Energie en kosten besparen door kleinere maatregelen van gebouwenbeheer - Verlichting

Sessie 8

Meer met minder: energiedag voor lokale besturen

Catherine Lootens

KAHO Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie

Groen Licht Vlaanderen

Oktober 2011

Overzicht

• Voorstelling Groen Licht Vlaanderen

• Bewustwording

• Door-Lichting

• Energiebesparing met beter licht

• Meer met minder … met LED

• REG-premie voor relighting

2

Groen Licht Vlaanderen

Energiebesparing met Beter Licht

• Stimuleren van – Energiezuinige verlichting – Innovatie

• Partner/Endorser in Europese programma’s – Sustainable Energy Europe – GreenLight Programme

• Financiering – 80% IWT-Vlaanderen – 20% consortium

4

Contact

• KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent)

Laboratorium voor Lichttechnologie

Gebroeders De Smetstraat 1

9000 Gent

• WTCB (Energie en Klimaat)

Laboratorium Licht&Gebouw

Avenu Pierre Holoffe, 21

1342 Limelette

5

Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact: info@groenlichtvlaanderen.be Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)

BEWUSTWORDING

6

Aandeel verlichting

• Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: – 35-45% in kantoren, zorgsector, winkels en

horeca – tot 70% in scholen – ~30% in industrie – ~16% in woningen

• Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer..

• Reële terugbetalingstermijn: – Gemiddeld 5 jaar – Afhankelijk van o.a. aantal branduren

7

Impact verlichting op E-peil van EPU

8

• EPU (utilitaire gebouwen: scholen, kantoren)

• Sensitiviteitsanalyse mbt. verlichting in kantoren (WTCB) : – Streef naar 12 W/m² i.p.v. typische 20

W/m² (waarde bij ontstentenis) – E-peil zakt gemiddeld van E112.1 naar

E89.5

• In scholen nog beter doen: – Streven naar < 10W/m2 voor L=500 lux

(7,5W/m² voor L=300)

Impact verlichting op E-peil van EPU

• WTCB publicatie: EPB – Verlichting in tertiaire gebouwen

– http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=infofiches&pag=48&art=9

DOOR-LICHTING

10

Door-Lichting

• Energie – Inefficiënte lampen?

• Gloeilampen • Halogeenlampen • Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) • Hoge druk kwikdamp lampen

• Visueel Comfort – Kapotte Lampen? – Lampen van verschillende kleur?

• Onderhoud/economische aspecten – Lampen met korte levensduur?

11

• Inefficiënte armaturen?

• Slecht visueel comfort?

Door-Lichting

12

• Inefficiënte voorschakelapparaten?

– Elektromagnetische ballast

• B-Klasse: Low loss

• C-Klasse: Conventional

• D-Klasse: High loss

Door-Lichting

13

• Wordt het aantal branduren beperkt? – Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? – Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht?

• Aandacht vragen met stickers, posters • Automatisatie • Onderverdeling in zones

• Wordt er gedimd? – Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding?

• Automatisatie • Verschillende circuits?

• Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht?

• Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn)

Door-Lichting

14

• Is er een onderhoud gepland?

– Groepsvervanging lampen

– Poetsbeurt armaturen

• Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur?

Door-Lichting

15

Door-Lichting

• Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast):

58W +11,6W= 69,6W

• Volledig lokaal (24 armaturen):

24×69,6W = 1670,4W

• Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren):

1504 × 1670,4W = 2512,3kWh/jaar

• Kostprijs elektriciteit:

0,18€ / kWh×2512,3kWh ≅ 452€ / jaar

16

Indien vermogen van de ballast

niet is gekend:

lampvermogen X 1,2

Door-Lichting

• Lokaal: 7mx8m: 56m2

• Verlichtingssterkte: 400lux

• Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W

– 29,82 W/m2

– 7,4 W/m2.100lux

Te hoog:

Streven naar

≤10 W/m2

≤2W/m2.100lux

Te laag?:

Streven naar 500 lux

in klassen waar

avondonderwijs

wordt gegegeven

17

ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT

18

Energiebesparing met beter licht

• Beperken van vermogen én branduren

• 3peilers

– Daglicht

– Kunstlicht

– Automatisatie

19

Daglicht

Kunstlicht

• Energiezuinige Verlichtingsinstallatie

– Efficiënte lichtbronnen

– Optieken/armaturen met een hoog rendement

– Elektronische voorschakelapparatuur

• Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan

• Automatisatie

– Schakelen/dimmen

• Tijd – scenario’s

• Aanwezigheidsdetectie

• Daglichtdetectie

21

Lampen

• Kies voor efficiënte lichtbronnen: – Fluorescentie

• Lage druk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte

– Metaalhalide gasontlading – LEDs

• Te vermijden: – Gloeidraad lampen – Hoge druk kwikdamplampen

22

Armaturen

• Kies voor efficiënte armaturen – Rendement η of LOR (Light Output Ratio)

• Reflectoren/optieken/diffusoren

– Hou rekening met het stralingsprofiel

• breedstralend/diepstralend/asymmetrisch = fotometrie

• Indirect/direct

– Let ook op voor verblinding!

23

Voorbeeld:

–Lamp : 58W - 5000 lm

–Rendement optiek (η, LOR): 92%

–Armatuurlichtsterkte : 4600 lm

–Lichtverlies : 400 lm

Voorschakelapparaten

• Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat

– Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) – A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten

• Voordelen: – Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast – Kleiner in omvang en gewicht – Betere cos phi – Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger – Flikkervrije ontsteking van de lampen – Levensduur lamp hoger – Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld – Mogelijkheid tot dimming – Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding,

aanwezigheidsdetectie,..)

Lichtstudie

• Kies voor een goed lichtplan

• Laat u adviseren door experten

MEER MET MINDER …MET LED

26

LED

• LED is nog steeds in evolutie • Toch is LED al betrouwbaar • Maar het product LED is nog niet af! • Rond LED loopt nog volop onderzoek • LED technologie omvat weinig of geen

standaarden en normen Meer met minder maar… • Wees realistisch en stap af van de hype • Wees kritisch en laat u goed informeren • Wees innovatief en probeer de LED uit

27

LED Efficacy tot …>100lm/W

Led it be 28

Besparen in kWh?

29

Bron: Europese Commissie

Bron: US DOE

Besparen in €?

• De prijzen zijn hoog, maar dalend

• Grote prijsverschillen, maar niet steeds verklaarbaar – Toch verband kwaliteit

versus prijs

• In de totale kost levert de langere levensduur een positief effect op (Vb. CFL versus LED in downlighters)

Bron: US DOE

Besparing op het milieu?

• Bevatten geen kwik

• Bevatten wel zeldzame aarden en elektronica onderdelen

• Retrofit LED is sinds 1 juli 2010 Recupel onderhevig

– €0,2 (btw incl) LED retrofitlampen

– rubriek gasontladingslampen

• LED armaturen vallen onder de Recupel voor armaturen

Efficiëntie van een LED systeem

32

• Totale efficiëntie LED systeem (%) is afhankelijk van – Het rendement van de LED aansturing – Het rendement van de LED die/package – Het rendement van de secundaire optica of van de

diffuser

Systeem efficiëntie (lm/W) = Elektrische Efficiëntie (%) x LED efficacy (lm/W) x Optische Efficiëntie (%)

Opletten met verblinding

• Hoog-luminante lichtpunten • UGR: Unified Glare Rating (NBN EN 12464-1) • Belangrijk, zowel met retrofit LED lampen (LED-

TL) als met LED armaturen • Diffusors verhelpen verblinding (rendement ?)

33

Opgelet met LED-TL!

• Studie LvL • 12 ≠ LED-TL:vervangers van 36W TL

– TLD 36W/830: 3350 lm (93 lm/W) – TLD Eco 32W830: 3000 lm (93,75lm/W)

• Initiële metingen LED-TL – P (W): 10,3W tot 31,6W – I (lm): 754lm tot 1774 lm – lm/W: 50,8 tot 89,6 lm/W – PF: 0,45 tot 0,97 – CRI: 65 tot 89

• Duurtest (8000 uren) – interval metingen

34

REG-premie voor relighting

35

Zuinig ? 2 tot 2,5 ².100

Wm lx

36

Wat hebben we nodig ?

• Oppervlaktes plafond, muren en vloer

• Reflectiecoëfficiënten plafond, muren en vloer

• Onderhoudsfactor

• Taakoppervlak of taakoppervlakken als er meerdere zijn

– oppervlak taak of taken

– type taakoppervlak (a, b, of c)

– reflectiecoëfficiënt van type c taakoppervlak

– bereikte (uit Dialux of Relux of …) verlichtingssterkte op de taakoppervlakken

• Geïnstalleerd vermogen

Dan wordt het geïnstalleerd vermogen vergeleken met de streefwaarde voor het vermogen:

37 Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef

38

WAT HEBBEN WE NODIG ?

Pinst W

Apl m² ρpl %

Am m² ρm %

Avl m² ρvl %

Behoudsfactor

Taakoppervlakken

Nr Aard* Opp (m²) Efinaal r (%)

1

2

3

*Aard van de taakoppervlakken

a samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer

b samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur

c berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef

E

X

C

E

L

-

B

E

S

T

A

N

D

VOORBEELD: GANG

39

• Gegevens:

• LxBxH van lokaal= 20,6m x 3,6m x 2,8m

• ρpl= 70% / ρmu= 15% / ρvl= 27%

• Onderhoudsfactor: 0,85

• Geïnstalleerd vermogen: 832W

• Taakoppervlakken

• vloer: LxB: 20,6m x 3,6m

• Bereikte verlichtingssterkte (uit berekeningsprogramma):

• 379 lx op de vloer (0,2m)

• Dit geven we in het Excel-bestand. Resultaat vermeld op volgende dia

VOORBEELD: GANG

40

LED-downlighter

VOORBEELD: GANG

41

42

Besluit

• Voorwaarde: Pinstalled < Pstreef • Financiële tegemoetkoming:

– 100 euro * (2 – (Pinstallatie/Pstreef)) * Pstreef /1000* (1,5 ) – Beperkt tot 15.000 euro – Max 50% van factuur – Niet voor Relamping!

• Eandis: – Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: €100 wordt €125, €150

of €175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie

– Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting

– 2012: enkel nog relighting

• Infrax: – Enkel relighting

• Relighting: enkel van toepassing voor gebouwen ouder dan 4 jaar

43

Voorwaarden

• Aanvraagformulier met vermelding van – Merk en type van de armaturen en lampen

vermelden in – Specificaties van de nieuwe

verlichtingsinstallatie vermelden (Pinstallatie, jaarlijkse branduren)

• Lichtberekening van de nieuwe installatie • Oppervlakte berekening van elk type ruimte

en van alle taakoppervlaktes • Ingevuld excel bestand in bijlage • Witgelakte armaturen worden niet

toegelaten

44

Tot slot

45

• Steek uw licht op

• Vragen?

• Dank aan – IWT

– Vlaams Innovatienetwerk

– Laboratorium voor Lichttechnologie

– Partners consortium

– KAHO Sint-Lieven