Examinering in de praktijk

kwaliteitsborging

construeren en vaststellendiplomeren examineren

kaders stellenleren

Examinering in de praktijk: Goed voorbeeld doet

goed volgen

www.examenprofiel.nl

Construeren en vaststellen

Inkopen examens

Construeren examens

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied / processen / deskund

igheidLeren

Bespreken examenplan

Verzamelen leerresultaten

Kwaliteitsborging

procesgeb


igheid

Examineren

Besluit inhuur / zelf

Uitvoeren

Beoordelen

Uitvoeren

Beoordelen

ExamenaanbodExamen

aanmelding

Kwaliteitsborging

procesgeb


igheid

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied /

processen / deskund

igheid

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied /

processen / deskund

igheid

input: W

EB / KD / SEP

Kaders stellen

Opstellenexamen-reglement

Opstellen handboek examinering

Opstellen examenplan

Vaststellen Vaststellen

Diplomeren

Besluit tot diplomeren

Diplomeren

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied /

processen / deskund

igheid

Diplomeren


Diplomeren

Besluit inkoop /

constructie

Opstellen en vaststellen examenvisie

Start ontwikkeling opleiding

Inschrijving student

Vaststellen examens

Go / No go beslissing

examenaanvraag

Vaststellen examens

Match

Vaststellen resultaat


Procesarchitectuur Examinering

2

Weten waar het mbo-diploma voor staat

Bent u betrokken bij examinering in het mbo? Dan kent u vast de Procesarchitectuur

Examinering. Sinds de introductie van het examenprofiel in 2008 is forse vooruitgang

geboekt met de zes procesgebieden – zie het schema hiernaast als geheugensteuntje.

Hoe organiseren we en geven we vorm en inhoud aan de examens? Daarover gaat de

architectuur die – heel plezierig! – de samenwerking tussen scholen en bedrijfsleven heeft

versterkt en de uitwisseling tussen scholen heeft bevorderd.

Het doet goed om te zien dat het mbo stevige stappen heeft gezet: we beschikken nu over

gezamenlijke kaders voor de examens, hebben een gemeenschappelijke begrippenlijst en

maken gebruik van diverse servicedocumenten. Het biedt studenten, ouders en bedrijven

duidelijkheid; zij weten waar een mbo-diploma voor staat en wat ze er aan hebben. De

grondvesten van elk diploma, zou je kunnen zeggen.

In deze brochure komen de procesgebieden uit de procesarchitectuur tot leven; tips,

verwijzingen en acht sprekende praktijksituaties laten zien wat er in het mbo allemaal gebeurt

op het gebied van examinering.

De komende jaren voorzie ik kansen voor het verder regionaal inkleuren van het examen,

samen met bedrijven uit de regio. Goede afspraken kunnen leiden tot minder toezicht op de

examinering. We willen toe naar een situatie dat de Inspectie van het Onderwijs zegt: “Jullie

hebben het examenproces zo goed ingericht en de kwaliteit zo sterk geborgd, dat wij slechts

beperkt toezicht hoeven te houden”. Zo werken we samen aan examinering om trots op te zijn!

Frida Hengeveldvoorzitter Landelijke Regiegroep Examinering

directievoorzitter AOC De Groene Welle en bestuurslid

MBO Raad

Inleidend

3

Ks Kaders stellen

De visie op examinering is onderdeel van de algemene visie van de organisatie op

het organiseren van de kwaliteit van het onderwijs. Het bepaalt de keuzes voor de

verdere organisatie van examineringprocessen.

Check:

• Examenvisie voor de hele onderwijsinstelling of voor een sector.

• Beleid over zelf doen of uitbesteden.

• Haalbaarheid, uitvoerbaarheid en betaalbaarheid van de examinering.

• Hoe is het werkveld betrokken bij de examinering (invoering sectorale

examenprofielen)?

• Hoe om te gaan met examinering voor specifieke leertrajecten?

• Examenvisie moet passen bij de cultuur en mogelijkheden in de organisatie.

Tip!

Meer checklists voor onderdelen van examinering zijn beschikbaar op


Opstellen examenreglement

In een examenreglement staan de formele regels en afspraken waar iedereen die

betrokken is bij examinering en diplomering zich aan houdt. Denk aan fraude,

herkansing, bewaartermijnen, beroep, et cetera. Het gaat om formele juridische

afspraken en kaders.

Kwaliteitsborging

procesgeb


igheid

Kaders stellen

Opstellenexamen-reglement

Opstellen handboek examinering

Opstellen examenplan

Vaststellen VaststellenOpstellen en vaststellen examenvisie

Match

Construeren en vatsstellenLeren

Examineren

Kaders stellen

Diplomeren Diplomeren

Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB)

kwalificatiedossier

sectoraal examenprofiel

examenvisie

examenreglementhandboek examinering

examenplan

opstellen en vaststellen examenvisie

4

Het examenreglement in één zin:

Het juridisch kader waarborgt voor elke student de transparantie en de

betrouwbaarheid van het examenproces.

Het examenreglement van het Alfa-college is compact en begrijpelijk. Het bevat

informatie over onder meer:

• organisatie van de examens

• regels voor deelname aan een examen

• procedures bij onregelmatigheden

• communicatie over uitslagen

• inzage en bespreekrecht

• bewaring van gemaakt examenwerk

• procedures voor bezwaar en beroep

• vrijstellingsprocedure

• herkansingen.

Elk jaar actualiseert het Alfa-college het examenreglement volgens een vaste

procedure en stelt het opnieuw vast. Verandering in weten regelgeving, bijvoorbeeld,

kan leiden tot aanpassingen. Studenten zorgen voor inbreng via de deelnemersraad.

Dick Koops, beleidsmedewerker examinering:

“Voor iedereen begrijpelijke definities en regels, dat staat voorop in ons reglement.

De laatste grootscheepse wijziging hebben wij doorgevoerd in het licht van

het competentiegerichte onderwijs. We hebben het accent verschoven van de

beoordeling per vak naar een integrale, competentiegerichte beoordeling. Naast

het opleidingoverstijgende reglement hebben we uitgebreide gestandaardiseerde

onderwijs- en examenregelingen per opleiding. We staan aan de vooravond van de

volgende wijziging: de centrale examens voor Nederlands en rekenen. Hebben we al

aangekondigd in de nieuwste versie van ons reglement.” >>

Opstellen examenreglement, Alfa-college, Groningen

Examenreglement dat juridisch correct én begrijpelijk is

5

“Wij stellen het examenreglement jaarlijks via ons digitaal portaal ter beschikking

aan alle studenten. Aankomende studenten kunnen het reglement inzien voordat ze

een onderwijsovereenkomst ondertekenen. Studenten adequaat informeren vinden

we heel belangrijk. De zorg voor goede informatieverstrekking is natuurlijk niet voor

niets vastgelegd in de Wet Educatie Beroepsonderwijs. Voorafgaand leggen we de

concepten voor aan het overlegorgaan, waarin studenten zijn vertegenwoordigd.

Daar toetsen we ook of het begrijpelijk is geschreven. Het reglement moet in balans

zijn: begrijpelijk aan één kant, juridisch correct aan de andere.”

“Studenten kunnen gebruik maken van de bezwaar- en beroepsmogelijkheid.

Wij voldoen aan de wettelijke eis van onafhankelijkheid. De commissie van beroep

bestaat uit externen: de voorzitter en zijn plaatsvervanger en de twee leden en hun

plaatsvervangers. Ik fungeer zelf als secretaris van de commissie.”

“Toekomstplannen? We willen studenten blijven betrekken bij het vaststellen van

regelingen. Dat draagt ook bij aan het draagvlak. We willen studenten en hun ouders

laten zien dat de examinering hier goed georganiseerd en juridisch verankerd is. De

procesarchitectuur is voor onderwijsinstellingen een goed hulpmiddel om te checken

of de examinering integraal op orde is. Onderlinge kennisuitwisseling tussen mbo-

scholen helpt natuurlijk ook.”

Meer succes door:

• Deskundigheid van mensen die de examenvisie, het examenreglement

en handboek examinering opstellen (bekijk de functieprofielen op

www.examenprofiel.nl).

• Draagvlak in organisatie.

• Toegankelijkheid van de documenten, vooral het handboek examinering.

• Inbedding integrale kwaliteitszorg.

• Betrokkenheid van het werkveld.

Meer informatie

Checklist met onderwerpen voor examenreglementen:


Examenreglement Alfa-college: www.alfa-college.nl

Concepten toetsen

Draagvlak bij studenten en

ouders

Dick Koops: “Het examenreglement moet begrijpelijk zijn. Daarom leggen we het concept voor aan studenten.”

Volkomen onafhankelijk

Johan Kruger, plv. voorzitter

commissie van beroep

Examens Alfa-college:

“De beroepscommissie komt

in beeld als een klacht of geschil

over het examen helemaal

vastzit. Dat komt gelukkig zelden

voor. De examencommissies

lossen de meeste klachten in

het voortraject op. Ik heb als

plaatsvervangend voorzitter zelfs

nog nooit een zaak behandeld.

Of dat iets zegt over de kwaliteit

van de examinering, weet ik niet.

Misschien haken mensen af,

omdat ze zo’n procedure een

te lange weg vinden. Aan de

andere kant: onze samenleving

is onderhevig aan juridisering, de

mensen zijn meer dan vroeger

geneigd hun recht te halen.

De onafhankelijkheid van de

commissie is voorwaarde om

het werk goed te kunnen doen.

Dubbele petten, dat werkt niet.

Ik heb weliswaar bij het Alfa-

college gewerkt, maar met mijn

juridische achtergrond en ruime

ervaring in het bedrijfsleven ben

ik volkomen onafhankelijk.”

6

Handboek Examinering

In hun Handboek Examinering beschrijven mbo-scholen de visie, processen,

procedures, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van alle betrokkenen bij

examinering. De Procesarchitectuur Examinering kunnen zij als hulpmiddel gebruiken

bij het opbouwen van het handboek. Er zijn onderwijsinstellingen die kiezen voor een

digitaal systeem, waarbij het per doelgroep duidelijk is welk stuk van het handboek

van toepassing is. Een digitale versie van de procesarchitectuur vindt u op

www.examenprofiel.nl.

ROC Eindhoven heeft afscheid genomen van het ‘Handboek Examinering’. De dikke

map is vervangen door de interne webapplicatie Protos. Dit digitale examenhandboek

omvat:

• het examenreglement

• stappenplannen voor het opstellen van een examenplan

• handleidingen

• tools, formulieren, modelbrieven, checklists

• overzichten van weten regelgeving.

De processen in de applicatie zijn ontworpen door een werkgroep, die bestaat uit

vertegenwoordigers van de scholen en ondersteunende diensten. Na vaststelling

door het college van bestuur heeft ROC Eindhoven alle informatie beschikbaar gesteld

via het bedrijfsintranet. Medewerkers van examenbureaus en docenten hebben vanaf

elke werkplek toegang tot de informatie. Het roc past de inhoud jaarlijks – of zo nodig

tussentijds – aan veranderende weten regelgeving aan. Of aan gewijzigde inzichten.

visie processen

procedures takenverantwoordelijkheden en bevoegdheden

Opstellen Handboek Examinering, ROC Eindhoven

Het examenproces als klikmodel

>>7

Inge van de Veerdonk: “Door ons handboek kun je klikkend navigeren.”

Inge van de Veerdonk, onderwijskundige van de dienst Onderwijs &

Studentenservice ROC Eindhoven:

“Bij ons staat het handboek examinering niet meer in de kast, maar op je beeldscherm.

Processen zijn schematisch weergegeven en al klikkend kun je er doorheen navigeren.

Documenten kun je bekijken en desgewenst printen. Hiermee is de procesarchitectuur een

klikmodel geworden, toegespitst op onze eigen organisatie en manier van werken. Met de

zoekfunctie kun je snel vinden wat je nodig hebt. Het handboek is altijd actueel, herzien en

aanpassen doen we jaarlijks. Het is in korte tijd een belangrijk hulpmiddel geworden.”

Opstellen en vaststellen examenplan

Het examenplan geeft per kwalificatie een overzicht van de examenproducten en/of combinaties

daarvan (praktijk en theorie) die een mbo-instelling inzet voor kwalificerende beoordeling. In

het examenplan staat binnen welke omgeving (onderwijsinstelling of beroepspraktijkvorming)

de beoordeling moet plaatsvinden. Hierbij houdt een onderwijsinstelling rekening met de

praktische haalbaarheid van beoordeling binnen de praktijksituatie en de afspraken in het

sectoraal examenprofiel.

In een examenplan staan de examens (kwalificerende toetsen) voor:

• Het beroep: de werkprocessen uit het kwalificatiedossier. Ook de eventuele wettelijke

beroepsvereisten staan vermeld.

• Eisen bij Leren, Loopbaan en Burgerschap: soms is er alleen een verwijzing naar de

kerntaken, in andere gevallen ook naar de werkprocessen.

• Nederlands, rekenen en moderne vreemde talen: de vaardigheden/domeinen worden

benoemd. Soms is het te behalen referentieniveau opgenomen.

In alle examenplannen staan de te examineren werkprocessen uit het kwalificatie dossier.

Kerntaken, competenties en exameninstrumenten komen in bijna alle gevallen terug.

Soms nemen mbo-instellingen ook diploma-eisen op voor de beroeps praktijkvorming, die als

onderdeel van diplomering ‘voldoende’ moet zijn, en voor de vrije ruimte, die als onderdeel

van diplomering ‘behaald’ moet zijn.

Hans Bataille, medewerker

examenbureau School voor

Welzijn, Cultuur & Onderwijs

ROC Eindhoven:

“Alle relevante informatie staat

nu bij elkaar en is gemakkelijk

te vinden. De informatie is

up-to-date. We komen met

een expertgroep twee tot drie

keer per jaar bij elkaar om te

actualiseren en bij te stellen.

Mijn indruk is dat alle scholen

van ROC Eindhoven dit systeem

goed gebruiken, in ieder geval

door de medewerkers van de

examenbureaus. Hierdoor is de

examinering roc-breed beter

op elkaar afgestemd. Ik zie de

procedures en organisatie van

de examens uniformer worden.

Dat is pure winst.”

Inge van de Veerdonk

Meer succes door:

• Toegankelijkheid van het handboek, informatie moet voor een ieder snel en eenvoudig

beschikbaar zijn.

• De inhoud van het handboek moet aansluiten op de processen zoals deze daadwerkelijk

plaatsvinden rondom examinering.

• De actualiteit van het handboek.

Meer informatie

Voorbeeld van een procesbeschrijving www.examenprofiel.nl

Checklist van de werkgroep Werken in de Praktijk (onderwerpen uit examen handboeken)


Meer bekendheid

Toekomstplannen? Meer interne bekendheid geven aan het systeem. Zeker bij docenten die

als constructeur of assessor bij de examinering betrokken zijn. Niet alle docenten kennen

de procesbeschrijvingen en het nut ervan. Opsteker: ook andere mbo-scholen hebben

belangstelling getoond voor het instrument.

8

Leren

Voor de volledigheid staat in de procesarchitectuur het onderwijstraject ‘leren’. De

student start na zijn of haar inschrijving bij een mbo-instelling met het volgen van

onderwijs. Dit leidt tot een moment dat hij of zij mag deelnemen aan de examinering.

Le Leren

Match


Examineren

Kaders stellen


Leren

Bespreken examenplan

Verzamelen leerresultaten

Kwaliteitsborging

procesgeb


igheid

Go / No go beslissing

examenaanvraag

studentmatch

leerresultaten inschrijven

examenaanmeldingonderwijs volgen

9

Construeren examens, ROC van Twente

Examens construeren doen we samen

Besluit inkopen/construeren

Een mbo-instelling kan verschillende redenen hebben om examens in te kopen:

• Principieel besluit: de instelling heeft deze beslissing dan al bij het opstellen van de

examenvisie genomen.

• Bedrijfseconomische overwegingen (kosten).

• Beschikbaarheid van in te kopen examens (voor bepaalde branches).

• Deskundigheid van de eigen mensen.

• Afspraken met de branche.

• Wettelijke eisen.

• Ervaringen uit het verleden.

Op www.examenprofiel.nl is een kostenmodel voor examinering beschikbaar. U kunt

de kosten per student voor examinering uitrekenen.

Examens inkopen of zelf construeren, het verschilt per mbo-school. Doorslaggevend

kan de beschikbaarheid van goede en goedgekeurde examens zijn. Soms bieden

samenwerkingsverbanden die aan. Zoals Stichting Praktijkleren met 41 aangesloten

roc’s. En Prove2Move van ROC van Twente, Landstede en Deltion College

dat examens ontwikkelt op het terrein van zorg en welzijn. Organisaties uit de

beroepspraktijk hebben hierbij een behoorlijke vinger in de pap. >>

Cv Construeren en

vaststellen

Match


Examineren

Kaders stellen


Construeren en vatsstellen

Inkopen examens

Construeren examens

Kwaliteitsborging

procesgeb


igheid

Besluit inkoop /

constructie

Vaststellen examens

Vaststellen examens

examenplanprogramma van eisenkwalificatiedossier

examenproductvaststellingscommissie

examencommissie

10

Het werkt zo: ontwikkelaars van drie roc’s maken met een projectleider van

Prove2Move de eerste concepten voor de proeven van bekwaamheid. Klankbord-

groepen met werkbegeleiders uit de werkvelden beoordelen deze. Ook docenten en

studenten van de roc’s kijken ernaar. De ontwikkelaars verwerken de opmerkingen in

een tweede concept dat naar een vaststellingscommissie gaat. Ook deze commissie

bestaat uit vertegenwoordigers van de leerbedrijven en de aangesloten scholen.

Feedback leidt eventueel tot een derde concept. Daarna volgt vaststelling door de

vaststellingscommissie en stelt Prove2Move het examenproduct beschikbaar voor

leden en klanten. Een aanpak die goed aansluit bij de stappen uit de procesarchitectuur.

Basje Andringa, examenspecialist van het College voor Zorg en Welzijn

(ROC van Twente):

“Vanaf 1996 hebben we in de regio al de koppen bij elkaar gestoken voor een

betere aansluiting bij de arbeidsmarkt. Prove2Move heeft dit doorontwikkeld en

verkoopt de examens ook door aan zo’n zeven andere onderwijsinstellingen. Ik

ben als constructeur actief in één van de ontwerpgroepen. Het geheim van een

goede constructeur? Je moet een helikopterview hebben en kennis hebben van het

werkveld, het onderwijs en het kwalificatiedossier. En dat kunnen vertalen in goed

beschreven examenopdrachten. Dat laatste is vaak nog het moeilijkst, want je streeft

ernaar de taal van de student te gebruiken.”

“De klankbordgroepen staan garant voor inbreng van de zorgen welzijnsinstellingen.

Die hoeven nu niet bij de drie roc’s afzonderlijk aan te schuiven. We hebben zo een

breed draagvlak voor de Proeven in de praktijk. Een ander voordeel is dat de inspectie

deze examens al beoordeelt bij Prove2Move of bij één roc dat ermee gaat werken.

Beoordeling bij andere roc’s die de examens gebruiken, is niet meer nodig.”

Meer succes door:

• Deskundigheid van de toetsconstructeur, zie de functieprofielen op

www.examenprofiel.nl.

• Het kwalificatiedossier en de mogelijkheid tot goede vertaling naar het

examenplan.

• Deskundigheid van de vaststellingscommissie.

• Kwaliteit van het examenplan en de vertaling naar het programma van eisen.

Meer informatie:

www.prove2move.nl

Vaststellen examens

Een toetsconstructeur maakt aan de hand van het programma van eisen

de examenproducten. Hiervoor krijgt hij of zij een heldere opdracht van de

examencommissie/leidinggevende. In het Handboek Examinering staan de taken

en verantwoordelijkheden van de toetsconstructeur beschreven.

De vaststellingscommissie stelt vast of de examens voldoen aan het examenplan

en het programma van eisen. Van belang: check op de dekking van het

kwalificatiedossier en de toetstechnische kwaliteit.

Beoordeling inspectie

Henny Braakman,

praktijkopleider bij

thuiszorgorganisatie

Carinova, lid vaststellings-

commissie V&V bij

Prove2Move:

“Bij de beoordeling van de

proeven van bekwaamheid

vraag je je af: is zo’n opdracht

in alle instellingen uit te voeren?

Soms constateer je wel eens: ja,

dat kan eigenlijk in de thuiszorg

niet. Of je komt competenties

tegen waarvan je je kunt

afvragen: is dat helemaal in elke

werksituatie haalbaar? Daar

praten we over met elkaar. Soms

leidt dat tot aanpassing. Als

thuiszorgorganisatie besteden

we veel aandacht aan de

opleiding en coaching van de

praktijkbegeleiders, die zich bij

het beoordelen van de proeven

heel anders moeten opstellen

dan in hun dagelijks werk als

begeleider. Zolang ze zich van

die rolwisseling bewust zijn, lukt

dat meestal wel. We hanteren

natuurlijk scoringsformulieren,

maar vaak komt het toch aan

op die ene vraag: zou je deze

kandidaat naar jouw cliënt

durven sturen?”

Prove2Move werkt nog aan

verbetering van de beoordelings-

formulieren. Ook wordt gekeken

of behalve ‘voldoende’ of

‘onvoldoende’ ook een ‘goed’

scoren, mogelijk is.

Basje Andringa: ‘Taal van de student gebruiken.’

11

Examineren: inhuur / zelf uitvoeren, Graafschap College, opleidingengroep Informatie & Communicatie

Landelijke uitstraling met regionale inkleuring

Het Graafschap College heeft het examen (bol 4) in twee delen gesplitst:

• een praktijksimulatie op school, waarbij gebruik wordt gemaakt van het format

dat Stichting Praktijkleren heeft ontwikkeld. In deze praktijksimulatie komen alle

werkprocessen uit het kwalificatiedossier aan de orde;

• een afstudeerproject in het bedrijfsleven, dat de student zelf in samenspraak

met het bedrijf uitvoert. Hier is de context van het bedrijfsleven leidend. Niet alle

werkprocessen hoeven per se aan de orde te komen.

De eindexamenkandidaat ontwikkelt zijn afstudeerproject in het laatste half jaar van

de opleiding. Dat gebeurt in nauwe samenspraak met het stagebedrijf, maar ook de

stagebegeleider van school is hierbij betrokken. Als de betrokkenen het eens zijn over

opdracht en aanpak, gaat de student aan de slag in het bedrijf. Hij houdt de begeleider

van school via een weblog op de hoogte van de vorderingen. Er is een aantal formele

controlemomenten. De student plant na 16 tot 20 weken zelf de eindpresentatie in

overleg met alle begeleiders. De eindbeoordeling gebeurt door de bedrijfsopleider

van het bedrijf, de stagebegeleider van school en een lid van de examencommissie.

Daarbij gaat het vooral om de vraag of de student het vastgestelde doel van de

opdracht heeft gerealiseerd. Aan het eind van het jaar wordt de beste afstudeerstage

bekroond met een prijs. >>

Ex Examineren

Match


Examineren

Kaders stellen


Examineren

Besluit inhuur / zelf

Uitvoeren

Beoordelen

Uitvoeren

Beoordelen

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied /

processen / deskund

igheid



zelf uitvoeren

tussenvormeninhuren

simulatieinkopen

expertise

12

Harry Brink, opleidingsmanager Informatie & Communicatie, Graafschap

College:

“Met afstudeerprojecten in bedrijven komen we vooral tegemoet aan de vraag van

het regionale bedrijfsleven. Bedrijven willen graag meewerken aan praktijkgericht

onderwijs en het is natuurlijk goed als dat ook in de examinering tot uiting komt. We

liepen er wel tegenaan dat bij die afstudeerprojecten niet alle werkprocessen uit het

kwalificatiedossier aan de orde kwamen. Daarmee zouden we dus niet aan de eisen

voldoen. Door het examen te splitsen in twee delen hebben we dat nu ondervangen.

Het door ons ingekochte examen - een simulatie - voldoet aan alle landelijke eisen

en daarmee dekken we dus het totale kwalificatiedossier af. Deze aanpak levert een

optimale mix. Ons examen is eenduidig en landelijk herkenbaar en speelt anderzijds

in op de regionale behoefte van de bedrijven.”“In onze regio is een flink aantal kleinere automatiseringsbedrijven gevestigd, die –

meer dan de grote automatiseerders in de Randstad – om breed opgeleide studenten

vragen. Neem een ICT-beheerder. Die moet ook een website kunnen ontwikkelen en

onderhouden. In onze aanpak kan dat dus een onderdeel van de examinering zijn.

Dat is eigenlijk een plus bovenop het voldoen aan de landelijk vastgestelde eisen. De

bedrijven stellen dit erg op prijs, zo blijkt jaarlijks uit onze tevredenheidsonderzoeken.

Voor de studenten is het een voordeel dat ze breed zijn opgeleid en dat ze dit in een

afsluitend project kunnen laten zien.”“Deze aanpak past wat ons betreft prima in de procesarchitectuur van de mbo-

examinering, omdat het een perfecte combinatie is van landelijke eenduidigheid en

regionale inkleuring. Op het Graafschap College kijken we nu ook naar een meer

gestandaardiseerde aanpak van de examens. Ik hoop dat dit model dan voor

meerdere afdelingen in beeld komt.”

Meer succes door:

• Deskundigheid beoordelaars/assessoren.

• Verwachtingenmanagement.

• Kwaliteit van de instrumenten.

• Processen/procedures naleven.

Meer informatie


www.graafschapcollege.nl

Arjan Meulenbrugge: ‘Meeste stagiaires stromen door naar het hbo.’

Beoordeling inspectie

Arjan Meulenbrugge (staand)

begeleidt een student

Arjan Meulenbrugge,

projectleider stagebedrijf

HPU, Doetinchem:

“Wij zijn erg tevreden over

deze manier van examinering.

We hebben er echt iets aan als

bedrijf. Een van de studenten

van het Graafschap College

heeft ons bijvoorbeeld geholpen

bij het ontwikkelen van een

module ‘productvariatie’ in ons

huidige content management

systeem. De student die

gemotiveerd is en initiatief toont

heeft een streepje voor. Onze

mensen zijn dan bereid om ze

een stapje verder te helpen. De

lat ligt in ons bedrijf behoorlijk

hoog. We zien dat de meesten

die bij ons stage hebben

gelopen, doorstromen naar het

hbo.”

13

Examinering: inhuur / zelf uitvoeren, Agrarische opleidingscentra

Groene scholen van Brabant tot de Achterhoek hebben één aanpak

De agrarische opleidingscentra (aoc’s) in Nederland werken – op basis van het

Actieplan Examinering - al een aantal jaren aan de kwaliteit van de examens. De

aoc’s hebben gezamenlijk geïnvesteerd in de thema’s die nu in het examenprofiel zijn

beschreven. Dit heeft ertoe geleid dat de examens sterk gestandaardiseerd zijn. Alle

aoc’s – op Helicon na – maken gebruik van de examens van De groene standaard,

een samenwerkingsverband van de twaalf aoc’s en kenniscentrum Aequor. Helicon

heeft het eigen examenprogramma Phoenix. De beide programma lijken wel op

elkaar, maar Helicon hanteert een duidelijke ‘knip’ tussen onderwijs en examinering:

er wordt pas geëxamineerd na afsluiting van het onderwijs.

De andere aoc’s nemen bij een aantal opleidingen al in schooltijd proeven van

bekwaamheid af. Dat Helicon dit niet doet, heeft te maken met het grote aantal

bedrijfsopleidingen. De afnemers daarvan stellen ‘de knip’ zeer op prijs. >>

Match


Examineren

Kaders stellen


examenproductenDe groene standaardproeve van bekwaamheid

Phoenix inhuurzelf uitvoeren

14

Beschermde internetomgeving

’De groene standaard’ staat garant voor een breed assortiment aan examenproducten

voor groene mbo-scholen. De aoc’s bundelen – samen met kenniscentrum Aequor -

hun innovatieve krachten in deze stichting bij het ontwerpen van de proeven van

bekwaamheid. Ook de samenwerking met brancheorganisaties is hierdoor optimaal.

Voor elk uitstroomprofiel is een beperkt aantal examenstandaarden ontwikkeld. Het

materiaal staat op een beschermde internetomgeving voor de deelnemende scholen.

Martijn Teunissen, secretaris examencommissie Prinsentuin College in

Breda:

“Onze examinering is eenduidig en transparant. De examens in Brabant zijn min of

meer dezelfde als die in de Achterhoek. Dat geeft vertrouwen bij het bedrijfsleven. Het

betekent ook dat we op de verschillende aoc’s bij het construeren van de examens

geen dingen dubbel doen. Bijkomend voordeel: actualiseren en aanpassen doen we

op slechts twee plaatsen: bij De groene standaard en bij Phoenix.”“De ‘groene standaard’ toetst het geheel aan competenties van de studenten

in de proeven van bekwaamheid in een zo reëel mogelijke beroepssituatie. De

onderwijsinspectie heeft de examens in 2010 afgekeurd, omdat zij de beoordeling van

de werkprocessen (competenties) uit het kwalificatiedossier afzonderlijk onderbouwd

wil zien. Dit heeft geleid tot een aanpassing in het beoordelingsmodel en daarna

goedkeuring door de inspectie van dit model.“

“Om papieren rompslomp te voorkomen hebben enkele aoc’s een digitale

beoordelingsapplicatie ontwikkeld. De beoordeling gaat nu via een ‘tablet’. Deze

applicatie is gekoppeld aan een softwaresysteem waarin het hele traject van planning,

constructie, afname en beoordeling is geautomatiseerd. Dit geeft wel aan dat we als

agrarische opleidingscentra innovatief bezig zijn en goed samenwerken. Met deze

instrumenten verminderen we de administratieve last en kunnen de assessoren zich

helemaal toeleggen op het beoordelen van kandidaten. Op dit moment gebruiken

al negen aoc’s het softwaresysteem voor digitale planning en vier aoc’s de digitale

beoordelingsapplicatie. De verwachting is dat meer aoc’s gaan instappen.”

Meer informatie

www.degroenestandaard.nl

www.examenstandaard.nl met de proeven van bekwaamheid.

Inlogaccount noodzakelijk.

Martijn Teunissen: ‘Digitaal beoordelen vermindert administratieve last.’

Beoordelen met een tablet

Martijn Teunissen en Jan Jacobs

Jan Jacobs, secretaris examens

mbo, Helicon Opleidingen:

“Wij hebben een beperkt aantal

proeven van bekwaamheid voor de

hele sector. Per kwalificatiedossier

zijn er hooguit drie proeven, twee

van de groene standaard en één

van Helicon. Dat is duidelijk voor

de assessoren. Aan hun scholing

besteden we overigens veel

aandacht en geld. We spitsen

dit toe op het afnemen van de

proeven van bekwaamheid en de

beoordeling ervan. Ze waarderen

de gelegenheid om bij te scholen

en zijn trots op hun certificaat. De

examenkandidaten zijn tevreden

over het examen. Goed presteren

tijdens de proeve wordt direct

beloond met een positieve

beoordeling.”Groen mbo wil de onderlinge

samenwerking verder versterken

om met het onderwijs en de

examinering flexibel in te spelen

op ontwikkelingen in de sector.

Verdergaande scholing van in- en

externe assessoren is hierin een

speerpunt.

15

Match


Examineren

Kaders stellen


uitvoeren

beoordelen

Melamo Fijnmetaaltechniek

Niet lomp maar recht door zee

Adri Schepers van Melamo Fijnmetaaltechniek uit Helmond kreeg in maart 2011

de prijs ‘Beste Praktijkopleider 2010’ van Colo. De jury was vooral te spreken over

zijn inlevingsvermogen, geduld, vakkundigheid en didactische vaardigheden. Naast

begeleider is hij ook assessor bij de praktijkexamens die ‘zijn’ studenten in het

Helmondse bedrijf doen.

De meeste studenten die bij Melamo werken (bbl) of stage lopen (bol) zijn afkomstig

van ROC Ter AA uit Helmond. Adri Schepers maakt - aan de hand van de eisen uit

het kwalificatiedossier van de betreffende opleiding - zelf de praktijkopdrachten. De

school keurt die vervolgens na een eventuele aanpassing goed. In een ruim tijdsbestek

worden alle opdrachten gemaakt; in eerste instantie beoordeelt en tekent Schepers

deze af. Hij heeft de opleiding ‘assessor’ gevolgd en mag zich gecertificeerd assessor

noemen. Na afsluiting van de praktijkopdrachten volgt een gesprek op school met

de begeleidende docent en medewerker van het examenbureau. Het totaal wordt

vervolgens beoordeeld met ‘voldoende’ of ‘onvoldoende’. >>

praktijkexamen

assessorkwalificatiedossier

16

Adri Schepers: ‘‘Gemotiveerde jongens die moeite met leren hebben krijgen extra aandacht.’’

Adri Schepers

Zenuwen

Adri Schepers, praktijkopleider en assessor Melamo

“Onze manier van examineren voldoet aan alle eisen uit het kwalificatiedossier. Dan

gaat het niet alleen om vaktechnische zaken, zoals buigen, frezen, tig-lassen en mig-

lassen, maar ook om: veilig werken, tekening lezen, samenwerken met collega’s,

werken volgens een stappenplan en omgaan met gereedschap. Je hebt als assessor

plotseling een andere rol, je bent even geen begeleider meer, maar daar heb ik geen

moeite mee. En dat je een band met die jongens hebt opgebouwd, is geen beletsel.

Niemand is ermee gebaat als je te vriendelijk beoordeelt. Ze willen na hun examen

toch aan de slag. In dit bedrijf of ergens anders.”“Het assessment moet op niveau zijn, dat is in ieders belang. Daarnaast moet je

duidelijk beoordelen. Dat speelt ook een rol in de begeleiding die aan de examens

vooraf gaat. Kijk, als het er niet in zit, heeft het ook geen zin een student examen te

laten doen. Daar moet je niet omheen draaien. Je hoeft niet lomp te zijn, maar wel

recht door zee. We proberen jongens die goed gemotiveerd zijn, maar moeite hebben

met leren of concentreren, extra aandacht te geven. We slagen er vaak in ze goed

over de eindstreep te krijgen en nemen ze daarna in dienst. We proberen als bedrijf

toch onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen.”“Het voordeel is dat je over een wat langere periode kunt beoordelen, terwijl je

vroeger de Kenteq-examens in drie dagen moest afnemen. Dat waren op zich ook

goede examens, maar er kwamen dan toch wel wat meer zenuwen aan te pas. Dat

is nu minder. De meeste studenten slagen hier, een enkeling heb ik wel eens moeten

laten zakken. Een enkeling haalt het met de hakken over de sloot. Maar er zijn ook

anderen die je eigenlijk een dikke negen zou willen geven.”

“Het liefst zou ik voor de eindbeoordeling een cijfer geven. Nu is het voor allemaal

‘geslaagd’, terwijl sommige studenten er echt bovenuit steken. Dat zou je op de een

of andere manier toch willen belonen.”

Meer informatie

www.melamo.nl

www.colo.nl

17

Ruim de helft van de roc’s in Nederland maakt voor examinering in de bakkerijsector

gebruik van het Nederlands Bakkerij Centrum (NBC) in Wageningen. Het NBC

beschikt over moderne praktijkexamens en over een theorie-examenruimte.

De examenopdrachten worden ingekocht bij Examenwerk. Hierin ontwikkelen

onderwijsorganisaties en bedrijfsleven samen beoordelings- en exameninstrumenten

voor de sectoren:

• brood en banket

• toerisme en recreatie

• horeca

• facilitaire dienstverlening.

Aanmelding van de studenten voor de examens verloopt via de school. Voor de

beoordeling van de praktijktoets is er een beoordelingscommissie van twee personen:

een docent uit het beroepsonderwijs en iemand uit de beroepspraktijk. De twee

examinatoren geven punten voor de uitvoering van de verschillende vaktechnieken,

de eindresultaten (producten), hygiënisch werken en algemene beroepsvaardigheden.

Jacques van Bragt van de gelijknamige banketbakkerij uit Geldrop is één van

banketbakkers die regelmatig examens afneemt in Wageningen. Zijn bedrijf is in 2010

uitgeroepen tot beste leerbedrijf in deze sector. >>

Banketbakkerij Jacques van Bragt

Kijken nu naar het hele proces

Match


Examineren

Kaders stellen


praktijkopleider

exameninstrumentenbeoordelings- en

inkopen examinator

18

Jacques van Bragt, banketbakker in Geldrop:

“Als praktijkopleider heb ik hier in de bakkerij elk jaar studenten, de meesten van ROC

Eindhoven, maar ook wel van De Rooi Pannen en vorig jaar zelfs één van Zadkine uit

Rotterdam. Ik ben al sinds 1992, toen ik de zaak overnam van mijn ouders, actief als

opleider. Ik vind dat belangrijk om te doen: jongeren enthousiast maken voor het vak.

En je moet toch zorgen voor goede, nieuwe aanwas in de branche. Daarom fungeer

ik elk jaar ook een aantal dagen als examinator bij het Nederlands Bakkerij Centrum

in Wageningen. De omstandigheden daar zijn voor iedereen gelijk. En omdat je als

examinator geen betrokkenheid hebt bij de kandidaat, is het makkelijk om objectief te

beoordelen. Er is bovendien een vrij strikt puntensysteem.”“Ik heb ook trainingen en scholing gevolgd, zowel voor het opleiden als voor het

examineren. Het examineren is sterk veranderd. Vroeger keken we meer naar het

eindresultaat, nu kijken we ook naar het proces. Dus we observeren de kandidaat veel

meer tijdens het werken aan de opdrachten en dan zijn er voor de verschillende eisen

uit het kwalificatiedossier ook punten te verdienen. Een gevaar daaraan vind ik wel

dat een student die uiteindelijk niet zo’n goed eindproduct heeft gemaakt, toch kan

slagen op grond van de punten die hij of zij tijdens de hele rit behaald heeft. Maar ja,

het laatste criterium is natuurlijk toch de verkoopbaarheid van het product.”

“Ik heb wel eens het idee dat ze nu soms te vroeg op examen komen. Er zakken

er best veel. Dat zou misschien door een wat strakkere aanpak tijdens de opleiding

kunnen verbeteren. Het competentiegericht onderwijs heeft zeker goede kanten, maar

ik geloof wel dat sommige studenten gebaat zijn bij een duidelijker programma. Ik heb

het idee dat de snelle studenten sneller zijn geworden en de langzame studenten wat

langzamer. Daar zou in de toekomst wat meer aandacht voor kunnen zijn.”

Meer informatie:

www.jacquesvanbragt.nl

www.nbc.nl

www.examenwerk.nl

Jacques van Bragt

Jacques van Bragt: ‘‘Zorgen voor goede, nieuwe aanwas in de branche.’’

Punten verdienen

Te vroeg op examen

19

De Nederlandse Kappersakademie met vestigingen in Rotterdam (2), Den Haag,

Amsterdam en Amersfoort is het eerste en grootste particuliere opleidingsinstituut

voor kappers in Europa, opgericht in 1953. De opleiding telt zo’n 300 studenten

die in twee jaar tijd worden opgeleid tot juniorkapper (niveau 2) en kapper (niveau

3). Daarnaast is er een speciale ondernemersopleiding met lessen Algemene

Ondernemersvaardigheden (AOV).

De opleiding bestaat uit vier blokken van elk zes maanden met een grote nadruk op

praktijkonderwijs (90%), deels in de eigen kapsalon en deels in de vorm van stage

bij andere kappers. Elk blok wordt afgesloten met een praktijkexamen, bestaande

uit meerdere proeven van bekwaamheid, zoals ‘lang haar’ en ‘(ont)kleuren’. Twee

assessoren beoordelen de prestaties van de studenten: één assessor is afkomstig uit

de beroepspraktijk en één van de school zelf, maar dan wel van een andere vestiging.

De twee assessoren en de voorzitter/secretaris van de examencommissie bepalen

aan de hand van een beoordelingsformulier of de student voldoende dan wel

onvoldoende heeft gescoord en daarmee de examenuitslag: geslaagd of gezakt.

Di Diplomeren

Match


Examineren

Kaders stellen


ExaminerenBesluit tot diplomeren

Diplomeren

Kwaliteitsborging

procesgeb

ied /

processen / deskund

igheid

Diplomeren


Diplomeren

DiplomaBewijsstukkenVoldoen aan eisen

Nederlandse Kappersakademie

De beste kappers zijn goede assessoren

>>

proeve van bekwaamheid assessor

slagen

zakken

20

Minder uitval

Martijn Abers, algemeen directeur en eigenaar van de Nederlandse

Kappersakademie:

“Eigenlijk hebben wij al competentiegericht onderwijs sinds 1953 door de grote

praktijkcomponent in ons onderwijs. Daardoor heeft de nadruk bij ons altijd gelegen

op het verwerven van competenties in de praktijk. Dat we onze examinering

competentiegericht kunnen invullen, is wel een groot voordeel. In het verleden

moesten we veel deelkwalificaties toetsen. Studenten moesten daarvoor eindeloos

oefenen. Nu leggen ze twee keer per jaar enkele proeven van bekwaamheid af. Als

ze dat met positief gevolg doen, komen bepaalde werkzaamheden daarna niet meer

aan bod. De examinering loopt eigenlijk als een soort lint door de opleiding heen.”“Hierdoor is de opleiding afwisselender geworden. En daarmee is ons onderwijs,

toch al sterk praktijkgericht, nog aantrekkelijker voor de studenten. Dat heeft tot

gevolg dat de voortijdige uitval verder is verminderd. Ons diploma-rendement is hoger,

dat schommelt nu zo rond de 80%. Bovendien geven we direct na de proeven van

bekwaamheid feedback aan de student, dat was vroeger niet te doen in de structuur

met al die deelkwalificaties. Ook dat stellen de aanstormende kappers enorm op

prijs.”

“Goede assessoren uit de beroepspraktijk passen bij onze manier van examineren.

Wij slagen erin toonaangevende mensen uit het vak aan ons te binden. Dat is prettig

voor onze studenten; zij weten dat ze goed terecht komen als ze een diploma krijgen

dat professionele kappers mede toekennen. We beschikken over een vaste pool

van zo’n vijftien kappers, mannen en vrouwen, vaak ondernemers die een hele dag

examens komen afnemen. Wij geven ze daarvoor een vergoeding, want je vraagt

toch wel wat van ze. Scholing doen we wel, maar certificering niet. We hebben

informatiebijeenkomsten met voorlichting over het examenproces, de manier waarop

wij het hebben ingericht en het beoordelingssysteem.”

“Het belang van goed en betrouwbaar examineren neemt toe. Vaktechniek blijft de

ruggengraat van de opleiding, maar ook competenties als omgang met de klant en

presentatie stijgen in rangorde. Als onderwijsorganisatie moeten we ervoor zorgen

dat onze studenten 200% vakbekwaam op de markt komen”

Het einde van de opleiding moet een feestje zijn zonder kater. Wanneer een student

aan de eisen voor diplomering voldoet, ontvangt hij of zij het diploma. En dit moet

boven ieder twijfel verheven zijn.

Meer informatie

www.kappersakademie.nl

Martijn Abers

Martijn Abers: ‘Competentiegericht onderwijs sinds 1953.’’

21

Kwaliteitsborging

Kwaliteitsborging is de schil om het hele examineringsproces heen. Het gaat om het

borgen van de kwaliteit van: de procesgebieden van examinering, de processen en

de deskundigen die bij examineringsprocessen betrokken zijn.

Procedures

Bij de procesgebieden ‘construeren en vaststellen’, ‘examineren’ en ‘diplomeren’ is het

hanteren en volgen van procedures van groot belang. Dit geldt ook bij herkansingen.

Het (midden)management van mbo-instellingen heeft als taak het controleren van en

sturen op het naleven van procedures. Deze sturing en controle kunnen tekort schieten

als de verantwoordelijkheden te laag in de organisaties liggen. Het doorlopen van de

plan-do-check-act-cyclus en het monitoren van verbeterplannen zijn belangrijk.

Tip!

Hoe zorg je ervoor dat betrokkenen bij examinering zich verantwoordelijk voelen voor

het naleven van procedures?

• Betrek ze vanaf het begin bij het examineringsproces. Dit begint al bij de

ontwikkeling van de visie op kwaliteit van examinering.

• Zorg dat ze bekend zijn met het examenhandboek en hier toegang toe hebben.

• Leg de taken met bijbehorende verantwoordelijkheden vast.

De deskundigheid van betrokkenen bij examinering bepaalt voor een belangrijk

deel de kwaliteit van het examineringsproces en het examenproduct. Vooral bij

de procesgebieden ‘construeren en vaststellen’ en ‘examineren’ zijn de kennis,

vaardigheden en competenties van betrokkenen van groot belang. Het project

Examenprofiel stelt 5 functieprofielen beschikbaar voor betrokkenen bij examinering:

1. Assessor

2. Toetsconstructeur

3. Toetsvaststeller

4. Examencommissielid

5. Medewerker examenbureau

Bekijk deze functieprofielen op www.examenprofiel.nl.

Kb Kwaliteitsborging

Evaluatieprocesgebieden

Evaluatieprocessen(producten)

Kwaliteitsborging

Evaluatiedeskundigheid

actoren

Deskundigheid betrokkenen bij

examinering

deskundigenprocesgebieden

kwaliteitplan-do-check-act

processen

22

Tot slot, 5 tips

1. De procesarchitectuur examinering werkt, gebruik hem als instrument om de

kwaliteit van de examenprocessen te verbeteren.

2. Gebruik de andere producten voor examinering, zoals het begrippenkader en het

kostenmodel. Standaardisatie van formats zoals voor examenplannen en toets-

matrijzen geeft vertrouwen voor de buitenwacht.

3. Het construeren van de examenproducten. Het organiseren, afnemen en beoor-

delen van examens. Het draait allemaal om deskundige medewerkers; investeer

in die deskundig heid. De opgeleverde functie profielen voor de betrokkenen bij

examinering zijn een eerste handreiking om hieraan tegemoet te komen.

4. Maak afspraken met het bedrijfsleven in de regio en betrek ze actief bij de

examinering in uw instelling.

5. Verbeter examinering verder door het onderdeel te laten zijn van de totale

kwaliteitszorg in uw onderwijsinstelling.

Colofon

Interviews: Peter Blees

Fotografie: Peter Blees en Dobbelsteen fotografie

Redactie: 2 in beweging

Ontwerp: Bestwerk

Druk: Libertas

september 2011


23

www.ExAMENPROFIEL.NL

Examinering in de praktijk

Documents

Transcript of Examinering in de praktijk