Wetenschappelijk artikel

TSG Tijdschr Gezondheidswet (2020) 98:43–49https://doi.org/10.1007/s12508-020-00251-1

Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen?

Nazmi Dereci · Leonieke J. Breunis · Marlou L. A. de Kroon · Jasper V. Been

Published online: 3 February 2020© The Author(s) 2020

Samenvatting Het doel van dit onderzoek was hetrookgedrag meten binnen de voorgenomen eer-ste rookvrije zone in Rotterdam. In de winter van2018–2019 is gedurende 37 dagen het aantal rokersgeteld op het voorgenomen rookvrije terrein rondomhet Erasmus MC, de nabijgelegen Hogeschool Rotter-dam en het Erasmiaans Gymnasium. Ook het gebruikvan de rookabri, kenmerken van de rokers en hetaanspreekgedrag zijn geobserveerd. Op basis vandeze metingen schatten wij dat er tijdens werktijdendagelijks bijna 4.500 rokers waren in de voorgeno-men rookvrije zone. De meeste rokers bevondenzich rondom de hoofdingang van het Erasmus MC(n= 948) en de ingang van de Hogeschool (n= 614).Van de rokers rondom het Erasmus MC was 30%herkenbaar als Erasmus MC-werknemer en 4% alspatiënt. Rondom de scholen was 69% herkenbaar alsstudent en 12% als werknemer. Rondom het Eras-mus MC maakte 75% van de rokers geen gebruik vaneen rookabri. Van hen werd slechts 0,2% zichtbaar

Electronic supplementarymaterial The online version ofthis article (https://doi.org/10.1007/s12508-020-00251-1)contains supplementary material, which is available toauthorized users.

N. Dereci · dr. J. V. Been (�)Divisie Neonatologie, Afdeling Kindergeneeskunde, ErasmusMC – Sophia Kinderziekenhuis, Universitair MedischCentrum Rotterdam, Rotterdam, Nederlandj.been@erasmusmc.nl

N. Dereci · L. J. Breunis · dr. M. L. A. de Kroon · dr. J. V. BeenAfdeling Verloskunde en Gynaecologie, Erasmus MC –Sophia Kinderziekenhuis, Universitair Medisch CentrumRotterdam, Rotterdam, Nederland

dr. J. V. BeenAfdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg, Erasmus MC,Universitair Medisch Centrum Rotterdam, Rotterdam,Nederland

verzocht om elders te roken. Rondom de onderwijsin-stellingen rookte 25% binnen de bestaande rookvrijezone voor een van de ingangen. Van hen werd 5%zichtbaar verzocht om elders te roken. Dagelijks zijner veel rokers in het voorgenomen rookvrije gebiedin Rotterdam. Het gebruik van de rookabri’s en hetaanspreekgedrag was minimaal. De uitkomsten vandit onderzoek laten zien welke potentiële winst er tebehalen is bij het implementeren van een volledigrookvrij beleid.

Trefwoorden rookvrije zone · ziekenhuis ·onderwijsinstellingen · observationeelveldonderzoek · nakoming

A smoke-free zone in Rotterdam: quantifying theroom for improvement

Abstract We aimed to assess smoking patterns withinthe planned first inner-city smoke-free zone in Rot-terdam, Netherlands. During 37 days in winter2018/2019 we systematically counted people whosmoked in the planned smoke-free zone encompass-ing the Erasmus MC (EMC), the Rotterdam Universityof Applied Sciences (RUAS), and the Erasmiaans highschool (EHS). The daily number of smokers was es-timated for each location. We recorded smokers’characteristics, their compliance with the currentpolicy, and whether non-compliant smokers were ad-dressed. On average, there were almost 4,500 smokerswithin the planned smoke-free zone every weekdayduring regular working hours. The largest numbersof smokers were observed nearby the EMC main en-trance (n=948) and the main entrance of the RUAS(n= 614). Of smokers near the EMC, 30% were iden-tified as EMC employees and 5% as patients. Nearthe EHS/RUAS, 69% of smokers were identified asstudents and 12% as employees. Near the EMC 75%

Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen? 43

Wetenschappelijk artikel

of smokers smoked outside of a location where smok-ing was permitted. Only 0.2% of these smokers wereaddressed and asked to smoke elsewhere. Near theEHS/RUAS 25% of smokers smoked outside of a lo-cation where smoking was permitted. Only 5% ofthese smokers were addressed and asked to smokeelsewhere. This study shows there is potentially a lotto gain by implementing a smoke-free zone.

Keywords Smoke-free zone · Hospital · Schools ·Observational study · Compliance

Een rookvrije zone in Rotterdam

Roken is de belangrijkste voorkombare risicofactorvoor ziekte en vroegtijdige sterfte wereldwijd [1]. Jaar-lijks overlijden naar schatting 20.000 Nederlandersaan de gevolgen van roken [2]. De laatste jaren lijkteen sociale normverschuiving gaande rondom roken.Ook de politiek neemt nadrukkelijker haar verant-woordelijkheid om de negatieve gevolgen van rokenaan te pakken. De totstandkoming van het NationalePreventieakkoord is daarvan een goed voorbeeld [3].Om te komen tot een rookvrije generatie ontstaandaarnaast steeds meer initiatieven om toe te wer-ken naar rookvrije omgevingen, die vooralsnog nietbij wet zijn geregeld [4]. In het voorjaar van 2018kwamen vertegenwoordigers van het Erasmus MC,de Hogeschool Rotterdam en het Erasmiaans Gymna-sium voor het eerst bij elkaar om te praten over eengezamenlijke rookvrije zone. Zo’n zone past bij devoorbeeldfunctie van een ziekenhuis en onderwijsin-stellingen, en kan overlast en negatieve gezondheids-effecten als gevolg van meeroken mogelijk beperken[5]. Daarnaast kan zo’n zone als onderdeel van eenbreder plan patiënten, bezoekers, studenten en me-dewerkers ondersteunen bij het stoppen met roken.

De gebouwen van de drie instellingen liggen aanweerszijden van een openbare weg en zijn centraalgelegen in Rotterdam [6]. In samenspraak met de ge-meente werd overeenstemming bereikt over het toe-werken naar een rookvrije zone die het Erasmus MC,de Hogeschool en het Gymnasium, alsook de tussen-liggende weg omvat. Om het rookgedrag binnen devoorgenomen rookvrije zone te kwantificeren voerdenwij een veldonderzoek uit. De uitkomsten hebben bij-gedragen aan de verdere vormgeving van de rookvrijezone en laten zien welke winst er te behalen is.

Methode

Onderzoeksopzet

Het betrof een observationeel veldonderzoek rondomhet Erasmus MC (ongeveer 15.000 medewerkers en3.700 studenten, jaarlijks ongeveer 32.000 opnamenen 512.000 polikliniekbezoeken) [7], de HogeschoolRotterdam (ongeveer 1.500 medewerkers en 11.000

studenten) en het Erasmiaans Gymnasium (77 mede-werkers en 1.100 leerlingen) [8].

Setting en deelnemers

Op het moment van de meting was het volgens hetErasmus MC-beleid formeel niet toegestaan om ophet ziekenhuisterrein te roken, tenzij expliciet andersaangegeven. Op het terrein bevonden zich vijf rook-abri’s waarin roken wél was toegestaan. Voor de tweeingangen van de Hogeschool bevond zich een groenomlijnde rookvrije zone. Het Gymnasium had op hetmoment van de meting geen formeel beleid ten aan-zien van roken op het terrein rondom de school. Tij-dens het onderzoek waren er door de gemeente ende instellingen in de onderzochte zone nog geen con-crete maatregelen genomen om het gebied rookvrij tehouden.

Dataverzameling

Van november 2018 tot januari 2019 hebben wij opvijftien locaties rondom het Erasmus MC, onderver-deeld in 74 sublocaties, het aantal rokers geobser-veerd. Het observationele veldonderzoek rondom hetErasmus MC duurde in totaal dertig dagen: 22 dagentijdens werktijden op doordeweekse dagen, vijf dagenin de avond en drie dagen in het weekend. In maart2019 hebben we gedurende zeven dagen vijf locatiesrondom de Hogeschool en het Gymnasium geobser-veerd.

Het observationele veldonderzoek is uitgevoerddoor één waarnemer (ND). De observaties rondomhet Erasmus MC vonden plaats op doordeweeksedagen van 09:00 tot 16:15 uur (vanaf nu ‘werktij-den’ genoemd). Elke locatie werd per observatiedaggedurende 15 minuten geobserveerd. Door het obser-vatieschema te laten verspringen, werd elke locatieelke dag tijdens een ander kwartier geobserveerd.Tussen elke observatie was er 5 minuten om vanlocatie te wisselen en werd er niet geobserveerd. Zo-doende werd elk uur 3× 15 minuten geobserveerden was er 3× 5 minuten looptijd. Daarnaast hebbenwe aparte observaties uitgevoerd op doordeweeksedagen van 17:00 tot 21:55 uur en in het weekendvan 10:00 tot 14:55 uur, ook van elk 15 minuten perlocatie. Rondom de Hogeschool Rotterdam en hetGymnasium werd elke locatie gedurende 40 minutengeobserveerd. Deze observaties vonden plaats onderwerktijd van 09:00 tot 16:30 en ook hier was er eenverspringend schema met 5 minuten looptijd tussende locaties. Het gehele observatieschema is weerge-geven in tabel 1 tot en met 4 in de supplementairedocumenten (electronic supplementary material).

De waarnemer registreerde van elke roker hetexacte tijdstip waarop hij/zij rookte, de (sub)categoriewaartoe de roker behoorde (fig. 1), de locatie, of deroker gebruikmaakte van een rookabri dan wel rooktebuiten de rookvrije zone bij de Hogeschool, en of

44 Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen?

Wetenschappelijk artikel

Figuur 1 Categorieën ensubcategorieën rokers. Derood omlijnde subcatego-rieën werden alleen ge-bruikt bij het veldonderzoekrondom de Hogeschool enhet Gymnasium 5

10

15

20

25

30

Roker

Medewerker

Overig- Niet te classificeren in andere categorie

Medewerker Erasmus MC intern

Medewerker extern- O.b.v. werkkleding (taxichauffeur, bouwvakker, enz.)

Zorgverlener- Wit uniform

Overigemedewerker Erasmus MC intern- Ander Erasmus MC uniform- Erasmus MC medewerkerspas

Student

Student Hogeschool Ro�erdam- Betreedt/verlaat de Hogeschool- Lee�ijd passend bij HBO

Student Erasmiaans Gymnasium- Betreedt/verlaat het Gymnasium- Lee�ijd passend bij middelbare school

Medewerker Hogeschool Ro�erdam- Betreedt/verlaat Hogeschool

Medewerker Erasmiaans Gymnasium- Betreedt/verlaat Gymnasium

Pa�ënt- Pa�ënt ID (armband)- Infuus(paal)- Katheter- Verbanden- Ziekenhuisrolstoel- Andere duidelijke kenmerken

de roker zichtbaar verzocht werd om elders te rokenwanneer het roken gebeurde op een plek waar datniet was toegestaan. Ten slotte werden voor elke ob-servatie de weersomstandigheden van dat momentgeregistreerd. Rokers werden gecategoriseerd op ba-sis van specifieke kenmerken zoals vermeld in fig. 1.Indien rokers geen van deze kenmerken hadden of bijtwijfel is de roker gecategoriseerd als ‘overig’.

Data-analyse

Beschrijvende analyses werden uitgevoerd met SPSS.Hierbij zijn de verdelingen van categorische varia-belen gepresenteerd als aantallen en percentages.Numerieke variabelen zijn gepresenteerd als mediaanmet range.

Conform het verspringende observatieschemawerd gedurende werktijden op het Erasmus MC-terrein geobserveerd gedurende drie kwartier per uur(de overige 15 minuten was looptijd tussen de lo-caties). Op het terrein rondom de Hogeschool en

het Gymnasium werd gedurende 40 minuten per45 minuten geobserveerd (de overige 5 minuten waslooptijd tussen de locaties). Rekening houdend methet percentage niet-geobserveerde tijd werd het totaalaantal rokers per dag gedurende werktijden als volgtgeëxtrapoleerd:

Geschat aantal rokers=

geobserveerdaantal rokers

×

((aantal minuten per observatie +aantal minuten tussen 2 observaties)

aantal minuten per observatie)

Dit was niet mogelijk voor de avond- en week-endobservaties, omdat hier niet op elke locatie elkkwartier geobserveerd was.

Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen? 45

Wetenschappelijk artikel

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

09:00 -10:00

10:00 -11:00

11:00 -12:00

12:00 -13:00

13:00 -14:00

14:00 -15:00

15:00 -16:00

16:00 -16:15

Aantal rokers Mediaan

0

50

100

150

200

250

300

09:00 -10:00

10:00 -11:00

11:00 -12:00

12:00 -13:00

13:00 -14:00

14:00 -15:00

15:00 -16:00

16:00 -16:30a b

Figuur 2 a Geschat aantal rokers per uur op Erasmus MC-terrein – doordeweekse dagen, werktijden. b Geschat aantal rokersper uur op terrein rondom de Hogeschool en het Gymnasium – doordeweekse dagen, werktijden

Resultaten

Aantal rokers

In totaal werden er op alle Erasmus MC-locaties bijelkaar 2.218 rokers geteld. Rekening houdend met demomenten waarop niet werd geobserveerd, betekentdit dat er dagelijks gedurende werktijden naar schat-ting 2.957 rokers op het Erasmus MC-terrein waren.De mediaan van het geschatte aantal rokers per uur,tijdens werktijden op doordeweekse dagen, was 288(range 393). Hierbij zijn de meeste rokers tussen 12:00en 13:00 uur geobserveerd (n= 511; range 113) (fig. 2a).De gemiddelde temperatuur gedurende de observa-ties, tijdens werktijden, rondom het ziekenhuis en deonderwijsinstellingen was 6,2 °C. Bovendien is er op14 van de 29 dagen tijdens werktijden gedurende eengroot deel van de dag neerslag gevallen. Tijdens deobservatieperiode was de weersvariatie te beperkt omeen duidelijke relatie met het aantal rokers aan te kun-nen tonen.

Rondom de Hogeschool en het Gymnasium teldenwe in totaal 1.315 rokers, overeenkomend met naarschatting 1.479 rokers per doordeweekse dag tijdenswerktijden (mediaan per uur 190; range 246; fig. 2b).Ook hier zijn de meeste rokers geobserveerd tussen12:00 en 13:00 uur (n=294; range 48).

Aantal rokers per locatie

Het geschatte aantal rokers per sublocatie is weerge-geven in fig. 3. Het grootste aantal rokers stond nabijde hoofdingang van het Erasmus MC en in de par-keergarage van het Erasmus MC, respectievelijk 948en 401 rokers per dag gedurende werktijden. Rondomde Hogeschool en het Gymnasium stonden de meeste

rokers voor de feitelijke en de formele hoofdingangvan de Hogeschool, respectievelijk 614 en 320 rokersper dag gedurende werktijden.

Categorie en subcategorie van rokers

Van de rokers rondom het Erasmus MC is 40% ge-categoriseerd als medewerker, 4% als patiënt en 56%als overig (fig. 4). Van het totale aantal medewerkersop het Erasmus MC-terrein is 76% gecategoriseerd alsinterne medewerker en 24% als externe medewerker.Van de interne medewerkers was 18% herkenbaar alszorgverlener.

Van de rokers rondom de Hogeschool en het Gym-nasiumwerd 69% gecategoriseerd als student, 12% alsmedewerker en 19% als overig. Van de medewerkersis 89% gecategoriseerd als medewerker Hogeschool,4% als medewerker Gymnasium, 4% als externe me-dewerker, 1% als zorgverlener Erasmus MC en 3% alsoverig interne medewerker Erasmus MC. Van de stu-denten is 96% gecategoriseerd als student Hogeschoolen 4% als student Gymnasium.

De observaties gedurende avonden en weekendenwaren beperkter van aard, waardoor een betrouwbareschatting van het aantal rokers voor elke combina-tie van tijdstip en locatie niet mogelijk is. Opvallendwas wel dat er proportioneel rondom het ErasmusMCmeer patiënten in de avond (7%) en in het weekend(8%) rookten, vergelekenmet doordeweekse dagen tij-dens werktijden (5%). Verder waren er proportioneelminder medewerkers die ’s avonds (24%) rookten danin het weekend (39%) en op doordeweekse dagen tij-dens werktijden (40%). Wel waren er in de categoriemedewerkers proportioneel meer zorgverleners die inde avonden (30%) en in het weekend (39%) rookten,dan op doordeweekse dagen tijdens werktijden (14%).

46 Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen?

Wetenschappelijk artikel

Figuur 3 Bubble map met geschat aantal rokers per sublocatie binnen de voorgenomen rookvrije zone (doordeweekse dagen)

Gebruik van rookabri’s, het roken binnen de rookvrijezone en handhaving

Rondom het Erasmus MC maakte 75% van de ro-kers geen gebruik van een rookabri. Van hen werd0,2% zichtbaar verzocht om elders te roken. Rondomde onderwijsinstellingen rookte 25% binnen de be-staande rookvrije zone voor een van de ingangen. Vanhen werd 5% zichtbaar verzocht om elders te roken.

Beschouwing

Dit onderzoek biedt inzicht in de rookpatronen bin-nen de destijds voorgenomen rookvrije zone rondomhet Erasmus MC, de Hogeschool Rotterdam en hetErasmiaans Gymnasium, die per 2 september 2019formeel rookvrij werd verklaard [9]. Tijdens werktij-den overdag waren er naar schatting 4.436 rokers inde voorgenomen rookvrije zone. Opvallend was datslechts een kwart van de rokers op het Erasmus MC-terrein gebruikmaakte van de rookabri’s en dat maarenkele rokers zichtbaar werden aangesproken als zijrookten waar dat formeel niet mocht. Het waren debeveiligers van de betreffende instellingen die rokersrondom het ziekenhuis en onderwijsinstellingen op

hun rookgedrag aanspraken. Hoewel zij rokers maarzeer beperkt zichtbaar aanspraken, gingen vrijwel alleaangesproken rokers naar een andere locatie om daarte roken. Er werd relatief veel gerookt rondom de in-gangen van het ziekenhuis en de Hogeschool, waarbijde blootstelling voor voorbijgangers het grootst is.

Een van de sterke punten van dit onderzoek wasde onderzoeksopzet. Voor zover ons bekend, is dit heteerste onderzoek dat het rookgedrag rondom een zie-kenhuis en omringende scholen op een systematischewijze heeft vastgelegd. We hebben met onze methodegeprobeerd de invloed van variaties in de weersom-standigheden en de dag zelf te minimaliseren door delocaties over meerdere dagen op verschillende tijd-stippen te observeren. Uit eerder onderzoek is na-melijk gebleken dat het rookgedrag van consumententemperatuur- en seizoensgebonden is [10, 11]. Doorde inzet van één observator speelt interobserver-vari-atie geen rol.

Dit onderzoek had ook een aantal beperkingen. Teneerste hebben we het aantal rokers per dag geschatop basis van observaties gedurende driekwart (Eras-mus MC) en 89% (Hogeschool en Gymnasium) van detijd, wat leidde tot een beperktemate van onzekerheidover de precieze aantallen. Daarnaast vonden de ob-

Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen? 47

Wetenschappelijk artikel

Figuur 4 a Categorie ensubcategorie van geobser-veerde rokers – ErasmusMC. b Categorie en subca-tegorie van geobserveerderokers – Hogeschool Rotter-dam en Erasmiaans Gym-nasium

56%

4%

5%

10%

25%

40%

Overig

Pa�ënten

Zorgverleners

Externe medewerkers

Overig interne medewerkers

Medewerkersa

b

66%

3%

19%

10%

1%

0,07%

0,3%

1%

12%

Student HogeschoolStudent GymnasiumOverigMedewerkersMedewerkers HogeschoolMedewerkers GymnasiumZorgverleners Erasmus MCOverig interne medewerkers Erasmus MCExterne medewerkers

servaties plaats gedurende de winterperiode, hetgeeneen onderschatting zou kunnen geven van het aantalrokers gedurende het jaar, aangezien rokers in slech-tere weersomstandigheden minder vaak naar buitengaan [10, 11]. Ook was het niet altijd even duidelijktot welke categorie een roker hoorde, waardoor de ca-tegorie ‘overig’ groot was en het percentage patiëntenen medewerkers mogelijk onderschat is. Het observe-ren of iemand werd verzocht elders te roken, is slechtseen momentopname. Hierdoor vormt het aantal ro-kers dat daadwerkelijk aangesproken werd, mogelijkeen onderschatting van het werkelijk aantal. Ook ishet aannemelijk dat mensen meerdere malen per dagroken, eventueel op verschillende locaties. We heb-ben hiermee bij de observatie van de ‘rookmomenten’geen rekening gehouden en hebben daardoor som-mige rokers waarschijnlijk meer dan eens geteld. Deimplicatie is dat bij invoering van een rookvrije zoneer mogelijk minder rokers hoeven te worden overtuigdom de volledig rookvrije zone te respecteren, dan uitde tellingen in ons onderzoek naar voren kwam.

Dit onderzoek laat zien dat er veel wordt gerooktrondom het ziekenhuis en onderwijsinstellingen, endat personeel en studenten daar een belangrijk aan-deel in hebben. Een opvallende bevinding in ons on-derzoek was het grote aantal rokers dat zich niet aande bestaande regels hield, die voorschreven dat uit-sluitend in een rookabri (Erasmus MC) of buiten derookvrije zone (Hogeschool) gerookt mocht worden.Dit komt overeen met eerder onderzoek uit Australië,waarbij zorgverleners aangaven dat slechts 13% vanhun patiënten en 24% van de medewerkers altijd/vaak de rookbeperkingen naleefden [12]. Een veld-onderzoek in Australië liet zien dat het vooral perso-neelsleden en bezoekers zijn die rondom ziekenhui-

zen roken, dat zij vaak op minder dan 10 meter vande ingang staan en geregeld de rookbeperkingen nietnaleven, hetgeen ook overeenkomt met onze bevin-dingen [13]. Op een rookvrije universitaire campuselders in Australië zagen onderzoekers dat veel van derokers student zijn, en dat zij op de hoogte waren vanhet rookvrije beleid en toch rookten [14].

In het algemeen is de huidige publieke opiniepositief over uitbreiding van rookvrije publieke bui-tenruimten, bijvoorbeeld rondom ziekenhuizen enonderwijsinstellingen [15–18]. Het implementerenvan een rookvrij beleid kan op een ziekenhuister-rein zorgen voor een significante vermindering vanhet fijnstofgehalte in de lucht [5]. Dit impliceert dateen rookvrij beleid niet alleen overlast, maar moge-lijk ook negatieve gezondheidsimpact zou kunnenbeperken. Onderzoek is nodig om te evalueren inhoeverre rookvrije terreinen rondom ziekenhuizenen onderwijsinstellingen daadwerkelijk bijdragen aaneen veranderende beeldvorming en sociale normver-andering rondom roken.

Sinds 2 september 2019 is het gebied rondom hetErasmus MC, de Hogeschool en het Gymnasium eenrookvrije zone. Dit initiatief wordt ondersteund van-uit de gemeente, die het openbare gebied dat binnende zone valt ook rookvrij heeft verklaard. Dit onder-zoek geeft niet alleen aan hoeveel winst er te beha-len is ten aanzien van het beperken van roken in ditgebied, maar dat er tegelijk ook uitdagingen zullenzijn wat betreft de handhaving. Er wordt momenteelonder andere ingezet op adequate informatievoorzie-ning, inclusief bebording en belijning van de zone, enop ontwikkeling van een algemene aanspreekcultuurbij non-compliance. Op gezette tijden lopen betrok-ken medewerkers rondes om gesprekken aan te gaan

48 Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen?

Wetenschappelijk artikel

met mensen die toch binnen de rookvrije zone roken.Hoewel de bewaking hierin een formele rol heeft, be-staat de hoop dat op den duur sociale normveran-deringen zullen optreden, zoals eerder na landelijkeinvoer van rookvrije publieke binnenruimten is ge-beurd. Gesteund door de gegevens van dit onderzoekis onder andere besloten om de rookabri’s volledigte verwijderen. Het Erasmus MC ondersteunt van-uit haar visie voor een gezonde bevolking het conceptvan de Rookvrije Generatie en faciliteren van rokenop het terrein hoort daar niet bij. Als onderdeel vanhet bredere kader van het Rookvrij Erasmus MC-con-cept is verder onder andere een zorgpad voor rokendepatiënten ontwikkeld en is een gratis ondersteunings-programma gelanceerd voor medewerkers die willenstoppen met roken. Landelijk is de Toolkit RookvrijeZorg ontwikkeld die instellingen praktische handvat-ten biedt om volledig rookvrij te worden [19]. Toe-komstige evaluaties zijn nodig om de compliance, hetaanspreekgedrag en eventuele verdringing van rokennaar locaties net buiten de rookvrije zone te monito-ren.

Conclusie

Dagelijks waren er veel rokers in het voorgenomenrookvrije gebied in Rotterdam, waarbij de meestenvan hen rookten nabij de ingangen van het ErasmusMC en de Hogeschool. Hierbij was het gebruik vande rookabri’s en het aanspreekgedrag minimaal. Eenrookvrije zone past bij de voorbeeldfunctie van eenziekenhuis en onderwijsinstellingen, en kan overlasten negatieve gezondheidseffecten als gevolg van mee-roken mogelijk beperken. De uitkomsten van dit on-derzoek laten zien welke winst er te behalen is bij deimplementatie van een volledig rookvrij beleid.

Open Access This article is licensed under a Creative Com-mons Attribution 4.0 International License, which permitsuse, sharing, adaptation, distribution and reproduction inanymedium or format, as long as you give appropriate creditto the original author(s) and the source, provide a link tothe Creative Commons licence, and indicate if changes weremade. The images or other third party material in this articleare included in the article’sCreativeCommons licence, unlessindicated otherwise in a credit line to thematerial. If materialis not included in the article’s Creative Commons licence andyour intended use is not permitted by statutory regulation orexceeds the permitted use, you will need to obtain permis-sion directly from the copyright holder. To view a copy of thislicence, visit http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/.

Literatuur

1. MackenbachJP,DamhuisRAM,BeenJV.Degezondheidsef-fectenvanroken: groeivankennisleidttotsteedsgrimmigerbeeld.NedTijdschrGeneeskd. 2017;161(2):D869.

2. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Sterftedoor roken. Beschikbaar via: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/roken/cijfers-context/gevolgen#node-sterfte-door-roken.

3. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Na-tionaal Preventieakkoord: naar een gezonder Nederland.2018.www.rijksoverheid.nl. Geraadpleegdop24juni2019.

4. Kanter W de. De rookvrije generatie. Ned Tijdschr Ge-neeskd. 2016;160:D315.

5. SuredaX,BallbèM,MartínezC,etal. Impactoftobaccocon-trol policies in hospitals: evaluation of a national smoke-freecampusbaninSpain. PrevMedRep. 2014;1:56–61.

6. Gemeente Rotterdam. Rotterdam krijgt rookvrijezone. Persberichten Rotterdam. 2019. https://www.persberichtenrotterdam.nl/bericht/2878/Rotterdam-krijgt-rookvrije-zone/. Geraadpleegd op 26 augustus2019.

7. Erasmus MC. Jaarverslag en jaarrekening. 2018. https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/patientenzorg/jaarverslag-en-jaarrekening. Geraadpleegdop24juni2019.

8. VO-Raad. Scholen op de kaart. 2019. https://www.scholenopdekaart.nl/Middelbare-scholen/2643/Erasmiaans-Gymnasium/categorie/Algemeen. Geraad-pleegdop24juni2019.

9. Gemeente Rotterdam. Rookvrije zone rondom ErasmusMC. 2019. https://www.rotterdam.nl/nieuws/rookvrije-zone/. Geraadpleegdop13september2019.

10. Chandra S, Chaloupka FJ. Seasonality in cigarette sales:patternsandimplications for tobaccocontrol. TobControl.2003;12(1):105–7.

11. Momperousse D, Delnevo CD, Lewis MJ. Exploring theseasonality of cigarette-smoking behaviour. Tob Control.2007;16(1):69–70.

12. McCrabb S, Baker AL, Attia J, et al. Hospital smoke-freepolicy: compliance, enforcement, and practices. A staffsurvey in two large public hospitals in Australia. Int JEnvironResPublicHealth. 2017;14(11):1358.

13. Nagle AL, Schofield MJ, Redman S. Smoking on hospitalgrounds and the impact of outdoor smoke-free zones. TobControl. 1996;5(3):199–204.

14. Jancey J, BowserN, Burns S, et al. No smoking here: exam-ining reasons for noncompliancewith a smoke-free policyinalargeuniversity. NicotineTobRes. 2014;16(7):976–83.

15. Koh HK, Alpert HR, Judge CM, et al. Understandingworldwideyouthattitudes towards smoke-freepolicies: ananalysis of the Global Youth Tobacco Survey. Tob Control.2011;20(3):219–25.

16. Shopik NA, Schultz ASH, Nykiforuk CIJ, et al. Impact ofsmoke-free hospital grounds policies: patient experiencesandperceptions.HealthPolicy. 2012;108(1):93–9.

17. Martin K, Dono J, Sharplin G, et al. Staff and patientperspectivesofasmoke-freehealthservicespolicy inSouthAustralia: a state-wide implementation. Health Policy.2017;121(8):895–902.

18. Kankerbestrijding KWF. Driekwart Nederlanders pleitvoor actief rookvrij beleid. 2019. https://www.kwf.nl/pers/driekwart-nederlanders-pleit-voor-actief-rookvrij-beleid. Geraadpleegdop3december2019.

19. Trimbos-instituut. Rookvrije Zorg Toolkit. 2019. https://www.rookvrijezorg.com/toolkit/. Geraadpleegd op 3 de-cember2019.

Een rookvrije zone in Rotterdam: wat is er te winnen? 49