r

Prof. dr J. W. Schulte Nordholt

DE OPKOMST VAN AMERIKA ALS GROTE MOGENDHEID.

Prof. dr J. W. Scnulte Nordholt is als hoogleraarin de geschiedenis en de cultuur van Noord-Amerikaverbonden a_n ~e Rijksuniversiteit te Leiden.Onderstaand artikel is een door prof. Schulte Nord­holt cekorrigeerde versie van een door hem gehoudencollege, dat op 24 mei jol •. door de NRU werd uitge­zonden.

... .Dames en Heren,

Als wij over Amerika sp~eken, over AmerDca's groei tot grote mogendheid,dan zouden we eerst moeten bedenken, dat lUnerika in het Westen eigenlijkis het uiterste van Europa. \lat.in Amerika gebeurd is, dat is dat Euro­pa daar tot een uiterste is gekomen, tot een extreem in allerlei opzicht­en; daarom zeggen wij zo graag: Amerika is een land met onbegrensde mo­gelijkheden. Het zijn ~nze mo~jkheden zonder grenzen. Het is tegelijkde uiterste voltooiing van de Europese dromen. Amerika is begonnen alnnatie met een onafhankelijkheidsverklaring waarin geschreven stond, datalle mensen gelijk zijn geschapen, en gelijke rechten hebben. Dat heeftvoor de expansie van Amerika bijzonder veel betekenis.

Als we spreken over de groei vml Amerika tot grote mogendheid, dan zou­den ~Te kunnen zeggen om maar eens een paar dingen te noemen: in de eersteplaats, Amerika is de toevl~cht geweest voor de Europeanen. Amerika isgroot ge\-Torden door de immigratie, de trek vanuit Europa Amerika binnenvan mensen, die of uit armoede of uit onderdrUkking wegvluchtten uit deoude wereld. En die immigranten hebben ~atuurlijk op die expansie vanAmerika, op die buitenlandse politiek een buitengewoon grote invloed ge­had.

In de tweede plaats, Amerika is een voorbeeld. De lruaITnen die Amerikamaakten, bedoelden Amerika als ~en voorbeeld. Daarom staat ook in de'Declaration of Independence' niet geschreven dat alle Amerik~len gelijkzijn, het is geen nationalistische verklaring, maar dat alle mènsen ge­lijk zijn. Dit is een hUlllanitaire verklaring.

~ als ik dan zeg: ten derde, Amerika is de hulp, de steun van Europa,- ev wie de oorlog heeft meegemaakt, weet dir$ct wat we bedoelen - dankom ik plotseling in een probleem. In de tegenstelling, in het dilemmavan Amerika's buitenlandse politiek. Ik zal u een voorbeeld geven.Toen Amerika ontsta&n was, was het een Z\-Tak land. Met een gering legeren éen geringe vloot, en dat is in de gehele negentiende eeuw zo geble­ven.ln 1821 begon in Griekenland de beroemde vrijheidsoorlog, een op­stand van Grieken tegen Turken. Een opstand van Christenen tegen Mo­hammedanen. Een opstand, voor'het gevoel van de iesteuropeanen, van be­schaving tegen barbarij, want de Grieken zag Inen overtrokken als afstam­melingen van Socrates en Pericles etc. In Hest-Europa en in Amerikawaren toen veel mensen, die zich Philhellenen noemden, 'en die wildenGriekenland helpen. In Amerika voelde men: moet niet de jongste democra­tie hulp verlenen aan het land waar de democratie geboren is? Dat isenigszins rcmantisch, maar zeer begrijpelijk gedacht. \'Jat moet men nudoen; helpen? Moest Amerika zich mengen in deze strijd? Talloze Amerika­nen, ook in de regering, pleitten daar lcrachtig voor. \{ij moeten Grie­kenland nu gaan helpen, we moeten doen wat 'fe kunnen.

17

Maar de toenmalige secretary of state, John Quincy Adams,meende dat men dit niet moest doen; dat men Griekenland nietmoest helpen. Hij meende dat er een groot verschil bestond,zelfs een tegenstelling tussen die twee dingen die ik genoemdheb: voorbeeld zijn of hulp zijn. John Quincy Adams meende datals je gaat helpen je je zuiverheid kwijtra.akt. Ik wil u eenheel klein stukje voorlezen uit een brief door hem geschrevenaan een vriend: 'Iedereen dringt aan op hulp aan Griekenland.Waar de standaard van vrijheid en onafhankelijYJheid wordtontvouwd daar zal Amerika aanwezig zijn met haar beste wensen,met haar gebeden, met haar hart, maar Amerika gaat niet zelfbuitenslands op zoek naar monsters om die te vernietigen."Amerika is lthe wellwisher', wenst alle goeds aan de vrijheiden de onafhankelijkheid van allen; maar Amerika is de kampioenen de verdediger alleen van haar eigen vrijheid. Amerika zalde algemene zaak van de vrijheid steunen, zoveel het kan methaar stem en door haar voorbeeld. ~~r Amerika weet zeer goed,dat wanneer het zich laat verstrikken in buitenlandse con­flicten, dat het dan er niet meer uit ka...: komen. Dat het dangemengd zal worden in alle oorlogen van belang en intrige vanpersoonlijke hebzucht, naijver, ambitie, die zich dan kleurenmet mooie woorden als vrijheid.Dan zou de fundamentele 'maxim',stelregel, van de Amerikaanse politiek onmerkbaar .veranderenvan vrijheid in geweld, van 'liberty to force'. Amerika zouqan de dictator van de werelQ worden'.Eet is indruk1,lekkend dat Adams hier eigenlijk de eeU\venoudetegenstelling heel diep beseft tussen zuiverheid en verant­woordelijkheid. Je kunt i~t allebei tegelijk zijn, goed,~r dan moet men de zuiverheid opgeven. Voorbeeld zijn, zui­ver zijn, betekend zich er niet in mengen. Dat stukje vanAdams dat ik hiernet voorlas, werd aangehaald door Georg Kennan~én V&ll de belangrijkste tegenwoordige Amerikaanse critici vanhet bewind Johnson in de 'senate hearings' over Vietnam, tweejaar gelede~. Omdat weer datzelfde punt ter sprillce was.

Veel mensen zeggen: laten we terug gaan naar die onschuld vanvroeger; naar die zuiverheid die Adams zag. ~ffiar daar moet ikeen enkele kanttekening bij maken. Er is natuurlijk een groot ge­vaar in die zuiverheid en dat is het gevaar van de vrijblijvend­heid. Men is dan zuiver. Men geeft uitstekende, hartelijke woor­den weg naar al~c'xantcn, wenst iedereen het beste, maar mensteekt geen vinger uit.

Als voorbeeld: In 184~ was er weer een opstand in Europa in velelanden, o.a. in Hongarij~. Die opstand in Hongarijë werd onder­drukt door)illsland, dat Oost~nrijk te hulp kwam. In Amerika vlasde verontwaardiging, net als in 1821 groot. We moeten de Hongarenhelpen. En de leider v~~ de Hongaren, Kossuth, de vrijheidsheldvan de Hongaren, ontsnapte en k\.lam naar Amerika om hulp te halen.Hij werd daar verwelkomd als een godheid, met erepoorten, met ver­heerlijking, in elke stad waren er Kossuth-clubs. De Hongaren ver­gisten zich echter in de zin van dat enthousiastme. Het was vrij­blijvend. Wan~ de Amerikanen moesten zuiver blijven, niet verant­woordelijk zijn. Ze hielpen hem niet. - Ze lieten hem in de steek­Hij ging tenslotte met hangende pootjes weer weg. Diep teleurge­steld over zoveel mooie woorden.

18

I~

I'

De parallel in 1956 dringt zich op. de Hongaarse opstand. Weer de ge­dachte: Amerika zal ons helpen, want Amerika heeft weer zoveel gezegd.Tenslotte had Amerika onder John Foster Dulles zoveel beloofd en hetgebem:'de niet.

Het gevaar van zuiverheid is vrijblijvendheid, want men belooft danveel terwijl men het toch niet doen kan. Dat ten eerste. Zo ontstaater tegenover Europa een politiek van isolationisme. Want wij noemendie ~olitiek van mooie woorden en geen daden isolationisme. Dat is eenbetrKkelijk woord. Dat wil ik u nu vervolgens aantonen. Aantonen datdit woord eigenlijk maar naar één richting geldt. 1: ~oep daartoe eenoude verbe lding bij u op. Er is rond om de wereld heen gaande eencirkel van beschavingen. Ik geef toe dat ik nu enigszins mythischover de geschiedenis spreek; ik zou dat niet uit mijzelf doen, maarik doe dat, omdat veel mensen dat dL~{ijls gedaan hebben, en daaringeloofd hebben. De beschaving is gekomen uit Azië, is langzaam opge­schoven naar het ~esten: Egypte, Griekenland, Rome, West~Europa,

Engeland en Nederland, Amerika en terug naar Azië. De grote cirkelder beschavingen. ·De richting' is één richting. Van Oost naar West ennooit omgekeerd. De Amerikanen keren de rug toe aan het Oosten; be­schouwe~ de Atlantische Oceaan als een gezegende barrière - om metJefferson te spreken - ~ maar gaan met grote kracht expansief te werkin westelijke richting. Isolationisme bestaat alleen naar het oostentoe. Bestaat niet naar het westen toe. Ter\'11jl Amerika zich afsiuitvan Europa~ opent het ie prairies, het trekt in zijn duizenden kolo­nisten en cnverschrokken pioniers eerst over de Allegheny bergen endan door Kentucky en Tennessee over de }llssissippi- rivier en dan diegeweldige prairies doo~, over de Rocky Mountains naar Californië.Daar is geer. sprake var. enig isolationisme. Isolationisme moeten wedus duidelijk beperken tot Europa. Voor de Amerikanen valt heel ,Amer~a, Midden- en Zuii-Amerika binnen de Amerikaanse invloedssfee~.

Dat is eige~ijk al een beetje gezegd in de Monroe-doctrine in +823,-aar ~e ziet het in die eeuw ook gebeuren. De Amerikanèn noemen ditstrev~ naar het westen net een bepaalde term. Zij noemen het:'manifest destiny'.- kla~blijkende bestemming. De term is in 1845gemaak1 door een journalist in J: ew York. Het Amerikaanse volk heefteen klaarblijkelijke best;mminG' om de grote prairies en het helevlesten ',e bevolken. Dat i.> de bestemming van Amerika. Dat wil 2leggendat is ~et alleen onze reeping, het is de wil van onze God, wat datdan ook V?or een god zijn mag. Het is een soort deterministisc~ idee:er is nie~ aan te ontkomer., al zouden ''ie niet eens willen, het 'isonze' I dest~ny' ~

En dus tre~'en Amerikanen r~ et Westen. Zij verbrijzelen al13s watvoor hun voe~en loopt. Alle~ moe wijken. Bossen, de bizons, de ~

Indianen, de l1exikar:en. vlat 'laar in de Heg komt van deze, laat ik nueens niet zegg~n van deze Am~;rikanen, van deze Europemen in extremis,want daar heb it:. het eigenliji: over, moet wijken. En waarom? "lvat ~s

dan die 'destiny'? Als je die nu gaat ontleden is een eerste elementhet natuurlijke. Daar ligt.ee~ Westen dat duidelijk leeg is, dat eenduidelijk vacuüm is, dat bewoend wordt door enkele Indiaanse stammen,~~~h~Rt~men, die nog leven iT. een primitief verleden, dus daar ·is eenvacuüm dat opgevuld wordt, zo2ls elk vacuüm op de wereld een keer op­gevuld wordt. Dat is een grote gedachte in de 'manifest destiny'.Een andere is de idealistische gedachte: wij moeten de 'american wayof live', onze manier van leven, onze democratie, uitbreiden zoverwe kunnen. Niemand weet 'Haar de grens is •.

19

Haar liGt dan de GTens':' • an de Stille c.... eaan? ZaJ ho J... da.e.r moeten ophou­

den? Zelfs dat is niet ~o. Als u i.n de 1ge eeuwsw geschiedenis kijkthoe Amerika zich ui tbrE:idt, dan ziet 11 dat die Pacific.. nooit in enigeAmerikaanse bron, in enige Amerikaans a ~cdevoering; brief of wat danook, een barriere wordt genoemd; zoe,:"s ltlei! altijd 7.eg"t. V8J.l de AtlantischeOceaan. Deze grotere o~eaé'.l1 is ~c ver.bindjng naar Azië. :De weg gaat vanhet Oosten naa:r- het '-lesten. In 2.833 al, ~0f' lang voordat het Panama ­kanaal bestond, opent een .Amer L'<:aam: eskader Japan. Dan ~ijn al in Chinaeen hele massa Junerikanen, handclé',rnn, oissio.::arissen. Want China is eenland, vlaar men gelooft '1e ! Rme:!:'ic2.r.. 'tJay df li1'e' te kunnen verbreiden.

Er zijn dus eigenlijk tVJ\~E; fc:'L:toren: er is een economische factor, menmoet de prairies bevolken, Qe rijrdomn:en 0ntginnen. Men moet die zee op;men moet hand.el drij'iT,;n. lflar.:C Cl' is ook een .i.dealistische factor. Menmoet de Amerikaanse levenswijze uitb:ceiden. Dat a~les groeit gedurendede hele 1ge eeuwen vindt een soo~~ voltooiing in de oorlog van 1898.Vaak wordt die oorlog, Haar i.k iets meer over moet zeggen, beschouvld alseen doorbreking Vffil het Amerikaanse isolationisme. Ik geloof dat dateigenlijk helemaal niet ze ~.s. Ik geloof da'b dle oorlog integendeel decumulatie is van de 1ge eeuw.

'lI.anifest de;:,tiny'; men 1:reidt ":.(~h st\3f;ds .meer uit; llien heeft ook t}landere oorlogen gevoerd en nu komt men in 00nflict met Spanje over heteiland Cuba. Van dat eiJ_ar:d heeft men de .aele eeuw al beweerd, dat hettoch duidelijk ligt binren de .lllTH:'rikaanse invloed"lsfeer. Velen hebben algepleit om het te ffilllexeren. Nu ~n 1893 vech~ men met Spanje, omdat SpanjeCuba onderdrukt. Op Cuba waren grote Amerikaan3e belangen, belangrijkesuike.r,plantages. Naar het \las ook waar ~-:; f,'Janje Cu.ba cnderdrUkte. Hetwas ook "raar, da.t er een groot idealiE,ffi8 \'TaB in Amerika, dat zoiets tochniet kon dulden. In die oorlog zl-!-ten weer die bej.de elementen en het isniet makkelijk om ze te scheiden. J~ elk geval worn~ di.e oorlog gevoerdin 1898. Hij wordt makkelijk gevre"nnen~ niet omdat de .dmerikaanse vloot enhet leger zo voo~tr€lffeliJk Ha:r~n, maar OroHl.at de Spsanse vloot schrootwas. ( Ik had brandh01J'C ':lillen zeggt-ü, mac.o.:r: 'ol. WEn ~H Cvel! a.î. aan schroottoe) Daarom vronnen zij de rorlob in eer. !cor-è ogenblik. faarna zij Cubaonder een Spaanse curatele stelC:.:!ll] IDA.ar. ODllat het een eiland Has meteen Spaanse bevolkj.ng annex3erde.l zij he';; nlsc. Zij cnnexeerden wel dePhilipijnen, ,.,rae,r de oorlog helemaal n·.e-t OI, beg.:'nnen \.;as. Een verrassingwas dat. Plots'Cling gaat .A1Perika. ,Ien l<olonil::n veroveren. Het gaat zichuitbreiden over ze&~ hr:t G'Wrr17c""J ~ hc'~ :if.·2'1:',+~.on:':';:,me, zegt men ,·rel.Maar ik geloof eigenlijY ~~t e fIlilipijnen het verlengstuk zijn van hetviesten. Dat Amerika in ,de 1ge €lemr nie+' e0rder koloniën heeft veroverd,zoals de Europese landen allemaal deden, bomt o.lloen omdat Amerika hetdruk genoeg had met zijn eigen Westen. Dat was eigop~ijk het Amerika.ansekoloniale gebied. Nu komt men tot de Philipj.jnen en bezet deze. r~ eris natuurlijk een groot verschil: het hele Westen is bezet door blankeAmerikaanse kolonisten~ terwijl men hier te maken heeft met een g1'ote in­heemse bevolking van gehee~, andere taal en aard en zeden. Je ziet dan ookvlak na die oorlog iets andGrs gebeuren. De Amerikanen gaan ~{ijfelen ofzij wel op het rechte p~d zijn, of. zij we~kelijk wel een ver&~nloorde po­litiek voeren. Daarmee kom ik op een stukje Amerikaans karakter dat ikvermelden moet. Ik heb u laton zien, hoe men zich afsluit naar het Oost­en, en naar het :lesten steeds verder gaat, dat i.s 'manifest destiny'.Maar ik moet er bij zeggen, het gaat voortdurend mot een slecht geweten.Met een grote onzekerheid of men het wel doen zal. Of men het wel doenmoet. Na elke oorlog twijfelt men of men de oorlog wel had moeten voeren.Dat is één van de meest karakteristieke Amerikaanse eigenschappen geworden

20

om na elke oorlog te gaan t1-rijfelen. Dr:..t is zo gebleven tot nu toe. Hijbeleven nu een oorlog ;raaraan men al twijfelt, teri1ijl hij nog aan degang is. Maar dat men na een oorlog de hele oorlogvoering heeft petwij­feld, dat is doodgewoon.

In 1898 ontstaat er een sterk anti-imperialistische partij. Een partijdie er tegen is de Philipijnen te bezetten, die er tegen is om daar eenjungle-oorlog te voeren, want dat was de eerste Amerikaanse jungle-oor­log. Die partij vindt u net als nu in de eerste plaats aan de universi­teiten; onder de intellectuelen. Wij vinden hem bij de idealisten vanAmerika, die er niet in geloven dat Amerika zoiets zou moet~n doen. Dietwijfelen aan de veranti!oordelijkheid tegenover de zuiverheid eigenlijk.1898 Is daarom aan de ene kant een culwinatie van wat er gebeurd is, maarook het begin van iets nieuws - De twijfel is het nieuwe.

Albert K. Weinberg heeft in zijn voortreffelijke boek over de hele geschidenis van 'Manifest destiny' in de 1ge eeuw geschreven: 'Eigenlijk had­den de Amerikanen niet wat de Engelsen en andere Europese landen zo dui-­delijk hadden: genoeg ijzer in hen bloed om iets dergelijks consequentvol te houden en door te zetten. Eigenlijk twijfelden ze teveel aan zichzelf. In onze eeuw zien we dan ook de .~erikaanse politiek een andere~ichting gaan. In 1900 is Amerika voltooid binnen eigen grenzen. Hetheeft voorts de Philipijen veroverd; het heeft de steunpunten in deOceaan veroverd; het heeft Hawaï geännexeerd en Guam en lfridway en ander8eilanden. Nu kan men zich verder werpen op de oJ:").ti1ikkelir.g van Azië. Henkan zich, nog meer dan vroeger, gaan interesseren voor China. Dl datmengsel van ~iijfel en onzekerheid gaat men een andere richting.

Terwijl alle Europese landen omstreeks 1898 bezig zijn grote sttUci(en VQll

China in te palmen, de Duitsers Kioutchou, de Fransen in Weillaiwei ennoem maar op, kondigen de Amerikanen in China de open'eur-politiek af.Dat is een idealistische politiek, ...rerd \'lel eens gezegd, .rant wat zijwillen is de inteEriteit van China handhaven en wat zij willen tegenhou­den is, dat het land in stw{jes wordt gesneden, preci0s ~0e~3 w7cel an­dere delen van de wereld in die tijd, door het Europees imperialisme,Afrika b.v. En die gedachte van de open deur heeft inderdaad een idealis­tisch accent. }~ die gedachte heeft natuurlijk ook een materialistischaccent. Want wat er werkelijk is veranderd, is dat AmerD{a tussen de bur­geroorlog in 1860 en 1900 plotseling plotseling de machtigste industriëlemogendheid is geworden. Het weet zelf nog nauwelijks dat het een reus isgeworden. Struikelend gaat het de \ieg naar de grootheid. En het kondigteen 'open deur' af. Als machtigste Jnogendheid wil het graag overal vrijeconcurrentie, overal openheid, wan~ zo kan het dan de anderen wegconcur­reren. Dat ~s ook de achtergrond van de 'open deur'. Men kan andere ge­bieden economisch zo zeer in beslag nemen, dat men aan een politieke be­slagneming niet de minste behoefte meer heeft. Die combinatie van eigen­belang en fraai idealisme blijft dan de Amerikaanse politiek beheersen.Soms met wat meer nadruk op het idealisme, soms wat meer op het eigen­belang, maar in een combinatie. Het is een combinatie die soms uitstekendwerkt, bijv. in Europa en soms gevaarlijk werkt, bijv. itl Azië.

Ik noem three voorbeelden in onze eemi. De eerste uit de le \iereld oorlog;de figuur van \lilson. De t\'mede uit de 2e ,'rereld oorlog; de figuur vanFranklin Roosevelt. Twee mannen die idealistisch denken. }~ar die tegelijkgeloven in het Amerikaanse ideaal v~ een open \iereld, waar men vrijelijkhandel kan drijven, wat voor het sterkste handelsland het voordeligst i~.

ZO\iel i'lilson als Roosevcl t geloven 'dat. \lilson is de meest ideali'stische,de meest verhevene, de meest vergaande. f~ beide mannen hebben dit ge-

meen: zij Geloven dat zij op deze manier werkelijk een ideale wereld kun­nen scheppen. En zij geloven ook dat de oorlog die zij voeren de laatsteis. Daarom wilde Wilson een Volkenbond oprichten, en als hij die eenmaalheeft opgericht dan is het uit, dan zal er nooit meer oorlog zijn, Dit isde laatste oorlog. Hoe zou ik andcrs~ '?,ei. Hi1.son, m':::"jr ~I"'l') beleid kunnenrechtvaardigen. Als hij terug lamt in Amerika en men ve~verpt zijn Volken­bond, dan houdt hij zijn beroemde redevoeringen in het \Jesten van de VS,waar hij tenslotte aan is ten onder gugaan. - hij is ingestort op zijnreis om zijn prog..carnma te verdedigen -- en zegt: I Hoe zou ik deze politiekhebben kunnen voeren; hoe zou ik deze jonge soldaten de dood in hebbenkunnen sturen als ik een moment p::e"b.'1ijîeJ.d had aan die grote vrede dienu komen zal. Dan had ik die verantHoordelijkheid niet kunnen nemen. Alsik naar de kinderen kijk, die met hun vlaggetj~slanL~ de trein staan,waar ik langs kom, dan weet ik dat mijn J:'oeping een heilige roepng is endat ik nu de vrede voorgoed moet makl:n.

lYIaar zoal s u "Teet, is \Jilsons idealisJIle verworpen. Roosevel t heeft dedraad van \'lilson ",eer opgenomen. Roosevel t heef G gedaan, heeft kunnendoen, wat \/ilson niet golukt is. Hij heeft ':.neril:a kunnen brengen in eeninmernationale organisatie, de VN, nadat de Volkenbond mislllkt was. Na­tuurlijk omdat do VN iets bepe~kter was opgezet, en niet zo absoluut alsde Volkenbond van Iilson. Rooscvel t is dat i..:1.derdaad gelukt. Maar ook hijheeft te groot gedroomd. om~ hij llGeft gedacht aan de laatste oorlog endaarna vrede. Na die oorlog bvam de teleurstelling: àe bondgenoten ~or­

den tegenstanders, '·lorG.en vi:' ..!lden.De 'koude oorlog' begint. Dan komt detwijfel in Amerika opnieU\l en s" erker dan ooit naar voren. Na de oorlogheeft men Wilsoneverfoeid, Roosevelt v~rfoeiQ; de ~lijfel over Amerika'srol groeit. Daar zit iets groots en iets tragisch in. De grote vraag is:kan Amerika eigenlijk Hel de vrede v0st;.gen? Het is nu in 1,1'loe oorlogengelukt en daarna weer mislukt, zoals dik\'lij's is gezegd: Amerika ",int zijnoorlogen en verliest zijn vredes. De vraag is: waar 1;.ggcn de grenzen?Had Hilson de zaak 'eigenlijk niet te hoog gespannen? Net zijn totale vredeop de \vereld? Had Roosevelt Dlet zijn vier v.r.ijhede;1, met zijn VN, met zijnabsolute vrede voorgoed, niet vee::' -:-: ,r~,;l ~'"'''l.achc? ::'"' ,:I.,*" r.iet ~eel ty­pisch voor Amerika? Is dat nie' wat C'p het og'enblik weer bestaat, dat menzulke grote dingen ziet en belooft, dat mün zich er eenvoudig niet aanhouden kà..~?

Onlangs heeft een journalis~,6Gnvan de beste journalisten van Amerika,James Reston, geschreven, er is 8igenlijk niet een 'credibility gap',maar er is een 'reali ty gap ~, Hen i 3 c'io~. z,c èilt zij ons voorliegen inWashington, zij geloven het zelf ook, maar zij zien de werkelijkheid niet.Zij ",illen zoveel, dat ?;.j het zelf nooit meer bij kunnen houden. AlsJohnson beloofd had die en die wetten te maken, die hij gemaakt hoeft,die uitstekend zijn, op verschillende terreinen, sociale gebieden, ras­s-.;nprobleem, dan vras dat uitstekend gm·leest. Naar hij beloofde veel meer.Hij beloofde de 'great society', geluk en vrede voor ieder mens op aar­de. Dat was net te veel. Is dat niet de overspanning die uit die goschie­dènis, uit die groei naar voren komt. En is d~t niot do grote vraag,Waar liggen in godsnaam de grenzen van Amerika? iJaar liggen de grenzenvan de macht? Nu is dit natuurljjk ccn vraag waar ik hiur in dit bestekonmogelijk een antwoord [~ kan geven. Ik kan wel een paar mogelijkhedennoemen. Bijv. zou er niet een grens liggen in de erkerming van een 'ba­lance of pO\'ler', van Ol,;n Gven \'licht der machten? Dus in een verlicht ei­gen belang:wij kunnen niet de wereld beheersen, zoals Kennedy gezegd heeft'Wij Amerikanen zijn maar 6%, er zijn 94% andere mensen en die kunnen wijniet allemaal Amerikanen maken.' Is er een grens als \'Tij de 'divcrsity',de verscheidenheid van de \'Tereld erlcennen? Als \'TC da± dan erkennen, wa~

22 v ;'v. op p.32