Les 1: Waarom RZL in Sociale Wetenschappen? Begrippen. Relevantie. Secularisatie en Desecularisatie. Framing en aannames in de media. Geopolitiek van de religies.

Waarom RZL in sociale wetenschappen?Om de samenleving te begrijpenVerschillende sociologen die altijd de vraag gesteld hebben naar religie

1. Max Weber – protestantisme en kapitalismeReformatie religieLink tussen protestantisme en kapitalisme

2. Karl Marx – aliënatie en onderdrukking19e eeuw: dacht veel na over religie en zag dit vooral als middel van de bezittende klasse om de lagere klasse (arbeiders) te onderdrukken of verstrooien (vervreemding).

3. Jurgen Habermas – zie verder

Is religie een gepasseerd station? Iets vh verleden?Was vroeger wel belangrijk maar neemt het nu aan belang af?PARADIGMA: religie is in de 2e eeuw erg aanwezig, misschien zelfs meer dan vroeger: maatschappelijke en landelijke discussies springlevend, een echte factor geworden

o “De 21e eeuw zal religieus zijn of zal niet zijn”o Religie doet er in de 21e eeuw nog steeds toe

RZL BegrippenLevensbeschouwing: “Een opvatting over het doel en de zin van het menselijk bestaan en van het leven. De manier waarop men naar de wereld kijkt”. (Kramers) Levensbeschouwelijke neutraliteit: Is iets wat niet echt bestaat, want je zit altijd (mogelijk onbewust) in een politiek maatschappelijk of levensbeschouwelijk denkkader. Want ook nihilisme (er is niks in het leven, het leven is zinloos en doelloos) is een levensbeschouwing, is een denkkader. Liberaal denkkader, iedereen kiest zelfIn de Westerse geseculariseerde cultuur: ‘ieder heeft zijn waarheid’ – emotivistische klimaat (McIntyre) – toch gedijen daarin ook de klassieke religies.

Niet alle religies zijn godsdiensten (boeddhisme). Wij gebruiken deze in het Nederlands als synoniem en door elkaar. De meeste talen hebben enkel het woord religie (religion).

Boeddhisme is eerder een filosofie, een levensopvatting aangezien ze geen God aanbidden.

Religie is een ultiem zingevingssysteem via symbolen, riten (verering) en opvattingen over het transcendente of opvattingen over het meta-empirische. Religare: verbinden, herlezen

Vraagstelling van de cursusRol in de samenleving en in internationale relaties

Politieke invulling van de rol van godsdiensten

Secularisering: grote dynamiek 20e eeuw; Globalisering: nu pluralistische samenleving, complex beeld: hoe kun je met zoveel wereldbeelden samenleven?Vandaag zitten we in een levensbeschouwelijk divers kaderIs religie een deel van het probleem of een deel van de oplossing?

Focus op theopolitics invloed van de religies op internationale polittieke kwesties - 2 grote monotheïstische godsdiensten die samen de helft van de wereldbevolking bestrijken: christendom en islamHoe spelen religies een rol in de samenleving?

Secularisatie, desecularisatie en globaliseringVanaf begin van de moderniteit (16e eeuw): secularisatie

Dynamiek van de secularisatie: Godsdienstige aspect verschuift van het centrum van het leven naar de rand van het leven (bv perifere gebieden van de wereld, privéleven van mensen), over de rand gaan en verdwijnen is ook mogelijk. Dit is te zien bij de plaats van kerken: ankerplaatsen in het centrum van de stad. Nieuwe stadswijken hebben ofwel geen kerk ofwel niet meer in het centrum. Kerken zijn niet langer de hoogste gebouwen in de steden (wel banken, multinationals). In Nederland zijn zelfs wijken waar geen plaats meer is voor gebed diepe secularisatie, verdwijnen uit maatschappelijke leven.

Zeker tot 1989 was godsdienst echt een maatschappelijk randverschijnsel: Communistische Wereld: geen godsdienstvrijheid: Anti-religieuze beweging: de wereld werd gedomineerd door de koude oorlog met het communistisch blok (sovjet unie) dat een zeer antireligieuze ideologie had (geen godsdienstvrijheid). Albanië verklaarde zichzelf op een moment officieel volledig atheïstisch (<-> Sovjet Unie). Dit zien we nu in Noord Korea waar gelovige mensen actief worden vervolgt. China is officieel nog communistisch maar laat nog wel religieuze invloeden toe, er worden de meeste bijbels verkocht. (Jonathan Holslag: chinakenner, is zelf niet gelovig maar begrijpt niet dat de meeste vragen die hij daar krijgt over het christendom en het westen gaan de kerk zou beter investeren in China want daar is een grote markt).

Westerse wereld: secularisering en crisis van het godsgeloof:Overtuigd atheïsten waren een kleiner aantal, de meeste mensen waren gelovig. Hoe kan een God die almachtig en goed is bv Auschwitz toelaten??

André Glücksman : la troisième mort de dieu (massadodingen en genociden van Verdun – Auschwitz – Rwanda). God sterft de eerste wanneer Christus sterft aan het kruis, een tweede keer in de boeken onder de spot van Marx en de vervloekingen van Nietzsche. Een derde keer in de modder van voorbijgaande en komende eeuwen.Rwanda is het meest katholieke land in Afrika op dat moment.

Cultuuromslag van 1968: anti-autoriteitsbeweging die ook vandaag nog doorwerkt, emancipatie en antigezagsbeweging

Habermas, Berger, Cox: de secularisatietheorie is toch niet allesverklarend.Desecularisatie!! Terugkeer op vele manieren van religie, zowel in het privéleven van mensen als in het maatschappelijke leven

Harvey Cox: boek ‘religie in de stad van de mens’ (1984)Stad die motor was van de secularisatie heeft inverterende trend (meer in stad dan op het platteland) Superdiversiteit: grote schema’s van vroeger zijn pluraal gevonden, zijn aan diggelen gegaan, wereldsteden

Evolutie P. Berger ‘the desecularization of the world’ (1999): Lanceerde als eerste het woord desecularisatie“Religie is randverschijnsel dat waarschijnlijk zal verdwijnen, op de drempel van de 21e eeuw moet ik toegeven dat er een retour is van godsdienst, dus ik heb me vergist1. West-Europese uitzondering In andere gebieden van de wereld zijn godsdiensten terug

aan het opkomen maar in West Europa niet. In de rest van de wereld is religie weer springlevend. Bv. VS

2. academische bias, wij seculiere wetenschappers kijken neer op mensen die nog gelovig zijn, wetenschap en religie zijn moeilijk verzoenbaar. In die bubble zien we eigenlijk enkel collega’s die dezelfde mening hebben, gelijken, we versterken elkaar hierin. Deze bias zorgt ervoor dat we niet meer naar de werkelijkheid kijken en mekaar hierin versterken EXAMEN

Jürgen Habermas: evolutie van marxistische godsdienstcriticus (controle, aliënatie) tot positieve attitude tov sociale rol van religieEvolutie over denken op vlak van godsdienstEerst zeer negatieve analyse over het fenomeen godsdienst want het zorgt voor vervreemding. Tegen het einde van zijn studies kwam hij tot een positievere attitude tegenover de sociale rol van religie. Hij gaat in 2004 in gesprek met Kardinaal Ratzinger (latere paus Benedictus de 16e), die een conservatief theoloog was. In die gesprekken erkent Habermas dat godsdiensten een rol hebben te spelen in de samenleving van vandaag, mensen mogen ook aan het publieke debat deelnemen vanuit hun religieuze standpunt (niet perse rationeel of voor iedereen begrijpelijk = uitzonderlijk!!) => desecularisatie volgens Habermas

Paradigmawissel met einde van Koude Oorlog

1991: Kepel: ‘la revanche de Dieu’ = De wraak van GodHij zegt dat het einde van de koude oorlog, samen met de naties, ook de godsdiensten terugbracht Oorlogen in Joegoslavië moesten nog beginnen

2009: ‘god is back’ – Micklethwait & Wooldridge Voorstanders van ‘the economist’ (tijdschrift), heft de eigenaardigheid dat de artikels een onbekende auteur hebben, behalve deze twee dus. Om vandaag iets van de wereld te snappen moet je ook het fenomeen godsdienst erbij nemen. Kerry: als ik terug zou studeren zou ik godsdienst gaan leren want dat is de blinde vlek in onze samenleving

19781. De Iraanse revolutie Man zette zichzelf in vuur en vlam! Iran onder leiding van de

Shah (heerser van Perzië), bondgenoot van de VS, het regime zou worden omvergeworpen door de Shihitische Ayatollah (oude geestelijke leider). Religieuze revolutie die de Shah op de vlucht liet slaan en van het moderne vooruitgaande Iran een theocratie maakte. Eerste keer dat we de kracht van de Islam zagen als politieke actor. Westerse wereld was verbaasd.

2. Jaar van 3 pausen: De eerste stierf in de zomer, de tweede na 33 dragen, dan een derde aangesteld. Die derde paus (Johannes Paulus II) werd verkozen en dit zorgde voor een grote schok want hij was Pools en dat land behoorde tot het Communistische Oostblok. Hij was een Paus die tot de wereld sprak tijdens de grote secularisatie. Hij zorgde voor een wereldwijde opleving van godsdienst door zijn persoon en door zijn politieke standpunt. Het Kremlin merkte dit op en zag het gevaar van een paus uit het Oostblok aanslag. De verkiezing van deze paus was cruciaal in de liberalisering van Polen want het was begin van de val van het Communistisch Oostblok.

In onze westerse cultuur oogt het plaatje complexEr moet vandaag vastgesteld worden dat secularisering en de geloofsafval doorzet. Door radicaal atheïsme van Dawkins, The God Delusion, Hitchens en Harris.

Hernieuwde waardering voor de rol van godsdienst door niet-gelovig wetenschappers: Tiger, Mc Guire “Het Goddelijke Brein”, De Botton “Religion for Atheists” schreef dat hij niet gelovig is maar hij ziet wel dat religie een groot sociaal nut heeft, het zorgt voor zingeving en samenlevingsverbanden in de samenleving en voor creativiteit en sociale inzet. Hiervoor werd hij negatief aanzien door andere niet gelovigen omdat hij te positief over religie zou berichtgeven.

Hang naar sacraliteit en spiritualiteit is terug (emotioneel, privé) samen met wantrouwen voor geïnstitutionaliseerde godsdienst: Mensen hebben het gevoel van een gemis. Die spirituele zoektocht die veel mensen doormaken gaat samen met een nog altijd steeds sterk wantrouwen tegenover de geïnstitutionaliseerde godsdiensten. Mensen hebben weinig vertrouwen in politiek en journalistiek, maar de kerk scoort in het Westen nog lager. Onder andere door de pedofiliecrisis. Toch gaat dit op individueel vlak samen met een zoektocht naar spiritualiteit (bv wandeling naar Compostella (een van de oudste Europese bedevaarten)). Mensen zien het als een fysieke uitdaging, maar zijn ook op zoek naar een spirituele ervaring.

Huntington – the Clash of Civilizations (1994): Amerikaanse politicoloog die theoretiseerde dat er op mondiaal vlak een aantal beschavingen bestaan, 7 of 8. Het kenmerk of hart van die beschaving is de godsdienst, de godsdienst maakt de beschaving tot wat die echt is. Iedere beschaving is gebouwd op 1 leidende godsdienst. Binnen iedere beschaving is er een leidende mogendheid, in het westen is dat de VS waar het christendom het grootst is. Men dacht na de val van het communisme dat ook Rusland zou aansluiten bij het westen. Maar er

is een breuklijn tussen oost en west. Zo is bv India een andere beschaving waarin het Hindoeïsme de leidende rol speelt. Multiculturalisme afzweren Remedies die sterk bekritiseerd zijn, wij moeten binnen de westerse samenleving onze religieuze spirituele cultuur vooropstellen. Ook moeten we niet denken dat de westerse waarden universeel zijn en dat we die moeten gaan uitdragen want sommige samenlevingen hebben andere waarden, zoals de waarden man-vrouw. Voor hem zijn deze beschavingen geroepen om met elkaar te botsen, elke beschaving moet zich zo min mogelijk met de andere bezighouden 9/11: clash of civilization gebeurt voor de mensen hun ogen: huntington had gelijk.

Kritiek op Huntington1. Oversimplificatie; geen geüniformiseerde blokken : Bv. In VS nog 10 staten die

executeren, doodstraf. Ethische kwesties zoals abortus, euthanasie in Westen. Bv. Jemen moslims die tegen elkaar vechten

2. Conflicten vaker binnen dan tussen de samenlevingen: Bv. islamitische samenlevingen zijn in conflict met elkaar. Bv. Catalonië

3. Band tussen cultuurgebied en godsdienst Bv in indonesie geboren worden is grote kans op moslim zijn steeds losser door secularisering en globalisering Deterrioralisering (Roy) Deze band was te simpel, dit komt door onder andere het internet, hierdoor komen verschillende ‘kruisingen’. Bv een Nederlander wordt een radicale moslim.

4. te weinig oog voor uniformiseringsprocessen Bv. VS, Europa, Australië

Godsdiensten en globaliseringOnze manier van leven wordt grondig door elkaar geschud. Onze generatie maakt gigantische versnellingen in de geschiedenis mee dankzij internet. Er is instant communicatie met de andere kant van de wereld. Ook voor godsdiensten is dit een grote evolutie.

Globalisering = Veramerikanisering? Import van Amerikaanse middelen Bv. Adidas, McDonald’s aangevoeld als een bedreiging, traditionele modellen van leven in vraag gesteld. Er wordt onderschat wat het doet met onze wereld vandaag. Dit lokt een vijandige reactie uit. o Secularisatie = overbelicht (één kant van het verhaal)o Globalisering = onderbelicht (andere kant van het verhaal)

Jihad vs Mc World (Benjamin Barber) Heilige oorlog van moslims & Reactie tegen de globalisering

Herstructureren van de identiteit, ook de religieuze Riccardi: “samen leven”Godsdiensten moeten zich heruitvinden, herstructureren. Het geloof wordt niet meer zomaar verdergezet van ouders op kinderen. Er zijn op dit moment ongelooflijk veel bekeringen (in alle richtingen). De meeste aandacht gaat naar de bekering naar moslim (vaak radicaliserend). Veel mensen worden christen in protestantse traditie, worden orthodoxe jood (moeilijk!), worden hindoe,… anderen worden radicaal atheïst na het hebben van een gelovige achtergrond. Het gaat erom uw eigen parcours uit te stippelen in een samenleving van levensbeschouwingen.

De naties doen hetzelfde als de godsdiensten (Bv. Brexit: positioneren van een natie tegenover de globalisering, Europa een groot gevaar voor GB, overspoeld worden door vluchtelingen). Binnen elke religieuze traditie is dezelfde zoektocht bezig.Migratie leidt tot superdiversiteit veel meer aanwezig in de steden dan op het platteland

Al deze verschillende processen zijn simultaan bezig, contradictorische processen. Vele zijn veel meer zichtbaar in de steden dan op het platteland, zo is het platteland nog veel blanker dan de steden, deze multiculturaliteit loopt met een verschillende snelheid. We zien nu dat veel kinderen en jongeren op dit moment religieuzer zijn dan hun ouders (derde VS tweede/eerste generatie migranten).

Secularisatie die doorzet bij autochtonen neergang kerkgang – religiositeitVlaanderen is sterk ontkerkt, maar de helft van de kinderen wordt wel nog gedoopt.

Godsdiensten in internationale relaties

Tot voor kort werden internationale relaties tussen staten gezien in termen van (militaire en economische) macht. Bv. het boek van Henry Kissenger “diplomacy”. In dat boek moet men erg goed zoeken naar een woord over godsdienst, hij vond dit niet relevant voor maatschappelijke of internationale relaties (1994). Dit kan vandaag niet meer gezegd worden. De godsdienstige factor moet meer in rekening gebracht worden.Bv. Saoudi-Arabië: Wahhabisme Conservatieve, islamitische religie is vandaag een politieke factor van formaat.Iraanse RevolutieGeopolitieke invloed van Heilige Stoel (Vaticaan)Opkomst neoprotestantisme (Midden-Amerika, Afrika, …) Meest onderschat, nu succesverhaal en over de hele wereld in opmars, Van een handvol gelovigen in LA in Amerika tot een half miljard. Burgeroorlog in Comumbia die vorig jaar tot een einde is gekomen met een vredesakkoord dat eerst door de bevolking werd weggestemd, dit kwam door de neoprotestantse kerken die vonden dat het een strijd van goed en kwaad is waarin geen compromis kon gesloten worden. Grote invloed op politieke gebeurtenissen. Burundi heeft zich afgescheiden van het internationale straftribunaal in Den Haag want ze vinden dat enkel Afrikanen en niet Putin,… worden gestraft (racisme).Orthodoxie is een blinde vlek Evolutie orthodox Rusland, Servïë, … toont hoe belangrijk religie is gewordenOpkomst van IS, een zelfverklaard kalifaat: Zo’n opkomst in onze dagen toont hoe belangrijk de hele factor religie is geworden.

Blinde vlek in media en onder politici, academici,…Gebrek aan kennis over godsdienst komt doordat men uitgaat van een verkeerd paradigma: het seculariseringsparadigma dat godsdienst achteruit bolt. Dit komt omdat journalisten de trend van desecularisering soms gewoon niet zien. Paradigma is dat de rol van godsdienst achterhaald is omdat het haaks staat op wat leiders willen en een redelijk mens zou niet geloven. De rol van godsdienst is gedoeld te verminderen want wordt als gevaarlijk gezien en gedoemd om te clashen met de seculiere samenleving Leidt tot framing: voorbeelden zoeken in media

Vooroordeel meest over christendomVoorbeeld uit de Standaard: “marktaandeel katholiek onderwijs blijft afnemen”Framing is dat godsdienst verdwijnt in onze samenleving. Maar wat is 66 naar 64 procent? Een term als ‘afkalven’ is overdreven. De cijfers blijven relatief stabiel. Zelfde dag ander voorbeeld: “aantal katholieken blijft wereldwijd toenemen”Mainstream media nemen dit bericht niet op want past niet in paradigma, frame.

Interview Ernst van de HemelTegenvoorbeelden zijn ook aanwezigNederlander van den HemelWordt ondervraagd over de terugkeer van religie

Les 2: Denkmodellen over Geloof en Politiek

Deze les gaat meer over politieke filosofie, de rest zal meer gaan over geopolitiek van religiesDe rol van de christenen in de Westerse liberale democratie. Denkmodellen uit West-Europa (en Australië) kunnen niet toegepast worden op bv Oost-Europa of de Islamitische Wereld.

Religie en politiek: denkmodellenEr zijn drie verschillende vormen van secularisatie (J. Casanova)1. Differentiatie: scheiding tussen kerk en staat Gescheiden ontwikkeling, los van elkaar

(afhankelijkheid). Nieuwe discussie hierover dankzij de Islam (geen kerk maar geloof), bv de moskee in Brussel die door Saoedi Arabië gefinancierd wordt is moeilijk aan banden te leggen door de Belgische staat.

2. Algemene achteruitgang van politieke invloed van religie De politieke invloed van de kerk en van religie gaat in het publieke, en dus politieke, leven gaat achteruit.

3. Privatisering van religie Religie als een louter maatschappelijke privézaak, is iets voor achter de achterdeur. Zo wordt de hoofddoek in Frankrijk in publieke sfeer verboden. Dit moet in vraag gesteld worden want kan problematisch zijn. Hoewel dit toch een politieke rol heeft.

3 niveaus van politieke actie te onderscheiden1. Deelnemen aan de staatsmacht vanuit kerkelijke figuren, bisschoppen. Bisschoppen

hebben een historische rol gespeelt die een rechtstreekse deelname was aan de staat2. Inmenging in politieke machtsstrijd Fameuze uitspraken vanuit de kerk. We hebben een

traditie over deze discussie: het was volgens de Bisschop van Brugge een doodszonde voor christenen om te stemmen voor een Vlaams Nationalistisch Partij (inmenging)

3. Civil Society De kerk is gewoon een deel van het middenveld zoals een NGO, een drukkingsgroep of een groep van burgers

MethodeVerschillende denkmodellenContinuüm met 2 uitersten, en een aantal tussenvormen:

Volledige scheiding tussen kerk en staat (L) Kerk en staat hebben een rechtstreekse relatie (vallen samen) (R)

a. Scheiding van religie en politiekEr zijn landen of regimes (politiek) die godsdienst volledig verbieden Bv. Noord Korea, Eritrea,… Of zoals in de Koude Oorlog, toen Albanië volledig atheïstisch was.Het deint terug maar bestaat/heeft bestaan. Het geloof en de politieke besluitvorming of uitoefening van de macht

Evangelie Jezus: geef aan de keizer wat de keizer toekomt en geef aan god wat god toekomt

1. Civitas dei en civitas terrena Augustinus: grote kerkvader vanuit het einde van de oudheid, volgens sommigen de grootste figuur van de Christelijk Oudheid (5e eeuw), in Noord-Afrika geboren, stak de Middellandse Zee over en bekeerde zich in Milaan tot het huidige christendom. vruchtbaar denker die sprak over een TWEERIJK dat moet samenleven. Voor zijn soort denken vind je nog steeds voorbeelden tot op de dag van vandaag

o Civitas dei = het rijk van godo Civitas terrena = aardse wereld

Benedictus XVI: encycliek “deus caritas est”: De mensen moeten hun belastingen betalen zodanig dat de staat voor rechtvaardigheid kan zorgen zoals gelijke behandeling, maar ook voor de zwakkeren. De kerk zorgt voor de caritas, de naastenliefde, gelovigen die vanuit hun evangelisch geloof zich zullen inzetten voor hun zwakkere naasten. De staat moet de regels bepalen zodat iedereen Bv. onderdak heeft, gelovigen en de kerk kunnen zorgen voor eigen initiatieven door Bv. het schenken van dekens, maaltijden,… (ze vullen elkaar aan)

De kerk louter als contrastgemeenschap (Hauerwas en Milbank): We zijn zo afgeweken van het christelijke ideaal dat we ons moeten terugtrekken en laten zien dat het anders kan. We ontwikkelen een soort ideaal christelijk model dat attractief kan zijn voor anderen en zo toch mensen kan aantrekken. USA: The Benedict Option Verwijst naar het artikel over Paus Benedictus de 16de

monnikkenwereld ontwikkelde: “we moeten wachten op een nieuwe Benedictus” Kritiek: wordt de kerk daardoor geen sectaire beweging die zich terugtrekt?

Societas perfecta of Dialoog? De kerk is de perfecte gemeenschap (als ze het goed doet)? (vorige paus) Staat de kerk in dialoog met de seculiere samenleving en democratie? (paus nu)

2. Tweerijkenleer: geestelijk en wereldlijk Scheuring van de hervorming van het protestantisme die tot vandaag doorwerkt en niet geheeld isLuther: zwei Regimente (geestelijk en wereldlijk) stemde in met neerslaan boerenopstand: Had zijn kijk op de wereldse gang van zaken, het was hem niet enkel te

doen om de kerkhervorming. Had zijn idee over hoe christenen in de samenleving moeten staanGeestelijke orde: Het hart van iedere burger zou in een perfecte wereld geen wetten nodig hebben, er zou geen oorlog zijn, …(principes van naastenliefde)Maar omdat de samenleving niet zo perfect is, is het ook de taak van de wereldlijke macht om voor orde te zorgen want het ergste wat er is is chaos. Bv. christelijk prins die voor naastenliefde is, moet durven ingrijpen om de orde te bewaren.Nazi-Duitsland: Reichskirche: gehoorzaamheid aan de staat – absolute privatisering geloof:Veel nazi’s waren ook gedoopt (waren christenen), voornamelijk was dit een probleem voor de protestante kerken. Extreme beleving van privatisering van het geloof: het geloof geld voor je privé, daarbuiten kan je meedoen aan extreme wetten (daardoor is privatisering zo’n groot probleem) REICHSKIRCHE: protestantse kerk; die luthers geïnspireerd is: “wij kunnen als christen perfect beantwoorden aan deze staat” zo zou een helpende hand van Hitler thuis een goede huisvader en papa zijn. Liberale politieke filosofie: ‘method of avoidance’ limiteren deelname van religies aan publieke debat’ Religies mogen deelnemen aan het debat maar ze moeten niet te veel laten zien dat ze een gelovige inspiratie hebben, vermijd om het in die termen te doen. Als je echt wil deelnemen aan je geloof is dat oke, maar probeer dit beter wat te verbergenRawls: applicatie procedures eerder dan uitgaan van ‘common good’ Politieke filosoof uit de VS die sterk in is in het liberale politieke denken. Hij denkt na over de rol van godsdiensten in een liberale seculiere democratie. Hij gaat ervan uit dat democratie vooral uitgaat van een procedurele aanpak: er zijn wetten die goedgekeurd worden en gevolgd moeten worden. Maar er is een Common Good: christenen moeten streven naar het gemeenschappelijke goede, maar we hebben hier verschillende ideeën over. Dus scheiding tussen kerk en staat en geloof en politiek.

b. Fusie van religie en politiek

1. Theocratie theocratie de wetten van de mensen komen rechtstreeks van een goddelijke wet. Weinig mediatie tussen een religieuze imperatief en wat de wet van de mensen moet zijn.Ongemedieerd: Iran, IS, …, geen liberale vrijheden. De religieuze macht staat boven te politieke macht We kennen momenteel geen theocratieën meer (eventueel het Vaticaan uitgezonderd) in het Westen, maar we zien dit wel in de Islamitische Wereld waar de ayatollahs aan de touwtjes trekken. Zo heeft IS een gebrek aan mediatie: “dit staat in de koran en dit zegt onze traditie hierover dus zo moet het gebeuren”. Er is weinig mediatie tussen religieus imperatief en de wetten van de mensen, maar een rechtstreekse verbinding van religieuze naar politieke macht (Sharia)Gemedieerd: katholieke kerk – heimwee naar ‘christelijke prins’ (Francoregime) Hierin zijn wel gemedieerde vormen, die toch nog in die richting gaan. De vorst en het Ancien Régime (model waarin absolute macht toch gelegitimeerd wordt door godsdienstige macht) worden gedomineerd door god, de Franse Revolutie breekt hiermee. Wat je dan hebt is een soort “heimwee naar een christelijke prins”. Franco was iemand die in die traditie stond, een machtshebber, een dictator, die orde op zaken wilde stellen en de consensus had van heel wat katholieken. Dit eindigde bij het drama van de tweede wereldoorlog.Er zijn nog steeds autoritaire regimes die in deze richting gaan.

2. Rechtstreekse bisschoppelijke tussenkomst in (partij-)politieke strijd wij zijn dat niet gewoon maar in andere landen moeien bisschoppen zich rechtstreeks in politieke debatten. Politici die pro-abortus zijn maar die wel de communie mogen ontvangen (in de USA). Deze discussies leven in Vlaanderen veel minder.

3. Status confessionis (speciaal geval) Situatie van rechtstreekse inmenging van religie in politiek, maar waar zeker wat over te zeggen valt; vanuit mijn christelijk geloof kan ik niet anders dan deze politiek goedkeuren of afkeurenHet ‘ja’ aan Christus impliceert ‘neen’ aan inhumaan beleid/wetten. Situatie van rechtstreekse christelijke inmenging in de politiek Bv ‘Bekennende (beleiden) Kirche’ met Dietrich Bonhoeffer: wie het Nazi-regime aanvaardt plaatst zich ipso facto buiten de kerkgemeenschap“vanuit mijn christelijk geloof kan ik niet anders dan deze politiek goed- of afkeuren”. Wanneer men ja zegt aan christus, kan men niet ja zeggen aan een inhumaan beleid. Iemand als Bonhoeffer eindigt op het schavot want wordt gezien als een complot tegen Hitler. Zelfs de tirannenmoord is toegestaan: wij bewijzen de mensheid en god als christen een dienst als we Hitler zouden uitroeien.Ook voor Sociale Leer Kerk na zorgvuldige socio-politieke analyse

Er is niet alleen de evangelische encycliek, het idee is dat we als christen moeten bijdragen aan de samenleving, niet dat we onafhankelijk van de samenleving moeten geloven. De sociologische kennis over de samenleving moet men in rekening brengen voor het nemen van bepaalde beslissingen.

Ander voorbeeld: apartheidsregime Amerika ; aantal protestantse kerken zijn hier helemaal in meegaan; wij kunnen dit als christenen onmogelijk aanvaarden en moeten in het verzet gaan

c. De tragische held van Max Weber EXAMENMax Weber denkt na over hoe een goede politicus moet handelen en hoe zijn geloof hierin een rol moet spelen. Politiek als beroep, politiek als roemKloof tussen gezindheidsethiek (ethics of conviction) = dam tegen macchiavelisme en verantwoordelijkheidethiek (ethics of responsibility) = dam tegen gebrek aan realiteitszin: Het is goed dat een politicus wordt gedreven door morele en religieuze overwegingen. Een goede politicus oefent zijn beroep niet enkel uit voor de macht maar door morele en religieuze beweegredenen. Het is een overtuigingsethiek, gebaseerd op een religieuze of morele overtuiging die je in politieke daden moet omzetten. Wordt gezien als een dam tegen het gebrek aan realiteitszin (Machiavelli), machiavellisme staat voor het puur cynische, zonder morele overwegingen, de macht uitoefenen. ‘Politik als Beruf’Een politicus kan niet enkel door morele beweegredenen regeren want dan zou hij naïef zijn: nood aan een ethics of responsibility (verantwoordelijkheidsethiek). Men moet als machthebber durven optreden. Men kan niet enkel met religieuze overtuiging een goede politicus zijn, men moet in evenwicht zijn met verantwoordelijkheid.

Bv. Merkel, Duitse bondskanselier: durfde in 2015 een machtige beslissing nemen ivm de vluchtelingencrisis, zette de deuren open voor vluchtelingen in duitsland. Deze beslissing werd ingegeven door ethics of conviction, “ze liet haar hart spreken” (was ook wel goed voor de duitse economie). Maar de rest van europa volgde niet dus moest ze retour doen, ze sluit deals zodat bepaalde routes worden gesloten (bv

in turkije). Ze heeft haar ongelijk niet perse moeten kennen maar maakt gebruik van ethics of conviction in evenwicht met de ethics of responsbility

De mature politicus durft vanuit de dubbele ethiek zijn hand “in de spaken van het wiel van de geschiedenis steken” Durft ingrijpen ookal draait de geschiedenis voort, hij durft zijn handen vuil te maken. Ookal is die politicus door religieuze principes bewogen, toch moet hij op een bepaald punt durven optreden (eventueel gewelddadig) als de macht dat vraagt.

Bv. Obama heeft veel geweld gebruikt door drones in te zetten, maar aan de andere kant won hij ook de nobelprijs voor vrede

Politieke actie van bisschoppen zoals Romero Sommigen zijn tragische helden, die eindigen op het schavot (Bonhoeffer, More) & Niet iedereen is een tragische held, zo is er RomeroEenzame held? Kan de politicus een individu zijn dat losstaat van (politieke) bewegingen en netwerken? Hoe eenzaam is het aan de top van de macht? Eenzame held: een politicus kan onmogelijk een individu zijn en moet deelnemen aan een breder netwerk.

d. Burgerlijke religie

Rousseau ‘burgerlijke godsdienst’ (civil religion) = enige optie – puur functioneelPleit voor een functionele beleving van religie, samengevat als een pure burgerlijke geloofsbelijdenis, zonder dogma’s. religie die de sociabiliteit van de mensen ondersteunt. Zonder dit is het moeilijk volgens hem om een goede burger te zijn. Hij denkt na over andere religies die hij verwerpt:VS religie van de priesters (maar dat is een dubbele loyauteit). 1. religie van de burger Nationale aspect zo op de voorgrond brengen (maar leidt tot

chauvinisme)2. religie van de mens Wanneer de sociabiliteit niet beperkt wordt tot de eigen natie,

maar waarin elke mens ter wereld als een naaste wordt gezien (volgens Rousseau is dit onmogelijk, want geen connectie met de staat).

“Napoleon: voor elke priester heb ik tien agenten minder nodig”

Kritiek Robert Bellah:1. Ultieme loyaliteit tot god Men moet god meer gehoorzamen dan de mens, je kan niet

vragen aan een gelovige om zich zomaar in te schakelen in een nationaal kader, die zal geen dingen doen die god verbiedt.

2. Niet enkel het goede van de natie maar voor iedereen Zal ook rekening houden met het common good en zich niet enkel beperken tot de natie

3. Eerder kritische dan ondersteunende rol Vanuit het geloof moet men een kritische bevraging kunnen stellen aan de politiek en de politieke machtshebbers.

e. Publieke theologie en kritische politieke theologie

Publieke theologie: speciaal geval en ontwikkeld in de VS publieke theologie idee dat je patriotistische deugden gemeenschappelijk hebt, ethische-religieus referentiekader vereisen. De idee dat een echte natie pas gegrond kan worden wanneer er ook een gemeenschappelijk ethisch en religieus referentiekader is. In neo-conservatief (politiek) vaarwater (Novak – Neuhaus) Hele nationale geschiedenis van de Verenigde Staten zien in gelovig termen

Novak: ‘empty shrine’ Idee dat er een soort schatkist is van de waarden waarop al de rest gebaseerd is. Wat goed is voor de samenleving is niet het voorwerp van politieke machtsstrijd. Over bepaalde, vooraf gegeven dingen kan men dus niet discussiëren. Neuhaus: ‘nation under God’,’critical patriotism’ en ‘constitution grounded in Judeo-Christian values’ In de VS gaat dit vaak in de richting van het Joods-Christelijke patrimonium (Judeo-Christian values): exclusief denken waarbij men andere gelovigen hierbuiten laat vallen omdat ze een ander waardenpatroon kennen.Ambigue taal van bevrijding: verwijzingen naar de onafhankelijkheid als uittocht uit de slavernij van Egypte aankomen in land van beloften, VS als land van beloften

Kritische politieke theologie Duitse theologen als Metz, Moltmann, SölleDe rol van theologie in de samenleving tegenover theologie1. Tegen absolute privatisering (gezien ervaring Nazi-Duitsland)Gelovige mensen moeten zich durven bemoeien met het politieke debat2. Realiseren van idealen van de verlichting

Idealen van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid waaraan wij christenen kunnen bijdragen. Omarmen verlichtinsagenda, geen nostalgie voor het Ancien Régime3. eschatologisch voorbehoud – spanning ‘reeds’ – ‘nog niet’

Leren leven met de onvolmaaktheid van de dingen (eschatologisch voorbehoud, alles wat te maken heeft met het einde der tijden). Een christen mag niet alles zien in functie van de eindtijd, het is evident dat onze wereld niet volmaakt is, maar christen (binnen deze theologie) moeten streven naar een verbetering, een humanisering van de wereld. Men spreekt van melioristen, die de wereld beter willen maken. 4. Kerk als kritische gemeenschapGaat in de richting van het ideale rijk Gods, maar dit is nog niet verwezenlijkt. Christenen moeten de kerk hierin bijstaan.

Heeft bijgedragen tot ‘disestablishment of Catholicism’ De maatschappelijke status quo moest behouden worden. Was tegen radicale veranderingen en als ze er kwamen, liefst kleine veranderingen. De kerk maakt zich wat los van de nauwe band met machtshebbers maar als een kritische instantie in de samenleving staat en ijvert voor verandering.Kritische publieke theologie grotendeels gefaald, niet bij gebrek aan theoretische consistentie, maar aan dragende gemeenschap Deze denkers hadden niet veel succes en hebben op zich wel interessante theorieën, maar deze werden in de praktijk niet bij kerken of gemeenschappen gevonden. Hun echte impact op de evolutie van de samenleving was relatief klein.

Christendemocratie en bevrijdingstheologieRelatie tussen religie en politiek heeft behoefte aan mediatie (bemiddeling)Twee vormen die meer impact hadden en nog steeds hebben. Beiden staan in het midden van het continuüm, weliswaar een beetje meer aan de kant van fusie tussen religie en politiek. Maar wel met een sterke mediatie.

Bisschoppen kunnen inspiratie zijn maar nooit rechtstreekse autoriteit die zich 1 op 1 mengt in de partij

Twee modellen: christendemocratie en bevrijdingstheologie Hadden wel impact en staan in het midden van het continuüm

f. Christendemocratie harmonie

In België, voor WOI: ‘katholieke partij’. Reactie daarop van christendemocraten (Woeste-Daens)Huidige christendemocratie: CVP na WOII – later CD&VGeen confessionele partij Nieuwe partijen (CD&V), niet als een confessionele partij, maar anders dan vroegere christelijke partijen. Ideologie als ‘ideeën die noodzakelijk zijn voor sociale en politieke actie, in zoverre dat zij bemiddelende factoren zijn die tot actie leiden’Bemiddeling via sociaal personalisme (Maritain, Mounier) dachten na over de consistentie tussen individu en kerk. Een individu is altijd deel van een groter netwerk, kan niet op zichzelf staan in de maatschappij. bemiddeling via sociaal personalisme. Het individu is goed maar moet zich organiseren, intermediaire structuren zijn goed voor de maatschappij. Gelijkenissen met sociale leer van de kerk: solidariteit, subsidiariteit, samenwerking standen Subsidiariteit betekent dat je politieke beslissingen neemt op de plaats waar die genomen moeten worden (gewestelijke beslissing op gewestelijk niveau) ; dit beginsel komt rechtstreeks uit sociale leer van de kerk Samenwerking standen: werknemers, werkgevers, zelfstandigen, boeren, … allemaal eigen logica en belangen; maar in christendemocratie gaat men het middel houden en geen kant kiezen; verschillende belangengroepen in 1 partij samenbrengen; is het idee van een volkspartij

VOOR EN TEGEN

+ Christendemocratie draagt sterk bij tot sociaal gecorrigeerde markteconomie (Rijnlandmodel) en tot sociale vrede (sociaal overleg)Het christendemocratisch model heeft gelovige politici (niet allemaal) maar heeft banden met de samenlevingsvisie van de kerk, Bv. solidariteit met de zwakkeren en subsidiariteit waarbij de politieke beslissingen worden genomen waar ze het beste thuishoren, wat op gemeentelijk niveau gedaan kan worden moet met niet op een hoger niveau doen etc.

o Maakt België nog steeds relatief unieko Kerk en kerkelijk denken vindt resultaten via gemedieerde vorm

De christendemocratie is sterk geweest in de geschiedenis en heeft geleidt tot het overlegmodel van werknemers en werkgeversorganisaties (groep van 10). traditie van overleg, mediatie, tussengroepen, middenveld = dam tegen pure Liberalistische maatschappijvisie want in die visies hebben werknemers eigenlijk zeer weinig rechten De kerk en het kerkelijke denken heeft via deze gemedieerde vorm wel degelijk invloed gehad in deze samenleving.- conflict tussen de klassen werd soms onderschat. Grote sociale conflicten werden in ons land tot nu toe zo vermeden- samenwerking tot standen in ‘Volkspartij’ die leidt tot spanningen: patrionaat wil vrije markt – arbeidersbeweging neigt naar sociaal-democratie – boeren willen protectionismeMen wil ook de standen in de samenleving doen samenleven: werkgevers, werknemers (arbeiders, bedienden), zelfstandigen, boeren, …. Hebben allemaal hun eigen logica en belangen. In de christendemocratie zal men niet een kant kiezen van een van deze belangengroepen maar zal proberen deze in 1 beweging proberen samen te brengen. Men probeert in dit soort denken een gemeenschappelijk goed naar voren te brengen (common good), maar dit lukt niet altijd. Bv werkgevers willen makkelijke mensen kunnen

aannemen en ontslaan, geen belasting betalen,…. Maar dit is niet oke voor de werknemers dus er moet bemiddeld worden.

g. Bevrijdingstheologie conflictVerzoening van verschillende belangen. Christenen moeten partij kiezen, die van de zwakten, de armenGaat terug naar marxistisch denken: conflict van de klassen heeft de bevrijdingstheologie zowat overgenomen met aandacht voor armenKritische analyse van de maatschappij in termen van verdrukkingSocio-analystische, hermeneutische en praktische mediatieReflectie op ervaring en praxis van armen als subjecten van hun eigen geschiedenisGeen functionalistisch denken, maar conflictmodel Komt voort van een Marxistisch denken, een soort analyse, conflict tussen klassen, dat een bevrijding bezorgde. Er zijn bepaalde bevrijdingstheologen of priesters die ook de gewapenden verdedigden.Geen abstracte theologie, verbinding met politieke-sociale bewegingen van armen Er zijn wel degelijk tegengestelde belangen (arm-rijk, werkgever-werknemer,…) de christendemocraten moeten die van de zwaksten kiezen.Ontstaan van kerkelijke basisgemeenschappen (jaren 1970 – 1980, voornamelijk in Latijns-Amerika

ProblemenMarxisme leidde tot problemen met de kerkelijke hiërarchie (twee brieven van Joseph Ratzinger). Daardoor heeft de bevrijdingstheologie aan invloed verloren. Neo-conservatief actieprogramma tegen bevrijdingstheorie (Novak)Conservatieve benoemingspolitiekTegenbewegingen: Neo-protestantse bewegingen actief vanuit VS gesteund om basiskerken te bestrijden * fameuze sekten bijvoorbeeld in Latijns-Amerika

Kritiek van H. Kuitert (minder belangrijk)Alles is politiek maar politiek is niet allesTheologie staat of valt niet met zijn politieke relevantie - Theologie mag zich niet laten aanpraten dat betekenis van geloof staat of valt met zijn politieke relevantie.Een goede politieke theologie kan niet zonder sociale wetenschappenEr is een belangrijk onderscheid tussen dat als men zich politiek engageert vanuit de kerk of als (eventueel evangelisch bewogen) burger.

ConclusiesEr is geen uniform model voor de houding tussen politiek denken en religie. Religie is niet iets privé.We moeten kritisch zijn over de verschillende aannames die gemaakt wordenDe plaats van de kerk is bij voorkeur de burgerlijke maatschappij. Gelovigen kunnen wel degelijk deelnemen aan het politieke debat, maar soms is rechtstreekse interventie in de politieke strijd noodzakelijk (situaties van geweld, onderdrukking, onrechtvaardigheid, …).De kerk kan wel degelijk deelnemen aan het publieke debat, maar soms is ook rechtstreeks interventie in politieke strijd noodzakelijk (bv holocaust / apartheid) Maar: is de Civil society wel een ruimte van vrijheid?

Dit is vandaag moeilijker (bv in welke mate moet Europa zich openstellen voor vluchtelingen, bv in welke mate kunnen Europese burgers samenleven met vluchtelingen, wanneer is iets onaanvaardbaar?).

Kolonisering van de leefwereld door de economie (Habermas). We hebben humanismes nodig, of deze nu religieus zijn of seculier.Er is in het westen geen plaats meer voor een religieus of godsdienstig establishment dat direct in politieke aangelegenheden tussenkomt

o Het zou niet gebruikelijk zijn en niet geapprecieerd wordeno bv christenen kiezen op welke partij ze stemmen, niet perse op CD&Vo maar kritische bevragingen organiseren zou wel mogelijk zijn

Godsdiensten moeten zich verzetten tegen ideologisch misbruik - Dam vormen tegen ideologische positiesGodsdiensten kunnen geen buitenstaanderspositie innemen. Benedict OptionConflicten zijn onvermijdelijk Harmoniemodel is mooi, maar af en toe stuit het ook op zijn limiet: politiek heeft gewoon in eerste instantie te maken met keuzes maken wat leidt tot conflictenBelang van aandacht voor uitgeslotenen en hun bewegingenvorming van politieke leiders in bewegingen

Les 3: Geopolitiek van de Relgies: orthodoxie

I. Ecclesia Indivisa – Onverdeelde Kerk (tot 1054)

Drie eeuwen lang ontwikkelt het christendom zich in de Romeinse wereld, binnen en buiten het jodendom, met periodes van overheidsvervolgingen en grotere tolerantieHet christendom ontstaat in het jaar 0 en ontwikkelt zich in de stedenHet christendom ontwikkelt zich binnen het jodendom (want ouders van Jezus zijn Jood), maar ook buiten het jodendom Romeinse rijk reageert verschillend op christendomChristendom ontwikkelt zich NIET met steun van staat (Romeinse staat); ze gaan eigenlijk tegen de staat in

Keizer Constantijn de Grote (272-337) zorgt voor de omslag313: Edict Milaan: van godsdienstvrijheid tot staatsgodsdienst christendom vormt zich om tot staatsgodsdienst en ontwikkelt zich WEL met de steun van de staat Grotere verstrengelingen tussen christendom en Romeinse politiek325: Concilie van Nicea – Keizer bemoeit zich met theologie Concilie is vergadering van bisschoppen; hoogste orgaan van beslissingen in het christendom. Keizer roept het concilie bij elkaar; er waren teveel verschillende geloofsbelijdenissen; hij wou er 1 en dat werd de geloofsbelijdenis van Nicea; staat bemoeit zich met religie 330: stichting van Constantinopel Constantijn sticht eigen hoofdstad; stad van Constantijn

476: Val van Rome – einde West-Romeinse rijk –nieuwe synthese onder de FrankenZal in de loop van 8e eeuw een nieuwe betekenis krijgen

‘Byzantium’ – Oost-Romeinse rijk loopt door tot 14531000 jaar langer dan West-Romeinse rijk Accent van het christendom lag dus in het Oosten

Vanaf moderniteit komt er een einde aan het Constantijnse Rijk Romeinse Rijk – Verdeling Oost en West

Westelijke rijk; hoofdstad Rome (roze) Oostelijke rijk; hoofdstad Constantinopel

(oranje)

Latijns-Byzantijnse verdeling Oranje: katholieke kerk Blauw: orthodoxe kerk

Byzantijnse Rijk op zijn grootst

ByzantiumVijf historische patriarchaten: Rome – Constantinopel – Antiochië – Alexandrië – Jeruzalem5 hoofdzetels van het christendom: bestaan nog steeds!Rome is het enige dat in West-Romeinse rijk ligt; Rome had ereprimaat omdat het de historische hoofdstad was; met tweedeling valt Rome eigenlijk buiten beschouwing en krijg je aan Oosterse kant een andere dynamiekConstantinopel Ereprimaatschap in orthodoxe wereld Oost-Romeinse rijk zal leiden tot Byzantijnse rijk Patriarch: ‘Aartsbisschop van Constantinopel, het Nieuwe Rome, Oecumenisch Patriarch’Constantinopel nieuwe hoofdstad van het christendom want het Westen leek verloren dus kreeg Oosten het ereprimaatEreprimaatschap ‘Primus inter pares’ Eerste onder zijn gelijken 622: Hidjra – begin van islamitische jaartelling en expansie Opkomst van nieuwe groep in woestijn van Arabië, uittocht van Mohammed van Mekka naar Medina en ontstaan van de Islam988: Doop van Vladimir, keizer, in Kiev Het begin van de Russische orthodoxie; Moskou dat orthodox wordt, Vladimir is prins. Dit is al halverwege de geschiedenis van het christendom 1054: Breuk Oost en West – wederzijdse excommunicatie Definitieve breuk tussen orthodoxe wereld en Rooms-katholieke wereld. Heel veel onbegrip tot gevolg; tot op vandaag veel problemen; excommunicatie is wel opgegeven, maar onbegrip is er nog steeds, want de eenheid is nog steeds niet hersteld! 1453: Val van Constantinopel overheerst door de moslims

II. Moskou, Derde RomeEnige gebied dat buiten het Byzantijnse/ Ottomaanse rijk viel (Islamitische rijk)Moskou ontwikkelt zich als derde RomeMoskou ziet zichzelf als de historische voortzetting van het christendom, maar ontbreekt aan vrijheid!

Moskou, Derde RomeTwee zielen van de orthodoxie: Constantinopel en MoskouNa val van Constantinopel in 1453 ‘het Tweede Rome’, ziet Moskou zich als het ‘Derde Rome’Nauwe band met tsarendom – expansiedrift – Vanaf 1700 Peter de Grote – onderwerping van de kerkDroom: herovering Constantinopel – expansie in Zwarte Zee Vanuit Moskou wordt blik hele tijd gericht op Constantinopel; ze willen dat veroveren 19e eeuw: Dostojevski ea: ‘heilige missie van Rusland’ – “theofore natie = goddragende natie” – westersgezinden vs slavofielen Er waren mensen die naar het Westen opkeken,kijken met bewondering naar Westen technologische voorsprong & dominantie van de wereld <-> slavofielen; wij moeten ons helemaal niet spiegelen aan dat decadente Westen; wij Russen zijn voorzetters van echte christendom; Rusland wordt voorgezet als echte natieWOI - aanval op Constantinopel – schok tegen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije Ook Rusland zal een heel bloederige oorlog kennen in WOI. Band met tsarendom maakt kerk sterk, maar ook onderdruk zetten. Rusland is heilige grond van het christendom (slavofiele strekking)

Sovjetunie Russische revolutie Feb 1917 - Val van het tsarendom - Patriarchaat hersteld Moment van bevrijding voor Russische orthodoxe kerk. Verdeel en heers situatie voor keizer/tsaar wanneer patriarchaat wordt afgezet, maar wordt later terug in ere hersteld consilie samenroepenOkt 1917 - Communistische revolutie Door Lenin uitgelokt, maar heel snel neemt Stalin de macht ook over. Ramp voor Rusland! Oktoberrevolutie Zware vervolgingen onder Sovjetunie “De nacht zal lang en zwaar zijn” (patriarch Tichon) 1922: meer dan 8000 priesters en monniken gedood. Solovki-eilanden 1939: 4 bisschoppen in vrijheid (272 vermoord of gevangen). Slechts enkele honderden priesters en enkele honderden kerken in 1914. Solovki-eilanden waren symbool van vervolging van de kerk; hier werden bisschoppen naartoe verbannen: “het Auschwitz”!Vorm van verzoening in WOII wanneer Rusland in gevaar is Verzoening tussen Stalin en patriarch omdat Rusland in gevaar is door inval van Hitler ; niet-aanvalspact met Rusland normaal, maar heel snel in de oorlog besluit hij toch de oorlog te verklaren aan Rusland en probeert hij toch Rusland te veroveren Na 1945: 73 bisdommen; 20.000 kerken; 30.000 priesters Herleving van het Christendom Sovjetexpansie als geseculariseerde vorm van Russische ziel – heilsmissie - Vredesboodschap in kader van Sovjetunie Rusland wordt gezien als heilbrengende natie in de geschiedenis

Revival Russische kerk (1991-heden)1991 einde van Sovjet-Unie Einde aan koude oorlog met Gorbatsjov. Eigenlijk is geschiedenis van Rusland een ongelofelijke revival van 1991 tot op de dag van vandaag; religieus succesverhaal Herstel van Kerk onder Jeltsin (1991-1999) Herstel van de kerk ging bliksemsnel. Kloosters worden heropgebouwdBand met Vladimir Poetin vanaf 2000 – ‘Rusland weer groot maken’ – strijdbaar christendom Poetin komt aan de macht op eigenlijk een onverwachte manier 2009 Kirill volgt Aleksej II op als patriarch Kremlin en Patriarchaat beschouwen Rusland als heilige grond voor orthodoxie (erkende religies in Rusland: Russische-orthodoxie, Lutheranisme in Estland, Jodendom en Islam). Andere niet-erkende religies worden geweerd. Vooral tegen Poolse expansiedrang (katholieken) en tegen uniaten Andere religies worden geweerd. Uniaten zijn byzantijns van oorsprong en van theologie, van liturgie, maar die toch in de loop van de tijd aansluiting hebben gevonden bij Rome, ze keerden terug naar Rome ; men ziet het als een soort paard van Troje; want het is een naald door het oog voor de Russische orthodoxe patriarchen ; ze willen de pausen ook niet ontmoeten

Patriarch Kirill en ‘tsaar’ PoetinDie 2 vinden elkaar in die droom van Rusland weer groot te makenPoetin ziet het politiek en militair heel groots en wil alle Russen weer herenigen, maar hij heeft hier een sterk christendom voor nodig Christendom wilt hier aan meewerken => nauwe band tussen religie en staat is terug

III. Constantinopel – Oecumenisch patriarchaat

Patriarchaat in het Ottomaanse Rijk1453: val van Constantinopel – bloedig, maar Ottomaanse rijk is toleranter tegenover christenen en andere minderheden dan bv het Spanje na de val van Granada 1492 (Moren en Joden uitgedreven door katholieke koningen – opgevangen door Sultan) 1492: spaanse koningen voleindigen de herovering van … Istanbul vangt ze op Ottomaanse rijk was dus eigenlijk tolerant ook tov christendom ‘Dhimmi’, tweederangsburgers, betalen belasting (‘jizhja’) Christenen waren tweederangsburgers; konden geen grote carrière maken in amtenarij en werden niet toegelaten tot leger, maar konden wel godsdienst blijven behouden (belasting betalen) Systeem van ‘Millet’: zelfbestuur voor religieuze-culturele minderheden op religieus vlak, maar ook op sommige terreinen van het burgerlijk leven (familierecht, rechtspraak,…) Ottomaanse rijk gaf hierdoor heel wat autonomie aan religieuze minderheden Vanaf 1454 biedt de Sultan de Patriarch van Constantinopel de leiding aan over de orthodoxe Millet (Rum) Rum is eigenlijk Rome/romeinen voor Islamitische geest, maar het verwijst naar Griekse-orthodox

Huidige patriarch Bartholomeos I

Paradox: Patriarchaat gedijt onder TurkenIstanbul: cosmopolitische, imperiale hoofdstad van een Wereldrijk heel veel invloeden, veel vormen van Millet; (Grieken, Armeniërs, joden, Serviërs, …) - ‘Sublieme Poort’ (Sultan + Grootvizier) hoofd van Sultan, wereldlijke macht vergaan – waarin Oecumenisch Patriarchaat kan gedijen Patriarchaat bestaat nog in Istanbul, er zijn nog sporen van; er zijn nog kerkenToppunt in 17e – 18e eeuw: van Kreta – tot Donau – tot Dalmatië tot aan de grens met Perzië Het was een groot rijk <-> Russische 18e eeuw: Peter De Grote had Russisch-orthodoxe kerk zo goed als onderworpen. Paradox: Tweede Rome overklast Derde Rome; situatie voor Patriarchaat haast ‘beter’

onder Ottomanen dan onder Byzantijnen

Millet in 16e eeuwGroen waren grootste en belangrijkste, maar er waren ook andere. Grote vormen van zelfbestuur Zal wel vernietigd worden in WOI Aanzienlijk groot deel eigenlijk waar christenen in Ottomaans rijk autonomie hadden Vorm van interreligieus samenleven

19e eeuw: nationalisme en etniciseringOttomaans rijk komt aan zijn einde door het nationalismeVanaf 19e eeuw: ‘territorialisering’ – verschuiving van supra-etnisch cultureel-religieus idee naar ‘etnisch’ concept Eigen volk met eigen godsdienst heeft best ook een eigen staat. Moderne ‘natievorming’ en ‘nationalisme’ hollen macht Sublieme Poort én Patriarchaat uit Nationaal idee: verschuiving in ideeën geschiedenis heeft de macht van het patriarchaat uitgeholdGrieken: afscheidingsstrijd, 1821-1832 Vlak voor Belgische onafhankelijkheid. Ook in het Westen dacht men dat men de Grieken moest gaan steunen. Griekse opstand1821: Patriarch Gregorius V opgehangen aan poort van Fanar, was tegen nationalisme en voor het supranationalisme, teken je onder de Turken, dan wordt je verhangen. Sultan stuurt groepen naar patriarchaat en laat patriach ophangen. Patriarch had rechten en respect als hoofd van de millet, maar dat moest passen in passie van het rijk en hier niet tegenin gaan, maar dat is dus wat de patriarch heeft gedaan.Verlies van jurisdictie over Peloponesos – Attisch gebied Macht van patriarchaat begint af te kalven. Wordt onafhankelijk en ook kerkelijk onafhankelijk Grieks-orthodox? Dubbele zin: etnisch-Helleens-nationalistisch vs Griekstalig – Byzantijns – supra-nationaal. Enerzijds etnisch idee & Anderzijds cultuur (leeft nog tot op de dag van vandaag); Byzantijns biedt weerstand aan nationalistisch idee. 2 vormen van Grieks-orthodox idee die vandaag de dag nog clashen!

Filetisme en geboorte Autocefale kerkenMet onafhankelijkheidsstreven natiestaten in verzwakte Ottomaanse rijk, gaat autonomiestreven orthodoxe kerken gepaard. (eenheid/band tussen kerk en staat)Filetisme = ongezonde liefde voor het eigen vaderland binnen de kerkAutocefaal = je bent je eigen hoofd, soort autonomie

Patriarchaat veroordeelt ‘filetisme’ (kerkelijk nationalisme), maar moet uiteindelijk pragmatisch zijn om ‘primaatschap’ te redden1850: Griekse autocefale kerk erkend weigeren tot nu toe eigen patriarchaat1878: Servische kerk1885: Roemeense kerk1937: Albanese kerk1945: Bulgaarse kerkAutonomie zet zich ook voort in 20e eeuw Patriarchaat was eigenlijk tegen het filetisme, maar verleent dus uiteindelijk autocefalie aan kerken Kerken erkennen dus wel primaatschap van Constantinopel, maar met zeer weinig reële macht in kerk

Oecumenisch patriarchaat in Modern Turkije1918: WOI betekent einde van Ottomaanse Rijk‘Grote Idee’ (Elefterios Venizelos) mislukt definitief in 1922 Griekse nationalisten willen hun groot idee verwezenlijken. Oorlog om Turkije Grieks te maken, maar dat idee mislukt schromelijkVrede van Lausanne: etnische uitwisseling van bevolking: 1,2 miljoen Grieken verlaten Turkije; 400.000 moslims verlaten Etnische uitwisseling tussen volken bezegelen. Verplicht om Turkije te verlaten, terwijl er ook heel wat Turken waren die in Griekenland woonde, je krijgt dus echt een etnische opdeling via nationale lijnen Etnisch Turkije van Atatürk: omknelling – sluiten seminarie Halki (eiland) – patriarch moet Turkse nationaliteit hebben – verbod om kerken te bouwen of te restaureren – druk op patriarchaat om Turkije te verlaten Turkije van Atatürk; nationalistisch. Seminarie verplicht moeten sluiten; onmogelijk om Griekse orthodoxe priesters op te leiden in Turkije tot op de dag van vandaag. Aanhoudende druk op priesters om Turkije te verlaten

Rol van Oecumenisch Patriarchaat na 1922Vijf problemen: 1. Verloren jurisdictie door proces van nationalisering/autocefalie Wel het ereprimaat,

maar toch wel verlies van reële macht.2. Verlies Griekse bevolking in Turkije3. Turkse druk die een nationaal-Turkse kerk wil4. Sterkte Griekse kerk (Athene) en na 1991 Russische kerk Sterkte van rivaliserende

orthodoxe kerken, een binnenkerkelijk probleem5. Typische verdelingen tussen Grieks orthodoxenWat rest er nog? Alleen glorieus verleden? Wat blijft over van Oecumenisch patriarchaat? Is dat een geschiedenis die gedaan is? Dat zou kunnen, maar zou heel jammer zijn.Diaspora! Athos! Nieuwe rol? Zit eigenlijk op 3 plekken 1. Diaspora: Griekse orthodoxe gemeenschap is eigenlijk naar overal in de wereld getrokken

(ook naar Brussel, Parijs, Amerika, …); vanuit Westerse diaspora grote steun bieden aan patriarchaat; oecumenisch patriarchaat blijft steun bieden aan kerken

2. Athos: plek die verboden is voor vrouwen, athos blijft afhangen van oecumenisch patriarchaat, belangrijke plek voor orthodoxie; bijzondere conservatieve monniken in het klooster, je hebt er ook een zeer verdraagzame patriarchie ten aanzien van christenen, maar ook andersom

Hebben nu elks eigen patriarchaat; onafhankelijk

3. Nieuwe rol: ecologie als vandaag een groot mondiaal probleem; orthodoxie heeft manier hoe die omgaat met natuur etc., veel meer symbiose met natuur; aandacht voor sterren etc.; patriarchie wordt vergezeld van huisdieren etc.; groene patriarch als strijd tegen opwarming van de aarde

Athenagoras en Paulus VI (4/1/1964)Patriarch onmiddellijk na WOII, Heel groot figuur Opgegroeid in Balkan onder de Ottomanen; hoe harmonisch deze 2 godsdiensten kunnen samenleven. De man die ontmoeting is aangegaan met de paus; 1964; ontmoeting in Jeruzalem; historische scheiding tussen Oosten en Westen werd verbeterd; excommunicatie werd stopgezet; pogingen tot hereniging, interkerkelijke contacten etc.

Patriarch Bartholomeos I (1991-heden)Christelijke verdeling meer en meer proberen overwinnen; ze doen er pogingen toeVoorheen: medewerker van patriarch AthenagorasSteun aan toetreding Turkije tot Europese Unie Universele thema’s: ecologie en ‘Groene Patriarch’ Oecumene: sterke band met paus Franciscus (mee op bezoek in Heilig Land, recentelijk in Assisi, …Panorthodox Concilie in juni 2016 op Kreta Oude droom om alle orthodoxe leiders samen te brengen in concilie om eens te overleggen over kwesties; op het laatste moment hebben Russen besloten om niet te komen en ook de kerken die zij controleren mochten niet aanwezig zijn dus zo panorthodox was het nu ook weer niet helemaal

Relatie Moskou - ConstantinopelPrimaatschap over 300 miljoen orthodoxen Heeft Constantinopel tot op vandaag nog steedsMacht van ROC Russisch orthodox Church (145 miljoen Russen; politiek; economisch; 200 bisdommen; 30,000 priesters) tov zwak ContantinopelWie heeft jurisdictie? (kwestie Estland 1996; Oekraïne) Wie heeft waarover iets te zeggen. Russisch orthodoxie claimt een aantal kerken waar zij het zeggenschap over hebben Patriarch van Constantinopel is geen ‘paus’ over orthodoxie Grote aversie tegenover dat idee van paus. Russisch orthodoxen zijn bijzonder negatief over alles Westers en tegenover Rome Relatie Moskou – Rome onder druk door vermeend katholiek proselitisme (bekeringsijver) Relatie bestaat nog steeds (conflict), Rusland is eigenlijk ook christelijk, maar niet katholiek. Rome heeft plannen gehad om Rusland te herkatholiektiseren, maar die droom is de laatste jaren opgeborgen Panorthodox Concilie op Kreta, juni 2016, geboycot door Moskou

Het martelaarschap van de oosterse christenenDramatische situatie voor christenen in Syrië, Irak en elders sinds de burgeroorlogen, brengt christelijke leiders nader bij elkaar Christenen zitten tussen hamer en aambeeld. Het feit dat er zoveel christenen zijn op die plaatsen, laat zijn dat Islam toch ook vaak tolerant is

geweest tov deze religie. Islam heeft hier toch een historische partner, vis-à-vis. Hele religieuze dynamiek dreigt weg te vallen Historische ontmoeting Patriarch van Moskou Kirill en paus Franciscus op Cuba, op 12 februari 2016 ‘Oecumene van het martelaarschap’In de school van het lijden vinden orthodoxen en katholieken de moed om hun eeuwenlange conflicten te overwinnen

Paus Franciscus en Patriarch Kirill Ontmoeting op Cuba Waarom heeft patriarch het toch gedaan/toegestemd? Heeft alles te maken met martelaarschap van Oosterse Christendom

LES 4: Geopolitiek van de Religies: katholicismeGeopolitiek van de katholieke kerk: rol van de Heilige Stoel (Vaticaan)

Paus Franciscus in Myanmar/Bangladesh Birma/ Myanmar is boedhistisch land: laatste jaren voorzichtige democratisering aan de gang. Myanmar gekend om crisis van bevolking; Rohingya bevolking heeft geen burgerrechten, worden verjaagd vanuit Myanmar (= etnische zuivering genocide?) & zoeken beter leven in Bangladesh. Reis van paus naar die 2 landen is niet evident. Er zijn niet veel katholieken in die landen.Bijzonder statuut van Kerkleider – Staatsleider Heilige StoelRK Kerk grootste en oudste organisatie ter wereld, bijzonder Statuut VaticaanMyanmar vooral boeddhistisch, Bangladesh islamitisch – kleine katholieke kerkenFranciscus’ voorkeur voor landen bezoeken gaat naar “periferie” niet in het centrum, graag ook naar kleinere landenRohingya-kwestie – vluchtelingen – genocide – akkoord over terugkeer? je mag wel spreken over BegalaSpreekt Paus “R” woord uit? op eieren lopen, een moeilijk bezoekAung San Suu-Kyi, Nobelprijs, minister van Buitenlandse Zaken zijn missie beperkt zich niet tot katholicismeKan een katholieke paus die in het westen komt hier een verzoenende rol spelen?Grote macht is China (grote rol, grote economische interesses in Bangladesh en Myanmar) interessant politiek gegeven, wordt het aanvaard?

Rome: ontwikkelingRome: Petrus en Paulus – primaatschap onder patriarchaten Rome hoofdstad romeinse rijk Plek waar Petrus als eerste paus en Paulus als eerste verkondiger beide naar toe getrokken zijn. Oude kerk: 5 patriarchaten: Rome, Constantinopel, Jeruzalem, Antiochië en Alexandrië maar Rome primaatschap, was belangrijkste patriarchaatNa val van Romeinse Rijk in de 5e eeuw, belangrijke bisschoppen van Rome zoals Gregorius I De Grote (590 – 604) Vanaf 5de eeuw: West-Romeinse rijk. Als er chaos is, zijn het de bisschoppen die politieke, burgerlijke verantwoordelijkheid opnemen. De rol van de bisschoppen in Rome gaat dus buiten het strikt kerkelijkeDonatio Pepini (Geschenk van Pepijn) ontstaan van Kerkelijke Staat (door Frankische koningen) – (west-christelijkheid gered door rol van Pausen &) de alliantie Rome en de Franken (Karel De Grote, keizer in 800) cruciaal voor toekomst pausdom

Pausen regeren over Rome en Midden-Italië. Spelen hun rol in de Europese politiek. Diplomaat netwerk Paus was ook een wereldlijke prins diplomatiek netwerk Hij had een lokale politieke verankering en een internationale uitstraling! (paus één van de oudste diplomatieke netwerken die ontstaan) Rol van kerk strekt uit in heel centraal Italië ontstaan kerkelijke staten, Italië was een lappendeken: invloed van verschillende politieke geschiedenissen, centrum lag onder politieke rol van pausdom. Paus was dus ook een seculiere prins die een diplomatiek netwerk kon opbouwen want hij kende overal wel iemandPaus naast Keizer – pausdom versterkt ten opzichte van lokale kerken Zowel lokale als internationale uitstraling. Paus ontwikkelt zich naast de keizer, niet onder de keizer (paus kroont de keizer, in byzantijnse/oosterse rijk was het andersom). Benoeming van bisschop; wie mag dat doen? Uiteindelijk is de strijd gewonnen door het pausdom: paus mag bijna alle bisschoppen van de wereld benoemen; hij beslist wie aan het hoofd komt van kerken, maar er zijn een paar uitzondering (zie Zwitserland); dit was niet zo evident, want lange tijd heeft de keizer dit ook mogen doen, maar nu heeft de paus dus het privilége eroverGeeft (Westers) pausdom unieke positie ten opzichte van Oosterse kerken Op moment dat Karel de Grote keizer wordt in Aachen (800) paus kroont de keizer terwijl in de oosterse byzantijnse kant was het andersom! Patriarch ging daar languit op de grond liggen voor de keizer

Kerkelijke StatenPaarse stuk stond onder controle van de pausHele oude Europa wordt hersteld na Franse revolutie

Ondanks crisissen overleeft pausdomComplexe geschiedenis met heel wat dieptepunten maar het pausdom overleeft en komt er zelfs versterkt uit.1054: Oosters schisma: scheiding met orthodoxie Grote splitsing tussen oost en west1378 – 1417: Westers Schisma (Avignon) Er was altijd een paus in Avignon, en 1 in Rome. Later zelf 1 paus extra die de 2 moest verzoenen. 1517: Begin hervorming Maarten Luther (reformatie) – eenheid van westerse christenheid gaat verloren – reactie is contrareformatie met Concilie van Trente (1545 – 1563) Luther had kritiek op de aflaten die priesters verkochten om zonden te verlichten toelating in heilige paradijs. Er was enorme handel in aflaten waardoor Luther een protestbeweging begint. De kerk schaft niet graag af wat geweest is dus de aflaat bestaat nu nog maar in een minder cruciale vorm. Luther wilde een hervorming van katholieke kerk, maar daar entte zich ook bepaalde politieke kwesties aan. Eenheid gaat aan de Westerse kant verloren katholieke kerk vs protestantenZeer bloedige godsdienstoorlog die eindigt in 1648 met Vrede van westfalenUit die breuk zijn ook mooie dingen voorgekomen: de katholieken gaven protestanten op vele vlakken gelijk. Kerk terug serieuzer maken bisschoppen werden beter opgeleid ontstaan seminarie; Bisschoppen moesten verblijven in het bisschop etc.Napoléon: « Le denier pape est mort ! » (Pius VI – 1799) Franse Revolutie. Andere crisis ten tijde van Napoleon! De troepen van Napoleon veroveren Europa snel, dragen idee van Franse Revolutie uit. Rome wordt door die revolutie bedreigd. Paus Pius VI in gevangenschap als een slaaf en sterft in de gevangenis ‘’le dernier pape est mort!’’ (1799)

Kaderde perfect in de visie van de Franse Revolutie. Napoleon wou een tabula rasa maken met heel de christelijke traditie (christelijke kalender afschaffen). Maar uiteindelijk ziet Napoleon belang bij consolidatie van de macht. Hij sluit een modus viventie met de kerk (heeft christelijke krachten nodig in zijn recht) Na Waterloo –> restoratie beweging, heel oude Europa wordt hersteld en dan zou Napoleon gezegd hebben: ‘qui mange du pape est meurt’ Kerkelijke visie hersteld.

Verlies van wereldlijke macht (de paus) (1970)Paus Pius XI (1846 – 1878): streed tegen moderne democratie en liberale vrijheden (Syllabus Errorum 1864) Paus Pius 9de, die meer dan 30 jaar lang paus is geweest, had de taak om samen met andere conservatieve krachten te strijden tegen al die moderne ideeën die ingang begonnen vinden na de Franse Revolutie. Zeker met al zijn ideeën van vrijheden (vrijheid van mening, vrijheid van godsdienst etc.) Syllabus Errorum: kerk veroordeelt heel wat dingen die te maken hebben met moderne ontwikkelingen; en lijst van 80 opvattingen en principes die de Katholieke Kerk ten dele reeds eerder als dwalingen veroordeeld hadStrijd tegen eenmakingsproces Italië Paus wilde 1 natie maken van Italië, wat vandaag de dag dus ook gelukt blijkt te zijn1860: verlies Kerkelijke Staat behalve Rome Pausdom is te zwak om Rome zelf te verenigen, maar was wel sterk genoeg om het tegen te houden. 1970: Rome bezet (Eerste Vaticaans Concilie stopgezet – Pauselijke Onfeilbaarheid afgekondigd Concilie is het hoogste gezagsorgaan binnen de kerk. Uiteindelijk verliest pausdom strijd tegen de eenmaking van Italië (eerst in 1860), toen de staat verloren werd tegen Italiaanse troepen buiten Rome zelf, maar in 1870 wordt Rome bezet. Door het verlies en strijd tegen Duitsland kon Frankrijk niet langer Rome verdedigen en werd Rome onder de voet genomen. In 1870 was net een Concilie bezig in Rome (vergadering tussen hoogste spirituele machten) bijzonder gebeuren want van maar 3 keer over honderden jaren plaats. Dogma wordt afgekondigd over pauselijke onfeilbaarheid: betekent niet dat de paus geen fouten kan maken of zonder zorgen zou zijn, maar het gaat erover dat in heel bijzondere omstandigheden of wanneer dat de paus ook uitdrukkelijk ook praat vanuit zijn ambt hij niet kan worden afgedwongen. 1 keer gebeurd: in 1948 heeft de paus Pius zijn onfeilbaarheid gebruikt!Gelijktijdige beweging: naarmate wereldlijke macht paus afkalfde, steeg zijn kerkelijke macht en spiritueel aanzien Interessant: op het moment dat de paus eigenlijk heel verzwakt is politiek, kondigt men zijn spiritueel aura ten top!‘gevangene in Vaticaan’ – begin Romeinse kwestie (1871 – 1929) Wat doen we nu met dat pausdom en stad Rome? 50 jarige kwestie. Paus zelf: ik ben gevangen in het Vaticaan zolang er geen oplossing. Ze wilden een autonoom statuut. Wilden niet eindigen onder de wereldlijke macht zoals in het oosten. De paus hield voet bij stuk om een onafhankelijk statuut te krijgen.Verdrag van Lateranen (1929) geeft Vaticaan soevereiniteit Mussolini zegt in 1929: we gaan het probleem oplossen en we geven u een stuk soevereiniteit binnen Rome (Verdrag van Lateranen) stukje Rome dat niet afhangt van ItaliëHeilige Stoel wordt originele ‘internationale’ op wereldtoneel Het is die status dat de heilige stoel een originele en internationale kracht geeft (supranationaal, anders dan de staten en boven de staten)

Johannes XXlll en Tweede Vaticaanse Concilie voor Franciscus was er Benedictus de 16e

Johannes XXIII (1958 – 1963) en Vaticanum II ‘de goede paus’ (Il papa buono)Atypisch parcours van Angelo Roncalli (1881 – 1963) Wereldwijde sympathie: Rondborstig, een babbelaar, Pius 12de zijn voorganger en heel hiërarchisch teruggetrokkenTweederangs-diplomaat in Oost (Bulgarije, Istanbul) en West (Frankrijk) ademt door 2 longen van Oost en West Hij leert Oosten kennen en heeft oog voor situatie joden in Istanbul. In WO II neemt hij diplomaten in bescherming. Na WO II wordt hij benoemt tot Nuncius (gezant van de paus) in Parijs. Hij maakt kennis met secularisatie hij ademt nu door 2 longen (oost en west) en streeft naar authenticiteit. In 1958 wordt hij tot paus verkozen en wil vernieuwing2de Vaticaanse ConcilieLiturgische hervorming – bisschoppelijke collegialiteit – leken lezen zelf de Bijbel1. Liturgische hervorming: eerst uitsluiten Latijn, rug naar volk en op zichzelf overgegeven

gemeenschap viert samen liturgie, toegankelijker voor het volk2. Bisschoppelijke collegialiteit: Vaticaanse Concilie gaat in tegen de hiërarchische ladder

(driehoek: volk, priesters & bisschoppen, paus), iedereen gelijk, we zijn allemaal volk van God. Geen waarden-oordeel. Synodaliteit: bisschoppen nemen niet alleen orders van de paus, maar ook met elkaar overleggen. (=byzantijnse kerk model)

3. De gedoopten werden ook aangespoord om de Bijbel te lezen: omgekeerde beweging willen inzetten door de leken aan te moedigen om de Bijbel te lezen. Paus Franciscus vraagt bv om tijdens de advent op zondag te doen.

Oecumenische en interreligieuze dialoog Collectief aanvoelen: de wereld is vijandig en de kerk heeft waarheid. Oecumenische dialoog is stap 1 eenheid hervinden in christelijke broeders, streven naar een wereldwijde religieuze eenheid Stap 2 kijken naar tradities die niet christelijk zijn en wegen naar dialoog vinden (interreligieuze dialoog). We moeten in dialoog gaan met andere christenen (ketters,…), samen op weg gaan, in dialoog eenheid herstellen en vinden in broederlijke relaties. Niet alleen kijken naar christelijken maar ook naar de anderen en hier het goede in vinden (nostra aetate). Het is maar door het trauma van de Holocaust dat men tot inzicht komt! In de katholieke kerk was er een bewustzijn dat ze anti-joods beleid hebben mee in stand gehouden. Ze geven hun fout toe door te zeggen dat ze heel veel gemeenschappelijk hebben.Met sympathie naar de eigen tijd kijken Nadruk op armen en gerechtigheid, Liefde voor de armen. Kant van rijken kiezen vroeger, maar nu doet de kerk oefening van zelfreflectie en ze beseffen dat ze meer de armen centraal moeten zetten.Kerk ziet zichzelf als ‘dienares van de eenheid van de menselijke familie’ – vredesrol. Katholieke kerk als grote supranationale organisatie vormt al een soort eenheid, en wil die eenheid ten dienste stellen van de eenheid van de mensen. De kerk gelooft dat ze een heilsrol te spelen heeft voor de redding van een hele natie; paus ziet zich als een dienaar voor de eenheid van de mensen Vooral ‘Pacem in Terris’ (1963) Vrede op aardeRol in de Cuba-crisis – ontmoeting Ajubai, schoonzoon van Kroesjtsjov Johannes had oproep geschreven naar leiders van die landen om de vrede te bewaren en de mensheid niet aan de rand van de afgrond te brengen. Brief werd gepubliceerd in New York Times etc. Hij heeft toen een cruciale ontmoeting gehad met de schoonzoon, enkele dagen later is crisis ontmijnd. Kernrakketen werden weggehaald uit Cuba

Johannes Paulus II (Karol Wojtyla) 1978-2005Geboren te Polen in 1920 Belangrijk: kwam uit een communistisch polen. Was jong en krachtig als paus (sprak tot verbeelding)Vriendschap met joden Hij groeide op samen met de joden. Ervaring van WO II traumatisch voor PolenPriester onder communisme 2 jaar na zijn verkiezing aanslag op zijn leven (KgB connecties) Uiteindelijk polen bevrijdt door communisten. Hij heeft ervaringen met 2 totalitaristen (Hitler en Stalin)Hulpbisschop van Krakau op 38 jaar, aarsbisschop op 44, kardinaal in 1967Op het concilie legde hij sterk de nadruk op belang van ‘godsdienstvrijheid’, maar vond Westerse bisschoppen te positief over Westers Kapitalistisch-liberale systeem. Geen notie van godsdienstvrijheid bij wat hij in zijn jeugd had meegemaakt (Hilter, Stalin) dus nu streefde hij ernaarVerrassing van 1978 (driepausenjaar) – eerste niet-Italiaan sinds mensenheugenis – bovendien een PoolVan achter het IJzeren Gordijn => alarm in Kremlin Eerste niet-Italiaanse paus & van achter het ijzeren gordijnKritiek op communistisch systeem => aanslag 1981Visie JP II: ‘Europa van Atlantische oceaan tot Oeral’ – noodzaak voor christendom om te ademen door twee longen Tot Oeral = voorbij Moskou. Nu klinkt dat normaal, maar toen ridicule utopie voor tweedeling. De eenheid van Europa is noodzaak voor Johannes Paulus IIHistorische rol in val van Communistische Oostblok ontmantelenRol in het eindigen van de Koude Oorlog – Polen – Vrije vakbond Solidarnosc van Lech Walesa: Polen is eerste steen die valt, democratische regering in 1989. Lech Walesa wordt later president van Polen. Hele systeem wordt ontmanteld door zeer vredevolle revolutie. Polen zal als eerste vallen en daarna zal hele communistische bouwwerk omvallen. Strijd is democratisch gevoerd want Paus zou altijd vermijden om geweld te gebruiken .Samenspel met Amerikaanse president Ronald Reagan niet enkel spiritueel, wapenwedloop Sovjet-Unie op knieën geholpen

‘Geest van Assisi’: religies als krachten van vredeJP II nodigt op 27 oktober 1986 de leiders van grote wereldreligies uit voor Wereldgebedsdag voor de Vrede in Assisi (italië) Intuïtie dat Wereldgodsdiensten een eersterangs rol moeten spelen in het bewerkstellen van Wereldvrede. Eerste keer in de geschiedenis dat een paus in dialoog ging met ‘niet-christelijke bondgenoten’, we moeten niet tegen elkaar strijden, we zijn bondgenoten! Concrete invulling van Nostra Aetate. Profetisch antwoord vooraf op 9/11. Hij is nooit naar Moskou kunnen gaan (antagonisme tussen oost en west) en Peking (communistische machtshebbers)Reis naar India – ontmoeting met Indiase godsdienstenOntmoeting met moslimjeugd Casablanca, Marokko, 1985Bezoek aan de synagoge van Rome (13 april 1986)

Assisi, 27 oktober 1986

Paus Johannes-Paulus II (vervolg)1991: verzet tegen eerste GolfoorlogAandacht voor Libanon (1975-1990): geografische spiritualiteitBezoek aan Sarajevo tijdens Joegoslavië-oorlogenEerste reizen naar orthodoxe landen (Roemenië in 1998; Griekenland 2000; …)Niet naar Moskou (oude antagonisme) en Peking (grote discussie) Communistische macht in Peking, Moskou zie vorige lesNa aanslagen van 9/11: waarschuwing voor oorlog Verzetten tegen inval van Amerikanen in Afghanistan, 1 van de weinigen die dit deedDag van vasten op einde van Ramadan (december 2001) – Naar Assisi 20022003: tot einde ingezet om Irak oorlog te voorkomen

Franciscus (2013-heden)Eerste niet-Europese paus, eerste Jezuïet, eerste Franciscus (belichaamde armoede)Hij heeft aandacht voor periferie Liefde en interesse voor kleine landen waar politici niet durven komenHij is creatief in benoemingen, in reisdoelen: Lampedusa (tegen de globalisering van de onverschilligheid), naar Lesbos, naar Bangui (Centraal-Afrikaanse Republiek) In Bangladesh etc. benoemt hij kardinalen, Zijn eerste reis: naar Lampedusa en Lesbos. Waar veel vluchtelingen aankomen, waar politieke figuren zich niet durven vertonen. Oecumenische en interreligieuze dialoogDiplomatie: na bezoek aan Heilig Land samenbrengen Peres en Abu Mazen (2014) Heeft toen niet veel uitgehaald omdat er nog bloedig gevochten werd, maar hij heeft het toch maar geprobeerd om het daar te gaan verzoenenBrengt toenadering Verenigde Staten en Cuba tot stand band tussen Obama en Castro versterkenOntmoeting met Kirill (Moskouse patriarch) – andere oecumenische contacten

Heilige stoel en wereldpolitiek!“Hoeveel divisies heeft de paus?” (Stalin) Wat heeft Paus werkelijk van macht?Oudste en grootste instelling ter wereld (1,2 miljard gelovigen)Originele ‘internationale’ op het wereldtoneel prestigeDiplomatieke pool van eerste orde (bijna alle staten vertegenwoordigd) Rome & ChinaAandacht voor armen, vluchtelingen, uitgestotenen, slachtoffers van de globalisering discoursLaudato si : ecologiePaus Franciscus: tegen de ‘globalisering van de onverschilligheid’

Fidel Castro en de pausen

Aung San Suu Kyi groet paus

Paus bidt met Rohingya

Franciscus in Myanmar – BangladeshOntmoeting met militairen, staatsleiders, Aung San Su Kyi, (extremistische) boeddhistenWoorden over samenleven, dialoog, minderheden (zonder ‘Rohingya’ uit te spreken)Mocht ‘Rohingya’ niet uitsprekenPositief ontvangen in Myanmar Hij was in een oosters land waar een paus nog nooit op bezoek was geweestVoor het eerst positieve commentaren over pausbezoek in Chinese staatspersIn Bangladesh ontmoette hij wel delegatie van Rohingya“Gods aanwezigheid luistert vandaag ook naar de naam Rohingya” Spreek over etnische minderheden, samenleven. Verklaarde in de pers: “ik heb de waarheid niet verkocht tegenover de militairen” Kwam Rohingya vluchtelingen tegen en zei toch: “Gods aanwezigheid luistert vandaag ook naar de naam Rohingya”

Les 5: Geopolitiek van de Religies: islam

De islam, een complexe wereld“De” islam bestaat niet Het is niet één dingEen complexe, grote wereld met 1,6 miljard gelovigen (23%) (christenen = 31%)Eenheid van ‘umma’ wordt beleden, in praktijk verdelingen PARADOX : De moslims zelf spreken over het woord “umma” (de gemeenschap van moslimgelovigen wereldwijd) Maar in de praktijk is er een grote verdeeldheidSoennieten / Sjiieten soenniet de traditie die gebaseerd is op het leven van de laatste profeet van de islam, Mohammed & sjiiet beschouwen schoonzoon en neef Ali en zijn nageslacht als rechtmatige erfgenamen van de islam.Soefi’s versus Rigoristen Soefi’s: spiritueel, mystiek, tolerant, vereniging van heiligenRigoristen: wettelijke invulling van de islam, regels4 verschillende rechtsscholen soennisme (Hanafi, Hanbali, Maliki & Shafi’s) In verschillende landen wordt er een andere ingeving gegeven aan het SoennismeVan seculieren over moslimbroeders tot kharidjieten, takfiri en jihadi’s Verschil in welke mate dat de moslim wil dat de staat waarin hij leeft wordt beïnvloed door zijn geloof. Nationale tegenstellingen (bv Koerden vs Turken) Wel beiden Soennieten, Ook veel tegenstellingen in de Islamitische wereld. Islamitische wereld is niet Arabische wereldArabieren zijn een relatief kleine groep binnen de islam (slechts met 250 miljoen (Indonesië, India, …) Er zijn meer Indonesische

moslims dan dat er Arabische moslims zijn, evenveel Indische als Arabische. Er zijn een heleboel Arabische christenen, die christen waren voor de Islam kwam. (wel in dalende lijn)

De islamitische wereld België: ongeveer 7% is moslim. In 2030-2040 groeit dit tot 30%

Het leven van MohammedMohammed (Mekka, ca 570 – Medina, 632) Arabier, koopman, geboren in Mekka (570), gestorven in Medina (632)610: Eerste openbaringen van de Koran Wanneer hij 40 jaar is, krijgt hij de eerste openbaringen van wat de Koran zal worden. Deze zullen blijven volgen in de loop van zijn leven. Hierdoor krijgt hij een zekere aanhang in Mekka.Positie van volgelingen Mohammed wordt moeilijk in Mekka Maar al vrij snel (Mekka was een handelsstad) krijgt hij het er moeilijk. Hij probeert met de andere groepen in de samenleving een manier van samenleven te vinden maar dit lukt niet. Hierdoor moet hij uit Mekka vertrekken en gaat hij naar Medina622: Hidjra – uittocht naar Medina – begin islamitische tijdrekening Uittocht naar Medina waar de openbaringen van de Koran verdergaan, samenleving naar zijn handzettenMekka-verzen en Medina-verzen in de Koran Er zijn twee soorten verzen: geïnspireerd door Mekka (tolerant voor christenen, joden, inclusieve samenleving) en geïnspireerd door Medina (assertiever, gewelddadiger, intoleranter) verzen zijn door elkaar geweven.Uitspraken in de Koran die zeer contradictorisch zijn. Welke verzen worden door wie naar boven gebracht? Islam-minded moslims zullen verwijzen naar de Mekka verzen.Welke verzen hebben meer autoriteit? Interne discussie Een kritische lezing van de Koran nodig, historische kritiek toepassen ook op de heilige geschriften. Interne discussie, die misschien te weinig gevoerd wordt onder moslims630: Inname van Mekka (onderwerping ‘heren van Mekka’) In 630 kan Mohammed ook Mekka naar zijn hand zetten. Hoe moest hij opvolging krijgen? KALIEF632: dood van Mohammed Mohammed wordt gezien als de laatste van de profeten; zegelen van profeten, maar iemand die zich volledig in lijn zet volgens Abraham, Jacob, jezus van Nazareth (Issah). Hij is niet zoals christenen Jezus zien, de zoon van God, hij heeft God in zich. Wij kennen God door Jezus na te volgen, door naar hem te luisteren. Mohammed is voor Moslims een minder belangrijk figuur, hij is gewoon de laatste profeet. Belangrijk voor Moslims is Allah, Allah is machtig. Mohammed bracht hen terug naar het volgen van Abraham.

Historische KalifatenVan in het begin waren er twee strekkingen: degene die zeggen dat de opvolger gekozen moet worden en laat ons de beste kiezen; en degene die zeggen dat de opvolger tot de familie van Mohammed moet behoren.632-666: Rashidun-kalifaat: vier ‘rechtgeleide’ kaliefen: De eerste dertig jaar is de periode van de “rechtgeleide” Kaliefen 1. Abou Bakr (schoonvader van Mohammed)2. Omar (degene die Jeruzalem verovert, 6 jaar na de dood van Mohammed)3. Oethman (omajjadenclan)4. Ali (neef van Mohammed; is dichtstbijzijnde familie van Mohammed) sjiieten

666-749: Omajjaden-kalifaat (Damascus) De Omajjaden slagen erin het kalifaat over te nemen. Zij richten een dynastie op, waarbij de titel van Kalief van vader op zoon verderging. Damascus als centrum van de Islamitische Wereld. Waren zeer goede veroveraars, veroverden heel snel grote delen van de wereld. Politieke en religieuze verdeeldheid in de wereld Kaartje ‘snelle expansie van islam in eeuw na Mohammed’o Na honderd jaar staat de Islam in Europa De veroveringen waren niet bloedig, meestal volkeren die zich onderwierpen omdat ze

zagen dat de andere sterker waren en de chaos in hun eigen leefwereld beu waren. De moslims hadden in eerste instantie niet de bedoeling anderen te bekeren, dat kwam

pas later.750-1258: Abassiden-kalifaat (Bagdad) Bagdad als hoofdstad. Gouden tijd: mooie, culturele stad. Moslims hebben hoogstaandere cultuur, filosofie en wetenschap dan christenen. Kruistochten: agressievere vorm vanuit West Europa om het geweld te exporteren en Jeruzalem terug te veroveren. De Abassiden hadden geen ‘zin’ om te vechten. 1258: Bagdad wordt vernietigd en overwonnen door de Mongolen. Muren bouwen met de hoofden van de doden van Bagdad1258-1517: Mamelukken-sultanaat (Caïro: vaak niet erkend) Niet door iedereen erkend als een echt kalifaat. Caïro als hoofdstad1517-1924: Ottomanenkalifaat (Ottomaanse Rijk, Istanbul) Hoogstaand kalifaatIstanbul als hoofdstad. Duurt vier eeuwen, zeer hoogstaande periode, hoogstaande cultuurRijk gaat stilaan ten onder door orthodoxen en stuikt in WOI in elkaar (1914)1924: afschaffing Kalifaat door Atatürk “Want er het is iets van Ottomanië” wilde een seculieren nationale staat naar Frans model. Kerk en staat volledig gescheiden. Hij wilde af van de Ottomaanse erfenis (overeenkomen van Islam en Christendom).Turkije wordt Turks Nationaal. Sindsdien zijn er moslims die verlangen naar het herstel van het Kalifaat met de hoogstaande moslimcultuur.

De Islamitische Staat werd opgericht als KalifaatAboe Bakr roept zichzelf uit tot nieuwe Kalief

Veel moslims vinden dit niet kunnenVeel radicalen volgende dit nieuwe Kalifaat (radicalen)

Met dit idee vertrokken vele Syrië strijdersSindsdien verlangen nr herstel (IS) – maar door wie?

Snelle expansie van islam in eeuw na Mohammed (632: dood Mohammed – 732: Poitiers)

Soennieten en sjiietenFamilieleden profeet vs ‘ommajjaden’ (heren van Mekka) in conflict over opvolging profeet. De grote discussie draait rond de opvolging van de profeet Mohammed. De sjiieten

vonden dat het familie moet zijn van mogelijkheid. Soennieten vonden dat de opvolger verkozen moet worden. = Omajjaden (heren van Mekka)Derde kalief Oetman is v Omajjaden – vierde Ali is neef profeet De vierde Kalief Ali is de neef van de profeetOmajjaden slagen erin erfelijke dynastie (661-749) op te leggen ten nadele van de partij van Ali (sji’at Ali)680: sji’ieten verslagen bij Kerbala – tragische dood van Hoessein, zoon van Ali – tot op vandaag herdacht onder sjiieten Sjiieten worden verslagen bij Kerbala: hierbij sterft de zoon van Ali (Hoessein). De slag wordt nog elk jaar herdacht door de Sjiieten. Hebben ze de Soennieten nooit vergevenFitna (chaos, tweespalt, verdeling, beproeving…) Van in het begin van de Islamitische geschiedenis is er Fitna (chaos, verdeling, tweespalt, beproeving,..)Sji’ieten – grootste strekking is ‘twaalver-sjiisme’ – twaalfde imam verdween spoorloos en zal terugkomen als ‘mahdi’ 12e opvolger is weggegaan en wordt als bevrijder gezien

Sjiismeminderheid binnen de grote Islamitische familie (ongeveer tien procent van alle moslims wereldwijd, kaartje “sjiieten soennieten”. Vooral in Iran, Irak, kusten van Syrië, Libanon, sommige provincies in Saoudi-Arabië en Jemen, waar ze de macht uitoefenen. Ook in Anderlecht is er een sjiitische moskeeSjiisme zocht revanche tegen soennieten Een van de dingen die de minderheid kent is een revanche gedachte tegen de Soennieten (religieuze en politieke revanche)o Fatimidische dynastie Egypte en Syrië (969-1171), kan niet doorstoten tot Bagdado Safawidendynatie in Perzië (1501-1722)o Sterke inplanting in Irak (Najaf, Kerbala,…)Soennisme wereldgodsdienst, sjiisme beperkt (10%)Maar Iraanse revolutie van 1979 geeft wereldwijd prestige aan sjiisme => bekeringen (nochtans is sjiisme niet missionnair) Er is iets raars gebeurd bij de sjiieten: ze moesten militair altijd onderdoen voor de Soennieten TOT de Iraanse revolutie in 1979Omverwerping Saddam in 2003; strijdbaarheid Hezbollah in Libanon, Alawieten in Syrië, nucleair akkoord met VS: hernieuwde invloed sjiisme Vanaf dat moment is Iran een sjiitische islamitische republiek. Verhoogt prestige van de sjiieten: andere moslims worden sjiiet. Jaloerse soennieten. Wij maken nu mee dat het sjiisme zich opnieuw versterkt.Hezbollah is een belangrijke factor in Libanon; Alawieten in Syrië, nucleair akkoord tussen Iran en VS (Obama) Enorme hernieuwde invloed van de sjiieten. Verschil: sjiieten hebben een clerus, een hiërarchie (de Ayatollahs), in de soennietische kant is er niet echt een hiërarchie (er zijn wel belangrijke universiteiten,… maar niet duidelijk wie telkens gelijk heeft, wie boven wie staat). Sjiieten hebben een heilige cultus met bedevaarden. Soennieten zeggen dat enkel god vereerd mag worden, mensen niet.

Sjiieten (donkergroen) – Soennieten (lichtgroen)

KharidjietenExtreem radicale groep tegen sjiieten en soennieten, meest ‘pure’ vorm van islam (radicaal en gewelddadig) Kharidjieten ‘khâridjoena ‘alâ l’islâm’ zij die tegen de islam zijn uitgetrokken “zij die de islam zijn uitgetrokken”, “vijanden van de islam”657: Kharidjieten scheiden zich af van kamp van AliRadicalen die zich tegen afvalligen keren (zowel soennieten als sjiieten) – inzet: wat is echte islam? Zowel tegen de soennieten en de sjiieten. Eerst nog even bij de sjiieten. Vanaf het begin, na de dood van MohammedRadicaal monotheisme: vs verering profeten, heiligen, graftombes (vb: Wahhabisme in Saudi Arabië) Maar noemen zichzelf “de meest zuivere islam”. Zeer radicaal en gewelddadigWat de islam karakteriseert is een radicaal monotheïsme. Wij vereren God, mensen zijn het niet waard op aarde te vereerd te worden. Mohammeds graf in Medina wordt elk jaar door miljoenen moslims bezocht op te binnen en te respecteren. De Kharidjieten zeggen dat hij enkel een dienaar van God was en dus niet vereerd mag worden: ze zijn tegen de heilige cultus en tegen graftombes.sterk identitaire strekking, op verleden gericht vs tolerante islam (traditioneel, ofwel modern/elitair, ofwel vroom en piëteitsvol, erfgenaam van soefisme) Zeer sterke identitaire strekking. Link met Wahhabisme is Saudi Arabië. Sterk op het verleden gericht en zijn tegen alle vormen van de ‘mainstream’ islam.‘Takfiri’: bestempelen anderen als goddeloos (exclusivisme) Ze bestempelen de andere moslims als slecht, goddeloos omdat ze niet radicaal, monotheïstisch genoeg zijnHuidige neo-kharidjieten (IS) IS opvolger van ontwikkeling kharidjiieten (vooral gericht tegen andere molims) strijd zit binnen islam niet enkel tegen westen, om islamistische wereld wakker te schudden

Glorie en neergang van de moslimwereldTijd van Mohammed en rechtgeleide kaliefen: gouden tijd voor salafisten De Salafisten zijn degene die kijken naar de tijd van de voorvaderen, de gouden tijd (de tijd van Mohammed en de rechtgeleide Kaliefen. We moeten deze zoveel mogelijk imiteren om de islam weer groot te maken. Verschillende soorten Salafisten: meesten zijn anti-wapengeweld (quietisten; niet radicaal) Kan je iemand uitwijzen omdat hij een Salafist is?Hij zal dingen zeggen die ons niet goed in de oren klinken, zoals dat vrouwen niet buitenshuis moeten werken. Maar op zich overtreedt hij de wet niet.Salafisme is geen terrorisme

Abassiedenrijk – (Bagdad) – 750-1258 vijfhonderd jaar superieure cultuur (cultureel – wetenschappelijk – technisch het Westen vooruit) – bv Emiraat van Cordoba (verlicht en religieus tolerant) – 1258 vernietiging Bagdad door Mongolen Iets dat veel breder leeft dan in de minoritaire neo-kharidjitische stroming is de algemene frustratie in de moslimwereld: wij waren een hoogstaande cultuur op militair, filosofisch, wetenschappelijk gebied in de wereld, maar vandaag worden wij onder de voet gelopen door het Westen.Ottomaanse Rijk (Istanbul – Sublieme Porte) Er zijn wel degelijk gouden tijden geweest: Abassiedenrijk, Emiraat van Cordoba, vernietiging van Bagdad door de Mongolen

o Ottomaanse Rijk met de Sublieme Porteo Mogolrijk in India (Taj Mahal) tolerante, open islam gericht op vooruitgang

Ottomaanse Rijk op zijn grootst (1683 – 1699)Bedreigde WenenOttomaanse Rijk: (14e -20ste eeuw) Wereldmacht (1453-1683)religieuze tolerantie – systeem van ‘millet’ – kunstzinnigheidNeergang 19e eeuw, dr Russische en Westerse expansie Door Russische en Westerse expansie, Industriële revolutie, technologische en wetenschappelijke voorsprong (spoorlijnen, scheepvaart British rules the worldKrijgt genadeslag in WO I (1914-1918)Sykes-Picot verdrag in 1916 verdeelt Syrië/Irak verdrag verdelen Syrië & Libanon (Fransen) en Irak (Britten) Britten en Fransen spraken na de eerste WO af wie wat kreeg1917: Britten nemen Jeruzalem in (vanaf 1948: Israël) In 1917 nemen de Britten ook Jeruzalem in (was al 1000 in Islamitische handen)1924: Kemal Atatürk schaft kalifaat af Tradities binnen Ottomaanse Rijk worden vernietigdLaicisme kerk en staat gescheiden, geen wederzijdse bemoeienis – strijd tegen soefisme – Turks nationalismeErdogan – Gülen stichter van onderwijs en ontwikkeling, typische product van soeffisme: heimwee naar Ottomaanse Rijk Erdogan en Gülen vinden beiden dat de Turken een belangrijke rol moeten spelen in het Ottomaanse Rijk.

Reactie: islamitische stromingen Gevoel van wroegingSayyid Aboe l-A’lâ Mawdoedi (1903-1979) India/Pakistan Westers project voor autonomie is nefast. Radicaal tegen Gods plan, tegen Allah (clash van theologieën ipv clash van beschavingen) Mawdoedi: denker die leeft in India en Pakistan. Was 21 op het moment dat het Kalifaat werd afgeschaft.Is zich sterk bewust van vernedering islam: Koloniale overheersing is totaal. Strijd daartegen is geestelijk, niet gewapend. Ziet in dat de koloniale overheersing totaal is maar vindt dat de strijd hiertegen geestelijk moet zijn, niet gewapend.Overtuigd van suprematie islamitische cultuur (bv positie vrouw) Islamitische cultuur is moreel superieur tegenover die van het westen. Positie van de vrouw is veel duidelijker beschermd; emancipatie en autonomie voor vrouwen is een westerse en gevaarlijke uitspatting.(Westerse) autonomie van de mens is onverteerbaar –– in zijn alomvattend islamitisch project geen ruimte voor menselijke rede en creativiteit - ‘clash van theologieën’ (E. Platti)

Zijn hoofdidee is dat het westerse project van autonomie voor de mens (iemand kan zijn eigen leven uitbouwen naar eigen inzichten,..) is nefast. Is radicaal tegen Gods (Allahs) plan, want de mens moet onderworpen zijn. Er is in zijn alomvattend islamitisch project geen ruimte voor menselijke rede en creativiteit = clash van theologieën

Moslimbroederschap (in Egypte) – Al Ikwaan = moslimbroederschap We moeten onze verenigen tegen de Westerse invloeden en de verdeeldheid bestrijdenGroot zonden in eigen leven, spiritueel & klein strijd tegen anderenStichter Hasan al-Banna (1906 - vermoord 1949) Tijdgenoot van Mawdoedi: Al-banna Ook hij ziet de teloorgang aan het westerse.Vermoord in 1949 en opgevolg door Sayyid Qutb Wordt geëxecuteerd door Nasser, de toenmalige Egyptische president. Er is een strijd rond dat moslimbroederschap Radicalere opvolger: Sayyid Qutb (1906 - geëxecuteerd 1966 dr Nasser)Sticht beweging van moslimbroeders en moslimzusters1936: programma voor authentieke, islamitische maatschappijIslamitische maatschappij verenigen, verdeeldheid bestrijdenLeger versterken – jeugd enthousiasmeren vr ‘Jihad’“we moeten ons leger versterken en onze jeugd enthousiasmeren voor de grote Jihad: spirituele strijdPanarabisme idee van nieuw kalifaat. Alle Arabische landen moeten zich hier wel voor verenigen.Zedelijke wetten (aanpakken prostitutie, gokken, corruptie… De zedelijke wetten moeten voorop staan; aanpakken van leningen met interest, corruptie, gokken, …Hisba (religieuze politie) invoeren (alcohol, blasfemie,…)

De crisis in de Arabische WereldDictaturen/autoritaire regimes, vaak op socialistische-seculiere- militaire leest (Baath) hielden (met Sovjet of Westerse steun) in de voorbije decennia de islamisten onder de knoet. (Algerije, Tunesië, Libië, Egypte, Irak, Syrië, …). Bloedige repressie, gepaard met corruptie, sociale wantoestanden, … De islamiten van bv het moslimbroederschap worden onderdrukt door dictaturen/autoritaire regimes met een socialistische-seculiere-militaire leest (Baath). Kritiek die de toenmalige jonge moslims hebben over het westen (dat pleit voor mensenrechten, … maar wel dictators steunt tegen het moslimbroederschap). Velen werden uitgestoten, mochten niet trouwen, …Voor vele uitgestotenen werd islamisme een politieke uitgestoken hand voor bevrijding en gerechtigheidSpeciale rol van koningshuizen in Marokko, Jordanië, Saudi-Arabië Koningshuizen, dynastieën in Marokko, Jordanië, … creëren een band met de profeet maar zijn er ook in geslaagd om een middenklasse in hun landen te laten floreren en hen eraan te binden.‘Dubbele standaarden’ gehekeld. Geen democratie voor deze wereld?

Al Qaeda en 9/11Mohammed Bin Laden – telg van schatrijke Saudische familie Werd door Bush als dader van de aanslag aangewezenDe oorlog in Afghanistan tegen communistische bezetter Bin Laden voerde oorlog in Afghanistan tegen de communistische bezetter. Zij gingen dus vechten tegen onze vijanden, de communisten. communisten worden verslagenGesteund door het Westen (CIA) – tal van foreign fighters

Jaren 1990: Talibanregime in Afghanistan – burgeroorlog – al Qaeda richt trainingskampen op De Taliban neemt het over in afghanistan Al Qaeda bouwt uit met oa trainingskampenDe moslimbroeders (radicalen) vochten een politieke strijd uit tegen corrupte regimes in Arabische landen.Andere strijdtonelen: Bosnië – Sudan – TsjetsjeniëStrategie al Qaeda: gericht tegen VS – tegenreactie ontketenen en moslimmassa’s galvaniseren (opgeroepen om hun diensten aan te bieden)– uiteindelijk corrupte regimes in Arabische wereld doen vallen en islamitische staat installeren Maar Al Qaeda wil strijden tegen de Verenigde Staten aan de hand vna de aanslagen zoals 9/11. Ze hebben vrees voor inboezeminge. En gaan de moslimmassa galvaniseren. De moslims over de hele wereld zijn te rustig te kalm, ze moeten mee in de strijd.

Reacties op 9/111. anti-islamgevoelens stijgen wereldwijd – populismes stijgen2. inval in Afghanistan Het westen reageert met militaire bezetting van Afghanistan –

Taliban omvergeworpen – resultaat na vijftien jaar oorlog? Al Qaeda is 15 jaar later duidelijk geslaagd in hun opzet – instabiel/drughandel/corruptie/Taliban komen terug – onderhandelen met Taliban? Uitbreiding IS?

3. inval in Irak 2003 – VS en Groot-Brittannië, + enkele Europese landen (old vs new Europe, Portugal van Barroso,…) Invasie in Irak. IS is gegroeid. Omverwerpen Saddam Debaathisering (Syrische politieke partij met zowel nationalistische als socialistische kenmerken en als je hier geen lid van was werd je gestraft) – leger naar huis gestuurd – soennieten ? Strijd tegen Amerikaanse bezetter: Falluja (belangrijke Iraakse stad voor soennisme geweest) – Najaf (heilige stad in Irak, belangrijk voor sjiieten). Al-Zarqawi: gedood 7 juni 2006. (Jordaans lid van de terroristische organisatie al Qaida en zou de leiding hebben gehad over de terroristische activiteiten in Irak.) Koerden: de facto eigen staat – Sjiieten hebben de staatsmacht

De Arabische Lente in 2011 de strijd tegen moslimsVoorspel: Iraanse opstand van 2009; massaopstand. Er was eerst opstand van de jeugd in Iran die de kop werd ingedrukt.Tunesië: Zelfverbranding Mohammed Bouazzizi 17/12/2010, Jasmijnrevolutie verjaagt president Ben Ali 14/1/2011 Constituante (wetgevende vergadering) en democratische verkiezingen Tunesië kende achteraf een vrij goed parcours. Regering van seculieren/nationalisten/Ennahdha (islamisten) (Verkiezing met seculieren, nationalisten, ennahdha (moslimbroeders)). 5 jaar later lijkt Arabische lente enkel gelukt in land waar het begonEgypte Protesten op Tahrirplein leiden tot vertrek Mubarak 11/2/2011Liberale revolutie w islamistisch: ‘un train peut en cacher un autre’ (spoorwegovergang)Presidentschap Morsi 2012 – afgezet juli 2013 (al Sisi)

Al Sisi neemt de macht terug over= STRIJD ONDER MOSLIMS!

Van Lente naar burgeroorlogenGrote Arabische crisis: Irak, Syrië, Libië, Jemen Geopolitieke complexiteit van de islamitische wereld

Wie strijd tegen wie? 4 assen tegen elkaar Sjiieten tegen verdeelde soennieten1 Sjiitische as: Iran – Hezbollah – Assad2 Soennieten 1: Turkije – Qatar – moslimbroeders (!)3 Soennieten 2: Saoudi-Arabië – Egypte – Gen Haftar in Libië4 Soennieten 3: DAESH / IS en aanverwanten (gesteund door…)

DAESH – (Islamitische Staat) ISOp 29 juni 1914 roept Abu Bakr al-Baghdadi zichzelf uit als nieuwe kalief in Raqqa (Syrië)Project – Appeal van herstel Kalifaat. Ambitie herstel moslimstaat, bestuur over heilige plaatsen van islamOorsprong: Irak Aanvankelijk gesteund door landen/groepen tegen AssadEx militairen van Saddam versterken troepen ISOpmars in zomer van 2014 verrast iedereen – MossoelMethodes: 21st eeuws – terreur + rekruteren via sociale mediaVerslagen door coalitie Assad/Russen/Iran + Turkije/Koerden + Amerikanen met bondgenotenWat na IS?

Recente ontwikkelingenMoord op oud Jemenitische president Saleh (4/12/2017) Jemen zijn vooral stammen, etnieën die tegen elkaar strijden. Moest vertrekken bij Arabische lente, maar speelde nog een grote rol in zijn land.Was in coalitie met sjiitische Houthi-rebellen tegen Saoudi-Arabië maar wilde het naar verluidt op een akkoord gooien met de Saudi’s Ging samen met de sjiitische Houthi’s de strijd aan tegen Saudi-Arabië. Maar werd vermoord voor hij een akkoord ging gooien met Saudi-ArabiëRaid van IS in de Egyptische Sinaï woestijn tegen moskee van Bir-al-Abed300 dodenWordt ‘minder erg’ bevonden in Westen dan dat er bv 3 doden op een brug zijn in Londen.Tegen Sufi’sTegen Bedoeinen

Les 6 – Interlevensbeschouwelijke dialoog - interreligieuze dialoog en peace building

Religies: bron van oorlog of van vrede?Overtuiging van velen dat religies aan de basis liggen van conflicten. Zou de mensheid beter af zijn zonder godsdienst? Absurditeit van de stelling: niet het atheïsme, maar godsdienst is in opmars (wereldwijd). Grote bloedbaden in 20ste eeuw veroorzaakt door seculiere ideologieën (nationalisme, fascisme, nazisme, communisme, …)Religies: in staat om ook het beste in de mens naar boven te halen, maar soms ook – gemanipuleerd – om de slechtste passies naar boven te halen=> Religie kan olie op het vuur zijn, maar ook water.

Samenleven van religies.De grote 3 godsdiensten zijn ontstaan in antagonisme (strijd tussen tegengestelde meningen met elkaar) (christendom vs jodendom – islam vs jodendom en christendom) Dus hebben hun identiteit ook tegen de anderen opgebouwd. Daarom staan in Nieuwe Testament kritische zaken over joden (Evangelie van Johannes – Paulus) – Hoewel Jezus zelf een jood was, heeft dit aanleiding gegeven tot een antijudaïserende tendens in christelijke theologie (bv Luther: Over de joden en hun leugens, 1543) Christendom is ontstaan binnen de joodse godsdienst. Ze is er van weg gegaan omdat kinderen etc, ook gelovig moesten konden zijn. Toen ze net van elkaar gescheiden waren werden er ook anti-judaïserende dingen geschreven. Daarom staan in Koran en Hadith kritische zaken over jodendom en christendom (maar ook verzen die oproepen tot tolerantie) In de 7e E kwam er een nieuwe godsdienst. Deze godsdienst vond zichzelf de ware godsdienst in het spoor van Abraham. Dus ze zetten zich ook af tegen christendom en jodendomBij alle godsdiensten zit er een ambivalentie: soms samen met de anderen en soms tegen de anderen

In de loop der eeuwenJodendom/christendom/islam: verketterden elkaar, bekampten en bestreden elkaar, negeerden elkaar. Maar leefden ook naast en met elkaar, dreven handel, bestudeerden elkaar (een beetje) handel: business waarin mensen met elkaar in contact kwamen met verschillende culturele achtergrond, culturen.Islam en christendom: waarheidsaanspraken, missionair Islam en christendom zijn ook allebei missionarissen: ze willen ook anderen tot inzicht brengen van het geloof. Allah als laatste profeet (islam), jodendom is niet missionair van moeder op kind (generationeel)./Periodes van tolerantie en intolerantie wisselden elkaar af Er zijn periodes van grotere en van kleinere tolerantie geweest.Joodse minderheden overleefden in christelijk Europa (als tweederangburgers, getto’s, …) (Rome!) maar werden op tijd en stond slachtoffer van antijudaisme joods christelijke cultureel inzicht van vandaag, gingen vaak niet samen (Rome)Christelijke en joodse minderheden overleefden in Cordoba – Ottomaanse rijk (millet) – elders minder Je hoort steeds meer over de joods-christelijke cultuur: een vreemde term die vandaag misschien een beetje geldt, maar vroeger leefden de joden en christenen nooit samen. Er was altijd een minderheid van de joden. Toch hebben ze altijd geleefd onder de christenen, ook in Rome, bijvoorbeeld in verschillende wijken. Ze werden dus niet vermoord door de christenen, tot en met Hitler.

Middeleeuwse voorloper van dialoog: Franciscus van Assisi (1182 – 1226)Pleziermaker, ridderideaal, droomde van kruistochten te herkennen aan stigmata, littekens van kruis aan handen en voetenDubbele bekering bouwen van kerkje + bedelaar omhelzenHoffelijk gesprek met Sultan in Egypte in 5e kruistocht (1219) Franciscus van christenen is in gesprek gegaan met een sultan Kamal al-Malik om de moslims te bekeren niet via wapens maar wel via dialoog.Symbool van christelijke armoede, vrede, dialoog en ecologie

Vanaf de 19e eeuwAmerikaanse en Franse Revoluties maken een einde aan het Ancien Régime (waar de band tussen kerk en staat cruciaal was) Moderne natiestaten, het concept van burgerschap (citoyenneté) Liberale vrijheden zoals vrijheid van religie: liberale democratie emancipatie jodendom1830: Onstaan België: laboratorium katholicisme – liberalisme voor 1830 was het onmogelijk te leven als katholiek (geheim naar AR) breken met model. De katholieken leerden te gedijen in een liberale samenleving (opbouw zuilen (onderwijs)). antisemistische met ethische basis. Tijden van verhit nationalisme (de nieuwe godsdienst) vervolging meer op etnische dan religieuze basis (antisemitisme volgt anti-judaïsme op)

Idee van interreligieuze dialoogCongres van Chicago: ‘World’s parliament of religion’ – eerste poging tot grootschalige multireligieuze dialoog – in het kader van de wereldtentoonstellingIn 1893 is er in Chicago een eerste congres waar al de godsdiensten samenkomen. Vooral christelijken (voornamelijk protestanten), veel oosterse godsdiensten (hindoes & boedhisten) en ook 1 moslim (Amerikaanse bekeerling) Sinds 1993 is er om de 5 jaar nog een vervolg

Globalisering zorgt ervoor dat een dialoog noodzakelijk wordt – vanaf jaren ‘70Aanvankelijk vooral vanuit Protestantse en Boeddhistische hoek

Hierin was een boost na 9/11 - ook aan Islamitische zijdeVerenigde Naties: dialoog van beschavingenMet Spaanse koning Juan Carlos en recep ErdoganJordaanse koning Abdullah II A common word (13/10/2007 – 138 moslimintellectuelen schrijven brief aan christelijke leiders om dialoog aan te raden) World Interfaith Harmony Week (1ste week februari)KAICIID (Saudi-Arabisch centrum in Wenen) in 2011

In de katholieke kerk naar Nostra Aetate20ste eeuwse evoluties:Oecumenische beweging herstel van de eenheid en verzoening binnen de christenen, oude breuken lijmen en overstijgen ≠ Interreligieuze dialoog constructief, maar streeft niet naar eenheid, dialoog met andere religies.Beginnende dialoog met jodendom (19e – 20ste eeuw) Vanaf de 19e E kwam er een beginnende dialoog met het jodendom omdat ze daarin geïnteresseerd waren omdat ze misschien medeverantwoordelijk waren voor slechte dingen. Judeocide/Shoah tijdens WOII leidt tot bezinning Ook weer ambivalent: christenen hebben joden tijdens de oorlogen ook heel veel dingen voor de joden gedaan hebben zoals ze onderbrengen in hun huis.Ervaring van missionarissen: “moslims bekeren zich niet” zoeken naar andere manieren om getuigend aanwezig te zijn Missionarissen ondervonden wel dat moslims zich niet wilden bekeren. Vele andere volken wel maar bij de moslims botste men op een muur dus moesten ze een andere manier vinden om ze te bekeren.

leidt tot reflectie op Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) Tweede Vaticaanse Concilie: Nostra Aetate werd gevormdIn eerste instantie met het Jodendom, maar ook met alle religies: Nostra Aetate (1965): baanbrekende verklaring Nostra Aetate was een baanbrekend gegeven. Ze denken niet meer dat zij de enige en juiste religie waren maar kijken ook met waardering naar andere religies. “wij wijzen niets af van wat van waarde is bij de andere godsdiensten”

Nostra Aetate: over niet-christelijke godsdiensten “In onze tijd [Nostra Aetate], nu de mensheid steeds sterker groeit naar een eenheid, en de onderlinge betrekkingen tussen de verschillende volken zich steeds meer uitbreiden, bezint de Kerk zich dieper op haar houding tegenover de niet-christelijke godsdiensten. (…) De katholieke Kerk wijst niets af van wat er aan waars en heiligs is in deze godsdiensten. Met oprechte eerbied beschouwt zij die vormen van handelen en leven, die normen en leerstelsels, die wel in vele opzichten afwijken van hetgeen zijzelf gelooft en voorhoudt, maar toch niet zelden een straal weerkaatsen van de Waarheid, die alle mensen verlicht. Zijzelf echter verkondigt zonder ophouden en moet steeds blijven verkondigen de Christus, "de weg, de waarheid en het leven", in wie de mensen de volheid vinden van het godsdienstig leven en in wie God alles met zich heeft verzoend. Zij spoort daarom haar kinderen aan om met voorzichtigheid en liefde, door een dialoog en door samenwerking met de volgelingen van andere godsdiensten, en daarbij altijd het getuigenis gevend van christelijk geloof en leven, de geestelijke en morele goederen en ook de sociaal-culturele waarden, die deze godsdiensten bezitten, te erkennen, te bewaren en te bevorderen.

Nostra Aetate: over de Joden Omdat dus Christenen en Joden zo'n groot gemeenschappelijk geestelijk erfgoed hebben, wil deze heilige Synode hen aanmoedigen en op het hart drukken, elkaar beter te leren kennen en meer te leren waarderen, vooral door middel van Bijbelse en theologische studies en door een broederlijke dialoog. Al is het waar, dat de Joodse gezagsdragers met hun aanhangers hebben aangestuurd op de dood van Christus, toch mag wat tijdens zijn lijden is misdreven niet alle Joden van die tijd zonder onderscheid en evenmin de Joden van onze tijd worden aangerekend. En al is de Kerk het nieuwe volk Gods, toch mag men de Joden niet voorstellen als door God verworpen of als vervloekt, alsof dit zou zijn af te leiden uit de H. Schrift. Laten dus allen vermijden, in de catechese en bij de prediking van het woord Gods ook maar iets te leren, dat niet in overeenstemming is met de waarheid van het Evangelie en met de geest van Christus. Bovendien betreurt de Kerk, die alle vervolgingen tegen welke mensen ook veroordeelt en die het erfgoed, dat zij met de Joden gemeen heeft, niet kan vergeten, alle haatgevoelens, vervolgingen en uitingen van antisemitisme gericht tegen de Joden, in welke tijd en door wie ook; en zij wordt hierbij geleid niet door politieke overwegingen, maar door godsdienstige evangelische liefde.

Nostra Aetate over de MoslimsDe Kerk beschouwt ook met hoogachting de moslims, die de éne, levende en uit zichzelf bestaande, barmhartige en almachtige God aanbidden (…) Hoewel zij Jezus niet als God erkennen, vereren zij Hem toch als profeet, en zij eren zijn maagdelijke Moeder Maria (…). Bovendien verwachten zij de dag van het oordeel (…). Daarom staat een hoogstaand zedelijk leven bij hen zeer in achting en vereren zij God, vooral door gebed, aalmoezen en vasten. Mogen ook in de loop der eeuwen tussen christenen en moslims veel onenigheid en

vijandschap zijn voorgekomen, de heilige Synode spoort thans allen aan het verleden te vergeten, zich ernstig toe te leggen op wederzijds begrip, en gemeenschappelijk de sociale rechtvaardigheid, de zedelijke waarden, de vrede en de vrijheid te verdedigen en te bevorderen in het belang van alle mensen. (Nostra Aetate, 28/10/1965)

Van Nostra Aetate naar ontmoeting in Assisi 1986Met ‘Wereldgebedsdag voor de Vrede’ op 27 oktober 1986 gaf paus Johannes Paulus II aan Nostra Aetate concrete invulling. En een nieuwe dynamiek aan de interreligieuze dialoog. Een heel baanbrekende ontmoeting, de paus Johannes Paulus II en andere religieuze leiders.

Voorbereiding voor Assisi 19861. Marokko – Casablanca – augustus 1985: islamitisch land met joodse voorgeschiedenis,

ontmoeting met moslims in stadion en sprak voor 10 000 jonge moslims2. Reis naar India – februari 1986 in gesprek met hindoes3. Synagoge in Rome - maart 1986, er was reeds tolerantie maar hij was de eerste die op

bezoek ging revolutie

Johannes Paulus II en de moslims Hij ging in gesprek met moslims: werd ontvangen door een Muftie, in Syrië en kustte er de Koran als een heilig boek. Hij werd gezien als conservatief maar heeft grote vooruitgangen geboekt

Wat was origineel aan Assisi 1986?Paus neemt leiderschap op zich in interreligieuze dialoog Paus zelf die leiderschap op zich neemt van interreligieus dialoog (vroeger waren dit experten en geen bisschoppen) actieve motor en stelt zich aan als gastheer van het dialoog.‘Vrede’ in het centrum van de dialoog Godsdiensten zijn kracht in de wereld, als zij in vrede kunnen samenleven, dan zetten we mensen aan tot vrede (grote groep aan gelovigen).Een spirituele weg: pelgrimstocht – vasten – gebed als historische kracht Het was geen academisch congres en hij was ervan overtuigd dat het gebed een historische kracht heeft. In de Koude Oorlog was er echter minder kracht, het was er geen eersterangskracht meer.Sterk oecumenisch moment van christelijke eenheidProfetisch en visionair: antwoord vooraf op 9/11 Het was wanneer godsdiensten aan macht verloren hadden, er zou pas vrede komen als er met politiek dit bereikt werd. Maar door deze ontmoeting werd dat beeld aangepast en het had nog een groter effect na 9/11. Dus het was de oplossing van 9/11 15 jaar op voorhand. Mensen begonnen terug te beseffen dat godsdienst belangrijk is.Kritieken: 1. Traditionalisten: voor syncretisme (menging van alle religieuze overtuigingen, een

melting pot/relativisme 2. Progressieven: kunnen we niet allemaal bij elkaar samen bidden?

3. Waar zijn de resultaten? De paus ontkende dit allebei.Heeft veel dingen in gang gezet. De trialoog zou er niet zijn geweest als deze ontmoeting niet had plaats gevonden.Lange weg: vruchtbaar – alle pausen zijn teruggegaan naar Assisi - normaliteit grote dynamiek met tal van lokale initiatieven de trialoogVoortgezet met jaarlijkse ontmoeting van gemeenschap van Sant’Egidio met plaatselijk bisdom Antwerpen 2014 & Assisi 2016Katholieke en christelijke wereld geleerd niet in te gaan op provocatie van ‘botsing der beschavingen’Reactie na 9/11: terughoudendheid in Afghanistan, IrakReactie na moord op J. Hamel op 26 juli 2016

Les 7 – Plaats van religie in een seculiere samenleving? Hoe kan het samenleven tussen godsdiensten verlopen? Geen kerststal in het gemeentehuis van Holsbeek

1. Neutraliteit van publieke ruimte? Hoe neutraal moet een publieke ruimte zijn? Is het een aanval op religieuze vrijheid? Hoe kan het best samengeleefd worden?

2. Christelijke symbolen aanstootgevend voor andersdenkenden? PS: zou kruis discriminerend zijn voor moslims?

3. Onze cultuur verdedigen?

Liberale seculiere democratie en samen-levenLiberale (oude liberale vrijheden) seculiere democratie mengeling van 2 principes2 principes

1. Scheiding tussen kerk en staat: wat betekent scheiding? Wat is invulling, hoe sterk? Staat respecteert geloofsovertuiging & politieke autonomie wordt erkend door kerk

2. Vrijheid van Godsdienst (+ meningsuiting + vereniging)Principes geven aanleiding tot sterk verschillende modellen. geen eenduidige invulling!

1. Verenigde Staten: “God bless America” er is geen presidentiële toespraak zonder vs Europa (andere invulling)

2. Frankrijk: totale scheiding tussen kerk en staat: wet van 1905 “Loi de la séparation” het niet in tussenkomen van de staat voor de betaling van priesters (arme kerk), maar toch op elke zondag religieuze uitzendingen op de openbare televisie

3. Malta : katholicisme staatsgodsdienst4. UK: Engelse koning(in) = hoofd van de Church of England

Twee grote verschillende modellen1. Franse laïcité: publiek ruimte religieus neutraal (verbod op religieuze tekenen in de

publieke ruimte) (publieke scholen – republikeinse instelling par excellence) Debatten: bourkini, hallal, vrouwen weren in publieke ruimte

2. <-> communautaristische model in UK meer ruimte voor beleving van religie in publieke ruimte (cfr migration-officer met hoofddoek; agent met sikh-tulband; moskee met muezzin in Dewsbury; …) Politie mag onder uniform religieuze kledij dragen.

In België: origineel model: uniek in EuropaScheiding kerk en staat: wil niet zeggen dat er een scheiding is tussen geloof en samenleving. Christendemocratie, rol van katholieke instellingen in onderwijs, gezondheidszorg, welzijnswerk Kwaliteit zit in generaties christeren die zich ‘gratis’ hebben ingezet om de samenleving te verbeteren (mutualiteiten). Uniek: Staat subsidieert erkende religies en levensbeschouwingen. De staat schrijft subsidies toe aan erkende relgies en levensbeschouwingen (RK-Kerk, protestantisme, orhtodoxe kerken, jodendom, islam en georganiseerde vrijzinnigheid), ze worden betaald als ambtenaren. de nog niet-erkende religie/levensbeschouwingen zijn het boedhisme; oud-Armeense kerken; deze worden nog niet aangeboden op school.Discussie over uitzending eucharistie op VRT <-> breken met model dat geschiedenis van België heeft meegemaakt.

Islam in Europa vormt nieuwe testWesterse liberale seculiere model is niet uniform en is er niet zonder slag of stoot gekomen (godsdienstoorlogen; joodse minderheden; in België katholieken vs vrijzinnigen – 2 schoolstrijden, cultuurpact,…)Islam brengt nieuwe discussies met zich mee: vooroordelen

1. Boerka-verbod (veiligheidsprincipe) federaal parlement; antiliberaal2. Hoofddoeken-verbod voor ambtenaren in Antwerpen (neutraliteit in dienstverlening)3. Verbod op onverdoofd slachten (VL + W: geen uitzondering toegestaan voor ritueel

slachten – afweging dierenrechten en godsdienstvrijheid) antiliberaal4. Besnijdenis jongens? verminking

Wat is de juiste afweging?Intentionaliteit Boerka-verbod anti-liberaal, we moeten zelf de keuze hebben om het te dragen; vrijheid. Of is het een vorm van onderwerping? Het is tweezijdig.Neutraliteit? Is ‘Compliments of the Season’ beter dan ‘Merry Christmas’? Moslims appreciëren liever het tweede. Intuïtie: neutraliteit niet de beste manier om de Islam te integreren – respect opbrengen voor de eigen geloofsachtergrond. Z. Bauman: voortdurende ‘conversatie’ nodig – dialoog. Hoe gaan we samenleven met gemeenschappelijke waarden, maar met verschillende godsdiensten?Europese geschiedenis: christendom + verlichting Muezzin (roept op tot gebed) niet en kerkklokken wel: openbare ruimte? Alle 2 wel of schaffen we alles af van traditie? Mogen christenen klokken luiden? Mogen de moslims dat dan ook? Ofwel allebei, ofwel geen, ofwel zeggen dat er waarde gehecht wordt aan de klokkentoren door iedereen. Er bestaan geen vaste antwoorden op, dus moeten we constant in conversatie blijven gaan.

EXAMEN10 vragen: Waar of niet? GEEN GISCORRECTIE, wel een lijntje invullen waarin we het antwoord verklaren (5 punten) Bv “alle protestantse kerken in Duitsland stemden in met het Hitlerregime” Niet waar: alvast de Bekennende Kirche met ondermeer Dietrich Bonhoeffer voerde actief oppositie tegen het Nazi-regime4 meerkeuzevragen (2 punten) Bv “het denken over de relatie tussen de katholieke kerk en de hedendaagse wereld onderging een grondige verandering met

A. het Eerste Vaticaans Concilie

B. het Tweede Vaticaans Concilie juist!C. het Concilie van Trente

3 open vragen (6 punten) Bv. In het woord ‘Grieks-orthodox’ dekt het woord ‘Grieks’ een dubbele lading. Leg uit.A) ‘Grieks’ als synoniem voor ‘Byzantijns’. Hier dekt het woord een universele lading. Zo is

het ‘Grieks-orthodoxe patriarchaat’ van Constantinopel het ‘Oecumenisch patriarchaat’. Hier heeft het woord een supra-nationale betekenis.

B) ‘Grieks’ als adjectief voor alles wat met Griekenland als natie-staat te doen heeft. ‘Grieks’ dekt hier meer een specifieke, etnisch-culturele lading (cfr ‘Helleens’). ‘Grieks’ heeft hier vooral een nationale betekenis.

Beeldvraag (telkens 2 punten) Wat ziet u hier?Een afbeelding van Sint-Franciscus op bezoek bij de Sultan, in het Egyptische Damiette, in volle vijfde kruistocht (13e eeuw).Ze gingen een hoffelijke dialoog aan over het geloof.De Heilige Franciscus geldt als een voorloper van interreligieuze dialoog

Vraag over trialoog (2 punten) Bv. Welke gelijkenissen/verschillen stelt u vast tussen de standpunten van de imam/rabbijn/priester op basis van het trialooggesprek dat u bijwoonde op 5 december 2017 en/of van een fragment van het boek?Vraag over boek God is een vluchteling1. 1 inzichtsvraag (2 punten) Bv stelling becommentariëren waar u inzichten uit de les en

inzichten uit het boek kunt combineren Bv “god is een vluchteling”: becommentarieer de titel

2. 1 detailvraag (1 punt) Bv wat weet u over de behandeling van christenen in Eritrea?