POSTM ODERNIS

ME

Het postmodernisme ontstond als tegenreactie op het modernisme. Het modernisme (ook wel functionalisme genoemd) was een beweging die erg achter de industrialisatie stond. De ontwerpstijl die hieruit voortkwam was een stijl die ‘de machine’ overal in terug wilde laten komen. De producten waren functioneel en minimalistisch. Het postmodernisme kwam als tegenreactie op het modernisme - en kwam dus na (post) het modernisme - en die ook in de naam wilde laten zien dat zij al verder waren dan ‘modern’, dit leidde tot de naam ‘postmodernisme’.

Het postmodernisme (jaren ’70, ’80, ’90) is een stijl die zeer moeilijk in het kort te omschrijven is. Eigenlijk hebben de ontwerpen bij het postmodernisme niet perse uiterlijke kenmerken, maar gaat het erom dat er een uniek product gevormd wordt. De vormgeving van het product is bepaald door het gevoel dat de ontwerper wil uitdrukken. Deze ‘innerlijke kracht’ wordt vaak tot uiting gebracht door combinaties van allerlei vroegere stijlen en door het gebruik van veel kleuren en allerlei vormen. Verschillende manieren van uitdrukken worden bij elkaar gebracht tot één geheel (zoals de combinatie beeld en tekst). Behalve het uitdrukken van een gevoel worden er binnen het postmodernisme ook veel ontwerpen gemaakt die verwijzen naar de politieke en sociale vraagstukken van dat moment. In 1980 werd de groep Memphis opgericht. Ettore Sottsass was een belangrijk lid van deze commerciele groep. Hoewel aanvankelijk het doel was producten voor iedereen te ontwerpen, veranderde dit al snel in exclusieve producten voor de elite. De producten van Memphis hebben hun eigen trekjes die moeilijk te plaatsen en imiteren zijn. Veel kleur wordt gebruikt, maar het is voornamelijk de ‘intensiteit’ die het ‘m doet en die een zeer complexe achterliggende culturele gedachte weergeeft, namelijk: “Don’t take design too seriously’.

In het postmodernisme is het de bedoeling een product/ontwerp een eigen identiteit te geven. Dit werd veelal bereikt door het gebruik van veel kleuren en vormen. Verder is het woord ‘pluralisme’ een woord dat het idee van postmodernisme goed weergeeft, een variëteit in materialen, stijlen, structuren, kleuren, vormen en omgevingen zijn overal in het postmodernisme terug te vinden. Daarnaast zijn veel interpretatiemogelijkheden, eclecticisme en onderscheid ‘kenmerkend’ voor het postmodernisme. Een goed voorbeeld hiervan is de ‘Carlton Bookcase’ van Ettore Sottsass. Ook proberen de ontwerpers bij het ontwerpen hun gevoel in het product uit te drukken of gebruiken ze politieke en sociale onderwerpen als inspiratie. Hiervan zullen nog voorbeelden volgen bij ‘ontwerpers’.

Een ander kenmerk van het postmodernisme is het gebruik van verschillende communicatievormen, een goed voorbeeld is de combinatie beeld en tekst of bewegende beelden en geluid, die samen één geheel vormen. Dit gaat echter wel meer richting de kunst en communicatie dan ontwerpstijlen voor gebruiksvoorwerpen.

De materialen die in de postmodernistische producten terug te vinden zijn, zijn onder andere hout, MDF, en Colorcore, een als hout versnijbaar materiaal dat door en door gekleurd was.

Alessandro MendiniThe Anna G cork-screw, 1994

Ettore Sottsass, Carlton Bookcase, 1981

OntwerpersDe Franse Philippe Starck is een zeer bekende postmodernistische ontwerper. Starck respecteert de natuur en toekomst van de mens en deelt graag zijn beeld van een betere wereld. Met zijn producten weet Starck mensen te bereiken en zijn ideeën over te brengen en het dagelijks leven van mensen te veranderen, ‘The profession of designer is one which is very closely linked to these changes. The designer can and should participate in the search for meaning, in the construction of a civilised world’. Voorbeelden van Starck’s ontwerpen zijn de tandenborstel, de tandenborstelhouder en de vaas in de figuren hiernaast. Goed te zien is dat Starck zijn eigen draai aan de producten geeft, die op die manier uniek zijn in hun soort.

Ook Alessandro Mendini (voornamelijk een architect) is één van de ‘leiders’ van het postmodernisme. Mendini is erg gericht op emotie in het ontwerp en baseert zijn ontwerpen op de gedachte dat decoratie in feite een expressieve toevoeging geeft: “Art or design is not the message, but the means by which to reawaken the conscience” . Voorbeelden van producten die hij ontworpen heeft zijn de kurketrekker op de vorige bladzijde en de tafel hiernaast.

Een andere bekende postmodernistische ontwerper is Ettore Sottsass, oprichter van de Memphis Group. De Carlton Bookcase, vorige bladzijde, is van door hem ontworpen. Sottsass’ gedachte bij het ontwerpen geeft een goed beeld van postmodernisme: “To me, doing design doesn’t mean giving form to a more or less stupid product for a more or less sophisticated industry. Design for me is a way of discussing life, sociality, politics, food – and

Van boven naar beneden:Phillip Starck, Vase, 1988Alesandro Mendini, Sirfo, 1986Michele de Lucchi, stoel, 1983Michael Graves, waterketel

even design.”

In het rijtje Allesandro Mendini en Ettore Sottsass hoort ook de Italiaanse Michele de Lucchi. Michele de Lucchi was ook een aanhanger van Memphis en een vooraanstaand ontwerper en architect. Lucchi houdt in zijn achterhoofd dat de wereld van vandaag een wereld van verandering is, waaraan hij deel wil nemen en die hij wil ondersteunen. Door deze verandering te begrijpen (althans, proberen te begrijpen) probeert Lucchi tot ontwerpen te komen die interessant zijn voor de nabije toekomst. Lucchi is van de ‘uitdrukkingsvormen van het design’ en heeft tot doel deel te nemen in verandering en mutatie te steunen.

Een andere vooraanstaande ontwerper in het postmodernisme is de Amerikaanse Michael Graves, waarvan de producten over de hele wereld te kopen zijn. Onder andere ontwierp Graves de fluitketel hiernaast voor Alessi.Michael Graves, waarvan de producten over de hele wereld te kopen zijn. Graves heeft ook veel gebouwen ontworpen. Hij maakte onder andere het transitoriumgebouw in Den Haag. Er zijn ook veel classisitische kenmerken terug te vinden in zijn werk.

ArchitectuurIn de architectuur is het postmodernisme te ‘herkennen’ aan de combinatie van alle soorten vormen en kleuren. Een gebouw moet anders dan anders zijn en het moet het een gevoel oproepen of weergeven.

De meest genoemde postmodernistische architect is de Amerikaanse Robert Venturi, die met zijn uitspraken en gedachtengang de basis van het postmodernisme heeft gevormd. De achterliggende gedachte van Venturi bij zijn gebouwen is “complexiteit en tegenstelling”, waarmee hij als het waren wil laten zien hoe belangrijk ”multiple meanings in appreciating design” is. Andere uitspraken van Venturi zijn: “…an architecture that promotes richness and ambiguity over unity and clarity, contradiction and redundancy over harmony and simplicity.” en “less is a bore”, die tegen het “less is more” van het modernisme ingaat.

Ook de Duitse Hans Haacke is een behoorlijk opvallend persoon in de postmodernisme. Haacke houdt zich veel met wereldzaken bezig. Een goed voorbeeld is zijn postercampagne ter nagedachtenis van de ramp op 11 september 2001 in New York, zoals te zien is op de foto hiernaast: “The silhouette of the World Trade Centre towers is cut out from white paper. The underlying background occupies the void.”

Een andere belangrijke architect is de eerder genoemde Alessandro Mendini: “I am interested in the house as a kind place, where more emotion and introversion come out, with objects that stimulate slowness, ritual, and mythology. The world is violent, the house has to be protective”. Een interessant gebouw van Mendini is de Torre del Paradiso, dat op de foto’s hieronder te zien is.

Hans Haacke, Poster, 2002

Robert Venturi, Vanna Venturi House, Philadelphia, 1959-1964

Alessandro Mendini, Torre del Paradiso, Hiroshima Japan,1989

Ook het bedrijf Coop Himmelb(l)au uit Wenen, van Wolf D. Prix and Helmut Swiczinsky heeft een flinke bijdrage geleverd in de postmodernistische architectuur. “We believe that a vigorous urban architectural experience results when the qualities of space are linked, creating a rhythm of dynamism and concentration.” Een goede indruk van de architectuur die Himmelb(l)au neerzet is te krijgen met behulp van de gebouwen die hieronder te zien zijn.

Het Groninger Museum is het Nederlandse pronkstuk van het postmodernisme. Het is ontworpen door samenwerking van de genoemde ontwerpers en architecten Mendini, Lucchi, Starck en Coop Himmelb(l)au. De bedoeling van het ontwerp is dat het Museum zelf ook als een kunstwerk gezien wordt. Er zijn heel veel verschillende vormen, kleuren en materialen gebruikt voor het museum. Het museum dient ook als rechtstreekse verbinding tussen het centraal station en het centrum van Groningen, passanten krijgen gelijk al een aantal kunstwerken te zien. Het gebouw bestaat uit meerdere paviljoens waarvan de kleur, vorm en het matriaal meestal al aangeven welke collectie of tentoonstelling binnen te zien is.

CoopHimmelb(l)au, opera house, Guangzhou, China 2003

Groninger Museum, 1994