Een geschiedenis van religieuze kunst De kunstgeschiedenis van de drie belangrijkste monotheïstische godsdiensten

Inleiding: Vooral vroeger was God een belangrijk onderwerp in de schilderkunst, daarom leg ik de link tussen hedendaagse goddelijke schilderkunst en de oudere werken. Eerst en vooral zal ik de verschillende evoluties van kunst, waarop alles wat te maken heeft met één van deze drie godsdiensten wordt afgebeeld, kort verduidelijken en bespreken. Achteraf verwerk ik kort mijn eigen mening; had ik dit verwacht van deze godsdienst? Uiteindelijk zullen de verschillen en gelijkenissen tussen/van deze drie monotheïstische godsdiensten op een rijtje worden gezet.

Jodendom

Het Jodendom is de oudste godsdienst van de drie monotheïstische godsdiensten die ik zal bespreken, 4000 a 3000 jaar geleden bestond het al. In het algemeen weten weinig mensen iets over de Joodse kunst, er wordt dan ook vaak beweerd dat Joden niet toegestaan waren zich creatief bezig te houden, laat staan kunstenaar zijn want ze werden belemmerd door strenge woorden uit de Thora. Ook oog voor ruimtelijke (abstracte) schoonheden hadden ze niet, ze waren enkel bezig met geschiedenis en concrete zaken. In de praktijk is dit helemaal anders, juist omdat Joden steeds geïnteresseerd naar de geschiedenis kijken, kunnen ze ruimtelijke schoonheden leren appreciëren. Joodse kunst heeft weinig resten in het heden.

Toch kunnen we stellen dat Joden steeds met kunst bezig waren, hun versierde handschriften, grafstenen en rituele voorwerpen duiden hierop. In de Tenach werd dan ook gezegd dat kunst maken een goddelijke gave was, een hemelse

inspiratie. Kunst werd vooral gebruikt om stil te staan en na te denken over godsdienstige levensvragen, als een paradox van een voortdurende ontmoeting met God. Vanaf ongeveer 300 jaar geleden kwam de Joodse schilderkunst pas tot leven, voorheen leefden de Joden zich vooral uit in architectuur, brave, lowkey kunst zoals afbeeldingen in godsdienstige teksten, de beschildering van muren en ramen van de synagoge, etc. Ook de Joodse schilderwerken ondergingen enkele kunststromingen.

Zo heeft de Joodse kunst enkele bekende kunstschilders gekend zoals bijvoorbeeld Jozef Israëls (einde 19e eeuw) die vooral Joodse, alledaagse gebeurtenissen schilderde. Eén van zijn bekendste werken is de Joodse bruiloft te zien op de foto links. Een andere bekende joodse kunstschilder is Marc Chagall, afkomstig van Wit-Rusland en vooral bekend in de 20e eeuw, na Wereldoorlog 2. Hij specialiseerde zich vooral in het Surrealisme en het Expressionisme, een voorbeeld van zijn werk is te zien rechts.

De stijlverschillen tussen deze twee ‘voorbeeldkunstenaars’ dat ik koos zijn enorm, zo zie je maar dat kunst geen vaste formule of vorm kent maar verschilt door invloeden van de maker en van zijn tijd. Spijtig genoeg is er weinig Joodse kunst van voor de tweede wereldoorlog bewaard gebleven. Veel Joodse kunst werd vernietigd door de Nazi’s tijdens de judeocide.

Christendom

Christelijke schilderkunst is veel bekender en dan Joodse. Zo was Jezus vaak het onderwerp van Europese schilderijen in het verleden. De eerste stroming dat gekend is heet de Vroegchristelijke kunst, van de 2e eeuw tot de 6e na Christus werd deze gehanteerd door patronages voornamelijk in het toenmalige Romeinse Rijk. Deze schilder-, maar ook bouwkunst werd bewaard omdat ze vaak geschilderd werden op fresco’s, op muren, in kerken, in grafkelders… Tijdens deze christelijke stijlperiode werden vooral de christelijke symbolen uitvergroot, dit werk (rechts) is een mooi voorbeeld van vroeg christelijke schilderkunst. Dit werk werd gemaakt in de 4e eeuw en beeld Jezus Christus die de mens verlost uit de bittere dood af.

In de middeleeuwen werd Christelijke kunst door velen gemaakt, het had dan ook de bedoeling een algemene religieuze functie uit te voeren. Zo werden er kleine werken gemaakt om mensen in te lichten over deugden en zonden, omdat de meerderheid van de bevolking in Europa niet kon lezen in deze

periode werd de bijbel via kunst overgebracht (ook via de mis natuurlijk). Ook verhalen over Jezus worden verteld via kunst, hier(rechts) zien we hem met zijn twaalf apostelen aan het avondmaal. Vanaf de 15e eeuw kwam er echt schot in de zaak, veel bekende schilders leefde in de Nieuwe en Nieuwste Tijd. Bijvoorbeeld De gebroeders Van Eyck met hun bekende werken Het Lam Gods, Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw of De Maagd van kanselier Rolin komen allemaal uit de 15e eeuw! De periode waarin deze werken geschilderd werden noemen we de Renaissance, de hergeboorte van de Klassieke Oudheid. Deze periode was het absoluut hoogtepunt van Christelijke kunst, toen werden dan ook de meeste Christelijke schilderwerken ooit gemaakt. Ook al werd er toen vooral gefocust op het individu en kwam er wel wat kritiek op het Christendom en de kerk, werden vele schilderwerken nog steeds gewijd aan Jezus en aan God omdat vele Christenen niet veel andere kunst kenden dan deze religieuze kunst.

Het bekendste Renaissance werk dat zeer Christelijk getint is, is het werk van Michelangelo (16e eeuw), De schepping van Adam. In de 18e eeuw kwam de volgende belangrijke kunststroming, de Verlichting en deze bracht weer een verandering met zich mee als het gaat over de Christelijke kunstwerken. De Verlichting vindt plaats na de reformatie wat wil zeggen dat veel christenen (de helft), we noemen hen protestanten zich hebben afgezet onder leiding van Maarten Luther en Johannes Calvijn tegen het gedrag van de Clerus en de Christelijke kerk omdat zij misbruik maakten van hun machtsposities (bv door aflaten te verkopen). De verlichting staat in het teken van de ratio, het intellectuele, de filosofie, de afzet tegen de kerk en de staat. Jezus en God werden in deze periode weinig geschilderd, toch was het Christendom nog steeds terug te vinden in de kunst, heiligen zoals de toenmalige paus(rechts) werden wel nog afgebeeld, op een realistische en gekleedde manier (dus niet zoals in de renaissance). In de 17e eeuw begon de Barok, er was terug plaats voor gevoel en dus ook voor geloof. De werken waren dramatisch en zeer realistisch en er werd vaak gebruik gemaakt van

Christelijke symbolen zoals drie staat voor heiligheid, twee of rood voor de duivel. De Christelijke kunst kwam terug tot leven en werd gemaakt door onder andere Rubens, Rembrandt en Diego Velazquez. De Barok was dan ook een bloeiende periode voor Christelijke schilderkunst. Enkele voorbeelden van werken uit de Barok; De heilige drievuldigheid door Hendrick van Balen (links), hierop zien we duidelijk de Christelijke symboliek.

Het perfecte voorbeeld voor de Barok; De Kruisafneming van Jezus door Rubens (onder).

In de 19e en 20e eeuw verzwakt de aanwezigheid van het Christendom in het kunstmilieu enorm. Tijdens het Impressionisme en het Expressionisme valt er amper iets Christelijk te zien. In de onderliggende betekenis van deze werken kan elke Christen God vinden, maar de Goddelijke figuren liggen niet meer recht

voor de raap. In de hedendaagse kunst vinden we het Christendom nog steeds niet vaak terug maar dat wil niet zeggen dat er nooit meer kunst over wordt gemaakt, dit is een voorbeeld van hedendaagse kunst waarin we Jezus herkennen.

Islam

Ten Slotte zal ik ook kort de Islamitische kunst bespreken, een kunst die erg verschilt van het Joodse en het Christelijke. De Islam ontstond pas wanneer de middeleeuwen bezig waren daarom is hun kunstgeschiedenis ook wat korter. Islamitische kunst bestaat voornamelijk uit architectuur, tapijten/weefsels en kalligrafie. Hun

geschiedenis is anders dan de onze, wat ook een andere kunstgeschiedenis oplevert. Omdat Allah niet afgebeeld mag/kan worden, wijdt men hier ook geen grote canvassen aan maar zoekt men hun God op doormiddel van andere kunst. In de Moskee worden geen schilderijen opgehangen of Godsdienstige muurschilderingen gemaakt, hier worden de muren bezet met keramiek wat een kleurrijk en overweldigend effect geeft. Vele Islamitische tekenwerken zijn teruggevonden in handschriften in de vorm van een miniatuur schilderwerk.

Deze vijf prachtige miniatuur werken dateren vanuit de 17e eeuw wanneer de Arabieren Perzië bezet hadden en de Islam er de hoofdgodsdienst was.

In de 16e en 17e eeuw kwam de prachtige Islamitische schilderkunst op gang, zo heb je hierin geen duidelijke kunststromingen zoals in Europa maar we kunnen gelijkenissen tussen de werken terugvinden, ze hanteren dezelfde stijl. De werken zijn kleurrijk, vrolijke en beelden steeds gelovigen af met hun dieren, ze zijn met veel op dezelfde plek bijeen gekomen. Geel en blauw worden vaak gebruikt en het werk wordt meestal in een rechthoek geplaatst. Uit deze bloeiende eeuwen zijn vele Islamitische werken terug te vinden, ze zijn prachtig.

In de 19e eeuw mengde de Islamitische kunst zich met de Europese kunst, de opstelling en het thema van de Islamitische kunst veranderde niet veel ten opzichte van de 16e en 17e eeuw maar werd door de Europese invloed wel anders afgebeeld. Zoals te zien is in het voorbeeld rechts.

Ook nu wordt er nog steeds Islamitische kunst gemaakt door hedendaagse kunstenaars, deze sluiten zich aan bij de kunststromingen die ook de Christenen en de Joden ondervinden. Het werk werd gemaakt door Saba Chaudhry Barnard, een Amerikaanse moslima om het contrast tussen de moslimcultuur en de Amerikaanse cultuur te tonen.

Vergelijking van en gelijkenissen tussen de Joodse, Christelijke en Islamitische kunst:

Joodse en Christelijke kunst hebben vele gelijkenissen alleen is de Christelijke kunst kwantitatiever. Ook zijn er gelijkenissen tussen de Christelijke en de Islamitische kunst vanaf ca de 19e eeuw omdat Europa een invloed had op de moslims. Christelijke en Islamitische kunst was groots en aanzienlijk terwijl Joodse kunst discreet en alledaags. Het grote verschil tussen Islamitische kunst en Christelijke kunst is het afbeelden van God, in het Christelijke geloof werd dit zonder probleem meermaals gedaan maar in de Islam werd Allah nooit letterlijk afgebeeld. Ook is er een verschil tussen pronken met Jezus en pronken met Mohammed, wij deden het wel, zij deden het niet. Zo zie je maar, cultuur en godsdienst verschillen zijn zelfs te vinden tussen drie godsdiensten met eenzelfde God in de schilderkunst.

bronnen: http://mordechai.jewishart77.fastmail.fm/Artikel1.htm https://www.pinterest.com/pin/573294227545399870/ https://nl.wikipedia.org/wiki/Marc_Chagall https://nl.wikipedia.org/wiki/Joodse_bruiloft_(schilderij) https://nl.wikipedia.org/wiki/Vroegchristelijke_kunst https://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/klassieke-kunst/vroeg-christelijke-kunst https://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/kunst-boodschap/religie https://nl.wikipedia.org/wiki/Renaissance https://www.onderwegonline.nl/5571-in-iedere-tijd-en-cultuur-christus-verwachten https://nl.wikipedia.org/wiki/Islam https://wikikids.nl/Islamitische_kunst https://www.dbnl.org/tekst/_els001191101_01/_els001191101_01_0041.php https://kunstvensters.com/2017/02/27/5-inspirerende-moslim-kunstenaars-die-iedereen-zou-moeten-kennen/