januari 2011

Excellente Zorg

Een project van Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie

Het beste van verpleegkundigen en verzorgenden voor de beste zorg aan patiënten en cliënten

Wat is Excellente Zorg?

1

Wat is Excellente Zorg?

De beste zorg aan patiënten en cliënten. Geboden door verpleegkundigen en verzorgenden die met volle overgave, volgens de laatste stand van de wetenschap hun werk doen. Zodat alles wat zij aan kennis en passie in huis hebben aan bod komt, in respectvolle samenwerking met artsen en management. Dat is excellente zorg. In zorginstellingen die excellente zorg verlenen is het ziekteverzuim laag en het verloop van verpleegkundig en verzorgend personeel klein. Welke zorginstelling wil dat nu niet?

Want de zorginstelling waar excellente zorg wordt verleend kan patiënten, verzekeraars en overheid in een toenemend marktgerichte zorg beter overtuigen van de kwaliteit die zij te bieden heeft. En kan verpleegkundi-gen en verzorgenden het werkplezier en de loopbaanmogelijkheden geven die zij nodig hebben, zodat ze langdurig en innig aan hun zorginstelling verbonden raken. Dat is heel belangrijk, want nu al heeft 60 procent van de zorginstellingen in Nederland moeite met het aantrekken en behouden van verpleegkundigen en verzorgenden. Door de vergrijzing in Nederland groeit in de nabije toekomst deze vraag naar verzorgend en verpleegkun-dig personeel nog dramatisch groeien.

Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) ontwikkelden, in nauwe samen-werking met toonaangevende onderzoekers, een instrumentarium om die excellente zorg te bereiken. Het ministerie van VWS stelde hiervoor geld beschikbaar. Doel: een cultuuromslag, patiëntgerichte zorgverlening waarbij van verpleegkundigen en verzorgenden meer invloed hebben op de beroepsuitoefening. Zodat optimaal gebruik wordt gemaakt van de kennis en de passie van deze grootste groep zorgprofessionals. Dit leidt tot een positiever imago van de beroepen verpleegkundigen en verzorgen-den en (dus) tot meer mensen die voor een loopbaan in de zorg kiezen. Het instrument is uitgebreid getest in twaalf zorginstellingen: Nederlandse ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, een GGZ-instelling en de thuiszorg. Het instrument Excellente Zorg is nu inzetbaar in andere instellingen. In deze brochure leest u hoe het instrument Excellente Zorg is ontworpen, en wat het u te bieden heeft.

3

2

Wat maakt Excellente Zorg uniek?

5

Alweer een meetinstrument? Wordt er niet al genoeg gemeten? Er zijn inderdaad al heel veel resultaten bekend van de zorg die Nederlandse instellingen bieden. Excellente Zorg gaat die metingen van overheid, inspectie en verzekeraars natuurlijk niet over doen. Integendeel, we maken juist uitgebreid gebruik van die metingen. Wat het instrument Excellente Zorg anders en uniek maakt, is dat in Nederland voor het eerst de relatie wordt gelegd tussen de behoeften van verpleegkundi-gen en verzorgenden aan de ene kant, en de kwaliteit van de patiën-tenzorg aan de andere kant.

Ambassadeurs voor het vak

Zoals meestal bij goede ideeën, is de gedachte achter Excellente Zorg simpel: stel verpleegkundigen en verzorgenden zo goed mogelijk in staat hun werk optimaal te doen, en de kwaliteit van de zorg zal stijgen. Verpleegkundigen en verzorgenden gaan niet meer op zoek naar een andere werkgever. Zij zullen hun vak automatisch gaan promoten, omdat ze trots zijn op hun werk en hun werkgever. Zij worden ambas-sadeurs voor de verpleegkunde en voor hun zorginstelling. Maar wat zijn die behoeften van verpleegkundigen en verzorgenden nu eigenlijk? Waaraan hechten zij de meeste waarde? Zo veel mogelijk contact met de patiënt? Een goed salaris? Fijne collega’s? Of goede loopbaanper-spectieven? Om dat nauwkeurig - dus wetenschappelijk verantwoord - vast te stellen is nog niet zo eenvoudig.

Inspiratie uit Amerika

De Amerikaanse ‘Magneetziekenhuizen’ combineren hoge kwaliteit van zorg met uitstekende werkomstandigheden voor verpleegkundigen. Acht ‘Essentials Of Magnetism’ beschrijven de kwaliteiten die verpleeg-kundigen nodig hebben om optimaal hun werk te kunnen doen. De deelnemers aan de pilot Excellente Zorg hebben tijdens een studiereis een aantal van deze ziekenhuizen bezocht. De Nederlanders waren inderdaad onder de indruk van de trots waarmee verpleegkundigen hun beroep uitoefenen. Opvallend was verder dat veel verpleegkundigen onderzoek deden, dat ze bovendien ook nog eens vaak zelf hadden gestart.

Minister Klink (2009): “Mooi aan het concept vind ik het cultuuraspect, de aandacht die er door de gehele instelling is voor het streven naar excellente patiëntenzorg.”

De acht kenmerken van Excellente Zorg

3

Wat hebben verpleegkundigen en verzorgenden nodig om excellente zorg te kunnen verlenen? Dat wordt in acht essentiële kenmerken uitgedrukt.1. Werken met vakbekwame collega’s2. Goede relaties met de artsen3. Autonomie4. Support van de direct leidinggevende5. Zeggenschap over de beroepsuitoefening6. Opleidingsmogelijkheden7. Voldoende personeel8. Een patiëntgerichte zorgcultuur

Speciaal ontwikkeld voor de Nederlandse situatie

Ook in Nederland is het belangrijk te onderzoeken in hoeverre zorginstellingen beantwoorden aan de behoeften van verpleegkundigen en verzorgenden. Omdat optimale werkomstandigheden voor verpleeg-kundigen en verzorgenden de patiëntenzorg ten goede komen. Niet alleen in ziekenhuizen, maar ook in verpleeg- en verzorgingshuizen, de thuiszorg en de GGZ. En naast de behoeften van verpleegkundigen wilden we ook uitdrukkelijk de behoeften van patiënten in beeld krijgen. Vandaar dat we een eigen op de Nederlandse situatie toegesneden instrument ontwikkelden. V&VN en NPCF maakten daarbij gebruik van de deskundigheid van de gezaghebbende onderzoeksgroep verple-gingswetenschappen van de Universiteit Maastricht en het eveneens toonaangevende Centrum Klantervaring Zorg in Utrecht. Die inbreng is heel belangrijk, want zo ontstond een gevalideerd en gecertificeerd instrumentarium.

7

Piet Hein Buiting, lid van de Raad van Bestuur van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen: “Verpleegkundigen hechten terecht veel waarde aan zaken als goede intercollegiale verhoudingen en opleidingsmogelijkheden. Education permanente is ook dé manier om te komen tot verdere professionalise-ring en specialisatie van verpleegkundigen. En daarmee vergroot je weer de doorgroeimogelijkheden en verbeter je het carrièreperspectief voor deze groep. De pilot geeft energie om daar aan te blijven werken.”

De methode Excellente Zorg

4

De methode Excellente Zorg

9

Het is eigenlijk heel eenvoudig. Alle verpleegkundigen en verzorgenden van de zorginstelling worden uitgenodigd online een aantal vragen te beantwoorden. Natuurlijk zijn de antwoorden die ze geven niet op hun persoon terug te voeren. Gemiddeld hebben ze voor de enquête twintig minuten nodig. De vragen gaan over de hierboven genoemde acht kenmerken voor excellente zorg. De gezamenlijke antwoorden laten zien in hoeverre de verpleegkundigen en verzorgenden vinden dat hun instelling voldoet aan die kenmerken. Dat is de eerste pijler.

De tweede pijler is de patiëntenpijler. Die bestaat uit de uitkomstmeting, waarbij gebruik wordt gemaakt van landelijke registraties. Er wordt speciaal gekeken naar uitkomsten die voor de verpleegkundige en verzorgende disciplines relevant zijn, zoals decubitus en medicatie-veiligheid. Maar ook de ervaringen van de patiënten gerelateerd aan de verpleegkundige zorg worden gemeten.

De derde pijler is de zelfevaluatie van de zorginstelling, waarin zij laat zien hoe zij de verpleegkundigen en verzorgenden faciliteert op de acht kenmerken voor excellente zorg.

De gegevens uit de drie pijlers worden in onderlinge samenhang in een rapportage ondergebracht. Tijdens een instellingsbezoek worden de resultaten besproken met de Raad van Bestuur en/of P&O, Verpleeg-kundige Advies Raad, Cliëntenraad, afdelingsmanagers, maar ook met verpleegkundigen en verzorgenden van de afdeling.

Voor de deelnemende instelling is dit hele traject eigenlijk een nulmeting. Latere metingen kunnen laten zien of de ingezette verbetertrajecten hun effect hebben gehad.

Eerste resultaten

5

Nooit eerder werd in Nederland zo’n grote groep verpleegkundigen en verzorgenden gevraagd wat ze nodig hebben om het vak waarvoor ze met passie hebben gekozen zo goed mogelijk uit te oefenen. De respons was bovengemiddeld. Meer dan 4000 verpleegkundigen en verzorgenden vulden de enquête in. Over elk van de acht kenmerken van Excellente Zorg werden in de pilot bovendien een aantal stellingen voorgelegd, over de situatie in de eigen instelling.

11

Pilot (%)

Werken met vakbekwame collega’s 96Goede relaties met de artsen 94Autonomie 92Support direct leidinggevende 95Zeggenschap over beroepsuitoefening 92Opleidingsmogelijkheden 97Voldoende personeel 96Patiëntgerichte zorgcultuur 95

Opleidingsmogelijkheden Belangrijk Eens Oneensin eigen instelling (%) (%) (%)

Waardering voor het volgen van 99 90 10 bij- en nascholingen De direct leidinggevende stelt 99 90 10ons in staat om bij- en nascholingen te volgen Het behalen van diploma’s wordt 96 34 66 beloond De organisatie geeft financiële 98 73 27steun om bij- en nascholingen te volgen

Wat vinden verpleegkundigen en verzorgenden belangrijk in hun werk?

Werken met vakbekwame Belangrijk Eens Oneenscollega’s in eigen instelling (%) (%) (%)

Verpleegkundigen en verzorgenden 99 87 13zijn erg vakbekwaamVakbekwaamheid wordt erkend 96 37 63en beloond(Vervolg)opleiding wordt gezien als 95 93 7manier om vakbekwaamheid tevergroten Afgeronde vervolgopleiding wordt 90 84 16gezien als bewijs van extravakbekwaamheid

Voldoende personeel Belangrijk Eens Oneensin eigen instelling (%) (%) (%)

Voldoende personeel om patiënten 100 45 55zorg van goede kwaliteit te geven Niet genoeg bekwame en ervaren 98 29 71verpleegkundigen en verzorgenden Manier van zorg verlenen hangt af 90 35 65van beschikbare ervaren verpleeg-kundigen en verzorgenden Normale personeelsbezetting 95 77 23brengt veiligheid van patiënt nietin gevaarMet huidige personeelsbezetting 100 69 31 kan dankzij de samenwerking zorg van goede kwaliteit geleverd worden Niet genoeg verpleegkundigen en 97 25 75verzorgenden om zorg van goede kwaliteit te leveren

12

13

Tijdens een conferentie werden de resultaten besproken met de deelnemende zorginstellingen, V&VN, NPCF, zorgverzekeraars en het ministerie van VWS. De deelnemers waren het erover eens dat de pilot Excellente Zorg veel heeft opgeleverd. De zorginstellingen vonden dat hen ‘een spiegel was voorgehouden’, dat ze met een geheel nieuwe blik naar hun eigen organisatie keken. Er waren diverse handvatten voor verbetertrajecten aangereikt. Een aantal van de zorginstellingen was al daadwerkelijk met zulke trajecten gestart. Ook werden tijdens de conferentie voorstellen gedaan de drie pijlers (de enquête, de patiën-ten- en de organisatiepijler) verder te verfijnen.

Werkplaats Excellente Zorg

6

15

De pilot Excellente Zorg heeft naast het instrumentarium zelf veel nuttige informatie opgeleverd. Bijvoorbeeld over de (cultuur)verschillen tussen ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen en de thuiszorg. Over het belang van goede communicatie tussen management en werkvloer. En over de noodzaak van verbeteringen. Want daar gaat het bij Excellente Zorg natuurlijk om.

Al die kennis is ondergebracht in een werkplaats, waar theorie en praktijk samenkomen. Want onderzoek en onderwijs moeten beter aan gaan sluiten bij de praktijk. Evidence based practice, dus werken op een wetenschappelijk bewezen effectieve manier, moet sneller worden ingevoerd in de praktijk. De werkplaats, die ook stageplaatsen aan gaat bieden aan studenten, stimuleert kennisontwikkeling en innovatie en werkt aan de verdere ontwikkeling van het instrumentarium. En we maken die kennis toegankelijk voor deelnemende zorginstellingen, zodat een kennisinfra-structuur ontstaat tussen alle bij Excellente Zorg betrokken partijen.Het meetinstrument wordt dus nog verder verfijnd, zodat nog beter de relatie kan worden aangetoond tussen optimale randvoorwaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden en excellente patiëntgerichte zorg. Aan de werkplaats kunnen zorginstellingen specifieke onderzoeksvra-gen voorleggen. De werkplaats werkt ook verder aan de verbreding van de inzet van het instrumentarium Excellente Zorg naar bijvoorbeeld ambulancezorg en de zorg voor verstandelijk gehandicapten.

Gia Wallinga, rayonmanager Icare: “Excellente Zorg spreekt je aan op je vak, op je eigen verantwoordelijk-heid. Dat is ook het leuke. En het enthousiasme is heel besmettelijk.”

Wat heeft Excellente Zorg u te bieden?

7

17

Heeft u al een wachtlijst van verpleegkundigen en verzorgenden die staan te popelen om bij u aan het werk te gaan? Komt er in uw zorginstelling alleen maar een vacature vrij omdat een verpleegkundige de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt? Is er bij u geen kwaliteits-verbetering te behalen door betere samenwerking tussen artsen, verpleegkundigen en management, omdat die samenwerking al perfect is? Doen uw verpleegkundigen al regelmatig onderzoeksvoorstellen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren? Zijn uw medewerkers al ambassadeurs voor de verpleegkundigen en verzorgenden? Zelfs dan heeft Excellente Zorg u iets te bieden. U kunt namelijk via een quickscan controleren of uw verpleegkundigen en verzorgenden er net zo over denken als u.

Maar laten we realistisch zijn: de meeste zorginstellingen zien in dat verbeteringen altijd mogelijk zijn. Zij kunnen nu al op diverse manieren gebruik maken van de opgebouwde ervaring van Excellente Zorg. De instelling kan ons opdracht geven de hele methode Excellente Zorg toe te passen, dus inzet van de drie pijlers, een bezoek aan de instelling en een eindrapportage met aanbevelingen. Maar we kunnen ook alleen de eerste pijler, de enquête onder verpleegkundigen en verzorgenden uitvoeren. Neem voor de diverse mogelijkheden contact op met V&VN.

Neemt u het initiatief?

Het ligt voor de hand dat de Verpleegkundige Adviesraad (VAR) Excellente Zorg aankaart in de zorginstelling. Misschien bent u die enthousiaste verpleegkundige of verzorgende die het initiatief neemt in een afdelingsoverleg. Maar ook kan de impuls uitgaan van een directie of raad van bestuur. Met een toenemend aantal participerende zorginstellingen zal de kwaliteit van het instrumentarium alleen maar verbeteren. Sluit u dus aan bij Excellente Zorg en werk mee aan kwaliteitsverbetering in de zorg.

Diana Delnoij, directeur Centrum Klantenervaring Zorg: “Zorgstellingen zullen in de toekomst in toenemende mate niet alleen gekwalificeerd personeel moeten werven, maar ook aan patiënten - en dus zorgverzekeraars - steeds meer aantoonbaar goede zorg moeten aanbieden.”

Nederlandse Deelnemers aan de pilot Excellente Zorg

8

19

VerpleeghuizenDe Waalboog, NijmegenZonnehuisgroep Amstelland, AmstelveenZorgspectrum, Nieuwegein

ThuiszorginstellingenBuurtzorg Nederland, AlmeloIcare, Verpleging en Verzorging Flevoland

Geestelijke GezondheidszorgDelta Psychiatrisch Centrum, Poortugaal

ZiekenhuizenSanteon-ziekenhuizen:Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, NijmegenCatharina-ziekenhuis, EindhovenMartini Ziekenhuis, GroningenMedisch Spectrum Twente, EnschedeOnze Lieve Vrouwe Gasthuis, AmsterdamSint Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein

Het onderzoek naar de ontwikkeling van het instrument werd uitgevoerd en gecoördineerd door NPCF en V&VN. Het onderzoek vond plaats in samenwerking met de faculteit Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Maastricht en het Centrum Klantervaring Zorg.

www.venvn.nl

Tekst: Cuno van Merwijk

Vormgeving: Boulogne Jonkers

Druk: Kapsenberg van Waesberge

Uitgave: V&VN

januari 2011

ISBN: ISBN 978-90-78995-15-9

Colofon