FOODGUERRILLA MAG

spECIALE

UItGAvE BIJ

OnEwORLD

vOOR Én DOOR

vOEDsEL-stRIJDERs

06GEntECh tEGEn hOnGERMondiale voedsel-mythes onder de loep

14AFkICkEn vAn vLEEs ‘Vlees moet weer een traktatie worden’

08BOODsChAppEn DOEn BIJ DE BOER Waarom lokaal voedsel niet altijd logisch is

04GEnOEG GE-wAstE In 2014 gaan we minder voedsel weggooien

12GEzOnD & LEkkER snACkEnWaar blijven toch die foodtrucks in het wild?

MEt hAnDIGE DIY tIps!

02 FOODGUERRILLA MAGFOODGUERRILLA

FOOD-GUER-RIL-LA = pERsOOn OF COLLECtIEF DAt MEt pOsItIEvE En InhOUDELIJkE pUBLIEks-ACtIEs EEn vUIst MAAkt vOOR GOED vOEDsEL

wAt Is FOODGUERRILLA?

ACtIEs EEn vUIst MAAkt

EEn nEtwERk vAn RUIM 150 vOEDsEL-InItIAtIEvEn

MEt DEzE InItIAtIEvEn ORGAnIsEERt FOODGUERRILLA GROtE En kLEInE ACtIEs vOOR GOED vOEDsEL

EERDERE ACtIEs zOALs DAMn FOOD wAstE, thE DUtCh wEED BURGER, thE FOOD LInE-Up En kROMkOMMER wAREn EEn GROOt sUCCEs

OOk MEE ACtIEvOEREn In 2014? sLUIt JE AAn vIA www.FOODGUERRILLA.nL En vOLG Ons vIA @FOODGUERRILLA

FOODGUERRILLA MAG EDItORIAL 03

ACtIE!Dat is het credo van FoodGuerrilla – het netwerk van ruim 150 jonge wereld-verbeteraars die samen een vuist maken voor goed voedsel. En dat doen zij niet alleen: steeds meer Nederlanders zoals jij en ik denken na over waar ons voedsel vandaan komt en wat voor effect het heeft op onze wereld en, niet te vergeten, ons lijf. Overal om ons heen zien we nieuwe initiatieven ontstaan, van voedselcoöperaties tot buurtrestaurants en van gezonde cateraars tot doe-het-zelf moestuinen. We lijken allemaal de grip op ons eten terug te willen.

Maar waarom? Nog nooit waren onze levens zo welvarend en is voedsel zo veilig en uitbundig beschikbaar als nu. Maar de uitpuilende supermarkten en obesitas in ons deel van de wereld verraden niet dat vandaag de dag ook 1 miljard mensen honger lijden. Nog maar weinig mensen weten waar hun eten vandaan komt en dat ons voedselsysteem voor een groot deel wordt bestuurd door een handjevol machtige multinationals. We worden als ‘consument’ overspoeld door een oerwoud aan labels op ons pak hagelslag, we krijgen allerlei voedselschandalen voorgeschoteld en we volgen slaafs de alsmaar wisselende trends over ‘gezond’ voedsel. Je zou er bijna moedeloos van worden. Maar daar is absoluut geen reden voor. Hoe complex het voedselverhaal ook is, er is ook heel veel wat jij kunt doen!

Wat ons betreft is stilzitten dan ook geen optie. Wat jij koopt, verkoopt, ver-telt, kookt, of spaart uit de prullenbak heeft invloed op de wereld om je heen. FoodGuerrilla is ervan overtuigd dat alle kleine beetjes helpen en dat kleine acties samen een groot verschil kunnen maken. Om die reden brengt FoodGuerrilla voedselstrijders in Nederland bij elkaar om gezamenlijk actie te voeren voor goed voedsel. Wat dacht je van een maaltijd maken voor 6500 man van eten dat anders weggegooid zou worden? Of kromme komkom-mers aan de man brengen in Rotterdam? Een zeewierburger promoten voor de deur van een fastfoodketen of Amsterdam in rijden met vier foodtrucks om gezond straatvoedsel onder de aandacht te brengen? Stuk voor stuk acties die politiek, media en jou wakker schudden. Dit bijzondere FoodGuer-rilla magazine is gemaakt voor én door de voedselstrijders van Nederland. We vertellen de verhalen die we belangrijk vinden en geven praktische Do It Yourself (DIY) tips zodat ook jij een FoodGuerrilla kunt zijn!

Namens alle FoodGuerrilla’s veel leesplezier!

FoodGuerrilla magazine is een eenmalige uitgave van FoodGuerrilla (initiatief van NCDO) en gemaakt in samenwerking met OneWorld, www.oneworld.nlFebruari 2014

COntACtinfo@foodguerrilla.nlwww.foodguerrilla.nlTwitter @FoodGuerrilla

hOOFDREDACtEUR Helen Kranstauber EInD REDACtEUR Felicia Alberding REDACtIE-COÖRDInAtIE Trisha Goossens en Renée Hendrickx BEELDREDACtIE Renée Hendrickx FOtO-GRAFIE Maartje Strijbis en Eva Dokter vORMGEvInG Barbara Pilipp ILLUstRAtIEs Tim Smit LIthOGRAFIE Media Traffi c Press, Amsterdam DRUkwERk Roto Smeets, Weert REDACtIE Felicia Alberding, Joram van Donk, Lonneke van Genugten, Renée Hendrickx, Maarten Kuiper, Emma Meelker en Hans Wetzels

AAn DIt nUMMER wERktEn MEE Michiel van Abbe, Monica Abdoel, Ellen van Andel, Lisa Arken bout, Esther Audier, Simon Dros, Sjoerd van Gent, Laura de Grave, Nerissa Haak, Jorien Hendrikx, Floor Hoonhout, Else Koning, Eliza van der Laan, Paula Melo van Lent, Thomas Luttikhold, Judith Manshanden, Silka Mitrovic, Liz Moen, Franca van Nuenen, Shubhada Bapurao Pagare, Elma Roelvink, Nicky Ruisch, Edwin Sander, Kim Sauter, Laura Schön, Chrisje Simon-van Oosterhout, Lotte Sluiter, Milou Turpijn, Noortje van de Vooren, Marjolein van Vucht en Jan Vugts

MEt spECIALE DAnk AAn Hans Eenhoorn, Marijn Frank, Samuel Levie, Jeffrey Spangenberg, Gabi Spitz, Willem Treep, Lotte Wouters en iedereen die we hebben mogen interviewen en de locaties die we mochten bezoeken

COnCEpt MAGAzInE Food Cabinet

COLOFOn

Bij elk artikel vind je handige Do It Yourself tips waarmee je direct een verschil kunt maken.

DIY

FOODGUERRILLA MAGFOODwAstE04

2014Eenderde van het voedsel wereldwijd belandt onnodig in de vuilnisbak. Daartegen- over staat dat we in 2050 meer dan negen miljard monden moeten voeden. Food-Guerrilla vroeg verschillende mensen, van staatssecretaris tot supermarkteigenaar: wat doen we met de restjes?

tekst JORAM vAn DOnk

hEt JAAR tEGEn vOEDsEL-vERspILLInG

AAn DIt ARtIkEL wERktEn MEE LIsA ARkEnBOUt, EsthER AUDIER, JORIEn hEnDRIkX, FLOOR hOOnhOUt, thOMAs LUttIkhOLD, sILkA MItROvIC, FRAnCA vAn nUEnEn, EDwIn sAnDER En MILOU tURpIJn

Staatssecretaris van Economische Zaken Sharon Dijksma: ‘Wanneer we die verspilling tegengaan, kan dat een belangrijke bijdrage leveren aan de wereldwijde voedselzekerheid.’ De staatssecretaris wil voedselverspilling vóór 2015 met 20 procent reduceren, maar het wordt volgens haar een hele tour om dat doel te halen, want ‘we laten gewoon teveel verpie-teren.’ Dijksma is zelf veel van huis. ‘Brood bewaar ik in de vriezer. Ik haal ik eruit wat ik nodig heb. Van oud brood maak ik een tosti.’

Willem-Jan Stam runt een outlet-supermarkt in Schagen. Hier vind je spullen die ergens anders weggegooid worden. ‘Vanochtend heb ik tweehonderd broodjes meegenomen bij de Makro. Die liggen nu in mijn supermarkt. Mooi, toch?’ Volgens Floor Uitterhoeve van de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Indus-trie (FNLI) doen veel bedrijven al hun best om verspilling tegen te gaan. ‘HAK bijvoorbeeld heeft nauw con-tact met boeren om verspilling van teelt tot potje te voorkomen.’

Patricia Schutte, woordvoerder bij het Voedings-centrum, vertelt dat 70 procent van de Neder-landers minder eten wil weggooien. Want dat scheelt in de portemonnee en is beter voor het milieu. Hans Eenhoorn, associate-professor Voedselzekerheid en Ondernemerschap aan de Universiteit Wageningen, vindt dat er een boete moet komen op weggegooid voedsel. Ook moet volgens hem het verschil tussen ‘ten minste houdbaar tot’ (THT) en ‘te gebruiken tot’ (TGT) duidelijker aangeven worden op verpakkingen.

‘In 2050 zijn er negen miljard monden te voeden, een uitdaging met desastreuze gevol-gen voor de aarde’, zegt Tristram Stuart, beden-ker van Feeding the 5000 (het Engelse equivalent van Damn Food Waste). Zuinig omgaan met het eten dat er is, daar begint het mee, zegt Stuart. ‘Consumenten hebben macht: gewoon niet meer kopen bij bedrijven die verspillen.’ De overheid heeft ook een taak. ‘Wetgeving die het voeren van voedselresten aan kippen en varkens verbiedt, moet worden aangepast.’

2014pOLItIEk ‘We laten gewoon

teveel verpieteren’Sharon Dijksma

2014sUpERMARkt ‘Veel bedrijven doen

al hun best’Floor Uitterhoeve

2014COnsUMEnt ‘Boete voor voedsel

weggooien’ Hans Eenhoorn

2014ACtIvIst ‘Wetgeving moet

worden aangepast’Tristram Stuart

FOODGUERRILLA MAG FOODwAstE 05

sharon Dijksma: ‘Bewaar brood in de vriezer’patricia schutte:‘Vertrouw je smaak-papillen en neus meer dan een THT-datum’Esther Audier:‘Vries kokosmelk in als ijsblokjes. Als je kookt, haal je de blokjes eruit die je nodig hebt’thomas Luttikhold:‘Stop het stompje van een lente-ui terug in de grond’silka Mitrovic: ‘Geef teveel aan eten weg aan een huis-genoot of buurman, of via Thuisafgehaald en Foodsharing’Franca van nuenen: ‘Maak van groente die je over hebt soep of smoothies’

DIY

sOEp vOOR 5000 MEnsEnIn juni 2013 organiseerde FoodGuerrilla met de Youth Food Movement, het Voedingscen-trum, Natuur en Milieu en de Wageningen Universiteit Damn Food Waste. Op het Museum-plein in Amsterdam werd voor 6500 mensen een lunch gemaakt van ingrediënten die om verschillende redenen normaalgesproken niet op ons bord belanden. Bijvoorbeeld omdat groente niet aan de cosmetische eisen voldoet, er strikt omgegaan wordt met houd-baarheidsdata of we simpel weg meer kopen dan we op kunnen. Zo gingen misvormde worteltjes en gebutste tomaten alsnog een vitaminerijke soep in, bereid door honderden vrijwilligers.Dit jaar krijgt het event een vervolg met Damn Food Waste On Tour. Hou voor data en locaties damnfoodwaste.com in de gaten. Je kunt daar ook meteen het pact tekenen tegen voedsel-verspilling.

EEtBARE sChAttEn BIJ hEt AFvAL Om met eigen ogen te zien hoeveel eetbaars bij het afval belandt, ging FoodGuerrilla op dumpsterdive pad: op zoek naar bruikbaar eten tussen het Amsterdamse vuilnis. De middag blijkt niet ideaal. De buit is ons net ontnomen door de vuilniswagen. Ook in de openbare vuilnisbakken valt niet veel te diven, dus lopen we naar Ekoplaza. Een medewerker vertelt dat ze sinds Damn Food Waste meer dumpster divers voor haar winkel spot. Bij biowinkel Marqt vissen we een paar mooie broden en taaitaai uit de container. Het Vlaamsch Broodhuys zegt vrijwel niets weg te gooien: oud brood verwerken ze tot paardenvoer. Op de markt plukken we mango’s, mandarijnen, zoete aardappels en taugé uit de stapels dozen achter de kramen. Tot grote hilariteit van de marktverkoper liggen we even in zijn prullenbak, maar of hij het fenomeen echt begrijpt...

ODE AAn hEt kLIEkJE

Damn Food waste op het Museumplein in Amsterdam.

06 FOODGUERRILLA MAGMOnDIAAL

ooit eerder was de wereld zo wel-varend als nu. En toch lijden er nog bijna een miljard mensen wereld-wijd chronisch honger, hebben grote

voedselmultinationals stiekem een enorme invloed op wat wij elke dag eten en denken stadskinderen dat melk uit een fabriek komt. Waar gaat het mis? Het is lastig te bepalen wat goed of fout is, en of er überhaupt een goed of fout bestaat. Tijd voor een beetje opheldering.

stELLInG 1: LOkAAL Is BEtER!Tomaten zijn typische zomergroenten. Toch wil de verwende Nederlandse consument het hele jaar door tomaten eten. De schappen van de supermarkt zijn permanent gevuld en de meeste mensen houden geen rekening met het aantal afgelegde voedselkilometers of de eco-logische voetafdruk van een product, zo blijkt uit een kleine steekproef in de supermarkt op de hoek. Filmacademiestudent Jim (26): ‘Ik heb werkelijk geen idee waar mijn tomaten van-daan komen. Ik kijk alleen naar de prijs, de rest interesseert me niet.’ Maar hoe zit het nou? Moeten we gedurende de koude Nederlandse wintermaanden ener-gie-intensieve kastomaten uit eigen land kopen, of kunnen die toch beter uit Marokko ingevlogen worden? Volgens de Groente- en Fruitkalender van Milieu Centraal maakt dat in de winter niet zoveel uit, terwijl tijdens het tomatenseizoen

in de zomer de voorkeur uit gaat naar op Neder-landse bodem geteelde tomaten. Het Voedings-centrum adviseert om altijd voor seizoens-groenten te kiezen. Zo voorkom je onnodige voedselkilometers en energieverbruik.

stELLInG 2: GEntECh kAn hOnGER UItBAnnEn!Genetisch gemanipuleerde gewassen (gmo’s) kwamen halverwege de jaren ’90 voor het eerst op de markt en roepen sindsdien felle protes-ten op. Volgens tegenstanders zijn consumen-ten voor met genetica spelende bedrijven als Monsanto niet meer dan laboratoriumratten.

hEt Is LAstIG tE BEpALEn wAt GOED OF FOUt Is, En OF ER ÜBERhAUpt EEn GOED OF FOUt BEstAAt

Sinds Europese ontdekkingsreizigers Amerikaanse aardappels, Indonesische specerijen en Afrikaanse cacao mee naar huis namen, zijn we steeds wereldser gaan eten. Dit heeft ons voedselsysteem er niet eenvoudiger op gemaakt. FoodGuerrilla nam drie hardnekkige stellingen over het wereldvoedselsysteem onder de loep.

n

hOE FAIR Is FAIR tRADE?tekst hAns wEtzELs

AAn DIt ARtIkEL wERktEn MEE sIMOn DROs, ChRIsJE sIMOn-vAn OOstER -hOUt, ELLEn vAn AnDEL, MARJOLEIn vAn vUCht, pAULA MELO vAn LEnt En JAn vUGts

FOODGUERRILLA MAG MOnDIAAL 07

Voorstanders zeggen dat we niet zonder gen-tech kunnen als we de hele wereld van voedsel willen voorzien. Vooralsnog bestaat het meren-deel van het wereldwijde areaal gmo’s (onge-veer 170 miljoen hectare) uit bulkgewassen als soja en maïs, grotendeels bestemd voor de pro-ductie van halffabricaten, zoals zoetstoffen, of als goedkoop veevoer voor de vlees industrie. In Europa zijn gmo’s voor consumptie bij wet ver-boden vanwege het gebrek aan kennis over de effecten op de menselijke gezondheid, maar in Amerika liggen de supermarkten vol met gene-tisch gemanipuleerd voedsel. Na jarenlang laboratoriumonderzoek wisten chemieconcerns als Monsanto en BASF gewas-sen zo te manipuleren dat ze resistent werden tegen onkruidverdelgers die ze óók zelf produ-ceerden. Binnen een paar jaar stonden de akkers in de Verenigde Staten vol met planten die dankzij genetische aanpassingen heel effi -ciënt bespoten konden worden. Met bestrij-dingsmiddelen van de chemiebedrijven.‘Helaas zijn veel soorten onkruid en insecten daar inmiddels ook resistent tegen geworden’, zegt campagneleider Herman van Bekkem van Greenpeace. Volgens Van Bekkem is gentech zijn doel volledig voorbij geschoten. ‘Door het patenteren van genetisch gemanipuleerde zaden is de macht op de voedselmarkt steeds meer in handen gekomen van enkele grote bedrijven. Zaden worden daardoor onbetaal-baar. Kleine boeren in ontwikkelingslanden hebben geen enkele baat bij duur, op groot-schalige marktproductie gericht gepatenteerd gmo-zaad en de bijbehorende bestrijdingsmid-delen.’ Waar ze wel baat bij hebben? ‘Kennis van duurzame landbouw en bodembeheer.’

stELLInG 3: MEt FAIR tRADE hELpEn wE ARMOEDE DE wERELD UIt!Amsterdam heeft de grootste cacaohaven ter wereld. Jaarlijks wordt er 20 procent van de wereldvoorraad doorgevoerd. Via de Amster-damse haven komt de cacao per container-schip aan uit West-Afrika, waar 70 procent van de cacaobonen verbouwd wordt. Politieke instabiliteit in landen als Ivoorkust zorgt voor risico’s waardoor investeerders zich meestal niet wagen aan verwerking ter plekke, maar gewoon de goedkoopste cacaobonen kopen en exporteren naar fabrieken zoals die van Mars in het Brabantse Veghel. In Ivoorkust wordt cacaoproductie intussen steeds minder aantrekkelijk. De arbeidsinten-siviteit is hoog, maar de opbrengst blijft laag. Met grote gevolgen voor de cacaoproductie, vreest ontwikkelingsorganisatie Solidaridad. Boeren kunnen namelijk meer verdienen als ze rubber of palmolie gaan verbouwen of ver-huizen naar de stad om beter betaald werk te vinden. Solidaridad probeert de boeren te helpen door landbouwtrainingen aan te bieden in samen-werking met onder andere de Ivoriaanse boe-rencoöperatie Coopakra. Boeren leren via de coöperatie onder meer hoe ze plantenziektes kunnen bestrijden. De productieverschillen tussen boeren die wel of niet zijn aangesloten bij Coopakra kunnen oplopen tot bijna 500 kilo per hectare. Toch blijkt uit onderzoek dat in 2012 werd uit-gevoerd onder supervisie van het Forum voor Afrikaanse onderzoeksjournalisten (FAIR) dat de voordelen van samenwerken met fairtrade-coöperaties voor Afrikaanse boeren tegenval-len. Hun oogst blijft vaak lange tijd opgeslagen liggen in pakhuizen voordat er een koper interesse toont. Tot die tijd krijgen de boeren geen geld voor hun bonen. Ook blijkt de winst die op de eerlijke cacao gemaakt wordt nog te vaak in de zakken van de coöperaties te verdwij-nen. Fairtrade chocola in je winkelmandje levert dus helaas niet altijd meteen gouden bergen op voor de cacaoboer aan de andere kant van de wereld.

coöperaties voor Afrikaanse boeren tegenval-len. Hun oogst blijft vaak lange tijd opgeslagen liggen in pakhuizen voordat er een koper interesse toont. Tot die tijd krijgen de boeren geen geld voor hun bonen. Ook blijkt de winst die op de eerlijke cacao

levert dus helaas niet altijd meteen gouden bergen op voor de cacaoboer aan

Zoals je ziet is niet alles wat het lijkt in een oneindig complex wereld-voedselsysteem. De problemen zijn ingewikkeld en vaak ook nog afhankelijk van de bril waarmee je ze bekijkt. Om je op weg te hel-pen met het maken van de juiste keuze, kun je de Keurmer-kenWijzer app van Milieu Centraal op je iPhone of Android down loaden.

DIY

FOODGUERRILLA MAGLOkAAL08

FoodGuerrilla’s Lior Benador en Guy Mozes tijdens het FoodGuerrilla Event in studio/k.

FOODGUERRILLA MAG LOkAAL 03

ij het opzetten van GEEF Café, een restaurant zonder prijzen waar bezoe-kers betalen naar draagkracht, zijn Judith Manshanden (34) en Laura

Schön (32) voor een raadsel komen te staan. De beide FoodGuerrilla’s willen graag voedsel van lokale producenten op het menu zetten, maar weten niet goed hoe ze daaraan komen en hoe ze het rendabel maken. Als horecaondernemers komen ze al snel uit bij groothandels met plas-tic verpakte hammen en tien-kiloverpakkingen champignons.

Hetzelfde probleem had Willem Treep een aantal jaar geleden tijdens het boodschappen doen. Waarom was het zo moeilijk om Neder-landse appels in de supermarkt te vinden tussen de schappen met buitenlands groente en fruit? Samen met Drees Peter van den Bosch richtte hij Willem & Drees op, een tussen handelaar die telers rechtstreeks verbindt met supermarkten in de buurt. ‘Lokaal eten brengt de menselijke verhoudingen terug’, vertelt Willem. ‘Als voed-sel globaliseert, komt het steeds verder af te staan van mensen: je weet niet wat de kwaliteit en de groeiomstandigheden van groenten en zaden zijn.’

In plaats van ‘lokaal’ spreekt Willem liever over ‘logisch’. Hij hecht meer waarde aan de manier waarop telers werken en de seizoenen waarin een product groeit, dan aan de afstand die het binnen ons land aflegt. ‘Lokaal volgt automatisch de seizoenen. Als we alleen maar zouden eten wat er in het seizoen te krijgen is, eten we bijna altijd lokaal.’ De ‘kleine groot-

handelaar’ levert inmiddels producten van 150 telers aan 1200 winkels. De logistiek blijft een heikel punt. Willem: ‘De vervoerskosten zijn relatief hoog bij lokaal eten. De grote transportstromen zijn zo effi ciënt dat je daar bijna niet tegenop kunt.’

ELEktRIsChE vRAChtwAGEnsDie grote transportstromen zorgen er dus voor dat broccoli uit Spanje soms efficiënter en goedkoper op ons bord terechtkomt dan boontjes van een teler uit de Betuwe. Zonder een tussenpersoon vindt een lokale teler met kleine volumes niet eens aansluiting bij de goed geoliede logistieke stroom naar grote supermarkten. En stel dat een kleine produ-cent kleine hoeveelheden telkens zelf zou brengen, dan veroorzaken deze kleine ritjes relatief meer CO2-uitstoot.

B

FOODGUERRILLA MAG LOkAAL

‘zELFs ALs vOEDsEL OM DE hOEk wORDt GEpRODUCEERD, MOEt hEt nOG DE stAD In wORDEn GEBRACht’

09

Hoe komt het toch dat voedsel uit de buurt vaak in geen velden of wegen te bekennen – of herkennen – is in de supermarkt? En dat ’s zomers sinaasappels uit Zuid-Amerika goedkoper zijn dan bramen uit Nederland? FoodGuerrilla zocht uit hoe we lokaler kunnen eten. En waarom zouden we eigenlijk?

DE MAGIE vAn DE BOERtekst FELICIA ALBERDInG

FOODGUERRILLA MAGLOkAAL

Hoe regionale netwerken van producenten zich beter kunnen organiseren, wordt onder-zocht in het project Voedsellogica, een initia-tief van urban research platform Cities. ‘Zelfs als voedsel om de hoek wordt geproduceerd, moet het nog de stad in worden gebracht,’ vertelt projectmanager Anke de Vrieze. ‘Het is belangrijk om lokale, korte ketens te creëren. Om lokale producenten te kunnen opnemen in een logistiek systeem zijn meer bundeling en andere vervoersmiddelen nodig.’ In Amsterdam maken een paar winkels nu gebruik van elektrische vrachtwagens en er vaart een elektrische boot die als vrachtschip dient en horeca-afval naar een bioraffi naderij brengt waar dit wordt omgezet in energie. ‘Dat soort alternatieven moet je veel meer in de spotlights zetten, zodat mensen zien dat het ook anders kan.’

OntMOEt JE BOERBewustwording kan er uiteindelijk toe leiden dat consumenten van een producent gaan eisen dat hun eten op een duurzame manier wordt vervoerd. En dat is een belangrijke pre: lokaal voedsel is persoonlijk. Wanneer je de boer kent, kun je hem wijzen op zijn verant-woordelijkheid. Willem Treep: ‘Direct samen-werken met boeren betekent dat de boeren uit de anonimiteit stappen. Mensen gaan vragen stellen, dat moet je als boer wel willen.’

Dat veel boeren maar al te graag uit die anoni-miteit stappen, weet FoodGuerrilla Arthur Nijhuis (29) van Rechtstreex. Met buurtbewo-ners van verschillende wijken in Rotterdam en sinds kort in Utrecht, koopt hij recht-streeks in bij boeren in de buurt. Arthur ploos de keten van boer tot consument uit op zoek naar plekken waar de meeste winst wordt behaald. Hij haalde deze schakels, zoals de groothandel en het distributiecentrum, ertus-senuit. ‘Ik ben gaan kijken wat er in de buurt gemaakt wordt. Hoe krijgen we de appels van boer Smorenburg uit Woerden bij de mensen thuis?’

Elke groep vormt een eigen collectief met een coördinator die de wekelijkse bestelling van groente, fruit en zuivel doet. De buurtbewo-ners die bij deze ‘buurtburgemeester’ zijn aan-gesloten, halen hun pakketje daarna op in de wijk. Het initiatief is nog in de proeffase maar de verschillende groepen in de verschillende wijken groeien snel. Arthur: ‘Door het directe contact met de boeren kunnen mensen vragen stellen over hun eten. Dat heeft iets magisch.’

sAMEn vERAntwOORDELIJkLeuk bijeffect van Rechtstreex is dat het de cohesie in de wijk vergroot. Buurtbewoners ontmoeten elkaar bij het ophalen en hebben een gespreksonderwerp. En niet alleen de kwaliteitsbewuste yup heeft toegang tot lokaal geproduceerd voedsel, alle lagen uit de samenleving doen mee. ‘Door het weglaten van schakels probeer ik de producten goed-koop, onder de supermarktprijs, aan te bieden,’ vertelt Arthur. ‘Dat lukt niet altijd, maar ik beschouw het als een continue uitda-ging.’ De boer krijgt altijd minimaal 50 pro-cent van de prijs. En wat als maar één iemand een stukje kaas bestelt? ‘Ik garandeer niks. Het moet wel zinvol zijn om ergens voor te gaan rijden. Iedereen moet begrijpen dat we met elkaar verantwoordelijk zijn voor de producten.’

10

DIYstARt JE EIGEn FOODCOOp2014 zou zomaar eens het jaar van de foodcoop kunnen worden. Een food-coop, of voedsel-coöperatie, is een groep mensen die zich verenigt om direct bij boeren in hun omgeving te kunnen bestellen. Dit maakt lokaal voedsel betaalbaar, transparant en lekker.

hOE BEGIn JE zELF EEn COOp? 1. verzamel een groep mensen die hetzelfde willen (goed eten!) en vorm een bestuur2. schrijf je in bij de KVK als vereniging zonder winstoogmerk3. Ga op zoek naar lokale boeren en tuinders, ook de aller-kleinsten in de buurt. Ga overal langs om te zien hoe ze werken4. zorg voor een fi jn bestelsoftwaresysteem en een vrijwilliger die daarmee overweg kan5. zoek een geschikte leegstaande ruimte waar je het eten samenbrengt voor de verkoop. Tijdelijke ruimtes zijn vaak goedkoper6. Maak afspraken over verkoopprijzen en kosten om lid te worden 7. zorg dat de admini-stratie staat als een huis. Een pinapparaat is handig8. Maak de leden duidelijk dat van iedereen wordt verwacht dat hij/zij zo nu en dan mee-werkt in de coop

Dit stappenplan kwam tot stand met hulp van Food Coop Amsterdam, food-coopamsterdam.nl

AAn DIt ARtIkEL wERktEn MEE JUDIth MAnshAnDEn, LAURA sChÖn, nICkY RUIsCh, ELIzA vAn DER LAAn, ELMA ROELvInk En shUBhADA BApURAO pAGARE

FOODGUERRILLA MAG 3 MYthEs OntRAFELD 03FOODGUERRILLA MAG 11FOODGUERRILLA MAG RECEpt

Mari Maris is kok, groenteboer en groot groenteliefhebber. Zelfs zo groot dat ze er een boek over vol schreef: Groentebijbel. Maris woont in Frankrijk waar ze kookt in haar eigen restaurant met groenten uit eigen moestuin. Met haar boek, niet voor niets bijbel geheten, wil ze vleesfetisjisten er met lekker eten van over-tuigen dat groenten fantastisch zijn. Ook eens proberen? Nodig ‘ongelovigen’ uit om te komen eten. En neem een risico: schotel ze

een van de minst populaire wintergroenten voor – bijna puur.

spRUItJEs, BIJnA pUURnODIG

1 kg spruitjes80 g boter

eventueel: croutons

BEREIDEnGaar de spruitjes (afhankelijk van grootte en smaak)

zo’n 7 tot 10 minuten en laat ze daarna goed uitdampen. Smelt ondertussen de boter in een

steelpan met dikke bodem en voeg een klein beetje zout toe. Laat de boter bruisen en bruin worden, maar niet verbranden. De beurre is klaar als hij nootachtig ruikt, vandaar de naam noisette. Schud de spruitjes

erdoor. Breng op smaak met peper en zout. Serveer de spruitjes met een aardappeltje of gebakken gnocchi.

vARIAtIEMet croutons:

Strooi in boter gebakken croutons over de spruitjes.

Met knofl ook:Laat in de boter zo lang mogelijk een teentje knofl ook

trekken. Haal de pan van het vuur zodra boter of knofl ook beginnen te verkleuren, schud de spruitjes

erdoor en breng op smaak met peper en zout.

Met wijnazijn:Blus de boter af met (rode) wijnazijn en laat even

pruttelen om te ontzuren. Voeg fi jngesneden dragonblaadjes toe en schud de spruitjes erdoor.

Met nootjes:Bestrooi de spruitjes met gehakte wal- of hazelnoten

of geroosterde, geschaafde amandel.

Op FOODGUERRILLA.nL vInD JE EEn COLUMn vAn MARI MARIs

RECEpt UIt GROEntEBIJBEL

FOODGUERRILLA MAGstREEtFOOD

inkelstraten in Nederland zijn nog steeds het domein van de hotdogkar en ijsverkopers, ter-wijl steden als New York en

Londen al jaren worden geroemd om hun rijke, gevarieerde traditie van gezond eten op straat en de positieve effecten die dit heeft op de werkgelegenheid en de bevordering van sociaal en bewust consumptiegedrag. In deze metro polen domineren de straatverkopers van goede hamburgers, vegan happen en met groen-ten gevulde taco’s. Ook in Nederland groeit de groep ondernemers die vanuit hun mobiele keukens, ofwel foodtrucks, snelle maaltijden met een gezond, duurzaam, seizoensgebonden of mondiaal verhaal serveren.

DAG, ROzE kOEkEn!Toch vinden we deze nieuwe generatie straat-verkopers nog niet ‘in het wild’. Reden: het is niet zo makkelijk om een vergunning te krijgen. En dat is jammer, want toegang tot gewone straten voor deze gezonde streetfood verkopers, zou weleens kunnen bijdragen aan de oplossing van een aantal voedselvraagstuk-ken. Waar vinden we een alternatief voor de energiedranken en roze koeken die nu vaak de rugtassen van scholieren vullen? Hoe maken we een gezonde of duurzame straat-snack even verleidelijk en toegankelijk als een Kapsalon van drie euro? En hoe krijgen we als consument meer grip en invloed op het voedsel aanbod?

w FOODtRUCksIn brede zin is streetfood alles wat in de publieke ruimte wordt genuttigd, dus ook op treinstations en schoolpleinen. Maar voor een duidelijke en werkbare defi nitie kiezen we voor: alles wat op straat gekocht en genuttigd kan worden. In het kader van het nieuwe streetfood gebeurt dat meestal vanuit foodtrucks: mobiele verkoop-wagens die van de ene naar de andere vaste l ocatie rijden en daar goed voedsel verkopen.

stRAAtkOst MEt InhOUD

Zeewierburgers, worsten van dood geknuffelde varkens en soep van afgekeurde groenten. Op festivals en zondagse markten is het al meer regel dan uitzondering: ambachtelijk streetfood. Maar op straat domineert nog de vette hap.

hEt GROtE vERGUnnInGEn-pROBLEEM Wie geen ventvergunning heeft, mag geen eten ver-kopen op de Nederlandse straten. Maar het is niet eenvoudig, dan wel onmogelijk, om aan zo’n ver-gunning te komen, weet Lotte Wouters (32). Met haar bedrijfje The Food Line-Up werkt ze sinds een aantal jaar hard om het nieuwe, gezonde streetfood op festivals en bedrijfsevenementen te krijgen. ‘Vergunningen in Amsterdam-centrum zijn in handen van de ‘hotdogmaffi a’. Nieuwe worden niet meer uitgegeven en de bestaande worden duur doorverkocht.’ Gemeenteraadslid Marco de Goede van de gemeente Amsterdam erkent dit probleem. ‘Er zijn slechts tien tot twintig plaatsen beschik-baar in de binnenstad. Daarbij is momenteel in de wet vastgelegd dat op deze plekken alleen hotdogs en ijs verkocht mogen worden, ooit bedacht om ijscomannen in de winter ook verkoopmogelijk-heden te bieden. Deze regeling is inmiddels achterhaald en proberen we nu te veranderen.’

12

tekst MAARtEn kUIpER

FOODGUERRILLA MAG stREEtFOOD

2012: GRAtIs LUnChMet een FoodGuerrilla actie waarbij vier food-trucks onaangekondigd het Beursplein in Amsterdam bezetten en gratis lunch uitdeelden, gaf The Food Line-Up in oktober 2012 een voor-proefje van hoe een meer gevarieerd voedsel-aanbod in de Nederlandse straten eruit zou zien. Lotte Wouters van The Food Line-Up: ‘Deze guer-rilla-actie heeft de gemeente wakker geschud.’

2014: MEER EtEn Op stRAAtLangzaam blijven vergunningen in Amsterdam niet meer beperkt tot een kleine groep onderne-mers. De gemeente Amsterdam heeft in december 2013 de ventvergunningen rondom treinstation Amsterdam Sloterdijk uitgebreid van drie (twee viskramen en een oliebollenkar) naar achttien. Met expliciet drie vergunningen voor foodtrucks. Daarnaast wordt in maart 2014 door de gemeen-teraad beslist over een tweede initiatiefvoorstel, ingediend door de PvdA en GroenLinks, voor meer beschikbare locaties en nieuwe vergunningen voor straatverkopers in de stad. Meer vrijheid in het vergunningen-beleid is een begin, denkt gemeente-raadslid Marco de Goede: ‘De markt bepaalt het assortiment, de ge-meente de richtlijnen. Daarna zijn zelfregulering en verantwoor-delijkheid in de handen van ondernemers en consumenten.’ 2013: stREEtFOOD vEREnIGt U!

In oktober 2013 is de Vereniging Streetfood Nederland opgericht, met als doel het nieuwe streetfood echt een kans te geven. Medeoprichter en foodtruck-ondernemer Joeri Gerrits (32): ‘we zien dat mobiele keukens mensen verbinden op straat. De verkoper is specialist van een bepaald product of gerecht en zorgt voor kwalitatief eten en beleving op straat. In de toekomst hopen we dat dit ertoe leidt dat streetfood onderdeel wordt van het straatbeeld. Door ons te verenigen hebben we een gezamenlijke stem en zijn we een aanspreek-punt voor andere organisaties. Ook staan we sterker door bij het ontwikkelen van nieuw beleid onze belangen gezamenlijk te kunnen behartigen.’

13

AAn DIt ARtIkEL wERktEn MEE JEFFREY spAnGEnBERG, sJOERD vAn GEnt, nOORtJE vAn DE vOOREn, LAURA DE GRAvE, MOnICA ABDOEL En nERIssA hAAk

stEM vOOR stREEtFOODOnline is de petitie ‘Geef streetfood een kans’ te vinden waarin burgers kunnen laten zien dat ze het initiatief ondersteunen. Met 40.000 hand-tekeningen kan de petitie naar de tweede kamer. Hou ook de websites van The Food Line-Up en Vereniging Streetfood Nederland in de gaten om te weten waar en wanneer je foodtrucks in jouw buurt kunt vinden. De petitie vind je hier: petities.nl/petitie/geef-streetfood-een-kans

FOODGUERRILLA MAGpLAntAARDIG

BOURGOnDIsCh LEvEn zOnDER vLEEs

14

tekst ELsE kOnInG En EMMA MEELkER

e Vegetarische Slager wil de bio-indus-trie overbodig maken met bedrieglijk lekker plantaardig vlees. Oprichter Jaap Korteweg: ‘Ik voelde al langer

weerstand tegen de intensieve veehouderij maar was verslaafd aan de smaak van vlees.’ Hij verkoopt onder meer kipspiesjes, gehaktballen en tonijnsalades op basis van soja, lupine (een boon) en groente. Regelmatig krijgt hij compli-menten van vleesliefhebbers. Het geheim: het nabootsen van de complete smaakbeleving. ‘Als je een groen glibberig ding hebt met de smaak van biefstuk gaat het alsnog mis.’ Vegetariërs zijn in eerste instantie huiverig omdat de pro-ducten zo op vlees lijken. Eenmaal gewend vin-den ze het juist fijn om niet apart te hoeven koken voor vleesetende gezinsleden. De slagerij speelde hier handig op in met de campagne Bedrieg je partner minstens eenmaal per week. Een mogelijk bezwaar is de prijs: voor 100 gram nep-kip betaal je drie keer zoveel als voor dezelfde hoeveelheid plofkip. Maar: ‘Hoe groter we groeien, hoe minder we kunnen vragen om onze kosten te dekken,’ aldus Korteweg.

DE vEGEtARIsChE sLAGER / JAAp kORtEwEG (51)

‘De bio-industrie wordt overbodig’

ls het aan veganist Lisette Kreischer ligt, eten we in de nabije toekomst helemaal geen vlees meer. ‘Ik ben veganist geworden vanwege dieren-

leed en kwam er achter dat de plantaardige keuken veel duurzamer, gezonder én spannender is. Om Bourgondisch te leven, hoef je echt geen vlees te eten.’ Met haar zeewier-versie van de traditionele hamburger wil ze dit enthousiasme overbrengen. Zeewier heeft dezelfde eiwitcombinatie als vlees, maar de productie ervan is veel effi ciënter. Omdat het in zee groeit, worden er geen bossen voor gekapt en wordt er ook geen water voor aangesleept. De wierburger slaat aan: op festivals staan de meest onverwachte klanten in de rij. ‘Vooral mannen vinden het fantastisch omdat je van zeewier spierballen krijgt.’ Volgens Kreischer is hoe het er uitziet net zo belangrijk als hoe het smaakt. ‘De vertrouwdheid van een ham- burger wekt bij de meeste mensen verlangen op.’ Met The Dutch Weed Burger wil ze laten zien dat fastfood prima past in een duurzaam en plantaardig dieet.

thE DUtCh wEED BURGER / LIsEttE kREIsChER (32)

‘Mannen krijgen er spierballen van’

Vlees minderen is niet meer alleen een zaak van dierenrechtenacti-visten. Ook de Verenigde Naties roepen op tot het eten van minder vlees.

veevoer?Elke kilo vlees kost zes tot tien keer zoveel aan ‘veevoer’: maïs, soja of graan waarmee we ook de hongerige magen van de groeiende wereldbe-volking zouden kunnen voeden. Bovendien geldt: meer welvaart = meer vlees en zuivel in ons dieet. Als dat prin-cipe zich herhaalt in de opkomende economieën hebben we straks vier aardes nodig om aan onze vleesverslaving te voldoen.

natuurVolgens velen is nu al 80 procent van het land-bouwareaal in gebruik voor veehouderij. In het Amazonegebied in Zuid-Amerika is 600.000 hectare oerwoud gekapt voor vlees (MilieuDefen-sie). De vleesproductie is ook verantwoordelijk voor 18 procent van alle broeikasgassen (FAO).

vERsLAAFD AAn vLEEs

A D

FOODGUERRILLA MAG pLAntAARDIG 15

Het is voor veel Nederlanders een heilig huisje: elke dag vlees. Maar liefst 80 procent verslindt nog bijna dagelijks plakjes ham, boterhamworst, een stuk kip, biefstukje of slavink. Vlees is in de supermarkt goedkoop en tegelijkertijd is de productie ervan schadelijk voor de aarde. Wat zouden we dan wél moeten eten? FoodGuerrilla vroeg het aan vier voedselrebellen.

AAn DIt ARtIkEL wERktEn MEE LOttE sLUItER En GABI spItz

no-tuna sandwich voor twee personen uit Lisette Kreischer’s receptenboek NON* FISH*A*LI*CIOUS.(zeewier en -pasta koop je bij natuur-winkels en toko’s)

Ingrediënten:- blik kikkererwten- stengel bleekselde-rij, kleingesneden

- 1/2 ui, gesnipperd- 2 el sojanaise- 1 el zeewierpasta (bijv. Atlantica® Sirène)

- sap van 1/4 citroen- 1 tl zeewier (kelp- of dulsevlokken of gedroogde zeesla)

- augurk, fijngehakt- zeezout en gemalen peper

- 4 zuurdesem boterhammen

- ijsbergsla, tomaat en komkommer

Giet de kikkererwten af en meng alle ingre-diënten. Pureer tot grof egaal mengsel en breng op smaak met zeezout en peper. Beleg boterhammen met ijsbergsla, salade, schijfjes tomaat en komkom-mer. Wat over is, bewaar je in een luchtdicht bakje, en is de volgende dag ook nog lekker!

DIY

orstmaker Samuel Levie is nog niet helemaal overtuigd van het aanbod aan vleesvervangers. ‘Na een tijdje denk je toch, nu heb ik

wel genoeg spons gegeten.’ Wel moedigt hij aan om niet iedere dag vlees te eten. Hij komt vooral in opstand tegen de ellendige levens die bio-industrievarkens leiden en tegen de mondiale milieugevolgen van de massale vleesconsumptie. Levie wil laten zien dat vlees een traktatie is waar mensen zuinig mee moe-ten omgaan. De ambachtelijke worsten met ingrediënten als zwarte truffel en gebakken appel zijn bijzonder. Volgens sommigen, met een prijs van ongeveer 7 euro per worst, ook bijzonder duur. Maar er hangt nu eenmaal een prijskaartje aan varkens die de vrijheid heb-ben om door het veld te scharrelen en in de blubber te wroeten, gevoed met biologische granen en mais. Een keer in de twee weken kun je zo’n worstje wel kopen. ‘Met maar 10 gram pancetta kunnen Italianen een super lekkere pasta maken. Je hoeft niet meteen een hele karbonade weg te werken.’

BRAnDt En LEvIE wORstMAkERs / sAMUEL LEvIE (30)

‘Vlees moet een traktatie zijn’

wen keer in de twee weken vlees – waar moeten we in de tussentijd dan onze eiwitten uit halen? De Peulenparade van Sandra van Kampen (Urgenda)

poetst het imago van bonen, erwten, linzen en kapucijners op. Goedkope eiwitbronnen die weinig water kosten, de grond verrijken en veelzijdig zijn. Bonen zijn voor haar geen vleesvervangers, maar een smakelijke plant-aardige bron van proteïnen op zich. ‘Als je wil dat mensen veranderen, moet je ze een posi-tief alternatief geven.’ Volgens Van Kampen hebben de Postbus 51-spotjes die twee ons groenten en twee stuks fruit promoten weinig opgeleverd. ‘Dingen van bovenaf opleggen heeft geen zin.’ Dus schreven culinair journa-listen over bonen, zetten grote cateraars ze een week lang op het menu en werd er een tuin geopend waar nieuwe bonensoorten voor de horeca worden gekweekt. Van Kampen bereikte met de campagne naar eigen zeggen met een klein budget een miljoen mensen. ‘De trendsetter begint, de massa volgt dan vanzelf.’

DE pEULEnpARADE / sAnDRA vAn kAMpEn (49)

‘Je moet de energie die al bestaat gebruiken’

E

The Dutch Weed Burger Yes We Canteen De Flexitarier Thuisafgehaald Viva las Vegas Food Sharing Bugbon My FoodStyle The Food Line-Up

Werelds Dieet Stadstuinen – Do It Yourself Kromkommer Beter & Leuk Tante Groen De Meisjes van Chocolade Maison Aisa Bite Me Boerderij Buitenverwachting Bioromeo PuurGezond Seeddharta PlukdeStad Moyee The Sustainable Food & Art Marketplace (SFAM) De Buurtboer Vrouwtje Deeg YFM VanChefs Biobudget Boer zoekt partner Ministerie van Vitalisering Platform Aarde Boer Consument Fabulous Food Fountain Thadée thee Urban Green Courts The FoodWire Visie in Voeding de Buitenkok Soup Aholic Hier en Daar Proviandruil Thuis Maken Qucina JAMMIE

Bouillon Magazine De Krat Vrij Groen Boerenfl uitjes Cool Green Events DutchFarmExperience De Moestuinman Amsterdam Food Swap Claudia

Verschuren Lekkere Trek Onkruid Pop Up Restaurant Nachtrestaurant SAPPIES El Alto De Streekmolen Willem & Drees Variatie in de Keuken Tante Ans Elkedagvers.nu StreekSelecties NeighbourFood Market GEEF Café BeansXL Think.Food The Good Life Pink Carrot World of Food Superfoodzaam Bloempie Goulash@home Volg je maaltijd! Dumpsterdam

Vleesch noch Visch De Groene Garde HOLY Nice op een stokje De Bourgondiërs Hallo Paleo MoesVerkeer Proyecto Verde Leiden The Good Family BeterBio Tas-Toe Kamilla’s Keuze Maaltijd voor Maaltijd Het Voedselstadhuis Rhea’s Veda Obers Cre-eet Orgacure Imkerij Hortensius

Daatjes Passie Indy Truck Rechtstreex Groente Ruilen Waste Watcher Thomas Luttikhold Rotterzwam Food Afoot Glorious Food De Soepbus Sandwish De Voedzame Keuken Groene Vaart Wild Vleesch Dutch Angus

Smaaktepakken Mijncake Streekmarkt Bij Willem en Cammeraat Achthoog Daisy’s No Waste Diary Wereldvercateraars Green Canteen

CityFoodRoute Chocoprinses Bureau Ver(?)antwoord Rainbow Popcorn Mannen met Baarden De Keukenboeren Isaak & de Schittering Smaackmakers

Voetprint Cooking

DOE OOk MEESluit je aan bij FoodGuerrilla via www.foodguerrillla.nl of volg ons via @FoodGuerrilla

JOIn thE REvOLUtIOn