51

Februari - Juni 2013

tekst: Simone van Saarloos

Vier jaar geleden verhuisde je van-uit Noorwegen naar Amsterdam voor de Regieopleiding. Tijdens je studie regisseerde je Terrorisme en zette je een gemoderniseerde Nora neer in Een Poppenhuis.

‘In Noorwegen zou ik Een Poppen-huis niet gemaakt hebben. Altijd speelt er daar wel ergens Een Pop-penhuis en iedereen kent het stuk: je staat dan zo in de schaduw van een traditie. We hebben het wel een keer in Noorwegen opgevoerd. En ook in Duitsland. Bij het nage-sprek bleken er allemaal studenten in de zaal te zitten die héél erg be-zig waren met de emancipatie van de vrouw, maar voor mij gaat onze voorstelling daar totaal niet over. Het is een verhaal over valsheid, het belang van geld en façade in de samenleving. Ik wil de relatie tussen maatschappij en individu onderzoeken. Kiezen mensen voor de situatie waarin ze zich bevin-den, of wordt dat hen opgelegd? Wat willen de mensen eigenlijk van elkaar? En wat verwacht de maatschappij van hen?’

‘We willen in deze wereld nergens

verantwoordelijkheid voor nemen’

‘Volgens mij speelt Nora haar rol zo goed, dat ze niet anders weet. Ik vraag me af of haar bejubelde vertrek aan het eind wel een wer-kelijke bevrijding is. Het stoort me vooral dat ze alles achterlaat. We willen in deze wereld nergens ver-antwoordelijkheid voor nemen.’

Toch lijkt het personage in je nieuwe voorstelling Helling – naar een roman en toneelstuk van de Noorse schrijver Carl Frode Tiller – soms vooral slachtoffer van de situatie.

‘Toen ik de debuutroman van Tiller destijds las, ging ik helemaal mee in de naïeve, associatieve vertel-ling van een jongen die in een psychiatrische inrichting belandt. Ik ging zo op in zijn verhaal, dat ik hem alleen als slachtoffer van de omstandigheden zag. Ik betrapte mezelf op een soort grenzeloze sympathie die voorbij ging aan zijn eigen verantwoordelijkheid, maar ook aan de mijne. Wie is de dader, de schuldige? Die onoplosbare vraag zat ook in Terrorisme en in Een Poppenhuis.’

De Noorse Maren E. Bjørseth (1984) volgde de Regieoplei-ding aan de Amsterdamse Toneelschool. Haar afstu-deervoorstelling, een eigen-zinnige bewerking van Een Poppenhuis van Hendrik Ibsen, werd bekroond met de Ton Lutz Prijs. Dit seizoen maakt zij haar eerste voor-stelling bij Frascati en is ook Een Poppenhuis nog een-maal te zien. Een gesprek met een idealist tegen beter weten in.

Ton Lutz Prijs-winnaar Maren E. Bjørseth zet repertoire naar haar hand

52

Frascati Magazine

53

Februari - Juni 2013

‘Helling maakte me ervan bewust dat alles wat je doet met iets an-ders verbonden is. We hebben een onontwarbare invloed op elkaar, zoals ook individu en maatschap-pij verweven zijn. De heel kleine dingen doen ertoe. Daarom wilde ik dit stuk vertalen en opvoeren. Ik ben een Noor, en dus een sociaal-democraat tot op het bot: we kun-nen een betere wereld maken als we dat met z’n allen maar willen.’

Ben je na vier jaar Amsterdam ook een beetje Nederlands?

‘Ik voel me thuis in zowel Noorwe-gen als Nederland, maar ben ook altijd een beetje een vreemde. Ik ben een kameleon, vind het fijn om vanuit mijn eigenheid veel verschillende dingen te proberen. Natuurlijk ben ik gevoelig voor maatschappelijke verwachtingen. Ik ben achtentwintig en vijf jaar sa-men met mijn vriend. Je wordt dan geacht aan kinderen en samen-wonen te denken. Die druk van de samenleving – dit is het pad en dat moet je gaan – daar word ik recalcitrant van: laat mij nog maar even rondzwerven.’

Je personages zet je daarentegen wel vast. Nora draait als een bal-lerina bovenop een muziekdoosje, en de hoofdpersoon in Helling zit gevangen in zijn hoofd.

‘Ik houd van die beperking in ruim-te, dat maakt het spannend en uit-dagend. In theater kan alles: als ik een theezakje laat zien en zeg dat dit de wereld is, dan is dat zo. Tege-lijkertijd zijn er praktische beperkin-gen. Het moeilijke aan regisseren is dat je zowel flexibel als eigen moet zijn. Inhoudelijk mag je je ziel niet verkopen, maar de omstandig-heden bepalen ook. Vaak zorgen beperkingen voor een uitdaging en pakt het beter uit dan je vooraf had kunnen bedenken. Bijvoorbeeld bij de poster van Helling: het beeld dat we oorspronkelijk wilden, kon om praktische reden niet worden gerealiseerd. Nu zien we een man die in een soort wolk verandert. Er groeit een donkere massa uit hem waar hij geen controle over heeft. De wolk lijkt ook wel op de inktvlek van een Rorschachtest. Heel toe-passelijk, achteraf. Ik ben dus wel

voor beperking. Als je alle kleuren tegelijk mengt, wordt het wit en krijg je niets.’

Zie je de bezuinigingen op de kunst ook als een vruchtbare beperking?

‘Het is vooral de bijkomende menta-liteit die zo eng is: dat we de kunst, als samenleving, niet belangrijk vinden. Ik was er een week ver-drietig van, alsof ik liefdesverdriet had: jullie willen ons gewoon niet hebben en ik weet niet hoe ik het goed kan maken. Daarna werd ik kwaad, want in een maatschap-pij zonder ruimte voor fantasie en verbeelding – zonder dat het alleen entertainment wordt – wil ik niet leven. Theater wil iets vertellen. Vermaak is niet het enige doel, dat krijg je erbij. Want als ik heb gelachen tijdens een voorstelling, of werd verrast, dringt het vaak dieper binnen en denk ik er langer over na. Dat ervaar ik graag. En je probeert natuurlijk altijd iets te ma-ken wat je zelf heel graag wilt zien.’

Anders dan de meeste jonge makers van Frascati werk je aan de hand van repertoire, bekende teksten.

‘Ik verander wel het één en ander: ik wil met een tekst mijn eigen ver-haal vertellen. Een Poppenhuis moet Ibsen én Maren zijn. Ik houd niet van realistisch spel, maar van een beetje vreemd en absurd. In Een Poppenhuis heb ik 40% van de tekst geschrapt om alle ouderwetse hof-felijkheid eruit te halen. En waar het specifiek over ‘vrouwen’ gaat, maak ik er ‘mensen’ van. In Helling drinkt de vader van de verteller zelfge-stookte drank. Dat is in Noorwegen kenmerkend voor bepaalde armoei-ige white trash-milieus. Die nationale gewoontes haal ik eruit. Het is niet mijn missie iets over Noorwegen te zeggen. Helling gaat gewoon over mensen – en met mensen gaat het meestal niet zo goed.’ ‘Toch ben ik een optimist. Want in je achterhoofd weet je: de wereld is kut en alles gaat naar de klote, maar je moet onverbiddelijk blijven proberen. Ik kan niet leven, of re-gisseren, als ik niet denk dat het be-ter kan: dat is mijn levensleugen.’

Maren E. Bjørseth (Noorwegen, 1984) studeerde zomer 2012 af aan de Amster-damse regieopleiding met haar bewerking van Een Poppenhuis. Ze kreeg er de ITs Ton Lutz Award 2012 voor. De jury schreef: ‘Muzikaal, prachtig vormgegeven, sexy’. In februari 2013 presenteert Bjørseth haar eerste voorstelling bij Frascati Producties: Helling, Een zwarte en brutale vertelling over goed en kwaad. in april tonen we nog eenmaal haar bejubelde afstudeervoorstelling.

Simone van Saarloos (1990) studeerde filosofie en literatuurwetenschap en was lid van de Frascati Breakin’ Walls jongerenredactie. Nu recenseert ze fictie voor Volkskrant Boeken en publiceert ze verhalen in onder meer Das Magazin en De Revisor.

HELLINGFRASCATI PRODUCTIES / MAREN E. BJØRSETHpremière do 31 jandi 29 jan t/m za 2 feb & wo 6 t/m za 9 feb Frascati WG, 20:30

Waarom is dit wat voor mij?

EEN POPPENHUIS (HENRIK IBSEN)MAREN E. BJØRSETH / REGIEOPLEIDING AHKvr 26 & za 27 aprFrascati 1, 20:30

NagesprekOp vrijdag 26 april is na afloop van de voorstelling een nagesprek met Ibsen-kenner Rob van der Zalm.

‘In je achterhoofd weet je: de wereld is kut

en alles gaat naar de klote, maar je moet

onverbiddelijk blijven proberen.’

‘Ik ben een Noor, en dus een sociaal-

democraat tot op het bot: we kunnen een

betere wereld maken als we dat met z’n allen maar willen.’

54

Frascati Magazine

tekst: Hassnae Bouazza

mer voor zodat haar man zich slim en beschermend kan voelen. Een breekbare vrouw die nergens is zonder hem en die kan schuilen on-der zijn ‘grote vleugels’. Een passé beeld? Let maar eens op hoe vaak volwassen vrouwen, niet zelden vijftig jaar en ouder, zichzelf een ‘meisje’ noemen.

Als op het eind de façade van huiselijk geluk in elkaar gestort is, heeft de meisjesvrouw plaats ge-maakt voor een volwassen vrouw die niet langer een rol wil spelen. De blije grijns heeft plaatsgemaakt voor de groeven van het leven.

Nora kiest ervoor alles in de steek te laten: haar man, haar huis en haar kinderen. Genoeg mensen die haar keus zullen begrijpen haar man te verlaten. Maar hoeveel van ons vinden het acceptabel dat een moeder haar kinderen verlaat, omdat ze eerst zichzelf wil hervinden?

Nog altijd is de meest vanzelfspre-kende positie van de vrouw bij de kinderen. Bij echtscheidingen krijgen moeders doorgaans de voogdij en moeten vaders zich tevreden stellen met een week-end in de twee weken. Vaders die bewust voor het vaderschap kiezen en minder gaan werken, zijn zo bijzonder dat er een speciale naam is voor hun dag met de kinderen: ‘papadag’. Zodat we vooral niet vergeten hoe speciaal het is dat een man anno 2013 ervoor kiest tijd door te brengen met zijn kinderen.

Op mannen die de rollen omdraai-en en het huishouden en de zorg voor de kinderen op zich nemen,

Hopeloos ouderwets zou Henrik Ibsens stuk Een Poppenhuis zijn, maar Maren E. Bjørseth zag dat vast anders toen ze besloot een nieuwe, gelauwerde, versie uit te brengen. Het oorspronkelijke stuk was destijds controversieel, omdat het een kritische beschouwing is van de traditionele rolverdelingen tussen man en vrouw en een plei-dooi voor individuele vrijheid. Niks ouderwets, maar nog zeer actueel, want hoewel de emancipatiestrijd volgens velen al is gestreden, duurt die tussen de beide seksen, hoe on-uitgesproken en subtiel soms ook, nog in alle hevigheid voort.

En dan heb ik het niet eens over het gebrek aan vrouwen aan de top of de gerede klacht dat zij minder betaald krijgen dan man-nen in gelijke functies. Mannen en vrouwen voelen zich veilig in de gebruikelijke rolverdeling, en wie daar bewust van af stapt, wordt al snel raar aangekeken. Door beide kampen, want wie denkt dat vrouwen graag vrij willen breken, vergist zich deerlijk.

In Een Poppenhuis speelt Nora de rol van meegaande meisjesvrouw met verve: ze doet zich wat dom-

Meisje

wordt toch een beetje neergeke-ken. Dat vrouwen zich laten onder-houden door hun partner, is geen probleem, maar andersom wringt het toch bij veel mensen – de vrou-wen om te beginnen.

Dat onderhouden is sowieso een pijnpunt: gelijkheid betekent bij scheiding dat de man, indien van toepassing, óók recht heeft op alimentatie van zijn voorma- lige echtgenote. Zelfs de meest doorgewinterde feministe moet bij dat vooruitzicht slikken en met weemoed terugdenken aan de tijd dat alleen mannen die verplichting hadden.

Ja, die rationele rolverdelingen zitten dieper dan we denken of willen. Niks ouderwets dus, Een Poppenhuis is nog altijd actueel.

Hassnae Bouazza (Marokko 1973) is journalist, columnist, vertaler en pro- grammamaker. Ze schrijft stukken over de Arabische wereld voor Vrij Nederland en opiniestukken in NRC Handelsblad, de Volkskrant en de website Frontaal Naakt. Regelmatig verschijnt ze in de media om commentaar te leveren op de actualiteit en zaken te duiden. Zo is ze te horen bij BNR Radio en VPRO’s Bureau Buitenland op Radio 1.

Ook tg STAN speelt dit seizoen een bewerking van Een Poppenhuis, onder de naam Nora. Hun (Engelstalige) voorstelling is in mei bij Frascati te zien.

© R

ober

t v

an

der

Ree

In april is bij Frascati nog eenmaal de bekroonde afstudeervoorstelling Een Poppenhuis van Maren E. Bjørseth te zien. Volgens Hassnae Bouazza is Ibsens tekst uit 1879 helaas nog altijd actueel.

Over de actualiteit van Een Poppenhuis