting " Ceci n'est pas une crise" : Op de stelling "Ik denk dat we echt aan het einde van een maatschappelijk systeem

staan" antwoordde 60% van de ondervraagden "Akkoord" (en hoe lager hun opleidingsniveau, hoe sterker hun akkoord klinkt).

Een meerderheid (60%) vindt dat het maatschappelijk middenveld en de burgers zich sneller bewegen dan de politieke partijen/leiders (en hoe ouder ze zijn, hoe meer ze dit denken).

Op de stelling "Ik heb vertrouwen in [deze of gene instelling] omdat zij optreedt om de grote problemen van deze tijd te beheren, met name om het samenleven te verbeteren", antwoordde 51% positief voor verenigingen van het maatschappelijk middenveld, 45% voor scholen/universiteiten en 45% voor de wetenschap/onderzoekers, tegenover +/- 12% voor "de overheid, parlementsleden en politici in het algemeen" en 9% voor de politieke partijen. => Sterk wantrouwen tegenover "verticale" instellingen, meer vertrouwen in "horizontale" organisaties.

Op de vraag "Ik denk dat de geleverde inspanningen voldoende zijn om het milieu te redden" antwoordde 70% van de ondervraagden "niet akkoord”.

6 In: Le Soir van 02/08/19, Carte blanche ondertekend door twee onderzoekers in economische wetenschappen: Olivier Malay (UCL) en Tanguy Ollinger (Saint-Louis).7 Algemeen gevoel uitgedrukt tijdens de themadag van de FRDO in de Senaat op 24/04/2019, genaamd "Duurzame ontwikkeling: eindelijk in het hart van politiek België?" – Zie aanvullende documentatie.8 Alain Eraly, socioloog (ULB), "Crise politique ou crise du politique ?", IN: Créons demain (driemaandelijks ecologisch tijdschrift), oktober 2017.9 Arnaud Zacharie, "La démocratie libérale victime de la mondialisation néolibérale", IN: IMAGINE nr. 130 (nov-dec 2018), p.44.10 Voormalig secretaris-generaal van het ABVV Brussel en voormalig voorzitter van de Economische en Sociale Raad van het Brussels Gewest.

6

Uit een recente enquête 11 blijkt ook dat de meerderheid van de Franstalige Belgische parlementsleden voorstander is van het raadplegen van een minipubliek (CdH, MR, PS, DEFI: tussen 74 en 89% - Ecolo: 100%) en meer vrouwen (93%) dan mannen (75%) zijn het daarmee eens.

11 "How MPs perceive participatory democracy: an inquiry into French-speaking Belgium”, Sacha Rangoni, ULB / Studiecentrum voor Politiek (CEVIPOL). De enquête had betrekking op 77 parlementsleden (Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 39, Waals Gewest: 18, Federaal: 20).

7

2 Waar gaan we heen?

Op al deze overwegingen zijn veel reacties gekomen:

Onverschilligheid (Het kan me niet schelen!) Verzet (There Is No Alternative!) Gegronde angsten (Angst om te verliezen!) Nood aan veiligheid (Populisme) Ontkenning (Overdrijf niet, "het komt wel goed"!)

Dit alles leidt tot een gebrek aan daadkracht en dus tot het handhaven van business as usual, wat de grenzen van de planeet overschrijdt en ons naar de ondergang drijft. Het is daarom hoog tijd om over te gaan tot een rechtvaardige en koolstofarme transitie.

En tegelijkertijd zijn er andere reacties in de samenleving: Onbegrip (Er is niets meer vanzelfsprekend!) Gevoel van urgentie (Waar wachten we nog op!) Woede (Trop is te veel!) Relatief optimisme (Tal van nieuwe mogelijkheden!)

Hoe kunnen we daar samen mee aan de slag?!

3 Onze inspiratiebronnen

HET BOEK "INVENTER LA DÉMOCRATIE DU XXIE SIÈCLE", geschreven door een multidisciplinair collectief12, zonder een volledige copy/paste te willen maken.

Dit boek blaast nieuw leven in een oud idee dat wordt gepromoot door de Stichting voor Natuur en Mensheid: een "kamer gericht op langetermijnprioriteiten" om de verworven kennis over de grenzen en de hulpbronnen van de planeet politiek te vertalen en te interpreteren, zou de huidige Conseil Economique Social et Environnemental in Frankrijk (en niet de Senaat, zoals voorgesteld in de vorige versie13) vervangen.

In de geest van het boek zou deze burgerraad bestaan uit drie colleges14: 50 burgers die door het lot worden getrokken, 50 vertegenwoordigers van de sociale partners (vakbonden, werkgeversorganisaties, vertegenwoordigers van de landbouwers), 50 milieuspecialisten (uit de verenigings- en academische wereld).

12 Een multidisciplinair collectief bestaande uit: Floran Augagneur en Alice Nicolas (wetenschappelijke adviseurs), Loïc Blondiaux (politicoloog), Dominique Bourg (filosoof), Marie-Anne Cohendet en Bastien François (constitutionele deskundigen), Jean-Michel Fourniau (socioloog) en Michel Prieur (milieuadvocaat).13 "Vers une démocratie écologique ", Dominique Bourg en Kerry Whiteside, Ed. du Seuil en La république des idées (2010). Dit werk werd in 2011 gevolgd door "Pour une VIème République écologique", door Odile Jacob en in 2017 door een verslag met de titel "Osons le big bang démocratique" (beschikbaar op de website van de FNH).14 "Inventer la démocratie du XXIe siècle": pp. 55-58

8

Het zou "een uitvinding zijn die aansluit bij de hedendaagse problematiek (...). [Om] de milieucrisis het hoofd te bieden door de democratische gedachte te verdiepen, eerder dan door te vertrouwen op een regering van deskundigen of een autoritair regime, die volgens sommigen beter in staat zijn om de uitdagingen van het Antropoceen het hoofd te bieden"15. Op die manier wordt voorkomen dat de sociale samenhang wordt aangetast.

DE VERORDENING (EU) 2018/1999 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 11/12/2018 betreffende de governance van de energie-unie en klimaatactie (artikel 11), op grond waarvan elke lidstaat een "dialoog op meerdere niveaus over klimaat en energie" moet organiseren:

"Elke lidstaat zet overeenkomstig nationale regels een klimaat- en energiedialoog op verschillende niveaus op, waarin lokale overheden, maatschappelijke organisaties, de bedrijfswereld, investeerders en andere betrokken partijen en het brede publiek actief kunnen participeren en de verschillende mogelijke scenario's, ook op lange termijn, voor het energie- en klimaatbeleid kunnen bespreken, en de vooruitgang kunnen beoordelen, tenzij de lidstaat al een structuur heeft ingevoerd die datzelfde doel heeft. De geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen kunnen in het kader van deze dialoog worden besproken."16 ... België mist nog steeds zo'n structuur.

Het Federaal Rapport inzake Duurzame Ontwikkeling 201917

Sinds 1999 worden er om de twee à drie jaar federale rapporten over duurzame ontwikkeling gepubliceerd. Daarin worden de situatie, de strategie en het gevoerde beleid, alsmede scenario's voor de toekomst tot 2050 beoordeeld.

"Om mondiale uitdagingen zoals armoede, ongelijkheid, klimaatverandering en achteruitgang van biologische diversiteit aan te pakken, hebben alle landen in de wereld de duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (…) aangenomen. Het Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling 2019 stelt vast dat die doelstellingen in België niet zullen worden bereikt met een voortzetting van de huidige trends."

"Op een totaal van 51 opvolgingsindicatoren van de SDG’s (…) bereiken slechts 4 indicatoren hun becijferde doelstelling in 2030 (...). Zonder nieuw beleid bereiken 17 andere indicatoren hun becijferde doelstelling voor 2030 niet. (…) Voor de overige indicatoren bestaat er geen officiële tekst die een becijferde doelstelling tegen 2030 definieert".Een nieuwe vorm van politiek is nodig om de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling te bereiken.

"Een Nationale strategie voor duurzame ontwikkeling werd samen met de gefedereerde entiteiten in 2017 goedgekeurd, maar ze is weinig ambitieus. Ze werd als "onvoldoende" beoordeeld door de 9 geraadpleegde adviesraden18. Die strategie stelt 6

15 Ibidem: p. 36.16 Bron: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2018.328.01.0001.01.FRAoc=OJ:L:2018:328:TOC17 https://www.plan.be/uploaded/documents/201906250922400.CP_R19_NL.pdf (Federaal Planbureau)18 Dit zijn de negen adviesraden die zijn samengesteld uit belanghebbenden (vakbonden, bedrijven, ngo's ...): - de FRDO op federaal niveau,

9

samenwerkingswerven voor. Er werden weinig acties van die werven gerealiseerd. (…) De omvang van de uitdagingen vergt immers een versterkte samenwerking en een groter aantal werven.

De interfederale samenwerking binnen de Interministeriële Conferentie Duurzame Ontwikkeling is bijna tot stilstand gekomen sinds eind 2017. De evaluatie van de Nationale strategie voor duurzame ontwikkeling die was gepland voor het begin van 2019, werd niet uitgevoerd.”

Aanbevelingen van het Planbureau (o.a.):

# 5. Rekening houden met de SDG’s in de parlementaire debatten.# 6. De interfederale samenwerking voor duurzame ontwikkeling hervatten.

DE VERBINTENIS VAN 11 POLITIEKE DEELNEMERS tijdens de slotceremonie van de actie "Sign for my future" op 16 mei 2019, om "in samenwerking met burgers, het maatschappelijk middenveld, bedrijven en universiteiten (...) maatregelen van het klimaatplan te ontwikkelen en uit te voeren volgens een bottom-up benadering".

DE RIO-VERKLARING (1992), met name de volgende twee beginselen:

BEGINSEL 3: "Het recht op ontwikkeling moet worden gerealiseerd om op billijke wijze tegemoet te komen aan de ontwikkelings- en milieubehoeften van de huidige en toekomstige generaties."

BEGINSEL 10: "Milieuvraagstukken kunnen het best worden aangepakt door de deelname van alle betrokken burgers op het juiste niveau. Op nationaal niveau moet ieder individu (...) de mogelijkheid hebben om deel te nemen aan het besluitvormingsproces. De staten moeten de bewustmaking en de participatie van het publiek vergemakkelijken en aanmoedigen door informatie ter beschikking te stellen van het publiek (...)."

THE CLUB OF ROME CLIMATE EMERGENCY PLAN, voorgelegd aan het Europees Parlement op 04/12/201819:

- de Conseil wallon de l’environnement pour le développement durable (CWEDD) en de Conseil Economique Social et Environnemental de Wallonie (CESEW) in Wallonië, - de Economische en Sociale Raad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (ESRBHG) en de Raad voor het Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (RLBHG) in Brussel, - de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) en de Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen (MiNa-Raad) in Vlaanderen, - de Wirtschafts- und Sozialrat (WSR) en de Verbraucherschutzzentrale VOG voor de Duitstalige Gemeenschap.19 https://www.clubofrome.org/wp-content/uploads/2018/12/COR_Climate_Emergency_Plan.pdf

10

"Het onvermogen van onze bestaande economische en financiële systemen om overal ter wereld een fatsoenlijke levensstandaard te bieden en echte levenskwaliteit te bieden, heeft (...) sociale breuklijnen gecreëerd. Het huidige neoklassieke economische model is ontworpen voor een "lege" wereld met een wereldbevolking van ongeveer 2 miljard mensen, waar de overvloed aan natuurlijke hulpbronnen eindeloos leek (...). De conventionele economische groei is niet langer houdbaar in een "volle" wereld (7,6 miljard mensen), ondanks wanhopige inspanningen om deze met massale financiële interventies in stand te houden (...).

Er is dringend behoefte aan nieuw economisch denken en nieuwe indicatoren die zowel de kwaliteit als de kwantiteit in ons economisch systeem meten. (...) Een volledige herinrichting van de sociale en economische systemen om een duurzame toekomst te creëren, in de geest van "The Limits to Growth" [is een must]. (…)

De protesten van de burgers en hun juridische stappen tegen bedrijven, regeringen en individuen zullen ongetwijfeld in toenemende mate hefbomen worden om deze noodaanpak te ondersteunen. Ze zijn reeds begonnen."

Daarnaast worden verschillende auteurs in de aanvullende documentatie vermeld.

4 Wat staat ons te doen?

Onze samenleving aanpassen om de hulpbronnen en de grenzen van de planeet te respecteren, ons natuurlijk erfgoed te beschermen (*) en het recht van de huidige en toekomstige generaties op leven, gezondheid en rechtvaardige welvaart (die opnieuw moet worden verdeeld) te waarborgen.

Onze representatieve democratie nieuw leven inblazen door ze aan te vullen met een vorm van participatieve en deliberatieve democratie20.

Met name jongeren (de generatie van toekomstige besluitvormers) een platform bieden om hun gegronde bezorgdheid over de toekomst van de mensheid op lange termijn te uiten.

(*) De uitdrukking "natuurlijk erfgoed" dient hier als een koepel voor diverse bezorgdheden met betrekking tot de beperkte hulpbronnen van de planeet, die van invloed zijn op de voedselproductie en -consumptie, de productie en consumptie van hulpbronnen en energie of hulpbronnen die belangrijk zijn voor de menselijke gezondheid, met name op het gebied van preventie21.

5 Hoe?

Dit kan door een interfederale Raad op te richten met als doel het respect voor de hulpbronnen en grenzen van onze planeet op korte, middellange en lange termijn op te nemen in de werking van onze democratie, een onmisbare voorwaarde voor meer milieurechtvaardigheid.20 Participatiedemocratie is een vorm van het delen en uitoefenen van macht, gebaseerd op het versterken van de participatie van de burgers in de politieke besluitvorming. Er wordt ook over deliberatieve democratie gesproken om de nadruk te leggen op de verschillende processen voor publieke inspraak in de besluitvormingsfase. Dit is niet te verwarren met directe democratie (bijvoorbeeld via een referendum).21 Gezondheidspreventie omvat maatregelen die op individueel en/of collectief niveau moeten worden genomen om het risico op het ontstaan of verspreiden van ziekten te beperken (in tegenstelling tot de "gezondheidszorg" die als remedie fungeert). Gezondheidspreventie is de verantwoordelijkheid van de gewesten, terwijl de gezondheidsuitgaven door de federale overheid worden gefinancierd.

11

Het project past goed in de tijdgeest, in het licht van onze democratieën in crisis22. Er is namelijk een sterke tegenstelling tussen het principe van een representatieve overheid en de ecologische urgentie. "Die zou ons ertoe verplichten om op te geven waarvoor een representatieve regering tot stand is gebracht: om onze belangen optimaal te kunnen behartigen, wat neerkomt op de onbeperkte toename van onze materiële rijkdom. (...) Wat moeten we hieraan doen? (...) Op zoek gaan naar nieuwe institutionele structuren."23

Het zou de ideale gelegenheid zijn om een openbaar debat op gang te brengen over thema's die van essentieel belang zijn voor onze toekomst – en die van de toekomstige generaties – zonder ze te begraven onder dringendere zorgen.

NB: Dit project alleen heeft niet de ambitie om onze democratie nieuw leven in te blazen. Veel initiatieven en voorstellen voor een participatieve en deliberatieve democratie zijn immers ontstaan in een poging om de politieke leiders ertoe te bewegen de stem van de burgers op verschillende machtsniveaus te integreren (zie aanvullende documentatie).

Specifiek aan ons project is dat we ons concentreren op prioriteiten die verband houden met de dringende bescherming van ons natuurlijk erfgoed, en tegelijkertijd een participatieve en deliberatieve democratie willen invoeren, bij voorkeur op het interfederale niveau.

5.1 Missie van de Raad

De overgang naar een rechtvaardige levenswijze (ten opzichte van de toekomstige generaties en de landen in het Zuiden) en een haalbare levenswijze24 (ten opzichte van de beschikbare hulpbronnen) versnellen door met name te steunen op prospectieve studies en de aanbevelingen van het Planbureau met 2050 als horizon. En zo bijdragen aan de aanpassing van onze samenleving met respect voor de hulpbronnen en grenzen van onze planeet.

Deelnemen aan de uitvoering van artikel 7bis van de Grondwet: "Bij de uitoefening van hun respectieve bevoegdheden streven de federale Staat, de gemeenschappen en de gewesten de doelstellingen na van duurzame ontwikkeling25 in haar sociale,

22 De omweg waard: de achtste en laatste aflevering van de serie "Démocratie en Question(s)" (RTBF) https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_comment-reenchanter-la-democratie?id=9985606 We kijken naar de toekomst, op zoek naar oplossingen. De Vlaamse schrijver David Van Reybrouck pleit al geruime tijd voor een herziening van onze representatieve democratie op basis van verkiezingen. "We zijn stemfundamentalisten geworden, wat een gril van de geschiedenis is", zegt hij.Moeten we daar dus naast het gekozen parlement een volksraad aan toevoegen die kan beraadslagen en zelfs wetten kan maken over sociale kwesties? In deze 40 minuten durende radiodocumentaire kruist het standpunt van David Van Reybrouck dat van Vincent de Coorebyter (voorzitter van CRISP), Cynthia Fleury (filosoof en psychoanalyticus) en Benoît Frydman (hoogleraar rechtsfilosofie aan de ULB).23 Dominique Bourg, IN: "La démocratie, enrayée ?" p.105 (Voortzetting van een symposium georganiseerd door de Koninklijke Academie van België in 2013).24 De term "duurzame levenswijze" kreeg de voorkeur boven de term "duurzame ontwikkeling", die niet langer relevant is. Het is een oxymoron (de twee termen, die tegenstrijdig zijn, suggereren dat ontwikkeling oneindig kan zijn in een eindige wereld). Het wordt op allerlei manieren gebruikt (afhankelijk van wie het gebruikt ...). "Duurzaam" is oorspronkelijk een verkeerde vertaling van "sustainable", wat men liever had willen vertalen als levensvatbaar, of (onder)houdbaar. En ten slotte, wat is duurzaam? Alles verandert ...25 Het concept van duurzame ontwikkeling (dat dateert van 1997) is gebaseerd op 10 grondbeginselen van het Verdrag van Rio (1992), dat er 27 telt (zie aanvullende documentatie). In

12

economische en milieugebonden aspecten, rekening houdend met de solidariteit tussen de generaties. En artikel 23, met betrekking tot "het recht op (...) bescherming van de gezondheid en (...) een gezond leefmilieu."

In overeenstemming met de Verklaring van Rio (1992) over milieu en ontwikkeling26 toezien op de bescherming van ons natuurlijk erfgoed, dat essentieel is voor het menselijk bestaan – onze biosfeer en het belangrijkste evenwicht (klimaat, biodiversiteit, beschikbare hulpbronnen, ecosysteemdiensten, ecologische voetafdruk, luchtkwaliteit, water en bodem) en ons gezondheidskapitaal (en dus ook de kwaliteit van ons voedsel) – wanneer dat in gevaar worden gebracht door industriële of financiële belangen of door populistische, simplistische visies.

Een van de eerste taken van de Raad zou het bestuderen van de goede praktijken kunnen zijn die in andere staten zijn ontwikkeld met betrekking tot de ecologische transitie en waarop België zich zou kunnen baseren om het collectieve leren te versnellen, op voorwaarde dat dit geen voorwendsel is om de actieplannen voor altijd uit te stellen.

Een andere mogelijke taak van de Raad is het verzamelen van alle voorstellen voor innovatieve acties die de afgelopen twee jaar zijn ingediend door de foresight-diensten van het land, de partijen en de belanghebbenden (verenigingen, vakbonden, bedrijfsfederaties, onderzoekers, intellectuelen, activisten ...), als basis voor haar werkzaamheden.

2015 hebben de Verenigde Naties vervolgens in een resolutie van de Algemene Vergadering 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling vastgesteld, waarvan de achtste, zoals die is opgesteld, ons niet meer helemaal relevant lijkt voor ontwikkelde landen (zie aanvullende documentatie).26 De Verklaring van Rio: https: //www.un.org/french/events/rio92/rio-fp.htmHet Wereldhandvest voor de Natuur, ouder maar zeer inspirerend, geeft al in 1982 de voorkeur aan het begrip duurzame ontwikkeling, dat in Rio verder zal worden ontwikkeld. Een innovatieve en fundamentele tekst, van mondiaal belang en met een hoge morele en symbolische waarde. Ze legt – voor het eerst – het belang van de bescherming van ecosystemen voor het overleven van de mensheid vast. De tekst werd met 111 stemmen voor, 18 onthoudingen en één stem tegen (van de VS) goedgekeurd https://www.diplomatie.gouv.fr/sites/odyssee-developpement-durable/files/3/1982_Charte_Mondiale_Nature_JO.pdf

13

5.2 Relaties met verkozen volksvertegenwoordigingen

Uitgangspunt: het zou geen "zoveelste" adviesraad zijn.

De Raad zou "wetgevend toezicht" uitoefenen: ze zou de bevoegdheid hebben om wetsontwerpen, voorstellen en decreten te onderzoeken om na te gaan of ze verenigbaar zijn met de hierboven vermelde "langetermijnbekommernissen" en om aanbevelingen te doen, hetzij op eigen initiatief, hetzij op verzoek van (federale of gewestelijke) parlementsleden, senatoren of burgers (naar aanleiding van verzoekschriften).

Zij zou de bevoegdheid hebben om een wetten of decreten in ontwikkeling te laten heroverwegen (als deze bijvoorbeeld in strijd zijn met langetermijndoelstellingen), zeker wanneer deze duidelijk van invloed zijn op de behoeften van toekomstige generaties.

Binnen een nog vast te stellen kader zou ze ook een initiatiefrecht hebben dat ter goedkeuring aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers of, afhankelijk van de bevoegdheid van elk van hen, aan de gewest- of gemeenschapsraden kan worden voorgelegd. Elk voorstel zou rekening houden met zowel juridische (regionaal, nationaal en internationaal) als financiële aspecten.

In geval van een conflict, voor belangrijke kwesties, zou men zich kunnen voorstellen (op termijn!) dat het voorstel van de burgers op de Zwitserse manier in stemming zou worden gebracht ... Dit zou een wijziging van de Grondwet impliceren ...

Ten slotte zijn er met betrekking tot de relatie tussen de nieuwe overlegraad en de regionale overlegraden twee mogelijke opties (te bespreken):- ofwel is er een gewone relatie tussen de overlegraden;- ofwel maakt de nieuwe overlegraad een onderscheid tussen twee taalgroepen binnen de overlegraad, die zich elk zouden toeleggen op de relaties met de overlegraad van hun eigen taalgroep (maar hoe zit het dan in het geval van het Brusselse Gewest?).

Ze zou kunnen worden ondergebracht in de gebouwen van de Senaat – de enige ontmoetingsplaats voor de gemeenschappen en gewesten – om te profiteren van de voorzieningen ter plaatse (personeel, gebouwen die momenteel onderbenut zijn), wat zou helpen om deze instelling nieuw leven in te blazen en een gemengd ecosysteem te creëren binnen het Paleis der Natie.

Om het ervaringsgebied open te stellen zonder een wijziging van de Grondwet af te wachten, zou het aanvankelijk om een adviesraad kunnen gaan, waarop de Senaat een beroep kan doen door zijn huishoudelijk reglement te wijzigen in het kader van zijn huidige taken, die in de artikelen 5627 en 77-7828 van de Grondwet zijn vastgelegd.

De Senaat kan niet eenzijdig beslissen om de gewesten en gemeenschappen op te leggen om met een dergelijke burgerraad samen te werken (de Senaat kan geen samenwerkingsakkoord sluiten). Dat gezegd zijnde, zou de missie van

27 De Senaat kan , op verzoek van vijftien van zijn leden, leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers, van een gemeenschaps- of gewestparlement of van de Koning, bij volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen, met ten minste een derde van de in elke taalgroep uitgebrachte stemmen, beslissen dat een vraag, die ook gevolgen heeft voor de bevoegdheden van de gemeenschappen of de gewesten, het voorwerp uitmaakt van een informatief rapport. Het verslag wordt goedgekeurd met een absolute meerderheid van de uitgebrachte stemmen, met ten minste een derde van de uitgebrachte stemmen in elke taalgroep.28 Het definiëren van de regels van het tweekamerstelsel.

14

"waakzaamheid", of "alertheid" van de burgerraad ook zonder een dergelijke samenwerkingsovereenkomst kunnen worden uitgeoefend. De echte "bevoegdheden" zouden dus alleen gekoppeld zijn aan de overtuigingskracht van de overlegraad ten opzichte van de andere overlegraden, samen met de Senaat.

De interfederale dimensie van de burgerraad is essentieel29, of ze nu aan de Senaat is verbonden (hypothetisch) of onder de auspiciën van de Overlegcommissie30 is geplaatst (het debat is open). Zou het een "zeer creatief" plan B zijn om aan te leunen bij de Federatie Wallonië-Brussel (ontmoetingsplaats van de twee gewesten)? Dit lijkt niet realistisch aangezien de bevoegdheden van de gemeenschap in kwestie niets met het milieu te maken hebben. De ondersteuning door de gewesten betreft zou slechts een "plan Z" zijn.

Als België evolueert naar "confederalisme", zal er nood zijn aan een Raad die absurditeiten en tegenstrijdigheden tussen de gewesten omzeilt. Er mogen dan wel "twee democratieën" zijn, maar zij zullen moeten samenwerken op een aantal gebieden (mobiliteit is een voor de hand liggend voorbeeld). Deze Raad zal dan niet langer een "nice to have" zijn, maar een noodzaak.

Zou deze Raad in een tweede fase, om de "institutionele lasagne" niet te verzwaren, alsmede om economische redenen, en om de stem van het maatschappelijk middenveld te verankeren in de werking van onze democratie, kunnen evolueren naar een getransformeerde Senaat (in haar samenstelling en missie), steeds in samenhang met de gewesten en gemeenschappen, en zich niet beperken tot een eenvoudige raadgevende rol? Zou dat het mogelijk maken om de Senaat nieuw leven in te blazen door deze een nieuwe missie te geven die in overeenstemming is met de prioriteiten op lange termijn?

Fase II lijkt misschien te ambitieus, zelfs onrealistisch omdat er een grondwetswijziging voor nodig is, naast het feit dat veel Vlaamse partijen (waaronder Groen) deze federale instelling graag zouden zien verdwijnen.3132 Ja, maar... De Franstalige partijen vragen niet om zo'n afschaffing. Anderzijds liet Groen een interessante nuance optekenen: "Er zijn nooit genoeg mensen in de politiek, maar er zijn gewoon te veel professionele politici in dit land."33

En in 2018 kopte Le Soir: "Senatoren vervelen zich, nieuwe hervorming verwacht", met als ondertitel: "Status quo heeft geen zin, bevestigen de constitutionalisten." Zie het artikel https://plus.lesoir.be/192478/article/2018-11-27/des-senateurs-sennuient-une-nouvelle-reforme-est-attendue (beschikbaar op aanvraag indien de hyperlink inmiddels is verbroken).

29 Zie onze "Inspiratiebronnen ".30 De Overlegcommissie is samengesteld uit ministers van de federale regering en de regeringen van de gemeenschappen en gewesten. Deze Raad bespreekt de verschillende dossiers die, in het kader van goed bestuur, samenwerking tussen de verschillende machtsniveaus vereisen en die moeten worden getoetst aan de verschillende bevoegdheden.31https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_les-elus-flamands-plaident-pour-la-suppression-du- senat?id=10082961 (27/11/18) 32 Marc Coucke stelt voor om de Senaat, "een verouderde en dure instelling", af te schaffen om ... binnen twee jaar het inkomen van de Belgen die minder dan 2.000 euro netto per maand ontvangen met 500 euro te verhogen! (Hij moet de factoren voor zijn vergelijking eens nakijken, evenals zijn schatting van de kosten van de Senaat).33 De leider van Groen in de Kamer, Kristof Calvo, stelt voor om het aantal politieke mandaten in België te verminderen door met name de Senaat af te schaffen: https://plus.lesoir.be/192300/article/2018-11-26/quand-deux-senateurs-avouent-que-leur-fonction-ne-sert-rien-video

15

Wat de Senaat betreft, bestaan er dus zowel in het maatschappelijk middenveld als in politieke kringen zeer uiteenlopende opvattingen over het nut en de toekomst ervan. Ze vormen minder een bedreiging dan een grote kans, want we zouden ons kunnen aansluiten bij degenen die zich de vraag stellen "Hoe kunnen we de Senaat nuttiger maken?", zoals Philippe Van Parijs of de jurist Arthur d'Anethan (hun voorstellen zijn uitgebreid opgenomen in de aanvullende documentatie). In verschillende partijen (...) wint34 het idee om de Senaat om te vormen tot een volksraad (...) terrein.

Daarom wordt ook over Fase II gedebatteerd. In ieder geval zou verdere discussie zinloos zijn. Het is aan de wetgever om te beslissen – over een paar jaar! – op basis van de ervaring van Fase I ... of hij ze implementeert.

5.3 Samenstelling 35

Het zou gaan om burgers uit het "grote publiek" (een burgerpanel dat voortkomt uit een36 gelaagde trekking), evenals personen uit het maatschappelijk middenveld:

- Onderzoekers en docenten die lid zijn van het academisch orgaan dat de nodige multidisciplinariteit biedt (wetenschappen, toegepaste wetenschappen, geneeskunde, maar ook economen, filosofen ...);

- milieuactivisten37 en promotors voor gezondheidspreventie uit de verenigingen (inclusief de mutualiteiten). Naast hun specialistische vaardigheden en betrokkenheid hebben de verenigingen het voordeel dat ze een brugfunctie kunnen vervullen;

- evenals persoonlijkheden uit de economische wereld (bedrijven, in de breedste zin van het woord38), die erkend worden omwille van hun vaardigheden;

- en uit de sociale wereld (vakbonden).

Eventueel kunnen vertegenwoordigers van een meer spontane burgermaatschappij ook deelnemen: burgerbewegingen, denktanks.

De deelnemers zouden een verbintenis moeten aangaan door eedaflegging, om keuzes te maken in overeenstemming met de missie van de Raad, in het algemeen belang van de toekomstige generaties. Deze bepaling is verre van een detail. Het vermijden van een

34 In: https://plus.lesoir.be/208825/article/2019-02-25/la-communaute-germanophone-se-dote-dune-assemblee-citoyenne#_ga=2.197687471.1051071258.1551109947-1054748532.154461053335 Onder de initiatieven en voorstellen voor burgerraden die gewoonlijk worden geopperd, zijn er vijf zeer verschillende opties (toegelicht in de aanvullende documentatie). Ons project komt overeen met optie 3:• OPTIE 1: burgers + academici• OPTIE 2: optie 1 + verenigingsvertegenwoordigers • OPTIE 3: optie 2 + sociale partners • OPTIE 4: optie 3 + verkozen ambtenaren• OPTIE 5: burgers + verkozenen (cf. de DPR 2019 van het Waals Gewest)36 Het gebruik van de loting roept een aantal vragen op. Ze worden behandeld in de aanvullende documentatie.37 Dat wil zeggen, alles wat van invloed is op het grote evenwicht in onze biosfeer: vervuiling, biodiversiteit, ecosysteemdiensten, beschikbare hulpbronnen, ecologische voetafdruk, klimaat.38 Grote ondernemingen, kmo’s en coöperaties die actief zijn in de industrie, de handel, de dienstensector en de landbouw, met inbegrip van de niet-commerciële sector.

16

dergelijke plechtige verbintenis kan alleen maar leiden tot twijfel over de bedoelingen van de initiatiefnemers van het project EN de toekomstige deelnemers. De verbintenis zou bepaalde deelnemers verlossen van onvoorziene verplichtingen op korte termijn van de organisatie waar ze vandaan komen.

Er zou bijzondere aandacht worden besteed aan de gender-39 en leeftijdsmix (met een percentage jongeren < 30-40 jaar dat hoger is dan het nationale gemiddelde in elke groep).

In aanvulling op de algemene voorwaarden:- geen strafblad - geen huidig politiek mandaat- de Belgische nationaliteit (hoe zit het met inwoners van de EU voor ten minste X jaar?)- en, voor burgers die door het lot worden aangeduid, geen verantwoordelijkheden in vakbonden, beroepsfederaties, verenigingsbewegingen en universitaire faculteiten, of andere vertegenwoordigingen (dit zou kunnen worden onderworpen aan een verklaring van afwezigheid van belangenverstrengeling).

Uit de dialoog tussen de verschillende categorieën deelnemers moet een meer holistisch begrip van de wereld naar voren komen. En uit het noodzakelijke spanningsveld tussen hen moet het meest aanvaardbare evenwicht naar voren komen. Het heeft geen zin om op je eentje gelijk te hebben ...

Om ervoor te zorgen dat de voorstellen voldoende gewicht in de schaal leggen, moet een gewone meerderheid van stemmen worden vermeden. Er zijn verschillende formules denkbaar die in de bijlage worden besproken.

In tegenstelling tot de burgers die door het lot worden aangeduid – die voor de duur van hun ambtstermijn permanent zouden zijn – zouden de leden van de andere vier groepen variëren naar gelang van de behandelde onderwerpen en dus hun persoonlijke vaardigheden (geen enkele organisatie zou in staat zijn om een enkele deelnemer met alle nodige vaardigheden en kennis te sturen).

In het werk dat door Dominique Bourg werd gecoördineerd (zie "Onze inspiratiebronnen"), wordt ook voorgesteld de Raad te laten ondersteunen door een Hoge Wetenschappelijke Raad, die expertise zou bieden en het werk van de hele wereld over langetermijnkwesties (niet alleen met betrekking tot het klimaat) zou samenvatten. Nuttig? Onmisbaar? Deze vraag wordt besproken in de bijlage. Het ontwerp van de "Klimaatwet" voorzag ook in dit soort instanties. In het geval dat er een "onafhankelijk comité van deskundigen voor het klimaat" zou worden opgericht, zoals voorzien in de Klimaatwet, spreekt het voor zich dat de twee organen één enkel orgaan zouden vormen.

Zou deze Raad permanent zijn of niet40? En zo ja, in welke zin:- een algemene Raad die voor twee of drie jaar wordt opgezet en daarna opnieuw wordt samengesteld?

39 50/50 in de groep van willekeurig getrokken burgers, en een redelijke mix in de andere groepen.40 De mogelijkheid van een gedeeltelijke nieuwe samenstelling van de door loting getrokken burgers werd overwogen maar onmiddellijk verworpen (advies van Ph. Van Parijs) omwille van vertragingen, backtracking, tijdverlies ... We hebben ook 5-jarige mandaten (een hele legislatuur) uitgesloten: dat is een te lange verbintenisperiode voor burgers die niet van plan zijn om een politieke carrière na te streven, en geeft het risico dat ze op lange termijn onder druk van de verschillende lobby's zouden komen te staan.

17

- of opeenvolgende ad-hoc Raden die periodiek opnieuw worden samengesteld na een of meer zeer specifieke thema's te hebben behandeld (biodiversiteit, vervuiling, landbouw, gezondheidspreventie, voedsel, klimaat ...)?

Deze tweede optie biedt de mogelijkheid om de samenstelling van de door loting getrokken groep telkens aan te passen (bijvoorbeeld: motivatie naar gelang van de te behandelen onderwerpen) en vergemakkelijkt de inzet van de leden (die zich niet noodzakelijkerwijs voor twee of drie jaar hoeven te engageren). Dit kan zelfs worden beschouwd als een ideale formule voor een eerste ervaring, te worden geplaatst naast het voorstel voor een Interfederaal Conventie voor Transitie en Democratie, dat de Resilience Management Group in het kader van het Sophia-plan heeft uitgebracht (eind mei 2020).

Maar hoe zit het in dit geval met de rol van het "wetgevend toezicht" in relatie tot de politieke agenda's van de federale en regionale raden? Zou de Raad kunnen worden samengesteld rond een "harde kern" – zoals in het nieuwe overlegorgaan dat in de Duitstalige Gemeenschap is opgericht – die voor een langere periode (twee of drie jaar) is geïnstalleerd, waardoor de controle op de wetgeving zou worden gewaarborgd?

5.4 Werking

Werksessies in commissies zouden achter gesloten deuren plaatsvinden om de vrijheid van meningsuiting te bevorderen, waarbij de leden van het burgerpanel toch (actieve) getuigen van de uitwisselingen zouden blijven.

18

De plenaire raden zouden openbaar zijn, in tegenstelling tot de praktijk van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO) en de Economische en Sociale Raden. Dit zou de dynamiek totaal veranderen:- transparantie, zichtbaarheid,- media-aandacht en mogelijke reacties van burgers.

Tijdens Fase I zou deze media-aandacht zelfs de enige hefboom zijn waarover de Raad beschikt om te proberen de andere organen te beïnvloeden: de instellingen (regering, Senaat, Kamer van volksvertegenwoordigers, parlementen van de gewesten en de gemeenschappen) zouden aan de publieke opinie moeten uitleggen of ze het eens zijn met de voorstellen van de Raad of niet41.

Bovendien zouden zij volledig onafhankelijk zijn van de uitvoerende macht en de partijleiding, aangezien geen enkel lid een politieke partij zou vertegenwoordigen.

Het zouden geen hoorzittingen zijn (elke "expert" zou in dit geval apart spreken zoals in een hof van assisen), maar eerder uitwisselingen tussen alle deelnemers die waren gekomen om te luisteren, te leren en hun gedachten te ontwikkelen alvorens een (nieuwe) mening te vormen.

BELANGRIJK: Hoe zit het met mogelijke dominantierelaties tussen de deelnemers van het burgerpanel en de "andere leden" van de Raad?

- Dit risico, dat reëel is in geval van kortstondige debatten (een paar uur), is minder groot in de context waar we mee te maken hebben: uitwisselingen in de loop van de tijd, waarbij iedereen opzoekingen kan doen en een onderbouwde mening kan vormen, onder andere door te luisteren naar de "andere leden", die van vier verschillende universums komen en tegengestelde of complementaire verhelderingen kunnen bezorgen.

- In ieder geval zal de hulp van professionele begeleiders nodig zijn om een effectief mechanisme (collectieve intelligentie) op te zetten dat iedereen de kans geeft om gehoord te worden en het (disruptief) denken "buiten het gebruikelijke kader" te stimuleren.

Het zou nuttig zijn om een decompartimentering te organiseren door binnen de Raad verschillende kleine subgroepen te creëren (die het wederzijds luisteren vergemakkelijken), waarin de verschillende categorieën van leden vertegenwoordigd zijn en die parallel werken, waarbij de synthese in de plenaire Raad wordt opgebouwd.

Zouden alle raden tweetalig zijn (= groot tolkenbudget)? Ja, om N/Z-compartimentering te voorkomen.

Binnen de Raad zouden thematische comités worden opgericht, die zo nodig een beroep kunnen doen op de hulp van extra externe deskundigen.

De frequentie van de plenaire raden moet nog worden vastgesteld.

41 Men zou zich kunnen voorstellen dat de parlementen van de gewesten en gemeenschappen op grond van een wet (waarover deze instellingen eerst zouden moeten stemmen!) ertoe verplicht zouden zijn een gemotiveerd antwoord te geven op de voorstellen van de Raad.

19

6 Hoe de verschillende groepen op te zetten

6.1 De groep willekeurig getrokken burgers

Er zijn verschillende formules mogelijk (zie aanvullende documentatie), waaronder deze: een loting – uitgevoerd door een orgaan dat politiek onafhankelijk is – onder een groep vrijwilligers, waarbij enkele controlecriteria worden ingevoerd volgens de bekende quotamethode: regio, taal, mix m/v, leeftijd, opleidingsniveau, type opleiding [wetenschappelijk/technisch/menswetenschappen ...], socio-professionele categorieën, type urbanisatie ... om een voldoende gediversifieerd burgerpanel te verzekeren.

Op lange termijn zou men zich kunnen voorstellen dat elke persoon tijdens de verkiezingen een document zou kunnen invullen waarin hij of zij aangeeft dat hij of zij vrijwillig wil meedoen en opgeeft voor welke periode, met de mogelijkheid om het (de) thema('s) van zijn of haar keuze te specificeren (uit een vooraf vastgestelde lijst).

Zou deze groep (van enkele tientallen leden) alleen al een representatieve steekproef van de bevolking kunnen vormen? Zeker niet42. Vandaar de noodzaak om die aan te vullen met de andere vier groepen.

Zullen degenen die door het lot worden getrokken, voldoende vaardigheden hebben? Binnen de door het lot getrokken "minipublieken" is er een grotere openheid en luisterbereidheid: standpunten kunnen evolueren in de loop van het debat in plaats van elkaar star te confronteren. De grotere openheid en het beter luisteren hangen samen met het feit dat de deelnemers met weinig achtergrond en vorming aankomen, zonder een vaste stelling. Hun vaardigheden zullen waarschijnlijk, gemiddeld genomen, dezelfde zijn als die van de (nieuw) verkozen leden van de Kamer ... soms overweldigd door bepaalde kwesties (maar met de begeleiding en steun van hun partij). Voor meer informatie over dit onderwerp, zie aanvullende documentatie.

Het zou een 4/5 kunnen zijn, om enige flexibiliteit te laten, tijdens een sabbatical die in het teken staat van een soort van vrijwillige burgerdienst43. Aangezien burgers die als zelfstandige werken zich waarschijnlijk niet kunnen vrijmaken, zal erop worden toegezien dat er mensen zijn die ten minste tien jaar lang als zelfstandige HEBBEN GEWERKT.

Dit zou de deelnemers toegang geven tot een pedagogisch en initiatiefrijk traject (beheer van de complexiteit, mogelijke acties, noodzakelijke uitgaven). En naast hun bijdrage aan een collectieve burgerreflectie zou hun deelname zeker een verrijking zijn voor hun leven en zelfs voor hun professionele toekomst.

Zij zouden een redelijke vergoeding krijgen44 en de gebruikelijke sociale rechten (sociale zekerheid, werkloosheidsrechten) genieten. Bovendien zou de overgang tussen het "politieke leven" en het beroepsleven worden vergemakkelijkt. Het systeem moet geruststellend genoeg zijn om vrijwilligers niet af te schrikken. Wanneer ze niet kunnen terugkeren naar hun vorige werkgever, wordt drie tot zes maanden voor het einde van het mandaat coaching aangeboden (via Outplacement, Actiris, Forem of VDAB, al naargelang het geval) om een terugkeer naar de arbeidsmarkt in de beste omstandigheden te verzekeren.42 Op nationaal niveau moet een steekproef (in enquêtes) 1.000 tot 1.500 personen omvatten om statistisch representatief te zijn.43 Wie zou hun werkgever zijn? Dat valt nog te bezien.44 Om belangenconflicten te voorkomen, zouden de bezoldigingen en andere vergoedingen, anders dan in de Tweede Kamer, niet door de leden van de Kamer worden vastgelegd (het valt nog te bezien welke instelling dit zou moeten doen).

20

De "anciens" (die niet meer geselecteerd kunnen worden) zouden na hun ontslag moeten deelnemen aan de opleiding van hun opvolgers. Als optie zou 20% van de leden een tweede "ambtstermijn" kunnen krijgen.

21

6.2 Ondernemingen, vakbonden, verenigingen en de wetenschappelijke gemeenschap

De selectie zou in twee fasen verlopen.

1) In het kader van een geregionaliseerd België zou het zinvol zijn dat de selectie van beroepsfederaties en -verenigingen, vakbondsorganisaties, verenigingsbewegingen en universitaire faculteiten na een oproep tot kandidaatstelling, gezamenlijk door de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de gewestelijke Raden wordt uitgevoerd (organisaties stellen zich kandidaat voor een van de raden naar gelang van hun nationale of gewestelijke dekking).

2) Vervolgens zou elk van deze organisaties, afhankelijk van de te behandelen onderwerpen, een persoon selecteren op basis van uitsluitend zijn of haar vaardigheden (al dan niet lid van zijn of haar organisatie), met het cv als bewijs – we zouden dus de gebruikelijke woordvoerders uitsluiten. Deze persoon zou worden betaald volgens aanwezigheid.

Wat de beroepsfederaties, vakbonden en verenigingen betreft, is het belangrijk om te zorgen voor voldoende diversiteit, en dus zich dus niet te beperken tot de aanwezigheid van alleen de "grote koepels". Afhankelijk van het onderwerp kan het zelfs nuttig zijn dat een aantal van hen plaatsmaakt voor enkele van hun leden.

De selectiecriteria voor de verenigingen moeten nog worden vastgesteld. Bijvoorbeeld: ze bestaan al minstens X jaar, hebben een nationale of minstens regionale dekking, representativiteit, erkende vaardigheden ... Eenmaal geselecteerd, zouden de verenigingen een verzoek om specifieke crowdfunding lanceren om hen te ondersteunen in hun nieuwe missie.

De bedoeling is wel om nog te verduidelijken van welke faculteiten de academici afkomstig zouden zijn (wetenschappen, toegepaste wetenschappen, geneeskunde, alsook economie, filosofie ...) en tevens elke kandidaatstelling die een belangenconflict oplevert, uit te sluiten.

7 Wat zijn de verschillen tussen het Transitieforum en de FRDO?

- Missie. - Openbare debatten.- Deelname van "burgers" zoals vereist door een van de verordeningen van de Europese Unie (2018) in het kader van de energie-/klimaatplannen en voorgesteld in de Verklaring van Rio (1992) over duurzame ontwikkeling.- Andere verdeling van de verschillende actoren.- Een grotere diversiteit aan deelnemers: organisaties/verenigingen die deel uitmaken van de "grote koepels", zouden deelnemen en eventueel vertegenwoordigers van een meer spontane burgermaatschappij (burgerbewegingen, denktanks).- Stemrechten toegekend aan academici en het burgerpanel.- Afwezigheid van regeringsvertegenwoordigers.- Een lagere gemiddelde leeftijd van de deelnemers en een betere gendermix.- Interfederaal kader.- Betrekkingen met gekozen volksvertegenwoordigingen.- Raad (idealiter) gesteund door een representatieve federale Raad of geplaatst onder de auspiciën van de Overlegcommissie.

22

Voor meer informatie over de missie en de samenstelling van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, zie aanvullende documentatie.

23

8 Conclusie

Nieuwe manieren om de Aarde te bewonen liggen binnen handbereik. Niets verplicht de mens ertoe om zijn eigen leefgebied te verwoesten.

Met behulp van accountingstaal uit de ondernemingswereld kunnen we het volgende beeld schetsen. De politieke leiders richten zich op "de exploitatierekening van het bedrijf" (het handelsniveau en dus de groei van het BBP, de kostenvermindering en dus de vermindering van de begroting ...) en hebben tegelijkertijd de neiging om onvoldoende aandacht te besteden aan de "balans van het bedrijf", d.w.z. aan ons natuurlijk erfgoed dat bestaat uit onze biosfeer (met haar fysieke grenzen) die we zonder omkijken afbreken (vgl. onze ecologische voetafdruk) en ons gezondheidskapitaal (dat soms wordt opgeofferd voor industriële en financiële belangen en ... werk).

"In zijn laatste boek stelt de Canadese denker Steven Pinker45 statistieken samen waaruit blijkt dat de mensheid het nog nooit zo goed heeft gehad in termen van gezondheid, levensduur, welvaart, geweld, onderwijs ... Maar deze vooruitgang heeft geen effect gehad op het moreel van de westerse bevolking: zij zijn de wezen van de vooruitgang [in de wetenschap, de technologie en het BBP] als een historische horizon, met de belofte van een stralende toekomst."46

Hoe kunnen we onze samenleving aanpassen om de hulpbronnen van de planeet en de grenzen ervan te respecteren, in overeenstemming met de Verklaring van Rio, en ons natuurlijk erfgoed, dat van essentieel belang is voor het menselijk bestaan, te beschermen?

In tegenstelling tot de orthodoxe economische theorie, waarvan de begrippen de wereld beheersen en de media monopoliseren, vinden ecologische economen dat de mens en de economie niet boven de natuur staan, maar er deel van uitmaken, en bestuderen ze de onderlinge afhankelijkheid tussen menselijke samenlevingen en ecosystemen in tijd en ruimte. Het belang van hun resoluut holistisch en transdisciplinair onderzoek is om het optreden van economische actoren (openbaar en privaat) te kunnen sturen met het oog op economische welvaart (te herdefiniëren!), sociale rechtvaardigheid en het behoud van het milieu.

In 2015 organiseerde Paus Franciscus een symposium over "de morele dimensies van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling", waaraan zo'n 60 wetenschappers en vertegenwoordigers van de belangrijkste religies deelnamen, en publiceerde hij de eerste encycliek ("Laudato Si") ooit gewijd aan het milieuvraagstuk: "We zijn opgegroeid met de gedachte dat we (...) de eigenaren [van de natuur] en haar heersers waren, die de natuur mochten uitbuiten. (...) Als de mens zich autonoom verklaart ten opzichte van de werkelijkheid en zich voordoet als een absolute heerser, stort de basis

45 Steven Pinker, Le triomphe des Lumières, Editions des Arènes, 2018.46 https://www.letemps.ch/culture/mort-progres-laisse-vides-angoisses? fbclid=IwAR0WBOQCWgPhrohuqWmMyrGSXM7svRz_KC1odzswRBcj2e4TYXjl3rb-uFY

24

van zijn bestaan in, omdat (...) de mens (...) uiteindelijk de opstand van de natuur uitlokt."47 Een revolutie ten opzichte van de traditionele westerse filosofie!

Economische theorie, spiritualiteit, filosofie ... Het is hoog tijd om ook de natuur (in de breedste zin van het woord) in grote mate in onze openbare instellingen op te nemen.

En dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat we bereid moeten zijn om minder goed te leven. Om alleen over het klimaat te spreken: minder broeikasgassen produceren om de trend van de gemiddelde temperatuurstijgingen te verminderen, is mogelijk op voorwaarde dat we onze productie- en consumptiepatronen aanzienlijk veranderen, wat veel extra voordelen zou opleveren op het gebied van luchtkwaliteit en gezondheid, de continuïteit van de energievoorziening en het creëren van nieuwe banen.

Om aan deze urgentie tegemoet te komen, vormt de nieuwe Raad "de ontbrekende institutionele schakel tussen wetenschappelijke kennis over het milieu en politieke actie, om de wetenschappelijke kennis beter te integreren in het publieke besluitvormingsproces en het belang en het welzijn van de toekomstige generaties juridisch te waarborgen." "De reikwijdte van haar besluiten zal vooral afhangen van de kwaliteit van haar beraadslagingen en niet zozeer van het spel van allianties om indirecte meerderheden te vormen."48 49

Ten slotte zou de toegevoegde waarde van het "Transitieforum" op het gebied van de democratie als volgt zijn:

1- Het zou politici in staat stellen om hun remmingen (of moeilijkheden bij het aankondigen van pijnlijke beslissingen) te overwinnen door zich te beroepen op opties van de “grassroots”.

2- Na een eerste ervaring zou deze Raad op lange termijn kunnen worden geïnstalleerd. Als ze wordt beschermd tegen politieke crises (moeilijkheden bij het vormen van meerderheden op federaal niveau) zou ze stabiliteit brengen op lange termijn, terwijl ze permanent aandacht heeft voor de evolutie van de economische en sociale realiteit.

3- Het zou bijdragen aan het opnieuw verbinden van "burgers" en "politici" in het perspectief van een rechtvaardige ecologische/economische transitie.

4-- Jongeren (de generatie van toekomstige besluitvormers) een platform bieden om hun legitieme bezorgdheid over de toekomst van de mensheid op lange termijn te uiten.

5- Het zou een grotere betrokkenheid van de burger bij milieukwesties mogelijk maken.

6- Het zou kunnen leiden tot de co-constructie van een nieuwe partnerschapsovereenkomst.

47 Encycliek LAUDATO SI' van de Heilige Vader Franciscus over de bescherming van het gemeenschappelijk huis, mei 2015 (pp. 3 en 92). De term "heerser" van de natuur wordt vijf keer gebruikt, telkens om deze filosofische houding in vraag te stellen.48 "Inventer la démocratie du XXIe siècle", gepubliceerd in Les liens qui libèrent en de FNH, 2017. (pp. 79-80).(http://www.fondation-nature-homme.org/magazine/lassemblee-citoyenne-du-futur/?page=0njeux1%5b%5d=16 )49 Ibidem, p. 58.

25

7- Met een kader voor een brede raadpleging van zeer verscheidene belanghebbenden zou de kans groter zijn dat wetten op basis van de werkzaamheden van de Raad in de praktijk goed gefundeerd zijn en daardoor sterker en breder geaccepteerd worden.

8- En uiteindelijk zou ze een grotere sociale cohesie kunnen bevorderen.

oOo

26

9 BIJLAGEN

1. Welke legitimiteit?

Deze nieuwe Raad zou zeker haar legitimiteit moeten verdienen. De legitimiteit ervan zou gekoppeld zijn aan haar missie, die onder meer gebaseerd is

op twee artikelen van de Grondwet, en aan het feit dat zij (idealiter en in een eerste fase) zou worden gesteund door een federale volksvertegenwoordiging.

Zij zou bovendien rekening moeten houden met de suggesties van de Verklaring van Rio en de aanbevelingen van het Federaal Planbureau en voldoen aan de eisen van het Europees Parlement en de Raad.

Ten slotte zou de samenstelling ervan, die veel sociologisch diverser is dan die van de verkozen volksvertegenwoordigingen – en dus representatiever is voor de diversiteit van de bevolking – moeten bijdragen aan het vestigen van haar legitimiteit.

"Twee studies van Le Crisp tonen aan dat de Belgische parlementariërs een vrij elitaire groep vormen. Naast het feit dat ze vaak uit de politieke vijver komen, komt dit onder meer tot uiting in hun opleidingsniveau (negen op tien hebben een hogere opleiding genoten) 50." In de FRG is 22% van de leden van de Bundestag jurist. In het Franse parlement is het typische profiel "een man ouder dan 50 jaar, hoogopgeleid, vaak met een openbare ambt en/of met een geprivilegieerde professionele achtergrond en in het bezit van een plaatselijk uitvoerend mandaat."51

"Als de samenleving in de afgelopen halve eeuw is veranderd, dan is dat (...) [dankzij] de exacte wetenschappen. Geneeskunde en biologie (...), nieuwe technologieën (...). Nu zijn al diegenen die een stem hebben in de hedendaagse wereld uitsluitend opgeleid in de menswetenschappen, politieke wetenschappen, sociologie ... We worden geregeerd door mensen die niets weten over de oorzaken van de transformatie van de samenleving."52

Met name de aanwezigheid van "burgers in het algemeen":

Deze vorm van deliberatieve democratie gaat veel verder dan peilingen, die "slechts een statistische samenvoeging van vage indrukken, meestal zonder echte kennis van de tegenstrijdige argumenten van de verschillende kampen gevormd,"53 voorstellen. "Laat [een Raad van willekeurig gekozen burgers] intensief debatteren en u zult verbaasd zijn over de kwaliteit van de meningen en standpunten die uit deze uitwisselingen naar voren zullen komen, ver van de opiniepeilingen waarbij Jan en alleman wordt gevraagd een mening te geven over een onderwerp dat hij niet

50 Bron: http://www.crisp.be/2016/11/profil-parlementaires-francophones-2015/ en http://www.lalibre.be/actu/politique-belge/pour-deven ir-depute-mieux-vaut-faire-partie-du- serail-politique-5a146d2ecd70fa5a065766bc51 http://www.liberation.fr/week-end/2007/06/09/depute-qui-es-tu_95610 52 Michel Serres, IN: http://www.leparisien.fr/environnement/michel-serres-il-faudrait-trouver-un-avocat-a-la-nature-28-09-2018-7903461.php#xtor=AD-1481423551 53 Yves Sintomer is lid van het Institut Universitaire de France, hoogleraar politieke wetenschappen. Hij is onderzoeker bij CSU-CRESPPA (CNRS/Université de Paris 8) en geassocieerd onderzoeker bij het Centre Marc Bloch (Berlijn) en bij Institut de sociologie de l’Université de Neuchâtel. Zijn laatste werk: Petite histoire de l'expérimentation démocratique. Tirage au sort et politique d'Athènes à nos jours, Parijs, La Découverte, november 2011. IN: Collège de France / https://laviedesidees.fr/Tirage-au-sort-et-democratie-deliberative.html

27

kent, een "mening" die desalniettemin zeer serieus zal worden genomen door de besluitvormers."54 "Een ... [ander] argument ten gunste van de door het lot getrokken minipublieken (...) is hun onpartijdigheid. Verkozen ambtenaren, deskundigen en belangengroepen zijn sterk geneigd om bepaalde belangen te verdedigen. Daartegenover heeft een willekeurige selectie de neiging om mensen aan te werven die onpartijdig zijn, geen carrièrebelangen te verdedigen hebben, en die gedreven worden door procedurele overlegregels om een oordeel te formuleren dat in de richting van het algemeen belang gaat."55

"De stelling (...) dat beraadslaging door "gewone" burgers onder goede omstandigheden tot redelijke resultaten kan leiden, wordt grotendeels bevestigd door empirische sociaal-wetenschappelijke onderzoeken die door waarnemers van buiten de geanalyseerde mechanismen worden uitgevoerd. In die zin is de mening van minipublieken meestal "redelijker" dan die van de massa's, en kan zij invloed uitoefenen als zij weerklank vindt in de media.

In een context waarin onvrede over het politieke systeem breed wordt gedeeld, kan dit een tegenwicht vormen voor de spektakelpolitiek en de afscheiding van de politieke klasse, en ertoe bijdragen dat de politieke klasse meer verantwoording aflegt aan de burgers. Het doel is om betere communicatie tussen beleidsmakers en burgers te bevorderen, evenals de kwaliteit van de besprekingen te bevorderen, waarbij deze laatsten worden betrokken (...).

"Het zou in ieder geval naïef zijn om te denken dat de politiek in de 21e eeuw slechts met marginale veranderingen de politiek van de vorige eeuw zal verlengen. Gezien de omvang van de crisis van het financiële kapitalisme en de groeiende impasse waarin het puur op productie gerichte model ons tot nu toe heeft gebracht, en gezien het immense diskrediet dat het institutionele beleid vandaag de dag lijdt, lijkt een status quo noch realistisch, noch bevredigend."56

"Zal dit een antwoord bieden op de democratische wanhoop die van de ene op de andere verkiezing groeit?

We moeten ons niet laten misleiden. Degenen die ervan dromen meer betrokken te raken bij het beheer van publieke zaken zijn niet dezelfden als degenen die het stemhokje verlaten of erheen gaan om een daad van verzet te stellen. Het zijn twee verschillende segmenten van de samenleving. Toch zou de komst van de een kunnen helpen om de ander gerust te stellen. Om hen ervan te overtuigen dat politiek zeker ieders zaak is en dat die gebruikt kan worden om het dagelijkse leven te verbeteren, ook en vooral dat van de zwaksten. (…)."57

Zal het "grote publiek" zich herkennen in het burgerpanel? Misschien. Er zijn twee voorwaarden voor nodig: de media moeten belangstelling tonen voor uitwisselingen

54 Laurence DRUON, nationaal secretaris belast met democratische vernieuwing bij SEP-UNSA (Le syndicat des professionnels de l’animation et de l’éducation populaire). IN: https://questionsdeduc.wordpress.com/2017/01/03/le-tirage-au-sort-est-il-democratique55 Yves Sintomer, ibidem.56 Yves Sintomer, ibidem.57 Le Soir van 17/06/19, redactie van PASCAL LORENT, over het idee om ministers uit het maatschappelijk middenveld te benoemen, zoals bij ons project.

28

met de andere leden van de Raad58 en de reacties van de politieke vertegenwoordigers op de voorstellen van de burgers weerspiegelen.

En de selectiemethode van de "experts":

De burgerpanels omringen zich (zoals de parlementaire commissies) noodzakelijkerwijs met deskundigen om zich te informeren en hun reflectie te voeden. De vraag is dan: wie kiest deze deskundigen (en HOE)?

In het Duitstalige project is voorzien dat een permanent secretariaat (een persoon van het personeel van het gekozen Duitstalige parlement) de vergaderingen voorbereidt en in samenwerking met de burgerraad deskundigen uitnodigt. 59

Bij het Transitieforum bepaalt het proces dat de gekozen volksvertegenwoordigingen (Kamer, gemeenschappen, gewestelijke parlementen) de organisaties van het maatschappelijk middenveld (academici, vakbonden, verenigingen, "milieu en gezondheidspreventie", beroepsfederaties) selecteren onder wie zich kandidaat heeft gesteld. Dit garandeert de representativiteit en legitimiteit van de deelnemers. De personen zouden daarentegen worden geselecteerd door de organisaties in kwestie.

2. Wat betreft het voorstel omtrent een Hoge Wetenschappelijke Raad

Zou deze Raad – bestaande uit wetenschappers en eventueel aangevuld met een Federale Hoge Wetenschappelijke Raad – meer dan de traditionele overlegorganen (op federaal, gewestelijk en gemeenschapsniveau) de kwestie van de ecologische begrenzingen kunnen integreren?

Dit zou gelijkstaan aan het miskennen van de immense rol van het IPCC-mechanisme, dat het mogelijk heeft gemaakt om op basis van wetenschappelijk onderzoek en hun gezag het klimaat tot een politieke en burgerkwestie te maken. Zonder wetenschappers is er niemand (meer) legitiem (dan anderen) om de grenzen van de biosfeer te verdedigen.

Of het nu gaat om gezondheidspreventie of het milieu (of enig ander domein), het op één lijn stellen van de mening van wetenschappers met die van de gemiddelde burger, een vertegenwoordiger van het bedrijfsleven of de vakbonden of zelfs van een overheidsambtenaar, zij het een minister, zou neerkomen op het accepteren van het relativisme van kennis.

Of we het nu leuk vinden of niet, de wetenschappelijke methode is de beste methode die ons ter beschikking staat voor het smeden van "wetenschappelijke waarheden" (op een bepaald moment) die onafhankelijk zijn van het politieke gezag. Wetenschap is niet democratisch, ze werkt door middel van peer review in internationale peer-reviewed tijdschriften. "De constructie van kennis, in de wetenschap, is niet gebaseerd op de mening van een of meer wetenschappers, maar op de accumulatie van studies over een onderwerp. Er wordt dus een consensus bereikt wanneer verschillende studies hetzelfde bevestigen op een bepaald gebied." 60

58 Stefan Rummens, Centre for Ethics, Social and Political Philosophy, "Deliberation & sortation", tijdens het colloquium "Democratic renewal in times of polarization: the case of Belgium", KUL, 20/09/19.59 IN: https://plus.lesoir.be/208825/article/2019-02-25/la-communaute-germanophone-se-dote-dune-assemblee-citoyenne#_ga=2.197687471.1051071258.1551109947-1054748532.1544610533

29

Volgens sommigen zou het project moeten voorzien in een Hoge Wetenschappelijke Raad, die tot taak zou hebben - om de "harde" wetenschappelijke feiten, die de politici in andere overlegorganen lijken te willen ontkennen of ontsnappen, "onder de neus" van de leden van de Raad te duwen;- en zich te buigen over de wetenschappelijke en technologische aspecten van de oplossingen.

- Een Hoge Federale Raad specifiek voor België (vaste of variabele samenstelling afhankelijk van de behandelde onderwerpen) met nationale (o.a. van de overheidsadministratie) 61 en internationale experts?

Hoe zouden ze worden gekozen en hoe zouden de "nationale wetenschappelijke middelen" worden verdeeld tussen deze Hoge Raad en de Raad zelf? Zou er bovendien geen groot risico ontstaan dat een dergelijk cenakel uitgroeit tot een plaats van prestige en ego's, waar deze zeer invloedrijke mensen van alle kanten "lobbyen"? Zou de aanwezigheid van wetenschappers in de Raad niet genoeg zijn?

60 https://www.sciencepresse.qc.ca/actualite/detecteur-rumeurs/2019/09/24/consensus- scientifique-climat-faut-savoir61 Technische expertise en vooruitziendheid hebben twee belangrijke bronnen: academisch onderzoek en de overheid. Het lijkt daarom essentieel dat de Raad ook een band heeft met overheidsdeskundigen.

30

- Of een Hoge Raad waarvan de leden afkomstig zouden zijn uit internationale instellingen die al zo'n rol spelen?

Zoals het IPCC voor klimaatkwesties, het IPBES voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten62 of het IRP voor natuurlijke hulpbronnen63? Dit onder andere om op lange termijn te voorkomen dat er in Europa verschillende nationale Hoge Raden (of, erger nog, regionale raden!) worden opgericht.

3. Besluitvorming in de Raad

Losbreken van "silo's" – Verschillende manieren van denken met elkaar verbinden – Samen nieuwe benaderingen uitvinden.

Om ervoor te zorgen dat de voorstellen voldoende gewicht in de schaal leggen, moet een gewone meerderheid van stemmen worden vermeden. Er zijn verschillende formules denkbaar, waaronder de volgende:

- Door "instemming" (niemand zegt "nee") of door consensus van alle leden? Met het risico om tot een zachte consensus te komen ... en het risico dat beslissingen als het resultaat van een ondoorzichtig proces worden ervaren.

- Alleen door de groep burgers die door het lot wordt getrokken (met een gekwalificeerde meerderheid)? In de wetenschap dat deze groep van enkele tientallen burgers alleen geen representatieve steekproef van de bevolking kan vormen (zie hierboven), kan men haar zo geen macht geven, aangezien die al snel als onwettig zou worden beschouwd.Wat zou dan de motivatie van de andere leden van de Raad zijn? En hun mate van betrokkenheid bij het ondersteunen van voorstellen die buiten de beperkte kring van de Raad vallen?

- Een alternatief zou onder andere kunnen zijn om de voorstellen voor te leggen voor een 2/3-meerderheid onder de burgers die door het lot worden getrokken, en een gewone meerderheid in elk van de andere groepen.

- Of een van 2/3-meerderheid van de hele Raad en een gewone meerderheid in elk van de groepen.

Belangrijke opmerkingen:

1) Wat wordt er bedoeld met "Burgerraad"? Wat wordt er dan bedoeld met "burger"?

Alleen mannen en vrouwen van het "grote publiek"? Moeten mensen uit de wetenschappelijke wereld, personen met ervaring met bedrijfsvoering (commercieel en niet-commercieel, inclusief de landbouwsector), vakbondsactivisten (uit de openbare en particuliere sector) of mensen die betrokken zijn bij verenigingen, apart worden beschouwd (op een manier die "minder burger" is dan de eerste)? Zo ja, onder welk(e)

62 IPBES: Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services: https://fr.wikipedia.org/wiki/Plate-forme_intergouvernementale_sur_la_biodiversit%C3%A9_et_les_services_%C3%A9cosyst%C3%A9miques63 IRP: Het International Resource Panel (IRP) is een onafhankelijke groep van wetenschappelijke deskundigen die in 2007 door de Verenigde Naties is opgericht om landen te helpen de natuurlijke hulpbronnen op duurzame wijze te gebruiken, d.w.z. zonder de huidige en toekomstige menselijke behoeften in gevaar te brengen. Het wordt gehost door het Milieuprogramma van de Verenigde Naties.

31

voorwendsel(len)? Zouden "gewone burgers" (d.w.z.?) meer "het volk" zijn dan anderen?

2) Wetenschappers laten stemmen, zou dit een technocratische, ondemocratische aanpak zijn? Zoals eerder gezegd, zijn wetenschappers ook burgers. Bovendien zou de uiteindelijke keuze in handen blijven van de gekozen volksvertegenwoordigingen, en dus van de representatieve democratie.

3) De economische en ecologische transitie zal niet plaatsvinden zonder de deelname van economische en sociale krachten. Zoals eerder gezegd, "het heeft geen zin om op je eentje gelijk te hebben" ...

Ja, maar sommige mensen zullen bang zijn: hoe kunnen we een te grote greep van economische en financiële lobby's vermijden? Gezien de samenstelling van de Raad en de transparantie van de uitwisselingen zouden ongepaste manoeuvres – tegenover het algemeen belang – snel worden opgespoord door andere leden van de Raad, allen potentiële getuigen en klokkenluiders. En die laatsten zouden die manoeuvres gemakkelijk, indien nodig, openbaar kunnen aanklagen en het debat kunnen bemiddelen om de druk op te voeren.Hoe zit het met de vakbonden? Willen ze zich ermee bemoeien? En zo ja, willen ze zover gaan als deelname aan de stemming? Niet zeker. Zoals een vakbondsleider ooit zei: "Dat we meedoen om bij te dragen aan de discussie, ik denk dat we het daarover eens kunnen zijn64. Vanaf daar tot aan de deelname aan de besluitvorming van de groep om ontwerpwetten op te stellen (die aan de representatieve raden moeten worden voorgelegd), neen. We willen duidelijk geïdentificeerd blijven als tegenmacht, en niet als politieke leiders." Dit is dus nog een optie om te bespreken/overwegen.

4. Verschillende opties voor de samenstelling van de Raad

Hoe groot moet de Raad zijn? Honderd leden of meer?

Om een optimale inschatting te kunnen maken, is het nodig om concreet in te gaan op de vraag wie er binnen elke groep zou kunnen deelnemen (dit wordt besproken in de aanvullende documentatie, waarbij een vergelijking wordt gemaakt met de huidige samenstelling van de verschillende adviesraden). Het aantal leden moet voldoende diversiteit (voor de burgers) en voldoende vertegenwoordiging van de verschillende delen van het maatschappelijk middenveld bieden, waarbij een eerlijk taalkundig evenwicht moet worden gewaarborgd.

In het project voor een burgerraad van de Duitstalige Gemeenschap is voorzien in een (centrale) burgerraad van 24 leden en burgerraden van 25 tot 50 leden die elk over een bepaald onderwerp moeten beraadslagen (zie aanvullende documentatie).

Hoe zorg je voor een optimaal evenwicht tussen de verschillende componenten?

64 Verschillende andere vakbondsleiders zijn het hier a priori niet mee eens ...32

Het debat is geopend:- Het gebruikelijke evenwicht (in de adviesraden) tussen het aantal vakbonds- en bedrijfsvertegenwoordigers zou hier kunnen leiden (bijvoorbeeld op basis van een raad van 100 leden) tot het mobiliseren van maximaal 20 mensen uit de drie vakbondskringen. Een mobilisatie van krachten die ongetwijfeld buitensporig is!- Zou de diversiteit binnen de andere groepen (o.a. binnen het bedrijfsleven) niet een grotere groep vereisen dan die van de (drie) vakbondskringen? - Hoewel de groepen van verschillende grootte zouden zijn, zou het machtsevenwicht tussen de vier maatschappelijke groeperingen worden gewaarborgd door de noodzaak om elke overeenkomst aan een (gewone) meerderheid binnen elk van deze groepen voor te leggen. Wat als slechts één (of twee) van de andere groepen het niet eens zijn? In dat geval zou het voorstel nog steeds worden doorgestuurd naar de representatieve overlegorganen, die dan een besluit zouden moeten nemen.

Elke sector moet een goede diversiteit bieden.

Zo zou de bedrijfssector in ruime zin (grote ondernemingen, kmo's, zelfstandigen en coöperaties die actief zijn in de industrie, de handel, de dienstensector en de landbouw, met inbegrip van de niet-commerciële sector) personen moeten omvatten uit tot nu toe uitgesloten sectoren zoals FUGEA (Fédération Unie de Groupements d'Éleveurs et d'Agriculteurs) of UNAB (Union nationale des agrobiologistes belges) en hun Nederlandstalige tegenhanger, het Boerenforum65.

Zoals hierboven reeds vermeld, is het voor de beroepsfederaties, vakbonden en verenigingen belangrijk om voldoende diversiteit te garanderen, en dus hun aanwezigheid niet te beperken tot de "grote koepels" alleen. Afhankelijk van het onderwerp kan het zelfs nuttig zijn dat een aantal van hen plaatsmaakt voor enkele van hun leden.

Als optie (zoals hierboven vermeld) zouden ook vertegenwoordigers van een meer spontane burgermaatschappij kunnen deelnemen: burgerbewegingen, denktanks.

Wat zou de minimumleeftijd zijn?

- 18 jaar (stemgerechtigde leeftijd)? Om de jongste leden een verrijkende en vormende burgerervaring te laten beleven. Om hen niet te veel te vertragen in hun studie, zou hun deelname beperkt blijven tot één schooljaar. Dit zou ideaal zijn tussen de middelbare school en het hoger onderwijs (en vergelijkbaar met gevallen waarin jongeren na hun

65 https://boerenforum.wordpress.com/visietekst-boerenforum/ 33

Burgers

Wetenschappeli-jke gemeen-

schap

Verenigingen

Vakbonden

BedrijvenBurgers

Wetenschap-pelijke

gemeenschap

Verenigingen

Vakbonden

Bedrijven

laatste jaar een jaar naar het buitenland gaan, behalve dan dat ... ze misschien zouden worden betaald!).

- 25 jaar (met al meer concrete levenservaring)? Omdat het niet alleen gaat om het demonstreren of het deelnemen aan een snelle “brain storming” , maar om echt werken (het zou een betaalde baan zijn voor de duurtijd)? (De 18- tot 24-jarigen zouden kunnen worden vertegenwoordigd door de Jeugdraad).

5. Naar een verbreding van de competenties?

Wat het begrip "natuurlijk erfgoed" betreft, is het duidelijk dat het deel uitmaakt van een breder kader, dat van de 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling van de VN66, en dat het in wezen overeenkomt met de basis van de "Piramide van SDG's" van Pavan Sukhdev, gepubliceerd door het Stockholm Resilience Centre67. De piramide in kwestie suggereert dat de economie de maatschappij moet dienen om te evolueren binnen de grenzen en de hulpbronnen van onze biosfeer. Volgens deze visie worden de economie en de maatschappij gezien als een integraal onderdeel van de biosfeer, waarvan ze sterk afhankelijk zijn.

Naast de kwestie van de grote evenwichten van onze biosfeer en ons gezondheidskapitaal, lopen er uiteraard nog andere langetermijnkwesties door onze samenleving: NBIC (Nanotechnologie, Biotechnologie, Informatica en Cognitieve Wetenschappen), transhumanisme, migratie, sociale bescherming, ongelijkheid, publieke (en private) schulden, de opkomst van het populisme, de belasting van GAFAM, kernwapens ...

Moet de nieuwe Raad zich ook hierover vragen stellen? Sommige van deze zorgen zullen inderdaad ontstaan in verband met kwesties die in eerste instantie verband houden met het milieu of de volksgezondheid: ze zullen dan natuurlijk moeten worden aangepakt. Maar het uitgangspunt zal altijd een vraagstelling zijn die verband houdt met de kwesties die in dit project aan de orde worden gesteld.

Om dit innovatieve (en toch al zeer ambitieuze!) project een kans van slagen te geven, moeten we gefocust blijven in plaats van alle richtingen uit te schieten ... Het kan later altijd nog evolueren ...

6. Begroting en financiering

Begroting

Laten we ons als voorbeeld een veertigtal willekeurig getrokken burgers voorstellen (4/5 bezoldigd) + voor alle andere vier groepen ongeveer zestig personen (betaald volgens aanwezigheid) + personeel + operationele kosten …

Financiering

66 Maar... voor onze ontwikkelde landen is de doelstelling van "duurzame" economische groei (SDG 8), zoals die is geformuleerd, niet noodzakelijkerwijs relevant (als het alleen wordt opgevat als materiële groei), en ook niet haalbaar.67 Bron: speaking at the Stockholm EAT Food Forum 13 June 2019, Stockholm Resilience Centre director Johan Rockström and board member Pavan Sukhdev, pushed for a new way of viewing the economic, social and ecological aspects of the Sustainable Development Goals (SDGs):https://www.stockholmresilience.org/research/research-news/2016-06-14-how-food-connects-all-the-sdgs.html

34

Een specifiek budget opstellen (en zo ja, met welke middelen?) of het budget van de ene of de andere instelling gebruiken? Hierbij wat ruwe informatie om bij te dragen aan een brainstormsessie.

De jaarlijkse begroting van de Senaat (60 leden en meer dan 200 ambtenaren) bedraagt 46 miljoen euro. Maar let op ... Sinds 2014 is het mandaat van senator gratis voor de 50 senatoren van de gewesten en gemeenschappen, die op vrijwillige basis in de Senaat zetelen; alleen de 10 gecoöpteerde senatoren ontvangen een half salaris (er zijn slechts enkele raden per maand).

De FRDO had er in 2017 een budget van 640.000 euro voor uitgetrokken (een daling van 3% ten opzichte van 2016 en 2015) 68.De "actieve kern" (het secretariaat) bestaat uit een team van zeven wetenschappelijke medewerkers met ervaring die zeker nuttig kan zijn voor het Transitieforum.

En als we daar de kwestie van de provincies aan toevoegen, die ook in vraag worden gesteld (met 398 raadsleden en 46 provinciale gedeputeerden), dan zou dat ook voldoende zijn om de debatten over de institutionele lasagne te voeden.

68 Inclusief de bezoldiging van het personeel gefinancierd via de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (FOD VVVL).

35