Wijsheid verjaart niet. Dat werd duidelijk tijdens de masteravond die ELLLA op donderdag 13 oktober organiseerde in het altijd prettige Grand Hotel Wientjes. De Engelse Jules Evans bewees dat klassieke filosofische wijsheden de tand des tijds zonder kleerscheuren doorstaan. Sterker nog, Evans vertaalt ze naar het nu en past ze overtuigend toe op hedendaagse vraagstukken.

Marc Nijenhuis, verslag masteravond Jules Evans, 13 oktober 2016

Inzichten van duizenden jaren oud blijken ook vandaag de dag nog inspirerende en praktische lessen. Of moeten we zeggen júist vandaag, want zijn we in de huidige tijd en wereld niet allemaal op zoek naar antwoorden en zingeving? Misschien was dat ook wel de reden van de grote opkomst voor deze laatste ELLLA masteravond van dit jaar. Zeker is dat men vooral ook kwam voor Evans en zijn verfrissende kijk op het klassieke curriculum; de filosofie uit de klassieke oudheid.

Filosofie kan bevrijdenDe Engelse auteur van de bestseller Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties ziet de wijsheden van mannen als Socrates, Epicurus en Aurelius als antwoorden op grote vragen. Of misschien meer nog als richtinggevers die we allemaal van tijd tot tijd - of doorlopend - nodig hebben in ons leven. Filosofie kan geen fysieke pijn wegnemen, zoals rugpijn. Maar Evans is ervan overtuigd dat wijsbegeerte je wel kan helpen wanneer je vastzit in een bepaald denkpatroon of in een toestand waar je onder lijdt. Filosofie kan je bevrijden van die beklemmende staat en van denkwijzen waarin we onszelf hebben gevangen. Denkwijzen die we onszelf hebben aangeleerd of die we hebben meegekregen tijdens onze opvoeding.

“We hebben allen onze eigen manier van denken, overtuigingen waarin we geloven”, vertelt Evans. “Zo

hebben we ook allemaal een eigen levensfilosofie: een kijk op het leven, opvattingen en overtuigingen. We zijn ons er niet altijd van bewust, maar ieder draagt een filosofie met zich mee die een grote invloed kan hebben op ons leven”. Een negatieve of “minder wijze” levensfilosofie kan je ongelukkig maken. Het goede nieuws is volgens Evans echter dat je persoonlijke filosofie niet in beton is gegoten. Je mindset, je manier van denken, kun je veranderen wanneer je je bewust bent van datgene wat je tegenhoudt of misschien zelfs ongelukkig maakt in het leven. De klassieke filosofie kan je de antwoorden geven.

‘Four noble truths’De Romeinse filosoof Cicero wist het ook al: er is een helende truc voor de ziel en deze heet filosofie. En met hem waren er in zijn tijd meer wijsgeren die ‘de

1

ART046

ER IS EEN HELENDE TRUC VOOR DE ZIEL: FILOSOFIEJULES EVANS OVER KLASSIEKE FILOSOFIE IN ONS HEDENDAAGS LEVEN

www.ellla.nl

2

www.ellla.nl

ziel verzorgden’, het leven richting gaven en in eigen handen namen door diep na te denken. Aristoteles, Plato, Epictetus; ze hadden elk hun eigen ideeën over het goede leven, maar ze waren het allen eens over een aantal kernzaken. Jules Evans: “Ik noem ze de ‘four noble truths’, de vier basisprincipes van de Griekse filosofie. We kunnen onszelf leren kennen, we kunnen onszelf veranderen, we kunnen nieuwe gewoonten creëren en we kunnen bloeiende levens en samenlevingen tot stand brengen. Maar is dat allemaal waar? Kunnen we onszelf echt volledig leren kennen en ook nog eens veranderen?”

Evans gelooft dat het kan. Hij illustreert en onderbouwt zijn overtuiging met een persoonlijke ervaring. Tijdens zijn middelbareschooltijd nam zijn leven een ongeplande wending. Hij en zijn vrienden gebruikten destijds de nodige geestverruimende middelen. Partydrugs als LSD en XCT hielden de vriendengroep in de greep. Evans kreeg last van angsten en

paniekaanvallen die zijn leven gingen beheersen, ook gedurende de volgende jaren op de universiteit. Hij raakte vervreemd van zichzelf en kende zichzelf niet meer. De gevolgen waren ingrijpend: hij stopte met zijn studie om vervolgens te belanden in een baan waar hij niet gelukkig van werd. Na veel lezen over mogelijke oorzaken van zijn angsten en na lange omwegen kwam hij uiteindelijk in aanraking met cognitieve gedragstherapie (CGT), een vorm van psychotherapie waarbij de cognities van de patiënt centraal staan: zijn gedachten, fantasieën, herinneringen en zijn opvattingen. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het niet de gebeurtenissen zijn die iemand negatieve gevoelens of bepaald gedrag bezorgen, het is de ‘gekleurde bril’ waardoor hij of zij de dingen ziet. De therapie werkte voor Evans, het hielp hem enorm om zijn emoties te begrijpen en om zichzelf beter te leren kennen.

Emoties zijn een keuze“Ik raakte gefascineerd door de therapie die mijn leven had gered en kwam in contact met de mensen die CGT hadden uitgevonden”, vervolgt Evans. “Zij vertelden mij dat het de Griekse filosofie was die hen inspireerde om de therapie te ontwikkelen. Met name één specifieke uitspraak van Epictetus, de Stoïcijns filosoof uit de eerste eeuw na Christus, bezielde hen: mensen raken niet van streek door de gebeurtenissen, maar door de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken.” De les die Epictetus hiermee geeft is volgens Evans de basis van (zelf)therapie vanuit het

“We zijn ons er niet altijd van bewust, maar ieder draagt een filosofie met zich mee die een grote invloed kan hebben op ons leven.”

3

www.ellla.nl

Grieks filosofische gedachtegoed: zodra je de rol en het belang van je eigen overtuigingen en denkwijze in je emoties begrijpt, besef je dat je een keuze hebt. Vraag jezelf eens af: heb ik die situatie op de juiste manier geïnterpreteerd? Op welke andere manieren kan ik een situatie ook bekijken? Je emoties zijn dus - tot op een bepaalde hoogte - een keuze. We kunnen veranderen hoe we ons voelen door te veranderen hoe we denken.

Makkelijker gezegd dan gedaan, dat beseft Evans goed. Veel van onze reacties zijn automatisch, een natuurlijke respons of reflex, zonder dat we even stilstaan of nadenken. Slechts 5 procent van ons brein denkt actief na bij situaties die op ons afkomen. De ‘overige’ 95 procent bestaat uit geautomatiseerd brein of “monkey mind” zoals Evans het noemt. “Ons ‘apenbrein’ trekt overhaaste, weinig gefundeerde conclusies die bovendien veelal onjuist zijn”, vervolgt Evans. “En we doen het allemaal. In ons hoofd denken

we continu ‘dit gaat niet goed’, ‘dat komt daardoor’, ‘deze persoon ziet er goed of slecht uit’. Snelle beoordelingen of zelfs veroordelingen waarvan we ons niet bewust zijn. Dit interne commentaar betwijfelen of bevragen we eigenlijk niet, we gaan er vanuit dat deze ‘self-talk’ correct en waar is. In realiteit zijn het vaak mind-traps”.

Ongefundeerd, rigide denkenDie aannames en vooringenomen gedachten hebben en herkennen we allemaal wel. Volgens Evans vormen ze bovendien vaak de aanleiding voor angsten en depressies. Er zijn er een aantal die veel voorkomen en makkelijk te herkennen zijn, zowel bij jezelf als bij mensen in je omgeving. Catastrophizing bijvoorbeeld. We schieten door in onze gedachten en denken meteen aan het ergste: ’Dit is het einde van de wereld’.

Of de Fortune teller’s error, een toekomstbeeld gebaseerd op het idee dat een bepaalde situatie niet verandert: ‘het is nu niet goed, dus zo zal het altijd wel blijven’ of ‘ik ben single dus ik zal altijd single blijven’. Een andere, zeer herkenbare aanname waarmee we het onszelf wel eens (onnodig) moeilijk maken is de Mind-reader’s error: je weet preciés wat iemand denkt, je vult het in zonder enig bewijs. En Musturbating, een gedachtengang die tekenend lijkt voor de huidige tijd, misschien wel gevoed door wat we allemaal op social media voorbij zien komen. ‘Ik móet er altijd goed uitzien’, ‘Ik móet succesvol zijn’ of ‘Ik móet promotie

“Mensen raken niet van streek door de gebeurtenissen, maar door de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken.”Epictetus

4

www.ellla.nl

krijgen’. Een continue stroom van gedachten waarmee we onszelf een grote druk op de schouders leggen. Rigide denken waardoor we lijden, zowel persoonlijk als zakelijk. Beangstigend? Wellicht, maar de Griekse filosoof Socrates kwam al zo’n tweeduizend jaar geleden met een oplossing.

De Socratische methodeSocrates liet twee millennia geleden al zien wat de belangrijkste stap is voor het oplossen van een probleem: het stellen van de juiste vragen. De Griekse wijsgeer liet mensen zichzelf vragen stellen over hun gedachten en aannames. Is dat wat ik denk de onbetwiste waarheid, zijn mijn conclusies misschien vooringenomen, waar is het bewijs, kan ik het op een andere manier bekijken? Tegenwoordig wordt

de methode nog altijd toegepast binnen therapieën als CGT. Het mooie is dat we deze vragen ook aan onszelf kunnen stellen wanneer we sterk emotioneel reageren op of in een bepaalde situatie. “Vraag jezelf eens af of je het goed hebt ingeschat”, Evans somt een aantal vragen op die je jezelf kunt stellen. “Heb ik iets over het hoofd gezien, vul ik het in vanuit mijn eigen beleving en is de situatie nu eigenlijk echt de moeite waard om van streek te raken?”

Het is dus goed om je reactie op situaties die je emotioneren te bevragen. Maar levert een dusdanige introspectie ook op wat we ermee voor ogen hebben:

kunnen we daadwerkelijk veranderen en hebben we dus controle over onszelf? Epictetus, die duizenden jaren geleden al filosofeerde over vrijheid, veerkracht en weerstand, had er duidelijke ideeën over. “Sommige zaken kunnen we beïnvloeden, andere niet”, was één van zijn bekende uitspraken. Hij verdeelde beide gebieden in twee zones; twee op elkaar liggende cirkels. Over de zaken in de buitenrand hebben we geen controle: het weer, politiek, onze gezondheid. Over de binnencirkel hebben we dat wél.

Volgens Epictetus is het enige wat we zelf kunnen beheersen de manier waarop we denken en hoe we tegen zaken aankijken, mits we bereid zijn dit te trainen. “Zone twee is voortdurend in beweging”, vervolgt Evans. “Alles is hier buiten ons bereik. Je kunt andermans mening niet beheersen. Je moet accepteren dat sommige dingen buiten je controle liggen en zijn zoals ze zijn. Dat besef geeft je rust, ruimte en zóveel kracht. Het werkte voor mij in die

“Het enige wat we zelf kunnen beheersen isde manier waarop we denken en hoe we tegen zaken aankijken, mits we bereid zijn dit te trainen.”Epictetus

5

www.ellla.nl

periode van angsten en paniekaanvallen. Ik koos ervoor om me minder zorgen te maken over wat anderen over mij dachten. Die keuze lag binnen mijn macht, dat kon ik beheersen.”

Mantra’s en dagboekjesZijn nieuwe kijk op het leven maakte Evans gelukkiger en sterker. Het was echter wel zaak om zijn prille levensfilosofie vast te houden en om te zetten in nieuwe gewoonten. Alleen zo kon hij ze blijvend toepassen en onderdeel maken van zijn leven. Of zoals Aristoteles zei: “We zijn dat, wat we bij herhaling doen.” Door herhaling en oefening conditioneren we onszelf en zo beïnvloeden we voor een groot deel ons gedrag en onze acties. “Je moet het apenbrein trainen zodat je automatisch het juiste gaat doen”, aldus Evans. “Anders blijft het bij praatjes. Het trainen van gewoonten is cruciaal in filosofie en therapie.”

De oude Grieken en Romeinen hadden hiervoor een aantal heel praktische oefeningen. Zoals de ‘maxims’, vergelijkbaar met mantra’s. De Griekse filosofie was rijk aan deze kleine zinnen. Korte lessen die herhaaldelijk in het hoofd worden uitgesproken zodat ze onderdeel worden van het denkpatroon. Een andere methode is ‘self-tracking’; jezelf bijhouden of monitoren. De oude Grieken hielden een dagboekje bij waarin ze aan het eind van elke dag opschreven hoe de dag was, wat ze goed deden, hoe ze zich voelden. Het geeft inzicht in jezelf en kijk op je progressie wanneer je iets wilt veranderen. Tegenwoordig zijn er prachtige apps waarmee je je digitale self-tracker altijd bij de hand

hebt. Wil je werkelijk veranderen en je eigen welzijn bevorderen dan kan het niet bij woorden en gedachten blijven; veldwerk is de volgende stap. Oefen en train jezelf in real life situaties. Zoek situaties op en toets je progressie.

“De makkelijkste manier om je gewoontes te veranderen is mensen op te zoeken en te ontmoeten”, noemt Evans als vierde voorbeeld. “Zoek communities op of vorm ze. Denk aan de AA waar mensen met een gedeeld probleem elkaar aanmoedigen om te veranderen en hun strijd vol te houden. Ik zat zelf in een praatgroep met lotgenoten die net als ik leden onder angsten en paniekaanvallen. Het delen en elkaar horen sterkte me enorm in mijn veranderingsproces.”

Filosofie en welzijn in organisatiesIndividuele ontwikkeling en persoonlijk welzijn kunnen dus grote baat hebben bij het toepassen van filosofie in ons dagelijks leven, zo blijkt uit Evans’ verhaal. Het kan ons bevrijden van destructieve gedachten en ons sterker maken. Maar hoe zit het met het welzijn van groepen en communities zoals bijvoorbeeld medewerkers en organisaties? Is het mogelijk welzijn binnen onze organisaties toe te passen? Steeds meer bedrijven hebben programma’s om stress - al dan niet werkgerelateerd - te beperken of persoonlijke groei te bevorderen. Bijvoorbeeld trainingen in CGT en mindfulness of leiderschapsprogramma’s. De medewerkers van Google kunnen zelfs een cursus in geluk volgen en de US Army heeft voor zijn soldaten een cursus Spirituele fitness.

“We kunnen veranderen hoe we ons voelen door te veranderen hoe we denken.”

6

www.ellla.nl

Jules Evans: “Vanuit mijn persoonlijke ervaringen moedig ik bedrijven aan om hun medewerkers programma’s in welzijn en groei aan te bieden. Maar wel gedoseerd, want er schuilt een risico in. Zo kwam ik bij een bedrijf in Silicon Valley waar op elke muur mantra’s stonden geschreven: ‘Change is good’, ‘A happy worker is a good worker’. Het voelde enigszins sektarisch, alsof het de medewerkers werd opgedrongen en ze geen keus hadden. Belangrijk om te weten is dat er geen filosofie voor groei en bloei bestaat die iedereen past. Het gaat om de balans tussen collectieve wijsheid en persoonlijke ontwikkeling en groei. En die balans vind je door het er gezamenlijk over te hebben. Door ruimte te creëren voor ieders behoeften, inzichten én levensfilosofieën. Ook al zijn de ideeën al meer dan twee eeuwen oud. Mijn ervaring leert dat juist dié wijsheden en filosofieën onbeperkt houdbaar zijn en levens voor altijd kunnen veranderen en verbeteren.” Evans kan het weten.

Meer weten?Wilt u meer weten over Jules Evans en over zijn ideeën over klassieke en hedendaagse filosofie? Bezoek dan zijn website www.www.philosophyforlife.org of lees zijn boek Filosofie voor het leven - en andere gevaarlijke situaties.

De masteravonden zijn een initiatief van ELLLA. Op www.ellla.nl/inspiratie/artikelen vindt u verslagen van eerdere masteravonden.

Fotografie: © Freddy SchinkelTekst: Marc Nijenhuis, www.marcschrijft.nl