“ Een energieke toekomst? Kies een engineeringbachelor.”

– Herman Janssen, directeur Instituut Engineering

bachelor De HAN verwerkt duurzame elektrische energie in technische

bacheloropleidingen zoals Elektrotechniek, Werktuigbouwkunde en Industrieel

Product Ontwerpen. Studenten maken in een vroeg stadium van hun studie

kennis met dit thema. De HAN voegt energieonderwijs toe aan bestaande lessen,

organiseert energieprojecten en neemt studenten mee op excursie.

Hbo’ers die zich willen specialiseren in duurzame elektrische energie hebben

tal van mogelijkheden op de HAN. Studenten doen onderzoek in samenwerking

met energiebedrijven en brengen hun kennis en vaardigheden in de praktijk.

Zo werken ze aan een boot die op zonne-energie vaart en ontwerpen ze

energiezuinige technologie voor bedrijven.

Meer weten over energiegerelateerde bacheloropleidingen?

www.han.nl/engineering

“ Wij bieden maatwerk. Professionals leren specifieke kennis en vaardigheden die energiebedrijven nodig hebben.” – Bram Steennis, directeur Cursussen, Post-hbo

en Maatwerkopleidingen

post-hboDe HAN biedt bijna dertig cursussen, opleidingen en trainingen op het gebied

van duurzame energie. Die variëren van opfriscursussen wis- en natuurkunde

tot gericht onderwijs over energienetten.

Zo is er een cursus Smart Grids, die cursisten voorbereidt op het energienet

van de toekomst. De infrastructuur, technologie, regelgeving en het totale

businessmodel rond elektrische netten verandert drastisch. Dat komt door de

opkomst van wind- en zonne-energie, het gebruik van elektrische voertuigen en

vormen van elektrische energieopslag.

Meer weten over energiegerelateerde post-hbo-cursussen?

www.han.nl/werkveldenergie

“ Onze Master Control Systems Engineering is de enige in zijn soort in Nederland. En dat terwijl meet- en regeltechniek van groot belang is voor duurzame elektrische energie!” - Edwin Tazelaar, coördinator Master Control Systems Engineering

masterMasters op de HAN passen academische kennis en vaardigheden toe in de

energiebranche. Met succes! De Master Control Systems Engineering werd in

de Keuzegids Masters 2011, 2012 en 2013 als ‘zeer goed’ bestempeld.

In 2014 start binnen de Master Control Systems Engineering de specialisatie

Energy Management, naast de bestaande keuzerichtingen Process Industry en

Mechatronics. Studenten die voor Energy Management kiezen, leren over het

balanceren van netten, de mismatch tussen vraag en aanbod, power system

stabilizers en spanning-frequentieregelingen.

Maar niet alleen technische masters richten zich op de energiebranche.

Medewerkers van energiebedrijven, die voor een uitdaging staan die te maken

heeft met internationalisering, kunnen deelnemen aan de Master International

Business.

Meer weten over de Master Control Systems Engineering?

www.han.nl/mcseMeer weten over de Master International Business? www.han.nl/internationalbusiness

“ Studenten worden mede-opgeleid door energieprofessionals. Dat is belangrijk, omdat bedrijven aan technologie werken die nog niet standaard is.” – Tinus Hammink, programmamanager SEECE

sustainable electrical energy centre of expertiseDe HAN heeft unieke verbindingen met energiebedrijven, dankzij het Sustainable

Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE).

SEECE is een publiekprivate samenwerking tussen de Hogeschool van Arnhem

en Nijmegen, Liander, DNV GL (voormalig KEMA), TenneT, kiEMT en ALFEN. SEECE

doet, met en voor bedrijven, onderzoek naar duurzame elektrische energie en

verwerkt nieuwe kennis in het onderwijs. Dankzij de samenwerking tussen de

HAN en het bedrijfsleven worden er voldoende, goedgeschoolde medewerkers

opgeleid voor de energiewereld van morgen.

www.seece.nl

Kies voor de HAN!

Edwin Tazelaar

carrière maken in de energiebranche?HAN is dé hbo-instelling op het gebied van duurzame elektrische energie. De hogeschool werkt samen met regionale energiebedrijven, die staan te springen om technisch talent. Door vergrijzing en de snelle opkomst van duurzame energietechnologie ontstaat een tekort aan kundig personeel. Kortom: met een energiediploma van de HAN ligt een succesvolle carrière voor het oprapen!

3

Volop in bewegingBeste lezer,

Arnhem staat op de kaart als het gaat om energie. Arnhem

ElectriCity is een woordcombinatie die in dat verband menig-

maal wordt gebruikt. Wellicht vraagt u zich af: ‘Wat merk ik

daar dan van als inwoner van deze energiehoofdstad? ‘ Het

antwoord op deze vraag is best eenvoudig. Kijk om u heen.

Op straat verrijzen steeds meer oplaadpunten voor elektrisch

vervoer en de hoeveelheid opgewekte energie met zonnepane-

len heeft een flinke vlucht genomen. En wat te denken van het

loket De KAS, waar iedere Arnhemmer terecht kan voor vragen

over energiebesparing. In de winkel van De KAS aan de Ir van

Muijlwijkstraat en op de website www.rijnenijsselenergie.nl. En

wist u dat alle toegangswegen van Arnhem worden verlicht

met energiezuinige ledverlichting?

In 2011 zijn we in Arnhem begonnen met het project Energie

made in [Arnhem]. Onze ambities waren vanaf het begin klip

en klaar: drie procent energiebesparing en zeven procent

meer opwekking van duurzame energie. Het is inmiddels

uitgegroeid tot een duurzame beweging in onze stad, waar

vanzelf allerlei duurzame projecten aanhaken, waar de

energie vanaf spat. Dat succes is vooral te denken aan wat ik

standaard de vijf O’s noem: ondernemers, onderwijs, overheid,

onderzoek en ondernemende inwoners.

We weten elkaar steeds meer en beter te vinden. En dat leidt tot

concrete resultaten, zoals hiervoor al beschreven. In deze krant

vindt u tal van voorbeelden die laten zien hoe Energie made in

[Arnhem] leeft. En natuurlijk tips over energiebeparen zelf.

Een paar laatste zinnen wil ik graag wijden aan onze jeugdam-

bassadeur voor duurzaamheid, Raoul Alblas. Het enthousias-

me en de bevlogenheid die Raoul aan de dag legt als het gaat

om de toekomst van onze wereld en in het bijzonder energie-

besparing en duurzame energie, is meer dan hartverwarmend.

Raoul is in mijn ogen de verpersoonlijking van alles waarvoor

Energie made in [Arnhem] staat. Beweging, ambitie en actie!

Margreet van Gastel

Wethouder Milieu c.a.

Colofon Uitgave in opdracht van de gemeente Arnhem,

verzorgd door: ETT Media, Postbus 70112,

9704 AC Groningen.

Telefoon: 050 - 313 76 00

E-mail: info@ettgroep.nl, Internet: www.ettmedia.nl

Teksten: &Teksten, gemeente Arnhem

Foto’s: gemeente Arnhem, Alain Baars, Theo Kruse

Koninklijke Burgers’ Zoo

Spread: Karina Dimitriu

Concept en realisatie: ETT Media en Skitter

Drukker: Hoekstra Krantendruk, Emmeloord

Oplage: 77.650 exemplaren

Uitgave: januari 2014

Deze krant is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid

samengesteld. ETT Media en de gemeente Arnhem zijn

niet aansprakelijk voor fouten en/of omissies in deze

krant.

Gemeente Arnhem, www.arnhem.nl, T 0900-1809

Arnhem Millennium Gemeente

In september 2000 maakten de wereldleiders in VN-verband,

de Millenniumtop, afspraken om gezamenlijk armoede en

honger, ongelijkheid tussen man en vrouw, milieuverontrei-

niging en HIV/AIDS te bestrijden en om zich in te zetten voor

verbetering van de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en

schoon water. Deze beloften vormen de acht Millenniumdoe-

len. De doelen moeten in 2015 gehaald zijn. Daarom startte

de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) in 2007 de

campagne Millennium Gemeente. Meer dan 100 Millennium

Gemeenten doen mee aan deze campagne. Ook Arnhem!

Arnhem zet zich vooral in voor doel 7: ‘er leven meer mensen

in een duurzame samenleving’ en doel 8: ‘het bevorderen van

een eerlijke handel en schuldverlichting’.

www.millenniumgemeente.nl

www.arnhem.nl/energie

Energie made in [Arnhem]Het programma Energie made in [Arnhem] bestaat uit vele

projecten die elkaar beïnvloeden en overlappen. Samen vor-

men ze de driehoek people, planet en profit. Inwoners van

Arnhem en partners van Energie made in [Arnhem] werken

samen op het gebied van duurzaamheid, energiebesparing,

opwekking van duurzame energie en de ontwikkeling en

stimulering van innovaties en werkgelegenheid in de ener-

gie- en milieutechnologie.

Twitter: #EMIA #Arnhem

Via een digitale nieuwsbrief en een LinkedIn-platform houdt

men elkaar op de hoogte van duurzame activiteiten. Doe

mee of meld u aan voor de nieuwsbrief op:

www.arnhem.nl/energie

Tegenover het roze feestaardvarken en vlakbij Rozet vind je in de

Kortestraat de Wereldwinkel Arnhem. Hier heb je een ruime keuze

aan cadeaus met een eerlijk verhaal! Achter ieder cadeau van de

Wereldwinkel schuilt namelijk het verhaal van de maker. Dat zijn

kleine ondernemers - cacaoboeren, houtsnijders en pottenbakkers-

of kansarme boeren die met traditionele middelen de mooiste producten

maken. Van het geld dat zij ontvangen kan hun familie leven en

kunnen zij hun leefsituatie verbeteren. Cadeaus van de Wereldwinkel

zijn volgens de Fairtrade principes gemaakt. Door de eerlijke prijs

maken zij niet alleen de ontvanger blij, maar ook de maker.

Wereldwinkel Arnhem

de Fairtrade cadeauwinkel

Kortestraat 20 | 6811 EP Arnhem | 026 - 44 33 529 | www.arnhem.wereldwinkels.nlOpeningstijden: Maandag 13 - 18 uur | Dinsdag t/m Vrijdag 10 - 18 uur | Zaterdag 10 - 17 uur

RENAULT ZOE.100% ELEKTRISCH.RONDUIT REVOLUTIONAIR.

* 0% bijtelling is geldig bij registratie in 2013, vanaf 2014 geldt een bijtelling van 4%. Voor de zakelijke koper zijn er diverse aantrekkelijke (fi scale) stimulaties om elektrisch te gaan rijden. Veelal

kunnen landelijke subsidies aangevuld worden met subsidies op lokaal niveau. Kijk op www.renault.nl/fi scalevoordelen voor meer informatie. **Genoemde vanafprijs is inclusief belastingen,

exclusief batterijhuur en kosten rijklaar maken. *** Dankzij de batterijhuur bent u altijd gegarandeerd van een werkende batterij (tot 75% capaciteit), hierdoor hoeft u zich nooit zorgen te maken

(ook niet bij doorverkopen) over de staat van uw batterij. Huurprijs op basis van een contract van minimaal 36 maanden en tot 12.500km per jaar.

4% BIJ TELLING*GEEN WEGENBELASTINGAANTREKKELIJ KE SUBSIDIES*

VANAF € 20.990,-**

BATTERIJHUUR VANAF: € 79,- PER MAAND***

BOCHANE ARNHEM VELDOVEN 15, TEL. (026) 320 11 70

VERANDER DE WERELDVOOR SLECHTS € 20.990,-NÚ BIJ BOCHANE

www.renault-ze.com www.bochane.nl

Gratisincassobureau.nl

is onderdeel van Actis Jura.

Arnhem gaat grootschalig over op LED-verlichtingDimbare LED-armaturen zorgen voor enorme besparing

Het college van burgemeester en wethouders maakt zich sterk voor duurzame

LED-innovaties met een hogere lichtkwaliteit voor Arnhemmers. Verantwoordelijk

wethouder Margreet Van Gastel: “Arnhem zet vol in op energiebesparing. Met het

programma Energie Made in [Arnhem] werken we inmiddels met zo’n 100 organisaties

aan een duurzame toekomst voor onze stad. Door onze straatverlichting uit te

rusten met LED-verlichting wil Arnhem het lichtend voorbeeld zijn als het gaat om

energiebesparing in de openbare ruimte.”

“Gemiddeld 40 procent op de energiefactuur van Nederlandse steden is te wijten

aan openbare verlichting. Een besparing daarop heeft dus een grote impact op de

begroting van een stad.” zegt Floriaan Tasche, Commercieel Directeur Openbare

Verlichting. “Arnhem staat al eeuwen bekend als de groene stad aan de Rijn. Philips

is trots dat de gemeente deze traditie verderzet en investeert in de toekomst met

duurzame LED-lampen.”

Dimbare lichtniveaus langs verkeerswegen

Arnhem vervangt de traditionele lampen in de lantaarnpalen door dimbare LED-

lampen in een groot deel van de openbare verlichting langs verkeerswegen. Volgend op

de Groningensingel zullen stap voor stap in ongeveer vier jaar alle straatlantaarns langs

doorgaande wegen en de wijkontsluitingswegen worden uitgerust met LED-verlichting.

De hoeveelheid licht die op een weggedeelte nodig is, hangt af van de verkeerssituatie

en het moment van de nacht. De gemeente Arnhem houdt de richtlijnen aan van de

Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde. Wanneer er ‘s nachts weinig verkeer op

de grotere wegen is, kan de verlichting gedimd worden met behoud van veiligheid.

Investeren in een groene toekomst

De verwachting is dat de investeringskosten kunnen worden terugverdiend door

de lagere kosten voor energieverbruik, onderhoud en lampvervanging. LED-lampen

branden vier keer zo lang als traditionele lampen en hoeven dus minder vaak

vervangen te worden. De verwachting is dat LED-innovaties in de toekomst nóg

energiezuiniger worden. Dankzij de inwisselbare modules van Philips, zal de gemeente

Arnhem ook daar de vruchten van plukken. Zo wordt een extra energiebesparing van

circa 200.000 kWh verwacht in de toekomst.

Met haar ambities op het gebied van duurzaamheid voor ogen gaat de gemeente Arnhem op grote schaal LED-verlichting

toepassen. 2300 lantaarnpalen langs de grotere wegen van de stad krijgen dimbare LED-armaturen. Met deze maatregel wordt

een energiebesparing bereikt van circa 47%, wat neerkomt op 500.000 kWh per jaar. De investering zal worden terugverdiend

door de lagere kosten voor energieverbruik, onderhoud en lampvervanging. Het project neemt vier jaar in beslag en is recent

gestart in Arnhem-Zuid rond de Groningensingel.

Energie

Na installatie Philips Led verlichting, helder verlichting en

kleuren en contrast goed zichtbaar.

Verlichting voor introductie van LED.

Goed overzicht van de overgang van normale verlichting

naar Philips Led verlichting.

Spijker-energie, door en voor buurtHet buurtinitiatief Spijkerenergie is in november 2012

gestart door enkele actieve buurtbewoners van het

Spijkerkwartier. Onder het motto ‘door de buurt, voor de

buurt’ zetten ze zich in voor het opwekken van duurzame

energie.

Steeds meer betrokken buurtbewoners sluiten zich aan bij

Spijkerenergie. Allemaal met hun eigen kennis, bijvoorbeeld

van duurzame energie, grid management, vastgoedontwik-

keling, projectmanagement en psychologie. Samen bezig zijn

met verduurzamen van energie maakt veel positiviteit los.

Samenwerken aan één doel versterkt de buurt.

www.spijkerenergie.nl

Mogelijkheden zonnepanelenMinder energieverbruik en meer duurzaamheid in het Spijker-

kwartier: dat is het doel. Buurtbewoners met een eigen dak

zijn geadviseerd over de mogelijkheden van zonnepanelen. Na

de eerste informatieavond in juni 2013 zijn al zeker driehon-

derd zonnepanelen geïnstalleerd!

Ook aan mensen zonder eigen dak is gedacht. In het Spijker-

kwartier staan veel appartementencomplexen en gebouwen

waarin een Vereniging van Eigenaren actief is. Spijkerenergie

onderzoekt de mogelijkheden van een centraal dak-oplossing:

een grote zonnepanelen-installatie waarmee meerdere buurt-

bewoners of een bedrijf worden voorzien van stroom.

www.spijkerenergie.nl

Pilot met VolkshuisvestingWoningcorporatie Volkshuisvesting raakte geïnspireerd door

de aanpak van Spijkerenergie. Daarom worden de buurtbe-

woners van het initiatief betrokken bij een duurzame energie-

oplossing voor gestapelde bouw. Een van de gebouwen van

Volkshuisvesting in het Spijkerkwartier zal dienen als pilot naar

een oplossing die op sociaal en financieel gebied positief is en

bijdraagt aan woongenot.

www.volkshuisvesting.nl

Schuytgraaf heeft zonHerfst vorig jaar brak de dag aan waar Ruud Bink lange

tijd naar had uitgekeken: op zijn dak werden vijftien

zonnepanelen geplaatst. “Samen met andere inwoners

heb ik collectief zonnepanelen gekocht via het initiatief

Schuytgraaf heeft zon. Een prachtig project, laat de zon

maar flink schijnen!”

Ruud ging afgelopen voorjaar op uitnodiging naar een voorlich-

tingsavond over Schuytgraaf heeft zon. “Ik was al geïnteres-

seerd in zonnepanelen, dus de uitnodiging kwam mooi uit. De

voorlichtingsavond maakte mij alleen maar enthousiaster.”

Onopvallende zonnepanelenHoewel Ruud geïnteresseerd was, was hij ook terughoudend.

“Je hoort weleens verhalen over slechte zonnepanelen die

snel kapot gaan of een lager rendament hebben dan beloofd.

Het heldere, informatieve verhaal op de voorlichtingsavond

overtuigde mij. Ook de presentatie van leverancier Atama

Solar Energy was geruststellend.” Deelnemers aan Schuytgraaf

heeft zon kunnen kiezen uit verschillende zonnepanelen. “Dat

heeft zeker meegeteld in mijn beslissing. Ik ben erg blij met

mijn huis en wil het graag zo mooi mogelijk houden. Mijn dak

is bedekt met zwarte leistenen dakpannen. Is het dan niet

fantastisch dat je kunt kiezen voor zwarte zonnepanelen met

zwarte omlijsting? De zonnepanelen vallen nauwelijks op.”

www.schuytgraafheeftzon.nl

Duurzaam leven“De verwachting is dat ik zo’n 3500 kilowattuur per jaar ga op-

wekken. Als de zon flink schijnt, heb ik de panelen in acht jaar

terugverdiend.” Ruud vindt het fijn dat hij over een aantal jaar

met zijn zonnepanelen geld bespaart, maar een zo duurzaam

mogelijke levensstijl is minstens zo belangrijk. “Dat gaat verder

dan bewust omgaan met energie. We kopen zo veel mogelijk

biologische producten en het huis is uitstekend geïsoleerd.

En ik ben niet de enige die duurzaam leeft. Om mij heen zie ik

steeds meer zonnepanelen. Arnhem verduurzaamt!”

www.meermetminder.nl

7

Wij zijn het gezicht achter

ENERGIE MADE

“Duurzame ontwikkelingshulp werkt!”

Over bamboe-fietsen en ArnhempjeHilde van Dijk heeft een bijzondere band met Bangladesh.

Haar vriend, die sinds zijn zevende in Nederland woont,

werd er geboren. In 2010 bezoekt ze het land en bij thuis-

komst is Hilde zo geïnspireerd dat ze zich op ontwikke-

lingshulp stort: met haar vriend richt ze Stichting Pani op.

“We zijn niet over een dag ijs gegaan en hebben goed uitge-

zocht wat de voorwaarden zijn van succesvolle ontwikke-

lingshulp. In Bangladesh vertelde een vrouw mij over hygië-

neles, gegeven door de overheid. Daar had ze helemaal geen

behoefte aan. Ze wilde een baan, om een leven op te bouwen,

zodat ze zelf zeep kon kopen.”

www.stichtingpani.nl

Ambachtelijke bamboefietsenModerne ontwikkelingshulp is duurzaam. “Wij willen op termijn

overbodig zijn. Daarom zijn we een ambachtschool in het

dorpje Rajarhat gestart. We hebben alleen hulp gehad van een

Nederlandse architect; de bouwvakkers en het bouwmateriaal

komen allemaal uit de regio. Lokaal werk creëren, daar gaat

het om. Dertig mensen kunnen fulltime op de ambachtschool

werken, tachtig kinderen volgen er een ambachtelijke oplei-

ding. Wat ze op de school maken? Bamboefietsen! Bamboe is

duurzaam en de fiets is het meest gebruikte vervoersmiddel in

Bangladesh.”

ArnhempjePrachtig, zo’n product voor de lokale markt. “Maar fietsen

maken is mannenwerk in Bangladesh en we willen ook banen

voor vrouwen.” In gesprek met de gemeente begon het bal-

letje vorig jaar langzaam te rollen. Een mascottewedstrijd op

het Montessori College Arnhem zorgde voor een verrassende

wending: “We zochten een mascotte voor fairtrade en de

ambachtschool voor vrouwen. Scholiere Lotte bedacht het

Arnhempje, een duurzaam gemaakt hemdje voor alle leef-

tijden.” Hoezo mascotte? Het Arnhempje was het product

waar Hilde naar op zoek was. “De naaimachines staan er al,

vrouwen worden lokaal opgeleid en het Arnhempje is gemaakt

van biologische producten: pure fairtrade.”

Aandacht fairtrade groeitEerlijke handel groeit in Nederland! Steeds meer mensen

en organisaties zorgen op deze simpele manier voor duur-

zame armoedebestrijding in ontwikkelingslanden.

Meer fairtrade-productenUit de EKO-tellingen van Milieudefensie blijkt dat landelijk het

aanbod van biologische en fairtrade-producten in de super-

marktschappen in 2013 weer flink gestegen is: fairtrade met

twintig procent en biologisch met tien procent. Gemiddeld lig-

gen er nu 155 biologische producten en 41 fairtrade-producten

in het Nederlandse winkelschap. In Arnhem hielp Stichting

Fairtrade Gemeente Arnhem met tellen.

Help mee!Een enthousiaste groep vrijwilligers is via de Stichting Fairtrade

Gemeente Arnhem actief om fairtrade nog verder te brengen.

In 2014 ligt de focus op horeca, koffie, mode en wijnen. Kennis

en helpende handen zijn meer dan welkom. Heeft u interesse?

Geef uw gegevens door via info@fairtradearnhem.nl.

www.fairtradearnhem.nl

Iedereen een ArnhempjeEind 2013 zijn Stichting Pani, stichting Fairtrade Gemeente

Arnhem, de vijftienjarige scholiere Lotte Voorend van het Mon-

tessori College en de gemeente Arnhem samen gestart met

een mooi én verassend Arnhems project. Lotte ontwierp voor

een mascotte-ontwerpwedstrijd het Arnhempje. Ze koos be-

wust voor een kledingstuk. “Fairtrade moet dagelijks zichtbaar

zijn in de Arnhemse straten,” vindt Lotte. En dat was de jury

direct met haar eens. “En als ik aan Arnhem denk, denk ik aan

het modeambacht.” Voor haar was de link met de ambacht-

school van Stichting Pani snel gemaakt.

10

Speel en leer op de boerderijKennen jullie het Natuurcentrum van Arnhem? Vast wel.

Misschien zijn jullie met school voor een les bij ons ge-

weest of leent jullie juf of meester leskisten en dieren bij

ons om in de klas mee les te geven.

Het Natuurcentrum doet niet alleen dingen voor scholen. Je

kunt ook zelf naar ons toe komen! Op de twee stadsboer-

derijen (Presikhaaf en de Korenmaat) ben je altijd van harte

welkom. Kijk bij de dieren, maak een speurtocht of speel in het

speelmoeras van boerderij de Korenmaat. Op woensdagmid-

dag kun je op boerderij Presikhaaf meedoen met de boerderij-

kidz, een groep kinderen die meehelpt met het verzorgen van

de dieren. Vraag van tevoren wel even of er nog plek is.

Kom tuinierenVind je tuinieren leuk? Doe dan vanaf april mee in de kinder-

tuinen van boerderij de Korenmaat. Een seizoen lang elke dins-

dagmiddag zaaien, planten verzorgen en uiteindelijk oogsten.

Het voedsel dat je verbouwt mag je zelf houden. Vanaf eind

februari kun je je aanmelden.

Altijd iets te doenVerder zijn er regelmatig leuke dingen te doen op de laatste

woensdagmiddag van de maand: wintervoer maken voor

vogels, nestkastjes bouwen of een kijkje nemen in de diero-

theek op boerderij de Korenmaat. Kijk op de website van het

Natuurcentrum als je wilt weten op welke dagen iets te doen

is. Kom gauw een keertje langs!

www.natuurcentrumarnhem.nl

Vroeg beginnen met duur-zaamheidDe Johannesschool is gaan samenwerken met Slim

Opgewekt, het initiatief dat zich inzet voor duurzame

scholen én bewustwording. Vanessa Bijsters: “Rond de

voorjaarsvakantie van 2013 zijn zonnepanelen op het dak

geplaatst en is ledverlichting aangesloten. In de hal hangt

een televisie waarop je direct ziet hoeveel energie we

besparen. Héél duidelijk. Ouders zien de televisie ook als

ze hun kind(eren) ophalen. We hebben het in de lessen

ook veel over het milieu en duurzaamheid, want bewust-

wording is net zo belangrijk als het besparen zelf.”

www.slimopgewekt.nl

Les in duurzaamheidDuurzaamheid zit standaard in het lesprogramma. Het begint

al bij de allerjongsten. “Met hen gaan we het schoolplein op.

We zoeken afval op en de leerkracht legt uit wat er gebeurt

als je dat laat liggen: heel duidelijk. Over zonnepanelen praten

heeft met kleine kinderen minder effect. Daar beginnen we

mee in groep drie. Met hen bespreken we uitgebreid wat

schadelijk is voor het milieu en zoeken we creatief naar oplos-

singen. Kinderen kunnen dat goed, ze zien zo veel verrassende

en goede mogelijkheden. Daar kunnen we nog veel van leren.”

Over vijftien jaar…“Dat kinderen creatieve oplossingen bedenken, werd duide-

lijk toen we onze wensen in tijdscapsules begroeven onder

het schoolplein. We vroegen kinderen hoe de wereld er over

vijftien jaar uit moest zien. Dat leverde prachtige ideeën op.

Mijn favoriet? ‘Over vijftien jaar zit om elke fabrieksschoor-

steen een koepel die alle rook schoonmaakt voordat het uit de

schoorsteen komt’. Bijzonder, toch?”

www.de-johannesschool.nl

DE GROENE BENDE

11

De dertienjarige Raoul Alblas is de allereerste jeugdam-

bassadeur duurzaamheid voor de gemeente Arnhem. Een

hele eer! Raoul adviseert wethouder Margreet van Gastel

over hoe zij de jeugd en scholen nog beter bij het thema

duurzaamheid kan betrekken.

Raoul zit in 2A van het Montessori College Arnhem (MCA). Hij

vindt het leuk dat hij door de wethouder gevraagd is jeugdam-

bassadeur te zijn. Als lid van de leerlingenraad zette hij zich al

met een duurzaamheidsteam in voor duurzaamheid op school.

“Duurzaamheid is belangrijk, daarom wil ik anderen inspireren

zich hier ook mee bezig te houden. Dat kan door bewustma-

king en door acties te bedenken. We hebben een actie gehou-

den om zonnepanelen te kopen om duurzaam energie op te

wekken. We verkochten armbandjes met de tekst ‘MCA gaat

groen, ik zeg doen!’. De gemeente verdubbelde de opbrengst.

We hebben al een paar zonnepanelen, maar dat moeten er

veel meer worden. We hopen dat heel veel mensen meedoen.

www.facebook.com/duurzaam.montessori

PennenactieWe verspillen in Nederland veel, terwijl in derdewereldlanden

gebrek is. “Dat is zonde, daarom verzamelen we lege en ka-

potte pennen en stiften. Op school staat daarvoor een speciale

recycle-pennenbak. De pennen en stiften kunnen we tegen

twee cent per stuk inleveren bij een stichting. Het geld steken

we in duurzame projecten en de stichting zorgt ervoor dat er

nieuwe pennen en stiften van gemaakt worden.”

www.facebook.com/duurzaam.montessori

Op padNaast specifieke acties die Raoul samen met het duurzaam-

heidsteam onderneemt, trekt de jeugdambassadeur eropuit

om mensen bekender te maken met duurzaamheid. Raoul

gaat met de wethouder naar scholen in de gemeente Arnhem

om mee te praten over duurzaamheid. Begin december ging

hij zelfs naar Den Haag om in debat te gaan met de Eerste

Kamer en aanwezig te zijn op de tribune in de Tweede Kamer.

Meer initiatievenHet duurzaamheidsteam wil alle leerlingen bij de acties

betrekken. “In de onderbouw en bovenbouw zijn steeds meer

mensen actief bezig met duurzaamheid: de leerlingen organi-

seerden bijvoorbeeld een lesmarathon, waarbij bovenbouwers

zich lieten sponsoren voor het volgen van 24 uur les, achter

elkaar, zonder te slapen. De opbrengst van de actie ging naar

Serious Request.”

www.facebook.com/duurzaam.montessori

Kinder-klimaattop Arnhem

Het was zoeken naar hét Gouden Idee voor een betere

toekomst tijdens de eerste Kinderklimaattop van Arnhem.

Ruim zeventig kinderen van de Boomhut, De Wijzer, Jo-

hannesschool, Montessori Binnenstad en de Jan Ligthart-

school deden mee.

Op school dachten de kinderen na over de thema’s voeding,

vervoer, afval, fairtrade, energie en water. Tijdens de top

presenteerden ze hun ideeën en gingen ze in gesprek met het

bestuur van de gemeente Arnhem over een betere toekomst.

Energie uit de wcRaoul Alblas, jeugdambassadeur duurzaamheid gemeente

Arnhem, was één van de juryleden die voor de moeilijke taak

stond de winnaar te kiezen. Er waren veel verrassende ideeën,

maar de Binnenstadschool won. Het idee was om energie uit

de wc te halen. Water gaat met zo’n kracht door het toilet,

daar moet je meer mee kunnen, meenden de leerlingen. Zo

ontstond het idee voor een rioolturbine die energie levert. Hét

Gouden Idee!

Gouden ideeënHet zou fantastisch zijn als volwassenen de gouden ideeën

oppakken. Naast de rioolturbine waren er namelijk meer inspi-

rerende plannen:

- Gebruik de CO2-uitstoot van auto’s om plantjes te laten

groeien. Bijvoorbeeld in de achterbak. Zo kan iedereen CO2-

neutraal autorijden.

- Laat lonen langzaam stijgen om fairtrade-handel te krijgen.

- Bedek alle fabrieken met zonnepanelen.

- Laad mobiele telefoons met zonne-energie op via je telefoon-

hoesje aan je riem of rugzak.

Word ook fairtrade-school!Arnhem is Fairtrade Gemeente en wil graag dat alle scholen

fairtrade worden! Dat kan eenvoudig. Je school moet bij-

voorbeeld fairtrade koffie en thee kopen en waar mogelijk

fairtrade-producten gebruiken. Ook moet je fairtrade onder

de aandacht brengen, lessen hierover volgen en een leuke

fairtrade-actie bedenken. Als je jouw school een handje wilt

helpen, mail dan naar info@fairtradearnhem.nl.

www.faitradegemeenten.nl

Eerste jeugd-ambassadeur duurzaamheid

Inspirerende websiteswww.speelstoet.nl

Arnhemse speelgoedwinkel zonder kassa. Zoek een

aantal keer per jaar speelgoed uit.

(In samenwerking met Volkshuisvesting en Siza).

www.geefcafe.nl

Goed, eerlijk en lekker eten. Jij bepaalt wat je betaalt.

14

“Zorg voor elkaar, handel duurzaam”

Zonnepaneel en lichtwandLeerlingen, leraren én de directie zijn actief, bijvoorbeeld met

de zonnepanelenactie Zonnepaneel en lichtwand van de leer-

lingenraad (via Greencrowd). Ook Energie! made in [Arnhem]

werkte mee. “De leerlingen haalden vijftienhonderd euro op

via de verkoop van groene bandjes, de gemeente Arnhem

verdubbelde dit bedrag. Mede met dit geld is een ledlichtwand

in regenboogkleuren gekocht. De lichtwand krijgt energie

via zonnepanelen en is een oplaadpunt voor elektronische

apparatuur. Daar waar de apparatuur aangesloten is, dempt

een baan in de lichtwand, dus je bent je meteen bewust van je

energieverbruik.”

Uiteindelijk moeten er vijfentwintig zonnepanelen op het

schooldak liggen. Daar is al veel geld voor opgehaald. Zelf kunt

u ook bijdragen. Kijk daarvoor op:

www.greencrowd.nl/project/zonnepanelen-montessori-

college-arnhem

Inzetten voor duurzaam ArnhemHet Montessori College doet meer: “We hebben drip-knoppen

op de kranen in de wc’s, die 93 procent water besparen en

we scheiden afval. In september organiseerden we verder een

Keep it clean day. Leerlingen uit verschillende klassen gingen

de wijken in en maakten er samen schoon. Dit was de aftrap

voor een wekelijkse schoonmaakbeurt in de buurt. Zo zorgt

een simpele actie al voor een beter milieu.”

www.keepitcleanday.nl

Arnhems eerste fairtrade-school Als eerste school in Arnhem is het Montessori College

fairtrade-school geworden. “We gebruiken vanzelfsprekend

fairtrade-producten. Leerlingen promoten het gebruik ervan

via de Facebook-pagina Duurzaam Montessori. Ook op school

geven we het goede voorbeeld. In de kantine en lerarenkamer

schenken we eerlijke koffie en thee. Ook de snacks zijn waar

mogelijk fairtrade. De leerlingen hadden verder als uitdaging

om een mascotte te ontwerpen voor Fair Trade Gemeente

Arnhem, dat werd het ‘Arnhempje’.”

www.fairtradearnhem.nl

www.greencrowd.nl

Samen kom je verder

Wie aan duurzaam denkt, denkt

al snel aan het milieu en energie-

besparing. Maar duurzaamheid

is meer. “Het is ook investeren in

langetermijnrelaties”, vertelt Mau-

rice Lankheet, voorzitter Wijkver-

eniging Alteveer ’t Cranevelt. “Niet

voor niets is een oud Afrikaans

gezegde: ‘In je eentje ben je sneller, samen kom je verder’.”

“Onderneem voor meer dan eigen gewin en ga relaties aan

waarin iedereen functioneert, profiteert, samenwerkt en

kennisdeelt”, adviseert Maurice. Een goed voorbeeld van een

duurzame relatie is de samenwerking tussen ziekenhuis Rijn-

state Arnhem en de wijkvereniging. “Naast Rijnstate wordt in

het sportpark ’t Cranevelt een parkeerplaats met driehonderd

parkeerplaatsen aangelegd. Op werkdagen kunnen Rijnstate-

medewerkers de parkeerplaats gebruiken, buiten kantoortij-

den en in het weekend parkeren sportparkbezoekers er. Daar-

door parkeren ze niet in de wijk, waardoor ze geen overlast

veroorzaken en de wijk veiliger voor kinderen is. Bovendien

heeft het ziekenhuis meer parkeerruimte. Een win-winsituatie

die mogelijk is door samenwerken.”

Van actiegroep tot dialoogpartnerToen Rijnstate zich vestigde bood de wijkverenging nog tegen-

stand. “Maar de wijkvereniging is allang actiegroep af. We zoe-

ken juist de dialoog. Het ziekenhuis is een grote werkgever en

belangrijk voor Arnhem. Daarom denken we mee over hoe we

Rijnstate kunnen laten groeien op een manier waarbij zo veel

mogelijk Arnhemmers profiteren. We waken er wel voor dat

het groene karakter van de wijk behouden blijft. Deze handels-

wijze is ook toepasbaar op andere samenwerkingsprojecten.

Eenzelfde relatie hebben we bijvoorbeeld met Burgers’ Zoo.”

www.craneveer.nl

Werk ook succesvol samenGeïnteresseerd in informatie over succesvol samenwerken?

Bel 06 - 14 40 80 66 of mail

m.lankheet@upcmail.nl.

Maurice geeft u graag tips!

“Op het Montessori College is duurzaamheid van iedereen. Van de school, als onderdeel van het beleid en van de con-

ciërge die zich stoorde aan de onachtzame manier waarop leerlingen met de school omgingen en dat wilde verande-

ren. Maar ook van de leerlingen, die in de leerlingenraad met een duurzaamheidsteam zijn gestart”, aldus Berni Drop,

directeur van het Montessori College. De school jaagt duurzaam handelen aan met kleine en grote acties.

“Crowdfunding is een andere manier om projecten

te financieren. Waar je normaal gesproken naar de

bank stapt, financieer je het project nu door aan veel

mensen een beetje geld te vragen. Dat kan op het

platform van stichting Greencrowd. Voorbeelden van

crowdfunding zijn geld doneren, geld ruilen voor pro-

ducten, investeren en lenen”, aldus Jan Willem Zwang,

directeur Greencrowd.

www.greencrowd.nl

15

SpouwmuurisolatieVloerisolatieGevelisolatieDakisolatie Kruipruimte-isolatie

VAN DE BUNTisolatietechniek B.V.

dé manier om energie te besparen!www.vandebuntisolatie.nl

0341- 745 064

HOOIJER RENKUM B.V. * Grondwerk, sloopwerk, groenwerk en recycling

HOOIJER WEGENBOUW B.V. * Ontwerp, voorbereiding en uitvoering van infrastructurele en milieutechnische werken

HOOIJER MILIEU B.V. * Asbestsaneringen

T: 0317 - 318 666 W: www.hooijer.nl E: info@hooijer.nl

Slim kopen ...met een

groen hart

Kijk snel op www.volkshuisvesting.nl

Een prachtige energieneutrale woning vlakbij groen en water!

Ook wij gaan voor een DUURZAAM ARNHEM

Duurzame initiatieven Bezoekers-centrum SonsbeekHet Bezoekerscentrum Sonsbeek draait op een hyper-

moderne BlueGen-installatie. “Deze stroomvoorziening

is ontzettend efficiënt en duurzaam”, vertelt directeur

Jeroen Voskuilen. Het bezoekerscentrum heeft nog veel

meer duurzame initiatieven.

Zuinige BlueGen-installatie“Nu de maatschappij verandert, verduurzaamt Arnhem ineens

razendsnel. Prachtig!” De BlueGen-installatie, een gift van de

gemeente Arnhem, is een mooi voorbeeld. “Wij kopen groen

gas, dat de BlueGen efficiënt omzet in elektriciteit. De warmte

die daarbij vrijkomt, herwinnen we. Op het infopaneel in ons

centrum zie je in één oogopslag hoeveel energie we opwek-

ken, verbruiken en herwinnen. De BlueGen is heel interessant

voor een gezin met een jaargebruik van ongeveer 3.500kWh.

Ik hoop dat veel Arnhemmers mijn enthousiasme voor de

BlueGen gaan delen.”

www.bluegeneration.nl

Duurzaam meel: overheerlijkDuurzaamheid is ook profiteren van Moeder Natuur. “Sinds

1983 beheren wij de Witte Watermolen. Daarmee produce-

ren we jaarlijks bijna dertigduizend kilo meel van duurzaam

verbouwd graan dat alleen lokaal verkocht wordt. Het Open-

luchtmuseum verkoopt én gebruikt ons meel. Ook Urban Chef,

Sara Bakkerij, Hemels Lekker en het T-Huis maken er lekkere

producten van. Ambachtelijke bakker Tom van Otterloo bakt

ons brood. Het resultaat is overheerlijk!”

www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl/watermolen

Hommeltje: duurzame delicatesseSint Marten is zo’n beetje dé ecowijk van Arnhem. Woningcor-

poratie Portaal werkt al enkele jaren aan een wijkstrategie die

onder andere het ondernemerschap en de werkgelegenheid

in de buurt versterkt. Dit doet de organisatie met de kenmer-

kende drie D’s: duurzaamheid, design en delicatessen. Bakker

Tom van Otterloo nam dit heel serieus en ontwierp samen met

fooddesigner Nick Twaalfhoven en architect Peter Groot het

smaakvolle Hommeltje; een flinke zeshoekige koek in de vorm

van een honingraat, met een verwijzing naar de Hommelse-

weg. Een aanrader!

www.hommeltje.info

Coehoorn Centraal maken we samen“De gemeente Arnhem heeft in de wijk Coehoorn gebou-

wen en een braakliggend terrein voor vijf jaar aan ons

uitgegeven, zonder dat wij een eindbeeld van het gebied

hebben: dat is uniek. Samen met bewoners en betrokken

organisaties maken we er een prachtig gebied van”, ver-

telt mede-initiatiefnemer en architect Peter Groot.

“Verspreid over Arnhem zijn veel creatieve ondernemers, van

modeontwerpers tot grafisch vormgevers. In de zeven leeg-

staande panden in Coehoorn willen we een creatief centrum

maken, met Stadspark Coehoorn als groene hart.”

www.coehoorncentraal.nl

Ontmoetingsplek voor iedereen“Stadspark Coehoorn bepaalt het aangezicht van de wijk. Het

park kwam razendsnel tot stand. Dat is de verdienste van alle

betrokken bewoners en organisaties. Mijn complimenten.

NL Greenlabel bood aan te helpen en de basisschool aan

de rand van het park helpt met het onderhoud. Fantastisch!

Stadspark Coehoorn is straks dé ontmoetingsplek voor omwo-

nenden en lokale ondernemers.”

www.nlgreenlabel.nl

Iedereen denkt mee“Dit is echt een burgerinitiatief. Bewoners en ondernemers

leveren verreweg de grootste inspanning, de gemeente facili-

teert. Van ondernemers verwachten we dat ze iets toevoegen

aan Coehoorn, zoals een jaarlijkse lezing of leuke borrels in

het park. Iedereen bij Coehoorn betrekken is dé manier voor

duurzame gebiedsontwikkeling. Zo blijft de wijk in beweging,

als een huis dat nooit af is en steeds mooier wordt.”

Wijkexpeditie CoehoornIn 2050 zijn fossiele brandstoffen en energiereuzen

ouderwets. Energetic City 2050 onderzoekt hoe de

stad van de toekomst eruitziet, wanneer inwoners

zelf zorgen voor hun voedsel, mobiliteit, energie,

afval, communicatie, water en het groen in de wijk.

Op zoek naar een wijk met een rijke voedingsbodem

kwam men terecht in de wijk Coehoorn. Bewoners

geven hun eigen toekomst vorm in de Wijkexpeditie

Coehoorn. Captain Jurgen Mesman vond elf voor-

uitdenkers die nieuwsgierig zijn naar hoe het is om

samen met bewoners, ondernemers en organisaties

een wijk te ontwerpen. Deze Blue Men bestaan uit

uitvinders en aanpakkers van Sita, Vitens, het Water-

schap, de gemeente, Breedband Arnhem en Liander.

Het is onderdeel van Energetic City 2050, een initia-

tief van Alliander en de gemeente Arnhem.

www.energeticcity2050.nl

17

Rijd schoon en goedkoop

Samen met de gemeente Arnhem maakt de Stadsregio Arnhem Nijmegen zich sterk voor rijden op groengas en groene stroom:

– Subsidie voor de aanschaf van een groengas voertuig (Audi, Fiat, Mercedes, Opel en Volkswagen voeren diverse

groengas modellen) – Meer groengas vulpunten

Duurzame brandstoffen: groengas en groene stroom

– Subsidie voor de aanschaf van een elektrische scooter– Plaatsing van E-laadpalen in de openbare ruimte

De maatregelen zijn onderdeel van De Groene Kracht, de regionale samenwerkingsagenda voor energie en klimaat in de Stadsregio Arnhem Nijmegen.

Meer informatie www.fuelswitch.nl www.vccoost.nl

Help mee de luchtkwaliteit te verbeteren. Rijden op groengas en groene stroom is schoon en beter voor het klimaat. Groengas wordt gemaakt van groente- en tuinafval.

Yvonne Sinay, projectmedewerker Elektrisch Rijden bij de Stadsregio Arnhem Nijmegen, bij een elektrisch oplaadpunt op de Markt in Arnhem.

Margreet van Gastel, Wethouder Milieu van de gemeente Arnhem, op een elektrische scooter.

Theo Tijsse Klasen, projectleider Rijden op Groengas, bij het groengas tankstation van Fuwell aan de IJsseloordweg 42 in Arnhem.

Grootschalige Warmte- en Koude-Opslag-toepassing, woningen De Sniep DiemenWij bouwen duurzaam voor komende generatiesDe wetenschap dat elke ontplooiing van bouwactiviteit zijn erfenis achterlaat voor komende generaties daagt

ons voortdurend uit om te innoveren en te verduurzamen. In samenwerking met gerenommeerde kennis-

instituten en toonaangevende ketenpartners ontwikkelen we praktisch toepasbare concepten voor de

woning- en utiliteitsbouw en infrastructuur. Deze zijn gericht op de reductie van CO2-uitstoot, minder energie-

gebruik en klimaataanpassing. Onze PCS-Hybride woningen, ‘Bouwen op Water’-projecten of lage temperatuur

asfaltsoorten zijn hiervan mooie praktijkvoorbeelden.

We bouwen toekomstbestendig. Om komende generaties van een veilige en duurzame toekomst te voorzien.

Postbus 439, 2100 AK Heemstede, T (023) 752 97 00 www.duravermeer.nl

Dura Vermeer Bouw Midden West BV

Grootschalige Warmte- en Koude-Opslag-toepassing, woningen De Sniep Diemen

1320

6

Schone en goedkope brand stofDe luchtkwaliteit in en rond de gemeente Arnhem is hier

en daar slecht. Europese normen worden overschreden.

Om de luchtkwaliteit te verbeteren, zetten de Stadsregio

Arnhem Nijmegen en de gemeente Arnhem in op onder

meer elektrisch rijden en groen gas. Ook u kunt meehel-

pen de luchtkwaliteit te verbeteren.

Theo Tijsse Klasen, projectleider biomassa, energie en klimaat

bij de stadsregio vertelt over de groene brandstoffen en welke

voordelen ze opleveren voor het milieu en de Arnhemmers zelf.

Schoon vervoer Het zou mooi zijn als zo veel mogelijk mensen duurzame

brandstoffen gaan gebruiken. “Denk daarbij aan rijden op

groen gas of groene stroom en in de toekomst waterstof. Door

op deze brandstoffen te rijden, zijn we minder afhankelijk

van fossiele brandstoffen als benzine en diesel, en stoten we

minder CO2 uit. Dat is beter voor het milieu. Groen gas wordt

gemaakt van groente- en tuinafval dat vergist wordt. Het

biogas dat daarbij vrijkomt, wordt gereinigd en daar rijden we

vervolgens op.”

Groen gas = goedkoper“Groen gas bijvoorbeeld, is niet alleen schoner, het is ook

goedkoper. Per kilo kost het ongeveer 1,05 euro. Ter illustratie

(cijfers van september 2013, zie www.fuelswitch.nl): als je dui-

zend kilometer aflegt, kost groen gas 58 euro, diesel 78 euro

en benzine 117 euro. Dat is nogal een verschil en dat merk je

in je portemonnee. Ook zijn er subsidieregelingen (zie kader)

waardoor de aanschaf van een voertuig op bijvoorbeeld groen

gas een stuk goedkoper wordt. De stadsregio geeft een sub-

sidie van tweeduizend euro en voor vrachtauto’s zesduizend

euro.” Vraag de subsidie aan via www.vccoost.nl.

Groene auto’sHet aantal auto’s dat in de stadsregio op groen gas rijdt is in

drie jaar enorm toegenomen, mede door het project Rijden

op groen gas. “In 2011 reden er in de stadsregio ongeveer

honderd auto’s op groen gas, in 2013 is dit aantal gestegen tot

500. Landelijk rijden er in totaal 7000 voertuigen. Dit betekent

ook dat er steeds meer tankstations komen waar je groen gas

kunt tanken. Er zijn nu in de stadsregio drie vulpunten voor

groen gas.”

www.degroenehub.nl

E-laadpalenOok elektrisch rijden is goed voor het milieu, zeker als je rijdt

op groene stroom. “Elektrisch rijden levert geen lokale lucht-

verontreiniging op, zoals stikstofoxiden, roet en fijnstof. Ook

geeft het nauwelijks geluidshinder. Je hebt wel een elektrische

laadpaal nodig om de accu’s op te laden. Een laadpaal kan ook

prima in eigen tuin. Is dat niet mogelijk, dan kun je bij de ge-

meente Arnhem een laadpaal aanvragen op de openbare weg.”

www.arnhem.nl/energie

Wat is geschikt voor u?“Elektrisch rijden is vooral geschikt voor kleine voertuigen die

korte afstanden afleggen (rijden in de stad). Voor auto’s en

bussen die langere afstanden afleggen is groen gas geschik-

ter. En voor zwaardere en grotere voertuigen als vrachtauto’s

raden we vloeibaar aardgas (LNG) aan.”

www.fuelswitch.nl

www.mywheels.nl

Deel een auto, huur en verhuur wanneer het jou uitkomt.

Subsidie auto’sProvincie Gelderland

Bedrijfsauto’s en particuliere auto’s rijdend op groen gas.

€ 1000,- voor een groengasauto (CNG) voor particulieren

€ 2000,- voor een groengasauto (CNG) voor bedrijven

€ 6000,- voor een vrachtauto (CNG)

€ 15.000,- voor een vrachtauto (LNG)

www.gelderland.nl/4/Energietransitie,-subsidies.html

Subsidie taxi’s en bestelauto’s(elektrisch, groen gas, LPG, Euro-6)

€ 5000,- voor een elektrische taxi of bestelauto in

Arnhem en direct aangrenzende gemeenten

€ 3000,- voor een Euro-6 taxi of bestelauto

€ 1250,- voor een taxi of bestelauto met CNG- of LPG-

installatiewww.agentschapnl.nl/subsidies-regelingen/emis-siearme-taxis-en-bestelautos

Subsidie auto’s Stadsregio Arnhem Nijmegen

Auto’s en vrachtauto’s rijdend op groen gas.

€ 1000,- voor de kleinste CNG-modellen (< 95 gram

CO2/km)

€ 2000,- voor personenauto en bestelauto

€ 6000,- voor vrachtauto

www.vccoost.nl/semi-overheid/beleidsondersteu-

ning-en-projectmanagement/uitvoering-groengas-

subsidie-stadsregio-arnhem-nijmegen

Elektrische scooter Gemeente Arnhem

€ 750,- (in combinatie met slopen oude benzine-

brommer)

Het subsidiebedrag is dertig procent van de aanschaf-

waarde, tot een maximum van € 750,-.

www.arnhem.nl/energie/schoon_vervoer

21

Locate your business in Arnhem

Meer weten of meedoen? Kijk op: ipkw.nl

arnhemsbuiten.nlhan.nl/seece

arnhem.nl/energie

Meer bedrijven en banen plus de promotie van Arnhem als dé vestigingsplek voor energieprofessionals. Met dat doel werken Industriepark Kleefse Waard (IPKW), Arnhems Buiten Energy Business Park en de gemeente Arnhem samen met de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Stichting kiEMT en vele andere Arnhemse bedrijven en (kennis-)instellingen.

IndustrieparkKleefse Waard helpt techno starters

“Veel bedrijven in de energie- en milieutechnologie

openen hun fabriek op Industriepark Kleefse Waard

(IPKW) en groeien enorm. We richten ons op innovatie

en intensieve samenwerking: ondernemers sluiten daar

graag bij aan”, vertelt Louis de Boer van de Greenhouse,

de incubator op IPKW.

Industriepark Kleefse Waard“HyGear startte met twee man, nu werken er bijna zeventig.

Accsys Technologies groeide in tien jaar tijd uit tot een beursge-

noteerd bedrijf. Twee voorbeelden van toonaangevende clean

tech bedrijven die gegroeid zijn op IPKW. Ook is er veel ruimte

voor technostarters. Met de Greenhouse begeleiden we ze.”

www.ipkw.nl

Vliegende start met Greenhouse Starters met een nieuw product op het gebied van energie- en

milieutechnologie kunnen terecht in de Greenhouse. “Wij onder-

steunen ze met business development, financiering en huisves-

ting. Een professioneel team, bestaande uit onder andere een

accountant, ingenieur en vormgever, staat wekelijks klaar voor

gratis advies. Voor de afname van diensten krijgen ondernemers

korting. Stichting kiEMT biedt desgevraagd uitgebreide begelei-

ding.” De Greenhouse wijst ondernemers op subsidies, fondsen en

regelingen als StartLife. “We richten ook ons eigen investerings-

fonds op. Huisvesting is bovendien zo geregeld.”

www.greenhouse-arnhem.nl

Groene Tandwiel“Het ontwikkelen en testen van nieuwe producten is duur.

Arnhem heeft veel organisaties met research and develop-

ment-afdelingen, maar je moet ze weten te vinden. Met het

Groene Tandwiel brengen we, samen met studenten van de

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, alle meetapparatuur en

laboratoria in kaart. Het doel? Facility sharing. Denk aan een

starter die het laboratorium van een grote organisatie gebruikt

om zijn product te testen. Kennisdeling biedt kansen. Samen

kom je verder.”

Arnhems Buiten Kennis deling en innovatie Energy Business Park Arnhems Buiten is een voormalig

landgoed van 54 hectare. Slechts tien procent is be-

bouwd. “Vorig jaar hoorden we bij de beste bedrijventer-

reinen van Nederland, omdat we investeren in energie,

kennis en samenwerking”, vertelt Mark Achterberg van

vastgoedbeheerder ARRA Management.

“Op ons park zijn bedrijven gevestigd die zich bezighou-

den met energie en milieutechnologie. Voor bewoners en

medewerkers is het park een heerlijke omgeving, met een

tennisbaan en horecapaviljoen. Je kunt er wandelen, fietsen

en workshops en evenementen bezoeken. En vanuit een be-

drijfspand zie je alleen maar natuur, geen buren.”

www.arnhemsbuiten.nl

Brainstormen in de Energyclub“De Energyclub is een clubhuis voor energieprofessionals,

opgericht voor kennisdeling. Hier kunnen zij onder gunstige

omstandigheden kantoorruimte huren. In de Energyclub ont-

moeten ze elkaar, alsof ze in een constante brainstorm zitten.”

Al snel zat de Energyclub vol. “Daarom verdubbelen we de

ruimte. Het is de place to be voor beginnende energieprofes-

sionals.”

www.energyclubarnhem.nl

Watt connects In de Energyclub staat de Smart Grid-demonstratietafel van

Watt connects. Initiatiefnemers DNV KEMA, Liander en Tennet

willen met Watt connects hét Smart Grid inspiratie- en demon-

stratiecentrum van Europa zijn. “Bezoekers zien bij Watt con-

nects de toekomst van energietechnologie. Met Smart Grids

zorgen we dat vraag en aanbod van energie in balans blijft. Je

ziet meteen de voordelen van slimme energienetwerken.”

www.wattconnects.com

Ideeën uitwerkenIs de Energyclub een broedplaats voor nieuwe ideeën, dan is

Powerlab dé laagdrempelige labruimte. “Powerlab is bedoeld

voor echte doeners: ideeën worden uitgewerkt en getest.

Ook studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

komen er, want zij moeten alle ruimte krijgen om te experi-

menteren.”Samen werkt!Arnhem heeft een energie-dna om trots op te zijn.

De Energie made in [Arnhem] partners weten dat, u

ook? Gelderland staat in de top 3 van Nederland voor

bedrijvigheid in innovatieve en duurzame energietech-

nologie, met regio Arnhem als koploper. Groene groei

en nog meer banen voor Arnhem? Doe mee en haal

uw netwerk naar Arnhem!

www.arnhem.nl/energie

Arnhem inspireertArnhem inspireert als energiestad. Ook de Organi-

satie voor Economische Samenwerking en Ontwik-

keling (OESO) en ministeries zijn onder de indruk.

Gezamenlijk promoten partners Arnhem als dé stad

voor innovatieve, energiegerelateerde bedrijven. Met

succes! Werkgelegenheid in de Arnhemse energie- en

mileutechnologiesector is sinds 2006 met bijna 25%

gegroeid. Ruim 6900 banen, bijna 7% van het

Arnhemse totaal!

23

Milieuvriendelijke

warmte voor

Arnhem.

Arnhemse stadswarmte

wordt steeds duurzamer.

Woont u in Schuytgraaf of Presikhaaf? Dan is de kans

groot dat uw woning op stadswarmte is aangesloten.

Daar mag u best trots op zijn omdat u daarmee

50 procent CO2-uitstoot bespaart ten opzichte van

woningen met een cv-ketel. Stadswarmte is namelijk

restwarmte van elektriciteitsproductie die we anders

zouden weggooien. Deze warmte gebruiken we nuttig

door er hele woonwijken mee te verwarmen.

En het milieuvoordeel wordt nog groter nu warmte-

bronnen steeds duurzamer worden. Komend jaar

verbinden we het warmtenet in Arnhem met die van

Westervoort en Duiven. Zo kunnen we in de toekomst

restwarmte van de afval- en energiecentrale in

Duiven leveren aan Arnhem. De CO2-besparing loopt

daarmee op tot meer dan 70%!

www.nuon.nl/stadswarmte