Erasm

us U

niversity R

otterdam

blok 1.6 Normaal of abnormaal?

Angststoornissen

12 maart 2012

Colin van der Heiden

c.vanderheiden@psyq.nl

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Opbouw college

Programma

• normale vs pathologische angst• angstoornissen: > welke > waarom > hoe vaak > beloop• diagnostiek• demonstratie met 'verplichte vrijwilliger'• is er iets aan te doen?

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Angst = normaal

• Angst = bescherming- alert bij hond - alert in donker- checken deur- spanning voor

tentamen

• 3 componenten:- fysiologie- gedachten- gedrag

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Wanneer dan pathologisch?

• geen scherpe grens

• onderscheidend:> intensiteit

> duur> aard uitlokker

• wanneer klinisch relevant?- ernstige belemmering functioneren

- ernstig lijden

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Welke angststoornissen zijn er (in de DSM-IV-TR)?

• paniekst met/zonder agorafobie• agorafobie zonder paniekst• specifieke fobie• sociale fobie• obsessief-compulsieve st (OCS)• posttraumatische stress-st (PTSS)• acute stress-stoornis• gegeneraliseerde angstst (GAS)• angstst door somatische aandoening• angstst door een middel• angstst. NAO

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Hoe ontstaan ze eigenlijk?

1. erfelijkheid

2. life-events

3. leergeschiedenis/ cognitieve ontwikkeling

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Komen ze vaak voor?

• ja!

• lifetimeprevalentie: 19,3

• Meest voorkomende: > paniekst + agorafobie: 7,2

> specifieke fobie: 10,1 > sociale fobie: 7,8

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Ze komen ook vaak met elkaar voor!

• veel onderlinge comorbiditeit - paniek en OCS: 34% - sociale fobie en paniek: 39% - GAS en andere angst: 55%

• maar vooral veel met depressie: paniek 46%, OCS 66%, GAS 50-90%

• comorbiditeit groot probleem voor diagnostiek, met name bij: - verslaving - depressie - lichamelijke klachten TIP: screeningsvragen

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Screeningsvragen

• Bent u angstig? • Vermijdt u dingen uit angst? • Voelt u zich vaker of meer gespannen, heeft u hartkloppingen,

bloost u vaak etc? • Heeft u geregeld gedachten of beelden die steeds weer

opkomen? • Doet u regelmatig dingen die u eigenlijk zinloos vindt, om te

voorkomen dat u angstig wordt?• Heeft u een traumatische ervaring meegemaakt?

• NOG BETER: (SEMI)GESTRUCTUREERDE INTERVIEWS

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Waarom gaan ze niet vanzelf over?

1. cognitieve factoren:- selectieve aandacht- interpretatie-bias- emotioneel redeneren- geheugen-bias

> zorgen voor vicieuze cirkel

2. gedragsfactoren: - vluchtgedrag - vermijdingsgedrag - veiligheidsgedrag > voorkomen dat men ontdekt dat gevreesde ‘ramp’

niet optreedt

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Dus eens angstig, altijd angstig?

• onbehandeld vaak wel> 25% spontaan herstel

• met behandeling vaak niet> bij 70% goed effect

(CGT of pillen)

• geen symptoomverschuiving!

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Paniekaanvallen

• korte periode van heftige angst die snel opkomt

• tenminste 4 symptomen:- hartkloppingen/ versnelde hartslag- transpireren- trillen/ beven- gevoel van ademnood/ verstikking- pijn of druk op de borst- misselijkheid/ maagklachten- duizeligheid/ onvastheid/ licht in hoofd - derealisatie/ depersonalisatie- angst voor controleverlies / gekte- angst vor hartaanval / om te sterven- tintelingen/verdoofd gevoel- koude rillingen of warmtevlagen

Erasm

us U

niversity R

otterdam

PANIEKSTOORNIS

• recidiverende onverwachte paniekaanvallen

• na aanval(len) minstens een maand:

- bang voor nieuwe aanval en/of

- bezorgdheid over gevolgen van een aanval, en/of

- gedragsverandering a.g.v. aanvallen

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Agorafobie

• angst voor plaatsen/ situaties waaruit > ontsnappen moeilijk is of > waarin geen hulp beschikbaar is

ingeval van een paniekaanval

• situaties vermeden of doorstaan met intense angst

Erasm

us U

niversity R

otterdam

PANIEKSTOORNIS en AGORAFOBIE rationale

externe stimulus (situatie)interne stimulus (interoceptief)

cognitieve stimulus

angst

lichamelijke arousal met lichamelijke sensaties

catastrofale interpretatie

paniek

vluchten/ vermijden

angstreductie/ opluchting (KT)

Erasm

us U

niversity R

otterdam

ENKELVOUDIGE FOBIE

A. aanhoudende irrationele angst voor bepaald object/situatie

B. blootstelling leidt tot angstreactie

C. object/situatie wordt vermeden;indien onmogelijk ontstaat intense angst

D. besef dat angst feitelijk ongegrond is

E. angst/vermijding interfereert ernstig met dagelijks functioneren

Erasm

us U

niversity R

otterdam

ENKELVOUDIGE FOBIE - rationale

object/situatie

catastrofale interpretatie

angst

toename(lange

termijn)

vlucht/vermijding

angstreductie(korte termijn)

Erasm

us U

niversity R

otterdam

SOCIALE FOBIE

A. angst zich vernederend/ beschamend te gedragen in > sociale situaties> prestatiesituaties> situaties met onbekenden> probleem: mogelijke beoordeling

B. blootstelling leidt tot onmiddellijke angstreactie (evt. zelfs paniek)

C. situaties worden vermeden of met intense angst doorstaan

Erasm

us U

niversity R

otterdam

De verplichte vrijwilliger

• Wie dacht:

Ja, leuk, hopelijk mag ik!?!?

• Wie dacht:

Als hij mij maar niet aanwijst?

Erasm

us U

niversity R

otterdam

SOCIALE FOBIE - rationale

sociale situatie

activatie kennis

(negatief zelfbeeld & afwijzing)

negatieve

reacties verhoogd zelfbewustzijn

on(v)aardig lichamelijke angst negatievegedrag reacties zelfevaluatie

Erasm

us U

niversity R

otterdam

OBSESSIEF-COMPULSIEVE STOORNIS

A. zich opdringende nare gedachten en/of dwanghandelingen

B.dwangverschijnselen als onzinnig of excessief beschouwd

C.klachten veroorzaken spanning,kosten veel tijd (> 1 uur) ofverstoren dagelijks functioneren

Erasm

us U

niversity R

otterdam

OBSESSIEF-COMPULSIEVE STOORNISrationale

trigger

intrusie

interpretatie (overschatting gevaar en persoonlijke

verantwoordelijkheid)

spanning/angst

dwanghandeling

angst/spanningsreductie (KT)

Erasm

us U

niversity R

otterdam

POSTTRAUMATISCHE STRESS-STOORNISA. 1. slachtoffer, getuige of geconfronteerd met

traumatische ervaring, en2. intense angst, hulpeloosheid of afschuw

B. voortdurende herbelevingen van trauma(ta)- herinneringen- dromen- handelen/voelen alsof trauma weer plaatsvindt- psychisch lijden of fysiologische reacties bij blootstelling aan traumagerelateerde stimuli

C/D. vermijden van prikkels, gevoelens van afstomping, en verhoogde prikkelbaarheid

E. langer dan 1 maand

Erasm

us U

niversity R

otterdam

POSTTRAUMATISCHE STRESS-STOORNIS- rationale• door trauma relatie gelegd tussen

> algemeen beangstigende stimulien

> voorheen neutrale stimuli,

die daardoor ook beangstigend zijn geworden

• angst gaat niet over door vermijding> van voorheen neutrale stimuli > van denken aan trauma

Erasm

us U

niversity R

otterdam

GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNIS

A. buitensporige angst en bezorgdheid over meerdere alledaagse zaken gedurende > 6 mnd.

B. de bezorgdheid is moeilijk beheersbaar

C. tenminste 3 van de volgende klachten:- rusteloosheid/opwinding/irritatie- verhoogde vermoeibaarheid- concentratie -of geheugenproblemen- prikkelbaarheid- spierspanningsklachten- slaapproblemen

Erasm

us U

niversity R

otterdam

GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNISrationale

aanleiding (een ‘wat-als’-gedachte, die de ‘piekerketen’ in gang zet)

positieve opvattingen over piekeren worden geactiveerd

piekeren over het onderwerp dat aanleiding gaf tot het gepieker

negatieve opvattingen over piekeren worden geactiveerd

piekeren over het (aanhoudende) gepieker

gedrag om piekeren angst te voorkomen of nervositeit

pogingen niet te piekerenof piekeren te onderdrukken

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Behandeling: algemene aspecten

• uitleggen diagnose

• bespreken behandelopties

> voordeel pillen: - sneller effect- geen huiswerk

> voordeel CGT:- geen bijwerkingen- minder terugval- 'eigen' succes

• combi i.h.a. geen meerwaarde

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Wat is cognitieve gedragstherapie?

• aanleren vaardigheden- ademhalingsoefeningen- ontspanningsoefeningen- sociale vaardigheden

• anders leren denken over situaties- onderzoeken gedachten

• leren dat verwachtingen niet kloppen door blootstelling aan:

- echte situaties- lichamelijke sensaties- verbeelde situaties

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Gedachtendagboek

• gebeurtenis

• gevoel

• gedachten

• argumenten voor de gedachte

• argumenten tegen de gedachte

• nieuwe evenwichtige gedachte

Erasm

us U

niversity R

otterdam

Wat is cognitieve gedragstherapie?vervolg• aanleren vaardigheden

- ademhalingsoefeningen- ontspanningsoefeningen- sociale vaardigheden

• anders leren denken over situaties- onderzoeken gedachten

• leren dat verwachtingen niet kloppen door blootstelling aan:- echte situaties- lichamelijke sensaties- verbeelde situaties