Energie Actueel nr.12 2012

8
Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500 Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50 Duitse industrie onder druk door kosten Energiewende Groeiend verzet tegen stijgende stroomnota voor duurzame projecten 2 Hans Alders, voorzitter Energie-Nederland ‘Stabiel beleid en breed draagvlak zijn essentieel’ 3 DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Dat is de boodschap van branche- organisatie Dansk Energi in een samen met 53 bedrijven uit de sec- toren financiën, industrie, bouw, informatietechnologie en diverse researchinstellingen ontwikkeld masterplan ‘Energie voor Groei’. Dit bevat tien concrete voorstellen om het verwachte economische profijt van de transitie er inderdaad uit te halen. In hoofdlijnen luidt de aanbeveling dat de afnemers moe- ten worden gemotiveerd, terwijl investeringen dienen te worden beloond. Ook zou het verbruik van duurzame energie fiscaal aantrek- kelijk moeten worden gemaakt. Kaap van 100 gigawatt windenergie in EU bereikt opgemerkt De windmolenparken in de landen van de Europese Unie hebben in september de kaap van 100 giga- watt (GW) geïnstalleerd vermogen uit windenergie gepasseerd. Daarmee kan in de jaarlijkse elektri- citeitsbehoefte van 57 miljoen gezin- nen worden voorzien. Het verzamel- de windvermogen is het equivalent van de energieproductie van bijna 40 conventionele stroomcentrales. Een en ander heeft Christian Kjaer, ceo van European Wind Energy As- sociation (EWEA), bekendgemaakt. “De EU heeft er 20 jaar over gedaan om de eerste 10 GW op het elektrici- teitsnet aangesloten te krijgen. Voor de resterende 90 GW duurde dat 13 jaar. De helft van de totale Europese windenergiecapaciteit werd gedu- rende de afgelopen 6 jaar geïnstal- leerd”, aldus de ceo van EWEA. Een van de windenergie-installaties die sterk heeft bijgedragen tot het ron- den van de kaap van 100 GW is het offshore windmolenpark van 400 MW van Dong voor de Deense kust. Marktregels Bij dit alles moet men bedenken dat de bestaande marktregels de inte- gratie van wind- en andere groene energie in het elektriciteitsnet niet vergemakkelijken en relatief duur- der om te exploiteren maken dan andere vormen van elektriciteitsop- wekking. Volgens de EWEA zijn de EU-regeringsleiders overeengeko- men dat de Europese interne ener- giemarkt uiterlijk in 2014 voltooid moet zijn, maar zal Europa deze deadline opnieuw niet halen. De Eu- ropese Commissie komt nog deze maand met een rapport over de in- terne energiemarkt. n Het huidige fiscale systeem frus- treert de transitie fors, meent Dansk Energi. Daarnaast zal ver- sterkt moeten worden ingezet op innovatie en marktontwikkeling, aldus de brancheorganisatie, die tevens grote verwachtingen heeft van de in juni in Brussel door de energieministers aanvaarde Ener- gie-efficiencyrichtlijn. Hiermee wordt volgens Dansk Energi Euro- pawijd een markt geopend van 320 miljard euro voor apparatuur en consultancy. Het Deense aandeel Het Europees Parlement (EP) stemt nog deze maand over een resolutie, die zijn milieucommissie eerder met 61 stemmen voor en 1 tegen aan- vaardde en waarin de in Europa controversiële winning van schaliegas als een potentieel belangrijke nieuwe energiebron wordt erkend. Wel stelt de resolutie in één adem dat het boren en winnen van schaliegas onderwor- pen moet worden aan de strengste milieuvoorwaarden. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Schaliegas is aardgas dat zich be- vindt tussen steenlagen. Door daar- in horizontaal te boren en er onder hoge druk een mengsel van water en chemicaliën in te spuiten (fracking), De overschakeling op duurzame energie in Europa, in de USA en in China, is een potentiële economische goudmijn voor Denemarken die op weg naar 2020 een slordige 34.000 arbeidsplaatsen kan opleveren. de vereiste milieugaranties - de gele- genheid moet krijgen zijn commer- cieel nut te bewijzen.” Sonik, wiens vaderland Polen een voorraad van 2.500 miljard m3 schaliegas bezit, waarmee de 70 procent afhankelijk- heid van het land van Russisch aard- gas op termijn ongedaan gemaakt zou kunnen worden, bezwoer de Europeanen deze kans te grijpen. “De EU kan niet zijn rug afwenden voor energiebronnen die een be- slissende rol kunnen spelen in het verminderen van de importafhan- kelijkheid en de reductie van CO2- emissies.” De resolutie stelt het gebruik van een Europese catalogus met “best practices” voor opdat de schaliegas- winning plaatsvindt onder de hoog- ste technologische standaarden en met voortdurende monitoring. De verantwoordelijkheid voor schade moet uitsluitend bij industrie gelegd worden volgens het principe ‘de ver- vuiler betaalt’. Lees meer op pagina 7 n Misschien toch getijden centrale bij Bristol DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN De plannen voor de zogeheten Se- vern Barrage werden indertijd ver- worpen vanwege de hoge kosten. De Severn Barrage is in feite een 15 kilometer lange dam met ge- tijdenturbines in de monding van de rivier de Severn. Het hoogtever- schil tussen eb en vloed in de rivier Severn is op sommige plaatsen wel 14 meter. Hoewel de dam zou kunnen voorzien in 5 procent van de Britse stroombehoefte, vond de regering de kosten, 15 tot 30 miljard pond, veel te hoog. Een consortium, Corlan Hafren, heeft de plannen echter nieuw leven ingeblazen. Dit- maal moet de financiering van par- ticuliere investeerders komen. Het consortium kreeg de steun van oud- Labour minister Peter Hain, die full- time campagne ging voeren voor de Severn Barrage. Na een gesprek met premier Cameron verklaarde Hain dat de regering de nieuwe plannen serieus zal bekijken. Twee jaar geleden verwierp de Britse regering plannen voor een grote getijdencentrale in het kanaal van Bristol. Nu wordt er opnieuw serieus naar gekeken. Belangstelling Volgens Hain hebben verschillende investeringsfondsen belangstelling getoond. Naar verluidt zouden voor- al investeerders uit Koeweit en Qatar interesse hebben. Voorwaar- de is wel dat de Britse regering kan garanderen dat de schone stroom tegen een vaste prijs kan worden afgezet. Een dergelijk mechanisme is vervat in de nieuwe Energiewet die bij het parlement ligt. Aanleg van de dam zou duizenden banen scheppen en de Britten een flink eind op weg helpen met hun klimaatdoelstel- lingen. Maar het plan heeft ook een keerzijde. De monding van de Severn bestaat uit grote slikgebie- den die belangrijk zijn voor vissen en waadvogels. Natuurorganisaties zeggen dat die grotendeels verloren zouden gaan. Maar volgens Hain gaat met de nieuwe plannen veel minder habitat verloren dan in eer- dere plannen en komen er ‘visvrien- delijkere’ turbines. n hierin is 6,7 miljard euro, maar ook op de andere markten kan het Deense bedrijfsleven zijn slag slaan. De export van energietech- nologieën is nu al een wezenlijk deel van de totale Deense export, namelijk 10 procent. Ter vergelij- king: in Nederland is dat krap 3 procent. Doorslaggevende rol Ook de Noren zien in de transitie een aanzienlijke bron van nieuwe werkgelegenheid. Elektriciteit gaat volgens de Noorse stichting Elek- troforum een doorslaggevende rol spelen bij het halen van de kli- maatdoelstellingen voor de lange termijn. Groei van de productie en het verbruik van stroom levert, uit- gaande van de conclusies van een door deze stichting gepresenteerd rapport, een jaarlijkse waardevor- ming op in de orde van grootte van 5 miljard euro en 15.000 arbeids- plaatsen in 2030. In de jaren tot 2050 komen daar nog eens 10.000 banen bij. n Kees-Jan Rameau, lid Raad van Bestuur Eneco ‘Goedkope kolenstroom drukt schonere brandstoffen uit de markt’ 5 7 ENERGIE Actueel Tips voor de redactie? Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerp- suggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres. Dinsdag 16 oktober 2012, jaargang 15, nummer 12 komt het gas vrij. In de VS, waar al 40 jaar schaliegas wordt gewonnen, waarschuwt de overheidsinstantie Environmental Protection Agency geregeld voor ernstige grondwa- ter- en bodemverontreiniging door de gebruikte chemicaliën. Intussen gaat Shell 1 miljard dollar investe- ren in de winning van schaliegas in China. Maximale transparantie De EU-milieucommissie meent verder dat de “schaliegasrevolutie in Europa gepaard moet gaan met een maximum aan transparantie en informatie aan de burgers.” Vol- gens Europarlementslid Boguslaw Sonik, opsteller van de resolutie, is de belangrijkste boodschap dat “schaliegas - met inachtneming van Romney: alle remmen los voor olie- en gasboringen Republikein wil Noord-Amerika zelfvoorzienend maken Europees Parlement erkent schaliegas als belangrijke nieuwe energiebron Spuitwarmte Warmte terugwinnen uit spuitcabines. Volgens branchevereniging FOCWA liggen daar de grootste kansen voor ener- giebesparing in autoschadeherstel en carrosseriebouw. FOCWA wil in anderhalf jaar tijd een besparing van 50 tot 60 procent van het energiegebruik bij de processen en 40 tot 50 procent van het stroomverbruik in gebouwen realiseren. Met twintig ondernemers wordt een project gestart waarbij de grote hoeveelheid warmte die nu nog verloren gaat in de spuitcabines, wordt teruggewonnen. Ook staan het tegengaan van persluchtlekkages, duurzame oplossingen voor verlichting en gebouwgerelateerde energiebesparingen centraal in de campagne. Samen met MKB Nederland en adviesbureau LBP Sight is een ‘Green Deal’ ondertekend, waarin de doelstellingen zijn vastgelegd. n Energietransitie kan goudmijn worden voor Deens bedrijfsleven

description

Energie Nederland is een driewekelijkse uitgave van EnergieNed, Vereniging van Energieproducenten, -handelaren en retailbedrijven in Nederland en Netbeheer Nederland, Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland.

Transcript of Energie Actueel nr.12 2012

Page 1: Energie Actueel nr.12 2012

Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500 Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Duitse industrie onder druk door kosten Energiewende

Groeiend verzet tegen stijgende stroomnota voor duurzame projecten 2

Hans Alders, voorzitter Energie-Nederland

‘Stabiel beleid en breed draagvlak zijn essentieel’ 3

DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN

Dat is de boodschap van branche-organisatie Dansk Energi in een samen met 53 bedrijven uit de sec-toren financiën, industrie, bouw, informatietechnologie en diverse researchinstellingen ontwikkeld masterplan ‘Energie voor Groei’.

Dit bevat tien concrete voorstellen om het verwachte economische profijt van de transitie er inderdaad uit te halen. In hoofdlijnen luidt de aanbeveling dat de afnemers moe-ten worden gemotiveerd, terwijl investeringen dienen te worden beloond. Ook zou het verbruik van duurzame energie fiscaal aantrek-kelijk moeten worden gemaakt.

Kaap van 100 gigawatt windenergie in EU bereikt

o p g e m e r k t

De windmolenparken in de landen van de Europese Unie hebben in september de kaap van 100 giga-watt (GW) geïnstalleerd vermogen uit windenergie gepasseerd.

Daarmee kan in de jaarlijkse elektri-citeitsbehoefte van 57 miljoen gezin-nen worden voorzien. Het verzamel-de windvermogen is het equivalent van de energieproductie van bijna 40 conventionele stroomcentrales. Een en ander heeft Christian Kjaer, ceo van European Wind Energy As-sociation (EWEA), bekendgemaakt. “De EU heeft er 20 jaar over gedaan om de eerste 10 GW op het elektrici-teitsnet aangesloten te krijgen. Voor de resterende 90 GW duurde dat 13 jaar. De helft van de totale Europese windenergiecapaciteit werd gedu-rende de afgelopen 6 jaar geïnstal-leerd”, aldus de ceo van EWEA. Een van de windenergie-installaties die sterk heeft bijgedragen tot het ron-den van de kaap van 100 GW is het offshore windmolenpark van 400 MW van Dong voor de Deense kust.

MarktregelsBij dit alles moet men bedenken dat de bestaande marktregels de inte-gratie van wind- en andere groene energie in het elektriciteitsnet niet vergemakkelijken en relatief duur-der om te exploiteren maken dan andere vormen van elektriciteitsop-wekking. Volgens de EWEA zijn de EU-regeringsleiders overeengeko-men dat de Europese interne ener-giemarkt uiterlijk in 2014 voltooid moet zijn, maar zal Europa deze deadline opnieuw niet halen. De Eu-ropese Commissie komt nog deze maand met een rapport over de in-terne energiemarkt. n

Het huidige fiscale systeem frus-treert de transitie fors, meent Dansk Energi. Daarnaast zal ver-sterkt moeten worden ingezet op innovatie en marktontwikkeling, aldus de brancheorganisatie, die tevens grote verwachtingen heeft van de in juni in Brussel door de energieministers aanvaarde Ener-gie-efficiencyrichtlijn. Hiermee wordt volgens Dansk Energi Euro-pawijd een markt geopend van 320 miljard euro voor apparatuur en consultancy. Het Deense aandeel

Het Europees Parlement (EP) stemt nog deze maand over een resolutie, die zijn milieucommissie eerder met 61 stemmen voor en 1 tegen aan-vaardde en waarin de in Europa controversiële winning van schaliegas als een potentieel belangrijke nieuwe energiebron wordt erkend. Wel stelt de resolutie in één adem dat het boren en winnen van schaliegas onderwor-pen moet worden aan de strengste milieuvoorwaarden.

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Schaliegas is aardgas dat zich be-vindt tussen steenlagen. Door daar-in horizontaal te boren en er onder hoge druk een mengsel van water en chemicaliën in te spuiten (fracking),

De overschakeling op duurzame energie in Europa, in de USA en in China, is een potentiële economische goudmijn voor Denemarken die op weg naar 2020 een slordige 34.000 arbeidsplaatsen kan opleveren.

de vereiste milieugaranties - de gele-genheid moet krijgen zijn commer-cieel nut te bewijzen.” Sonik, wiens vaderland Polen een voorraad van 2.500 miljard m3 schaliegas bezit, waarmee de 70 procent afhankelijk-heid van het land van Russisch aard-gas op termijn ongedaan gemaakt zou kunnen worden, bezwoer de Europeanen deze kans te grijpen. “De EU kan niet zijn rug afwenden voor energiebronnen die een be-slissende rol kunnen spelen in het verminderen van de importafhan-

kelijkheid en de reductie van CO2-emissies.”De resolutie stelt het gebruik van een Europese catalogus met “best practices” voor opdat de schaliegas-winning plaatsvindt onder de hoog-ste technologische standaarden en met voortdurende monitoring. De verantwoordelijkheid voor schade moet uitsluitend bij industrie gelegd worden volgens het principe ‘de ver-vuiler betaalt’.

Lees meer op pagina 7 n

Misschien toch getijden centrale bij Bristol

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN

De plannen voor de zogeheten Se-vern Barrage werden indertijd ver-worpen vanwege de hoge kosten. De Severn Barrage is in feite een 15 kilometer lange dam met ge-tijdenturbines in de monding van de rivier de Severn. Het hoogtever-schil tussen eb en vloed in de rivier Severn is op sommige plaatsen wel 14 meter. Hoewel de dam zou kunnen voorzien in 5 procent van de Britse stroombehoefte, vond de regering de kosten, 15 tot 30 miljard pond, veel te hoog. Een consortium, Corlan Hafren, heeft de plannen echter nieuw leven ingeblazen. Dit-maal moet de financiering van par-ticuliere investeerders komen. Het consortium kreeg de steun van oud-Labour minister Peter Hain, die full-time campagne ging voeren voor de Severn Barrage. Na een gesprek met premier Cameron verklaarde Hain dat de regering de nieuwe plannen serieus zal bekijken.

Twee jaar geleden verwierp de Britse regering plannen voor een grote getijdencentrale in het kanaal van Bristol. Nu wordt er opnieuw serieus naar gekeken.

BelangstellingVolgens Hain hebben verschillende investeringsfondsen belangstelling getoond. Naar verluidt zouden voor- al investeerders uit Koeweit en Qatar interesse hebben. Voorwaar-de is wel dat de Britse regering kan garanderen dat de schone stroom tegen een vaste prijs kan worden afgezet. Een dergelijk mechanisme is vervat in de nieuwe Energiewet die bij het parlement ligt. Aanleg van de dam zou duizenden banen scheppen en de Britten een flink eind op weg helpen met hun klimaatdoelstel-lingen. Maar het plan heeft ook een keerzijde. De monding van de Severn bestaat uit grote slikgebie-den die belangrijk zijn voor vissen en waadvogels. Natuurorganisaties zeggen dat die grotendeels verloren zouden gaan. Maar volgens Hain gaat met de nieuwe plannen veel minder habitat verloren dan in eer-dere plannen en komen er ‘visvrien-delijkere’ turbines. n

hierin is 6,7 miljard euro, maar ook op de andere markten kan het Deense bedrijfsleven zijn slag slaan. De export van energietech-nologieën is nu al een wezenlijk deel van de totale Deense export, namelijk 10 procent. Ter vergelij-king: in Nederland is dat krap 3 procent.

Doorslaggevende rolOok de Noren zien in de transitie een aanzienlijke bron van nieuwe werkgelegenheid. Elektriciteit gaat

volgens de Noorse stichting Elek-troforum een doorslaggevende rol spelen bij het halen van de kli-maatdoelstellingen voor de lange termijn. Groei van de productie en het verbruik van stroom levert, uit-gaande van de conclusies van een door deze stichting gepresenteerd rapport, een jaarlijkse waardevor-ming op in de orde van grootte van 5 miljard euro en 15.000 arbeids-plaatsen in 2030. In de jaren tot 2050 komen daar nog eens 10.000 banen bij. n

Kees-Jan Rameau, lid Raad van Bestuur Eneco

‘Goedkope kolenstroom drukt schonere brandstoffen uit de markt’ 5 7

ENERGIEActueelTips

voor de redactie?Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerp-

suggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings

ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres.Dinsdag 16 oktober 2012, jaargang 15, nummer 12

komt het gas vrij. In de VS, waar al 40 jaar schaliegas wordt gewonnen, waarschuwt de overheidsinstantie Environmental Protection Agency geregeld voor ernstige grondwa-ter- en bodemverontreiniging door de gebruikte chemicaliën. Intussen

gaat Shell 1 miljard dollar investe-ren in de winning van schaliegas in China.

Maximale transparantieDe EU-milieucommissie meent verder dat de “schaliegasrevolutie in Europa gepaard moet gaan met een maximum aan transparantie en informatie aan de burgers.” Vol-gens Europarlementslid Boguslaw Sonik, opsteller van de resolutie, is de belangrijkste boodschap dat “schaliegas - met inachtneming van

Romney: alle remmen los voor olie- en gasboringen

Republikein wil Noord-Amerika zelfvoorzienend maken

Europees Parlement erkent schaliegas als belangrijke nieuwe energiebron

SpuitwarmteWarmte terugwinnen uit spuitcabines. Volgens branchevereniging FOCWA liggen daar de grootste kansen voor ener-giebesparing in autoschadeherstel en carrosseriebouw. FOCWA wil in anderhalf jaar tijd een besparing van 50 tot 60 procent van het energiegebruik bij de processen en 40 tot 50 procent van het stroomverbruik in gebouwen realiseren. Met twintig ondernemers wordt een project gestart waarbij de grote hoeveelheid warmte die nu nog verloren gaat in de spuitcabines, wordt teruggewonnen. Ook staan het tegengaan van persluchtlekkages, duurzame oplossingen voor verlichting en gebouwgerelateerde energiebesparingen centraal in de campagne. Samen met MKB Nederland en adviesbureau LBP Sight is een ‘Green Deal’ ondertekend, waarin de doelstellingen zijn vastgelegd. n

Energietransitie kan goudmijn worden voor Deens bedrijfsleven

Page 2: Energie Actueel nr.12 2012

2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012

ECONOMIEECONOMIEFinanciën

DOOR PETER WESTHOF

Vorige maand introduceerde GDF Suez met de oprichting van LNG Solutions naar eigen zeggen “een totaaloplossing voor LNG op de Nederlandse markt.” Het nieuwe bedrijf gaat wegtransport en scheepvaart in ons land onder-steunen om de overstap te maken van (marine)diesel naar het mi-lieuvriendelijkere LNG. “Door te investeren in LNG-tankstations en -bunkerfaciliteiten, het leveren van technische oplossingen en het leveren van LNG, zal LNG Soluti-ons een duurzame bijdrage leve-ren aan de transportwereld”, stelt

Ed Davey, een verwarmingsbuis ge-opend tussen een nieuwe gasge-stookte energiecentrale van E.On en de nabij gelegen LNG-terminal van National Grid bij het plaatsje Isle of Grain op een schiereiland in het graafschap Kent. Met deze verbinding wordt volgens de initia-tiefnemers elk jaar 300.000 ton aan CO2 bespaard en minister Davey toonde bij de opening hierover zijn blijdschap. De gasgestookte ener-giecentrale produceert niet alleen elektriciteit, maar levert ook warmte aan de LNG-terminal via de verwar-mingsbuis. Normaal gebruikt een LNG-installatie gas om het koude LNG te verwarmen, waardoor het aan het gasnet kan worden gevoed. Maar op de Isle of Grain wordt het warme afvalwater van de energiecen-trale gebruikt om het vloeibare gas van de LNG-terminal te verwarmen. Dit betekent dat er significant min-

Europese utilities zien, naast hernieuwbare energie, ook LNG als een duurzaam alternatief voor ‘gewone’ energie. Het vloeibare gas zorgt voor een lagere uitstoot van schadelijke stoffen dan bijvoorbeeld diesel. GDF Suez lanceerde vorige maand, in samenwerking met Cofely, een nieuw initiatief op het gebied van LNG voor het wegtransport en de scheepvaart in Nederland. National Grid en E.On gingen op hun beurt in Groot-Brittannië een zeer bijzondere samenwerking op het terrein van LNG aan.

GDF Suez in een persbericht. Het nieuwe bedrijf is een 50-50 joint ven-ture tussen Cofely Nederland en GDF Suez. Cofely brengt duurzame tech-nologische oplossingen in de joint venture in, terwijl de Nederlandse tak van GDF Suez daar LNG en mar-ketingactiviteiten aan toevoegt. GDF SUEZ, Europees marktleider in LNG, zegt het vloeibare aardgas als de brandstof van de toekomst te zien. Volgens het bedrijf zijn de be-langrijkste voordelen van LNG de milieuwinst en het financiële voor-deel. Ten opzichte van diesel is de CO2-uitstoot 15 tot 20 procent lager. Daarnaast is het fijnstofgehalte 95 procent lager en vermindert het de

uitstoot van zwavel met 90 procent. Motoren die LNG als brandstof ge-bruiken, maken bovendien minder lawaai. Die beperking van geluids-overlast is vooral merkbaar bij nach-telijk verkeer en in stadscentra.Een ander, niet gering voordeel voor utilities is de makkelijke transpor-teerbaarheid. Door aardgas vloei-baar te maken, wordt het volume ongeveer 600 maal kleiner en kan het in speciale LNG-tankers over zee worden getransporteerd.

VerwarmingsbuisE.On en National Grid zien ook toe-komst in LNG. Op 4 oktober werd door de Britse minister van Energie,

der gas hoeft te worden gebruikt. “De samenwerking tussen Natio-nal Grid en E.On is een uitstekend voorbeeld van hoe afvalwater op een uitstekende, milieuvriendelijke manier kan worden benut”, sprak Davey lovend. “Dit zorgt ervoor dat de gastgestookte energiecentrale in Kent één van de meest efficiënte centrales in de wereld is. De gashoe-veelheid, die wordt bespaard, is ge-lijk aan de hoeveelheid die normaal door 100.000 huishoudens per jaar wordt gebruikt. De CO2-besparing is vergelijkbaar met het van de weg halen van 60.000 auto’s.”E.On is één van de grootste energie-bedrijven in Groot-Brittannië. Het heeft in het Verenigd Koninkrijk 12.000 werknemers in dienst. Vol-gens Tony Cocker, topman van E.On in Groot-Brittannie, zal zijn bedrijf continu in de Britse energie-infra-structuur blijven investeren. n

Best presterende in %

Iberdrola 20,32%

Enel 18,43%

Gasnatural - 17,59% Union Fenosa

EDP 14,72%

Veolia Env 9,43%

Minst presterende in %

Scottish & Southern 2,22%

International Power/ 1,67%GdF Suez

Centrica 1,53%

National Grid Group -1,45%

RWE -1,92%

Best en slechtst presterende beursfondsen

periode 18 september t/m 9 oktober 2012

Europese utilities zien toekomst in ‘duurzaam’ LNG

Spotmarkt elektriciteit: • Hoogste volume: 159.353 MWh

(27 sep) • Laagste volume: 105.557 MWh

(29 aug) • Hoogste prijs: 53,87 €/MWh

(4 okt) • Laagste prijs: 32,28 €/MWh

(30 sep)

VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR)

APX Markt Ontwikkeling 15/09/2012 t/m 05/10/2012 (EUR/MWh)180.000160.000140.000120.000100.00080.00060.00040.00020.000

0

15/0

9

16/0

9

17/0

9

18/0

9

19/0

9

20/0

9

21/0

9

22/0

9

23/0

9

24/0

9

25/0

9

26/0

9

27/0

9

30/0

9

01/1

0

02/1

0

03/1

0

04/1

0

05/1

0

Volu

me

(MW

h)

Prijs

(EU

R)

M 200

M 150

M 100

M 50

M 0

Nov-12 Q1-13 CAL-13 CAL-14 CAL-15

Wood Pellets indices Calendar contracts dalen • €/MT: Nov-12: 132,21 (-1,14) Q1-13: 135,85 (-0,82) Cal-13: 137,76(-0,44) Cal-14: 140,76 (-0,07) Cal-15: 142,92 (-0,54)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index

Base

Inde

x (e

/MT)

Volume Wk 41-12 Nov-12 Q1-13 Cal-13 Cal-14 Cal-15

ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume800.000700.000600.000500.000400.000300.000200.000100.000

0

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

58565452504846444240

Futures Power NL jaarcontracten omhoog • €/MWh: Wk 41-12: 49,88 (-1,00) Nov-12: 54,33 (-1,54) Q1-13: 54,45 (-0,18) Cal-13: 52,08 (+0,24) Cal-14: 50,65 (+0,47) Cal-15: 50,35 (+0,66)• Hoogste dagvolume: 674.084 MWh (27 sep)

27/0

7

28/0

7

29/0

7

01/0

8

02/0

8

03/0

8

04/0

8

05/0

8

08/0

8

09/0

8

10/0

8

11/0

8

12/0

8

15/0

8

16/0

8

17/0

8

TTF Gas Day-Ahead • Laagste prijs deze periode:

25,49 €/MWh (29/30 sep), hoogste prijs: 26,03 €/MWh (17 sep)

• Het hoogste volume was 17 sep met 207,648 MWh, het laagste 11.616 MWh (2 okt)

APX TTF Day-Ahead Index & Volume

Volume MWh (Flow Day) APX TTF DAY-AHEAD INDEX

Volu

me

MW

h

M/M

Wh

Marktontwikkeling APX-ENDEX – 14-09-2012 / 05-10-2012

ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

Dalende prijzen voor TTF Futures contracten • €/MWh: WDNW: 25,98 (0,00)

Nov-12: 26,67 (-0,05) Q1-13: 27,29 (-0,27)

Win-12: 26,77 (-0,26) Cal-13: 26,87 (-0,19)

Cal-14: 27,38 (-0,03) Cal-15: 27,17 (+0,15) • Hoogste dagvolume: 2.419.935 MWh (20 sep)

Volume WDNW 08-Oct-12 Nov-12 Q1-13Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15

17/0

9

18/0

9

19/0

9

20/0

9

21/0

9

24/0

9

25/0

9

26/0

9

27/0

9

28/0

9

01/1

0

02/1

0

03/1

0

04/1

0

05/1

0

250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0

3.000.000

2.500.000

2.000.000

1.500.000

1.000.000

500.000

0

145143141139137135133131

129127125

27

26

25

24

23

22

21

20

28,0027,5027,0026,5026,0025,5025,0024,5024,00

15-1

6/09

17/0

9

18/0

9

19/0

9

20/0

9

21/0

9

22-2

3/09

24/0

9

25/0

9

26/0

9

27/0

9

28/0

9

29-3

0/09

01/1

0

02/1

0

03/1

0

04/1

0

05/1

0

17/0

9

18/0

9

19/0

9

20/0

9

21/0

9

24/0

9

25-s

ep

26/0

9

27/0

9

28/0

9

01/1

0

02/

10

03/1

0

04/

10

05/1

0

17/0

9

20/0

9

24/0

9

27/0

9

01/1

0

04/1

0

Duitse industrie moet energie besparen om ‘laag tarief’ te behoudenDe Duitse industrie heeft ook met nadruk afstand genomen van het verwijt, dat ze zelf niets voor de stroom en de Energiewende betaalt. Met 10 eurocent per kWh heeft ze naar eigen zeggen de op één na hoogste stroom-prijzen in Europa. “Wie meer verlangt, zet een deel van de 850.000 arbeidsplaatsen op het spel”, reageert de industrie. “Ondanks de toegestane vermindering van 2,5 miljard euro betaalt de industrie nog altijd 6 miljard euro voor uitbreiding van hernieuwbare energie.” Om de belastinggunsten te behouden worden de 25.000 energie-intensieve bedrijven in de toekomst overigens verplicht op het energieverbruik te besparen. Vanaf 2015 zullen ze het energieverbruik vermoedelijk met 1,3 procent per jaar moeten verminderen. n

Duitse industrie onder druk door kosten EnergiewendeDriekwart van de Duitse bevolking stond van het begin af achter het besluit van de regering om de kernenergie-centrales te sluiten en te vervangen door duurzame energie. Maar de vraag was en is: hoe lang vind ze dat nog? Het eerste teken, dat daaraan misschien een eind komt, is het groeiende verzet tegen de stijgende kosten van de verandering van de energiekoers, in ons buurland Energiewende genoemd.

DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT

De energie-intensieve industrie, die veel stroom nodig heeft, zoals staalfabrieken en chemische be-drijven, beklagen zich steeds meer over de stijgende kosten. Diezelfde industrie wordt door de energie-consumenten verweten daarvan de grootste veroorzaker te zijn, omdat de industrie weinig energiebelas-ting betaalt en grotendeels is vrijge-steld van bijdragen voor de uitbrei-ding van duurzame energie. “Ze halen hun winst over de rug van de burgers die voor de kosten van de Energiewende moeten opdraaien”, aldus de steeds vaker gehoorde kri-tiek. De Duitse bevolking wil dat de ruime subsidies voor groene ener-gie, waar zij via een toeslag op de energienota aan meebetaalt, wor-den geschrapt. Minister van Milieu, Altmaier, zoekt naar een oplossing en denkt er aan de stijging van de kosten voor bevordering van groe-ne energie te begrenzen. Maar het ziet er naar uit dat die kosten alleen maar verder toenemen.

In de beurs tastenVan de gewone huishoudens wordt voor de subsidiëring van hernieuwbare energie inderdaad steeds meer gevraagd. Met 3,6 eurocent per kilowattuur die ze afnemen, betalen ze gemiddeld zo’n 125 euro per jaar. Dat is nu al onvoldoende, omdat veel meer

groene stroom is geproduceerd dan verwacht. De kosten zijn daar-door van 14 tot 20 miljard euro gestegen. Het is daarom vrijwel zeker dat de bijdrage op korte ter-mijn zeker meer dan 5 eurocent zal worden. En dat is zeker niet het einde, want inmiddels hebben zich onverwacht meer ondernemingen met een bijzonder hoog stroom-verbruik gemeld voor verminde-ring of vrijstelling van de netkos-ten. Ook daarvoor zullen de Duitse kleingebruikers in hun beurs moe-ten tasten. Inmiddels wordt er over gesproken de tegenvallende kosten door vertragingen bij de aanleg van windparken op zee gedeeltelijk ook op de rekeningen van de huishoudens te zetten. Ter-wijl Bondskanselier Angela Merkel bij het besluit van de Energiewende met nadruk zei dat die zich over de kosten geen zorgen hoefden te maken.

Niet schuldigDat de energie-intensieve industrie grotendeels is of wordt vrijgesteld om mee te betalen aan de ontwikke-ling van duurzaam productievermo-gen, werd overigens door deze én de vorige regering besloten. Dit om de concurrentiekracht in het bui-tenland niet in gevaar te brengen. Vertegenwoordigers van de Duitse industriële organisaties voelen zich daarom niet schuldig. Zij wijten de plotselinge kritiek over de toename van de verbruikersprijzen vooral aan de ongecontroleerde uitbrei-ding van hernieuwbare energie, met voor 20 jaar gegarandeerde hoge invoeding-vergoedingen van groene stroom in de netwerken. Juist af-gelopen zomer bereikte de groene productie een record. De regering probeert dat te verminderen, maar met langlopende contracten, met name voor zonnestroom, loopt dat uiteraard traag. n

Page 3: Energie Actueel nr.12 2012

Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012 3

KippenwelzijnPluimveehouder Tsjep Jorritsma uit Tzummarum heeft in zijn stallen speciale led-lampen van het type Mira S laten monteren. De lamp is ontwikkeld door het bedrijf LED Factory in Leeuwarden. Het nieuwe systeem moet ten opzichte van de oude stalverlichting een energiebesparing van 60 tot 70 procent opleveren. De lampen verbeteren bovendien het dierenwelzijn van de kuikens. Het daglicht wordt beter nagebootst en heeft een sterkere verstrooiing. Hierdoor verspreidt het pluimvee zich beter door de stal en blijven de kippen of kuikens in beweging. LED Factory is momenteel bezig om de welzijnsverbetering wetenschappelijk te onderbouwen. De Mira S-lampen hebben een terugverdientijd van acht tot zestien maanden. Het bedrijf uit Leeuwarden is ook bezig om vergelijkbare verlichting voor de melkvee- en varkenshouderij te ontwikkelen. n

BINNENLANDVoorpublicatie nieuwe boek

‘Verslaafd aan energie’ van auteur Noud Köper

Met de broek op de knieën naar Kopenhagen

(Pagina 6)NieuwsHANS ALDERS, VOORzITTER EN ERGI E-N EDER LAN D

‘Stabiel beleid en breed draagvlak zijn essentieel voor onze energievoorziening’

- Energie-Nederland spreekt in haar brief aan de informateurs over de nood-zaak van een langjarig energiebeleid. Hoe hoog moet, wat u betreft, het ambitieniveau van dat beleid worden? Moet Nederland een duidelijke, breed gedragen visie krijgen, zoals in Duits-land of het Verenigd Koninkrijk? Alders: “De ambitie die we met el-kaar hebben uitgesproken is hoog. Minimaal 95% reductie van de CO2-uitstoot in de energiesector in 2050. Daar is geen verschil van mening meer over in de sector, en tussen sector en overheid. Het is ook de ambitie waar de CEO’s van de belangrijkste Europese energie-bedrijven zich enkele jaren geleden achter hebben geschaard.Voor die koers hebben we een breed draagvlak nodig. Niet alleen de le-den van Energie-Nederland moeten daar achter kunnen staan, maar ook Natuur & Milieu, De Groene Zaak, VNO-NCW, VEMW, Consu-mentenbond, DE-Koepel, E-Decen-traal. Je moet, met andere woorden, die koers en de te gebruiken in-strumenten diep verankeren in de ‘hearts and minds’ van de burgers en bedrijven die het moeten gaan uitvoeren.”

- Is een SER-akkoord de aangewezen weg naar zo’n langjarig energiebeleid? Zo ja, tot welke sectoren en welke ter-mijn zou zo’n akkoord zich minimaal moeten uitstrekken? “De SER heeft als grote voordeel dat het een bestaand platform is waar veel partijen elkaar in een beproefde aanpak kunnen treffen en samen kunnen werken. Ik vind het dus ab-soluut de moeite waard om de SER hier het initiatief te laten nemen. Het akkoord moet gaan over energie. Dat is de rode draad. Omdat ener-gie direct gerelateerd is aan onze economie, aan de consument, aan de klimaatproblematiek, aan onze concurrentiepositie, zul je in het akkoord vanzelf meerdere sectoren tegenkomen. De energie-intensieve industrie, de land- en tuinbouw, de bouw, de installatiebranche, de bur-ger als consument en werknemer. Noem maar op. Wil zo’n akkoord echt werking hebben, dan praten we over een minimale termijn van 15 jaar. Eigenlijk zou je de periode tot 2030 moeten willen bestrijken.”

CO2-heffing versus kolenbelasting- U spreekt zich in uw brief uit tegen de kolenbelasting. Deelt u de kritiek dat die per saldo alleen maar nadelig is voor de duurzame energieproductie in Nederland en het moeilijker maakt om de Europese doelstelling voor duurzame energie te halen?“Waar het om gaat, is dat je om het even welke maatregel je neemt op energiegebied, je jezelf heel goed

De energiesector staat voor de omvangrijke uitdaging om Nederland op de lange termijn een schone, betrouw-bare en betaalbare energievoorziening te kunnen blijven bieden. Het realiseren van een forse CO2-reductie, meer duurzame energie en energiebesparing zijn daarbij essentieel. Volgens Hans Alders, voorzitter van bran-cheorganisatie Energie-Nederland kan dit alleen met een stabiel energiebeleid voor de lange termijn. Nu er een nieuwe regering gevormd gaat worden, dringt Alders bij de informateurs aan op zo’n beleid. “We hebben een breed gedragen visie nodig over de manier waarop we de doelstellingen gaan realiseren. We gaan het namelijk nooit halen als we elke vier jaar, of nu zelfs al elke twee jaar van beleid veranderen. Voor die koers hebben we een breed draagvlak nodig.”

rekenschap geeft van de context waarin je iets wilt doen. Als het gaat om kolen en gas, dan hebben we in Europees verband een heldere af-spraak: het emissiehandelssysteem ETS moet ervoor zorgen dat bedrij-ven prikkels krijgen om te gaan investeren in CO2-verlagende tech-nologie. De kern zit hem dus in die CO2-prijs. Die is nu veel te laag. Als je dan al nationaal iets wilt doen om wel die prikkel te geven, doe dan iets dat vooruitloopt op verbetering van het ETS en denk dan bijvoor-beeld aan een extra CO2-heffing. Dat geldt des te meer in de weten-schap dat ook op Europese schaal gesproken wordt over aanpassing van het ETS, zoals set-aside en aan-passing van de cap.”

- Waarom is het in uw opinie veel beter om voor een tijdelijke CO2-heffing bo-venop het ETS te kiezen? “Laat ik vooropstellen dat terug-houdendheid is gewenst waar het gaat over zaken die Europees al geregeld zijn. In dit geval is het anders. Wachten op Europese maatregelen waardoor het ETS gaat werken gaat waarschijnlijk lang du-ren. In de tussentijd is een tijdelijke CO2-heffing een goede overgangs-maatregel.”

- Hoe hoog zou zo’n tijdelijke CO2-heffing bovenop het ETS mogen/moeten zijn?“Dat is voer voor deskundigen. Als je stelt dat het de schatkistop-brengst van de kolenbelasting moet vervangen, dan is 2 euro per ton genoeg. Om een echte prikkel te zijn, zonder het gelijke speelveld met Duitsland te verstoren, zou het wellicht meer moeten zijn.”

- Is niet een groot nadeel van zo’n CO2-heffing dat die ook de gascentrales treft, die het momenteel toch al heel moei-lijk hebben? Kan dit niet hun rol in de transitie naar meer duurzame energie in gevaar brengen?“Waar het uiteindelijk om gaat, is dat het klimaatvraagstuk wordt aangepakt. Daarom willen we min-der CO2. Bij alle fossiel opgewekte energie komt CO2 vrij, zowel bij gas als bij kolen. Het ETS maakt daar ook geen onderscheid tussen. Per kilowattuur komt bij verbran-ding van kolen meer CO2 vrij dan bij verbranding van gas. Daar is gas dus in het voordeel.”

Leveranciersverplichting- Energie-Nederland maakte zich de afgelopen twee jaar in Den Haag heel sterk voor een leveranciersverplichting. In uw brief vermeldt u nu alleen maar ‘dat er een vergelijking plaatsvindt van een leveranciersverplichting met een subsidiestelsel’. Is de energiebranche anders tegen de leveranciersverplichting

aan gaan kijken?“We hebben de leveranciersver-plichting vooral willen agenderen als alternatief voor de SDE-subsi-dieregeling. De leveranciersver-plichting biedt meer perspectief vanuit oogpunt van marktwerking. En dat is gelukt. We zien nu dat bei-de systemen vanuit een gelijkwaar-dige positie met elkaar worden vergeleken door het ministerie van ELI, ondersteund door het CPB. Daarbij moet ook worden gezegd dat binnen de branche de voor-keuren verschillen. De sector wil met het kabinet de resultaten van de studie beoordelen en op grond daarvan conclusies trekken.”

- Binnen uw vereniging wordt ver-schillend gedacht over de kolentaks, de CO2-heffing en de leveranciersver-plichting. Is dat iets waar u zich zorgen over maakt? Beperkt het de slagkracht van de energiesector als ze niet met één mond kan spreken?“Ik denk dat je onderscheid moet maken tussen de lange en de korte termijn. Alle bedrijven spreken zich uit voor het ETS, als het sturende systeem voor de verduurzaming en minder CO2. Zolang ETS die sturing niet geeft, zijn aanvullende maatregelen voor de komende ja-ren nodig. Veel mogelijke maatre-gelen, zoals de kolentaks, grijpen in in de markt. Hoe zeer bedrijven individueel misschien tot verschil-lende invullingen zouden komen, zij hebben zich gemeenschappelijk gericht met een 16-puntenplan tot de informateurs gericht. Natuurlijk zijn er verschillen, maar het is de vraag of de sector uiteindelijk met één mond wenst te spreken en dat is het geval.”

CCS en energiebesparing- De sector wil graag met CO2-afvang en –opslag (CCS) aan de slag. Op welke manier zou er een maatschappelijk draagvlak voor in elk geval proefpro-jecten gecreëerd kunnen worden?“Je moet beginnen bij de basis waarvoor je het doet. Het is een ge-geven dat we nog lange tijd fossiele energie nodig hebben, tegelijker-tijd willen we klimaatverandering tegengaan. Meer CO2-uitstoot kun-nen we daar niet bij gebruiken. En dat CCS dat een van weinige mo-gelijkheden is om dat te bereiken. Vervolgens zul je met proefprojec-ten stap voor stap moeten aanto-nen dat het hier om veilige techniek gaat met beheersbare risico’s.”

- Het energiebesparingstempo in Ne-derland ligt laag. Wat moet er in uw opinie gebeuren om dat tempo aanzien-lijk op te voeren? “Er is een veel actiever, minder vrij-blijvend beleid nodig. En dan voor-al waar het gaat om verscherping

van producteisen en het verbeteren van energieprestaties van bestaan-de en nieuwe gebouwen. Met name voor bestaande gebouwen is de tijd gekomen om prestatie-eisen te for-muleren. Een actief beleid vraagt de inzet van overheden, eigenaren en ook de energiebedrijven. De sector is bereid haar bijdrage te leveren. In mijn ogen is energiebesparing ook van belang om de stijgende kosten van energie nog enigszins te beteu-

gelen. De prijs per eenheid gaat im-mers alleen maar omhoog, daar is weinig aan te doen. Aan het aantal eenheden dat je koopt als consu-ment of bedrijf wel.”

Vangnetregeling- Waarom is het voor een nieuw ener-giebeleid belangrijk om de zogenoemde vangnetregeling af te schaffen?“We hebben inmiddels een goed werkende markt. Klanten kunnen

zonder barrière overstappen van leverancier en doen dat ook. De groothandelsmarkt is vergaand geïnternationaliseerd. De verschil-len in groothandelsprijs, die be-stonden met Frankrijk en Duitsland, zijn door koppeling van de markten verdwenen. De vangnetregeling is tien jaar geleden opgetuigd om een op gang komende markt te onder-steunen en is wat ons betreft nu overbodig geworden.” n

Hans Alders (Energie-Nederland): “Waar het uiteindelijk om gaat, is dat het klimaatvraagstuk wordt aangepakt. Daarom willen we minder CO2.”

Page 4: Energie Actueel nr.12 2012

4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012

BUITENLANDNieuws

De grote vaart bracht mij naar alle hoeken van de wereld. Ik heb veel van de wereld gezien, maar op Ameland ben ik thuis. Hier weten we hoe kwetsbaar onze natuur is en zoeken we daarom naar manieren om het eiland schoon te houden. Dat betekent minder energie gebruiken en slimmer energie produceren. Als jutter help ik mee mijn eiland schoon te houden. 

Dat geldt ook voor GasTerra. Als initiatiefnemer van het project “Duurzaam Ameland” laten we zien hoe alternatieve energietoepassingen een reële oplossing vormen in de overgang naar een duurzame samenleving. Aardgas blijkt daarbij steeds weer een onmisbare schakel. Zo zijn we onderdeel van de oplossing.

www.iampartofthesolution.nl

Gerbrand Bruin & MaxJutters en voorstanders van Open Lab Duurzaam Ameland

Amerika bouwt vier nieuwe kerncentrales, en daar blijft het bij

DOOR FRANK KOOLS

Zo’n 2300 arbeiders bouwen op dit moment bij de plaats Waynesboro in de staat Georgia hard aan twee nieuwe centrales. De Amerikaanse overheid gaf begin dit jaar het de-finitieve groene licht voor de bouw van de zogeheten Vogte 3 en 4, die naast twee al bestaande centrales verrijzen. Dat was uitzonderlijk. Het was dertig jaar geleden dat Washington vergunningen voor nieuwe centrales verstrekte. Vlak daarna keurde de federale nucleaire energieregulator NRC ook de aan-vragen voor twee nieuwe centrales in de staat South Carolina goed. Die verrijzen naast de Summer-centrale in Jenkinsville, die sinds 1984 ope-rationeel is.

In de kiem smorenDe nucleaire renaissance, waar in Amerika al zolang over werd ge-sproken, leek daarmee eindelijk op gang te kunnen komen. Er lagen nog verscheidene andere vergun-ningsaanvragen.Maar de prille heropleving van de Amerikaanse kernindustrie was

amper begonnen of een federale rechter in de hoofdstad Washing-ton DC smoorde die in de kiem. Volgens de rechtbank bestond er teveel onduidelijkheid over de vei-ligheid van de opslag van kernafval in Amerika. In reactie op die uit-spraak besloot NRC om voorlopig geen nieuwe bouwvergunningen af te geven.

OpslagAmerika worstelt al jaren met zijn

afval. In 1982 besloot de nationale overheid dat kerncentrales dertig jaar lang hun afval op hun eigen terrein mogen opslaan. Dat in af-wachting van de bouw van één gro-te opslag onder het Yucca-gebergte in de staat Utah. Maar in 2009 trok de regering-Obama de stek-ker uit dat project. Uit zorg over de veiligheid van de opslag, zei het Witte Huis. Om een kopstuk van Obama’s Democratische partij uit Utah te plezieren, riepen critici. Daarmee bleef het afval van Ame-rika’s 104 centrales liggen in 120 faciliteiten, die over 39 staten ver-spreid zijn. De nucleaire waakhond NRC verlengde de vergunningen

Voor het eerst in dertig jaar worden in Amerika nieuwe kerncentrales gebouwd. Vier om precies te zijn. En daar blijft het voorlopig bij. Vanwege onduidelijkheid over de opslag van kernafval geeft Washington de ko-mende jaren geen extra bouwvergunningen af.

Zweden: prijsopdrijvend effect vrije stroommarkt is fabeltje

DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN

Dat is de conclusie in een in op-dracht van het Zweedse ministerie van Economische Zaken opge-steld rapport van onafhankelijke deskundigen, in casu twee hoog-leraren van respectievelijk de uni-versiteiten van Luleå.en Umeå. Zij stellen daarbij vast dat de grootste invloed op de stroomprijsvorming uitgaat van de steenkoolprijzen en de beschikbaarheid van kernener-gie. Een duidelijk verhogend effect hebben verder de netkosten en be-lastingen gehad. Van invloed zijn daarnaast zaken als emissierechten en de certificaten voor duurzame stroom die Zweden aan de produc-tiezijde heeft ingevoerd.

DiscussieDe Zweedse markt werd al vrijge-geven in 1996, maar sindsdien is de discussie over het prijseffect daar-van nooit meer weggeweest. Het rapport werd dan ook in de ener-giesector met belangstelling tege-moet gezien. Dat de stroomprijzen voor de eindverbruikers zijn geste-

gen, staat volgens de rapporteurs niettemin buiten kijf, maar dat komt niet door de liberalisering op zich. Van ongemotiveerde winst-marges is derhalve geen sprake geweest. In 2011 werd per kilowatt-uur rond de 16 cent betaald, ofwel ruim twee keer zo veel als in 1996. Voor de vrijgave van de markt ste-gen de prijzen ook, maar in een lager en vlakker tempo. Dat vooral na de eeuwwisseling forse pieken en dalen zijn te zien, komt door de ontwikkelingen aan de grond-stoffen- en productiekant van de markt. Aan de vraagkant hebben bijvoorbeeld de temperaturen in de winter invloed. Niet uitgevlakt mag verder worden, dat de uitbouw van de productiecapaciteit, althans voor wat betreft Zweden, geen ge-lijke tred heeft gehouden met de gegroeide vraag. n

voor die opslagplaatsen in 2010 met nog eens dertig jaar. Maar dat deed ze zonder eerst goed on-derzoek te doen naar de milieuef-fecten, oordeelde een rechtbank onlangs. NRC stelde daarop als-nog een zeker twee jaar durende milieurapportage in. Volgens de nucleaire industrie zijn de ver-spreide opslagfaciliteiten veilig en zitten ze pas over honderd jaar vol. Maar ze beseft dat het zekere en-kele jaren duurt voor de NRC weer vergunningen afgeeft. Tot dat kijkt zij heel gespannen of de bouw van de Vogte 3 en 4 op schema ligt en binnen de begroting van 14 miljard dollar blijft. n

De vrije elektriciteitsmarkt in Zweden fungeert prima en in ieder geval beter dan menige andere markt.

Page 5: Energie Actueel nr.12 2012

Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012 5

Kaap van 100 gigawatt windenergie in EU bereikt

Bijna zestig miljoen huishoudens kunnen al leven van Europese windstroom

(Pagina 1)INTERVIEWBrandstofmixKEES-JAN RAMEAU, L I D RA AD VAN BESTUU R EN ECO

‘Goedkope kolenstroom drukt schonere brandstoffen uit de markt’De spanning over de energiekoers van het aanstaande kabinet loopt op. Vooral de invoering van een kolentaks, waarmee stroom uit kolencentrales extra wordt belast, verdeelt de energiesector. Terwijl kolenproducenten zo-als E.On Benelux, GDF Suez Nederland en Essent alles doen om die maatregel tegen te houden, wil energiebe-drijf Eneco juist wél extra belasting op kolenstroom, indien Europa er niet in slaagt om de CO2 prijzen te her-stellen. Er staat druk op de ketel, want door de hoge gasprijzen, lage CO2 prijzen en lage steenkoolprijzen zijn de gascentrales van het bedrijf amper nog rendabel. Kees-Jan Rameau, lid van de Raad van Bestuur van Eneco: “Goedkope kolenstroom drukt schonere brandstoffen uit de markt.”

Rameau hamert er op dat zo’n kolentaks voor hem slechts plan B is. “Wij willen allereerst dat op Europees niveau het ETS (EU-emissiehandelssysteem voor CO2) wordt gerepareerd. Het moet te-ruggebracht worden naar de staat waar het voor was bedoeld en waar iedereen van uitging toen het in het leven werd geroepen. Dat is veruit de meest elegante, faire en conse-quente oplossing.”Toen het ETS van start ging, “was de algemene verwachting dat de CO2-prijzen zeker in de orde van 30 euro per ton zouden liggen en op termijn zelfs nog een stuk ho-ger”, zo weet Rameau. Maar intus-sen is die prijs gezakt naar 7 euro per ton CO2. Met als gevolg “dat de meest vervuilende productievormen, namelijk de steen- en bruinkolen-centrales winstgevender zijn dan gascentrales en meer draaien.” Een reparatie van het ETS moet volgens de Eneco-bestuurder alsnog die bodem van 30 euro onder de CO2-prijzen leggen.

Aanscherping ETSBrussel praat over een aanscher-ping van het ETS. De Europese Commissie stelt voor om een deel van de CO2-rechten voor 2013, 2014 en 2015 tijdelijk uit de markt te halen, om zo schaarste in het handelssysteem te creëren. Maar of dat plan het haalt, is zeer de vraag. Polen, dat veel steen- en bruin-koolcentrales bezit, is fel tegen.

Demissionair staatssecretaris voor Infrastructuur en Milieu, Joop Ats-ma (CDA), verzette zich overigens ook tegen de zogeheten ‘set aside’ van emissierechten door Brussel. Als die er inderdaad niet of on-voldoende komt, wil Rameau een nationale kolenbelasting, waar in de Miljoenennota al in is voorzien. Ook voor de kolenproducenten zal in zijn ogen zo’n extra heffing geen onredelijk speelveld creëren. “De kolencentrales, die nu in Ne-derland gebouwd worden, waren bedoeld – zo vertelden de directies van hun bedrijven ook altijd – om hun huidige, tientallen jaren oude kolencentrales te vervangen, die veel minder efficiënt zijn en veel meer vervuilen. Maar als die nieuwe kolencentrales binnenkort opera-tioneel worden, dan blijven van-wege de relatief lage steenkolen-prijs en de lage CO2-prijs, de oude gewoon doordraaien. Ik vind het een kromme zaak dat momenteel nieuwe, schone gascentrales rela-tief weinig draaien, terwijl tiental-len jaren oude kolencentrales bijna permanent aanstaan. Dat was niet de bedoeling van die nieuwe kolen-centrales.”

Bijstook biomassaDe kolenproducenten stelden in een brief aan de informateurs dat de kolentaks de duurzaamheid niet bevordert. Hun centrales zouden, dankzij het mee- en bijstoken van biomassa, de grootste duurzame

centrales zijn. Vallen die weg, dan gaat Nederland daarvoor in de plaats nog vuilere stroom uit het buitenland importeren, waarschu-wen zij. “Dat biomassa bijstoken in kolencentrales is een vorm van duurzame energie, waar je als over-heid goed over na moet blijven denken”, reageert Rameau. “Hoe duurzaam is die biomassa, zeker als je die in enorme hoeveelheden gebruikt? Hoe loopt de keten rond-om oogst, verwerking en levering van die biomassa en hoe bewaak je de duurzaamheid van heel dat logistieke proces? Maar ook moet je uitkijken dat je bijstook van bio-massa niet overmatig subsidieert en zo een verkapt subsidieme-chanisme voor de kolencentrales creëert.” De overheid kan volgens hem beter nieuwe kolencentrales een verplicht percentage bijstook van biomassa opleggen.

MegasectorVerder zou Rameau graag een ver-betering zien van de SDE+-regeling (subsidie op geproduceerde en ge-leverde duurzame energie). “Die regeling staat er nu een paar jaar en begint te functioneren. Het be-vat een aardig mechanisme waar-

door goedkope technieken voor het produceren van duurzame energie voorrang krijgen, maar er toch iets van ruimte overblijft voor wat duurdere technieken die op termijn potentie hebben. Wij denken dat het een vrij effectief mechanisme kan zijn. Wel moet de haalbaar-heid van projecten vooraf scherper worden getoetst. Anders blijft een groot deel van de subsidiepot gere-serveerd voor projecten die er nooit gaan komen, en haalt Nederland zijn duurzaamheidsdoelstellingen niet.”Maar Rameau wil niet alleen over duurzame energie in termen van subsidies praten. “Dan komt het snel in een negatief daglicht staan. Terwijl de fossiele sector per jaar 5,7 miljard euro subsidie krijgt. Dat geluid laten wij ook altijd even horen. Tegelijkertijd wijzen wij ook steeds meer op de andere kant van duurzame energie. Dat is een me-gasector die heel hard groeit. Vorig jaar werd er wereldwijd 260 miljard dollar in geïnvesteerd, en dat be-drag is ondanks de crisis de afgelo-pen 7 jaar met gemiddeld 25% per jaar gegroeid.”

“Als Nederland in die megasector van de toekomst, met zijn grote bedrijven en kennisinstituten, een rol wil spelen, dan moet het positie kiezen en zorgen dat hoogwaardige kennisclusters zich echt in ons land vestigen”, meent de Eneco-be-stuurder. “Voor sommige sectoren is het al te laat. De productie van windturbines heeft zich geconcen-treerd in Denemarken. De zonne-panelenproductie zat in Duitsland dankzij de vele subsidies, maar veel daarvan is richting China gegaan. Maar er zijn nog een hoop plekken te vergeven, waar Nederland in zou kunnen uitblinken.”

Natuurlijke omgevingIs het nu niet het moment om bij de informateurs te pleiten voor een ambitieuze ommekeer in energie-beleid à la Duitsland? “Nederland is na een aantal debacles uit het verle-den wat minder van de industriepo-litiek”, reageert Rameau. “Boven-dien doet Duitsland het misschien wel op een dure manier. Als je ziet hoe de Duitsers de productie van zonnepanelen subsidieerden, maar dat voor een groot deel naar China zagen vertrekken, dan moet je wel even nadenken of dat is wat je wil.”“Met duurzame energie moet je altijd aansluiten bij je natuurlijke omgeving. Nederland komt dan onder andere uit bij wind op zee. Nederland heeft een lange maritie-me geschiedenis, we hebben goede baggeraars en offshore installatie-bedrijven. Ook door onze kennis van de Deltawerken zijn we bijvoor-beeld heel goed in het realiseren van funderingen voor windparken op zee.”

Waarvoor wil Rameau dan wel plei-ten bij de informateurs? “Ik zou

Eneco zet behalve op duurzame energie ook stevig in op aardgas. Het bedrijf opende, samen met het Deense energiebedrijf DONG Energy, begin dit jaar in de Europoort een gloednieuwe gascentrale. Maar die draait op dit moment alleen tijdens piekuren.

De winstmarge op gascentrales zoals Enecogen in de Europoort, “is op dit moment slecht”, erkent Kees-Jan Rameau, lid van de Raad van Bestuur van Eneco. “De marge is voor zulke centrales buiten de piekuren negatief, omdat het gas en de benodigde CO2 rechten dan méér kosten dan de stroomopbrengst. Tijdens de piekuren is hij nog wel positief. Dus op die tijden draai je ook. In die uren moet je ook je investering terug-verdienen. Als de situatie nog vijfentwintig jaar zo blijft, lukt dat niet. Maar wij hebben Enecogen toch echt neergezet vanuit het perspectief dat hij vijfentwintig jaar zou bestaan, en de marktsituatie zal ongetwijfeld weer een keer verbeteren.”

LNG naar AziëGascentrales kunnen op dit moment moeilijk concurreren met kolencentrales omdat kolen relatief goed-koop zijn en omdat de CO2-prijzen heel erg zijn gedaald. Amerika neemt veel minder kolen af dan voorheen, omdat het zelf veel meer schaliegas produceert. Dat drukt de kolenprijzen in Europa, weet Rameau. Ook rekenden bedrijven als Eneco erop dat er meer vloeibaar aardgas beschikbaar zou komen voor de Europese markt. “Daarom is ook de LNG-terminal Gate in Rotterdam gebouwd. Maar de terminals hebben veel min-der te doen dan verwacht. Het vloeibare aardgas gaat vooral naar Azië. Daar ligt de prijs veel hoger.” Japan legde namelijk na de kernramp in Fukushima al zijn kerncentrales stil en vult het gat in zijn energievoorzie-ning vooral met LNG op.

Duitse windindustrieDe uitbouw van de Duitse zon- en windenergie maakt het evenmin gemakkelijk voor de gascentrale van Eneco. Duitsland produceert af en toe meer duurzame energie dan er vraag is en exporteert die dan naar Nederland. Rameau: “Je kunt dat gunstig noemen, want Nederland krijgt goedkope stroom, omdat iemand anders de moeite heeft genomen die te subsidiëren. Maar de keerzijde is wel dat het zo moeilijker wordt om energieproductie in Nederland rendabel te houden.”Volgens Rameau heeft Eneco op dat punt een kleiner probleem dan de concurrenten, “omdat we maar be-perkte gascentralecapaciteit hebben en geen kolen- of kerncentrales.” Zijn bedrijf besloot Enecogen te bou-wen “omdat gas heel goed kan helpen om de overgang te maken naar een duurzame energiehuishouding. Gas is van alle fossiele brandstoffen veruit de schoonste. Ook zijn gascentrales heel flexibel. Je kunt ze snel aan- en uitzetten, waardoor ze een goede combinatie vormen met windenergie. En Nederland heeft een uitstekende gasinfrastructuur.” n

Energieproducenten RWE/ Essent, GDF Suez en E.On Benelux ver-zetten zich fel tegen de kolentaks. Die zou in hun ogen ten koste gaan van de productie van duurzame energie. In plaats daarvan plei-ten zij voor een tijdelijke CO2-belasting.

In een brief aan de informateurs stellen de drie grootste stroom-producenten van Nederland, die oude kolencentrales bezitten en momenteel nieuwe bouwen, dat zo’n extra belasting niet helpt de CO2-uitstoot terug te dringen. Die leidt er alleen maar toe dat hun centrales vaker stil liggen en dus meer ‘vuile’ stroom van buitenland-se steen- en bruinkoolcentrales wordt geïmporteerd. Ook zullen hun centrales dan minder biomassa meestoken, terwijl dat nu voor bijna de helft van de duurzame geproduceerde stroom in Nederland zorgt.

MeestookverplichtingIn plaats daarvan willen de drie producenten een tijdelijke CO2-hef-fing. Bovenop de CO2-prijs die energieproducenten binnen het EU-emissiehandelssysteem betalen, zouden zij twee euro extra moeten betalen. Zo’n CO2-heffing kan de schatkist meer opleveren dan een kolentaks, sluit beter aan op het handelssysteem en remt de duurza-me productie niet af, aldus de brief. Ook waarschuwen RWE/Essent, GDF Suez en E.On tegen een meestookverplichting van twintig pro-cent biomassa of meer, iets wat veel partijen in hun verkiezingspro-gramma hadden staan. Dat zou ervoor zorgen dat kolencentrales ver-liesgevend worden en zullen sluiten. Als alternatief opperen de drie een leveranciersverplichting in te voeren, waarbij stroomleveranciers hun klanten een vast percentage duurzame energie moeten verstrek-ken. De drie zijn bereid om hun oude kolencentrales in het kader van zo’n leveranciersverplichting of van de bestaande subsidieregeling om te bouwen tot volledig op biomassa gestookte eenheden. Maar mocht het nieuwe kabinet toch kiezen voor verplichte meestook, dan willen de drie producenten compensatie voor de marginale kosten. Ze zeggen een deel van de rekening best te willen betalen, anders dan gebruikelijk is bij de subsidiëring van duurzame energie, waarbij de volledige meerkosten worden vergoed. n

‘Nieuwe gascentrale nu alleen tijdens piekuren winstgevend’

Stroomproducenten: ‘Kolentaks gaat ten koste van duurzame energie’

Kees-Jan Rameau: “Ik vind het een kromme zaak dat momenteel nieuwe, scho-ne gascentrales relatief weinig draaien, terwijl tientallen jaren oude kolencen-trales bijna permanent aanstaan.”

‘Met duurzame energie moet je altijd aansluiten bij

je natuurlijke omgeving’

‘Vorig jaar ging er al 260 miljard dollar om in

de duurzame energiesector’

vooral zeggen: doe er alles aan om het Europese CO2-mechanisme te verbeteren, dan komen veel van de zogeheten 20-20-20 doelen voor energie en klimaat vanzelf goed. En als je dat op Europees niveau niet voor elkaar krijgt, moet je voor het

nationale beleid van de kolenbelas-ting kiezen. En geef meer ruimte voor kleinschalige opwekking van duurzame energie door klanten zelf, bijvoorbeeld door verruiming van de salderingsregeling voor zon-nepanelen.” n

Page 6: Energie Actueel nr.12 2012

6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012

THEMAEnergie & klimaat

Onlangs opende landbouworgani-satie LTO Nederland een centraal loket voor aankoop en productie van energie. Krachtenbundeling bij aankoop is niets nieuws, maar bij productie een recent verschijn-sel. Het past in een bredere trend naar een ‘energieke samenleving’, waarin burgers, bedrijven en boe-ren niet wachten tot anderen iets voor hen regelen, maar zelf het heft in handen nemen. Toch staat lokale hernieuwbare energieop-wekking bij ons, anders dan elders, nog maar in de kinderschoenen.

Statistisch is decentrale energie-opwekking omvangrijk in Neder-land. Door warmtekrachtkoppeling (WKK) bedraagt het 40% van de

DoorPieter Boot

elektriciteitsproductie. Nergens is dat zoveel. Het gaat hier vooral om grootschalige industriële com-plexen uit de jaren ‘80 en ‘90. De laatste jaren is daar veel WKK in de glastuinbouw bijgekomen. Maar deze gasgestookte WKK is niet wat wordt bedoeld met lokale initia-tieven. Dan gaat het, enerzijds, om lokale krachtenbundeling bij bespa-ringsactiviteiten en, anderzijds, om lokale hernieuwbare energiepro-jecten: als wijk participeren in een windmolen of -park, samen zon-PV installaties aanleggen, boeren die gezamenlijk biogasprojecten ont-wikkelen.

CijfersVerhoudingsgewijs staat dit soort initiatieven bij ons nog aan het begin. In Duitsland was in 2010 40% van de productiecapaciteit van duurzaam opgewekte elek-triciteit in handen van burgers en 11% van boeren (naast 14% van projectontwikkelaars, 11% van banken en maar 7% van de grote energiebedrijven en nog wat klei-

nere aandelen). In Denemarken zou 80% van het windvermogen op land in handen van burgers en boeren zijn, maar dit zijn oude cij-fers. Voor Nederland bestaan hier-over geen betrouwbare cijfers. Uit CBS-statistieken krijgt men wel een indruk. In 2010 vermoedde het CBS dat ongeveer een kwart van de toenmalige capaciteit van wind op land eigendom van boeren was en dat tweederde van de wind-turbines op boerengrond stond. LTO-Nederland peilt dat 15% van de boerenbedrijven actief zelf energie opwekt, vooral zon-PV. Maar in to-taal lijkt het productieaandeel van boeren en burgers nog niet veel voor te stellen. Als ik een voorzich-tige schatting maak op basis van de nieuwste CBS-cijfers, kom ik op een aandeel van 10-15% van de her-nieuwbaar opgewekte elektriciteit door boeren (vooral wind en bio-gas) en 1-2% door burgers (partici-patie in wind, en zon-PV). Meer dan de helft is bij ons eigendom van de grote energiebedrijven. Terzijde, de grootste bijdrage van burgers

aan hernieuwbare energie is ook de meest verspillende en vervuilende: de open haard.

Burger zelf aan de slagMaar het gaat niet om de huidige cijfers, maar om de verandering. De burger wil zelf aan de slag. Transitiehoogleraar Jan Rotmans spreekt van een nieuw wereld-beeld van decentraal, gemeen-schap, combinatie van producent en consument, nadruk op zon, wind en lokaal opgewekte warmte. Hij telt al honderd lokale energie-coöperaties en ziet plannen voor nog 400. En zonder gedeeld ei-gendom krijg je windparken niet meer van de grond. Vaak is de in-steek breder dan energie. De lokale energie is dan deel van een bredere beweging om minder toegevoegde waarde buiten de regio te laten weglekken en meer in de gemeen-schap te behouden. Onderzoek uit de VS indiceert dat dit ook moge-lijk is. Dat geldt in de praktijk ove-rigens nog meer voor besparing of biomassa dan voor zon of wind.

SamenhangIk denk dat Nederland verder komt door lokaal niet tegenover centraal te zetten, maar te zoeken naar sa-menhang. De coöperaties hebben door het wisselende aanbod van zon of wind geen regelmatige pro-ductie, maar kunnen de opbrengst daarvan vergroten door samen-werking met een groter bedrijf. De financieringskracht van netbeheer-ders zal voor de intelligente net-ten moeten zorgen, waardoor ook burgers van prijsverschillen kunnen profiteren. De financieringskracht van energiebedrijven zal nodig zijn om grote investeringen mee te be-

talen. Sommige energiebedrijven kiezen ook voor zo’n samenwer-kingsmodel.

De Duitse cijfers zullen we niet snel passeren. Maar door een goed wer-kende samenwerkingsaanpak zou ook Nederland meer kunnen berei-ken. Het lokale energie-initiatief is dan niet alleen onderdeel van een bredere lokale beweging, maar ook van een transitie samen met gro-tere bedrijven: de ‘coalition of the willing’.

Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving. n

Lokale initiatieven in opmars

VOOR PU B LICATI E N I EUWE BOEK ‘VERSLA AFD A AN EN ERGI E’ VAN AUTEU R NOU D KöPER

Met de broek op de knieën naar Kopenhagen

De stemming in de klimaatrein die ’s nachts naar Kopenhagen reist, is opperbest. Aan boord is een bonte verzameling van politici, deskundi-gen, milieuactivisten, ambtenaren, lobbyisten, journalisten, geënga-geerde studenten en vertegenwoor-digers van het bedrijfsleven. Een enkele aanwezige sluit zich op in de slaapcabine om de laatste stuk-ken voor de topconferentie door te lezen, maar het merendeel dromt samen aan de bar in de goedgevulde restauratiewagon. Minister Jacque-line Cramer schrijdt als een konin-gin met haar gevolg door de trein, schudt handen en maakt hier en daar een praatje. Een cameraploeg van de NOS volgt haar op de voet.Maar in de Deense hoofdstad aan-gekomen, slaat de jolige stemming al snel om. Het begint al bij de ingang van het congrescentrum. Nooit eerder heeft een klimaat-

Eind november verschijnt het nieuwe boek van Energie Actueel-redacteur Noud Köper, getiteld ‘Verslaafd aan energie’. Het is een kritische beschrijving van het Nederlandse duurzaamheidsbeleid. Voor het boek interviewde hij een groot aantal hoofdrolspelers uit politiek, bedrijfsleven en belangenbehartiging die samen een intiem kijkje achter de schermen geven. In Energie Actueel alvast een exclusieve voorpublicatie uit het boek.

congres zoveel aandacht getrok-ken; niet alleen de Nederlandse delegatie, ook de onderhandelaars van andere landen hebben in het kielzog een hele schare aan sym-pathisanten meegenomen. Hoewel alle bezoekers zich om veiligheids-redenen vooraf hebben moeten registreren, is de Deense beveili-ging totaal niet voorbereid op de mensenmassa. Buiten vormen zich eindeloze rijen; zelfs parlemen-tariërs en andere hooggeplaatste personen moeten uren wachten om langs de bodyscanners naar binnen te mogen.

Binnen in het gigantische congres-centrum gonst het van de activiteit. Duizenden afgevaardigden en toe-schouwers zijn continu in overleg, of bezig met workshops, sessies en presentaties. Maar naarmate de onderhandelingen vorderen, wordt

duidelijk dat het heel lastig gaat worden om tot een akkoord te ko-men. De moeizame voorbereidin-gen in de maanden voorafgaande aan de klimaattop, blijken slechts een voorbode te zijn geweest. Ven-drik: “De Europese Unie was de voorgaande maanden voortdurend met zichzelf in gevecht geweest. Het draagvlak werd steeds wankeler. Ze gingen met een grote broek naar Kopenhagen, maar die broek hing eigenlijk al half op de knieën. Dat was heel pijnlijk om te zien. Ik kan me herinneren dat ik koffie zat te drinken in het Europees paviljoen, en dat ineens een deur knalhard dicht werd gegooid. Vervolgens kwamen Merkel en Sarkozy naast elkaar naar buiten. Boos. Nijdig. Die hadden kennelijk net gehoord dat er weer ergens een overleg was geweest waar Europa überhaupt niet voor was uitgenodigd.”

Inderdaad blijkt het steeds moeilij-ker voor Europa om een vuist te ma-ken tijdens de onderhandelingen. De eigen gelederen zijn verdeeld en er is een krachtige tegenbeweging van landen die nieuwe, vergaande klimaatafspraken willen voorko-men. De voorzitter van de klimaat-conferentie, de Deense milieumi-nister Conny Hedegaard, slaagt er niet in een doorbraak te forceren. “Er was een aantal fervente tegen-standers dat alles blokkeerde”, aldus Cramer. “We hebben drie da-gen lang vergaderd, maar schoten geen steek op. Het probleem was dat Hedegaard ontzettend werd be-kritiseerd omdat de Europese Unie al een standpunt had voorgebak-ken. Dat ondermijnde haar positie. Voor haar was het een onmogelijke opgave.”“Het was pijnlijk om te zien”, blikt Europarlementariër voor Groen-Links Bas Eickhout terug. “We maakten letterlijk mee hoe Europa de regie van het proces verloor. Heel frustrerend om mee te maken. Alsof je bij de boeg van de Titanic staat en die ijsberg op je af ziet ko-men. Je roept: ‘Het gaat mis!’ Maar het schip vaart gewoon door.”

Aldus lopen de onderhandelingen in snel tempo vast. Voorzitter He-degaard moet plaatsmaken voor de Deense minister-president Lars Rasmussen, maar ook die kan geen vuist maken. Zelfs een dramatische oproep van VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon aan de aanwezige landen om een ‘defining moment in history’ te markeren, mag niet baten. De beslissende klap valt als duidelijk wordt dat ook de Ame-rikaanse president Obama – on-danks eerdere toezeggingen – niet persoonlijk naar Kopenhagen komt. Hij is zo’n beetje de enige persoon ter wereld die de onder-

handelingen nog kan redden. Maar de man die de verkiezingen won met de leus ‘Yes we can!’ ziet er geen heil in, en blijft wijselijk thuis. Vendrik: “Dat was natuurlijk een grote teleurstelling. Maar Obama had geen stap kunnen zetten, om-dat het Congres dat niet wilde. En omdat de Amerikanen niet wilden, wilden de Chinezen niet. En mo-gendheden als Europa, Brazilië en India konden die impasse niet doorbreken. Zo werd de wereld in gijzeling gehouden.”Cramer: “In Kopenhagen werd dui-delijk dat de machtsverhoudingen in de wereld compleet waren veran-derd. De opkomende machtsblok-ken wilden een signaal afgeven dat Europa en Amerika de wereld niet meer bestuurden. Het ging niet eens om het klimaat, het was puur machtspolitiek. Op een gegeven moment schoot ik de Zuid-Afri-kaanse milieuminister aan. Ik zei: ‘Waar zijn jullie nou mee bezig, wil-len jullie dan geen akkoord?’ Waar- op zij antwoordde: “Well, Jacqueline, we just want to shake you up a little bit”.’

En zo loopt de ‘grote finale van de wereld’ uit op een teleurstelling. Hoewel minister Cramer er nog wel in slaagt om haar financiële para-graaf door te voeren – waarmee 30 miljard dollar wordt vrijgemaakt voor steun aan ontwikkelings-landen om klimaatverandering te bestrijden en de eigen uitstoot te verminderen – is de slotverklaring een slap aftreksel van wat het had moeten zijn. De verklaring behoudt de stelling van het IPCC dat de ge-middelde stijging van de tempe-ratuur beperkt moet blijven tot 2 graden Celsius, maar bevat geen concrete uitstootreducties om dit uitgangspunt te garanderen. Ook de doelstelling om de wereldwijde uitstoot tegen 2050 met 50 procent

te verminderen is uit de tekst ver-dwenen. Ontgoocheld en teleur-gesteld keren de onderhandelaars huiswaarts. Eickhout: “De Euro-pese Unie heeft toen nog een pers-conferentie gehouden waarin ze moest doen alsof het een goed ak-koord was, want er was tenslotte getekend. Daar zaten de voorzitter van de Europese Commissie, Bar-roso, en de Zweedse minister-pre-sident, omdat die op dat moment voorzitter van de Europese Unie was. Ze zaten te vertellen dat het zo’n goed akkoord was, maar hun mimiek was dodelijk. Ze waren natuurlijk ook bekaf, ze konden niet meer goed acteren. Het leek erop alsof ze bij een begrafenis zaten. Tijdens die persconferentie had ik even oogcontact met de mi-lieuminister van Zweden. Ik keek naar hem en zag tranen in zijn ogen. Hij schudde nee en liep toen weg. Die man had alles gegeven, en stond toch met lege handen.”

Het boek ‘Verslaafd aan energie’ van Noud Köper verschijnt bij uitgeverij Business Contact en ligt vanaf 24 ok-tober a.s. in de boekhandel. Van zijn hand verscheen eerder o.a. het boek ‘Hoogspanning’ over het Nederlandse energiebeleid.

Voormalig milieuminister Jacqueline Cramer zwaait Nederland uit bij vertrek met de trein naar Kopenhagen.

Page 7: Energie Actueel nr.12 2012

Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012 7

Elektriciteitsproducenten schrijven brief aan informateurs

‘Kolentaks gaat ten koste van duurzame energie’

(Pagina 5)BUITENLANDNieuws

REPUBLIKEIN WIL NOORD-AMERIKA zELFVOORzIENEND MAKEN

Romney: alle remmen los voor olie- en gasboringen

DOOR FRANK KOOLS

Olie en aardgas staan centraal in Romney’s plan om Noord-Amerika (niet alleen de Verenigde Staten) in 2020 energieonafhankelijk te ma-ken. Hij wil alle remmen losgooien bij de olie- en gasboringen. Niet Washington DC, maar de staten be-slissen voortaan over boorvergun-ningen. De federale overheid stond onder president Obama voortdu-rend op de rem, zodat Amerika afhankelijk bleef van olie uit het Midden-Oosten, claimt Romney.

Verlost van de oliesjeiksDe Republikeinse presidentskan-didaat wil ook op dat op land van de federale overheid veel sneller geboord kan worden. Momenteel moet 60 procent van de olie- en gasvoorraden in die gebieden met rust gelaten worden, omdat het natuurgebieden betreft of militaire terreinen. Verder moet het boren voor de kust mogelijk worden. Te-gelijkertijd wil de oud-gouverneur van de staat Massachusetts versneld de grote Keystone XL-pijplijn tus-sen de Canadese deelstaat Alberta, waar olie uit teerzand gewonnen wordt, en het zuiden van de Ver-

enigde Staten bouwen. Ook met het olierijke Mexico wil hij nauw samenwerken. In 2020 zouden de VS nog slechts 38 procent van hun olie uit het buitenland halen, tegen 49 procent nu. En die 38 procent moet uit Canada en Mexico komen, zodat Amerika dan eindelijk verlost is van de oliesjeiks uit het Midden-Oosten. Op aardgasgebied zouden de VS tegen die tijd geheel zelfvoor-zienend moeten zijn.

Geen klimaatplanCritici tekenen aan dat ook zonder Romney’s versnelde boorplannen Noord-Amerika tegen 2020 geen aardgas en weinig aardolie meer zal importeren. Maar dat betekent niet, zoals de Republikein sug-gereert, dat de hoge prijzen aan de benzinepomp dan voorbij zijn. Ook in het olie-exporterende Ca-nada beweegt de benzineprijs mee met de wereldmarkt en reageert op gebeurtenissen in het Midden-Oosten. Romney gebruikt in zijn energieplan maar liefst 157 keer het woord olie, maar laat niet één keer het woord klimaat vallen. Hij heeft geen klimaatplan, al wil hij wel de uitstooteisen voor oude centrales weer versoepelen. Het wordt dus

“Noord-Amerika is de snelst groeiende olie- en aardgasproducerende re-gio ter wereld”, stelt de Republikeinse presidentskandidaat Mitt Romney. Hij wil die olie- en gaswinning nog verder opvoeren, als hij de strijd om het Witte Huis in november wint.

voor Europa aartsmoeilijk interna-tionale klimaatafspraken te maken als Romney president wordt.

BrekenVerder wil de Republikein breken met het actieve stimuleringsbeleid voor nieuwe energie van Obama. Romney is tegen subsidies of spe-ciale regelingen voor wind- en zonne-energie. Ook schaft hij alle steun voor vernieuwende ener-giebedrijven af. De overheid zou voortaan alleen nog fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe energie moeten financieren en de markt moeten laten beslis-sen wat toekomst heeft en wat niet, stelt Romney. n

De Republikeinse presidentskandi-daat Mitt Romney: “Amerika nu te afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten.”

Europese Commissie op één lijn met Parlement: geen verbod op schaliegas

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Lambert van Nistelrooij, ener-giespecialist van EVP/CDA in het Europees Parlement, wijst erop dat elke lidstaat van de Unie zelf mag beslissen of zij de winning van schaliegas binnen de eigen gren-zen toestaat of niet. Wel bestaat de verplichting om de regelgeving op het gebied van de boringen en het fracken (breken van de steenlagen onder hoge druk met water en che-micaliën, red.) up to date te hou-den, ofwel met gebruikmaking van de best voorhanden zijnde technie-ken en milieumaatregelen.

Wildwest toestandenVan Nistelrooij wijst erop dat er in begin,vooral in de VS, nogal wild-west toestanden heersten in de schaliegaswinning, waarbij vaak niet bekend was welke cocktails van chemische middelen men gebruikte bij het fracken. “Dat is natuurlijk onaanvaardbaar. Maar de wetgeving en de zeggenschap is in Nederland veel beter geregeld. We hebben een sterke centrale overheid die een be-langrijke rol speelt bij vergunning-

Vervolg van pagina 1De Europese Commissie stelt zich vrij positief op tegenover de winning van schaliegas. Ze is het eens met de mi-lieucommissie van het Europees Parlement (EP) dat er geen nieuwe EU-wetgeving nodig is, omdat de bestaande voldoende dekkend is voor het verstrekken van de eerste vergunningen en voor het beginstadium op het vlak van exploiratie en productie. Een Europees verbod op schaliegas, zoals links en groen in verschillende EU-landen eisen, wijst ‘Brussel’ af. Ook in het EP bestaat daarvoor geen meerderheid.

verlening en toezicht, waardoor hier echt een serieuze afweging wordt gemaakt, aan de hand van strenge veiligheidseisen.”Volgens Van Nistelrooij zijn gede-gen nationale regelgevende kaders nodig nu er steeds meer plannen komen voor exploratie naar scha-liegaswinning in diverse Europese lidstaten. EU-regelgeving op het gebied van de winning van scha-liegas zou mogelijk in de toekomst wel aangepast moeten worden.

Veilige winningsmethodeVan Nistelrooij: “Schaliegaswin-ning in Nederland kan dus, mits het verantwoord gebeurt. De techniek schrijdt voort en ik ben er zeker van dat men in staat is een veilige winningsmethode te ontwikkelen. Ik heb de Europese Commissie ge-vraagd onderzoek te steunen naar de meest milieuvriendelijke proces-sen en de modernste technologie. Want het moet wel 100 procent safe zijn. De positie van bijvoorbeeld de unieke Nederlandse drinkwater-voorziening moet goed beschermd blijven. Dat staat voor mij als een paal boven water.” Hij ziet ook een

aantal belangrijke trends op dit ge-bied. “Primair het veiligstellen van de voorzieningszekerheid en de transitie naar duurzame energie. Daarnaast moeten de Europese landen hun huishoudboekjes op orde brengen. Extra gasinkomsten zijn dan meer dan welkom. De noodzaak om de huidige fracking-technologie verder te ontwikkelen biedt nieuwe kansen voor innovatie en economische groei.” n

Gazprom gekant tegen winning schaliegas in Europa De EU-voorraad aan schaliegas wordt geraamd op 14.000 miljard kuub, goed voor tientallen jaren zonder Russisch aardgas. Na Frankrijk bezit Polen de grootste reserves. Daarom is de Russsische gasreus bezig aan een lobbycampagne om de EU-lidstaten en instellingen (Raad, Commissie en Parlement) ertoe te bren-gen de winning van schaliegas te verbieden of op een laag pitje te zetten.

De verleiding is groot om de Russische gasreus aan banden te leggen. Finland, Slovenië en de Baltische landen zijn voor 100 procent afhankelijk van Russisch gas, de EU als geheel voor ongeveer 30 procent, maar die afhankelijkheid stijgt naar verwachting, zeker als de kernuitstap in de EU verder doorzet. In veel lidsta-ten bestaat momenteel een moratorium op de exploratie van schaliegas en nog nergens wordt het effectief gewonnen.

OnafhankelijkDe VS is er dank zij de winning van schaliegas in tien jaar tijd in geslaagd onafhankelijk te worden van gasimporten. In 88 procent van zijn energieverbruik voorziet de VS zelf en 58 procent van de binnenlandse energievoorziening komt van schaliegas, dat ook een groot concurrentievoordeel met zich meebrengt voor onder andere de chemische industrie tegenover die in Europa. China streeft met behulp van onder meer Shell naar een productie van 6,5 miljard m3 schaliegas in 2015, ofwel 6 procent van de totale huidige energiepro-ductie. De schaliegasreserve die in aanmerking komt voor winning in Chima bedraagt 25.000 miljard m3. n

Britse discussie over gas of duurzaam steeds feller

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN

Bij het aantreden van de coalitie-regering van conservatieven en liberaal-democraten in 2010 be-loofde premier Cameron dat het ‘de groenste regering’ ooit zou worden. ‘The proof of the pudding is in the eating’, zeggen de Engelsen vaak en dat moment komt rap na-derbij. De nieuwe Energiewet ligt ter behandeling bij het parlement en dit najaar moet ook de nieuwe gasstrategie worden gepubliceerd. Dat zijn twee documenten vol hete hangijzers, waarbij de vraag cen-traal staat of gas de steunpilaar zal zijn van de brandstofmix of dat duurzaam voorop staat met gas-centrales als flexibele backup.

Groene agendaVolgens veel liberaal-Democraten proberen parlementariërs aan de rechtervleugel van de Conserva-tieven de groene agenda te blok-keren. Zij moeten niets hebben van windenergie, willen subsidies stopzetten en vinden duurzame energie over het algemeen te duur. Zij hebben een sterke bondgenoot gevonden in minister van Financi-en, George Osborne. Die wil vooral

inzetten op gas en was de drijvende kracht achter de recente verlaging van subsidies op onshore wind-energie. Hij kwam daarbij lijnrecht te staan tegenover zijn liberaal-democra-tische collega Davey op het minis-terie van Energie. De spanningen kwamen verder bloot te liggen in september toen premier Cameron bij de laatste stoelendans in het kabinet de staatssecretaris voor Energie, Charles Hendry, verving door John Hayes, een verklaard tegenstander van windenergie. Davey haalde vervolgens de porte-feuille duurzame energie weg bij de nieuwe staatssecretaris. Hij gooide nog wat olie op het vuur door in een krantenartikel de ‘Tea Party tendens’ binnen de Conservatieven te hekelen.

Vertrouwen ondermijndVolgens minister Davey brengen de antigroene krachten binnen de conservatieve partij miljarden aan groene investeringen in gevaar. Voor het komende decennium zit er bijna 150 miljard aan investeringen in koolstofarme technologieën en nieuwe energie-infrastructuur in de pijplijn, aldus Davey, maar het ver-trouwen van de investeerders wordt ondermijnd door de sceptici binnen de conservatieven. Die investeringen dragen niet alleen bij aan de klimaat-doelstellingen, maar zijn ook goed voor de Britse economie, schreef de minister. Hij kreeg bijval van de nieuwe voorzitter van Committee on Climate Change, de voormalige con-servatieve milieuminister Lord De-ben. Hij schreef een open brief aan premier Cameron, waarin hij zijn bezorgdheid uitte over het enthou-siasme van de regering om gas een centralere rol te laten spelen in de toekomstige energievoorziening. n

Binnen de Britse regering rommelt het al maanden over de rol van gas en duurzaam in de toekomstige energiemix. Energieminister Ed Davey waarschuwt dat investeerders daardoor worden afgeschrikt.

Europarlementslid Lambert van Nistel- rooij: “Schaliegaswinning in Nederland kan, mits het verantwoord gebeurt.”

Page 8: Energie Actueel nr.12 2012

8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 12 • dinsdag 16 oktober 2012

OPINIEZo’n 150 jaar geleden was er de ‘war of currents’. Edison, Westinghouse en Tesla voerden rond het eind van de 19e eeuw een verbitterd gevecht. Moest het elektriciteitsnet werken op gelijkspanning (Direct Current, DC)? Of moest het net werken op wisselspanning (Alternating Cur-rent, AC)?

Het begon allemaal met de uitvin-ding van de gloeilamp door Tho-mas Edison in 1879. Hij kwam er al snel achter dat er een elektrisch distributiesysteem nodig was om zijn gloeilampen, die werken op DC, van stroom te voorzien. En op 4 september 1882 schakelde Edison’’s werelds eerste elektriciteitsvoor-ziening van 100 kW in, waarmee hij 59 klanten rond zijn Pearl Street Station in Lower Manhattan van 110 volt gelijkspanning voorzag.

George Westinghouse vond het elektriciteitsdistributiesysteem van Edison inefficiënt en moeilijk op te schalen. Edison’s net was gebaseerd op laag voltage DC, dus hoge stro-men en grote verliezen. Door de ge-niale Nikola Tesla, die bij Westing-house ging werken, werden bijna alle componenten voor een AC-sys-teem ontwikkeld. zo kon met een transformator de spanning om-hoog en omlaag worden gebracht, waardoor veel minder verliezen in het distributienet optraden. En bovendien was er geen omvormer nodig omdat een centrale via een draaiende beweging wisselstroom produceert die direct in een AC net kan worden gestopt. In 1886 installeerden Westinghouse het eerste Amerikaanse wisselstroom-net in Great Barrington. Een door waterkracht aangedreven gene-rator, die 500 volt wisselspanning produceerde, voorzag dit netwerk van energie. De spanning werd om-hoog gebracht naar 3.000 volt voor transport en lokaal weer omlaag gebracht naar 100 volt.

De strijd bereikte een absurd hoog-tepunt in 1887 toen een groep afge-vaardigden van de staat New York aan Edison vroeg of elektriciteit gebruikt kon worden als executie-methode. Hoewel Edison hier eerst niets van wilde weten, gaf hij toch toe. Met één kanttekening: “Dan moet je wel de stroom van mijn concurrent gebruiken, want die is veel dodelijker.” Edison hoopte hier-mee Westinghouse uit te schakelen door wisselstroom te associëren met de dood. Een door Edison in-gehuurde ingenieur, voerde vervol-gens publieke demonstraties uit. zwerfhonden, katten, paarden en zelfs een circusolifant werden opge-offerd om aan te tonen hoe dodelijk wisselstroom was. De staat New York raakte overtuigd en besloot de executiemethode te gebruiken.

De strijd tussen gelijkstroom en wisselstroom eindigt met de vic-torie voor wisselstroom door de in-gebruikname op 16 november 1896 van een elektriciteitstransportnet

over de toen opzienbarende af-stand van 40 kilometer, van de waterkrachtcentrale bij de Niagara watervallen tot Buffalo. En zo komt het dat we nu overal ter wereld een AC-elektriciteitsdistributiesysteem hebben. Toch moeten we nu weer omschakelen naar een DC-net, want er is in die 150 jaar heel veel technologie veranderd.

Het begon met de uitvinding van de transistor in Bell Lab’s 1947. De transistor is de fundamentele bouwsteen van computers en veel andere elektronische apparaten. Transistors worden in groten ge-tale geïntegreerd in chips, en te-genwoordig kun je geen enkel ap-paraat meer kopen dat niet een of meerder chips bevat. En deze chips werken op gelijkspanning DC. Dit betekent dat elk apparaat een AC/DC inverter heeft ingebouwd. En bij deze conversie treedt een ver-lies op, van 5-10%. Voel maar eens aan het blokje, de AC/DC-inverter, in het snoer van je computer, dat wordt behoorlijk warm, energiever-lies dus.

Sinds de oliecrises in de jaren ‘70 en het rapport van de Club van Rome zijn we op zoek gegaan naar ‘alter-natieve’ energiebronnen. Maar wat is daarmee aan de hand? De zon-necel, de windturbine, de brand-stofcel, ze produceren allemaal gelijkspanning DC. Dus we zetten de stroom van een zonnecel eerst om van DC naar AC, om vervolgens in een apparaat dit om te zetten van AC naar DC. En dan hebben we sinds kort elektrisch rijden. Rond de eeuwwisseling werden in Neder-land de eerste elektrische fietsen verkocht. Inmiddels zijn in 2011 wereldwijd meer dan 30 miljoen elektrische fietsen verkocht. Sinds enkele jaren zijn we ook bezig met elektrische auto’s Maar de batterij van deze fietsen, scooters en auto’s werken op, jawel, DC.

Tsja, wat nu, dus DC is toch uitein-delijk efficiënter en goedkoper! Dat kan dan wel zo zijn, hoor ik u denken, maar het energiedis-tributiesysteem veranderen van AC naar DC gaat toch duizenden miljarden kosten? Gelukkig hoeft deze verandering niet in één keer, we kunnen het geleidelijk doen. We kunnen gewoon beginnen bij de vraagkant. zo worden nieuwe datacenters nu al gebouwd op DC. Aan de poort wordt AC in DC om-gezet en dat spaart 10% energie, 10% op investeringskosten en 30% op ruimte. In kassen kun je ook aan de poort AC naar DC omzetten en zo alle LED-verlichting voeden. En uiteraard moet er uiteindelijk ook een elektriciteitsnet in kantoren en woningen op DC komen. Natuurlijk gaat dit niet van vandaag op mor-gen, maar laten we DC direct mee-nemen nu we toch over smart grids aan het nadenken zijn. Het gaat om DC smart grids. En dat vereist niet alleen technologische innova-tie, maar ook innovatie in wet- en regelgeving. Want de elektriciteits-wet en NEN1010 zijn niet direct in-gericht op the smartest DC grids.

Ad van Wijk is duurzaam energie-ondernemer, adviseur en professor in Future Energy Systems aan de TU Delft.n

AC-DCCommunicerende vaten In de Verenigde Staten blijft het ene na het andere opmerkelijke energienieuws elkaar afwisselen. Was er eerst de verbazing over de schaliegasrevolutie, inmiddels is daar een ware olierevolutie bij ge-komen. Wie een blik werpt op de vraag-aanbod balans van de VS, ziet de importen van ruwe olie da-len, van 60 procent in 2005 naar 49 procent in 2012 en wellicht be-neden de 40 procent voorbij 2020, allemaal het gevolg van de nieuwe winningsmethoden.

De balans tussen vraag en aanbod naar aardgas in de Verenigde Sta-ten ontwikkelt zich nog gunstiger. In 2005 dacht men af te stevenen op een importquote van 18 procent van het binnenlandse gasgebruik, inmiddels is dat teruggelopen tot 11 procent in 2012 en verwacht de VS net na 2020 een netto aardgas-exporteur te worden. Voor de Ca-nadese gasindustrie is dat wellicht slechter nieuws, die nu op zoek moet naar andere markten. De re-cente ontwikkelingen zorgen er voor dat de energie-intensiteit van de economie en de koolstofinten-siteit gestaag afnemen. Kom daar maar eens om zonder een hippe routekaart.

Keerzijde van het gelukHet grotere aanbod van aardgas en de daaropvolgende prijsdaling

is vooral ten koste gegaan van ko-lengestookte elektriciteitsproduc-tie in de VS. Hoewel nog steeds de belangrijkste brandstof voor Amerikaanse elektriciteitsproduc-tie, neemt het aandeel van aardgas en ook duurzame energie sneller toe. Bovendien zal een aanzienlijke hoeveelheid van de kolencentrales in de komende tien jaar verdwij-nen door strengere regelgeving. De kolenproductie van de VS wordt dan ook in toenemende mate geëx-porteerd. Sinds het binnenlandse aanbod van gas flink opliep, is de export van kolen bijna verdubbeld. De Verenigde Staten zien dus kans om naast het verminderen van de energie-importen, de binnen-landse inzet van koolstofarmere energiebronnen te verhogen en de koolstofintensievere energie af te zetten op de internationale markt. Azië, maar vooral ook Europa, zijn gewilde markten geworden voor de Amerikaanse kolen. Ze-ker voor Europa is dat een onver-wachte ontwikkeling. Immers, de beleidsogen zijn hier strak gericht op het radicaal verminderen van de koolstofintensiteit van de energie-economie.

Perfecte stormDe economische malaise in Europa heeft de vraag naar elektriciteit al onder druk gezet. Een samenkomst van de aanvoer van goedkopere Amerikaanse kolen en voor 2008 afgesloten langetermijn gascon-tracten compliceren het portfolio-management van elektriciteitspro-ducenten. Vooral gascentrales staan nu onder druk, mede door de, door het beleid gestimuleerde, snelle op-komst van wind- en zonne-energie. Gas mag dan de voorkeursbrand-

stof zijn in de woorden van beleids-makers, in de markt van vandaag is dat niet terug te vinden. Daardoor kan de vreemde situatie ontstaan, vanuit het oogpunt van het klimaat-beleid, dat het uitdijende variabele duurzame vermogen momenteel wordt opgevangen door meer kool-stofintensieve opwek. De vervanging van kolen door gas in de elektriciteitsopwekking lijkt vooralsnog tot staan gebracht. Als een kortstondige kronkel van de markt zou dit nog te verteren zijn, maar de ontwikkelingen in de markt, ook in de VS en Azië, doen vermoeden dat deze situatie zich nog enige tijd zal voordoen. Voor in-vesteerders in de Europese stroom-markt, die hebben geanticipeerd op het ingezette Europese beleid, is dat een enorme tegenvaller. Im-mers, de gedachte was dat variabele duurzame bronnen zouden worden opgevangen met de meest flexibel inzetbare centrales. Gascentrales leken de meest voor de hand lig-gende optie, zolang CO2-opvang en -opslag (CCS,red.) nog niet com-mercieel beschikbaar was en de nieuwe generatie flexibelere nucle-aire centrales zich nog alleen op de tekentafel bevonden. Er leek een op-legde kans te ontstaan voor gas om zich te vestigen als de voor de hand liggende kompaan van duurzame energie. De voorspellingen van de verlaging van de CO2-emissies tot 2030 in de plannen van de Europese beleidsmakers steunen in belang-rijke mate op het ontstaan van deze combinatie. De werkelijkheid kan weerbarstiger zijn. CoherentiePolitiek gezien lijkt er nog weinig aan de hand. Voorstanders van

DoorCoby van der Linde

Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland.

Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld

van energie en aanverwante bedrijfstakken.

RedactieadresEnergie Actueel

Lange Houtstraat 22511 CW DEN HAAGTel. 070 - 311 43 50

e-mail [email protected]

HoofdredactieAnne Sypkens Smit

Bladmanagement & eindredactiePACT Mediaproducties BV, Den Haag

RedactieNoud Köper, Sjoerd Marbus,

Sander Schilders

CorrespondentenHenk van den Boom (Barcelona),

Elro van den Burg (Warschau),Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt),

Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel),Arjan Schippers (Londen),

Wim Verseput (Kopenhagen)

Lay-out & opmaakDo Company, Rotterdam

Druk & DistributieSenefelder Misset Grafisch bedrijf bv,

Doetinchem

AbonnementenEnergie Actueel wordt kosteloos toegezonden

aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland, in dienst van de overheid

of hoger onderwijsinstelling.Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.

Een jaarabonnement kost € 99,- Losse nummers € 6,50

Alle bedragen zijn inclusief BTW.Abonnementsgelden worden namens de uitgevers

geïnd door Abonnementenland, Heemskerk.

Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan:

Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan:

[email protected]

André van Beveren,Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE AmsterdamPrins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam

t 020 3308998, f 020 [email protected]

Overname van artikelen uitsluitendtoegestaan na toestemming van

de hoofdredactie.ISSN 2211-6230

Abonnement op

Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar:Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Ik abonneer mij op Energie ActueelEen abonnement kost €99,- incl. 6% btwIk verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij:

een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling

Titel(s)

Voorletters en naam M / V

Functie

Telefoonnummer

E-mail

Naam organisatie/bedrijf

Afdeling

Postadres* Locatiecode

Postcode/woonplaats

Aard van het bedrijf* Tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres**

Adres

Postcode/woonplaats** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Ordernr. btw-nr.

Handtekening

ENERGIEActueel

16-1

0-20

12

Energie

ENERGIEActueel

hernieuwbare energie kunnen te-vreden zijn over de snelle toename van het duurzaam opgesteld ver-mogen in vooral Duitsland, en over de voorrangspositie in markten. Er beginnen wel zorgen te ontstaan in bepaalde lidstaten over voldoende opgesteld vermogen bij het tijdelijk ontbreken van aanbod van wind- en zonne-energie. Discussies over het belonen van beschikbaar vermo-gen lijken vooralsnog niet mee te wegen wat de koolstofbijdrage is van die capaciteit, want dat is geen marktbeleid maar klimaatbeleid. Tegelijkertijd komen er maatrege-len aan met strengere eisen voor elektriciteitscentrales, maar deze houden weer geen rekening met de zorgen van de lidstaten over het hebben van voldoende beschik-baar vermogen. Met een dergelijke blindheid voor de verwevenheid van internationale marktwerking met voorzieningszekerheid- en klimaatbeleid wordt het lastig om ooit een stabiel en coherent regu-lerings- en investeringsklimaat te creëren.

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Pro-gramme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuni-versiteit Groningen. n

DoorAd van Wijk


ArcGIS Actueel nr.2 2007

ArcGIS Actueel nr.2 2007

Zomermonitor 2017 rapport nr. 04 donderdag 06-07-2017 (week 27) › actueel › downloads-actueel › zomermonitor… · De Rijnafvoer is na een lichte stijging gedaald tot 1.400

Zomermonitor 2017 rapport nr. 04 donderdag 06-07-2017 (week 27) › actueel › downloads-actueel › zomermonitor… · De Rijnafvoer is na een lichte stijging gedaald tot 1.400

Energie Actueel nr.1 2012

Energie Actueel nr.1 2012

Nr 9 december 2010...ACTUEEL TVM ACTUEEL 9 1Een uitgave van TVM België N.V. Nr 9 december 2010 Jef Van de Vliet Op en top gouden Ridder van de Weg 2010 Nieuw algemeen directeur bij

Nr 9 december 2010...ACTUEEL TVM ACTUEEL 9 1Een uitgave van TVM België N.V. Nr 9 december 2010 Jef Van de Vliet Op en top gouden Ridder van de Weg 2010 Nieuw algemeen directeur bij

Energie Actueel nr.11 2012

Energie Actueel nr.11 2012

Actueel magazine Eindredactie: Tjirk van der Ziel de Micha Cursus · 2016. 5. 27. · Actueel magazine rond de Micha Cursus 4e jaargang, nr. 1 maart / april 2013 w .mi cha ur s nl

Actueel magazine Eindredactie: Tjirk van der Ziel de Micha Cursus · 2016. 5. 27. · Actueel magazine rond de Micha Cursus 4e jaargang, nr. 1 maart / april 2013 w .mi cha ur s nl

Raagten Actueel

Raagten Actueel

Energie op maat · 2020. 4. 6. · Energie Actueel is een uitgave van de Vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel biedt achter-gronden en opinies uit de wereld van energie en

Energie op maat · 2020. 4. 6. · Energie Actueel is een uitgave van de Vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel biedt achter-gronden en opinies uit de wereld van energie en

ArcGIS Actueel nr.022010

ArcGIS Actueel nr.022010

Energie Actueel nr.3 2013

Energie Actueel nr.3 2013

JAAROVERZICHT...4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 15 • dinsdag 17 december 2012 JAAROVERZICHTEnergie in 2012 ‘Energiebesparing enige knop die EU kan indrukken om kosten te beheersen’

JAAROVERZICHT...4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 15 • dinsdag 17 december 2012 JAAROVERZICHTEnergie in 2012 ‘Energiebesparing enige knop die EU kan indrukken om kosten te beheersen’

AFSCA-FAVV - NIEUWSBRIEF info@favv.be 5e jaargang — nr 24 juli actueel bederf je zomer niet (zie pg !) actueel zomercampagne 2007 feiten en cijfers het FAVV komt naar je toe weet

AFSCA-FAVV - NIEUWSBRIEF [email protected] 5e jaargang — nr 24 juli actueel bederf je zomer niet (zie pg !) actueel zomercampagne 2007 feiten en cijfers het FAVV komt naar je toe weet

ArcGIS Actueel nr.012010

ArcGIS Actueel nr.012010

SON Actueel

SON Actueel

ArcGIS Actueel nr.012009

ArcGIS Actueel nr.012009

Gedelegeerde Verordening (EU) nr. 812/2013 van de ...11. „zonne-energie-installatie”: een systeem uitsluitend op zonne-energie, een zonnecollector, een warmwatertank op zonne-energie

Gedelegeerde Verordening (EU) nr. 812/2013 van de ...11. „zonne-energie-installatie”: een systeem uitsluitend op zonne-energie, een zonnecollector, een warmwatertank op zonne-energie

Energie Actueel nr.2 2013

Energie Actueel nr.2 2013

ArcGIS Actueel nr. 2 2008

ArcGIS Actueel nr. 2 2008

KA magabook 16 Knokke Actueel/Heist Actueel

KA magabook 16 Knokke Actueel/Heist Actueel

Energie Actueel nr.6 2012

Energie Actueel nr.6 2012