augustus 2019

Een leven lang ontwikkelen bij zelfstandigen in kleinschalig specialistische beroepenEen verkenning naar stimulerende en faciliterende factoren voor deze bijzondere doelgroep

2

Voorwoord 3

Inleiding 5

Uitvoering van de verkenning en leeswijzer 6

Hoofstuk 1 Zelfstandigen klein & uniek aan het woord 7 1.1 Drieportretten 71.2 RutgerGraas:Ontwerpendmeubelmaker 71.3 PascalTupker:Smidmetmeestertitel 101.4 MaddeMeijs:Mediavormgever,alumnus 121.5 PractoraatCreatiefVakmanschapenstartupcommunitysQuare 14

Hoofstuk 2 Inhoudelijke verkenning Leven Lang Ontwikkelen 15 2.1 Dedoelgroepzelfstandigenklein&uniek 152.2 LevenLangOntwikkelen 152.3 AanbevelingenSER-adviesgekoppeldaandoelgroep 162.4 ResultatenPanteiaonderzoekgekoppeldaandoelgroep 182.5 Conclusie 192.6 Samenvattendenote 19

Hoofdstuk 3 Aanbevelingen 20 3.1 Aanbevelingenvoorzelfstandigenklein&uniek 203.2 Aanbevelingenvoorbrancheorganisatiesspecialistischvakmanschap 203.3 Aanbevelingenvooronderwijsinstellingen(metkleineuniekeopleidingen) 213.4 Aanbevelingenvooropleiding-enontwikkelfondsen 213.4 AanbevelingenvoorMKB-Nederland 213.5 Aanbevelingenvooroverheid 21

Hoofdstuk 4 Ontwerp Plan van aanpak 22

Bronnen 23

Inhoudsopgave

in opdracht van

3

Dit rapport sluit af met een hoofdstuk waarin de hoofdlijnen staan van een plan van aanpak ter stimulans en facilitering van LLO bij zelfstandigen in de klein­schalige specialistische beroepsgroepen. Wie de schoen past trekke hem aan!

DestichtingKleinenUniekSpecialistischVakmanschaprichtzichophetondersteunenvanenhetvergrotenvandemaatschappelijkewaarderingvoorkleinschaligspecialistischvakmanschapenondernemerschap.Datisnodig,omdatdittypevakmanschapdoorzijnschaalenzijngevarieerdheidonvoldoendeinbeeldisbijbeleidsmakers,bijoverheid,onderwijsenhetbedrijfsleveninalgemenezin.

De‘mainstream’beleidsbenaderingheeftvaakonvoldoendespecifiekeaandachtvoordezelfstandigen,kleinenuniek,zoalszeindezeverkenninggenoemdworden.TerwijldezevakmensenvangrootbelangzijnvoorNederland,zowelineconomischalscultuur-historischopzicht.Zedragenbijaanwelvaartenwelzijn.

Levenlangontwikkelenstaatmomenteelprominentopdebeleidsagenda.Zoongeveeriedereenvindtdatheteenimpulsverdient.Uitdeverkenningblijktevenweldatveelvandevoorgenomenalgemenemaatregelenminderofnietpassendzijnvoordezelfstandigevakmanof-vrouw.Daarmeedoenwe,doetNederland,zichtekort.Ontwikkelingengaanookinhetspecialistischvakmanschapsnel.Endaaromzijn(nieuwe)specifiekearrangementenvoorlevenlangontwikkelenvandezegroepvakmensennodig.Dezearrangementenmoetendanwelaansluitenbijdevele‘vlieguren’diespecialistischevakmensennodighebbenenbijdepassieenintrinsiekemotivatiedieherkenbaarzijnvoordewerkendeninhetspecialistischevakmanschap.

Metdezeverkenningenhetplanvanaanpakwildestichtingopzijnminstdediscussieovereenlevenlangontwikkeleninhetkleinschaligspecialistischvakmanschapeenimpulsgeven.Destichtinggaatdaarommeteeniederdieeenbijdragewilleverengraaghetgesprekaan.

Hans KooleVoorzitter stichting Klein en Uniek Specialistisch Vakmanschap

Voorwoord

4

“Om te overleven als zelfstandig vakman moet ik

me wel ontwikkelen”

5

Inleiding

Dearbeidsmarktisindeafgelopenjarenflinkveranderd.Eengroterpercentagevandewerkendebevolkingdoetzogenaamde‘flexibelearbeid’.Totdecategorievanflexibelearbeidwordennaastdeuitzendkrachtenofmensenmettijdelijkecontractenookdezelfstandigenc.q.ondernemerszonderpersoneel(ZZP)gerekend.Tochishetnodigeenonderscheidtemakentussendezegroepenflexibelearbeid.Uitzendkrachtenentijdelijkewerk-nemerskunnengebruikmakenvandefaciliteitenvandebetreffendeorganisatie.Voorzelfstandigenligtdatanders.Zijzijnondernemersenzijnvoorhunontwikkelingenhetoppeilhoudenvanhuninzetbaarheidendaarmeehunmarktwaardeoverhetalgemeenopzichzelfaangewezen.

Binnendegroepzelfstandigenvraagtdegroepspecialistischevakmensen,indekleinschaligeberoepen,bijzondereaandacht.Hetgaatomkleinegroepenberoepsbeoefenarenmetdevolgendekenmerken:perberoepsgroepzijnermaximaal2500beroepsbeoefenareninheelNederland;erissprakevangrotediversiteitinhetvakmanschapenhetorganisatievermogenvandezeondernemersalsgroepisnietoptimaal,omdattijdengeldontbreken.

Hetaanbodaanreguliereopleidingenvooraan-komendespecialistischevakmensenstaatperma-nentindeoverlevingsstandenhetontbreektveelalaaneenstructureelaanbodvoordewerkenden.Inwet-enregelgevingontbreektexplicieteaan-dachtvooronderwijsaandezegroepondernemers,terwijlze‘nietpassen’indereguliereonderwijs-structurenen-faciliteiten.Daarentegenzijndezespecialistischevakmensenvangrootbelangvooronzewelvaartenonswelzijn.Zehebbeneconomi-scheencultureleimpactenbetekenis.DeStichtingKleinschaligenUniekSpecialistischVakmanschap(KusV)heeftRoosonderwijsprojectengevraagdeenverkenningtedoeninhetkadervaneenLevenLangOntwikkelen(LLO)inrelatietotdezebijzon-deredoelgroep;zelfstandigen klein & uniek.Dezegroepmoetnietvergetenwordenbijdebeleids-ontwikkelingendiezichmomenteelvoordoenrondLevenLangOntwikkelen.Belangrijkisdaarbijdezichtbaarheidenoogenaandachtvoordespeci-fiekeproblematiek.

Voordezeverkenningisdanookdevolgendevraagstellinggeformuleerd:

Op welke wijze kan de doelgroep zelfstandigen

binnen klein & uniek worden gestimuleerd en

gefaciliteerd in hun permanente (vak)ontwik­

keling, ter ondersteuning van een Leven Lang

Ontwikkelen? Wat zijn hierin belemmerende

en bevorderende factoren en aan welke oplos­

singsrichtingen kan worden gedacht?

6

Uitvoering van de verkenning en leeswijzer

Deverkenningisuitgevoerddoormiddelvaneenbeperktbronnenonderzoekgerichtopvoor-waardenvooreenLLOeneendrietalinterviewsmetvertegenwoordigersvandedoelgroep.Erisweinigonderzoekbeschikbaaroverdezespecifiekegroep,nochinkwantitatievenochinkwalitatievezin.Deinterviewszijnbedoeldomzogerichtmogelijkvanuithetperspectiefendeervaringenvanspecialistischevakmensenbevorderendeenbelemmerendeconditiesteinventariseren.

Indeverslagleggingvandezeverkenningwordtgestartmetderesultatenvaninterviewsvandrievakmensenuitdezedoelgroep(H1).Deinterviewsmakeninzichtelijkhoezijzichontwikkelenenwathierbijhundrijfverenenbelemmeringenzijn.OokgevenzijaanwathenzoukunnenondersteunenbijeenLevenLangOntwikkelen.VervolgenswordtereenvergelijkinggemaakttussendeuitkomstenvantweegeneriekeonderzoekenophetgebiedvanLLOmetdezebijzonderedoelgroep(H2).Deverkenningsluitafmeteenaantalaanbevelingengeadresseerdaanverschillendebetrokkenpartijen(H3).Eneenconcreetplanvanaanpakterstimulansenfacili-teringvanLLObijzelfstandigenindekleinschaligespecialistischeberoepsgroepen(H4).

7

HOOFSTUK 1

Zelfstandigen klein & uniek aan het woord

1.1 Drie portretten

Uitdedoelgroepzelfstandigenklein&uniekzijndrievakmensenbevraagdhoezijzichdenkentekunnenblijvenontwikkeleninhunvakmanschapenondernemerschap.Watzijnhundrijfveren?Watervarenzijalsbelemmerendinditproces?Watzouhenkunnenondersteunenterstimulansenfacilite-ringvanhetLevenLangOntwikkelen?

Omeengoedengevarieerdbeeldtekrijgenisgekozenvoordrieverschillendetypenvakmensen:verschillendquaberoepsgroep,leeftijdenontwik-kelingsmogelijkheden.Degeïnterviewdenzijn;Rutger Graas,ontwerpendmeubelmakerenalruim20jaareensuccesvolzelf-standige.Pascal Tupker, een(sier)smid,opgeleidinhetbedrijfvanzijnvaderenheeftonlangsdetitelMeestergekregenvanuitdebrancheorganisatie.Madde Meijs,eenzelfstandigemediavormgever,vorigjaarafgestudeerdenpionierendalsonderne-mendvakmanbijdestartupcommunitysQuare.

1.2 Rutger Graas ontwerpend meubelmaker

“Ik ben vakman en noodgedwongen ondernemer”

1.2.1 Wat doet Rutger Graas? “RutgerGraasmeubelmaker&meubelvormgeverstaatvoordehoogstekwaliteitindevormgevingvanmeubeleneninterieurs.Graaspresenteertzichopzijnwebsitealsvolgt:“Metgrootruimtelijkinle-vingsvermogenengrondigemateriaalkennisweethijdewensenvanzijnopdrachtgeversaltijdtoteenhoogwaardigeindresultaattebrengen.Technischeperfectieindeontwikkelingenuitwer-kingvanzowelzijnontwerpen,gaanhandinhandsamenmeteencompromislozeuitvoering.Meteenbijzonderoogvoordetailstralenzijnontwerpenkrachtenogenschijnlijkeeenvouduitzonderaancharmeensierlijkheidteverliezen.Tegelijkertijdlatenzijzijnliefdevoorhetvakzien.EenmeubeldoorRutgerGraas’handenvervaardigd,overtuigtdoorfunctionaliteitenduurzaamheid.Inzijnbena-deringstaatgebruiksvriendelijkheidvoordeklantaltijdhooginhetvaandel”.Bron:http://www.rutgergraas.nl

8

1.2.2 Vakman aan het woord

Rutgerkomtuiteenambachtelijkefamilievanschoenmakers.Hijwildealtijdalietsdoenmetzijnhoofdenhanden.Naeenzoektochtheefthijuiteindelijkdeinvullinggevondenbijdeopleidingambachtelijkeprocesvoering(nuambachtelijkmeubelmaker)vanhetHout-enMeubilerings-college(HMC).Nadeopleidingwashemduidelijkwathijwilde,namelijkallesinhetprocesvanmeubelmaken:ontwerpen,makenenopleveren.‘Endanmoetjeweleigenbaasworden,wantandersdoejemaaréénvandeaspectendieeenwerkgeverjeaanreikt’,aldusRutger.

Hijheeftaltijdzijneigenopdrachtenuitgevoerd,maarwelvaakinsamenwerkingmetanderemeubelmakers.Zijnwerkplaatsdeelthijmetvak-genoten,watookdemogelijkheidgeeftomdirecttesparren.Alleopdrachtenzijnuniekenvragenmaatwerkoplossingen.Tussendemeubelmakersspeeltgeenconcurrentie,omdatiederzijneigenmanierheeftvanoplossingencreëreneneeneigenuniekeinterpretatie.OpdrachtgeverskennenhettypeoplossingenvanRutgerenkomenspeciaaldaarvoorbijhem.

Hijnoemtzichzelf‘noodgedwongenondernemer’.Hijzietzichzelfnietalsondernemermaaralszelf-standigvakmandievoorzichzelfzorgt.Hijdoetophetgebiedvanondernemersvaardighedenhetminimalezodathetgoedgeregeldis,maarheeftgeenbehoefteomzichdaarverderinteontwik-kelen.Rutgerisgeenlidvaneenbrancheorgani-satie,hijzietdemeerwaardedaarnietvanin.HijvoeltzichergbetrokkenbijdeinitiëleopleidingvanhetHMC.Hijzitinberoepenveldcommissieenisgastdocent.

Hijheeftaltijddebehoeftegehadzichvaktech-nischteontwikkelenennoemtzichdanookeen‘nerd’opzijnvakgebied.Hijprobeertgraagnieuwetechniekenuitenkijktgraagovergrenzenvanzijnvakgebiedheenomtothoogwaardigeoplos-singentekomen.Zijnopdrachtenwordensteedscomplexerenhetzoekennaardigitaleoplossingenneemtooktoe.Denkbijvoorbeeldaanlasersnijdersenrobottechnieken.Zijnbehoefteaanontwikke-lingligtdanookmetnameopdatvlak.Tochwordthetvoorhemalszelfstandigesteedsmoeilijkeromaandezekennistekomen,omdatdeontwikkelenheelsnelgaan.Zijnideaalisdanookeenkennis- en experimenteercentrum ambachtelijk meubel makengesitueerdbijdeonderwijsinstellingHMC.Eeninfrastructuurwaarinnovatieontstaat,kenniswordtuitgewisseldendenieuwstetechniekenwordenuitgeprobeerdinsamenwerkingmetstudenten,docentenendezzp-bedrijven.Bijvoor-beeldgezamenlijkgebruikmakenvanapparaten.Bedrijvenechtbetrekkenbijdeopleidingenenverbeterenvandeopleidingenalsspilvoorhetorganiserenvaninnovatie.

9

1.2.3 Drijfveren, belemmeringen en oplossingsrichtingen volgens Rutger

DRIJFVEREN

■ Een intrinsieke motivatie tot vakinhoudelijke ontwikkeling

■ Willen investeren in mogelijkheden

■ Op de hoogte willen blijven van alle ontwikkelingen in het vak: technieken en apparatuur

■ Zaken willen uitproberen en steeds vernieuwen en verbeteren: durven en doen

■ Behoefte om tegemoet te willen komen aan complexere opdrachten

BELEMMERINGEN

○ Het ontbreken van een overkoepelende visie over het heden en de toekomst van creatief-ambachtelijke vakgebieden en daarmee de waarborging van richtinggevende oplossingen

○ Het ontbreken van een Research & Development afdeling waar kennis te halen is en ruimte voor samen experimenteren

○ De onderwijsinstelling heeft de rol van kennisinstituut nog niet, waardoor er geen gezamenlijk plek is om kennis te delen

○ Het ontbreken van budget voor het organiseren van vakinhoudelijke symposia

○ Het ontbreken van een overall- ambachtenmarketing om duidelijk te maken waarom kwaliteit geld kost

OPLOSSINGSRICHTINGEN

✓ Realiseren van budget voor het organiseren van een jaarlijks inhoudelijk symposium voor ambachtelijk meubelmakers, ook toegepaste kunst als bredere paraplu

✓ Organiseren van een infrastructuur voor een kennis- en experimenteercentrum, bijvoorbeeld bij het HMC: onderwijs en bedrijfsleven werken gezamenlijk aan innovatie

✓ Organiseren van een collectief zodat er Research & Development kan plaatsvinden

✓ Inzetten van meer gastdocenten vanuit de branche

✓ Realiseren overkoepelende marketing voor het ambacht: zichtbaarheid tegenover grote marketingtools, alsmede het uitrollen van die overkoepelende visie voor het vakgebied

✓ Invoeren excellent vakman (meestertitel) vanuit het kennis- en experimenteercentrum. Belangrijk is wel de waarborging van de doelen, het waarom moet duidelijk zijn en blijven

Langfilmpje:'Mijnambacht'.RutgerGraas,ontwerpendmeubelmaker(https://youtu.be/gJTmhwXCTQE)

Kortfilmpje:RutgerGraas,ontwerpendmeubelmaker(https://youtu.be/J51W6RcYBxU)

10

1.3 Pascal Tupker smid met meestertitel

“De meestertitel geeft me de

mogelijkheid me te onderscheiden

in de beroepsgroep”1.3.1 Wat doet Pascal Tupker?“Inonzesmederijsmedenwijijzer,brons,messingenaluminiumnaarwensvandeopdrachtgever.Particulierofzakelijk,kleineengroteprojectenvoorbinnenenbuiten.Inbinnen-enbuitenland.Onzekennis,kundeenervaringzijnonbeperkt.Onzematerialenkunnenwecombinerenmetiederandernatuurlijkmateriaalalsglas,houtofsteen.Hetscalaaanmogelijkhedenisonbeperktenhetisonzepassievaniederobjecteenkunstobjecttemaken.Ofhetnugaatombuitenproductenalslooppoort,pui,meubilair,beelden,tuinmeubelen,overkapping,waterpartijenenraambeveiliging,ofinterieurproductenalstaatsdeuren,schuifdeuren,schoorsteenkap,balustrade,trapleuning,trofeeofkandelaars.Wijzijnexpertoparchitectonischgebied.Gecombineerdmetcreativiteitenambach-telijkvakmanschapwaardoorheteindresultaatorigineel,stijlvolenonderscheidendis.Vollediginharmoniemetdebestemmingvanhetsmeedwerk.Wevoereneigenlabels,smedenvoorrenovatie,verbouwingenrestauratie.”Bron:https://www.tupker.nl

1.3.2 Vakman aan het woordPascalisvanafzijn15eaanhetwerkalssmid.Hijisbegonneninhetbedrijfvanzijnvader.HijheeftwerkervaringopgedaanbijeenscheepssmidinRotterdameninDuitslandbijhetmakenvanbrug-leuningen.Verderheefthijhetvakgeleerddoor

tewerkeninhetbedrijfmetzijnvaderalsleer-meester.Hijwildenietindeschoolbanken,omdathijalleenhetvakwildelerenennietalleswatdooreenROCaangebodenwordt.Hijheefteenofficieeldiplomanooitgemist.Welheefthijdecursussenvandebrancheorganisatiegevolgdaanhetbeginvanzijnloopbaan.

Zijnbedrijfiseenerkendleerbedrijf:zehebbenaltijdleerlingen(constructiebankwerkenniveau2/3).‘Hetisheelverfrissendomleerlingeninjebedrijftehebben’aldusPascal.‘Zijhebbenvaakeenoriginelekijkopsmeed-oplossingen,bekijkenhetsmeedprobleemvanuiteenanderehoek,waarhijweervankanleren.’

Kennisvergaarthijviainternet,vakbladen,defacebook-paginavandebrancheorganisatieNGK1endoorhetbijwonenvaninternationalesmeed-manifestaties.MaarPascalgeeftaandathijhetbesteleertdoorzelftedoen.Hijwilooknietaltijdbeïnvloedwordendooranderekennisenvoor-beelden,maarhetechtvanuitzichzelfbedenkenenontwikkelen.Zoheefthijdatookgedaanmetzijnmeesterstuk,hijheeftzelfeenthemauitzijnlevenalsleidraadgenomenvoorhetuiteindelijkewerkstuk.Jezouhemkunnentyperenals‘auto-nomeontwikkelaar’.OokishijdocentbijdeNGK-cursussengeweest,‘datisookgoedvoorjevak-enpersoonlijkeontwikkeling.’

1 NederlandsGildevanKunstsmeden (onderdeelvanMetaalunie)

11

‘Somsweetjezelfnietwaaromjeietsdoetzoalsjehetdoet,alsdocentwordjegedwongendaarovernatedenkenenhetteverwoorden.’Enhijleertveelvanhetsamenwerkenmetandere(zelfstandige)smeden.Hetvoordeelisdatjedangrotereklussenkuntaanpakkenensparrenmetvakgenoten.Ookleerthijveelvanondernemerswaarhijopdrachtenvooruitvoert.

Hijhoordevanhettrajectvan‘meestertitel’viadebrancheorganisatie.Deopdrachtwasomzelfeenthematekiezenenvervolgensteontwerpen,calculeren,makeneneenportfolioteontwikkelenvanhetproces.Hijheefter96uuraangewerktindeavonduren.Hetmeesterstukheefthij

gepresenteerdaaneenbeoordelingscommissievan3internationalesmedenenheefthijdeMeester-titelmogenontvangen.HijzietdeMeestertitelalserkenningvanzijnvakmanschap.Hijraadtanderesmedenaanomhettrajecttevolgen.Hijziethetalseentriggeromjeteonderscheidenenerken-ningtekrijgenenteontwikkelen.Hijmerktwelopdathetbelangrijkisdatdekwaliteitvandebeoordelingstrengblijftendatdatnietvervaagt.Destatusvandetitelmoetgewaarborgdblijven.

Voordedoorontwikkelingvanzijnbedrijfheefthijnueen‘digitaliseercoach’indearmgenomenvoorhetdigitaliserenvandeheleadministratieenfinanciëleprocessen.

1.3.3 Drijfveren, belemmeringen en oplossingsrichtingen volgens Pascal

DRIJFVEREN

■ Intrinsiek gemotiveerd om vakinhoudelijk kwaliteit te blijven leveren

■ Alle opdrachten zijn uniek en vragen maatwerk-oplossingen, dat dwingt tot blijven ontwikkelen

■ Meestertitel als erkenning van het vakmanschap en om bij te blijven

BELEMMERINGEN

○ Geen fan van leren in de schoolbanken

○ Baseert zich op eigen ervaringen en eigen vakkennis en leren door te doen

OPLOSSINGSRICHTINGEN

✓ Meestertitel als ‘trigger’ voor ontwikkeling

✓ Samen aan opdrachten werken/sparren met vakgenoten

✓ Digitale netwerken als facebook

✓ Gastdocentschap uitvoeren

✓ Leren van andere ondernemers (buiten beroepsgroep)

✓ Gerichte coaching ondernemersvaardigheden: digitalisering bijv.

✓ Leerbedrijf zijn en daarvan leren

12

1.4 Madde Meijs mediavormgever, alumnus

“Om te overleven als zelfstandig

vakman moet ik me wel ontwikkelen”

1.4.1 Wat doet Madde Meijs?“IkbeneenpassievolleontwerperzonderUniqueSellingpointwatmijjuistdaarombijzondermaakt.Ikhoudaarvanomtelerenenalleswatopmijnpadkomtteproberen.Branding,web,app,film,foto,alles.Ikbeneenenthousiasteengedrevenpersoondieervanhoudtommensentehelpenbijhetgevenvaneengezichtaanhunplannenenideeën.IkhebgrafischontwerpgestudeerdbijMediaCollegeAmsterdam.Nadatikinjuni2018benafge-studeerdbenikbegonnenalsfreelancedesignerdoorkleineprojectentedoenvoormenseninmijnomgeving.Nubenikklaaromnaareenvolgendleveltegaanentestartenmetgrotereprojecten”.Bron:https://www.maddemeijs.nl

1.4.2 Vakman aan het woordMaddeis20jaarensindseenjaargestartalszelf-standiggrafischvormgever.Tijdenszijnstagesindeopleidingishijerachtergekomendathijhetliefstzelfstandigzouwerken:vrijheidvanhandelen,eenvariëteitvanopdrachtenennietalleenmaar‘productiedraaien’.Deconsequentieisweldatjegelijkzowelvakmanalsondernemerbent.Datvraagtopbeidevlakkenveelinzetenjemoetjezelfmotiveren.Omdatjenoggeennetwerkhebtishetbestlastigomtebeginnen.Jebentheelergopjezelfaangewezen.‘Jehebtechtmensennodigom

telerenenjetemotiveren’,aldusMadde.HijheeftzichdaaromaangeslotenbijsQuare(zie1.5):hijziethetalseenplatformdathemondersteuntbijzijnweginhetstartenalszelfstandige.‘Hetonder-steuntjebijhetontwikkelenvaneennetwerkenhetverkrijgenvanopdrachten.Daarbijvoelthetalseengroepmensendieelkaarwilhelpenenbetermaken.Eenfijneomgevingmetallemaalmensenuitdecreatievesectoromjedoorteontwikkelennadeopleiding.’

Maddegeeftaandaterindeopleidingnauwelijksaandachtwasvoorhetstartenalszelfstandige,maardatdeopleidingerggerichtwasopdoor-stroomnaarHBOofhetgaanwerkenineenbedrijf.Dustoenhijopdemarktkwamwashijnietgoedvoorbereidomalszelfstandigeaandeslagtegaan.Alsvoorbeeldgeefthijhetomgaanmetklanten.‘Jehebtnoggeengrootegoofeenbeeldvanwaarjeechtgoedinbent.Datbetekentdatklantenoverjeheenkunnenlopen.Hoegajedaardanprofessioneelmeeom?’NukanhijbinnensQuaredaaroversparrenmetanderemembersenvoeltzichdansterkernaardeklanttoe.Kunnenbluffenhoortookbijondernemerschap:alsstartendezelfstandigehebjedatnognietzo.

‘Alsjestartbenjevakmanengeenondernemer,jehebtgestudeerdvoorvakmannietvooronder-nemer.SQuareiseenomgevingomooktegroeien

13

alsondernemer.Doordeopdrachtendiejekrijgtontwikkeljejeookalsgrafischvormgever.Nugaathetechtomhetproductennietomhetproces,zoalsopschool.Doorgewoontedoenleerjehetmeest.’

Maddegeeftaandathijzichmeerwilontwikkelenalsgrafischvormgeverdanalsondernemer;hetgaathemechtomhetvak.Alsjegoedbentinjevakiseendiplomanietbelangrijkindecreatievesector,hetgaatomwatjemaakt.Ikwordnietgedrevendoordiploma’sofcertificaten,ikwileenhelegoedegrafischvormgeverzijn,aldusMadde.Maddegeeftzichzelfdetijdenruimteomzichteontwikkelen.Datbetekentdathijgeenhaastheeftmetopdrachten,wantzijnontwikkelingmoet

kloppenmetdecomplexiteitvandeopdracht.‘Ikvindhetfijnomlangzaamoptebouwenendaardoorruimtetehebbenommijvakmatigteontwikkelen.Ontwikkelingisnietalleenwetenwaarjegoedinbent,maarookbewustzijnvanwaarjenietgoedinbent.’

TerafsluitinggeeftMaddeaandathijvanuitzijnnetwerkeeninhoudelijkeleercoachheeftvanuithetspecifiekevakgebiedvanhetgrafischvorm-geven.Daarkanhijterechtvoorfeedback,tipseneenmeekijkblik.Voorzijnontwikkelingisdatgoudwaard,wantzijnbehoefteaanontwikkelingligtophetgebiedvanzijnvak.Hijsluitafmet:‘ikzouechtnietsanderswillenenkunnenzijndangrafischvormgever.’

1.4.3 Drijfveren, belemmeringen en oplossingsrichtingen volgens Madde

DRIJFVEREN

■ Is intrinsiek gemotiveerd om heel goed te worden in zijn vak

■ Als zelfstandige willen werken voor maximale vrijheid

■ Grote variëteit aan opdrachten

BELEMMERINGEN

○ Op school onvoldoende ondernemersvaardigheden geleerd om gelijk te starten als zelfstandige

○ Ontbreken van een netwerk als je start

OPLOSSINGSRICHTINGEN

✓ Organiseren van meer aandacht voor ondernemersvaardigheden en meer gericht op starten als zelfstandige in initiële opleiding

✓ Organiseren van jaarlijkse bijeenkomsten met zelfstandigen uit de creatieve industrie: sparren en elkaars verhaal horen

✓ Realiseren van een platform als sQuare voor startende zelfstandigen

✓ Samenwerken aan opdrachten/sparren met vakgenoten

✓ Ondersteuning van een vakinhoudelijke leercoach

14

1.5 Practoraat Creatief Vakmanschap en startup community sQuareEengoedvoorbeeldvaneeninitiatiefombegin-nendevakmensenteondersteunenbijdestartvanhunzelfstandigeloopbaanisdestartupcommu-nitysQuare.MaddeMeijs,hiervoorgeïnterviewd,isonderdeelvandezecommunity.Ditinitiatiefkanalsvoorbeelddienenvooranderecommunities.

HetROCvAstartteop1februari2014methetpractoraatCreatiefVakmanschap.Hetdoelwas:hetonderzoeken,beterzichtbaarmakenenver-grotenvandeeconomischeenmaatschappelijkemeerwaardevandecreatiefvakman.MariekeGerversgeeftuitvoeringaandezeopdracht.Zijisaandeslaggegaanvanuitdevragen;hoebereidenwecreatievembo-studentenhetbestevooropdenieuweeconomieensamenlevingalsdaarinvanhensteedsmeerleiderschapenondernemerschapwordtgevraagd?;hoezorgenwedatvakmensenzichzolangenhoogmogelijkkunnendooront-wikkelenopeenwijzediebijhenpast?;metwiekunnenwehierinsamenwerkenenhoekunnenwemedevormgevenaandesnelveranderendearbeidsmarkt?

Wat heeft dit leerproces tot nu toe opgeleverd?• Meerdandehelftvandemensenwerkzaamin

decreatievesectoriszzp-er,datbetekentvoorhetpractoraatdatdeondernemendevakmancentraalstaat.

• Hetlerenhoudtnietopbijeendiplomaopmbo-niveau4,eenlevenslangevakmanschaps-lijnisnodig.Hethuidigeonderwijsstelselbedientonzevakmensenniet;devakman-schapsleerlijnstoptopmiddelbaarniveau.Jekuntdusalsmakernietexcellereninvakman-schapopeenhogerniveauendoortesneluitdeleerlijntestappenkrijgthunbreindekansnietomtotvolleontwikkelingtekomen.

• Vierzakenzijnvanbelangvoorelkevakmanenmakeropdetoekomstigearbeidsmarkt:excellentie,ondernemerschap,(internationaal)netwerkeneenlevenlangleren.

Hoekunnenweinverbindingmethetwerkveldopleiden,inzichtenvanbuitennaarbinnenhalenendedynamiekvandecreatieveindustrievertalennaaronzeonderwijsorganisatie,zodatwehetopleidenvoordetoekomstgoedkunnenvormgeven?”Diekernvraagwashetstartpuntvanhetpractoraat.Ditheefto.a.geleidtoteenintensievesamenwerkingtussendeverschillendembo-scholenmetcreatieveMbo-opleidingenentotdeoprichtingvandeAmsterdamseStartup

communitysQuare.Eenprofessioneleleer-enwerkomgevingvoorNewCreatives.NewCreativeszijn(afgestudeerde)creatieveprofessionals,opgeleidaancreatievevakopleidingenalstheatermaker,mediavormgever,modemakerofmeubelmaker,dieeengrootstedelijkesignatuurlatenzieninbeeld,taalengeluidendievoortdurendopzoekzijnnaarnieuwe(samenwerkings-)uitdagingen.Endiedaarvoorsteedswillenbijlerenvanelkaarenvanhunrolmodellen.

sQuareiseenonafhankelijkestichtingbestaandeuiteenflexibeleschilvanjongemakersdiewordenondersteundinhunontwikkelingalszelfstandigondernemendvakman.Eenplekomsamentepro-fessionaliserenenwerktegenereren.Hetiseenplekwaarhetinformelelerenvormkrijgtenwaargezochtwordtnaaraansluitingmethetformeleleren.Hetishetzoekennaardejuistewegvoormbo-gediplo-meerdendieopdemarktkomenomhunvakvaar-dighedenopeenhogerplantebrengen,maardiedaarvoornieteentweejarigeADofeenvierjarigehbo-studiewillenofkunnengaandoen.EengevolgdaarvanisdatsQuareeenerkendeparticuliereexameninstellingisgewordenomzodoendeookhogereleermodulesaantekunnenbiedendiedoordeNCP-NLQFofficieelzijngevalideerdopNLQF5.OmeengoedbeeldtekrijgenvandezeNewCreativesenhundagelijksewerkpraktijkziefilmoverslashies.

Marieke Gervers:

‘Het mbo zou een start moeten zijn en geen eindstation’

‘Voor doeners is er (nog) geen mooie leerlijn om op een hoger niveau door te groeien naar leiderschap en vakspecialisatie’

‘Dit practoraat geeft ons de mogelijkheid om ontwerpend te pionieren, te doen en te bewijzen wat werkt’

Bron:https://www.practoraatcreatiefvakmanschap.nlBron:https://www.square.amsterdam

15

HOOFSTUK 2

Inhoudelijke verkenning Leven Lang Ontwikkelen

2.1 De doelgroep zelfstandigen klein & uniek

Kleinschaligspecialistischevakmensenzijnuniekevakmensendieophungebiedmaatwerkleveren.ZijzijnwerkzaaminberoependiekleurgevenaandearbeidsmarktvanNederlandendievangrotewaardezijn.Wesprekenvaneenkleinschaligspecialistischeberoepsgroepalsdebrancheuitmaximaal2500beroepsbeoefenarenbestaat,zospecialistischisdatjeminimaal2jaareenvak-opleidingmoetvolgenomtekunnenbeginnenenertoekomstperspectiefis,datwilzeggenaan-toonbarearbeidsmarktbehoefteenwaardevoorBVNederland.Vanafhierzullenwesprekenvandedoelgroepzelfstandigen klein & uniek.Voor-beeldenvanberoepsgroepenuitdezesectorzijn:schoenherstellers,lijstenmakers,pianotechnici,goud-enzilversmeden,smeden,restauratieschil-ders,ontwerpendmeubelmakersenglazeniers.

Kwantitatiefonderzoeknaardezesectorislastigomdathetomkleineaantallengaatendezevaaknietinalgemenearbeidsmarktonderzoekennaarvorenkomen.IndemonitorenvanSOSvakmanschapenSBB/Meld-enexpertisepuntspecialistischvak-manschap(2017)2wordtuitgegaanvanca.80.000werkzamepersonen,waarvan54.000zelfstandigen,ditis68%.DatbetekentdatdezesectorbehoortbijdeMKB-sectorenvoorbijnatwee-derdeuitzelfstan-digenbestaat.Ditzijndusvakmensendienaasthunvakmanschapookeenondernemingrunnen.

Desectorkleinschaligspecialistischvakmanschapiszowelkrachtigalskwetsbaar.Krachtiginzijnbijzonderevakmanschap,ambachtelijkekennisenvaardigheden,uniciteitenbeeldvorming.Maarookkwetsbaarindeorganiseerbaarheidvanonderwijs,branchesenfinanciën.Indeonderwijsinfrastructuurzijnerkleineuniekeopleidingen,dieopererennaastdegrotealgemeneopleidingenenvaakduurzijn:kleineaantalstudenten,specialistischedocenten,dureinstrumentenenapparatuuretc.Sommigeberoepsgroepenhebbeneeneigenbrancheorgani-satie,veelalbestuurddoorvrijwilligers.

2.2 Leven Lang Ontwikkelen

Levenlangontwikkelendientnietalleeneconomi-sche,maarookpersoonlijkedoelen.Hetisgerichtopduurzameinzetbaarheid(employability),hetver-krijgenenbehoudenvanwerkomvanbetekenistezijnvoordesamenlevingenvoorpersoonlijkegroei.Professionalswetendaternadeinitiëlestudienogeenlevenlanglerenenontwikkelenoverblijft.Lerenhoudtnietopnajeschooltijd.Enerzijdsomdateenvakgebiedzichsteedssnellerontwikkelt,enander-zijdsomdatjeookalsmensnooitbentuitgeleerd.Onderscheidendegebiedenwaaropdezelfstandigeklein&uniekzichkanontwikkelenzijngrofweg:vakinhoudelijkeontwikkeling,ondernemerschaps-ontwikkelingenpersoonlijkeontwikkeling.

Omdatdezelfstandigevakmensenzelfverantwoor-delijkzijnvoorhunemployabilityenzelfinitiatiefmoetennemenvoorhunontwikkelingiszelfsturingvanfundamenteelbelang.Zelfsturingisnietabso-luut;eenpersoonkanopverschillendeaspecteneninmeerofminderematesturen.Zelfsturendlerenisdusniethetzelfdealslerenzonderinterventiesvanenzondercontactmetanderen.Zelfsturingwordtinhetalgemeengestimuleerddoortoegankelijkheidvanleermiddelenenmogelijkhedenvoorpersoon-lijkecoaching.

2 Letwel,dezegetallenzijnsinds2011nietmeergeactualiseerd.Datisindicatiefvoorhoeweinigaandachterinarbeidsmarkt-onderzoekisvoordezegroep.

16

Indedefinitiesvanontwikkelingzijn,integenstel-lingtotdefinitiesrondomleren,woordenals‘groei’,‘ontplooiing’en‘ontluiken’opgenomen.Ontwikke-lingisdusnietzozeerhetlerenvankennis,vaar-dighedenenhoudingdieexternwordtgevergd,maarheefteeninternecomponent,diegerichtisopdepersoonlijkemogelijkhedenendrijfverenvanhetindividu.Daarmeesluithetconceptontwikke-lingaanopdehedendaagsevisieoploopbaanont-wikkeling.

Daarnaastzijnerveelverschillendemanierenomtelerenenjeteontwikkelen.Iederheefteeneigenleerstijlendaarmeevoorkeurvoorbepaaldevormenvanleren.Maarmensenlerenoveralennietalleendoorhetvolgenvan(formele)oplei-dingen.Erisdanookeenonderscheidtemakentussenformeel leren en informeel leren.Dekop-pelingdaartussenkanvangrootbelangzijnvoorhetLLOvandedoelgroep,daarhetinformelelereneengrootdeelinneemt,waterkendzoukunnenwordenvanuithetformeleleren.

Omgoedinzetbaarteblijvenopdearbeidsmarkt,ishetbelangrijkdatmensenzichhunlevenlangblijvenontwikkelen.Daaromkomtereenont-wikkelbudgetvooriedereen(Bron:rijksoverheidjuni2019).Zowelwerkendenalsniet-werkendenkunneneenpersoonlijkontwikkelbudgetvoorscholingenontwikkelingaanvragen.Zijkunnendatinzettenombijvoorbeeldeenmbo-diplomatehalen,maarookomeensector-erkendcertificaattehalenofomeencursustevolgen.Hetdoelisdatmeermensenzichgaanontwikkelentijdenshunloopbaan,endatzezobeterinzetbaarblijvenopdearbeidsmarkt.

2.3 Aanbevelingen SER-advies gekoppeld aan doelgroep

Hetbelangvanhetblijvendontwikkeleninhetkadervanduurzameinzetbaarheidineenvoort-durendveranderendemaatschappijisallangeretijderkend.In2017brachtdeSERdaarovereenrichtinggevendadviesuit:Leren en ontwikkelen tijdens de loopbaan.

InditadviesconcludeertdeSERdatjeermetalleeneeninitiëleopleidingnietkomtendatpermanentlerenenontwikkelenvooriedereeneenvanzelf-sprekendheidzoumoetenworden.Ditlerenenontwikkelenhoeftnietindetraditioneleschool-banken,juisthetzoekennaarflexibiliteit,verschil-lendevormenvanleren(formeeleninformeel)vormtdeuitdaging,zowelvoordewerkendeenwerkgeveralsvoordeonderwijsinstellingen.

Lerenenontwikkelenzijnbelangrijkomconcur-rentiekracht,duurzameinzetbaarheideninnovatieteverbeteren.Hetzoudaaromvanzelfsprekendmoetenzijnvoorallewerkendenomzichblijvendteontwikkelen.DeaanbevelingenvandeSERzijnbedoeldomdestapnaardezeblijvendeontwik-kelingmakkelijkertemakenenhetLevenLangOntwikkeleneenimpulstegeven.

Dewerkendezouzelfderegiemoetenhebbenoverzijnontwikkeltraject.Voorwaardedaarvoorisbetrokkenheidvanallepartijen:werknemer,werk-gever,opleidingsinstellingen,overheden,branche-organisatiesenondersteuningsorganisaties.Hoewerktditvoorzelfstandigen?

FORMEEL LEREN INFORMEEL LEREN KOPPELING FORMEEL EN INFORMEEL LEREN

Structureleensystematischevormvanlerenineenofficiëleleeromgeving,metbegeleiding.Doelishethalenvaneendiplomaof(branche)certificaat.

Ietslerendoorhetteervaren.Toevallig.Onbewust,nietgestructureerd.Geenexplicietebegeleiding.‘Learningonthejob’.

✓ Cursus,trainingen✓ Opleidingen✓ Flexibeleleertrajecten✓ Werkplekleren✓ Classroomtrainingen✓ Trainingonthejob

✓ Collegialeuitwisseling✓ Lerendoortedoen/onthejob✓ Loopbaancoaching✓ Vakinhoudelijkecoaching✓ Zelfstudie✓ E-learning✓ Expertgesprekken

✓ Meestertitel✓ EVC-traject✓ Certificaten✓ Erkendeonderdelen curriculum✓ Kennisoverdrachtdoorvakmensen

17

Inhetadvieswordendezelfstandigenwordennietalsapartegroepaangeduid.HieronderwordendeaanbevelingenvandeSERgekoppeldaandedoelgroepzelfstandigenklein&uniek,terduidingvanhunproblematiekenmogelijkeoplossingsrichtingen.

AANBEVELINGEN OPERATIONALISERING AANBEVELINGEN

TOEPASBAAR OP ZELFSTANDIGEN KLEIN & UNIEK

A Verstevigen infrastructuur voor post initiële ontwikkeling

1 Flexibelenpraktijk-relevantaanbodvoormaatwerk

•Onderwijsinstellingenaanzet•Leerbehoeftewerkendenweten•Samenwerkeninderegio•Certificaten(flexibeleleertrajecten)

Kwetsbaarheidonderwijs-infrastructuurenlageorganisatiegraad

2 O&Ofondsen •Rolup-to-datewerkenden•Financiering•Bevorderenregionalesamenwerking

NauwelijksofgeenaansluitingvanveelvandeberoepsgroepenbijO&Ofondsen

3 EVCenervarings-certificaten

•Ontwikkelinginstrumenten•Erkennenwerk-enleerervaringen•Maatwerktrajecten•Erkenningdoorwerkgevers

ErvaringleertdatEVC-trajectenvoordezeberoepsgroepenmoeilijkvandegrondkomendoordelageaantallenenlageorganisatiegraad

4 Loopbaan-ontwikkeling

•Loopbaanontwikkelcentra•Onafhankelijkadvies•Koppelenaanbestaandenetwerken,regionalesamenwerking

Momenteelgeensamenwerkings-verbandofcentraleplekwaarditgeorganiseerdwordt

B Ondersteunen leervraag naar post initiële ontwikkeling

1 Trekkingsrecht •Inzichtelijkmakenpersoonlijkeopleidingsmogelijkheden

•Certificeringstrajectenonderwijsinstellingen

Nauwelijksformeleopleidings-trajectenvoorwerkendenindezeberoepsgroepen

2 Ontwikkelrekening •Rekeningwaarwerkenden,werkgeversenanderengeldkunnenstortenvoorontwikkeling

•Collectievestortingen•Collectievefondsenencao-afspraken

Voorallewerkenden3

C Komen tot een uitnodigende en prikkelende leercultuur

1 Nationaleleercultuur •Bredecampagneoverheid Voorallewerkenden

2 Bewustwordingopwerkvloer

•Werkgeverneemtverantwoordelijkheidontwikkeling

•Onafhankelijkloopbaangesprekdooroverheid

Geenwerkgeverofspecifiekeloopbaancoaching

2 Informeellerenenaandachtvoormkb

•MKB:afstemmingbrancheorganisatiesenregionaleondernemersorganisaties

•Leerambassadeurs:bewustwordingleerklimaat,ontwikkelentoolsvoormoeilijkedoelgroependooroverheid

Mogelijkhedenvoordezespecifiekedoelgroep4

3Ditisnuuitgewerktineenzgn.Ontwikkelbudget4DitisnuuitgewerktinleerrechtenenloopbaanadviesspecifiekvoorMKB

18

2.4 Resultaten Panteia onderzoek gekoppeld aan doelgroep

OnderzoeksbureauPanteiaheeftinmaart2019deresultatenopgeleverdvanhunonderzoekBelemmeringenLeven Lang Ontwikkelen.AanleidingvoorditonderzoekwasdeconstateringdathetLLOmoeizaamvandegrondlijkttekomen.Doorinzichttekrijgenindebelemmeringenendriversvanwerkendenmetbetrekkingtothetblijvendlerenenontwikkelenkunnenmogelijkeoplossingsrichtingengevondenworden.

Uithetonderzoekblijktondermeerdatwerken-dennauwelijksstilstaanbijhetbelangvanLLO.Menleeftenwerktvooralvandagtotdag.Wel

onderkentmendatLLOessentieelisompersoonlijkedoelenwaartemakenenvoorpersoonlijkegroei,bijblijven,succesvolzijnenwaarderingkrijgen.Hetbesefiserduswel,maarditwordtmaarbeperktomgezetinactiefgedrag.Mensenmeteensterkeinternedrivezijneenuitzondering,blijktuithetonderzoek.Hoezoudendezebevindingentoetepassenopdedoelgroepzelfstandigenklein&uniek?

HieronderwordenderesultatenvanhetPanteia-onderzoekgekoppeldaandedoelgroepzelfstandigenklein&uniek.Omhetconcreettemakenisuitgegaanvande3geïnterviewdevakmensen.Welkedrivers(eerderdrijfverengenoemd),belemmeringenenoplossingsrichtingenwerdendoorhenookgenoemdendusherkend?

RESULTATEN ONDERZOEK PANTEIA Genoemd in interviews

A DRIVERS

Intrinsiekemotivatieomteleren ✓

Ontwikkelenvaneenleerklimaat

Besefnoodzaakbijblijvenvoorbaanbehoud/werkbehoud ✓

Betekenisvolwillenzijn

Extrinsiekemotivaties(geld/waardering) ✓

Binnenwerktijd,nieterbij

Sterkedriveomdoelentebereiken ✓

Veeldoenomzichteontwikkelen,intrinsiekleren ✓

B BELEMMERINGEN

Geennoodzaakzien

Andereprioriteiten/gebrekaantijd ✓

Geenfanvanlerenenlangereleertrajecten ✓

Geendirectebeloning/waardering ✓

Weinigondersteuningvanuitorganisatie

Geenhulp/aanbod/coachingvanuitwerkgever ✓

Geenkennisvanmogelijkheden ✓

Minderfinanciëledraagkracht ✓

Baseertzichsterkopeigenervaringenenbestaandevakkennisenlearningonthejob ✓

Zietnoodzaakontwikkelenniet.Kanzichgoedreddenzonderdiploma

Negatievehoudingnaarformeelleren ✓

C OPLOSSINGSRICHTINGEN

Financiëleondersteuning/persoonlijkleerbudget ✓

Loopbaanbegeleiding(volgenopleidingkaneengevolgzijn)

Certificaten/EVCverrijkenkennisenvaardigheden ✓

Coaching(bewustwordingbelangontwikkelen) ✓

Laagdrempelig/maatwerkleren:indelen/onthejob ✓

Onafhankelijkloopbaanadvies/scan

Koppelingbedrijfsvisie–scholingsvereisten

Aanbiedenverschillendeleervormen ✓

Coachendekwaliteitenmiddenmanagement

Positieveframingleren:beloningenwaardering ✓

19

2.5 Conclusie

VeelvandeSER-aanbevelingenzijnnietgerichtopzelfstandigen,laatstaanzelfstandigenklein&uniek.Opleidingsfondsen,onderwijsinfrastruc-turen,EVC-trajectenenloopbaan-ontwikkelcentrazijnvoordezedoelgroepnauwelijksontwikkeldofopzijnminstkwetsbaartenoemen.DitbetekentdatdezedoelgroepaparteaandachtverdientbijhetonderwerpvanLLO.

Demaatregelendiegenomenwordenvoorallewerkenden,zoalshetontwikkelbudgetendenationaleleercultuurkunnenwelvanbetekeniszijn.Hetverdientdeaandachthoedezespecifiekedoelgroephierovergeïnformeerdenbereiktwordt.

Eenontwikkelbudgetvoorelkewerkendebiedtuiteraardookperspectiefvoordezelfstandigeklein&uniek.Hetgeeftdemogelijkheidomlaag-drempeligeenaanvraagtedoenvoorhetvolgenvaneenopleidingofcursus,viabrancheorganisatieofonderwijsinstelling.Kanttekeninghierbijisweldatervoordezedoelgroepweinigkant-en-klareformeleopleidingenencursussenvoorhandenzijn.Onderwijsinstellingenbiedendezenietvaakaanomdathetomslechtskleineaantallencursistengaatendusnietrendabelis.Datbetekentdatdebrancheorganisatieshieropzoudenmoeteninspelenencursussenkunnengaanaanbieden,maargeziendelageorganisatiegraadisditvoorhennieteenvoudig,alseraleenrelevantcollectiefisvoordespecifiekegroepzelfstandigen.

OokdeleerrechtenenhetloopbaanadviesvoorMKBkunneneengoedemogelijkheidbiedenvoordedoelgroep.Deleerrechtenzijnbeschikbaarvoorallewerkendenenwerkzoekendenmetmini-maaleenstartkwalificatieendieminstens2jaaruithetreguliereonderwijszijnuitgeschreven(ofouderzijndan27jaar).Leerrechtenwordendoordeoverheidgefinancierd,opbasisvanopleidingtoegekendendoorwerkendenenwerkzoekendenzelfgeïnvesteerd.Hetgaatdusomallewerkendenenwerkzoekenden(inclusiefzelfstandigen)diezelfzeggenschapkrijgenoverinvesteringenindoordeoverheiderkendeopleidingenenopleiders,zowelpubliekalsprivaat.Daarnaastiserondersteuningmogelijkdoorpersoonlijkloopbaanadvies.Eenlaagdrempeligeadviesstructuurisnoodzakelijkom(eengoede)bestedingvandeleerrechtentestimu-leren.Iederewerkendezoubijvoorbeeldmetenigeregelmaateenpersoonlijkloopbaanadvies(PLA)moetenkunnenkrijgen.

Uithetonderzoekblijktdaterverschillendedriverszijndiehetontwikkelensturen.Eenaantalvandezeblijktookopdegeïnterviewdevakmensenvantoepassingtezijn.Deintrinsiekemotivatieenhetlogischerwijsontwikkelenombijteblijvenzijnhetmeestprominentaanwezig.

Veelvandegenoemdebelemmeringenzijnookdoordevakmensenbenoemd.Metnamegeenlange(formele)leertrajectenwillenvolgenspringteruit.Bijdeoplossingsrichtingenzijndoordegeïnterviewdenookanderemogelijkhedengenoemd,ziedaarvoordeaanbevelingeninhetvolgendehoofdstuk.

2.6 Samenvattende note

Zelfstandigenindekleinschaligspecialistischeberoepenzijneenbijzonderedoelgroep.Hetzijnechtevakmensenmethartvoorhunambacht/vak,specialistisch,werkenmethoofdenhanden,makenuniekeproductenenleverenaltijdmaat-werk.Zezijnveelalintrinsiekgemotiveerdomhetbesteproducttemakenenzehebbenkwaliteithooginhetvaandelstaan.Zezijngeïnteresseerdinontwikkelingeninhunvakgebiedendenkenendoengraagmeeaaninnovatievetechniekenenprocessen.Zezijnookondernemer,nietalsdoel,maaralsmiddelomdebestevakmantekunnenzijn.Hetgeeftzedevrijheidomhunvakgoedtekunnenuitoefenen.Overhetalgemeeniserweinigtotgeenscholingsbudget,zijnergeenO&Ofondsenbinnendebranchesenontbreekthetaaneengedegenkennis-enopleidingeninfrastructuur.

Indezesectorzitheelveelinnovatiekennis.Devakmensenkunnendanookeenwaardevolleken-nisbronzijnvooranderevakmensen.Hetvormenvannetwerkenencommunitiesisdanookeenmustomdekennistebehoudenenopeenhogerplantebrengen.

Dezevakmensenwillenenmoetenzichzelfont-wikkelen:willenomdatzeintrinsiekgemotiveerdzijnvanuithunvak,moetenomdatzezelfstandigondernemerzijn.Maarerisnauwelijksaanbodvanuitdeformele(onderwijs)structuren.Hoemooizouhetzijnvoorhetonderwijsomcommunitiestevormenmetdezewerkenden!

20

HOOFDSTUK 3

AANBEVELINGEN

Dezeverkenningheefteeninventariserendkarakter,waarbijdegesprekkenmetdedrievakmensenalsuitgangspuntzijngenomen.Deinventarisatieleidttoteengrootaantalaanbevelingengeadresseerdaanverschillendestakeholders/probleemeigenaren.Logischerwijsisernogeenslagnodigomeenbrederbeeldtekrijgenentotprioriteringvandeaanbevelingentekomen.Hetontwerpvaneenplanvanaanpak(H4)isdaarvaneenmogelijkeuitwerking.

3.1 Aanbevelingen voor zelfstandigen klein & uniek

• Zetje(vak)ontwikkelingbewustopjeagendaeninvesteerdaarin.

• Wordlidvaneenbranche-ofberoepsvereniging.• Houdcontactmetdevakopleiding,bijvoorbeeld

middelseenalumni-netwerk.• Leesvaktijdschriftenenblogs;leesook

buitenlandseartikelen.• Spreekmetvakgenotenoverwatjedoetenwilt.• Volgdevoorlopersinjevak,bijvoorbeeld

viasocialemedia.• Jeleertvooraldoorjevaktedoenendoorsamen

tewerkenmetcollega-vakgenoten.• Hoemeerkennisenvakmanschaphoe

specialistischer,destemeermarktwaarde.• Schakeleenloopbaancoachin,diebehulpzaamis

bijhetaanscherpenvandefocusenbepalenvandoelenenbijhetaandragenvan(in)formeleleer-enontwikkelingsmogelijkheden.

• Maakgebruikvanjeleerrechtenenloopbaan-advies-mogelijkheden.

3.2 Aanbevelingen voor brancheorganisaties

specialistisch vakmanschap

• MaakLevenLangOntwikkelenonderdeelvanhetstrategischbeleidvandebranche.

• Investeerinmaatregelendiezorgenvoorstimulansenfaciliteringvanlerenenontwikkelen.

• Stelkorte,praktischeenflexibeletrainings-enleertrajectenbeschikbaar,diedoormiddelvan

eenbranchecertificaaterkenningkrijgen.• Zorgvooreensamenwerkingmeteen(MBO/HBO)-

onderwijsinstellingdiecursussenenopleidingenaanbiedtvoordezelfstandigenklein&uniekinuwbranche.

• Denkookaanactiviteitendiehetinformelelerenstimuleren,zoalspeer-to-peerreviews,hetgeor-ganiseerdaanbiedenvancollegialeuitwisselingenenhetbeschikbaarstellenvanstudiebeurzenvoorhetvolgenvaneenbuitenlandse(nietinNLbeschikbare)opleidingofcursus.

• Stelbudgetbeschikbaarvoorhetstimulerenvanerkenningstrajecten(informeelenformeellerengekoppeld):

- EVC-traject(ErkenningEerderverworven Competenties)

- Meestertitel-traject• Ontwikkeldigitalecommunities,ookvoorzelfstan-

digevakgenotendienietbijdebrancheorganisatiezijnaangesloten.

21

3.3 Aanbevelingen voor onderwijsinstellingen

(met kleine unieke opleidingen)

• Heboogvoorhetspecifiekevandedoelgroepzelfstandigenklein&uniekinhetLLO,werkhierinsamenmetdespecifiekebranche-organisatiesofnetwerkvanzelfstandigen.Vorm(alumni)communitieseninvesteerhierin.

• Biedt,insamenwerkingmetbrancheorganisaties,formeleleerroutesvoorwerkenden,waarbijhetinformelelerenwordterkend:EVC-trajecten,kortespecifiekecursussen(certificaten)etc.

• Leidtuopvoorberoepenwaarveelzelfstandigenzijn?Bereidstudentendaarindeopleidingaluitgebreidopvoor.

• Investeerineensterkeleercultuurbijalumni:zetalumninetwerkenop.Biedhenvanbeginafaandekansomzichteblijvenontwikkelen.

• Stimuleerformeleleerroutesvoorwerkendenviabrancheorganisatiesenbetrokkenonderwijs-instellingen.Voorontwikkelingenuitvoeringmoetextrabudgetzijn.

• Benutdekennisvanouderevakmensen.

3.4 Aanbevelingen voor opleiding- en ontwikkel fondsen

• Heboogenaandachtvoordedoelgroepvanzelfstandigenklein&uniek.

• Stelbudgetbeschikbaarvoorbranchespecifiekesymposiavoorhetdelenvankennis.

• Stelbudgetbeschikbaarvoorontwikkelingvancommunities/inhoudelijkenetwerkenvanvakmensen.

• Stelbudgetbeschikbaarvoordeontwikkelingvaneenkennisinfrastructuurrondomeenberoepsgroepwaarindeonderwijsinstelling,brancheorganisatieenindividuelevakmensensamenwerkenenleren.

• Zorgvoorontwikkelbudgetvoorformeleleerrouteswerkendenendekoppelingvaninformeelaanfor-meelleren,zoalstrajectenvanmeestertitelenEVC.

3.4 Aanbevelingen voor MKB-Nederland

• Heboogeenaandachtvoordespecifiekevandedoel-groepvanzelfstandigenklein&uniek(ambachten)daarwaarhetgaatomLevenLangOntwikkelen.

• Zorgdatdeverschillendebrancheorganisaties Leren&Ontwikkelenstandaardophunagenda

hebbenstaanmetconcreteactiviteitenvoorzelf-standigenklein&uniek.

• Investeerbijdebranchesindeontwikkelingvanmeestertitels.

• Investeerindeontwikkelingvaninstrumentendiecommunitiesfaciliteren.

• Zorgvooreenonafhankelijkontwikkelcoachingdielaagdrempeligvoordezelfstandigenteconsulterenzijn:reflectieopontwikkelingenterstimulansvanformeletrajecten.

3.5 Aanbevelingen voor overheid

• Zorgervoordatbijdeverdelingvan(project)subsidievoorLLOdedoelgroepzelfstandigenklein&uniekookwordtmeegenomenofeenapartepositiekrijgt.

• ZorgdateréénplekisvanwaaruitLLOwordtgestimuleerdengefaciliteerdvoordezedoelgroep,zoalsmogelijkhedenzichtbaarmaken,informatieverstrekkenoverregelingen,fondsaanvraagetc.

• ZorgbijhetverdelenvandesubsidievoorLLOdatookdezedoelgroepkanmeedoenendatertoolsenactiviteitenontwikkeldkunnenwordendiedeontwikkelingvandespecialistischvakmanbevordertophetgebiedvanondernemerschap,vakmanschapeninnovatie.

• Zelfstandigestarterssprekenhunontwikkel-budgetnietvanzelfaan,jemoetdezedoelgroepnaardevoucherstoekrijgen.Daaromishetbelangrijkdathetonderwijshaarstudentenhiergoedopvoorbereidtendatdeoverheidverbindinglegttussenbestaandeplatforms/hotspotswaardezelfstandigenhuncommunityvinden.Viadezeplatformsbereikjedezelfstandigenenkunjezeinformeren,motiverenenfaciliterenomgebruiktemakenvandebeschikbareontwikkelmogelijkheden.

• Investeerindeontwikkelingvaninstrumentendiecommunitiesfaciliteren.

• Zorgvooreenonafhankelijkeontwikkelcoachingdielaagdrempeligvoordezelfstandigenteconsulterenis:alsreflectieopontwikkelingenterstimulansvanformeletrajecten.

• Stimuleerenfaciliteerformeleleerroutes(laag-drempelig,flexibel)voorwerkendenviabranche-organisatiesenbetrokkenonderwijsinstellingen.Voorontwikkelingenuitvoeringmoetextrabudgetzijn.

• Zorgvoorerkenningvanhetinformeleleren,doorhetstimulerenvanmeestertitelsenEVC.Stelhier-voorbudgetbeschikbaar.

• Zorgervoordatdezedoelgroepkennisheeftvanhunleerrechtenenstimuleerhendoortezorgenvoorlaagdrempeligloopbaanadvies.

22

HOOFDSTUK 4

ONTWERP PLAN VAN AANPAK

⬛ Kwalitatiefonderzoekonder30zelfstandigevakmensenuitverschillendekleinschaligespecialistischebranches

⬛ Drijfveren,belemmeringenenoplossingrichtingeninbeeld⬛ Formeleeninformeleleerroutesonderzoekenenmetnamemogelijke

routesdiehetformeleeninformelelerenaanelkaarkoppelen⬛ Rondetafelgesprekmetvertegenwoordigersvanverschillende

betrokkenorganisatiesoverdeaanbevelingenenprioritering

⬛ OntwikkelenvaneeninstrumentariumLLOvoordebrededoelgroepzelfstandigenklein&uniek(bijvoorbeeldleercoaching)

⬛ 5branches(varieteit)kiezenvoorspecifiekeontwikkelinginstrumentarium⬛ Ontwikkelenspecifiekebranche-instrumenten⬛ Samenwerkingencommitmentorganiserenrondomdegekozenbranches

tussenbrancheorganisatie,onderwijsinstelling(en)enzelfstandigen

⬛ Hetontwikkeldeinstrumentariuminzettenenuitvoeren: -Breedvoorgeheledoelgroep -Specifiekvoorde5gekozenbranches⬛ Bijvoorbeeld: -Opzettenkennisinfrastructuurambachtelijkmeubelmakers -Meesterschaproutevoorkeramisten -AlumniCreatiefVakmankoppelenaanvakman(pee-to-peerlearning) -Ontwikkelcoaching

⬛ Lerenvandepilotsenbepalenwatwel/nietwerktdoorhetgerichtonderzoekenvandeervaringenuitdepraktijkvandedoelgroep

⬛ Implementatieplanontwikkelenwaarindeduurzaamheidvandeoplossingsrichtingenleidendis:

-Samenwerkingsafsprakentussenbranche,onderwijs,fondsen, overheidennetwerkenvanzelfstandigen -Ontwikkeldeinstrumentenbeschikbaar

VoorhetstimulerenenfaciliterenvanhetLevenLangOntwikkelenvandedoelgroepzelfstandigenklein&uniekzoueen3-jarigprojectuitkomstbieden.Aandehandvanpraktijkgerichtonder-zoekkunnenspecifiekeinstrumentenontwikkeldwordenenpilotswordenuitgevoerdengeëva-lueerd.Entotslotkaneenimplementatieplanvoordetoekomstwordenontwikkeld.DitgeeftdekansomdefocusopdezedoelgroepteleggenenmaatwerkoplossingentebiedendiezorgenvoormaatregelendiehetLLOondersteunen.

FASEIonderzoek

FASEIIontwikkeling

FASEIIIpilotsuitvoeren

FASEIVevalueren

FASEVimplementeren

8maanden

4maanden

12maanden

8maanden

4maanden

23

BRONNEN - SER.Leren en ontwikkelen tijdens de loopbaan, een richtinggevend advies(maart2017)

- ECBOdimensies.MarshaWagner.Nog lang niet uitgeleerd, learning communities als mindset(oktober2017)

- Panteia.Belemmeringen Leven Lang Ontwikkelen(maart2019)

- SBB.Nederland in materialen, jaarpublicatie Meld-en expertisepunt specialistisch vakmanschap(november2017)

- DidactiefSpecial.60x specialistisch vakmanschap,jaargang48,nr3,(mei2018)

- SamenwerkendefondsenenTriamFloat.Werkplek leren in de techniek, handvatten om leren op de werkplek te faciliteren.(januari2018)

- ECBODimensies.EvaVoncken.Hoger onderwijs voor de vakman 2.0, uit het practoraat creatief (september2017).

- Houtenmeubileringscollege.Meesterschap binnen de ambachten, verslag en aanbevelingen voor beleid(september2018)

- SociaalenCultureelPlanbureau.Grenzen aan een leven lang leren(mei2019)

- Seoeconomischonderzoeki.o.v.VNO-NCW,MKBNederland,NRTOenMBOraad.Leerrechten doorgerekend, scenario’s voor investeringen in leven lang ontwikkelen.(december2018)

- http://volwassenenleren.nl/zelfsturend-leren/

- https://www.scienceguide.nl/2019/05/een-loop-baanperspectief-op-leven-lang-ontwikkelen/

- https://www.nieuwsszw.nl/persoonlijk-ontwik-kelingbudget-voor-iedereen/

Stichting Klein en Uniek Specialistisch Vakmanschap

DestichtingKleinenUniekSpecialistischVakmanschapheefttendoelhetondersteunenvanenhetvergrotenvandemaatschappelijkewaarderingvoorkleinschaligspecialistischvakmanschapenondernemerschap.Zijtrachtditdoelondermeertebereikendoorhet(doen)organiserenvanonderzoekenonderwijs,alsmededoorhet(doen)verstrekkenvanfinanciëlebijdragenaanorganisatiesdiezichbezighoudenmeteensoortgelijkedoelstellingalsdestichting.

Hetbestuurbestaatuitvertegenwoordigersvanwerkgevers-enwerknemersorganisatieseneenonafhankelijkvoorzitter.MargretHoekenga-Idema(NVS,NederlandseVerenigingvanSchoenherstellers),IrenevanHest(FNV-Zelfstandigen),MarcAsselbergs(NUVO,NederlandseUnievanOptiebedrijven),HansKoole(BruggenbouwerOnderwijsBedrijfsleven,voorzitter)

www.kusv.nl

UitgaveUtrecht,augustus2019

Redactie en coördinatie RozemarijnvanDeelen(Roosonderwijsprojecten)inopdrachtvanhetbestuurStichtingkleinschaligUniekSpecialistischVakmanschap.

Ontwerp en opmaakBureauGurk,MarieChristineMeijer

Foto’s en filmpjesOntwerpendmeubelmaker:AldoBakker(ontwerp),RutgerGraas(uitvoering),ErikenPetraHesmerg(fotografie)Grafischvormgever:MaddeMeis(fotografie)