& MIXMUSvoor het samenbrengen van culturen, organisati es,duurzame ontwikkeling en biodiversiteit in de stad

Natuurpunt Educati e met steun van de Vlaamse Overheid

I n s p i r a t i e g i d s

ColofonPublicati e van Natuurpunt Educati e vzwGraatakker 112300 Turnhoutwww.natuureducati e.beTel: 014/49.29.50, educati e@natuurpunt.be

Deze publicati e kwam tot stand met de fi nanciële steun van de Vlaamse Over-heid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Milieu-integrati e en -subsidiëringen.

Redactie: Carin Coryn en Jutt a Kleber met medewerking van Joeri Cortens en Joke FlourSupervisie:Supervisie:Supervisie: Joke FlourMet dank aan de leden van de stuurgroep:Met dank aan de leden van de stuurgroep:Met dank aan de leden van de stuurgroep: Wouter Mertens, Muriël Geldhof, Veerle Heyens en Peggy Criel (Departement LNE) en Sarah Kaerts (Minder-hedenforum)Een extra woord van dank aan: Lott e Struyf (Natuurpunt Educati e) en Integrati ecentrum De8.Foto’s: Natuurpunt Educati e, Ann De Wilde, Dieder Plu, Leo Janssen, Leo Natuurpunt Educati e, Ann De Wilde, Dieder Plu, Leo Janssen, Leo Vaes, Joeri Cortens en Maarten Jacobs.Vormgeving en lay-out:Vormgeving en lay-out:Vormgeving en lay-out: Tarek Shabout & Sahar Zuher Tarek Shabout & Sahar ZuherDrukwerk: Drukkerij Maes, TurnhoutDrukkerij Maes, Turnhout

© Natuurpunt Educati e, oktober 2011© Natuurpunt Educati e, oktober 2011© Natuurpunt Educati e, oktober 2011Gedrukt op cyclusprint, gemaakt van 100% gerecycleerde vezels en gedrukt met vegetale inkten.Gedrukt op cyclusprint, gemaakt van 100% gerecycleerde vezels en gedrukt met vegetale inkten.Gedrukt op cyclusprint, gemaakt van 100% gerecycleerde vezels en gedrukt met vegetale inkten.

3

Voorwoord 4

Handleiding onder de loep 6

Over Mus & Mix 10

Scan je organisatie 14

Bereik de doelgroep 22

Op zoek naar 'samenwerkers' 26

Hoe samenwerken? 36

Activiteiten à la carte 42

To do or not to do 68

Snuisteren in het Mus & Mix-aanbod 74

Gesprokkeld 86

Woordenlijst 92

Inhoud

4

Deze inspirati egids kwam tot stand dankzij de samenwerking met mensen én met organisati es. Natuurpunt Educati e wil hiervoor een woord van dank richten tot het Minderhedenforum en in het bijzonder Sarah Kaerts, die haar kriti sche blik wierp op de handleiding en ons steeds opnieuw ons eigenlijke doel “duurzaam samenleven in diversiteit” voor ogen hield.Zebrart en specifi ek Maaike Vanderbruggen willen we danken voor hun kunst-zinnige inspirati e. Als organisati e zijn ze een voorbeeld van hoe je individuen in vaak moeilijke persoonlijke situati es kansen kunt geven om hun talent te ontplooien en in te zett en.Alle samenwerkende partners en deelnemers die samen met ons acti viteiten vorm gaven willen we danken voor hun inzet, vertrouwen, en-thousiasme en creati viteit.

De stuurgroep van de Vlaamse overheid – Peggy Criel, Wouter Mertens, Veerle Heyens en Muriël Geldhof – krijgt een bijzonder woord van dank voor de consciënti euze begeleiding zowel gedurende het project als bij de afwerking van deze inspirati egids.

Tarek Shabout en Sahar Zuher bedanken we voor hun prachti ge lay-out.

Voorwoord

5555555555

Poging om weg te gaan Mus, leer me vliegen,

ik leer je gedichten schrijven. Leer me een nest bouwen,

ik leer je een uitgeverij vinden. Geef me jouw veren, ik geef je mijn jas. Geef me jouw angst, ik geef je mijn kat.

Geef me je tak, ik geef je mijn slaapkamer. Mus, geef me jouw leven,

ik geef je mijn kooi.

Rodaan Al Galidi

Dit gedicht las Irakees Rodaan Al Galidi voor op het festi val Zebra Crossing, ‘een inti em kunstenaarsparcours door Gent’. Zebra Crossing was een initi ati ef van Zebrart, een

organisati e voor gevluchte kunstenaars.

Handleiding onder de loepHoe en wat?Onze samenleving staat momenteel voor nieuwe uitdagingen. Ze wordt (etnisch-cultureel) diverser. Samenleven in een heterogene gemeenschap vergt inspanningen van elke burger. Een duurzame levenshouding ontwik-kelen tegenover planeet en natuur is meer dan ooit broodnodig. De in-spanning van velen maakt deze streefdoelen de moeite waard.Daarom wil Natuurpunt Educati e etnisch-culturele minderheden betrekken bij de organisati e en haar doelstellingen. Ze wil een ruim en divers publiek laten kennismaken met natuur, biodiversiteit en duurzame ontwikkeling. Natuurpunt Educati e wil het contact tussen etnisch-culturele minderheden en doorgewinterde natuurvrijwilligers faciliteren.Twee boeiende uitdagingen, die Natuurpunt Educati e met het project Mus & Mix gezamenlijk aangaat! Via trial en error. En daar is deze inspirati egids het resultaat van. Door onze gevarieerde en complexe ervaringen te analyseren en te structureren, kwamen we tot interessante inzichten en methoden. Die zijn weliswaar gedisti lleerd uit het werken met etnisch-culturele minderheden, maar uiteraard veel ruimer van toe-passing.

6

7

Voor wie?Ben je een vereniging, organisati e, overheid, project of groep die acti viteiten rond natuurbehoud en duurzame ontwikkeling op touw wil zett en? En wil je dit ook met voor jou minder makkelijk te bereiken groepen, zoals etnisch-culturele minderheden en hun organisati es?Dan kan deze handleiding je antwoorden geven op vragen als:

• hoe kan ik mijn doelgroep bereiken?• rond welke thema’s kunnen we succesvol samenwerken?• welke acti viteiten kunnen we organiseren?

Bovendien haal je met wat creati viteit evengoed nutti ge ti ps en ideeën rond samenwerking en het organiseren van acti viteiten uit deze handleiding.

Ben je een vereniging van of voor etnisch-culturele minderheden die aan de slag wil rond biodiversiteit of duurzaam leven?Deze handleiding biedt jou nutti ge ti ps:

• om de thema’s duurzame ontwikkeling of biodiversiteit te verken-nen.

• om partners te vinden waar je mee kan samenwerken.• om inhoudelijke steun te vinden.

Aangezien de begrippen immigrant en allochtoon een pejorati eve bijklank hebben benoemen we ‘mensen met een andere etnisch-culturele herkomst’ in deze brochure als ‘etnisch-culturele minderheden’. Hier en daar afgekort als ECM.

Hoe werkt het?De uitgangspunten in deze handleiding — intercultureel samenwerken, het waarderen van mens en milieu, duurzaam leven — zijn moeilijk simpelweg te vatt en. Wij sprongen met Mus & Mix wat in het onbekende. Er bestaat natuurlijk wel samenwerking met of tussen culturen. Er zijn wel initi ati even van overheden en organisati es. Maar die zijn op het vlak van natuur- en milieueducati e (NME) en duurzame ontwikkeling (DO) niet talrijk.Daarom maakte Natuurpunt Educati e van Mus & Mix een laboratorium met experimenten. Daardoor deden we heel uiteenlopende en boeiende ervaringen op, die we hier kort en duidelijk in prakti sche aanbevelingen pogen om te zett en. We bieden in deze handleiding:

• een overzicht van het werkveld • een logboek met relevante ervaringen • een lijst met succesvolle invalshoeken • een pakket werkvormen of acti viteiten • do’s en don’ts • interessante documentati e, initi ati even, organisati es, projecten,

workshops ...

tipSamenwerken is het toverwoord. Je hoeft niet over de hele lijn samen te werken, maar om de kans op succes te vergroten, is SAMEN aantrekkelijke acti -viteiten kiezen en vorm geven een must.

8

• Het vergroot wederzijdse sympathie en empathie.• Het bevordert samenleven in diversiteit.• Het sti muleert verbroedering.• Het blijkt een waardevolle manier om ideeën, waarden, ver-

halen en ervaringen uit te wisselen.Het minimaliseert betutt eling: het neemt alle deelnemers als • evenwaardige partners serieus.Het creëert leerervaringen voor alle betrokkenen.•

Waarom multi cultureel samenwerken?

9

10

Wat doet Mus & Mix?Mus & Mix vindt zijn ontstaan in het project Diversiteit in de stad, natuuront-moetingen in Vlaamse stadskernen. Een project waarin Natuurpunt Educatie de volgende doelstellingen beoogt:

• zelf meer en beter leren werken voor en met etnisch-culturele min-derheden.

• een publiek dat Natuurpunt Educatie tot nu toe minder bereikte in contact brengen met natuur en duurzame ontwikkeling en natuur- en milieueducatie.

• deze groep laten kennismaken met vrijwilligerswerk rond natuur.• nieuwe werkvormen ontwikkelen op maat van de groep.• uitwisseling bevorderen tussen organisaties van of voor etnisch-

culturele minderheden en de natuurbehouds- en milieubeweging.• lokaal een nieuwe samenwerking opzetten zodat ook na het project

de doelgroep haar weg kan vinden naar natuur- en milieuactivitei-ten.

• de opgedane ervaring delen met de natuur- en milieusector en het sociaal-culturele werkveld.

Over Mus & Mix

11

Wat zijn de drijfveren?Natuurpunt Educatie wil vanuit zijn missie een zo breed mogelijk publiek bereiken. Mus & Mix zet specifiek in op het leggen van contacten tussen etnisch-culturele minderheden en de natuurbehoudsbeweging.

Wat is de achterliggende visie?De huidige samenleving is multicultureel. Toch bereiken veel organisaties, waaronder ook organisaties actief op het vlak van natuur en milieu, slechts met mondjesmaat etnisch-culturele minderheden.Activiteiten zijn vaak weinig aan de doelgroep aangepast of krijgen niet samen met hen vorm.Werken voor (meer) natuur en een duurzame samenleving vergt een sterke samenwerking tussen organisaties en culturen om zo een maatschappelijk draagvlak voor die thema’s te creëren.Mus & Mix werkt via activiteiten en multiculturele samenwerking aan inte-gratie en duurzaam samenleven.

Mus & Mix organiseert met en voor etnisch-culturele minderheden activiteiten rond natuur, milieu en duurzame ontwikkeling. Zo brengt ze hen in contact met natuur dicht bij huis en reikt ze informatie aan om duurzaam te leven.

12

Hoe hebben we het aangepakt?We werken zoveel mogelijk samen met lokale ‘multi plicatoren’. Lokale afdelingen van de natuurbehoudsbeweging, integrati ediensten, Vorming-pluscentra,… worden gesti muleerd om samen te werken rond natuur en milieu met en voor etnisch-culturele minderheden. De natuur-en milieuac-ti viteiten krijgen vorm vanuit de interesses van de doelgroep. De doelgroep bezoekt natuur dicht bij huis en komt in contact met duurzaam leven via elementen die voor hen zichtbaar, haalbaar én tastbaar zijn. Bovendien wordt zoveel mogelijk gestreefd naar acti viteiten die later reproduceerbaar zijn.

Resultaten

• Mus & Mix bereikte verschillende etnisch-culturele minderheden in diverse contexten. Soms via een zelforganisati e, soms via een integrati edienst of zelfs via de moeilijkere setti ng van een Rode Kruis Opvangcentrum.

• De deelnemers aan de Mus & Mix-acti viteiten maakten kennis met de Vlaamse natuur en legden linken met het land van herkomst via de thema’s biodiversiteit en duurzame ontwikkeling. Daarnaast kwa-men de deelnemers in contact met prachti ge plekjes natuur in natuurgebieden en, niet onbelangrijk, ook met minder bekende biodiverse plekken in de stad.

• Zelforganisati es van etnisch-culturele minderheden leerden de natuurbehouds- en milieubeweging beter kennen en andersom. Nieuwe mogelijkheden rond vrijwilligerswerk en samenwerking kre-gen vorm.

• Voor nieuwkomers, d.w.z. mensen die nog maar net in België wonen, zijn acti viteiten rond milieu en natuur soms een welkome en aanvul-lende kennismaking met het land. Bovendien biedt het sommigen een kans om het Nederlands te oefenen buiten een schoolse setti ng.

13

14

Wanneer je als organisatie samenwerking of activiteiten wil aanbieden aan een nieuwe doelgroep, is het niet alleen nuttig, maar ook boeiend om eerst jezelf nog eens onder de loep te nemen en te 'definiëren'. Het Antwerps Minderhedencentrum de8, heeft daar een handig instrument voor gebruikt: de organisatiedriehoek. Centraal daarin staat de doelstelling van de organisatie.

Wat zijn jouw doelstellingen?Voor je naar een andere doelgroep toestapt, moet je als organisatie je ei-gen doelstellingen weten te definiëren en nagaan in welke mate je die wil verbreden of aanpassen met het oog op het bereiken van de beoogde groep.

Scan je organisatie

publiekdoelgroep

medewerkers middelen

activiteiten

doelstelling

ó

óó

Voor Mus & Mix …De belangrijkste doelstelling van Natuurpunt Educatie is natuuredu-catie. Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) en milieueducatie komen ook aan bod, maar minder frequent. In het project Mus & Mix gebruiken we die drie terreinen meer uitgebalanceerd, omdat we op die manier de zeer brede doelgroep van ECM makkelijker bereiken.

15

Definieer je doelgroepWanneer je er als organisatie voor kiest om met etnisch-culturele min-derheden in zee te gaan, stel je dan eerst enkele vragen. Welke groep heb je precies voor ogen? Hoe gevarieerd is deze groep qua etnische afkomst? Spelen ook andere elementen mee uit de maatschappelijke context: leef-tijd, woonbuurt, opleidingsniveau, werkend of werkloos, kennis van het Nederlands, vrouwen of mannen, jongeren of kinderen, senioren of gezin-nen, kansarm of rijk, nieuwkomer, eerste, tweede of derde generatie … ? Hoe specifieker je definieert, hoe beter je aanpak wordt. Je behoedt jezelf voor verkeerde verwachtingen. Etnisch-culturele minderheden zijn namelijk niet alleen op het vlak van hun origine een zeer diverse groep.

Voor Mus & Mix …Mus & Mix wil in principe alle groepen binnen de ruime doelgroep van etnisch-culturele minderheden bereiken, met als enige beper- king dat het project zich in hoofdzaak op volwassenen richt. In de prak- tijk werken we relatief meer met nieuwkomers dan met migranten die hier één of meerdere generaties wonen. Die eersten blijken namelijk makke-lijker te bereiken via structuren en organisaties die specifiek voor hen zijn opgericht.

Ook verschilt de sociale klasse van de doelgroep vaak van de geïnteres-seerden waarmee Natuurpunt Educatie normaliter in zee gaat. In Brussel bijvoorbeeld, werkten we samen met organisaties als NASCI of KAV-Inter-cultureel. Zij hebben een publiek van minderheden die al langer in België verblijven, maar dat economisch, sociaal en qua opleidingsniveau zwakker staat dan het doorsnee publiek van Natuurpunt Educatie. Ook nieuwko-mers verkeren vaak in een zwakke sociaal-economische positie. Ondanks het feit dat daar de laatste jaren meer hooggeschoolden bij horen.

KAV-IntercultureelKAV-Intercultureel (KAV = Kristelijke Arbeiders Vrouwen-

beweging) organiseert acti viteiten in heel Vlaanderen, maar in het multi culturele Brussel brengt ze groepen allochtone en autochtone vrouwen samen rond sport, naaicursussen,

gezondheidsvoorlichti ng ... De deelnemers (Marokkaanse, Spaanse, Griekse, Turkse, Armeense, Iraanse, maar ook Belgische vrou-wen) willen in de eerste plaats gezellig samenzijn en eens ti jd hebben voor zichzelf. De groepen reiken zelf ideeën aan voor acti viteiten, waarmee de medewerkers van KAV-Intercultureel dan aan de slag gaan. Hierdoor emanciperen deze vrouwen. Ze worden ‘straff e madammen’ met eigen ideeën, een open geest, meer (zelf)vertrouwen en meer durf.

NASCIDit Dienstencentrum voor het Kind reikt hulpbehoevende zwangere vrouwen en moeders met kinderen,..., die zich het nodige voor het levensonderhoud niet kunnen aanschaff en een helpende hand. Ze ver-leent materiële bijstand, biedt opvoedkundige ondersteuning aan, ver-leent advies en verwijst door naar instanti es voor juridische bijstand, voedselbedeling, opleiding, medische begeleiding, huisvesti ng en zo meer. NASCI biedt moeders en kinderen via vrijwilligerswerking ook ontspannende, culturele en didacti sche acti viteiten aan. NASCI is een huis van solidariteit tussen moeders en gezinnen en maakt geen onder-scheid in cultuur, religie of etnische afk omst.

16

KAV-IntercultureelKAV-Intercultureel (KAV = Kristelijke Arbeiders Vrouwen-

beweging) organiseert acti viteiten in heel Vlaanderen, maar in het multi culturele Brussel brengt ze groepen allochtone en autochtone vrouwen samen rond sport, naaicursussen,

Waar staan jouw medewerkers?Als organisati e doe je een beroep op medewerkers en middelen om je doelstellingen en doelgroep te bereiken. Het is nutti g om die twee factoren onder de loep te nemen voor je eff ecti ef de brug maakt naar etnisch-cul-turele minderheden. Hoe passen je medewerkers in de doelstelling om ECM te bereiken en welke middelen en instrumenten heb je ter beschikking? Hoe staan de eigen medewerkers tegenover het hele plan? Denk hierbij zowel aan betaalde medewerkers als aan vrijwilligers. Praat met hen het opzet door en leg een gezamenlijke visie vast.

Voor Mus & Mix …Voor Mus & Mix wierf Natuurpunt Educatie twee projectmedewerkers aan. Dit had voor- en nadelen. Er kwam vlot nieuwe, inhoudelijk relevante en doelgroepgerichte knowhow in de orga-nisatie. De vaste staf moest deze zien in te passen in de dagdagelijkse werking en de nieuwe activiteiten integreren in het portfolio van Natuurpunt Educatie.

De werking van de lokale Natuurpunt afdelingen steunt voor een groot deel op vrij-willigers. Maar om het pro-ject te doen slagen en de ini-tiatieven te laten voortbestaan, moeten die vrijwilligers vol-doende gemotiveerd zijn of worden. De ervaring met etnisch-culturele minderheden verschilt sterk van afdeling tot afdeling. Sommige afdelingen staan er veeleer negatief tegenover, andere zijn geïn-teresseerd maar hebben nauwelijks ervaring. Rond de grote steden hebben vrijwilligers meestal wel al een behoorlijke knowhow op dit vlak.

17

18

Voor Mus & Mix …Mus & Mix gebruikt extra communicatiemiddelen die speciaal voor het project werden ingezet, zoals flyers, een website, een blog en Twitter. Deze communicatiemiddelen kregen een eigen lay-out en zijn meer laagdrem-pelig. In de gewone communicatie werd naar deze specifieke middelen ver-wezen. Voor de deelnemers bleek een rechtstreekse link naar de website Mus & Mix interessanter en makkelijker te bereiken dan eerst in te loggen via de website van Natuurpunt Educatie. Ook op financieel vlak krijgt het project extra input om personeel speci-fiek voor de doelgroep in te kunnen zetten. Het kwantitatieve rendement is kleiner: door het experimentele karakter kunnen – ondanks een grote inzet – toch minder activiteiten worden georganiseerd. Bovendien zijn er op deze activiteiten, net zoals bij activiteiten voor maatschappelijk kwets-

Welke middelen?Welke communicati evormen, fi nanciële middelen en materialen worden er ingezet om die specifi eke doelgroep te bereiken? Moeten we hiervoor in andere of nieuwe middelen investeren?

bare groepen, gemiddeld minder deelnemers dan op de traditionele NPE-cursussen. Kwalitatief ligt het rendement van Mus & Mix wel hoog, o.a. door de diversiteit van de groepen en organisaties die werden bereikt, door de verscheidenheid aan activiteiten, aangepaste werkvormen en ontwik-kelde materialen.Ten slotte eist het opbouwen en onderhouden van contacten en het voort-durend aanpassen van educatieve inhoud voor specifieke groepen een ho-gere inzet van medewerkers en een bijbehorend startbudget. Later kan het bereiken van de nieuwe doelgroepen dan met het reguliere budget worden geïntegreerd in de werking.Wat educatieve middelen betreft, vergt het bereiken van Nederlands-onkundigen extra zorg en is de nood aan visuele middelen een pak groter. Dat kan extra kosten opleveren.

Welke acti viteiten?Je kan je doelstellingen als organisati e op uiteen-lopende manieren in acti viteiten vertalen. Wanneer je een nieuwe groep wil aanspreken, zal je wellicht nieuwe acti viteiten ontwikkelen. Let er op dat die ook je basis-doelstellingen respecteren.

19

Voor Mus & Mix …

Voor Mus & Mix werden veel nieuwe, andersoortige activiteiten ontwik-keld. Zowel de thema’s als de werkvormen daarvan verschillen wat van de gangbare activiteiten van Natuurpunt Educatie. Maar dat past naadloos in de tendens van Natuurpunt Educatie om te diversifiëren en verbreden. De door Mus & Mix ontwikkelde activiteiten en werkvormen stimuleren dus mee het aanbod van Natuurpunt Educatie in de richting van een meer divers, EDO- en doelgroepgericht aanbod.divers, EDO- en doelgroepgericht aanbod.

tipVertrek van het specifi eke van je eigen organisati e (zie je missie en visie) en ga na tot welke aanpassingen je bereid bent om je publiek uit te breiden en andere groepen te bereiken.

Stel jezelf de volgende vragen:• Hoe multi cultureel wil ik zijn? Wat staat hierover in mijn missie

en visie? Wil je het brede publiek bereiken, ‘de hele samenleving’ betrekken bij je werking? Dan hoort interculturaliseren sowieso bij je opdracht.

• Wil ik alle etnisch-culturele minderheden betrekken in mijn wer-king, of enkel bepaalde groepen? Focus ik op mannen, vrouwen, gezinnen, nieuwkomers ...?

• Welke extra aanpak voor de beoogde groep hebben we nodig voor het leggen van contacten, de communicati e, de acti viteiten zelf? Maatwerk is voor elke doelgroep nodig.

20

21

22

Bereik de doelgroep

Vind de doelgroepV ó ó r je met andere organisati es, verenigingen of g ro e p e n in zee gaat, is het nutti g af te tasten en te polsen waar je je doelgroep(en) kan vinden. En eens je ze hebt gevonden, is het goed sti l te staan bij wat je precies samen met deze mensen wil bereiken. Een groep kansarme jonge ‘Afrikaans-Brusselse’ moeders boeien met een acti viteit rond afvalpreventi e om de omgeving en de toekomst van hun kinderen te redden, is iets helemaal anders dan een groep kunstminnende ‘Braziliaanse Brusselaars‘ bezielen met verhalen over grondstoff en en biodiversiteit.Leer de organisati es kennen en ontdek welke mensen ze herbergen. Etnisch-culturele minderheden zijn een gevarieerd publiek dat je niet over één kam kan scheren. Door op het web naar sites van en voor ECM te surfen, krijg je al een goede eerste indruk.De volgende stap is een diepgaand gesprek met de organisati es vanetnisch-culturele minderheden, als ze daar de ti jd en interesse voor hebben. De meeste organisati es en overheden hebben interesse voor een verken-nend gesprek en zullen snel een datum prikken. Maar zelforganisati es van etnisch-culturele minderheden drijven vooral op de kracht van moeilijk te bereiken en overbevraagde vrijwilligers met soms een creati eve houding met betrekking tot ‘ti jd’. Realiseer je ook dat voor sommige verenigingen of organisati es duurzame ontwikkeling, natuur of biodiversiteit onbekende en onbeminde begrippen zijn. Maar wie weet krijg je hen enthousiast voor een kennismaking met natuur of duurzaam leven. Of hebben ze nog ergens een open plek in hun acti viteitenkalender waar nieuwe acti viteiten een plaats kunnen verwerven.

Communiceren met een kleurrijk publiekDe multi culturele samenleving is een feit. Meer nog, de diversiteit in onze samenleving, vooral in steden, neemt elke dag toe. Om respectvol samen te leven is vlot communiceren een must. Als je een vruchtbare dialoog wil aan-gaan met etnisch-culturele minderheden is het goed om eerst de specifi eke groep die je voor ogen hebt te leren kennen: haar eigenheden, interesses, culturele gewoonten en geplogenheden, sociaal-economische positi e. (Etnocommunicati e is hier het nieuwe begrip. Voor meer info en publicati es zie hoofdstuk Gesprokkeld.) Wanneer je met die factoren rekening houdt, zal je zelf beter begrepen worden en zal de groep jou beter begrijpen. Dat lijkt vanzelfsprekend. Toch communiceren we vaak, zonder het te beseff en, vanuit onze eigen leef-wereld. Hierdoor voelen ‘buitenstaanders’ zich niet aangesproken en ver-liezen ze hun interesse. Goede comunicati e met een nieuw of voor jou ander pu-bliek begint dus bij een grondige analyse van de eigenheden van de doelgroep en van de manier waarop je communiceert.

23

Bekijk je eigen of andere cultuur eens als een … ui! Met het ui-model van Sanders en Neuijen.Achter het begrip 'cultuur' schuilt een veelheid aan waarden, zienswijzen, traditi es en gewoonten. Daarvan zijn sommige makkelijk en andere erg moeilijk te veranderen. Om dat te onderzoeken, ontwikkelden Sanders & Neuijen het ui-model. De ui bestaat namelijk uit meerdere lagen. Hoe dichter bij het binnenste van de ui, hoe moeilijker een laag te veranderen is. Sanders en Neuijen zien van buiten naar binnen de volgende lagen:

• symbolen• helden• rituelen• waarden en grondbeginselen

Wanneer je een persoon met een andere culturele achtergrond leert kennen, stuit je eerst op de buitenste, onmiddellijk zichtbare laag. De persoon kiest bijvoorbeeld voor een andere kledingsti jl, eet anders of heeft een andere voorkeur voor muziek. Die verschillen kan je makkelijk waarnemen. Je kan ze over het algemeen ook makkelijk begrijpen en aan-vaarden. Naarmate je dichter bij het binnenste van de ui komt, wordt het moei-lijker. Je komt hier de diepere normen en waarden van een persoon te-gen. Die zijn vaak onbewust via de opvoeding meegegeven. Ze zijn van-zelfsprekend voor de andere, maar niet voor jou. Ze zijn moeilijker te achterhalen en vooral ook moeilijker om te begrijpen. Ze kunnen botsen met de normen en waarden die jij meekreeg en vaak onbewust hanteert. Principes zoals de opvoeding van kinderen of de de rolverdeling binnen het gezin, de waarde die je aan een sporti ef leven toekent,... vallenhieronder. (Bron: brochure Blikopener: intercultureel leren voor internati onalejongerenprojecten – uitgegeven door JINT.)

tip

24

25

“Op reis in Senegal kon ik me vrij probleemloos aanpassen aan onbekende smaken, de gewoonte om met z’n allen samen uit één grote schaal te eten. Ik was gek op de kleurrijke kledij. Zelfs eten met mijn handen vond ik al snel vanzelfsprekend. Toen ik echter te horen kreeg dat ik – als 47-jarige vrouw – géén fiets mocht gebruiken, terwijl dat voor mijn jongere, mannelijke reisge-noot wel kon, barstte de bom en kreeg ik een zware ‘cultuurshock’. Ik zat in de kern van de ui … en in de puree!”(Jutta, Vlaamse met roots in het Zwarte Woud)

26

Op zoek naar 'samenwerkers'Voor Mus en Mix …Gedurende 2 jaar bouwde Mus & Mix in tien verschillende steden con-tacten op met organisaties van of voor etnisch-culturele minderheden. Gaandeweg bleek dat elke stad en elke groep die je wil bereiken zijn eigen aanpak vraagt en heeft: wat in Antwerpen lukt, werkt daarom niet in Brus-sel en andersom. Veel hangt af van individuen in de organisaties. Vaak is het ook een kwestie van geduld: met organisaties die aanvankelijk veeleer sceptisch leken, kwam na verloop van tijd soms een mooie samenwerking tot stand. Naarmate het project vorderde, konden we steeds meer concrete ervaringen voorleggen. Hierdoor gaan deuren nu veel makkelijker open dan in het begin van het project.

27

De organisaties waarmee Natuurpunt Educatie contact had, kunnen we verdelen in 4 grote groepen:

1. Organisaties (vormingsinstellingen, verenigingen, bewegingen) die een Vlaams en etnisch-cultureel divers doelpubliek hebben2. Federaties van zelforganisaties van etnisch-culturele minderheden3. Vrijwilligersverenigingen van etnisch-culturele minderheden (zelfor- ganisaties van ECM)4. Opleidingsinitiatieven 5. Overheidsdiensten die etnisch-culturele minderheden als doelpubliek hebben en dan vooral:

• Integratiecentra• Integratiediensten• Onthaalbureaus• Rode Kruis Opvangcentra

1. Organisaties met een Vlaams en etnisch-cultureel divers doelpubliekIn Vlaanderen vind je veel vzw’s die zich op een of andere manier richten tot etnisch-culturele minderheden. Deze organisaties hebben meestal een goed uitgebouwde werking met voldoende betaalde medewerkers. Ze bereiken al een bepaalde doelgroep en zijn het gewend om activiteiten te organiseren. De initiatiefnemers zijn er doorgaans makkelijk van te overtui-gen dat hun doelpubliek gebaat is bij thema’s van NME. Ze zijn vaak op zoek naar een aanbod. Daardoor verloopt de samenwerking meestal soepel.

Voor Mus & Mix …Mus & Mix heeft ondermeer goede ervaringen en blijvende contacten met de Vormingpluscentra in Oostende en Antwerpen en met KAV Intercultu-reel vzw in Brussel. Uiteraard is met veel andere organisaties een goede samenwerking mogelijk. Ze komen niet in het lijstje voor omdat er onvol-doende tijd was om contact op te nemen of om concrete activiteiten uit te werken.

28

2. Federati es van zelforganisati es van ECMSommige federati es richten zich specifi ek tot een groep met één bepaald gebied van herkomst (Marokko, Turkije, Afrika), andere willen alle minder-heden bereiken, en nog andere richten zich bijvoorbeeld specifi ek tot vrou-wen. De federati es blijken geschikte kanalen voor informati e en zijn boven-dien een interessante opstap naar contacten met mensen van zelforganisa-ti es. Bovendien zijn websites van deze federati es prakti sche informati ebron-nen: bijvoorbeeld wanneer je een overzicht zoekt van zelforganisati es in je streek. Verwacht niet van de federati es dat zij fungeren als doorgeefl uik voor jouw acti viteitenaanbod naar hun achterban. Maar via persoonlijk contact en duidelijk afgebakende vragen kom je wel tot concrete resultaten.Hun doelstellingen zijn in grote lijnen:

• de belangen van minderheden beharti gen, hen helpen om te emanci- peren en te integreren,• plaatselijke verenigingen steunen, de samenwerking tussen en met zelforganisati es bevorderen,• cultuurparti cipati e, jeugdwerk, arbeid, wonen enz. zijn centrale items bij de meeste federati es.

Het etnisch-culturele middenveld telt 13 door de Vlaamse overheid erkende federati es. Naast het werken aan parti cipati e, interculturalisering en sociale verandering dokteren ze eigen landelijke of regionale projecten uit.

Voor Mus & Mix …In de aanvangsfase van het project contacteerden we verschillende koe-pelorganisaties persoonlijk, telefonisch of via mail. In een latere fase stuurden we deze federaties een mail met een overzicht van onze succes-volle samenwerkingen en activiteiten.Tijdens de trefdag Cultuurdoorbrekers in het verenigingsleven, georgani-seerd door de koepelorganisatie Internationaal Comité in samenwerking met ACW, legden we contacten met onder meer Recyclaj’aime (nu Art' nativa Brasil), Koerdisch Bureau en KAV- Intercultureel.

Uit elk van deze contacten is op korte of langere termijn een interessant samenwerkingsverband gegroeid.In Arena, het tijdschrift van het Internationaal Comité, vonden we een artikel over een Russische vereniging die actie voert voor natuurbescher-ming. Op basis daarvan hebben we de initiatiefnemers gecontacteerd en plannen gesmeed om samen een tentoonstelling op stapel te zetten.

3. Zelforganisati es van etnisch-culturele minderhedenDirecte samenwerking met zelforganisati es van etnisch-culturele minder-heden is niet evident. Vaak hebben ze geen website en zijn ze via mail of telefoon moeilijk te bereiken. Door de geografi sche reikwijdte van het Mus & Mix-project (in 10 Vlaamse steden in verschillende provincies) lag het niet alti jd voor de hand om een intensief en persoonlijk contact op te bouwen.

Voor Mus & Mix ...In de loop van het project ondernamen weverschillende pogingen om rechtstreeks met zelforganisaties van etnisch-culturele minderheden samen te werken. Dit leidde enkele keren tot een con-creet resultaat:

• De allochtone vrouwen- vereniging EVA uit Turn-hout heeft als doelstelling het leren kennen en respec-teren van elkaars cultuur. Dat doen ze via kookcursus-sen, naailessen, workshops en culturele activiteiten.

Mus & Mix organiseerde verschil-lende activiteiten met hen.

29

30

• In Gent leven drie groepen ingeweken Turkse gemeenschappen: een groep uit het Turkse stadje Emirdag, een groep uit een verzameling dorpjes rondom Posof en een groep Göçmenler (vluchtelingen uit ex-Joegoslavië) vooral uit Istanboel. Posküder vzw vertegenwoordigt de tweede groep. Men was meteen bereid tot samenwerking rond duurzame ontwikkeling en biodiversiteit. Ter kennismaking werden we uitgenodigd op een iftar (het eetmaal na zonsondergang tijdens de ramadan).

• Het Koerdisch Bureau is gevestigd in het hartje van Brussel. Deze or-ganisatie verstrekt informatie over het Koerdische volk en verdedigt de Koerdische identiteit. Daarnaast wil ze ook een interculturele dia-loog en samenwerking met niet-Koerden op gang trekken en Koerden helpen om zich in België te integreren. Met deze organisatie plannen we een gemeenschappelijke activiteit rond het Lentefeest Nowrūz.

• ...

4. Opleidingsiniti ati evenVerschillende instanti es bieden (beroeps)opleidingen aan voor mensen die moeilijk aansluiti ng met de arbeidsmarkt vinden, zoals nieuwkomers. Naast een specifi ek beroepsgerichte vorming krijgen ze lessen Nederlands en maatschappelijke vorming. De organisatoren van deze lessen vinden vor-ming rond milieu en natuur belangrijk.

• In Gent leven drie groepen ingeweken Turkse gemeenschappen: een groep uit het Turkse stadje Emirdag, een groep uit een verzameling

Voor Mus & Mix …Wij werkten samen met WeL in Antwerpen en MO-Clean in Sint-Niklaas. WeL biedt opleidingen Verkoop aan voor jongeren tussen 18 en 25 jaar die moeilijk hun weg vinden op de arbeidsmarkt. De meeste van hen zijn nieuwkomers met een basiskennis van het Nederlands.Mo-Clean helpt laaggeschoolden en langdurig werkzoekenden aan het werk binnen de poetsdienst of op het fietspunt. Mus & Mix bood cursus-sen aan op het wekelijkse vormingsmoment voor de werknemers van Mo-Clean.

5. Overheidsiniti ati evenDe overheid, zowel Vlaams als federaal, riep diverse initi ati even in het leven die ECM als doelpubliek hebben en focussen op integrati e en samenleven in diversiteit. De belangrijkste diensten worden hier opgesomd.

5.1. Integrati ecentraVlaanderen heeft acht integrati ecentra: één voor elke Vlaamse provincie, één in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en één extra in Antwerpen en in Gent. De integrati ecentra hebben drie hoofd-opdrachten:

• ze ondersteunen het samenleven in diversiteit.

• ze bevorderen de toe-gankelijkheid van dien-sten en voorzieningen voor een divers publiek.

• ze begeleiden de interculturalisering van mensen, organisati es en diensten.

31

Voor Mus & Mix …Veel integratiediensten organiseren ontmoetingsmomenten ter kennis-making met etnisch-culturele minderheden. De integratiediensten van bij-voorbeeld Leuven en Brugge geven fietscursussen voor volwassenen. Zo bevorderen ze tegelijk ontmoeting, sociale cohesie en en duurzame mobi-liteit . Mus & Mix pikte daarop in en ging met de fietscursisten op verken-ning in de natuur.

5.2. Integrati edienstenIntegrati ediensten zijn er in 34

Vlaamse gemeenten. Ze maken deel uit van de gemeentelijke

administrati e en ondersteunen de gemeente bij het integrati ebeleid. Ze

onderhouden contacten met de lokale verenigingen en werken initi ati even en acti vitei-

ten uit.

5.3. OnthaalbureausOnthaalbureaus begeleiden hoofdzakelijk nieuwkomers bij het vinden van hun weg in de samenleving. Dat gebeurt via individuele trajectbegeleiding, het doorverwijzen naar lessen Nederlands (i.s.m. het Huis van het Neder-lands), het leggen van contacten met de VDAB en via het aanbieden van cursussen maatschappelijke oriëntati e.

Er zijn acht onthaalbureaus: één in elke Vlaamse provincie, één extra in Antwerpen en Gent, en één in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.De onthaalbureaus werken samen met de Huizen van het Nederlands.

32

33

Voor Mus & Mix …Binnen de inburgeringstrajecten aangeboden door de steden kunnen ac-tiviteiten rond duurzame ontwikkeling, milieu en natuurbeleving mogelijk een plaats vinden. Mus & Mix heeft hier nog geen ervaring mee, maar beveelt deze piste aan.We namen wel deel aan het initiatief ‘Stadsklap’. Tijdens een Stadsklapkrijg je de kans om inburgeraars beter te leren kennen en met hen te praten over gewoontes, tradities en cultuur. Je kan ook zelf een groep samenstel-len om een Stadsklap te houden rond een bepaald thema. Natuurbehouds-verenigingen kunnen die kans aangrijpen om met inburgeraars in dialoog te gaan over persoonlijke natuurbeelden en visies op natuurbehoud.Stadsklap wordt georganiseerd door het Onthaalbureau Inburgering Antwerpen in samenwerking met Vormingplus Antwerpen. In Brussel heb je 'Bru-taal' als taal- en ontmoetingsinitiatief. In Leuven, Vilvoorde en Halle 'Café Combinne'.

5.4. Rode Kruis OpvangcentraRode Kruis Opvangcentra voorzien in opvang voor asielzoekers op vraag van de federale overheid. Strikt genomen zijn het géén overheidsiniti ati even, ze ontvangen wel subsidies. Asielzoekers verblijven er gedurende een vier-tal maanden. Daarna worden ze doorverwezen naar een meer individuele opvangstructuur. Rode Kruis Opvangcentra bieden asielzoekers onderdak, voedsel en vei-ligheid. Daarnaast is hun algemeen welzijn een belangrijke zorg. Daarom worden onder meer groepsacti viteiten aangeboden.

34

5.5.. Lokale initi ati evenIn de meeste steden en gemeenten vind je nog andere lokale initi ati even waar je op kan inzett en bij het diversifi ëren van je werking. Zo is er op wijkniveau de buurtwerking, zoals die van Samenlevingsopbouw. Die heb-ben interessante, groene initi ati even. Centrum Kauwenberg in Antwerpen bijvoorbeeld, startt e met een project om stadskinderen in kansarmoede in contact te brengen met groen en natuur. In Brussel is er het vergroe-ningsproject 'Les Haricots Verts'.

Voor Mus & Mix ...Mus & Mix zette in Sint-Niklaas groepsactiviteiten op touw in samenwer-king met de integratiemedewerkers van het opvangcentrum en een lokale Natuurpuntafdeling.

Meer info over integrati ecentra, integrati ediensten en onthaal-bureaus vind je op www.kruispuntmi.be, onder de rubriek ‘integrati esector’.

35

36

Starten vanuit EDO of NMESamenwerken en samen activiteiten organiseren rond DO, natuur of bio-diversiteit is moeilijk en makkelijk tegelijk. • Moeilijk omdat dergelijke thema’s bij heel wat doelgroepen niet voor

de hand liggen en niet altijd populair zijn. Misschien werd de affiniteit ervoor nooit gestimuleerd, of is de voeling ermee geblokkeerd door de totaal nieuwe situatie waarin deze mensen terechtkomen.

• Maar tegelijk is het makkelijk, omdat je de thema’s op heel veel manieren in activiteiten kan integreren of introduceren. Alles wat mensen na aan het hart ligt — kinderen, eten, wonen, geld besparen, uitstapjes maken, samen dingen beleven, iets creëren — kan een ideale bodem zijn om zich in duurzaam leven en natuur te verdiepen. Al die dingen kunnen worden betrokken op hoe we leven op onze planeet en ermee omgaan.

Hoe samenwerken?

We mogen niet uit het oog verliezen dat ‘natuur’ cultureel vaak heel verschillend wordt waargenomen en gewaardeerd. Ook binnen onze cultuur. De weelderige plantengroei op een braak-liggend terrein is voor de één een wonderlijke uitbarsting van spontane biodiversiteit, voor de ander vervelend onkruid dat het best te lijf kan worden gegaan. Voor Ghila, die opgroeide op een landgoed in Hongarije, klonk het gekwaak van de duizenden kikkers in de kasteelvijver als nostalgische nachtmuziek. Voor de baron verstoorde het kabaal zijn nachtrust. Hij stuurde Ghila’s vader, die knecht was op het kasteel, elke nacht de vijver in om de kwakers het zwijgen op te leggen.

Biodiversiteit als cement voor samenwerkingBiodiversiteit bestaat overal. Er is meer van of minder, ze is spectaculair of subti el, we leven er middenin of vlakbij. Etnisch-culturele minderheden heb-ben hun roots overwegend in gebieden waar de biodiversiteit niet alleen erg verschilt van die bij ons, maar ook anders wordt ervaren. Wat voor de een onbeduidend is, is voor de ander van levensbelang. En dat geldt voor iederen. Om affi niteit met de natuur te sti muleren, kan je daarom soms beter opvallende soorten of landschappen opzoeken. De pracht van wilde orchideeën in de duinen sprak eerder tot de verbeelding van onze deelne-mers, dan een duinenvegetati e met mossen en grassen.

Overeenkomsten en verschillen zijn ideale gesprekstof om acti viteiten met samenwerkende etnisch-culturele minderheden te doen slagen. Verhalen, herinneringen, discussies over waarden, originele ideeën,… brengen leven in het onderwerp. Er ontstaat een verbondenheid waarop je verder kan bou-wen. Bovendien hebben mensen met andere roots kennis over de natuur die hier al verdwenen is .Van ‘biodiversiteit’ naar ‘duurzaam leven’ – of andersom – is dan nog maar een kleine stap. Mensen geven immers om de toekomst van hun kinderen en kleinkinderen, ze geven om gezondheid, welzijn en vol-doende comfort. Levens-kwesti es die iedereen na aan het hart liggen! Als zij het inzicht krijgen dat daar een fl orerende natuur en een hoge biodiversiteit voor nodig zijn, zijn de eerste stap-pen naar een meer duurzame levenssti jl gezet. In alle landen zijn er prachti ge voorbeelden van duurzame ontwikkeling en natuurbescherming. 37

38

Gebruik een invalshoek! Als samenwerkende partijen kies je voor EDO of NME. Met natuur, biodi-versiteit of duurzaam leven als onderwerp. Maar welke invalshoeken kies je? Welke invalshoeken vergroten de kans op succesvolle activiteiten met etnisch-culturele minderheden?De thema’s natuur, biodiversiteit en duurzaam leven maken alvast een brede waaier aan invalshoeken mogelijk. De beste optie is rechtstreeks overleggen met de samenwerkende doelgroep en/of medeorganisator. Soms is dat jam-mer genoeg onmogelijk. Bijvoorbeeld omdat de betrokken partijen moeilijk bereikbaar zijn of krap zitten in tijd. Dan is het opportuun zelf uit te zoeken wat de doelgroep in kwestie bezighoudt. Maak kennis, neem deel aan een activiteit, communiceer en ga na wat er leeft in de groep.

‘Hoe vertrouwd wordt natuur in Nederland? Allochtonen actief in en met natuur’.Deze Nederlandse studie schuift een aantal geschikte invalshoeken voor etnisch-culturele minderheden naar voren. De motieven voor deze invalshoeken kunnen economisch, ideologisch of religieus van aard zijn. Daarbij komt natuur niet op de eerste plaats, wel 'het zich thuis voelen' in een gemeen-schap. En dat kan volgens deze studie door de nadruk te leggen op:

• gezondheid• een prettige leefomgeving• sparen op lange termijn als onderdeel van milieubewust

leven• natuurbeleving in gezellig groepsverband• zelf actief dingen ondernemen

Voor Mus & Mix …Uiteraard probeerden ook wij te achterhalen door welke invalshoeken etnisch-culturele minderheden geïnspireerd en gemotiveerd raken voor natuur, biodiversiteit en duurzaam leven.

Voorbeeld 1: Cultuurkruispunt in OostendeAls initiatief van Vormingplus Oostende-Westhoek is Cultuurkruispunt bedoeld voor mensen die het Nederlands niet als moedertaal hebben. Ze breiden er via concrete ervaring met allerhande onderwerpen hun Neder-landse woordenschat en taalvaardigheid uit. De onderwerpen voor de cur-sussen worden gekozen door deelnemers en begeleider. Mus & Mix legde met deze groep een lang en vruchtbaar traject af.We stelden de deelnemers van Cultuurkruispunt Oostende, via een fotopresentatie, enkele invalshoeken voor omtrent natuur, biodi-versiteit en duurzaam leven. Aan de hand van de reacties kwa-men we tot drie invalshoeken, hier in volgorde van populariteit.

• Natuur is mooi: we kunnen er al wandelend of fietsend van genieten en over leren.

• Natuur is lekker: door samen smakelijke gerech-ten te bereiden kunnen we de link leggen tus-sen natuur en (ge-zonde) voeding.

• Natuur bevordert de creativiteit: we zijn vindingrijk met en voor de natuur.

39

we knutselen met recyclagemateriaal, bouwen vogelhuisjes … Voor natuur zorgen is voor onszelf zorgen: we ontdekken dat wat goed is voor de natuur en het milieu, ook ons en onze portemonnee ten goede komt.

Voorbeeld 2: “Alles wat je wilde weten over natuur maar nooitdurfde te vragen …”De groep EVA (Eén Voor Allen) in Turnhout stelde een pak vragen over natuur en milieu. De eerstvolgende activiteit voor deze groep werd opge-bouwd rond antwoorden op die vragen. Naar aanleiding daarvan werd dan later een bezoek gebracht aan Ecover te Malle. (Het bedrijf Ecover is wereldwijde marktleider in ecologische was- en reinigingsmiddelen.)

Vanzelfsprekend hangen de keuzes af van de samenstelling en de

achtergrond van de groep. Toch keren sommige

items telkens terug op het lijstje:

eten, koken, crea-ti ef besparen en gezondheid zijn favoriet.In het volgende hoofdstuk vind je meer info over hoe die in-

valshoeken uit-gewerkt kunnen

worden.

40

41

42

Activiteiten à la carteNu we weten met welke invalhoeken ECM graag aan de slag gaan om de thema’s natuur, biodiversiteit en duurzame ontwikkeling te exploreren, is de volgende stap het (in overleg) ontwerpen van aantrekkelijke concrete acti viteiten die het onderwerp kunnen waarmaken.Je hoeft niet meteen de enige echte modelacti viteit uit te vinden, maar creëer voldoende speling om de acti viteit bij te sturen en aan te passen aan de noden van het moment. Deze souplesse is een must. Je werkt immers vaak met een heel heterogeen publiek. Wellicht klikt het persoonlijke con-tact meteen, maar daarachter bevindt zich een brede waaier van culturele eigenheden die we onmogelijk helemaal kunnen doorgronden. Werk je met een heterogene multi culturele groep, dan lijkt het wel alsof je samen stap voor stap een kleurrijke puzzel in elkaar schuift .

1 Natuur is

genieten!"Here all the stress is

gone! When I go back to the city, the stress will

come back!"(Inaam,

een kersverse Belg uit Palesti na)

Meer dan eens viel ons ti jdens acti viteiten op hoe-veel deugd natuur kan doen. Vooral voor mensen die in moeilijke omstandigheden moeten ‘over-leven’; in asielcentra of in achtergestelde buurten, waar woonruimte klein en tuinen onbestaande zijn. Als NME-organisati e kan je op deze behoeft e in-spelen. Toon mensen de weg naar stukjes natuur in de stad of naar mooie plekjes die met het openbaar vervoer makkelijk te bereiken zijn.En laat ti jdens je acti viteit zeker het genieten centraal staan. Focus niet op al te gespecialiseerde kennis, maar grijp situati es en vragen uit de groep aan om met mondjesmaat kennis mee te geven en te delen. Door mensen de kans te geven om van de natuur te genieten, zullen ze er gaandeweg ook meer respect voor tonen en meer over willen weten.

tip.

43

tip.Ook voor het diversi-fi ëren van je werking naar mensen in armoede zijn natuuracti viteiten een aangename vrijeti jdsbe-steding. Neem contact op met verenigingen voor met verenigingen voor mensen in armoede in je mensen in armoede in je buurt. Deze verenigingen buurt. Deze verenigingen staan zeker open voor een staan zeker open voor een vrijeti jdsaanbod metvrijeti jdsaanbod meteen laag prijskaartje.een laag prijskaartje.

Voor Mus & mix …Mus & mix trok met mensen van het Rode Kruis opvangcentrum naar het Panneweel in Meerdonk. De deelnemers maakten er kennis met de boom-gaard en het omliggende natuurgebied.Er werd gewerkt en gewandeld, gekletst en geluierd en vooral … GENOTEN!

44

45

2Natuur is

lekker

45454545454545454545454545

Sommige mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond zijn geboren en getogen op het platt e-land en hebben daardoor nog een sterke band met de natuur als bron van voedsel. Voor hen kan een speurtocht naar eetbare natuur een manier zijn om de Vlaamse biodiversiteit te ontdekken.Ook echte stadsmussen (autochtone en allochtone) voelen zich aangesproken wanneer je ‘proeven’ als invalshoek kiest voor een natuurexcursie. Verder is de invalshoek ‘voeding’ ideaal om de wereldwijde voedsel- en energieproblemati ek aan te kaarten en duurzame keuzes te introduceren. Mensen met roots in agrarische gebieden in het zuiden kunnen ongetwijfeld boeiend getuigen over voedselproblemen of de klimaatverandering die ze aan den lijve hebben ondervonden. Ze kunnen zo helpen bij het sensibiliseren van 'autochtone' burgers over deze problemati ek.

“Een eetf esti jn organiseren heeft

het meest succes. Er zijn alti jd leden die

graag mee koken of organiseren.” (Selim

uit Genk)

"Ik wist niet dat je appeltjes zomaar in

het wild kan plukken!" (Kimeta, van overal en

van ’t stad)

"Toen ik van Afghani-stan naar Europa

vluchtt e, heb ik weken lang mijn eten in

de bossen bij elkaar gezocht. Ik weet wat

er te vinden is in de natuur! "

(Karog)

Hoe pakken we dat aan?• Organiseer een zoektocht in een natuurgebied, met eetbare natuur

als uitgangspunt. Het is een leuke manier om mensen met open ogen door de natuur te laten wandelen. Deze activiteit is een prima start om te praten over biodiversiteit, ecologie, voedselketens, duurzame voe-ding en zo meer.

• Werk tijdens de zoektocht liever met foto’s dan met verbale kennis over planten. Zo vormt taal geen barrière.

• Maak van de activiteit geen plundertocht. Geef door dat sommige planten beschermd zijn en dat veel van deze planten een belangrijke voedselbron zijn voor dieren. Durf jouw principes omtrent natuur- bescherming te verdedigen!

• Kaart met zeer concrete voorbeelden de wereldwijde problematiek rond duurzaamheid aan. Geef de deelnemers de kans hun bijdrage te leveren met kennis en ervaringen.

• Het onderweg aanbieden van proevertjes die refereren naar het onder-werp van de wandeling, zorgt voor afwisseling, gezelligheid en interes-sante gespreksstof.

Dat kan verrassende resultaten opleveren. Zo leerden we tijdens een wande-ling in de boomgaard dat de wal-noot voor Afghanen en Syriërs een heel bekende vrucht is, en dat ze er erg creatief mee omsprin-gen in de keuken. Wat dacht je van gestoofde aubergines met walnoten? Niet alleen lekker, maar als lokale bron van eiwitten ook nog eens heel gezond en duurzaam.

46

47

Voor Mus & Mix …Voor vijftien jonge nieuw-komers or-ganiseerden we een zoek-tocht door de Hobokense Pol-der. We trokken het natuurgebied in met foto’s van bramen en hazel-noten, vlierbessen en appeltjes. Vonden we een plant van op de foto’s, dan werd er geproefd en wat uitleg gegeven. Er werd genoten en volop gediscussieerd. Over bijen, honing en bevruchting en over het belang van natuurbescherming.

De activiteit ‘De wereld op je bord’ van Natuurpunt Educatie brengt verha-len over rijst, amazonenoten en koffie. Die leveren boeiende gesprekken en discussies op over sociaal-economische en ecologische onduurzaamheid. Deze activiteit werd met succes georganiseerd voor ECM. Zij getuigden over het leven van de rijstboeren, over overleven tijdens de steeds terugkerende droogteperiodes in Oost-Afrika, over de met water gezegende Ethiopische hooglanden. In de activiteiten worden persoonlijke ervaringen in een ruimer kader geplaatst van biodiversiteit en duurzame ontwikkeling.

3 Natuur is herinnering

Wanneer etnisch-culturele min-derheden in contact komen met de natuur hier, roept dat vaak herin-neringen op aan hun leven in het land van herkomst.

Voor Mus & Mix …Aandacht voor dialoog en het uitwisselen van verhalen zijn een basisprincipe bij alle activiteiten van Mus & Mix.

“Zo mooi, zo groen! Het is hier bijna zoals in Afrika! Het zou alleen wat warmer mogen zijn.” (Ramatoulaye, mist de weidse vlakten van Guinée)

“Ik kan goed met dieren overweg. In Tibet was ik herder. Ik had er paarden en yaks.” (Aphel, zonder kudde)

“Als kind woonde ik in Tunesië vlakbij de zee. Soms ging ik urenlang op zwerftocht in de duinen. Een speciale vogel of een wild dier? Ik had het altijd als eerste gezien!” (Razak, met heimwee naar de duinen)

Gezondheid uit de natuur

48

Grijp elke gelegenheid aan om mensen hun eigen ervaringen te laten ver-tellen. Dat verrijkt de kennis van de hele groep en verhoogt de betrokken-heid. Niet alle migranten hebben herinneringen aan de natuur in hun land van herkomst. Velen van hen leefden in grote steden en zijn net zoals vele stedelingen hier de band met de natuur al en-kele generaties kwijt. De derde generatie heeft vaak nauwelijks nog een band met het land van herkomst.

4Gezond-heid uit

de natuur

Kruiden en voedsel met een geneeskrachtige werking kunnen in Oost-Europa en rond de Middellandse Zee van oudsher rekenen op veel belangstelling. Migranten uit die gebie-den dragen daarom vaak nog een stukje van die traditie mee. Hier leven ze anders en kun-nen ze niet altijd de vertrouwde kruiden vin-den. Zo verliezen ze gaandeweg die bagage. Maar als ze kennis maken met kruiden van hier en ontdekken hoe die heten, waar ze te halen of hoe ze te kweken, dan groeit opnieuw de belangstelling. Hun interesse is alvast groot!

“In ons dorp kwam vroeger iedereen samen om de lindebloesems te plukken. We maakten er thee van, tegen buikkrampen en maagpijn.“ (Florinela, met roots in Roemenië)

Voor iets moeilijkere thema’s, zoals seizoensgroenten, biologische groenten of een vegetarische levensstijl bestaat voldoende openheid

bij veel etnisch-culturele minderheden. In de hindoe-cutuur bijvoorbeeld staat

vegetarisme hoog aangeschreven.

“Ik kan heel duidelijk het verschil proeven tussen biologische en niet-biologische worteltjes. Biologische groenten zijn misschien wel duurder, maar ook

veel lekkerder en gezonder.”(Sun, fijnproever en nieuwkomer uit

Tibet)

49

50

Op verschillende plaatsen hielden we workshops rond kruiden. We legden steeds het verband met gezondheid en biodiversiteit. Waar mogelijk lieten we de deelnemers kruiden planten, zaaien of stekken. Zo kwamen er krui-denplantjes op stadsbalkonnetjes en in geveltuintjes terecht. Wat de be-trokkenheid van het gezin verhoogt én het insectenleven in de stad een handje helpt.

Voor Mus & Mix …

Bij Vormingplus in Oostende organiseerden we in het kader van de cursussen Nederlands van Cul-tuurkruispunt, workshops rond seizoensgroenten,

biologische voeding en vegetarisme.

De samenstelling van deze groep was even evident als origineel. We ont-moetten er Cultuurkruispunters die hun Vlaams of zelfs Oostends wilden opkrikken, zowel Tibetanen als Walen, en een Nederlandse dame die als ‘nieuwkomer’ de Oostendenaars wilde leren begrijpen. Er werd ingekocht, gekookt, geproefd en vergeleken, gepraat en gedebatteerd. “Kan je met een beperkt budget biologisch koken?” “Is een vegetarische maaltijd even lek-ker als een maaltijd met vlees?” “Zijn seizoensgroenten echt gezonder dan andere?”Via experimenten zochten we met de hele groep naar antwoorden op deze vragen. Ondertussen leerden de deelnemers heel wat nieuwe woorden en kregen ze meer inzicht in de link tussen voeding en duurzaamheid.

51

Voor Mus & Mix ...Een leuk buitenbeentje: de kruidenbar. Die hebben we geregeld gebruikt als aandachtstrekker op multiculturele evenementen en activiteiten. Het idee is simpel en het werkt! We laten passanten of deelnemers proeven van verschillende kruidenthee’s. Tijdens een babbeltje bij de (biologische) thee geven we hen tips mee over kruiden, gezondheid, biodiversiteit en duurzaamheid. Altijd een schot in de roos!

51515151515151515151515151

525252525252525252525252525252

The Rain

Now we are guests in the green land of God.The sky’s hands are open

And give us as gift the rain of diamondI am happy

I have a nice feelingI walk, I dance and sing in the rain

Soheila, Afghanistan

5Duurzaam kiezen,

consumeren en recycleren

Steeds meer mensen leven met het groeiende bewustzijn dat we respectvol-ler moeten omgaan met grondstoff en en het milieu. Maar, kan je zelf wel iets veranderen? Hoe doen we dat het best? En kost mi-lieubewust consumeren niet veel meer geld? In zowat al onze workshops en ac-ti viteiten duiken deze vragen op.

“Wij willen op een creati eve manier campagne voeren tegen de milieupro-blemen en nog eens de aandacht van de mensen trekken omdat de natuur kapot dreigt te gaan. Wij willen mensen met onze kunst inspireren tot meer zorg voor de natuur.” (Iryna, kunstenares met Russische passie)

53

Duurzaam leven is een thema waarbij je erg op de balans moet lett en tussen positi ef blijven, maar wel negati eve dingen aan-kaarten.

Zorgzaam omgaan met de schepping, met de natuur, is een waarde die in vele culturen en religies leeft . Probeer op voorhand te weten welke religie de deelnemers hebben en kijk deelnemers hebben en kijk welke linken er zijn tussen welke linken er zijn tussen religie en natuurbehoud.religie en natuurbehoud.

Intercultureel ideeën Intercultureel ideeën uitwisselen over en voor uitwisselen over en voor duurzame initi ati even biedt duurzame initi ati even biedt een schat aan mogelijkheden.

54

Voor Mus & Mix …Tijdens de workshops rond recyclagekunst van de Braziiaanse Isabel Duarte, geeft Mus & Mix de cursisten info en achtergrond mee over grondstoffen en hun impact op de natuur en het milieu.

Binnen het thema duurzaamheid krijgen we regelmatig aanvra-gen voor afvalpreventie-workshops. Vooral in de steden is het sor-teren van afval een heet hangijzer dat aandacht verdient. De vrou-wen van NASCI en KAV-Intercultureel in Brussel vroegen naar het hoe en waarom van sorteren en hergebruiken.Sorteerregels zijn niet voor iedereen duidelijk en bovendien moeilijk na te leven. In een kleine woonruimte moet je inventief zijn om din-gen te sorteren en bij te houden voor het contai-nerpark. En hoe raak je zonder wagen met dat afval ter plekke? Ten- slotte, waarom al die moeite doen? Heeft dat wel zin? Een voormiddag brainstormen rond afval-preventie en duurzaam le-ven klaarde heel wat vragen op.

In de workshops rond textiel wijzen we deelnemers de weg naar betaalbaar biokatoen en naar leuke manieren om textiel te ‘consuminderen’. We geven creatieve ideeën rond het hergebruiken van afgedankt textiel tot mooie gebruiksvoorwerpen. Uiteraard wordt er ook gesproken over de milieuvernietigende gangbare katoenteelt en de onduurzame arbeidsomstandigheden in de textielsector.

Met de leden van de multiculturele vrouwenorganisatie Eén voor allen EVA uit Turnhout trokken we naar de ecologische fabriek van Ecover. Zij waren geboeid door het consequent toepassen van ecologische principes in het productieproces. Er was discussie over de prijs van de producten: wel wat duurder dan andere producten, maar zeer geconcentreerd en daarom toch voordelig. De staaltjes die ze meekregen overtuigden hen hopelijk om deze producten ook thuis te gebruiken. Tijdens de activiteit een demonstratie geven van de producten kan een extra stimulans zijn.

55

56

Recreati ef fi etsen en wandelen is in ver-schillende culturen en milieu’s niet zo populair. Beweging is gezond en het besef groeit dat een tekort aan bewe-

leiden tot gezondheidsproblemen zoals suikerziekte, overgewicht, hart- en vaat-ziekten en zo meer.Daar spelen sommige stedelijke inte-grati ediensten op in met fi etscursussen voor volwassenen. Meestal gebeurt dit vanuit het concept ‘fi etsvriendinnen’: vrouwen die al kunnen fi etsen (vooral ‘au-tochtoon’) vormen een duo met vrouwen die nog moeten leren fi etsen (meestal, maar niet exclusief ‘allochtoon’). Zo leren vrouwen elkaar kennen, wordt gewerkt aan gezondheid en ontdekken ze de fi ets als handig en duurzaam vervoermiddel.Als NME-organisati e kan je mooi inha-ken op deze acti viteiten. Organiseer in samenwerking met de integrati edienst bijvoorbeeld een natuurfi etstocht ti jdens het slotevenement van hun cursus.

“Mijn man en kinderen kunnen al fi etsen. Nu kan ik eindelijk met hen mee. We zullen er zeker vaak op uit trekken om de omgeving te verkennen. Ook om naar mijn werk te gaan is het erg prakti sch.”(Lucy, Brugse met jeugdherinneringen aan het verre Angola)

6 Natuur en duurzaam

mobiel zijn ging (vooral bij ouderen en vrouwen) kan

57

Beperk de fi ets- of wandelafstand. Enkele kilometers fi etsen is voor een beginner al een serieuze inspanning. Grijp hier je kans om met de deel-nemers stadsnatuur te exploreren. Je zal versteld staan van wat er op dat vlak te ontdekken valt!Werk steeds samen met de vrijwilligers die de fi etslessen begeleiden. Ze hebben ervaring met beginnende fi etsers en kennen de mogelijkheden van hun cursisten.

tip.

Voor Mus & Mix ... We begeleidden de slotactiviteiten van twee fietscursussen in Brugge. Aan-vankelijk hadden we een tocht gepland naar De Warandeduinen, een natuurgebied net buiten de stad. Maar zes kilome-ter heen en terug fietsen is voor beginners te hoog gegrepen. De tweede keus – een fietstocht langs de Brugse Vesten – bleek een prima alternatief. Haalbaar qua afstand en een droomlocatie om stadsnatuur te verkennen.

58

Sprookjes, verhalen en spreekwoorden namen ooit een centrale plaats in in het dagelijkse leven van zowat elke cultuur. En vaak had de natuur – onder de vorm van sprekende dieren en magische planten – een belangrijke rol in deze (orale) traditi e. Door modernisering, verstedelijking, opkomst van televisie enz. heeft de verteltraditi e overal ter wereld sterk aan belang in-geboet. Maar als je goed zoekt, vind je ook in België nog mensen, al dan niet met een andere etnische achtergrond, die met deze traditi es vertrouwd zijn. Een ideale manier om je publiek kennis te laten maken met het wereld-beeld en de natuurvisie van andere culturen.

Wil je graag werken met literatuur of andere kunstvormen ti jdens een NME-acti viteit? Bedenk dat het niet makkelijk is om arti esten uit andere culturen te vinden die de natuur als centraal thema kiezen voor hun werk. Velen van hen vinden de politi eke situati e in hun land van herkomst, de problemati ek van de vluchteling en de integrati e in België begrijpelijker-wijze een veel belangrijkere inspirati ebron. Zoek je verhalenvertellers, dan vormt de taal soms een extra barrière. De weinige professionele arti esten die op dit terrein acti ef zijn, zijn meestal net iets te duur voor een doorsnee NME-acti viteit. Gelukkig vind je ook zeer getalenteerde semi-professionele performers, die ook voor een lagere prijs willen werken.

Wil je graag werken met literatuur of andere kunstvormen ti jdens een

tip.

Sprookjes, verhalen en spreekwoorden namen ooit een centrale plaats in in

7 Spreekwoorden, verhalen en

andere kunstvormen

59

Voor Mus & Mix…We hielden een vertelnamiddag met Griotshitenge (Congolese Bruggeling) en Leila Boukhélif (Tunesisch-Frans, Antwerpse vrouw van de wereld). Twee rasechte vertellers en performers, die het publiek met heel andere ogen naar de natuur en de schepping laten kijken. Aan de activiteit namen kinderen en jongeren (Jeugdbond voor Natuur en Milieu) en volwassenen (aan de zijlijn) deel. Als taal gebruikte Griotshitenge Nederlands, Frans en uitdrukkingen in Congolese talen.

Voor het multiculturele Kultour11 (festival in Sint-Niklaas) zetten we de tentoonstelling ‘Ooievaars zonder papieren‘ op. De ooievaar migreert wereldwijd en spreekt in alle culturen tot de verbeelding als geluksbrenger en drager van leven. We gingen grasduinen in de Spaanse en Noord-Afrikaanse literatuur en vonden een schat aan verhalen waarin de ooie-vaar optreedt als reïncar-natie van een marabout, als belichaming van dode zielen of gewoon als een listig kereltje.

Ondanks al deze moeilijkheden is het het proberen waard: met eenkunstenaar haal je op een happening gegarandeerd een publiekstrekker voor jong en oud binnen.

606060606060606060606060606060

Wat is een marabout?Marabouts zijn geestelijke geleerden in Noordwest-Afrika. Je gaat naar een marabout als je een probleem hebt, advies wil, ziek bent of wan-neer je denkt dat iemand jou ziek wil maken. Marabouts bezitt en name-lijk magische krachten, religieuze kennis over de islam én kennis over 'maraboutage' (traditi onele magische prakti jken zoals waarzeggen of het maken van amulett en). Hij weet welke plant goed is voor welke kwaal. Hij zegent huizen en maakt juju's (talismannen) die je beschermen tegen het kwade. Sommige kinderen lopen met wel 10 of 15 juju's om. Marabouts worden betaald met een off er: een kip of een banaan.

61

Birds

Now floating in circles,In light garlandsBirds of my heart

The countries,Cranes black!

After rain comingThe streams full of fish.

Herons in rows,Of water lilies go!

Flowers white and blue flowers,Water lilies everywhereHere in Babo Sjaka

After rainfall.

Pokomo, Africa

62

We bespreken hier enkel de islam, om-dat Mus & Mix niet heeft samengewerkt

met andere religieuze verenigingen.Feit is dat in zowat alle religies en culturen

‘natuur’ een belangrijke plaats inneemt. Dit geldt zeker voor de islam. Zo is de kleur van de islam groen.

En de Koran bevat ett elijke passages over de natuur. De pro-feet Mohammed zegt in zijn overleveringen: “Elke keer wanneer een mens of een dier eet van een gewas geplant door een moslim, wordt dat be-schouwd als liefdadigheid.”In de islamiti sche decorati eve kunst nemen gesti leerde natuurmoti even een symbolische plaats in. In de moskee van Beringen vonden we tulpen-moti even als het symbool voor de ondeelbare eenheid die Allah is.

Tulpen zijn overigens - net als vele andere bolgewassen - thuis in de graslanden van Turkije en het Nabije Oosten. In Turkije werden ze al in 15de eeuw gekweekt in de paleistuinen van Istanboel. De wereldberoemde ‘tulpen uit Amsterdam’ zijn dus eigenlijk ‘tulpen uit Istanboel’.

Een voorbeeld van samenwerking ... in NederlandIn Nederland staken de de organisati es TEMA Nederland (af-splitsing van de Turkse milieuorganisati e TEMA), het Insti tuut voor Natuurbehoud (IVN - de grootste Nederlandse natuurbehoudsbe-weging) en ISN Diyanet (de Nederlandse vertegenwoordiger van het Turkse Diyanet, dat islamiti sche aangelegenheden regelt) de hoofden bijeen voor het project ‘Tussen deur en dampkring staat een groene moskee’.

8 Natuur en Islam

63

Binnen dit project werden vijf concrete vormen van ‘onduurzaam gedrag’ van Turkse Nederlanders onder de loep genomen. Voor elke vorm werd naar het waarom gezocht. Hiervoor werden de vol-elke vorm werd naar het waarom gezocht. Hiervoor werden de vol-gende vragen gesteld:

• Op welke (geloofs)overtuiging is dit gedrag gebaseerd? • Hoe kan dit gedrag veranderd worden, met respect voor de

religieuze principes? • Hoe kan, aan de hand van verzen uit de Koran, worden

aangetoond dat duurzaam handelen een belangrijk uitgangs-punt is binnen de islam.

Bijvoorbeeld: omgaan met etensresten.Volgens het islamiti sche geloof is het zondig om eten weg te gooien. Daarom kiezen Turken in Nederland er vaak voor om etensresten aan de vogels te voeren. Geen ideale oplossing, maar beter dan het in de vuilnisbak te gooien, zo redeneren ze. Nederlandse vogel-beschermers zijn het daar niet mee eens. Veel watervogels worden ziek door teveel etensresten.Het project ‘Tussen deur en dampkring staat een groene moskee’ wil deze confl icterende standpunten verzoenen en zowel aan isla-miti sche principes tegemoetkomen als aan de principes van natuur-behoud en duurzaam handelen.

1. We zijn het er over eens dat weggooien van eten onduurzaam is.

2. We gaan op zoek naar manieren om etensresten te vermij-den. Dit kan door spaarzaam in te kopen en resten zo veel mogelijk te verwerken in de keuken.

3. Wat echt niet meer bruikbaar is, kunnen we beter compos-teren. Op die manier heeft het toch zijn nut en vormt het geen bedreiging voor de natuur.

64

Voor Mus & Mix ...In Beringen organiseerden we voor een multicultureel publiek een ont-moetingsdag op de oude mijnterrils. Op deze terreinen werd in 1994 de moetingsdag op de oude mijnterrils. Op deze terreinen werd in 1994 de mooie Turkse Fatih-moskee gebouwd. (Deze moskee in Ottomaanse stijl is uniek in West-Europa.) De imam van deze moskee gaf een rondleiding met uitleg over de islam, over de architectuur van de moskee, over islamitische tradities en over de aanwezigheid van natuurelementen in de islamitische decoratieve kunst. Daarna ging een mengelmoes van 'Vlaamse', Turkse en Marokkaanse deelnemers met de natuurgidsen van Natuurpunt Educatie op stap om de bijzondere natuur te ontdekken die zich op de oude mijn-terreinen ontwikkelt.

Voor Mus & Mix ...Dar es Salaam – een organisatie voor interculturele dialoog met moslims in Antwerpen – hield in het voorjaar van 2011 vier dialoogavonden rond intercultura-liteit. Zij koos de volgende thema’s: opvoeding, jongeren, vergrijzing en diversiteit.Mus & Mix wou graag deel-nemen aan de laatste de-batavond of een plaatsje verwerven op de infobeurs achteraf. De organisato-ren besloten echter dat ren besloten echter dat het project onvoldoende het project onvoldoende paste in hun concept. paste in hun concept.

65

Voor Mus & Mix ...Tijdens de maand van de ramadan, maakten we kennis met de Gentse vereniging Posküder, een culturele vereniging van Turkse Gentenaren vereniging Posküder, een culturele vereniging van Turkse Gentenaren geëmigreerd uit Posof. (Posof is een kleine gemeente in het Noordoosten van Turkije.) Elk jaar organiseert Posküder enkele avonden na elkaar een gezamenlijke iftar. In een grote tent bereidt een goed georganiseerde groep vrijwilligers een heerlijke iftarmaaltijd voor enkele honderden mensen. Ie-dereen is welkom. Ook de Gentenaars in de wijk (al zijn die slechts met mondjesmaat aanwezig).

We hadden afgesproken om met onze Mus & Mix-kruidentheebar present te zijn. Het werd een overrompeling. Het publiek bleek onze biologische thee’s met smaak te proeven, vooral de brandnetelthee was erg in trek. En de bijbehorende infokaarten rond kruiden en biodiversiteit waren voort-durend aanleiding om wederzijdse kruidenweetjes uit te wisselen.

Ift ar is de maalti jd die moslims ti jdens de vastenmaand na zonson-dergang nutti gen. Doorgaans wordt deze maalti jd in familieverband of met de kennissenkring genutti gd. De laatste jaren organiseren steeds meer moskeeën en organisati es collecti eve ift armaalti jden waarbij ook niet-moslims uitgenodigd worden. Meestal wordt er (voor de maalti jd) ook een cultureel programma gebracht.

66

tip.1. Ben je geïnteresseerd in natuurbeelden van andere religies? Het boek

Spiegel van de natuur – Het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspec-ti ef van Matt hijs G.C. Schouten biedt boeiende lectuur!

2. Ook met religieuze gemeenschappen lukt samenwerken het best wanneer een sleutelfi guur uit de gemeenschap mee de kar trekt. Het Nederlandse voorbeeld hogerop toont dit duidelijk aan: de Neder-lands-Turkse Serdar Köker van organisati e TEMA-NL is de centrale fi guur en fungeert als go-between tussen natuurorganisati e IVN en moskeevereniging ISN Diyanet.

3. Gevoeligheden liggen soms daar waar je ze niet verwacht. Bij een moskeebezoek dachten wij dat het gênant zou zijn om toe te kijken bij het middaggebed. Iets waar de gelovigen zelf geen enkel pro-bleem mee hadden. De affi che die we aanvankelijk voor dit bezoek ontwierpen, kon de imam echter niet aanvaarden. Het beeld van de mijnterril met op de voorgrond een roestende treinwagon en op de achtergrond de moskee in al haar glans en glorie, zagen wij als sym-bool voor ‘oud en nieuw‘. Het mijnverleden (cultuurhistorisch erf-goed) vergaat, een nieuw stuk culturele geschiedenis bloeit op. De imam zag het oude mijnwagentje als ‘afval’ en vond dat daardoor de moskee aan afval werd gekoppeld. Hij vroeg ons de foto aan te pas-sen of de affi che niet te gebruiken.

67

Vele feesten en traditi es hebben hun oorsprong in natuurgebeurtenissen. Denk maar eens aan ons kerstf eest, dat samenvalt met de winterwende (moment waarop de langste nacht achter de rug is en de dagen terug langer worden) en in noordelijk Europa al duizenden jaren wordt gevierd als feest van het licht. Ook de lente is vaak een aanleiding tot feesten. Vooral in het Nabije Oosten worden allerhande soorten lentefeesten gevierd. Vaak zijn het re-ligieoverschrijdende volksfeesten met een rijke symboliek. Dergelijke feesten zijn zonder twijfel een vrolijke en tegelijk verbindende gelegenheid om rond natuur intercultureel samen te werken.

9Natuur in fees-ten en

traditi es

Voor Mus & Mix ...Met de mensen van het Koerdisch

Bureau organiseren we een lente-wandeling. Deze wandeling

sluit aan bij Nowrūz, een len-tefeest dat gevierd wordt in vele landen in het Nabije Oosten. Tijdens de wande-

nen kennismaken met de prachtige symboliek. Voor prachtige symboliek. Voor de Nowrūz-vierders wordt de Nowrūz-vierders wordt

de ontdekkingstocht in het de ontdekkingstocht in het Vlaamse lentelandschap een Vlaamse lentelandschap een

extra aanvulling op hun tradi-extra aanvulling op hun tradi-tie.

ling zullen Vlamingen kun-

68

To do or not to do

Welke educati eve en pedagogische principes moet je respecteren als je vorming geeft aan etnisch-culturele minderheden?Precies dezelfde principes als voor om het even welke groep!Werk zo aanschouwelijk mogelijk, hou rekening met achtergrondkennis, breng afwisseling in werkvormen en leermethodes en vergeet zeker niet om geregeld te polsen of de groep ‘mee’ is. Toch kunnen educati eve acti vi-teiten voor etnisch-culturele minderheden soms wel een iets andere aan-pak vragen. We zett en enkele voorbeelden op een rijtje.

Persoonlijk contactIn heel wat culturen wereldwijd wordt veel belang gehecht aan een uitge-breide ‘kennismaking’ of ‘ontmoeti ng’. Voorbeelden hiervan vind je o.a. in afgelegen dorpjes in Afrika, waar het heel gewoon is om bij elke ontmoe-ti ng een begroeti ngsritueel van meerdere minuten te houden waarbij beide parti jen vragen hoe het met de andere gaat.Mensen uit diverse culturen hebben het daardoor soms moeilijk met een anonieme lesgever. Neem dus voldoende ti jd om kennis te maken. Vertel wie je bent en wat je komt doen. Vertel ook waarom het onderwerp je na aan het hart ligt. Vraag ook aan de deelnemers om zich voor te stellen. In-formeer naar hun familie, hun interesses, hun liefde voor de natuur. Eens zo’n vertrouwelijke band is gecreëerd, voelt iedereen zich beter op z’n ge-mak en zal de acti viteit vlott er verlopen. Je zal ook merken dat het vertrou-wen er makkelijker komt tussen mensen van hetzelfde geslacht. Aanvaard dit, zonder daarom expliciet ‘mannen- of vrouwengroepen’ te creëren, hoe-wel de opdeling in groepen soms aangewezen is.

69

Taal als brug en barrièreIk hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, ik doe en ik begrijp. (Confucius)Misschien wil je activiteiten op touw zetten met mensen die een beperkte kennis van het Nederlands hebben. Niet voor de hand liggend, toch biedt dit nieuwe mogelijkheden en uitdagingen. Wanneer het moeilijk wordt om via taal te communiceren, zal je automa-tisch op zoek gaan naar andere communicatie- of leermiddelen. Kijken, luis-teren, proeven, ruiken en doen … krijgen dan vanzelf een belangrijke plaats in het leerproces.

Er bestaat een onlosmakelijk verband tussen de woordenschat die iemand verwerft in een nieuwe taal en de gevoeligheden die hij zal ontwikkelen in zijn nieuwe omgeving, en vice versa. Als je iemand de Nederlandse be-namingen van onze tuinvogels leert, is er ook een grote kans dat hij aan-dacht krijgt voor de merel, de lijster of de koolmees in zijn achtertuin of in het park. En zo verwerven onze vogelsoorten een plaats in zijn nieuwe, Vlaamse culturele universum.

Voor Mus & Mix …Tijdens een excursie kreeg elke deelnemer een pakket met foto’s van ver-schillende planten. Hoewel ze de naam van de planten niet kenden, konden ze zo toch zoeken naar vlier, braam, rozenbottel of hazelnoot. Zodra de ge-zochte plant gevonden was, werd er geroken en geproefd en kreeg de plant een naam. Iedereen in de groep weet nu vast en zeker wat een vlier is!

Met bewoners van het Rode Kruis Opvangcentrum bezochten we de boom-gaard van het Panneweel in Meerdonk. Door de taalbarrière wisten we dat het geen zin had om uitgebreid over de boomgaard, het fruit of de biodiversiteit ervan te vertellen. Daarom kozen we voor ‘doen’. We gingen samen fruit oogsten. Waarna de ene groep aan de slag ging om confituur

70

te maken en de andere groep compost hielp strooien onder de bomen. Zo kwam er, ondanks het taalverschil, toch een ‘gesprek’ op gang over ap-pelen en peren, het nut van compost, schapen, vrijwilligerswerk, enz.

Niet fanati ek met Nederlands Geef mensen die onze taal leren, de kans om te oefenen. Gebruik daarom ti jdens acti viteiten zo veel en zo vaak mogelijk Nederlands. Dat betekent niet dat het gebruik van Frans, Engels, Spaans of Duits verkeerd is. Commu-niceren en leren is het einddoel. Lukt dat in het Nederlands echt niet, dan is het heel normaal om naar een andere taal te grijpen.

Spelen of leren?Sommige deelnemers vinden een spelende leersti jl bevreemdend. Wie bij-voorbeeld gewend is aan een meer autoritaire leersti jl, kan zich moeilijk vinden in leervormen als debatt en, discussies en spelletjes. Mensen die zo zijn opgegroeid, vragen vaak naar duidelijk afgebakende, niet te betwisten feitenkennis. Ze zijn gewend de lesgever als een niet in twijfel te trekken autoriteit te zien.

7070707070707070707070707070

71

Voor Mus & Mix …Na een workshop over wintergroenten, waarin we een spel hadden ge-speeld om wintergroenten te leren kennen en gediscussieerd hadden over de smaak van schorseneren, rode kool en pastinaak, bleef Mehdi duidelijk op zijn honger zitten. Of we dat nu eens allemaal op papier konden zetten voor hem, vroeg hij. En hij had gelijk. Als hij echt de Nederlandse namen van al die groenten wilde kennen, zou hij moeten ‘blokken’. De week daar-op kregen Mehdi en de andere deelnemers een minicursus met foto’s en benamingen van de groenten, hun belang voor de gezondheid en de ver-schillende manieren om ze te bereiden. Hij was merkbaar tevreden.

Ook competi ti egerichte spelletjes vallen niet alti jd in de smaak. Sommige deelnemers vinden ‘gezellig samen’ belangrijker dan ‘om het eerst’. Andere mensen zijn voor competi ti e ook te kwetsbaar of te weinig zelfverzekerd.

Voor Mus & Mix …Tijdens een fotozoektocht in de Hobokense Polder lieten we het plan om twee groepen tegen el-kaar te laten concurreren al snel varen. Samen wandelen, babbelen en proe-ven bleek veel leuker en geschikter voor deze deelnemers.

72

Wel concrete ti ps, geen schuldgevoelensLuisteren naar ‘preken over het milieu’ vindt niemand fi jn. Maar hoe breng je je boodschap zonder te betutt elen? Die strategie is voor iedereen de-zelfde.

• Durf feiten te noemen: zo erg is de situati e, dit zijn de cijfers, dit zijn de beelden. Wanneer je dat doet, zal je merken dat veel mensen een gebrekkige of fouti eve kennis over milieuproblemen hebben. Maak zware thema’s verteerbaar door er interacti ef, ludiek en creati ef mee aan de slag te gaan. Durf je eigen mening te geven en vooral te zeggen wat jouw keuzes • zijn. “Ik rijd zo vaak mogelijk met de fi ets omdat autorijden het milieu belast.”

• Laat ruimte voor discussie en toon mensen welke keuzes ze kunnen maken, welke verantwoordelijkheden ze zelf op zich kunnen nemen binnen hun (fi nanciële) mogelijkheden. Praat hen geen schuldge-voelens aan over problemen waar ze zelf weinig of geen invloed op kunnen uitoefenen. Als je als gezin midden in de grootstad op een tweekamerfl at moet rondkomen met een beperkt budget, kan je er wel voor kiezen om minder overbodige spullen te kopen, maar is het heel wat moeilijker om je GFT-afval thuis te composteren. Water uit de kraan is zo ook een opti e en goedkoper dan water uit plasti c of glazen fl essen.Kies voor positi eve acti e in plaats van theoreti sche benadering.• Bijvoorbeeld: bereid samen met de deelnemers een lekkere en goed-kope vegetarische maalti jd en bespreek ondertussen op een concrete manier de kwesti es rond wereldwijde voedselproducti e, uitputti ng door intensieve landbouw, de gevolgen van een te grote veestapel, de voordelen van minder vlees eten …

7373737373737373737373737373

Op de foto!De meeste mensen die deelnemen aan onze acti viteiten, zijn er erg op ge-brand om op de foto te staan. Foto’s nemen kan in het begin van de acti viteit zelfs het ijs breken. En als we later die foto’s aan de deelnemers bezorgen, zorgt dat voor een blijvende herinnering en een extra band. Om zeker geen risico’s te lopen, vraag je best eerst even de toestemming aan je fotomodel. Maar de kans dat je een ‘nee’ krijgt, is klein. Het publiceren van foto’s ligt gevoeliger. Vraag hiervoor zeker toestemming aan de persoon zelf en/of de organisati e waarmee je samenwerkt. Doe dat zeker wanneer je mensen met hun naam wil vernoemen.

Snuisteren in het Mus & Mix-aanbodMus & Mix heeft de voorbije twee werkjaren een ruim aanbod aan acti -viteiten uitgewerkt én getest. Hieronder vind je een overzicht. Onder het ti teltje 'Materiaal' vind je telkens de educati eve middelen die we hebben ontwikkeld of gebruikt. Je kan die via mail opvragen bij Natuurpunt Educati e (educati e@natuurpunt.be). Vrij gebruiken als inspirati e mag, mits vermel-ding van de bron. En omdat we niet alles zelf hebben uitgevonden, vind je bij ‘Interessant’ waar we de mosterd hebben gehaald.

Spring creati ef om met het materiaal! Gebruik het, kneed het, puzzel stukjes in elkaar tot je iets hebt dat volledig past bij jouw opzet, de groep en de invalshoek. Soms zal je ons materiaal enkel als aanzet kunnen gebruiken, omdat de acti viteit té plaats- of contextgebonden is.

tip.

NATUURVERHALEN‘Allochtone’ vertellers brengen verhalen over de natuur in hun cultuur. Hier-op kunnen acti viteiten aansluiten die verband houden met de themati ek van de vertellingen. Wij werkten samen met Mulume Shitenge en Leila Boukhélif, die verhalen vertellen en uitbeelden over bijen, wilde dieren en de wondere groeikracht van planten.

74

NATUURBELEVINGLekker wandelen, lekker fi etsenWe trekken met een groep naar een natuurgebied dat makkelijk te bereiken is vanuit de stad. We doen er een fotozoektocht rond ‘eetbare natuur’: bes-sen, vruchten, honingklaver … Bij elke foto hoort een verhaal en een proef-moment. We gebruikten deze werkvorm voor wandelingen in de Hobokense Polder nabij Antwerpen en de Warandeduinen in Bredene en voor een fi ets-tocht langs de Brugse Vesten in het kader van fi etscursussen georganiseerd door de integrati edienst van Brugge.

MateriaalLekker wandelen Hobokense polder – draaiboek en fotomateriaal.Lekker wandelen in de duinen – draaiboek en fotomateriaal.Fietstocht Brugse Vesten – draaiboek.

InteressantBIM voor groentjes – kaart met overzicht van de groengebieden in Brussel en hoe je er met het openbaar vervoer geraakt. Te bestellen bij Leefmilieu Brussel: ( 02 775 75 75.Brussel, groene stad, stad vol natuur – boek over de stedelijke biodiversiteit in Brussel. Boordevol informati e over de groengebieden en het beleid rond het bevorderen van biodiversiteit. Met mooie foto’s en een overzichtskaart.

Materiaal Tussen pot en plant –draaiboek met practi sche info: hoe kan je via verhaal én acti viteit mensen prikkelen om ‘simpele wonderen’ in de natuur intenser te beleven.

Interessantwww.griotshitenge.be – website van Mulume Shitenge.www.zebrart.be – platf orm voor gevluchte kunstenaars. www.beleven.org – over sprookjes, feesten, sagen en legenden van ver en van dichtbij; met handige zoekfuncti es.

75

Zomerschool op natuurbelevingMet Kortrijkse vijf- en zes-jarige kinderen van nieuwkomers die Nederlands leren, trokken we naar de Venning en de Vlindertuin. Deze boeiende groene plekken liggen vlakbij het centrum en zijn makkelijk te bereiken. De kinderen gingen er op safari naar hun favoriete kruidenbloemetjes en blaadjes. Nadat ze hun buit hadden benoemd, geroken en geproefd, mochten ze ermee op de foto. Een zintuiglijke uitstap met groene herinneringen.

MateriaalZomerschool Natuurtaal – draaiboek met info.

Interessantwww.natuurenbosspel.be – levert inspirati e en ideeën voor natuur-spelen en natuurbeleving en info over boswachters, speelzones, work-shops,verzekeringen, publicati es, websites en meer.

www.jeugdwerknet.be " Spelen " Spel " bee-ware-bijenspel-voor-echte-fans.

www.groenehalte.be – wijst de weg naar wandelroutes die lopen tussen twee trein-, tram- of bushaltes. Met wandelingen in en rond de steden Brus-sel, Leuven, Mechelen, Genk en Hasselt. Websites van gemeenten – geven meestal een overzicht van parken, natuurgebieden en ander groen in en rond de gemeente. Soms kost het wat moeite om info te vinden, want elke stad catalogiseert ‘natuur’ anders. Bijvoorbeeld:

www.gent.be• " rubriek Leven " Leefomgeving " Natuur en recreati e.www.antwerpen.be• " rubriek Leven " Natuur en dieren.www.leuven.be• " Leven " Huisvuil en milieu.www.kortrijk.be• " Leefomgeving " Groen.www.oostende.be• " Leven en welzijn " Milieu en groen.

76

77

Boeboekspad – Natuur- en Milieucentrum (NMC) De Bourgoyen in Gent leent gezinsrugzakjes Boeboekspad uit, met 14 opdrachtjes en materiaal. Reserveren: ( 09 216 44 78.Buiten Benen – handboek voor natuurvriendelijk spelen: met weetjes, kook-ti ps en doe-ideeën voor natuurbeleving. Bestellen via www.inverde.be.

Op safari in het stadspark (Josephat)Met vrouwen van KAV-Intercultureel en NASCI en hun kleuters, gingen we op wandel in stadspark Josephat in Brussel. Voor een ontdekkingstocht in dit park werd samen gekozen: niet te ver van huis, plaats om te ravott en en een speeltuintje. Onderweg werd de fl ora en fauna van het park uit de doeken gedaan en het belang van biodiversiteit uitgelegd. Waarbij ook ver-halen vol heimwee over verre natuur opdoken. De safari werd met een pick-nick bezegeld.

MateriaalOp safari in Josephat-park – boekje voor de deelnemers (ook in het Frans).

Interessantwww.natuurgidsenbrussel.be – info over de natuur in de hoofdstad, natuur-gidsen voor Brusselse parken of natuurgebieden, acti viteiten, Brusselse natuurorganisati es. Hier kan je ook terecht voor ‘Op reis naar Ginderbuiten’ met spelfi ches en een rugzak vol inspirati e voor natuurrijk spel. BIM voor groentjes – kaart met overzicht van de groengebieden in Brussel en hoe je er met het openbaar vervoer geraakt. Te bestellen bij Leefmilieu Brussel: ( 02 775 75 75.www.greenbelgium.org – GREEN ontwikkelt divers educati ef materiaal dat je in Brussel kunt uitlenen.

77

STADS- EN TUINVOGELSWe leren stads- en tuinvogels kennen. We maken via foto’s kennis met soorten en hun leefgewoonten. Afh ankelijk van het seizoen gaat het dan over het voederen (via Vogels voeren en beloeren van Natuurpunt) of over het zelf maken en hangen van nestkastjes. Daarna spott en we met verrekij-kers vogels in een park

MateriaalVogels voeren en beloeren – presentati e.Vogels voeren en beloeren – brochure (zie hieronder).

InteressantVogels voeren en beloeren – jaarlijkse acti e van Natuurpunt (zie www.natuurpunt.be " biodiversiteit " vogels). Met alle info en een bro-chure die je kan downloaden of bestellen.winkel.natuurpunt.be – Natuur.winkel biedt een degelijk en betaalbaar as-sorti ment nestkastjes en voederbakjes.

BIODIVERSITEIT, DUURZAAMHEID EN GEZONDHEIDKruidenmagieEen acti viteit die binnen, of buiten in natuur, kruidentuin of park kan plaats-vinden. We geven info over kruiden als middeltjes voor gezondheid en schoonheid, en leggen de link met biodiversiteit. We proeven kruidenthee’s en wisselen weetjes uit. Daarna steken we de handen uit de mouwen om kruiden te zaaien. Kinderen kunnen eerst het aardewerk beschilderen.

MateriaalTussen pot en plant – draaiboek met veel extra's.Zomerse kruiden – draaiboek en prakti sche info.Kruidenmagie – presentati e.Kruidenthee? Santé! – mobiele kruidenthee-bar met infofi ches rond kruiden en biodiversiteit.

78

Interessantwww.velt.be/stadspott ers – Stadspott ers is een werkgroep van VELT die workshops en info geeft over het kweken van kruiden en groenten in pot-ten.Kruidentuinen in steden – een greep uit het aanbod:

Botanische tuin – Leopoldstraat 9/10 – 2000 Antwerpen• Kruidentuin Erasmushuis – Kapitt elstraat 31 – 1070 Brussel• Kruidentuin Stedelijk Domein Tudor – Zeeweg 147 – 8200 Brugge• Tuin Sint-Pietersabdij – Sint-Pietersplein 9 – 9000 Gent• Kruidtuin Leuven (oudste in België) – Kapucijnervoer 30 – 3000 Leu-• venStedelijke Kruidtuin Mechelen – Bruul 129 – 2800 Mechelen•

Groenten volgens de seizoenenIn deze workshops leer je niet alleen de verschillende seizoensgroenten ken-nen, je ontdekt ook dat ze goed zijn voor de gezondheid, het milieu en de portemonnee. Na een groentenbingo, kan je samen groenten kopen, er een duurzame maalti jd mee bereiden en intussen dieper ingaan op de negati eve aspecten van het transport en de kweek in serres. Als toetje is een bezoek aan een bioboerderij, een CSA-boerderij (Community Served Agriculture) of een volkstuin zeker goed verteerbaar.

MateriaalSeizoensgroenten – presentati e rond wintergroenten met groentenbingo en recepten.Winterse groe(n)ten – presentati e over het waarom van seizoensgroenten met ti ps en een introducti e over vergeten groenten.

InteressantSeizoensgroenten: een kalender met de seizoensgroenten per maand, vind je op www.velt.be " Downloads.www.leefmilieubrussel.be – voor info, publicati es, infofi ches en recepten (" Parti culieren " Mijn voeding " Kies voor verse, lokale seizoensgroenten).

79

Bio-logisch: het hoe en waarom van biologische voeding!Hier zoemen we in op de theorie en de prakti jk. Is bio echt lekkerder? We doen een proeft est. Bio is duurder, maar hoeveel? Waar vind je de goed-koopste bioproducten? Kan je de meerkost compenseren door minder vlees op het menu te zett en? Deze acti viteit kan gecombineerd worden met een kooksessie of een bezoek aan een boerderij.

Materiaal Bio-logisch – presentati e, draaiboek en invulblaadje.

Interessant www.bioforum.be – Overzicht van bioboerderijen in databank 'biobedrijven'.www.csa-netwerk.be/csa-vlaanderen – over CSA-boerderijen (plukboer-derijen) in Vlaanderen.

Vegetarische voeding: hoe en waarom?Waarom kiezen mensen voor een vegetarische of veganisti sche levenswij-ze? Wat heeft dat te maken met onze gezondheid en die van onze planeet? In deze workshops zorgen we voor voldoende aansluiti ng met de realiteit. Er wordt getoond, verteld, gewinkeld en gekookt. Mensen uit andere culturen krijgen de kans om hun vegetarische recepten voor te stellen. Ook het fi nan-ciële aspect wordt niet uit het oog verloren.

Materiaal Minder V meer veggie – presentati e rond veggie en gezondheid, milieu, Noord-Zuid, dierenleed, vistekort, duurzaam leven.Infotekeningen – omtrent vleesconsumpti e in Vlaanderen (van EVA).Minder vlees – infopresentati e van EVA.Koop en kook ze veggie! – info over waar en welke ingrediënten en pro-ducten je kunt kopen, en enkele vervang-recepten.Veggierecepten EVA – makkelijke recepten van EVA.

80

81

Oogsten en kokenWe trekken de boomgaard in, oogsten fruit en maken allerlei lekkers klaar. Een ideale aanleiding om het te hebben over het belang van bijen, biolo-gisch fruit en het nut van composteren … En natuurlijk wisselen we re-ceptjes uit en praten we over de natuur die de deelnemers in hun land van herkomst achterlieten.

MateriaalBoomgaard, bijen, compost en confi tuur – draaiboek, fotomateriaal en re-cepten.

Interessant Natuurhuis Panneweel – op dit oude boerenerf in Meerdonk beheert Natuurpunt i.s.m. Velt een hoogstamboomgaard. Je kan er ook kennismaken met de acti viteiten van de imker. De vrijwilligers die het Panneweel beheren staan heel positi ef tegenover samenwerking met andere organisati es. Info via www.panneweel.be.Boeren met klasse – hier vind je een overzicht van (bio)fruitt eeltbedrijven en boerderijen die je met groepen kan bezoeken.Zie www.vlaamsbrabant.be/economie-land-bouw/land-en-tuinbouw/hoevebezoek/boeren-met-klasse/

Interessantwww.vegetarisme.be – site van EVA (Ethisch Vegetarisch Alternati ef) uit Gent. Met heel veel info, vegetarische recepten en publicati es over vegeta-risme.www.vegetarisme.nl – de Nederlandse vegetariërssite. www.veganisme.org – leuke site over veganisme.

HERGEBRUIK, DUURZAAMHEID EN CREATIVITEITCreati ef met afvalWe focussen op creati ef omgaan met herbruikbare spullen en ma-terialen en gaan dieper in op grondstoff en en hun impact op biodi-versiteit en milieu. We introduceren ook de ecologische voetafdruk.Aan de workshops van de Brussels-Braziliaanse recyclage-kunstenares Isabel Duarte, voegden we een duurzaam intermezzo toe. Om duurzaam gebruik van papier aan te kaarten, creëerden we zelf de 'Juwelen met pa-pieren parels-workshop'. We willen de deelnemers vooral aansporen om met creati eve, herbruikbare ogen te kijken en op het internet een schat aan ideeën te exploreren.

Materiaal Juwelen met papieren parels – presentati efi ches en draaiboekje voor work-shopRecycla’Mozaïek – infofi ches over impact van en duurzaam omgaan met grondstoff enRecycla’Juweel – infofi ches rond de impact van en duurzaam omgaan met metaal en plasti c, incluis weetjes rond biodiversiteit en Braziliaanse zaden.

Interessantwww.artnati va.be – met alles wat Art'Nati va Brasil doet rond kunst, cultuur en educati e voor de etno-multi culturele gemeenschap.Recyclajaime.blogspot.com – over de realisati es van het project Recyclaj’aime van de Brussels-Braziliaanse Isabel Duarte.www.duurzameontwikkeling.be – portaalsite van de POD Duurzame Ontwik-keling, als startpunt voor info over duurzame ontwikkeling. www.voetafdruk.be – alle info over onze ecologische voetafdruk.

Verantwoord texti elWe bekijken het onduurzame karakter van de texti elproducti e. Zowel de milieu-impact van de katoenproducti e als de sociaal onaanvaardbare om-

82

standigheden in texti elfabrieken komen aan bod. Mensen die afk omsti g zijn uit India, Iran, Pakistan … kunnen hierover vaak jammergenoeg getuigen. Daarna bekijken we de keuzes die we hebben als consument: biokatoen kopen, je kledij goed behandelen en herstellen, tweedehandskledij kopen, swishen en texti el creati ef hergebruiken.

MateriaalVerantwoord texti el – Presentati e met links naar fi lmpjes, ketens met bioka-toen enzovoort.

Interessantwww.swishing.be – over het hoe, waarom en waar van deze nieuwe trend. Met een overzicht van kledij-ruilbeurzen in jouw buurt.www.bewustverbruiken.org – wil mens- en milieubewust verbruiken sti mu-leren.www.goedewaar.nl – info voor de duurzame consument.

Van vod tot trendyIn de workshop ‘Van vod tot trendy’ brengen we ideeën aan om met afge-dankte kleren en texti el, nieuwe kleren of andere leuke spullen zoals kus-sens of handtassen te maken. Hergebruik van texti el sti muleert de creati -viteit, stelt de wegwerpcultuur in vraag, spaart geld uit en helpt het milieu. De producti e van katoen en andere stoff en drukken een grote stempel op onze biodiversiteit en onze gezondheid.

MateriaalVan vod tot trendy – presentati e met info en voorbeelden van hergebruik.

Interessantwww.vzwcupcakes.be – deze vzw ontwikkelt en begeleidt workshops rond hergebruik en recyclage. Bijvoorbeeld: met afgedankte kleding kinderspeel-goed of juwelen maken.

83

Afval valt afIn deze workshop wordt de ecologische voetafdruk van ons afval aange-kaart. Met afvalpreventi e en juist sorteren besparen we grondstoff en en energie en voorkomen we vervuiling van milieu en natuur. Via een afvalquiz leren we beter sorteren en afval voorkomen.Ten slott e zoeken we oplossingen voor de afvalproblemen van deelnemers.

MateriaalAfval valt af – presentati e rond grondstoff en, afval, afvalpreventi e en sorteren. Met quiz en ti ps.

Interessantwww.ovam.be – alles over afval en afvalpreventi e in Vlaanderen.www.chrisjordan.com – indrukwekkende collages en foto’s met info over afval, massaconsumpti e en massacultuur.

Deze interacti eve tentoonstelling brengt het verhaal van de jaarlijkse mi-grati e van de ooievaar: van België tot Marokko of West-Afrika en weer terug. We volgen het opgroeien en de avonturen van de ooievaar en onderzoe-

ken de invloed die de mens daarop heeft . We ontdekken zijn sym-bolische betekenis in verschillende culturen en landen en vinden ooievaarsverhalen (zoals De fabels van Lafontaine, Marokkaanse ooievaarslegenden ...).De tentoonstelling bestaat uit panelen, interacti eve tafels en een

fi lmmontage met een mix van amateurfi lmpjes van mensen uit Europa en Afrika waaruit blijkt hoe zij de ooievaar beleven.

De tentoonstelling kan ontleend worden via Natuurpunt Educati e: educati e@natuurpunt.be.

Afval valt afIn deze workshop wordt de ecologische voetafdruk van ons afval aange-

INTERACTIEVE TENTOONSTELLING “Ooievaars zonder papieren”

grati e van de ooievaar: van België tot Marokko of West-Afrika en weer terug. We volgen het opgroeien en de avonturen van de ooievaar en onderzoe-

ken de invloed die de mens daarop heeft . We ontdekken zijn sym-bolische betekenis in verschillende culturen en landen en vinden ooievaarsverhalen (zoals De fabels van Lafontaine, Marokkaanse ooievaarslegenden ...).De tentoonstelling bestaat uit panelen, interacti eve tafels en een

fi lmmontage met een mix van amateurfi lmpjes van mensen uit Europa en Afrika waaruit blijkt hoe zij de ooievaar beleven.

De tentoonstelling kan ontleend worden via Natuurpunt Educati e: educati e@natuurpunt.be.

85

INTERACTIEVE TENTOONSTELLING “Ooievaars zonder papieren”

GesprokkeldOnze organisatie

Natuurpunt vzw – natuurbehoudsvereniging, acti ef in Vlaanderen en Brussel – www.natuurpunt.be

Natuurpunt Educati e vzw – vormingsinstelling en educati eve tak van Natuurpunt vzw – www.natuureducati e.be

Mus & Mix – project van Natuurpunt Educati e, voor (bio)diversiteit in de stad – www.musmix.be

Organisaties en diensten waarmee we samenwerktende8 – Antwerps Minderhedencentrum – www.de8.be

EVA vzw – organisati e voor Emancipati e van Allochtone vrouwen te Turnhout – www.villamescolanza.be

Internati onaal Comité – landelijke federati e van en voor migrantenorgani-sati es – www.internati onaalcomite.be KAV – organisati e voor alle vrouwen, en in het bijzonder voor vrouwen met minder kansen – www.kav.be

KAV - Intercultureel – werkt rond interculturaliteit – www.kav.be

Koerdisch Bureau voor Ontmoeti ng en Informati e – www.kurdishbureau.be

Minderhedenforum – spreekbuis en belangenverdediger van de etnisch-culturele minderheden in Vlaanderen en Brusselwww.minderhedenforum.be

86

Mo-Clean – sociale werkplaats te Sint-Niklaas – www.mo-clean.be

NASCI – dienstencentrum voor het kind vzw te Brussel – www.nascivzw.be

Poskuder vzw – culturele vereniging van Posofse Turkse Gentenaars – www.poskuder.be

Rode Kruis opvangcentrum – voor menswaardige opvang van asielzoekers in 16 gemeenten in Vlaanderen – www.rodekruis.be/NL/Acti viteiten/Asiel/

Stadsklap – een initi ati ef van Vormingplus Antwerpen in samenwerking met Onthaalbureau Inburgering Antwerpen – www.vormingplusantwerpen.be

Vormingplus – 13 Vormingplus-centra, verspreid over Vlaanderen en Brus-sel, organiseren een waaier aan acti viteiten die volwassenen persoonlij-ke, sociale en culturele competenti es bijbrengen en de deelname aan de samenleving sti muleren – www.vormingplus.be

WeL project – project voor jobstarters van Plus Uitzendkrachten – www.interimairesplus.be/nl/u-zoekt-werk/onze-kantoren.html

Zebrart – een platf orm waar gevluchte kunstenaars in contact komen met de culturele sector en met elkaar – www.zebrart.be

Interessante organisaties of sitesCVN – vormingsinstelling die o.a. een brochure ontwikkelde over educati e voor duurzame ontwikkeling voor de natuurgids – www.c-v-n.be

Demos - Kenniscentrum acti ef in het Vlaams Parti cipati edecreet. Demos zet in op het vernieuwen en verdiepen van de parti cipati e van kansengroepen aan cultuur, jeugd en sport. – www.demos.be/interculturaliteit

Mana vzw – Experti secentrum voor Islamiti sche culturen – Aanspreekpunt voor alles wat islam en moslims in Vlaanderen betreft – www.manavzw.be

TEMA Nederland – Nederlandse tak van de Turkse milieu-organisati e TEMA – www.kieskleuringroen.nl (www.temanl.org enkel in het Turks)

87

Vlaams netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen www.vlaams-netwerk-armoede.be

VLOS – Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas – www.vlos.be

www.interculturaliseren.be – Binnen het departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media werd het kennisknooppunt interculturaliseren opgericht. Het steunt deze sectoren door het uitbouwen van een netwerk. Het maakt inspirerende prakti jken, kennis en instrumenten mogelijk. En verspreidt deze via een brede communicati e en sensibilisering.

www.biodiversiteit.com – alles wat je moet weten over biodiversiteit.

www.duurzameontwikkeling.be – site van de federale overheid rond duurzame ontwikkeling in België. Met een interessante lijst van links naar organisati es, verenigingen en initi ati even die met duurzame ontwikkeling te maken hebben.

www.groenemoslims.nl – De sti chti ng Groene Moslims bevordert het mi-lieubewustzijn van moslimconsumenten en ondernemers en zet aan tot duurzaam consumeren en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Interessante publicatiesBeeldvorming in acti e (2008, 25 p, grati s, ook online in pdf) – uitgave van het Vlaams Minderhedencentrum vzw (nu Kruispunt Migrati e - Integrati e), Vooruitgangstraat 323 bus 1, 1030 Brussel – www.kruispuntmi.beDe minderheden- of integrati esector ontwikkelt methodes om bevolkings-groepen beter met elkaar te laten samenleven. Deze brochure bakent het abstracte en vage begrip beeldvorming af.

Brussel groene stad, stad vol natuur – Herman Dierickx o.l.v Machteld Gry-seels en Serge Kempeneers, Foto’s Frederic Demeuse – Tielt, Uitgeverij Lan-noo, 2010

88

Communiceren kan je leren (13 p, grati s, ook online in pdf) – uitgegeven door Verbal Vision vzw, Maria Theresialei 38, 2180 Ekeren – www.verbalvision.beKunnen we als vereniging of dienst onze boodschap aantrekkelijker maken voor een cultureel divers publiek? Kan communicati e een rol spelen in de culturele en sociale overbrugging?

De kleur van duurzaamheid – Handboek voor multi culturele projecten – Imke Tegels en Marjon Vlug, IVN Nederland en SME Advies – Schiedam, drukkerij Van de Water, 2008 - www.ivn.nl

Etnocommunicati e (2005, 64 p, grati s, ook online in pdf) – uitgave van Gelij-ke Kansen in Vlaanderen, Boudewijnlaan 30, 1000 Brussel –www.verbalvision.be/images/stories/etno-communicati e:pdfDe brochure onderzoekt communicati emethoden om beter met allochtone (en ook autochtone) doelgroepen te communiceren.

Hoe vreemd is natuur in Nederland? Natuurbeelden van allochtonen.(2004, 56 p, grati s online in pdf) – publicati e van LEI (onderdeel van Wageningen University & Research center) – www.lei.wur.nlVerkennend onderzoek over natuurbeelden van allochtonen en hun omgang met natuur. Hoe betrek je allochtonen bij natuur in Nederland. Belangrijk, want kennismaking met natuur helpt bij inburgering.

Identi teit Oost-Vlaming. Etnisch-culturele diversiteit in onze provincie (96 p, grati s, ook online in pdf) – publicati e van Provinciebestuur Oost-Vlaan-deren (dienst Maatschappelijke Parti cipati e, team Insluiti ng en Diversiteit), het Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (ODiCe) en het Intercultureel Netwerk Gent (ING) – www.oost-vlaanderen.be (zie Projecten en initi ati even)Een historisch en geografi sch overzicht van de migrati e in Oost-Vlaanderen. Met conclusies over samenleven in diversiteit.

89

90

Natuur- en milieuvormingswerkers duurzaam aan het werk – Een educa-ti ef kompas richti ng duurzame ontwikkeling – Ellen Vandenplas m.m.v. Paul Stryckers, Ann D’Heedene en Stella Vanhofstraeten - CVN, met steun van de Vlaamse overheid – EPO, Antwerpen, 2011 - www.c-v-n.be

Literatuuronderzoek naar gebruik en beleving van natuur van niet-westerse allochtonen in Nederland t.b.v. Nati onale Parken (2007, 30 p, grati s online in pdf) – van Alterra, Wageningen – www.alterra.wur.nl.Literatuurstudie over de wijze waarop niet-westerse allochtone groepen (Turken, Marokkanen en Surinamers) gebruik maken van de natuur. Hoe kan je ze er meer bij betrekken.

Natuur door andere ogen bekeken. De natuurbeleving van alloch-tonen en jongeren. (2007, 84 p, via Mus & Mix) – uitgegeven door Wett elijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu, Wageningen UR – www.wotnatuurenmilieu.wur.nlHoe beleven allochtonen en jongeren de natuur, wat is belangrijk voor een natuurgebied en hoe maken ze er gebruik van?

Matrix interculturalisati e (2001, 44 p, grati s, ook online in pdf) – publicati e van het Nederlandse FORUM, Insti tuut voor Multi culturele Ontwikkeling – www.forum.nl De brochure wil het interculturalisati eproces verbeteren binnen organisa-ti es.

Samen op weg: duurzame ontwikkeling in een natuurexcursie – Ellen Van-denplas, m.m.v. Paul Stryckers en Stella Van Hofstraeten – Antwerpen, CVN, oktober 2008

Boeiende informatie over natuur, milieu en duurzame ontwikkeling...

www.lne.be, www.leefmilieubrussel.be, www.11.be, www.oxfam.be, www.ivn.nl,...

91

Referenties (per hoofdstuk)Scan je organisati eInterculturele samenwerking tussen vrijwilligersorganisati es – een leidraad – Divers!City, Oktober 2007.

1 + 1 = 3 – (Samen)werken met allochtone vereniging – de8 vzw , september 2007.

Bereik de doelgroepBlikopener – Intercultureel leren voor internati onale jongerenprojecten – JINT, 2008.

www.markensteijn.com/organisati ecultuur – over het ui-model voor cul-tuur van Sanders en Neuijen.

Op zoek naar samenwerkerswww.minderhedenforum.be/overhetf orum.htm

www.kruispuntmi.be

Hoe samenwerken?Hoe vertrouwd wordt natuur in Nederland? – N. Somers, S. van der Kroon en G. Overbeek – Den Haag, LEI, 2005, Rapport 7.05.04.

Acti viteiten à la carteSpiegel van de natuur – Het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspecti ef – Matt hijs G.C. Schouten, – Utrecht, KNNV Uitgeverij, 2005.

92

WoordenlijstTipOp www.interculturaliseren.be vind je de webpagina ABC Intercultura-liseren. Die geeft een zeer volledig overzicht van de meest relevante en vaakst voorkomende begrippen die gebruikt worden wanneer we spreken over de interculturele samenleving. Het experti secentrum Kruispunt Mi-grati e & Integrati e ontwikkelt experti se en wisselt ze uit met betrekking tot migrati e, integrati e en etnische diversiteit - www.kruispuntmi.be.

Allochtoon Volgens het Woordenboek Van Dale is dat iemand die uit het buitenland afk omsti g is of van wie minimaal één ouder in het buitenland geboren is. Lett erlijk is allochtoon oud-Grieks voor ‘van een andere aarde/gebied’. Daar tegenover staat autochtoon (uit hetzelfde gebied).Het woord allochtoon laveert op een smalle evenwichtsbalk. Begrippen om mensen aan te duiden uit andere culturen/landen die hier komen wonen, krijgen doorheen de ti jd namelijk makkelijk een negati eve bijklank. Daarom worden ze telkens opnieuw vervangen door een ‘vers’ neutraal alternati ef ... dat na verloop van ti jd ook weer een negati eve lading krijgt.Allochtoon werd gebruikt als alternati ef voor immigrant, maar onderging in-tussen hetzelfde lot. In het Vlaams Decreet Etnisch-culturele minderheden van 1998 stond het wel nog vermeld als een van de doelgroepen – naast vluchteling en nieuwkomer. Maar sinds 2000 gebruiken we offi cieel de poli-ti ek correcte termen nieuwe Vlaming of iemand van een etnisch-culturele minderheid (afgekort ECM)(Bron: www.interculturaliseren.be)

Biodiversiteit Bio vooraan in een woord wil zeggen dat het om levende or-ganismen gaat. En diversiteit is een ander woord voor verscheidenheid. Bio-diversiteit is dus de verscheidenheid aan levende soorten. Meestal wordt hiermee de verscheidenheid aan planten- en diersoorten bedoeld.(Bron: www.biodiversiteit.com)

93

Cultuurschok Iedereen die in het buitenland gaat wonen krijgt – in meer of mindere mate – een cultuurschok. Die verloopt in verschillende fasen. De eerste weken heb je het gevoel dat je op vakanti e bent: de culturele verschil-len zijn romanti sch en interessant. Daarna ga je alles frustrerend vinden: je begrijpt de lokale bevolking niet, vindt je weg niet en krijgt zelfs eenvoudige dingen niet voor mekaar. Je bent als een kind dat alles opnieuw moet leren. Hoe sterker de nieuwe cultuur afwijkt van die van je land van herkomst, hoe verwarder en meer gedesoriënteerd je je voelt.In een derde fase volgt de aanpassing. Je leert wat belangrijk is en krijgt voe-ling met je omgeving. Langzaam komt er weer structuur in je leven.Een cultuurschok kan je niet vermijden. De schok wordt wel minder hevig door je te informeren, naar ervaringen van anderen te luisteren, de taal te leren en sociale contacten te leggen via werk, school, buurt en zo meer.(Bron: vdab.be/internati onaal/aanpassing.shtml)

CSA Staat voor Community Served Agriculture. Een CSA boerderij is een land- of tuinbouwbedrijf met leden of aandeelhouders die mee de wer-kingskosten van het bedrijf en de loonkosten van de boer voorschieten. In ruil daarvoor ontvangen ze een deel van de producten van het bedrijf. Uit de ervaring blijkt dat mensen zich dankzij CSA sterker verbonden voelen met landbouw, het platt eland en het voedsel dat ze eten. Momenteel telt Vlaanderen een 8-tal CSA bedrijven.(Bron: www.csa-netwerk.be)

Diyanet Is het Turkse Presidium voor Godsdienstzaken. Het wordt niet geleid door clerus maar door leken en valt onder de bevoegdheid van het Turkse ministerie van Algemene Zaken. Diyanet leidt imams op en bestuurt moskeeën. In 2007 stelde het 60.641 imams tewerk in 79.096 moskeeën. Ongeveer 60 van de meer dan 100 moskeeën in België horen bij de Belçika Türk İslam Diyanet Vakfı (BTİDV).(Bron: www.wikipedia.nl)

94

Diversifi ëren Is verscheidenheid aanbrengen in ...

Diversiteit Betekent verscheidenheid. In de tekst slaat het op de verschei-denheid van culturen in de stad.

Duurzame ontwikkeling (afgekort DO) De Verenigde Nati es gebruikte in 1987 duurzame ontwikkeling als “ ... een ontwikkeling die aansluit op de behoeft en van het heden zonder het vermogen van toekomsti ge genera-ti es om in hun eigen behoeft en te voorzien in gevaar te brengen ... ” M.a.w. alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politi ek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functi onerende ecosystemen zijn duurzaam.In gewone mensentaal betekent dat: je hebt een duurzame keuze gemaakt wanneer je kiest voor datgene wat het minst schade toebrengt aan jezelf, an-deren, de mensheid, de natuur of de planeet – zowel nu als in de toekomst. Om duurzaam te leven zoek je dus een evenwicht tussen persoonlijke, eco-logische, economische en sociale belangen. Dat is niet makkelijk en vooral een kwesti e van ‘meer duurzaam’ en ‘minder duurzaam’.(Bron: o.a. nl.wikipedia.org en do.vlaanderen.be)

DO Is de afk orti ng voor duurzame ontwikkeling.

Duurzaam leven Zie duurzame ontwikkeling.

Etnisch culturele minderheden (afgekort ECM) De term etnisch-culturele minderheden komt weinig voor in de dagelijkse taal. Meestal gebruikt men 'allochtoon'. Hoe dan ook, niet iedereen begrijpt die termen hetzelfde. Er worden namelijk allerlei criteria door en met elkaar gebruikt: immigrati e naar België - migrati everleden van ouders, grootouders of overgrootouders - nati onaliteit - geboorteplaats - juridisch verblijfsstatuut zoals asielzoeker, vluchteling … - moedertaal - vreemd klinkende naam - huidskleur - gods-dienst of levensbeschouwing - culturele eigenheid.Natuurpunt Educati e kiest in deze publicati e voor de meer neutrale termetnisch-culturele minderheden. Waaronder we een duidelijk onder-

95

scheiden bevolkingsgroep verstaan die een minderheid vormt.(Bron: www.kruispuntmi.be en nl.wikipedia.org)

ECM Is de afk orti ng voor etnisch-culturele minderheden.

Educati e voor duurzame ontwikkeling (afgekort EDO) Leren over duurzaamheid op een geïntegreerde manier om zo duurzame ontwikke-ling te sti muleren. De symptomen van een onduurzame wereld kennen we, de weg naar duurzame ontwikkeling heel wat minder. Oplossingen die ons interessant lijken, blijken soms grote risico’s in te houden voor de huidige en toekomsti ge generati es. Daarom is duurzame ontwikkeling een conti nu noodzakelijk leerproces.(Bron: www.lne.be)

EDO Is de afk orti ng voor educati e voor duurzame ontwikkeling.

Federati e Zie koepelorganisati e.

Hergebruiken Is het opnieuw gebruiken van dingen of materialen, nadat ze als afval zijn afgedankt. Niet te verwarren met recycleren.

Inburgering Inburgering is bedoeld voor mensen die zich in Vlaanderen of Brussel nieuw komen vesti gen. De overheid biedt hiervoor inburgerings-trajecten via persoonlijke begeleiding. Met een basiscursus Nederlands, een kennismaking met de Vlaamse en Belgische samenleving, begeleiding naar het vinden van werk of studies en een aanbod aan cultuur en vrije ti jd.(Bron: www.inburgering.be)

Integrati e Een integrati ebeleid wil ervoor zorgen dat iedereen zich betrok-ken voelt bij de samenleving waarin hij woont. Om zich vlot te kunnen inte-greren is inburgering een noodzakelijk proces. De Integrati ediensten van de gemeenten proberen de integrati e van etnisch-culturele minderheden en het samenleven in diversiteit een duwtje in de rug te geven.

96

Interculturalisering Is een interacti ef leerproces om te leren omgaan met culturele diversiteit. Hierbij staan ontmoeti ng en dialoog van mensen met verschillende culturele achtergronden centraal, vertrekkend vanuit res-pect.(Bron: www.interculturaliseren.be)

Intercultureel Wat de verhouding tussen verschillende culturen aangaat.(Bron: www.woorden.org)

Koepelorganisati e/Landelijke vereniging/Federati eEen koepelorganisati e is een organisati e waarin verschillende belangenor-ganisati es zich verenigen. Ze bundelt de belangen van haar leden, onder-handelt met verschillende groepen en de overheid en steunt de leden in hun werking.(Bron: www.minderhedenforum.be en www.fov.be)

Moskee Een moskee is het gebedshuis van de islam voor religieuze bij-eenkomsten. Bij de moskee staan vaak een of meer lange, smalle torens: de minarett en. Vanaf een minaret roept de muezzin (ook wel muaddhin) vijf keer per dag op tot het gebed of de salat of salah. Om te bidden richten de gelovigen zich in de richti ng van Mekka. (Bron: www.wikipedia.nl)

Multi cultuur Een multi culturele samenleving is een samenleving waarin verschillende culturen naast elkaar samenleven. In het dagelijkse taalge-bruik wordt de term multi cultureel ook vaak gebruikt wanneer men inter-cultureel (met het oog op dialoog, ontmoeti ng en uitwisseling) bedoelt.(Bron: www.interculturaliseren.be)

Multi plicatoren Deze term wordt in de eerste plaats gebruikt in de wiskunde en de economie. Lett erlijk betekent het: vermenigvuldigers. Hier in de tekst slaat het op het eff ect dat vrijwilligers hebben wanneer ze wat ze hebben geleerd, kennen of weten, doorgeven aan anderen die dat op hun beurt ook weer kunnen doorgeven, enz.

Interculturalisering Is een interacti ef leerproces om te leren omgaan met

97

Nieuwkomer Een nieuwkomer is een persoon die zich onlangs in België heeft gevesti gd. De term wordt vooral gebruikt in het inburgeringsbeleid. Mensen die voor een ti jdelijk doel in Vlaanderen verblijven en asielzoe-kers waarvan de asielaanvraag niet ontvankelijk is verklaard, worden niet als nieuwkomers beschouwd.(Bron: taalunieversum.org/onderwijs/termen/term/1024/)

Natuurbehoud Natuurbehoud omvat alles wat te maken heeft met het behouden van de natuurwaarden om ons heen. Daar zett en de vrijwilligers en de professionele krachten van Natuurpunt en andere natuur- en milieu-verenigingen zich elke dag opnieuw voor in.(Bron: www.natuurpunt.be)

Nowrūz Nowrūz (ook wel Newroz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz of Nawroz) is Perzisch voor ‘nieuwe dag’. Volgens de Perzische (Iraanse) kalender komt rond 21 maart astrologisch gezien de zon in het huis van Aries, pal boven de evenaar. Dat betekent voor veel landen in het Midden-Oosten zowel het begin van een nieuw jaar als een nieuwe lente. Nowrūz is dus zowel een nieuwjaarsfeest als een lentefeest. De feestvierders trekken nieuwe kleren aan, eten lekkere hapjes, gaan bij elkaar op bezoek en geven cadeautjes. Het is een feest waarvoor de hui-zen grondig worden schoongemaakt en versierd met bloemen, slingers en allerhande moois. Sinds 2009 staat Nevruz vermeld op de Lijst van Meester-werken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid.(Bron: o.a. www.turkishculture.org/lifestyles/ceremonies/nevruz-221.htm)

Recycleren Bij recycleren wordt het materiaal/grondstof van afval omgezet in een nieuwe grondstof voor een nieuw product. (Bron: www.fostplus.be/sorti ng_and_recycling/Pages/default.aspx)

Seizoensgebonden De meeste fruit en groenten zijn seizoensgebonden, m.a.w. enkel te kweken en te krijgen gedurende een bepaald seizoen. Aard-beien in de winter uit Israel worden dus verkocht buiten ons aardbeien-

98

seizoen om. Eet je tomaten in de winter, dan komen die uit verre zuiderse streken of uit serres van bij ons. Maar, import en serrekweek slorpen ener-gie op en veroorzaken CO2-uitstoot. Hoe kunnen we dat vermijden? Door seizoensgebonden fruit en groenten te kopen die zo dicht mogelijk bij huis zijn gekweekt.(Bron: www.oivo.be, website van het Onderzoeks- en Informati ecentrum van de Verbruikersorganisati es)

Swishen Swishen is een duurzaam fenomeen uit het modemekka London en is er razend populair. Het is shoppen via swappen (wisselen). Op een Swishing komen zo veel mogelijk vrouwen bijeen met kledingstukken waar ze zelf geen plezier meer aan beleven, om die door te geven in ruil voor nieuwe kledij. Ook accessoires en schoenen zijn welkom, zolang alles nog in goede staat is. Na afl oop van het evenement worden de overgebleven stuks aan een goed doel geschonken.(Bron: www.swishing.be)

Trajectbegeleiding Biedt extra ondersteuning bij inburgering, studeren, het zoeken naar een job en zo meer. Het is begeleiding op maat waarbij de trajectbegeleider samen met de begeleide een plan uitwerkt.(Bron: www.vdab.be)

Vegetarisch en veganisti sch Vegetarisch eten is eten waarbij men ver-mijdt om producten te eten afk omsti g van gedode dieren, zoals vlees, vis en slachtproducten zoals gelati ne. Veganisten eten geen enkel dierlijk product, dus ook geen eieren of zuivel. Ook vermijden veganisten meestal het dragen van leer, wol en zijde. Vegetarisme en veganisme worden almaar meer een trend. In Europa was het al gebruikelijk onder Pythagoras en zijn leerlingen en in sommige oosterse culturen is het al eeuwenlang een traditi e. Wil je weten waarom mensen kiezen voor vegetarisme of veganisme? Surf naar de site van EVA (Ethisch Vegetarisch Alternati ef)(Bron: www.vegetarisme.be - is de site van EVA)

Zelforganisati e Een zelforganisati e is een organisati e/vereniging van en voor etnisch-culturele minderheden. Ze organiseren voor hun achterban acti viteiten die gericht zijn op ontmoeti ng en op waardering van hun eigen-heid met aandacht voor zowel informati e, opvoeding, sport als cultuur. Ze bouwen bruggen tussen mensen en organisati es, sti muleren kennismaking, samenleven in diversiteit en bevorderen interculturaliseren.(Bron: www.minderhedenforum.be)

99