– 1 –

cultureelerfgoedbeleidsplan provincie Oost-Vlaanderen 2009–2014

– 2 –

InhoudstafelInleiding1. Omgevingsanalyse 1.1 Wettelijk kader 1.2 Erfgoedzorgers 1.2.1 Kunsten 1.2.2 Bibliotheken en erfgoedbibliotheken 1.2.3 Immaterieel erfgoed 1.2.4 Musea 1.2.5 Monumenten/onroerend erfgoed 1.2.6 Archeologie 1.2.7 Kerkfabrieken en privaatrechtelijke religieuze instellingen 1.2.8 Archieven 1.2.9 Verenigingen voor geschiedenis lato sensu 1.2.10 Levend erfgoed 1.3 Situatie depotwerking 1.4 Partners, netwerken, websites en databanken 1.4.1 In de provincie Oost-Vlaanderen 1.4.2 Interprovinciaal 1.4.3 In Vlaanderen 1.4.4 In Nederland 1.5 Trends en ontwikkelingen 1.6 Conclusie van de omgevingsanalyse2. Erfgoedwerking provinciebestuur 2.1 Directie cultuur 2.1.1 Kunsten 2.1.2 Erfgoed 2.1.3 Instellingen en vzw’s 2.2 Andere provinciale diensten 2.3 Situatie depotwerking 2.3.1 Transitdepot voor herbestemming waardevol erfgoed in Ename 2.3.2 Depot archeologisch erfgoed in Velzeke 2.3.3 Depot MOLA 2.3.4 Depot Scheepswerven Baasrode 2.4 Conclusie van de interne analyse3. Missie, visie, beleidsdoelstellingen 3.1 Missie en visie 3.2 Visie op het cultureelerfgoedbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen 3.3 Doelstellingen cultureelerfgoedbeleid4. Planning 4.1 Meerjarenplanning in cases 4.1.1 Case depot voor Oost-Vlaams erfgoed dat bedreigd is en herbestemming vraagt 4.1.2 Case religieus erfgoed 4.1.3 Case MovE 4.2 Meerjarenbegroting 4.2.1 Directie cultuur 4.2.2 Museum- en depotwerking 4.2.3 Andere provinciale diensten 4.3 Toelichting bij de meerjarenbegroting5. Terminologie en afkortingen6. Bijlagen

– 3 –

InleidingDit provinciaal cultureelerfgoedbeleidsplan kadert in het Cultureelerfgoeddecreet van 23 mei 2008. Dit decreet is de opvolger van het Museumdecreet (1996) en het Erfgoeddecreet (2004). Het bundelt de drie cultureelerfgoeddecreten (het Erfgoeddecreet, het Archiefdecreet en het Decreet op de Volkscultuur), versterkt de geïntegreerde en integrale aanpak en kiest expliciet voor een complementair beleid met steden, gemeenten en provincies. De Provincie krijgt daarbij de verantwoordelijkheid voor cultureelerfgoedorganisaties (zoals musea en culturele archiefinstellingen) met een regionale werking en die bijdragen aan een streekgericht cultureelerfgoedbeleid. Daarnaast kan de Provincie een regierol opnemen in de depotproblematiek. Voor de uitvoering van die opdrachten krijgen de Provincies van de Vlaamse overheid een subsidiëring op basis van een overeenkomst.

De Provincie Oost-Vlaanderen heeft al jaren een stevige werking uitgebouwd voor kunsten en erfgoed. Daarbij benadert zij erfgoed vanuit een integrale en geïntegreerde visie, zonder artificiële scheiding tussen “onroerend”, “roerend” en “immaterieel”. De directie cultuur kan dan ook buigen op een traditie van samenwerking met diverse actoren uit de onderscheiden domeinen van erfgoedzorg. Daarbij is ook steeds aandacht uitgegaan naar de actieve kunsten.

Erfgoed is voor de Provincie een transversaal beleidsdomein. Het provinciaal erfgoedbeleid strekt zich uit tot alle sectoren waarin het cultureel erfgoed een betekenis heeft, zoals het onderwijs, het toerisme, de (streek)ontwikkeling, de ruimtelijke ordening en de monumentenzorg.

In dit cultureelerfgoedbeleidsplan ligt de focus op de ondersteuning van de musea ingedeeld bij het regionale niveau en de uitbouw van een depotbeleid. Zoals hierboven aangegeven, is het actieterrein van de directie cultuur veel breder. De werking voor actieve kunst en onroerend erfgoed wordt slechts vermeld, waar relevant voor dit cultureelerfgoedbeleidsplan.

De Provincie Oost-Vlaanderen is overtuigd van de waarde en het belang van interprovinciale samenwerking en afstemming. Waar mogelijk zullen wij samenwerken en afstemmen met de andere Provincies. Dit gebeurt touwens nu al, bijvoorbeeld bij de voorbereiding en de uitvoering van decreten.

BeleidsplanningsprocesAan dit beleidsplan is een uitgebreid proces voorafgegaan. Sinds de eerste voorstelling van het Cultureelerfgoeddecreet aan de Provincies, hebben de provinciale museumconsulenten geregeld met elkaar overlegd en afgestemd. De aandacht ging daarbij vooral uit naar de werkingssubsidies aan regionale musea en een provinciaal depotbeleid.

Sinds juni 2006 houden medewerkers van verschillende provinciale diensten tweejaarlijks overleg met de Oost-Vlaamse erfgoedcellen. Dit overleg moet de plannen, acties en het beleid meer op elkaar afstemmen. De Denkgroep Archeologische Collecties focust sinds september 2007 op selectiecriteria voor depots. De provinciaal archeoloog en museumconsulent coördineren die denkgroep.

Het provinciebestuur richtte zich eerst op een depotbeleid. De eerste voorstellen werden getoetst aan de opvattingen van de Provinciale Commissie Erfgoed – Werkgroep Musea en verder besproken in een werkgroep provinciaal depotbeleid in de directie cultuur. Na de goedkeuring van het Cultureelerfgoeddecreet verruimde deze provinciale werkgroep zich tot een werkgroep provinciaal cultureelerfgoedbeleid.

Bij het uittekenen van haar depotbeleid, hield de Provincie rekening met de aanbevelingen van het Wetenschappelijk Onderzoek Deelcollecties Erfgoed in het Land van Waas [hierna: WODE], de depotonderzoeken van de Provincie West-Vlaanderen, Provincie Limburg en de erfgoedcel Antwerpen en het onderzoek van Heemkunde Vlaanderen vzw. Tijdens het hele traject werden beleidsaccenten afgestemd met FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw [hierna: FARO], met LOCUS, steunpunt bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en lokaal cultuurbeleid [hierna: LOCUS], met Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw [hierna: CRKC] en met Heemkunde Vlaanderen vzw. De besprekingen en plannen werden steeds getoetst aan de beleidsopties cultureel erfgoed van de Provincie Oost-Vlaanderen.

– 4 –

1. OmgevingsanalyseVoor dit cultureelerfgoedbeleidsplan konden de provinciale consulenten terugvallen op de kennis en expertise van de eigen diensten en die van partnerorganisaties. Er is geen intensieve bevraging van het veld georganiseerd. Dit was vooral niet haalbaar, gezien de korte tijdspanne waarin dit beleidsplan tot stand moest komen. Bovendien willen wij door een bevraging geen onrealistische verwachtingen scheppen bij het veld. Wij willen eerst een realistisch en haalbaar voorstel uitwerken. In een volgende fase zullen wij dit dan aftoetsen bij het veld (cf. doelstellingen).

1.1. Wettelijk kaderDe wet- en regelgeving over erfgoed en erfgoedzorg op Europees, federaal en Vlaams niveau vormt het kader van het provinciaal erfgoedbeleid.

Europees niveauConventie van Granada (3 oktober 1985) over het behoud van het architectonisch erfgoed van ·EuropaConventie van La Valetta of Verdrag van Malta (16 januari 1992) over de bescherming van ·archeologisch erfgoedConventie van Firenze (20 oktober 2000) over het landschap ·Conventie van Parijs (17 oktober 2003) over de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed ·Conventie van Faro (27 oktober 2005) over de bijdrage van het cultureel erfgoed aan de ·samenleving

Federaal en Vlaams niveauOnroerend erfgoed

Decreet tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten (30 maart 1976), met ·wijzigingenDecreet houdende bescherming van het archeologisch patrimonium (30 juni 1993), met ·wijzigingen; bijkomend uitvoeringsbesluit betreffende premie voor werken aan beschermde archeologische monumenten (26 april 1995)Besluit van de Vlaamse Regering houdende vaststelling van het premiestelsel voor ·restauratiewerkzaamheden aan beschermde monumenten (14 december 2001), met wijzigingenBesluit van de Vlaamse Regering tot het vaststellen van een onderhoudspremie voor beschermde ·monumenten en stads- en dorpsgezichten (14 juli 2004), met wijzigingenDecreet tot bescherming van varend erfgoed (29 maart 2002) ·Decreet houdende de bescherming van landschappen (16 april 1996), met wijzigingen ·Decreet houdende vaststelling van het wapen van privé-personen en instellingen (3 februari 1998), ·met wijzigingenVerwacht: eenheidsdecreet over onroerend erfgoed (monumenten, landschappen en archeologie) ·dat deze verschillende decreten en besluiten moet harmoniseren

Roerend en immaterieel erfgoedTopstukkendecreet · : over bescherming van het roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang (24 januari 2003)Cultureelerfgoeddecreet · : over de ontwikkeling, de organisatie en de subsidiëring van het Vlaams cultureelerfgoedbeleid (23 mei 2008) Archiefwet · : over openbare archieven (24 juni 1955)Eredienstendecreet · : over de materiële organisatie en werking van de erkende erediensten (7 mei 2004)Participatiedecreet · : over flankerende en stimulerende maatregelen ter bevordering van de participatie in cultuur, jeugdwerk en sport (2008)Decreet over het stimuleren van een kwalitatief en integraal · lokaal cultuurbeleid (13 juli 2001), met wijzigingen

– 5 –

1.2. ErfgoedzorgersHet cultureelerfgoedveld kenmerkt zich door een grote diversiteit en heterogeniteit. Erfgoedzorgers houden er onderling een andere werking op na en verhouden zich anders tot het beleid en het erfgoed waarvoor zij zorg dragen.Onderstaande indeling is gebaseerd op de organisatiestructuur van de directie cultuur. Die structuur is organisch gegroeid en evolueerde dus mee met het cultureelerfgoedveld. Door al in onze omgevingsanalyse de organisatiecultuur van de directie cultuur te volgen, kunnen wij in het volgende gedeelte (erfgoedwerking provinciebestuur) gemakkelijker de link leggen met het cultureelerfgoedveld.Wij zijn ons ervan bewust dat elke indeling onrecht doet aan de complexe realiteit. Verschillende erfgoedzorgers hebben soms een overlappende werking, of ressorteren onder een zelfde sector of organisatiecultuur. Sommige projecten of thematieken zullen dan ook meerdere keren worden vermeld.Onderstaand overzicht is vanzelfsprekend niet exhaustief. Het vermeldt alleen de belangrijkste erfgoedzorgers.

1.2.1. Kunsten (beeldende kunsten, letteren, kunstcollectie …)De provincie Oost-Vlaanderen is rijk aan kunstenorganisaties en -instellingen. Het gaat zowel om grote instituten als om kleinere verenigingen, gerund door professionals of vrijwilligers. Ook een aantal steunpunten voor de kunsten zijn in onze provincie gehuisvest (BAM, amateurkunsten …). Vele Oost-Vlaamse musea hebben ook beeldende kunst als kerncollectie. Deze concentratie van kunstactoren en hun gemeenschappen verleent een bijzondere dynamiek aan het ganse cultuurveld in onze provincie.

Als transversaal gegeven loopt erfgoed door tot de sector van de kunsten. Het provinciaal erfgoed-beleid strekt zich dus ook uit tot alle door de Provincie gesubsidieerde culturele verenigingen en instellingen zoals de opera, NTG, Filmfestival (stelde al de vraag tot digitalisering), maar ook fanfares, zangkoren, volksdansgroepen …

Vele culturele verenigingen en instellingen hebben zelf waardevol materiaal en archief. Uiteraard is het niet mogelijk om al dit materiaal op te nemen in een centraal depot. Wel kan de Provincie deze organisaties sensibiliseren en stimuleren om zorg te dragen voor hun collectie.

Sommige kunstenorganisaties werken overigens al met erfgoed. Zij zijn bijvoorbeeld gehuisvest in een historisch pand of hun repertoire of programmering bevat een link met het verleden (door instrumenten, partituren, decorontwerpen, toneelstukken). In dit verband kunnen we verwijzen naar de Vlaamse Opera, Festival van Vlaanderen, Filmfestival, Theater Exces, Hoste Sabbatini Panthomimetheater en de Mimeacademie.

Een aantal verenigingen zijn met literair erfgoed bezig: het Cyriel Buysse Genootschap, het Louis Paul Boon Genootschap, het Filip De Pillecyn-comité, De Fonteine (rederijkers), het Reynaertgenootschap…

Erfgoed van podiumkunstenHet Documentatiecentrum voor Dramatische Kunst (Gent) verzamelt en bewaart archieven en andere documenten van theaters uit heel Vlaanderen, maar vooral uit Gent en omstreken. Dit centrum vroeg enkele jaren geleden om lokalen voor zijn depot en archief.

Beeldende kunstverenigingen met een erfgoedwerking zijn Honest Art Movement, Openbaar Kunstbezit, Interbellum.

Muzikaal erfgoedDe Provincie ondersteunt en organiseert acties voor orgels, zoals inspelingen na restauratie, inwijdingen, orgelcycli, festivals, begeleiding van koren en/of solisten en creaties.

– 6 –

1.2.2. Bibliotheken en erfgoedbibliothekenOost-Vlaanderen telt 23 erfgoedbibliotheken, waarvan tien openbare en dertien private collecties. Die collecties zijn zeer divers van aard (partituren, zeldzame drukken en uitgaven, tijdschriften, gespecialiseerde erfgoedpublicaties, documentatie en archieven, foto’s, affiches, beeldbanden, cd’s en dvd’s) en inhoud (religieus erfgoed, volkskunde, taalkunde, toponymie, kunstgeschiedenis). Binnen deze sector zijn ongeveer evenveel professionele medewerkers als vrijwilligers actief.

Twee van de vier maatschappelijk-filosofische archief- en documentatiecentra bevinden zich in Oost-Vlaanderen: AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis (AMSAB-ISG, Gent) en het Liberaal Archief (Gent). Zij zijn erkend en gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap, in uitvoering van het Decreet van 9 juli 2002 over de privaatrechtelijke culturele archiefwerking.

Oost-Vlaanderen heeft 64 openbare bibliotheken, met in totaal 168 bedieningspunten. Ze stellen een onafhankelijk en pluriform informatieaanbod ter beschikking, breed en zorgvuldig samen-gesteld, aangepast aan de behoeften van het doelpubliek en in een niet-commerciële omgeving. Of het nu gaat om literatuur, taal, heemkunde of geschiedenis … elke openbare bibliotheek besteedt, in mindere of meerdere mate, aandacht aan cultureel erfgoed. Diverse openbare bibliotheken werken ook actief rond erfgoed. Er is bijvoorbeeld een aparte afdeling over lokale geschiedenis of men werkt samen met geschiedkundige of heemkundige verenigingen. Enkele openbare bibliotheken hebben ook al een succesvolle tentoonstelling op touw gezet, bijvoorbeeld voor de Week van de Smaak. De openbare bibliotheken zijn gemeentelijke instellingen. Zij werken met professionele medewerkers en een klein aantal vrijwilligers.

De openbare bibliotheken bieden mogelijkheden om lokaal erfgoed te beheren en te ontsluiten. Voor heemkringen is de drempel immers laag om er hun collecties te deponeren.

1.2.3. Immaterieel erfgoed (dialecten, liederen, volksdans, ….)In Oost-Vlaanderen zijn een aantal organisaties actief op gebied van dans en talig erfgoed: Danspunt vzw (Gent), Instituut voor Historische Dans, Muziek en Theaterpraktijk (Gent), Variaties vzw (Gent), D’ Oude kapel vzw. Centrum voor minder bekende dansvormen (Gent), Het, grotendeels ongeordende, archief van D’Oude kapel vzw wordt sinds 1952 bijgehouden en aangevuld. Het is verspreid over een depot in Deurne en een repetitie- en opslagruimte in Gent, samen met de kostuums en de rekwisieten.

Voor talig erfgoed zijn een aantal bekende publicaties te vermelden: Woordenboek van de Vlaamse dialecten (Universiteit Gent), Toponymisch woordenboek van Oost- en Zeeuws-Vlaanderen, Stichting Achiel De Vos (toponymie), Lokers woordenboek en andere lokale dialectwoordenboeken, Bargoens.

Enkele Oost-Vlaamse initiatieven zijn opgenomen in de Inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen: de Sint-Lievens-houtem Jaarmarkt en het Feest van Krakelingen en Tonnekensbrand.Aalst Carnaval staat op de representatieve lijst van immaterieel erfgoed van Unesco.

1.2.4. Musea De Provincie Oost-Vlaanderen telt ongeveer 110 musea. Daarvan zijn er dertien erkend: zes op landelijk niveau, vijf op regionaal niveau en twee op basisniveau. De collecties bevatten onder meer kunst, geschiedenis, heemkunde, volkskunde, heraldiek, sociale geschiedenis, archeologie, agrarisch erfgoed, industriële archeologie, design, natuurwetenschappen, wetenschappen, gezondheid, onderwijs, religieus erfgoed.Ongeveer 40 % van de musea is een openbare instelling, 60 % is privé. Gelijkaardige percentages gelden overigens voor de verhouding tussen professionele werknemers en vrijwilligers.

Basisregistratie blijft een knelpunt bij vele musea. In Oost-Vlaanderen is MovE natuurlijk een belangrijk hulpmiddel om de registratie in musea te professionaliseren. Maar nog niet alle Oost-Vlaamse musea zijn aangesloten. En bij de deelnemende musea staat registratie niet altijd bovenaan de agenda.

– 7 –

Digitalisering kan bijdragen tot een betere conservering, restauratie en ontsluiting van erfgoed. Met een virtuele centrale catalogus bijvoorbeeld kunnen musea en andere erfgoedinstellingen collectiegegevens uitwisselen en stimulans vormen voor collectiemobiliteit. Zo’n catalogus maakt cultureel erfgoed en ook de depotcollecties overzichtelijker en toegankelijker voor het publiek. ICT biedt ook mogelijkheden om netwerken te vormen en te onderhouden.

De toestand waarin de collecties bewaard worden in de musea is over het algemeen redelijk. Zeker als je rekening houdt met de nieuwe klimaatrichtlijnen die het Instituut Collectie Nederland [hierna: ICN] ontwikkeld heeft. De meest waardevolle collecties worden door de band genomen ook in de beste omstandigheden bewaard. Voor het bewaren van de kleinere, heemkundige museumcollecties zijn de omstandigheden minder goed.De bewaringstoestand van een deel van de depotcollecties van de Gentse stedelijke musea moet wel beter, maar dit knelpunt krijgt een oplossing door het centraal erfgoeddepot in Gent. De inrichting en de organisatie van de Oost-Vlaamse museumdepots kan nog wel geoptimaliseerd worden. Samenwerking en kennisdeling kunnen hier een belangrijke rol spelen.

De Provincie hecht eraan dat musea hun collecties nog beter op elkaar afstemmen en de inrichting van hun depots verbeteren. Daarom blijft zij inzetten op vorming en sensibilisering en wil zij de bestaande netwerken verder uitbouwen. De Provincie zal MovE inzetten om musea te stimuleren tot een meer geïntegreerde werking en een hechtere samenwerking.

1.2.5. Monumenten/onroerend erfgoedHet onroerend erfgoed omvat niet-beschermde en beschermde monumenten (met inbegrip van de cultuurgoederen die er deel van uitmaken), stads- en dorpsgezichten, het landschappelijk, archeologisch en varend erfgoed.

De erfgoedzorgers situeren zich op drie bestuurlijke niveaus. Voor Vlaanderen zijn er twee instellingen. Het Agentschap Ruimtelijke Ordening - Onroerend Erfgoed Vlaanderen staat onder meer in voor de directie en de coördinatie van de R.O.-afdelingen in de provincies. Het Agentschap voor Binnenlands Bestuur, Team Gesubsidieerde Infrastructuur is bevoegd voor niet-beschermde gebouwen bestemd voor de eredienst. In Oost-Vlaanderen vervolgens zijn er de Dienst Gebouwen en Dienst Erfgoed. Zij staan in voor het beschermde en niet-beschermde patrimonium en de kerken. In de gemeenten ten slotte kunnen verschillende spelers actief zijn. In Gent zijn er de diensten stadsarcheologie, monumentenzorg en architectuur. Elders buigen technische of culturele diensten of cultuurbeleidscoördinatoren zich over beschermings- en restauratiedossiers. Werkgroepen monumentenzorg kunnen het gemeentebestuur adviseren over het lokaal erfgoed. En dan zijn er nog de vele vrijwilligers: eigenaars van monumenten, dorpsbewoners, heemkundigen, werkgroepen en andere verenigingen die zich inzetten voor het erfgoed van hun gemeente. Soms krijgen deze vrijwilligersinitiatieven een ‘formelere’ structuur. Bijvoorbeeld wanneer ze deel uitmaken van het lokale comité dat, onder de vleugels van het gemeentebestuur, de Open Monumentendag organiseert. In sommige gemeenten (Eeklo, Deinze, Merelbeke) adviseren erfgoedraden het college nog over de meest uiteenlopende aspecten van erfgoed.

Het is belangrijk de advisering, begeleiding en ontsluitingsprojecten verder te zetten.

Molenzorg is een specifieke vorm van erfgoedzorg. Het is daarbij cruciaal dat het molenmechanisme in werking blijft. Een ander kenmerk is dat de molenzorg in handen is van moleneigenaars (privé of openbaar) en vrijwilligers, al dan niet zelf molenaars.Oost-Vlaanderen telt 55 traditionele molens (waarvan de helft in privaat bezit). Het provinciebestuur bezit vijf molens. De molenzorgers groeperen zich in allerlei molenverenigingen: Levende Oost-Vlaamse Molens vzw, Molenzorg Vlaanderen vzw, Ons Molenheem, Levende Molens vzw. Het Molenforum is een Vlaams netwerk waarin Mola – het Provinciaal Molencentrum ook vertegenwoordigd is.

Er is nood aan coördinatie op vlak van registratie, opslag en herbestemming van molenobjecten. De expertise hiervoor is aanwezig in Mola.

– 8 –

1.2.6. ArcheologieVoor archeologische vondsten en opgravingsarchieven is een onderscheid nodig tussen passieve verzamelingen (groeien niet of nauwelijks) en actieve verzamelingen. De meeste passieve verzamelingen bevinden zich bij erkende musea (bijvoorbeeld het Museum van Deinze en Leiestreek), gemeentelijke niet-erkende musea en heemkringen. Er zijn ongeveer 20 passieve verzamelingen gekend, de privé-collecties niet meegerekend. Soms kunnen passieve verzamelingen toch opnieuw aangroeien, bijvoorbeeld bij nieuwe opgravingen (zoals in Aalst, Dendermonde en Ninove).

In Oost-Vlaanderen zijn er acht actieve verzamelingen bij:de Vakgroepen Archeologie en Cultuurgeschiedenis van Europa (Universiteit Gent) ·het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed [hierna: VIOE] ·Provinciaal Archeologisch Museum Velzeke [hierna: · pam Velzeke]de gemeentelijke archeologische dienst van de Stad Gent ·twee intergemeentelijk archeologische diensten: Archeologische Dienst Waasland [hierna: ADW] en ·Kale-Leie Archeologische Dienst [hierna: KLAD]Intergemeentelijk samenwerkingsverband voor ruimtelijke ordening en socio-economische ·expansie in het Land van Aalst [hierna: SOLvA].

Een recent verschijnsel zijn archeologische bedrijven. Deze commerciële bedrijven, die zich toeleggen op het uitvoeren van archeologisch (voor)onderzoek, hebben vaak ook actieve verzamelingen. In Vlaanderen zijn ongeveer vijftien archeologische bedrijven actief.

Van de archeologische verzamelingen is 80 % in handen van semi-openbare instellingen; de overige collecties zijn in privaat bezit. Met uitzondering van pam en de Gentse stedelijke archeologische dienst, is er nergens personeel voorhanden dat uitsluitend of hoofdzakelijk voor het depot werkt. Enkel de ADW heeft duidelijke ambities op dit vlak.

De meeste actieve spelers hebben contacten met de Provincie, zij het soms om enkel advies te verlenen. Zowel de stad Gent, de Universiteit Gent als het VIOE plegen geregeld overleg met de Provincie.

1.2.7. Kerkfabrieken en privaatrechtelijke religieuze instellingenHet bisdom Gent omvat 427 kerkbesturen (centrale kerkbesturen niet meegerekend) en 62 autonome religieuze instituten (kloosters en abdijen) met een veelvoud aan bijhuizen (252 huizen of gemeenschappen). Bijna al die religieuze instellingen bewaren religieus erfgoed. Dit is erfgoed dat ontstaan is in religieuze, godsdienstige of devotionele context.

Het religieus (roerend) erfgoed in Oost-Vlaanderen is zeer divers, complex en omvangrijk. Met het project Religieus erfgoed online willen de Provincie Oost-Vlaanderen en het CRKC dit erfgoed in kaart brengen, het behoud optimaliseren, het beter ontsluiten en valoriseren (zie verder).

Ongeveer 2/3 van de religieuze instituten zijn openbaar, 1/3 is privé. Het beheer van religieus erfgoed is doorgaans in handen van vrijwilligers. Slechts enkele instituten beschikken over professioneel personeel.

Het beheer en de toekomst van religieus erfgoed komt vandaag meer en meer in gevaar door de secularisering en het dalend aantal roepingen. De complexe eigendoms- en beheersstructuren staan een doeltreffende en duurzame zorg voor het religieuze erfgoed nog in de weg. Om de depotproblematiek van het religieus erfgoed aan te pakken, moet er eerst en dringend worden gesensibiliseerd over de waarde van en de omgang met dit erfgoed.

– 9 –

1.2.8. ArchievenIn Oost-Vlaanderen houden diverse instellingen zich bezig met archiefzorg. We tellen liefst 144 openbare instellingen met een archiefcollectie: 65 gemeente-archieven, 65 OCMW-archieven, een tiental polderbesturen, drie Rijksarchieven en één provinciaal archief. Daarnaast zijn er twee filosofisch geïnspireerde archief- en documentatiecentra actief, ongeveer 60 geschiedkundige en heemkundige kringen en vijf regionale archief- en erfgoedbibliotheken.

Die archiefcollecties omvatten de meest uiteenlopende maatschappelijke thema’s: bestuur, dagelijks leven, bedrijvigheid en handel, ontspanning (cultuur, sport …), openbaar leven, gezondheidszorg, wetenschap, studies, recht, onderwijs …

Vanzelfsprekend zijn er veel meer private dan openbare archieven. Het aantal bedrijfsarchieven, verenigingsarchieven en familiearchieven is niet te tellen. Het onderscheid tussen beide archiefstromen is soms onduidelijk, omdat sommige openbare archieven ook privaatarchief in hun depot opnemen.

In de openbare archieven zijn 190 personeelsleden actief, in de filosofisch geïnspireerde archieven ongeveer 20. Het aantal vrijwilligers in erfgoedbibliotheken, heemkringen, geschiedkundige kringen en andere verenigingen, is niet te ramen. Evenmin als de beroepskrachten in bedrijfsarchieven van actieve bedrijven.

Vorming en ondersteuning op maat zijn noodzakelijk. Burgers, verenigingen en openbare besturen moeten nog meer worden aangespoord om hun archieven goed te bewaren (bv. problematiek van bedreigde magnetische dragers). Andere aandachtspunten zijn: de educatieve ontsluiting, ook naar bijzondere doelgroepen, actieve depotwerking, de afstemming en samenwerking binnen platforms en met andere erfgoedspelers. Specifiek voor openbare archieven moet een dienstverlening worden aangeboden die bovenlokaal kan ingezet worden (cf. eenvormig digitaal archiefbeheerssysteem). Voor private archieven is onderzoek nodig voor selectiecriteria van wat bewaard mag worden.

1.2.9. Verenigingen voor geschiedenis lato sensuIn de provincie Oost-Vlaanderen zijn ruim 100 verenigingen actief. Ze bestuderen geschiedenis, volkskunde, heemkunde, genealogie, kunstgeschiedenis, geschiedenis, heraldiek, industriële archeologie, archeologie, toponymie. Enkele verenigingen bezitten een documentatie- en archiefcentrum.

Vrijwel al die verenigingen zijn privé-initiatieven die drijven op de inzet vrijwilligers.

Vorming en netwerking blijven belangrijk. Zowel structurele als projectmatige ondersteuning is nodig. Sommige verenigingen vragen om een goed uitgeruste depotruimte met ontsluitingsmogelijkheden.

1.2.10. Levend erfgoed Levend erfgoed verwijst naar de oorspronkelijke, streekeigen Belgische rassen van landbouw- en neerhofdieren, die zoniet uitgestorven dan toch ernstig in hun bestaan bedreigd worden. Het gaat om gedomesticeerde dieren die vroeger werden gehouden rond de boerderij of het huis.Het Steunpunt Levend Erfgoed vzw komt al meer dan vijftien jaar op voor het bewaren van de oude en streekeigen rassen. Het werkt op basis van vrijwilligers en lidmaatschappen.

In het provinciaal domein Puyenbroeck richtte dit steunpunt, met de Universiteit Gent, een Levend Erfgoedpark in. Door zijn huisvesting is het Levend Erfgoedpark nauw verbonden met de Provincie Oost-Vlaanderen. Zo staat het provinciepersoneel van het domein in voor onderhoud van de terreinen en de stallen en de verzorging van de dieren. Het park is uniek voor de Benelux en misschien zelfs voor Europa. Het is de bedoeling om op termijn het meest volledige levend erfgoedpark van Belgische neerhofdieren te creëren.

– 1 0 –

1.3. Situatie depotwerkingDeze paragraaf is gebaseerd op diverse studies: van de Provincie Limburg, de erfgoedcel Antwerpen, de Provincie West-Vlaanderen, Heemkunde Vlaanderen vzw, WODE en de SWOT-analyses van de erfgoedcellen over de erfgoedzorgers in de provincie Oost-Vlaanderen. Ook konden wij terugvallen op de veldkennis van de provinciale erfgoedconsulenten, op intern overleg en het overleg met externe partners.

Uitgangspunten:Voor een goede depotwerking is een degelijk depotmanagement nodig. Basis is een goede ·inventaris met toestand- en standplaatsrapportering, gekoppeld aan een geautomatiseerde collectieadministratie. Provinciale initiatieven zoals MovE en Religieus erfgoed online kunnen op dit vlak een belangrijke rol spelen, evenals Archiefbank en Cageweb.Voor een goede zorg voor het cultureel erfgoed zijn aangepaste klimaatomstandigheden vereist. ·Erfgoedzorgers moeten daarbij internationale standaarden toepassen.Een aantal problematieken moeten bovenprovinciaal en/of interprovinciaal worden aangepakt, ·zoals het opstellen van criteria van wat bewaard moet worden en hoe dit moet gebeuren (o.a. voor landbouw, industrieel erfgoed, archeologie, religieus erfgoed, varend erfgoed, archieven ...). Ook hiervoor is ook sensibilisering nodig.

Een aantal erfgoedbibliotheken vraagt (urgent) om delen van de collectie in een depot veilig te kunnen opslaan. De problematiek van een Centraal Netwerkmagazijn voor afgevoerde werken uit openbare bibliotheken is voorlopig niet op te lossen. Dit komt door meningsverschillen over een taakverdeling tussen Vlaanderen, de centrumsteden en provincies.

Bij musea en erfgoedinstellingen kan blijken dat, eenmaal ze hun collectie registreren en hun collectiebeleid vastleggen, bepaalde objecten of collectieonderdelen niet (meer) binnen de collectie passen. Collectiemobiliteit en/of afstoting zijn dan aangewezen.Musea hebben doorgaans een depot, weliswaar niet altijd de beste ruimte en niet altijd optimaal ingericht. Voor haar depotbeleid kan de Provincie mogelijk samenwerken met enkele musea, zoals het centraal erfgoeddepot voor alle stedelijke musea in Gent en het SteM (Stedelijke musea Sint-Niklaas) (zie verder). Voor de uitbouw van een depotinfrastructuur kan de Provincie mogelijk ook een beroep doen op subsidies van het Fonds Culturele Infrastructuur [hierna: FoCI].

Een overkoepelend depotbeleid in de molenzorg is onbestaand. Nochtans is het noodzakelijk om het roerend molenerfgoed afkomstig uit zowel de oude ambachtelijke molens als uit de moderne maalderijen (19de eeuw - eerste helft 20ste eeuw) te inventariseren, te selecteren en te bewaren. Zo’n depotbeleid moet wel kunnen inspelen op de specifieke kenmerken en noden van de molenzorg. Herbestemming van molenonderdelen is bijvoorbeeld een belangrijk aandachtspunt. Dit vraagt een gecentraliseerde opslagruimte, maar vooreerst een overkoepelende inventarisatie. Ook zijn traditionele molens vaak in handen van particulieren. Die moeten soms overtuigd worden om hun stukken te deponeren in een depot of af te staan voor herbestemming.Voor de traditionele molens beschikt Mola over de nodige expertise. Voor de modernere maalderijen kan de Provincie Oost-Vlaanderen samenwerken met organisaties voor industriële archeologie, zoals MIAT en SIWE.

Ook voor het varend erfgoed ontbreekt een overkoepelend en gecoördineerd depotbeleid. In Oost-Vlaanderen is het Scheepvaartmuseum Baasrode al jaren actief over de binnenvaart. Daarnaast beheren verscheidene lokale organisaties in Oost-Vlaanderen stukken varend erfgoed. Maar er is nood aan afstemming op andere initiatieven in de sector, zoals het MAS in Antwerpen, het Visserijmuseum in Oostduinkerke en andere musea aan de kust. Het is aangewezen dat een centraal depot in Oost-Vlaanderen enkel focust op erfgoed van de binnenvaart.

Ook voor onroerend erfgoed stelt zich een depotproblematiek. Het gaat vooral om archieven en documenten van restauratieprojecten. Bij de restauratie van monumenten met veel sculpturale elementen wordt steeds geadviseerd dat de bijhorende documenten moeten worden bewaard. Soms gebeurt dit inderdaad, meestal in het (kerk)gebouw zelf. Maar vaak wordt, bij gebrek aan een adequaat depot, geen gevolg gegeven aan zo’n advies. Zo verdwijnt heel wat waardevol documentair materiaal.

– 1 1 –

De depotproblematiek van archeologische collecties valt uiteen in meerdere onderdelen. Allereerst zijn de depots voor actieve verzamelingen te klein. De aangroei van archeologische stukken is enorm. Al in 1999 stelde men vast dat de depots te klein waren1. Negen jaar later is de situatie nog verslechterd.Daarnaast spelen de moeilijke bewaringsomstandigheden mee: archeologische vondsten hebben vaak bijzondere noden op het vlak van bewaring en conservering. Een derde, bijzonder complexe, problematiek is die van de commerciële archeologische bedrijven. Die bedrijven hebben, evenmin als hun opdrachtgevers, geen belang bij een goede conservering van de vondsten. In het beste geval bewaren ze de mooiste stukken, maar evengoed verkopen ze die gewoon. De overige stukken gooien ze weg of maken ze over aan een depot. Deze opsplitsing creëert problemen als men de verzamelingen later wil bestuderen. Ook opgravingsarchief (dagboeken, tekeningen, foto’s …) wordt vaak losgekoppeld van de vondsten. Want meestal wil de opgraver zijn eigen archieven behouden.Zijn er mogelijkheden om deze depotproblematiek op te lossen?

De Stad Gent heeft een nieuwe depotruimte voor archeologie en ontwikkelt een depot voor de ·musea.De Universiteit Gent kan vorming organiseren. Maar zij kan geen oplossing bieden voor het ·ruimtegebrek.Een aantal lokale spelers zoals Sint-Niklaas en Dendermonde willen fungeren als centraal depot ·voor hun grondgebied. Maar zij ontbreken hiervoor de middelen. Een streng selectiebeleid kan de depotproblematiek bij de wortel aanpakken. Maar dit biedt geen ·soelaas op korte termijn.De bewaring van digitaal archief is een zeer gespecialiseerde problematiek. Een landelijke instantie ·(VIOE?) kan hierin best het initiatief nemen.

Kortom, er dient zich niet meteen een oplossing aan voor de depotproblematiek van archeologische collecties. Belangrijkste problemen zijn ruimtegebrek en personeelstekort. In Vlaanderen buigt de Denkgroep Archeologische Collecties zich momenteel over deze problematiek.

Ook voor religieus erfgoed staat of valt een goede depotwerking met inventarisatie en registratie. De Provincie Oost-Vlaanderen voert sinds jaren inspanningen op dit vlak. De verzamelde gegevens worden nu ontsloten met het project Religieus erfgoed online (zie verder).Religieus erfgoed wordt bij voorkeur zoveel mogelijk in situ bewaard, zeker als er een duidelijke band bestaat met de locatie waarvoor het erfgoed werd vervaardigd. Maar religieuze gebouwen beschikken niet altijd over optimale bewaarruimtes. Plaatsgebrek, onvoldoende beveiliging en slechte klimatologische omstandigheden zijn, jammer genoeg, meer regel dan uitzondering. Een bijkomend probleem vormt de herbestemming van religieuze gebouwen. Die trend was voorlopig vooral voelbaar bij kloosters en abdijen, maar in de toekomst zullen ook sommige parochiekerken (gedeeltelijk) een nieuwe bestemming krijgen. De vraag stelt zich wat er moet gebeuren met het erfgoed dat zich in deze religieuze gebouwen bevindt.Momenteel vangt het CRKC het bedreigde religieus erfgoed, in afwachting van herbestemming, op in zijn centraal depot (Heverlee, Bierbeek). In zijn beleidsplan 2009-2011 heeft het centrum het beheer van dit centrale erfgoeddepot ingeschreven als een kerntaak. Daarbij wil het zijn beleid afstemmen op dat van de Provincies.In Oost-Vlaanderen dringt zich een gefundeerd selectiebeleid op. Ook is er nood aan depotruimte voor de tijdelijke opslag van vrijgekomen, bedreigde collecties. Lokale depotruimtes kunnen soelaas bieden. Maar de herbestemming van religieus erfgoed wordt toch best gecoördineerd door een regionaal depot.

Gemeenten, OCMW’s en polderbesturen zijn openbare instellingen die hun archief moeten bewaren. Voor de selectie en bewaring van openbaar archief vaardigt het Algemeen Rijksarchief bindende Bewaar- en Vernietigingslijsten uit. Het idee voor een regionale archiefbewaarplaats voor openbaar archief is rijp. Maar juridisch is zoiets niet eenvoudig te realiseren. Zo blijft het schepencollege of de OCMW-secretaris verantwoordelijk, zelfs indien het archief in een regionaal depot is ondergebracht.Voor bedrijfsarchieven, verenigingsarchieven en familiearchieven is er quasi geen wettelijke bescherming. Voor deze archieven is er grote nood aan opslag- en ontsluitingsmogelijkheden (cf. archief Nobels-Peelman versus archief Boelwerf Vlaanderen). Heemkringen, erfgoedbibliotheken en ook het Algemeen Rijksarchief werken weliswaar al rond bedrijfsarchieven. Maar zij doen dit slechts fragmentair en occasioneel. Momenteel wordt bestudeerd (Universiteit Gent, Algemeen Rijksarchief, provinciebestuur en een beperkt aantal gemeentearchieven) welke bedrijfsarchieven alleszins moeten bewaard blijven om de industriële ontwikkeling in Oost-Vlaanderen te kunnen documenteren.

1 MONSIEUR, P., Archeologische

collecties, Brussel: Ministerie van

de Vlaamse Gemeenschap Afdeling

Beeldende Kunst en Musea, 1999.

– 1 2 –

1.4. Partners, netwerken, websites en databankenDe Provincie wil een complementaire rol spelen in het nieuwe kader van het cultureelerfgoeddecreet. In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de verschillende partners en netwerken waarmee het provinciebestuur voor zijn cultureelerfgoedbeleid samenwerkt. In dit overzicht gaat de aandacht vooral uit naar depotwerking en de ondersteuning van regionale erfgoedinstellingen.

Met partners bedoelen we organisaties, instellingen en verenigingen die een rol spelen voor de zorg en/of de ontsluiting van cultureel erfgoed. Netwerken verwijst naar samenwerkingsverbanden over cultureel erfgoed. We vermelden ook een aantal provinciale initiatieven, vanwege hun belang als netwerk of platform voor het cultureelerfgoedveld.

Al deze partners en netwerken vermelden we enkel bij naam, zonder algemene uitleg over hun doelstellingen en plannen. We geven telkens aan op welke gebieden de Provincie met hen samenwerkt.

1.4.1. In de provincie Oost-VlaanderenRegionale erfgoedcellen, www.erfgoedcellen.beDe drie erfgoedcellen in Oost-Vlaanderen bestrijken ongeveer de helft van de provincie:

Gent Cultuurstad · (sinds 2000), erfgoedcel Gent, www.erfgoedcelgent.be;Erfgoedcel Waasland · (sinds 2005), www.erfgoedcelwaasland.be;Erfgoedcel Meetjesland · (sinds 2006), www.erfgoedcelmeetjesland.be.

Vanaf 1 januari 2009 komt er in Aalst een erfgoedcel bij.De erfgoedcellen kunnen terugvallen op het werk en de expertise van de Provincie. Voor dit beleidsplan kan de Provincie op haar beurt verderbouwen op het onderzoek dat de erfgoedcellen met hebben gevoerd. Tweemaal per jaar is er structureel overleg tussen de directie cultuur en de drie Oost-Vlaamse erfgoedcellen (sinds 26 juni 2006). Zo kunnen de Provincie en de erfgoedcellen hun werking op elkaar afstemmen, wat uiteraard versterkend werkt. Heel concreet gaat dit overleg over:

de opmaak van beleids- en actieplannen; ·afstemming van: vormingsinitiatieven (Lokaal Geheugen, zie verder), werking over cultuureducatie, ·registratieprojecten en depotplannen;samenwerking voor: vormingsinitiatieven over religieus erfgoed, het educatief luik van MovE, ·streekgericht bibliotheekbeleid met BiblioWaas (ICW Land van Waas) en Bibliotheken Meetjesland (COMEET), onroerend erfgoed;briefing en rapportering over: archiefwerking, vrijwilligerswerking, werking museumconsulenten, ·WODE en tijdelijke projecten.

Naast dit overleg zijn er nog allerlei structurele, projectmatige en incidentele contacten. De provinciale medewerkers leveren expertise en kennis aan de erfgoedcellen. Zij participeren ook in de adviesraden van Comeet en Gent Cultuurstad. Op hun beurt zetelen de medewerkers van Gent Cultuurstad in werkgroepen van de Provincie. De erfgoedcellen volgen bovendien het traject van calamiteitenplannen, wat wordt meegenomen in het provinciaal depotbeleid.

Erkende museaDe Provincie zal een overeenkomst afsluiten met de musea waaraan ze werkingssubsidies verleent. Het gaat dus om de erkende musea van het lokale en regionale niveau. Door zo’n overeenkomst kan de Provincie werkingssubsidies inzetten in functie van een gezamenlijk cultureelerfgoedbeleid.

Musea ingedeeld bij het lokale niveau:

Stedelijke Musea DendermondeDe Stedelijke Musea Dendermonde staan in voor de zorg voor het cultureel erfgoed van stad en regio. Daarbij werken zij samen met andere lokale culturele instellingen. Door hun conserverende opdracht kunnen de Stedelijke Musea Dendermonde fungeren als aanspreekpunt voor de Provincie. Hiervoor moeten zij wel hun depot verder optimaliseren en ontsluiten.Ook kan de Provincie de expertise van dit museum inzetten om de erfgoedwerking in de regio te versterken.

– 1 3 –

Stedelijk Museum LokerenHet Stedelijk Museum te Lokeren is voorlopig het enige erkende museum in het Waasland. Het scherpstellen van hun verzamelbeleid op lokaal niveau (inclusief afstoten) kan als voorbeeld dienen voor het depotbeleid in de provincie. Momenteel werkt men aan de volledige herinrichting van de museuminfrastructuur, waar dit scherpstellen in in de opstelling zichtbaar wordt. Het museum heeft bovendien al een geïntegreerde werking uitgebouwd, onder meer ter versterking van de sociale cohesie. De Provincie kan ook deze ervaringen van dit museum zeker als voorbeeld inzetten in het klader van het cultureel erfgoeddepotbeleid.

Musea ingedeeld bij het regionale niveau:

Museum van Deinze en de LeiestreekHet museum kan voor de Provincie een antenne zijn op gebied van integrale museum- en erfgoedwerking. Hiervoor beschikt het over heel wat mogelijkheden. Het museum is goed geplaatst om het cultuurhistorische verhaal van stad en regio te vertellen, met een belangrijk industrieel luik. Het omringende landschap kan, als drager van de collectie, dienen als uitgangspunt voor zo’n verhaal. Het museum kan een totaalmuseum worden met drie locaties: de volkskundige afdeling in de Molens, de afdeling plastische kusten in het museumgebouw en het huis De Smet. Door te vertrekken van een overkoepelend verhaal, zal het museum zijn cultuurhistorische en de kunsthistorische collecties overigens beter aan elkaar kunnen linken. Een belangrijke randvoorwaarde is wel dat het museum zijn structuren moderniseert en zijn management aanpast.Ten slotte kan de Provincie de expertise van dit museum inzetten om de erfgoedwerking in de regio te versterken.

Museum Dhondt-Dhaenens [hierna: MDD]Het MDD wil inzetten op behoud, beheer, onderzoek, archivering en ontsluiting van privé-verzamelingen. Op deze terreinen kan het museum voor de Provincie niet alleen een rol spelen op het vlak van depotwerking. Het kan ook zijn expertise met privé-verzamelingen ter beschikking stellen. Wel is het belangrijk dat het museum eveneens focust op het cultuurhistorisch aspect van het verzamelen. Het MDD heeft de laatste jaren ook een sterke reputatie opgebouwd op het vlak van tentoonstellingsprojecten met actuele kunstenaars.

Roger RaveelmuseumDit museum werkte de voorbije jaren aan een vernieuwd concept van een monografisch museum. Die expertise kan ook van nut zijn voor het provinciaal erfgoedbeleid. Bovendien kan het Roger Raveelmuseum optreden als partner in projecten om moderne en actuele kunst naar een breed publiek te brengen. Het museum kan eveneens de wederzijdse invloed en interactie tussen kunsten en cultureel erfgoed verstevigen.

De complementaire werking van deze drie musea in de (Oost-Vlaamse) Leiestreek kan nog versterkt worden, via het afstemmen van projecten en tentoonstellingen en het verhogen van de expertise-uitwisseling. De Provincie kan ook andere erfgoedspelers, bijvoorbeeld het S.M.A.K. en toerisme Leistreek betrekken om deze toch sterke poot op het vlak van beeldende kunst en erfgoed in de Leiestreek te ondersteunen.

De wereld van KinaDe wereld van Kina is voor Oost-Vlaanderen een sterke troef. Op meerdere vlakken vervult dit museum een voorbeeldfunctie. Enerzijds heeft het een bijzondere expertise in de opmaak van een collectie- en registratieplan en de registratie van een natuurwetenschappelijke collectie. Anderzijds hebben ze een expertisefunctie op het vlak van IPM (Integrated Pest Management). Beide expertises spelen een rol in het netwerk van MovE en het depotbeleid.Ook op het vlak van erfgoededucatie vervult De wereld van Kina een voorbeeldrol.

pam Ename en Velzekepam wordt het regionale depot voor archeologische collecties (vondsten en gegevens en het daarmee samenhangende immaterieel erfgoed). Het depot met conservatie- en restauratie-atelier is gevestigd in Velzeke. Als provinciaal museum ressorteert het pam integraal onder het cultureelerfgoedbeleid van de Provincie (zie verder). De expertise van het pam zal de Provincie dan ook integraal inzetten in haar cultureelerfgoedwerking.

– 1 4 –

Musea ingedeeld bij het Vlaamse niveau: Ook de landelijk ingedeelde musea kunnen, voor hun expertiseterreinen, van belang zijn voor het provinciaal cultureelerfgoedbeleid. Het betreft hier slechts een greep uit de vele mogelijkheden.

Museum voor Schone Kunsten (MSK)Expertise op gebied van wetenschappelijk onderzoek en registratie (bibliotheek, archief…), evenals voor de werking binnen de Vlaamse Kunstcollectie.

S.M.A.K.Expertise op gebied van restauratie en conservatie.

Museum Dr. GuislainExpertise op gebied van religieus erfgoed en van samenwerking.

Museum en Kenniscentrum voor de geschiedenis van de industriële samenleving (MIAT)Expertise op gebied van industrieel erfgoed en mondelinge geschiedenis.

Design museum GentExpertise op het gebied van publieksbegeleiding, depotcollecties en de verdere uitbouw van het documentatie- en archiefcentrum.

Huis van AlijnSterke erfgoedwerking, expertisecentrum voor kleinere heemkundige musea.

Stad GentDe stad Gent plant eind 2012 een centraal erfgoeddepot voor alle stedelijke musea in Gent. Met de Provincie onderzoekt zij of het depot ook collecties van andere musea kan opnemen en of een tijdelijke depotruimte voor religieus erfgoed (met quarantaine) kan worden ingericht.

Stad Sint-NiklaasOp 22 november 2008 werd op de vernieuwde museumsite Zwijgershoek het SteM (Stedelijke musea Sint-Niklaas) geopend. Dit museum biedt meerdere mogelijkheden voor het Waasland. Zo zijn verschillende vormen van depotwerking gepland: gesloten depot, open depot en half-open depot. Het SteM is bedoeld als museum van de regio, dus (binnen de mogelijkheden) ook als een depot voor de regio.De stad Sint-Niklaas wil op de museumsite Zwijgershoek nog andere (culturele) partners inplannen. Het nieuwe stadsarchief zal er een thuis krijgen, net zoals de Koninklijke Oudheidkundige Kring Waasland (KOKW), Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (VVF) en ADW. De synergie tussen al die erfgoedactoren kan een krachtige motor zijn. Zo kan men in Zwijgershoek de bestaande expertise bundelen voor het bewaren, conserveren, digitaliseren en ontsluiten van papieren erfgoed.Zwijgershoek zou moeten uitgroeien tot een geïntegreerde erfgoedsite waar het ‘geheugen’ van de stad en streek zichtbaar en bereikbaar wordt. Die evolutie sluit aan bij het beleid van de Provincie. Samenwerking is dus aangewezen.

Ename Expertise Centrum [hierna: EEC]De Provincie Oost-Vlaanderen geeft het EEC een subsidie op naam. In 2008 bedroeg die 170 000 EUR. Daarnaast verleent de Provincie gratis huisvesting in de bureaucontainers op de abdijsite. Als tegenprestatie voert het EEC een aantal projecten uit die in het verlengde liggen van het provinciaal cultureelerfgoedbeleid (bv. studie over Rieme). Verder organiseert het jaarlijks een provinciale archeologiedag, een landelijke studiedag (Landschapscontactdag) en een internationaal symposium. Los van deze subsidieregeling werkt het EEC samen met de provinciale archeologen rond preventief archeologisch onderzoek voor derden.

MovE. Musea Oost-Vlaanderen in Evolutie (sinds 2002), www.museuminzicht.be (zie ook verder):MovE wil de Oost-Vlaamse musea de volgende jaren nog meer laten samenwerken. Een hechtere samenwerking kan resulteren in een betere collectieafstemming, een georganiseerde depotwerking, meer bruiklenen voor tentoonstellingen, wetenschappelijk onderzoek en allerhande educatieve projecten voor onderwijs en andere specifieke doelgroepen.

– 1 5 –

Muwa, www.erfgoedcelwaasland.beDe erfgoedcel Waasland coördineert dit platform van Wase musea en heemkringen. Het werd opgezet door de provinciale museumconsulenten, die actief betrokken blijven bij dit initiatief.

ArchievenDe Provincie Oost-Vlaanderen is actieve partner in diverse overlegstructuren voor archieven:

Waas Archievenoverleg: afstemming van archiefbeheer, stimuleren van drempelverlagende ·activiteiten, ontwikkelen van educatieve erfgoedinitiatieven (bv. Archief op het Spoor);Gents Archievenoverleg; ·Zeeuws-Vlaams Archievenoverleg. ·

Cultuurbeleidscoördinatoren, www.cultuurlokaal.beDe Provincie is voor de cultuurbeleidscoördinatoren een aanspreekpunt op verschillende beleidsterreinen. De cultuurbeleidscoördinatoren kunnen een beroep doen op haar knowhow en expertise rond lokaal erfgoed. Zij kunnen ook projecten indienen bij de Provincie. Die staat vooral positief tegenover initiatieven over erfgoedontsluiting en/of gemeenschapsvorming. Zo wil de Provincie bijdragen tot een verdere integratie van lokaal erfgoed in het lokaal cultuurbeleid. Voor dit proces hecht zij veel belang aan de cultuurbeleidscoördinator.

Intergemeentelijke archeologische dienstenDe provinciale archeoloog overlegt geregeld met de intergemeentelijke archeologische diensten, voor inhoudelijke en formele ondersteuning. De Provincie is ook lid van de drie projectverenigingen en zetelt in de raden van bestuur.

ADW, www.sint-niklaas.be/diensten/index.php?pagename=Archeologische%20Dienst%20 ·Waasland%20(ADW) De ADW is ook partner in het SteM.KLAD, www.deklad.be ·De dienst is gehuisvest in het koetsenhuis van het kasteel van Poeke, waarvan een gedeelte is ingericht als depot. Voor de ontsluiting wordt samengewerkt met Comeet en de erfgoedcel Meetjesland.SOLvA, www.so-lva.be ·

Universiteit Gent: Instituut voor publieksgeschiedenis (sinds 2007), www.ipg.ugent.beDit instituut is een interessante partner voor de ontsluiting van het cultureel erfgoed en de vergroting van het draagvlak daarvoor.

Bisdom GentDe kathedrale Sint-Baafskerk staat onder rechtstreekse voogdij van de Provincie. De Provincie staat mee in voor de restauratie en het onderhoud van het gebouw. Zij zorgt voor het bisschopshuis en ook voor het seminarie. Eveneens begeleidt zij de zorg voor kunstwerken, zoals het Lam Gods. Verder is er nauwe samenwerking voor manifestaties in de kathedraal, zoals het Festival van Vlaanderen, orgelcycli en andere concerten.De Provincie en het Bisdom organiseren ook samen tentoonstellingen.

Het provinciebestuur wordt verder om advies gevraagd over en/of inhoudelijk betrokken bij:erfgoedcomités voor onroerend erfgoed; ·werkgroepen monumentenzorg/ erfgoedzorg op lokaal niveau voor onroerend erfgoed; ·GECORO (gemeentelijke commissie voor ruimtelijke ordening) voor onroerend erfgoed; ·cultuurraden; ·Verbond van de Oost-Vlaamse Kringen voor Geschiedenis vzw; ·Heemkunde Oost-Vlaanderen vzw; ·Vlaamse Vereniging voor Familiekunde Oost-Vlaanderen vzw; ·Oost-Vlaamse Federatie voor Oudheidkundig Bodemonderzoek en Industrieel Erfgoed vzw; ·Koninklijke Bond der Oost-Vlaamse Volkskundigen vzw. ·Levende Oost-Vlaamse Molens vzw ·

– 1 6 –

1.4.2. InterprovinciaalVereniging van de Vlaamse Provincies vzw [hierna: VVP], www.vlaamseprovincies.beDe VVP is het platform waarlangs de Vlaamse Provincies samenwerken. Die samenwerking bestrijkt meerdere terreinen: ervaringsuitwisseling over beleidsuitvoering en beleidsvoorbereiding, uitwisselen van goede praktijken, opzetten gezamenlijke projecten en uitwerken van standpunten voor platforms waarop de provincies gemeenschappelijk vertegenwoordigd zijn. De VVP ondersteunt die samenwerking tussen de vijf provinciebesturen op inhoudelijk en organisatorisch vlak. Zij organiseert het gemeenschappelijke optreden van de Vlaamse Provincies bij contacten met de Vlaamse, federale en Europese overheden. Een stafmedewerker volgt het beleidsdomein cultuur op.

Ook voor het cultureelerfgoeddecreet coördineert de VVP het overleg tussen de vijf provincie-besturen. Zij is het aanspreekpunt voor de Vlaamse Gemeenschap en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten vzw [hierna: VVSG]. De provincies leveren de informatie aan.

Het overleg tussen de provinciebesturen vindt in diverse platforms plaats. Het politiek overleg tussen de vijf gedeputeerden cultuur verloopt binnen de beleidscommissie (of: b-commissie) cultuur. Die vergadering komt samen wanneer er interprovinciale standpunten moeten bekrachtigd worden of wanneer de provincies met elkaar moeten afstemmen voor een gezamenlijk dossier. De provinciale directeurs/departementshoofden cultuur komen maandelijks samen in de ambtelijke commissie cultuur (a-commissie). De a-commissie volgt lopende interprovinciale dossiers op, pleegt namens de provinciebesturen overleg met externe organisaties, maakt afspraken over delegaties en bereidt de interprovinciale standpuntbepaling binnen de b-commissie cultuur voor. De a-commissie volgt de werkzaamheden in andere interprovinciale overlegplatforms op, en stuurt de VVP-stafmedewerker aan. Dit platform bestrijkt in principe het hele cultuurbeleid.

Per sector (kunsten, erfgoed, sociaal-cultureel werk, bibliotheekwerk …) bestaan er sectorale werkgroepen. Voor de sector erfgoed vergadert de projectwerkgroep erfgoed om de twee maanden. Dit overleg brengt de diensthoofden erfgoed samen. Er is ook een afvaardiging van interprovinciale collegagroepen erfgoed (museumconsulenten, archeologen). De projectwerkgroep erfgoed volgt in eerste instantie interprovinciale erfgoeddossiers op. De nadruk ligt op afstemming en uitwisseling in beleidsvoorbereiding en beleidsuitvoering.

Interprovinciaal overlegMuseumconsulentenoverleg: zeswekelijks overleg tussen de provinciale museumconsulenten, de consulent van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en de Vlaamse consulenten (eerst van de Vlaamse Gemeenschap, nadien van Culturele Biografie Vlaanderen vzw, nu van FARO). De consulenten wisselen tijdens dit overleg kennis en ervaringen uit, zij bespreken tendensen en beleidsontwikkelingen en formuleren hierover interprovinciale standpunten, zij werken aan een gezamenlijk vormingsaanbod en organiseren gezamenlijke activiteiten met de Nederlandse consulenten (Museumpeil, Spectrum, 2x2-daagse).Vanaf 2009 zal het (museum)consulentenoverleg enkel nog interprovinciaal (met inbegrip van VGC) worden georganiseerd, binnen de VVP. Het overleg zal ook worden uitgebreid met andere provinciale erfgoedconsulenten en op regelmatige tijdstippen met de stafmedewerkers van FARO en andere organisaties. Overlegplatform provinciale archeologen (OPA): komt vier keer per jaar samen om de werking van de provinciale archeologen op elkaar af te stemmen. Er is dan overleg over diverse beleids- en uitvoeringsaspecten rond archeologie.Interprovinciaal overleg MoWa: wordt georganiseerd door de koepelvereniging Monumentenwacht Vlaanderen vzw. De provinciale monumentenwachten kunnen zo hun werking maximaal op elkaar afstemmen. Dit gebeurt een tiental keer per jaar.Interprovinciaal overleg OMD: werkvergaderingen ter voorbereiding van Open Monumentendag.

1.4.3. In VlaanderenHet Agentschap Kunsten en Erfgoed, Afdeling Erfgoed, www.kunstenenerfgoed.beDe Provincie werkt samen met het Agentschap Kunsten en Erfgoed, Afdeling Erfgoed voor de verdere uitwerking en uitvoering van de complementaire regelgeving.

– 1 7 –

Het Agentschap Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed, www.monument.vlaan-deren.beDe Provincie werkt samen met het Agentschap Ruimtelijke Ordening-Onroerend Erfgoed Vlaanderen (met inbegrip van de Afdeling R-O Oost-Vlaanderen) voor alle beschermingsdossiers en restauratiedossiers voor openbare gebouwen.

FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw (2008), www.faronet.beFARO wil met de Provincies samenwerken en hen ondersteunen voor:

depotbeleid (o.a. provincie-overschrijdende aspecten en/of uitwisseling over provinciegrenzen ·heen)erfgoedbreed werken (integrale aanpak) ·evenredige ontwikkeling van de diverse erfgoedpraktijken (dus niet alleen musea benadrukken) ·

FARO geeft ook informatie door via haar website, de beeldbank en het intranet van de erfgoedcellen. Tegen 2011 wil het een nulmeeting afronden van het erfgoed in Vlaanderen. Dit onderzoek moet licht werpen op wat er is, op de noden en de taakverdeling tussen de diverse erfgoedactoren. FARO zal zijn partners bij dit onderzoek betrekken. Het zal ook afstemmen met de bevraging van de Provincie Oost-Vlaanderen (zie verder).

Op haar beurt kan de Provincie haar veldkennis ter beschikking stellen van FARO.

LOCUS, steunpunt bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en lokaal cultuurbeleid (vanaf 2009), www.cultuurlokaal.beLOCUS wil samenwerken met de Provincie op gebied van gemeenschapsvorming. Want erfgoed kan een interessante insteek/drager zijn voor gemeenschapsvorming. Vooral met de openbare bibliotheken kan hiervoor worden samengewerkt.

Samenwerking en/of afstemming is ook aangewezen voor het depotbeleid (in brede zin), erfgoededucatie en vorming.

De Provincie kan op haar beurt een belangrijke partner zijn in het lokaal erfgoedbeleid. Zij kan mee:cultuurbeleidscoördinatoren ondersteunen; ·formats helpen ontwikkelen; ·projecten opzetten; ·het cultureelerfgoedbeleid naar de gemeenten vertalen; ·samenwerkingsverbanden en cultureelerfgoedconvenants stimuleren; ·samenwerking stimuleren over archiefzorg en -ontsluiting (gemeentelijk, OCMW). ·

Het is interessant om voor erfgoed de link te zoeken en te maken met de cultuurcentra. Samen kunnen we de muren slopen tussen kunsten en erfgoed.

Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC) (1998), www.crkc.beAls expertisecentrum ondersteunt het CRKC de provinciale werking rond de inventarisatie, registratie, ontsluiting en collectiemobiliteit van religieus erfgoed. In onderling overleg concentreert het CRKC zich voor Oost-Vlaanderen op de privaatrechtelijke religieuze instellingen; de Provincie op de kerkbesturen. Voor collectiemobiliteit is er een nauwe samenwerking.De Provincie is ook partner in Religieus erfgoed online, het registratie- en ontsluitingsproject voor Vlaams religieus erfgoed (zie verder). Belangrijkste realisaties binnen dit project zijn de CRKC-databank en de website www.religieuserfgoed.be, waarvan het beheer in handen is van het CRKC. De Provincie zit in de begeleidende stuurgroep van dit project.

Heemkunde Vlaanderen vzw (2002, voordien Verbond voor Heemkunde vzw), www.heemkunde-vlaanderen.beSinds 2004 werkt de Provincie met Heemkunde Vlaanderen vzw samen om ondersteuning te bie den aan lokale erfgoedbeheerders met een museale collectie. De samenwerking resulteerde in het over -koepelende project Lokaal Geheugen (2006–2009). Partners zijn Heemkunde Vlaanderen vzw, de provinciale museumconsulenten en provinciale verantwoordelijken voor de historische sector, de Vlaam se Gemeenschapscommissie, Volkskunde Vlaanderen vzw en FARO (voordien de twee steun -punten Vlaams Centrum voor Volkscultuur vzw en Culturele Biografie Vlaanderen vzw). In de bege-leidende stuurgroep zit ook nog de erfgoedcel van Mechelen. Het project is mogelijk dankzij de fi nan -ciële steun van de Vlaamse overheid, de provinciebesturen en de Vlaamse gemeenschapscommissie.

– 1 8 –

De belangrijkste actielijnen van Lokaal Geheugen zijn:vorming: per provincie drie avondcursussen per jaar; ·begeleiding op maat; ·handleiding met praktische tips in De Binnenkrant (tijdschrift Heemkunde Vlaanderen vzw) en op ·www.helpdesklokaalerfgoed.be;www.helpdesklokaalerfgoed.be: lokale erfgoedbeheerders kunnen met vragen over hun ·collectie terecht op deze website. Voor het beantwoorden van die vragen doet Heemkunde Vlaanderen vzw een beroep op een uitgebreid netwerk van experten, waarvan ook de provinciale museumconsulenten deel uitmaken.

Heemkunde Vlaanderen vzw coördineert het project, verzorgt de promotie en beheert de website. De Provincie Oost-Vlaanderen onderhoudt mee de contacten met de lokale erfgoedbeheerders; bepaalt de locatie van de cursussen, verzorgt de inhoud van enkele cursussen, staat mee in voor de begeleiding op maat en werkt mee aan de handleiding met praktische tips. Vanaf maart 2009 zal Heemkunde Vlaanderen vzw Lokaal Geheugen opnemen in haar structurele werking. Zij zal daarbij blijven samenwerken met bovenstaande partners.

Samenwerking met Heemkunde Vlaanderen vzw lijkt ook nuttig om ondersteuning te bieden aan organisaties met een archivalische collectie (fanfares, koren en andere culturele organisaties).

Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed, www.vioe.be De Provincie Oost-Vlaanderen en het VIOE werken al lang samen. Het pam Ename heeft een samenwerkingsovereenkomst met het VIOE. De provinciale archeoloog pleegt ook geregeld overleg met het instituut, voor bijvoorbeeld de Centrale Archeologische Inventaris. Het VIOE maakt bovendien deel uit van de Denkgroep Archeologische Collecties (zie volgende).De bewaring van digitaal archief is een zeer gespecialiseerde problematiek. Het VIOE kan hierin misschien het initiatief nemen.

Denkgroep Archeologische Collecties (1998), www.faronet.be/node/478De Provincie Oost-Vlaanderen coördineert en stimuleert de werking van deze denkgroep. Zo is de provinciaal archeoloog voorzitter, een museumconsulent secretaris en de collectiebeheerders van het pam zijn leden. De Denkgroep Archeologische Collecties focust zich momenteel op de depot- en selectieproblematiek. De provinciaal archeoloog stemt af met andere archeologische platforms en netwerken.

Centrum Agrarische Geschiedenis vzw (CAG), www.cagnet.be en www.hetvirtueleland.beDe Provincie maakt deel uit van de stuurgroep van het project Uitgelicht & Toegelicht. Dit project wil een virtuele voorbeeldcollectie van het agrarische roerend erfgoed in Vlaanderen uitbouwen aan de hand van werktuigen in lokale collecties. Als partners kunnen het CAG en de Provincie complementair werken, o.a. voor het aanhouden van een terminologie en het ontwikkelen van een selectiebeleid voor agrarisch erfgoed.

Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), www.KIKIRPA.beKIK is een partner op nationaal niveau voor de documentatie en studie van het Belgische erfgoed, voor conservatie- en restauratieproblematieken, voor doorgedreven labo-onderzoek in de erfgoedsector en belangrijke erfgoedprojecten, ook wat financiering betreft (wetenschappelijke en filantropische fondsen).Een KIK-medewerker maakt deel uit van de klankbordgroepen voor de AAT-NED. Zo kan mogelijk ook de link gelegd worden met de 2-talige thesaurus van het KIK.

Monumentenwacht Vlaanderen vzw (1991)Monumentenwacht Vlaanderen vzw behartigt de gemeenschappelijke belangen van de vijf provin-ciale Monumentenwachtverenigingen (personeelsaangelegenheden, verzekeringen, inspecties …). Zij fungeert als hun rechtstreekse spreekbuis bij het Vlaams Gewest en bij internationale partners.

OMD-VlaanderenDe Provincie Oost-Vlaanderen is samen met het Vlaams Gewest, de VVSG en de andere provincies mede-initiatiefnemer van de jaarlijkse Open Monumentendag. Samen staan ze in voor de uitdieping van de thema’s, de specifieke publicaties en de jaarlijkse slotmanifestatie waarop de

– 1 9 –

Monumentenprijs wordt uitgereikt. De Provincie zetelt in de stuurgroep.OMD-Vlaanderen vormt samen met VCM, Monumentenwacht Vlaanderen vzw en Erfgoed Vlaanderen het (Vlaamse onroerend) Erfgoedhuis Den Wolsack in de Oude Beurs te Antwerpen.

Koepel voor Watergebonden Erfgoed vzw (2008)De maatschappelijke zetel van deze koepel is gevestigd in de provincie Oost-Vlaanderen, bij de scheepswerven in Baasrode. De Provincie kan er advies inwinnen.

VCM-Contactforum voor Erfgoedverenigingen, www.onroerenderfgoed.be of www.vcm-contactforum.be VCM is een partner van de Provincie Oost-Vlaanderen voor contacten met de Oost-Vlaamse erfgoedverenigingen. VCM kan voor de Provincie onderzoek verrichten.

Archiefbank Vlaanderen (2002, online sinds 2005), www.archiefbank.beVoor de gegevensinvoer werkt Archiefbank samen met diverse partners uit de brede cultureelerfgoedsector. De Provincie Oost-Vlaanderen organiseerde al een cursus over (en in samenwerking met) Archiefbank voor de musea. Het is aangewezen om deze cursus te herhalen voor andere cultureelerfgoedactoren. Zo kan de Provincie ertoe bijdragen dat zoveel mogelijk archieven via Archiefbank worden ontsloten.

Algemeen Rijksarchief, www.arch.beDe Provincie Oost-Vlaanderen verspreidt mee de bewarings- en vernietigingslijst. Er worden regelmatig projecten opgezet voor onderzoek naar en ontsluiting van archieven.

Musea Stad AntwerpenDe Musea Stad Antwerpen en de Provincie Oost-Vlaanderen werken nauw samen voor de Am-MovE thesaurus en de conditiebepaling van museale objecten. Bij deze laatste problematiek is ook Monumentenwacht Vlaanderen vzw betrokken.

Vlaamse Kunstcollectie, www.vlaamsekunstcollectie.beSamenwerking en afstemming gebeurt met MovE, op gebied van termen en invulinstructies. De Vlaamse Kunstcollectie kan input leveren over haar conservatie- en restauratiebeleid.

Cultuurnet Vlaanderen, www.cultuurnet.beCultuurnet levert de praktische gegevens over de musea voor de MovE website. Daarvoor wordt regelmatig overlegd en afgestemd. De Provincie Oost-Vlaanderen organiseert met Cultuurnet de nodige vorming voor de correcte manier van invoeren. Mogelijk kunnen die vormingsinitiatieven worden uitgebreid naar andere cultureelerfgoedactoren.

Packed (2005), www.packed.bePacked wil uitgroeien tot een kennisdatabank over het bewaren, documenteren en exploiteren van audiovisuele kunst. De knowhow van Packed situeert zich vooral op technisch en juridisch-deontologisch vlak. De Provincie en Packed werkten al nauw samen voor de verderzetting van de AAT-NED (Nederlandstalige Art en Architecture Thesaurus). Daarnaast kan de Provincie voor haar depotbeleid een beroep doen op de expertise van Packed. Zij kan ook doorverwijzen naar Packed of de adviezen van Packed meenemen in haar werking naar de sector.

Lukas – art in Flanders vzw, www.lukasweb.beIs een aangewezen partner voor aangelegenheden als auteursrecht.

Resonant vzwDe erfgoedconsulenten van de Provincie signaleren en lokaliseren het muzikaal erfgoed in de provincie aan Resonant vzw. De Provincie werkte samen met Resonant vzw voor de publicatie van een muziekinventaris van de Sint-Baafskathedraal.

Waar nodig of aangewezen heeft de Provincie Oost-Vlaanderen ook overleg met:Vlaamse Museumvereniging · (VMV), www.museumvereniging.beVVBAD · , www.vvbad.beForum Vlaams Archeologie · (FVA), www.f-v-a.be/fva.html

– 2 0 –

Volkskunde Vlaanderen · vzw, www.volkskunde-vlaanderen.beHogescholen ·Vlaamse Universiteiten · (KULeuven, U.A., U.G., V.U.B.)VLAMO · (blaasmuziek)Koor en Stem · (koren)

Nuttige websitesArchiefwijzer, www.archiefwijzer.be ·Bevat het laatste archiefnieuws uit Vlaanderen en links naar websites, beeldbanken en databanken van archieven uit Vlaanderen.Erfgoedsite, www.erfgoedsite.be/Plaatselijke erfgoedverenigingen ·Databank van erfgoed- en volkscultuurverenigingen in Vlaanderen, actief op het vlak van (lokale) geschiedenis en archeologie, heemkunde, industriële archeologie, familiekunde en volkskunde.OKV, www.tento.be ·Inventory of Heritage Organisations in Europe (IHOE), www.heritage-organisations.eu ·Deze databank wil een overzicht geven van de niet-gouvernementele organisaties in Europa die zich inzetten voor erfgoed. De focus ligt op erfgoedorganisaties met een bovenlokaal tot Europees werkveld. Dit project is gestart vanuit een Vlaams samenwerkingsplatform over erfgoedorganisaties in een Europese context. De dienst erfgoed van de Provincie stimuleert de Oost-Vlaamse erfgoedverenigingen om zich in deze databank te laten registreren.

1.4.4. In NederlandLandelijk Contact Museumconsulenten (LCM)De Oost-Vlaamse museumconsulenten overleggen, met de andere museumconsulenten in Vlaanderen, geregeld met de consulenten van het Landelijk Contact Museumconsulenten. Zij werken samen aan cursussen en syllabi over specifieke terreinen (behoud en beheer, registratie en documentatie, publiekswerking, management, onderzoek …). Verder organiseren zij gezamenlijke studiedagen (voor Nederlandse en Vlaamse musea), bewerken en verspreiden zij standaarden voor museumwerking (vertaling van de SPECTRUM-procedures) en publiceren zij een gezamenlijk tijdschrift voor de museumsector (Museumpeil).

1.5. Trends en ontwikkelingenHet cultureelerfgoedveld is de laatste jaren in een stroomversnelling gekomen en is nog steeds in evolutie. De erfgoedconsulenten van de directie cultuur pikken de nieuwe trends en ontwikkelingen op, werken die verder uit en ondersteunen ze. Wat betreft e-cultuur bijvoorbeeld hebben zij sterk ingezet op het gebruik van standaarden bij objectregistratie. Zo hebben de erfgoedconsulenten afspraken gemaakt over de terminologie, door thesauri en het Invulboek. En zij hebben ervoor geijverd om de AAT-NED structureel verder te zetten. Zij zullen dit uiteraard in de toekomst verder blijven doen.

De Provincie houdt ook rekening met het gewijzigde cultureelerfgoedlandschap. Zij zoekt afstemming met de nieuwe steunpunten en expertisecentra. Ook houdt zij rekening met de grensvervaging tussen enerzijds kunsten, sociaal-cultureel werk en (onroerend/roerend, materieel/immaterieel) erfgoed en anderzijds tussen de erfgoedzorgers onderling (archief/museum/erfgoedbibliotheek …). De Provincie wil ook inzetten op het belang van erfgoedgemeenschappen.

Er is een toenemend gewicht van publieksopbouw en participatie in het erfgoedwerk. Illustratief zijn de groeiende belangstelling voor interculturaliteit en erfgoededucatie, de omgevingsboeken in het onderwijs … Het provinciebestuur speelt hierop in door cultuureducatie op te nemen als strategische doelstelling.

Erfgoedvrijwilligers vormen, meer dan ooit, een volwaardig en zelfs belangrijk segment van het cultureelerfgoedveld. Ook zij worden aangemoedigd tot een integrale en geïntegreerde omgang met het erfgoed. Maar die evolutie legt ook een grote druk op de verenigingen. Vrijwilligers werken in hun eigen tempo en met hun eigen agenda. Niet iedereen kan de nieuwe ontwikkelingen en het bijhorende discours op de voet volgen. De opgave is om deze groep blijvend te motiveren, te

– 2 1 –

sensibiliseren en te ondersteunen.

In het cultureelerfgoedveld is de laatste jaren ook almaar meer met projecten gewerkt. Financieel is er dikwijls meer budget voor projecten dan voor een verdere uitbouw en vernieuwing van de bestaande structuren. Die werkwijze is niet altijd voordelig. Een project is beperkt in tijd, met een korte opbouw van know-how die nadien ook vaak verloren gaat. Binnen een structurele werking verloopt de expertise-opbouw weliswaar trager, maar zij is diepgaander en duurzamer. De Provincie wil daarom de structurele werking van erkende instellingen ondersteunen met werkingsmiddelen. Zij wil deze instellingen ook stimuleren om hun projectwerking meer af te stemmen op hun structurele werking.

Als te verwachten (en te verhopen) “ontwikkeling”, wijzen we ten slotte op de mogelijke protocolafspraken op Vlaams niveau tussen onroerend en roerend erfgoed.

1.6. Conclusie van de omgevingsanalyseVele kunstenverenigingen en -instellingen hebben zelf waardevol materiaal en archief. Uiteraard is het niet mogelijk om al dit materiaal op te nemen in een centraal depot. Wel kan de Provincie deze organisaties sensibiliseren en stimuleren om zorg te dragen voor hun collecties.

De openbare bibliotheken bieden mogelijkheden voor het beheer en de ontsluiting van lokaal erfgoed. Ze vormen immers een lage drempel voor heemkringen om hun collecties te deponeren.

De Provincie hecht eraan dat musea hun collecties nog beter op elkaar afstemmen en de inrichting van hun depots verbeteren. Daarom blijft zij inzetten op vorming en sensibilisering en wil zij de bestaande netwerken verder uitbouwen. De Provincie zal MovE inzetten om musea te stimuleren tot een meer geïntegreerde werking en een hechtere samenwerking.

Op het vlak van monumenten en onroerend erfgoed is het belangrijk om de advisering, begeleiding en ontsluitingsprojecten verder te zetten.

Er is nood aan coördinatie op vlak van registratie, opslag en herbestemming van molenobjecten. De expertise hiervoor is aanwezig in Mola.

Bij archeologische vondsten is de depotproblematiek nauwelijks geregeld. Maar ook op dit domein zijn de noden groot.

Om de depotproblematiek van het religieus erfgoed aan te pakken, moet er eerst en dringend worden gesensibiliseerd over de waarde van en de omgang met dit erfgoed.

Voor archieven zijn vorming, sensibilisering en ondersteuning op maat noodzakelijk.

Historische verenigingen allerhande hebben blijvend nood aan vorming, netwerking en zowel structurele als projectmatige ondersteuning.

Kortom, voor het hele erfgoedveld is er op het vlak van depotproblematiek – naast het aspect van ruimte - een behoefte aan een gecoördineerde aanpak, vorming en begeleiding.

– 2 2 –

2. Erfgoedwerking provinciebestuur2.1. Directie cultuurDe directie cultuur is een van de zes beleidsdirecties in de Provincie Oost-Vlaanderen. De 110 ambtenaren van de directie (inclusief de twee vzw’s) leveren beleidsvoorbereidend en –uitvoerend werk over het provinciaal beleid inzake kunsten en cultuurspreiding (dienst 91), erfgoed (dienst 92), de instellingen pam Ename en Velzeke, Mola, Caermersklooster en provinciale uitleendienst, en de vzw Monumentenwacht Oost-Vlaanderen.De directeur is Andrea De Kegel. De diensten worden geleid door Carine Stevens en Anthony Demey, de instellingen en vzw door Marie-Claire Van der Donckt, Kurt Braeckman, Walter Van Den Branden, Lode Van Pee, Frederic Vanmaele, Edwin Vandermarliere.

2.1.1. KunstenDe Provincie hecht veel belang aan de kunstensector. Dit komt door de aanwezigheid van heel wat kunstenaars, kunstenactoren en -instellingen in Oost-Vlaanderen. Vele musea zijn trouwens gelinkt met de beeldende kunsten. De Provincie Oost-Vlaanderen ziet dan ook een sterke meerwaarde in de koppeling van kunst met erfgoed, waar dit natuurlijk kan. Zij neemt die koppeling ook nadrukkelijk op als een strategische doelstelling voor cultuur.

De doelgroep bestaat uit volgende sectoren: beeldende kunst, vormgeving en film, bibliotheken, lokaal cultuurbeleid (culturele centra, gemeentelijk cultureel werk), Museum van de Vlaamse Sociale Strijd, muziek (inclusief popmuziek), podiumkunsten, taal- en letterkunde (o.a. dialecten), culturele projecten, culturele uitwisseling, sociaal-cultureel vormingswerk/volksontwikkelingswerk.

Met haar kunstenbeleid wil de Provincie het culturele leven in Oost-Vlaanderen stimuleren. Zij doet dit vooral op drie manieren: het subsidiëren van verenigingen en organisaties, de steun aan individuele kunstenaars en wetenschappers (prijzen) en de organisatie van eigen initiatieven.

De Provincie subsidieert tal van culturele verenigingen en instellingen zoals de opera, NTG, Filmfestival (stelde al de vraag tot digitalisering), fanfares, koren, volksdansverenigingen … Vele kunstenorganisaties hebben waardevol materiaal en archief. Sommige werken zelfs met erfgoed. Zij zijn bijvoorbeeld gehuisvest in een historisch pand of hun repertoire of programmering bevat een link met het verleden (door instrumenten, partituren, decorontwerpen, toneelstukken).Met projectsubsidies kunnen deze organisaties vooral educatieve initiatieven nemen of uitbreiden (bibliotheken, culturele centra, sponsoring publicaties). Die subsidies kunnen ook worden gebruikt om te werken met erfgoed. Hierover bestaan momenteel geen afspraken. Maar de Provincie zou haar subsidies kunnen laten afhangen van de zorg die kunstenorganisaties voor hun erfgoed dragen. De Provincie kan daarnaast ook vorming aanbieden aan cultuurbeleidcoördinatoren rond erfgoed.

De medewerkers zijn actief in volgende inhoudelijke teams.

Beeldende kunst, vormgeving, film en CaermerskloosterVoornaamste taken zijn: advies en begeleiding, sensibilisering (‘Thuis voor een beeld’), ontsluiting en maatschappelijke integratie (door publicaties, tentoonstellingen), financiële ondersteuning (subsidies, provinciale prijzen …), initiëren van en participeren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commissies.

Openbaar bibliotheekwerkDe bibliotheeksector werkt aan een Streekgericht Bibliotheekbeleid. Dit is trouwens een opdracht van het Decreet lokaal cultuurbeleid. Binnen het Streekgericht Bibliotheekbeleid bestaan diverse linken naar het cultureel erfgoed.

Advies en begeleidingDe Provincie adviseert bij de sanering van bestaande collecties en de herbestemming van te saneren publicaties2. Zij begeleidt ook plaatselijke openbare bibliotheken om publicaties over lokaal erfgoed op te nemen.

2. De Provincie voorziet niet in

logistieke en financiële

ondersteuning voor een

bovenlokaal netwerkmagazijn.

– 2 3 –

Sensibilisering en vormingDe provinciale medewerkers geven vorming (in OBAC) en bouwen door vorming zelf expertise op.

OntsluitingDe Provincie werkt aan de ontsluiting en maatschappelijke integratie via OVINOB (zie verder), door publicaties (o.a. keuzelijsten), websites en een elektronische nieuwsbrief. Verder organiseert zij tentoonstellingen (Bastions voor koning, God en bibliotheek”, “Oost-Vlaamse Toertjes”, “Verhalen bij de zwarte kaars”), lezingen en vertelsessies. Ook speelt zij in op nationale acties rond cultureel erfgoed.

Financiële en logistieke ondersteuningDe Provincie Oost-Vlaanderen subsidieert negen samenwerkingsverbanden van openbare bibliotheken. Die verbanden organiseren geregeld projecten over cultureel erfgoed. Elke Oost-Vlaamse openbare bibliotheek maakt deel uit van zo’n samenwerkingsverband. Het samenwerkingsverband Bibliotheken Meetjesland (Comeet) werkt samen met de Erfgoedcel Meetjesland. Binnen BiblioWaas (ICW Land van Waas) bestaat samenwerking met de Erfgoedcel Waasland.Daarnaast ondersteunt het provinciebestuur het Inter Bibliothecair Leenverkeer. Zo kan de Oost-Vlaamse burger toegang krijgen tot elke publicatie, waar die ook bewaard wordt.De Provincie ondersteunt de reguliere werking en het acquisitiebeleid van erfgoedbibliotheken (door subsidie op naam, projecten en het Museum Vlaamse Sociale Strijd).Ten slotte financiert de Provincie een collectieve digitale ontsluiting van 23 Gentse wetenschappelijke bibliotheken via Cageweb.

Onderzoek en documentatieCentrale bibliotheek van het provinciebestuur, databank ….

Netwerken en coördinatieOVINOB is het Oost-Vlaamse InformatieNetwerk van Openbare Bibliotheken. Binnen dit netwerk worden de collecties van de openbare bibliotheken gezamenlijk ontsloten via de Provinciale Centrale Catalogus (PCC), die online raadpleegbaar is (www.ovinob.be). De PCC bevat ook een link naar de catalogus van Cageweb en de Volksverhalenbank.29 openbare bibliotheken zijn daarenboven aangesloten op het Provinciaal Bibliotheek Systeem (PBS). Dit systeem biedt een centrale dienstverlening en informaticaondersteuning aan. Zo kunnen bibliotheekgebruikers online informatie opvragen over de cultureelerfgoedcollecties van de aangesloten openbare bibliotheken.De Provincie ondersteunt ook regionale samenwerkingsverbanden voor openbare bibliotheken. Zij stimuleert collectieafspraken binnen die verbanden. Ook werkt zij zelf samen met koepelorganisaties voor cultureel erfgoed (provinciale koepel voor Heemkunde Oost-Vlaanderen vzw) en met gemeenten voor het Streekgericht Bibliotheekbeleid. Aandachtspunten binnen het Streekgericht Bibliotheekbeleid zijn schaalvergroting van de bibliotheekwerking, provinciale bibliotheeksystemen en structurele samenwerkingsverbanden tussen gemeenten.

DepotBinnen het OVINOB-netwerk moet elke bibliotheek met het laatste exemplaar van een bepaalde titel in Oost-Vlaanderen, het betreffende exemplaar in de eigen collectie bewaren.De Provincie biedt een kwaliteitsvolle bovenbouwcollectie aan, met Oost-Vlaanderen als belangrijkste rubriek. Hiervoor werkt zij samen met de Stedelijke Openbare Bibliotheek Gent.

ProjectenBinnen de regionale samenwerkingsverbanden organiseert de Provincie geregeld projecten, al dan niet met andere culturele partners. Enkele projecten waren: de reizende tentoonstelling ‘Meetjesklap’ in alle Meetjeslandse bibliotheken (Comeet), hiStory (interlokale vereniging Route 42), ‘Wase Griezelverhalen’ (samenwerkingsverband BiblioWaas) en ‘Levensverhalen’ (samenwerkingsverband Vlaamse Ardennen).

BeleidsadviseringDe provinciale medewerkers geven beleidsadvies voor de bibliotheeksector. Een adviescommissie voor Openbaar Bibliotheekwerk ondersteunt hen hierbij.

– 2 4 –

Centrale Bibliotheek van het provinciebestuurDe Centrale Bibliotheek bevat enerzijds juridisch-administratieve en anderzijds culturele/historische werken. De cultuurhistorische afdeling bevat een schat aan publicaties over lokale, regionale en provinciale geschiedenis, heemkunde (met een unieke collectie heemkundige tijdschriften), kunst, cultuur, geschiedenis van het provinciebestuur, musea; archeologie; monumentenzorg … De meeste publicaties gaan over Oost-Vlaanderen of vertonen een duidelijke link met de provincie.

Bezoekers kunnen de werken ter plaatse raadplegen. De dienstverlening kan nog uitgebreid worden, door bijvoorbeeld een diepere ontsluiting van de heemkundige tijdschriften. De cultuurhistorische afdeling kan eventueel worden uitgebouwd tot een Bibliotheek en Documentatiecentrum Oost-Vlaanderen of een Erfgoedbibliotheek Oost-Vlaanderen.

Lokaal cultuurbeleid (culturele centra, gemeentelijk cultureel werk)Voornaamste taken zijn advies en begeleiding, financiële ondersteuning, initiëren van en participeren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commissies.Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

Museum van de Vlaamse Sociale StrijdDit ‘Museum’ is een project met steun van de Provincie Oost-Vlaanderen. Het groepeert de vier maatschappelijk-filosofische archief- en documentatiecentra: AMSAB-Instituut voor Sociale Geschiedenis (AMSAB-ISG, Gent), Liberaal Archief (Gent), KADOC. Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving (KADOC, Leuven), Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme (ADVN, Antwerpen).Voornaamste taken zijn: advies en begeleiding (bij uitvoering projecten), ontsluiting en maatschappelijke integratie (publicaties, tentoonstellingen), financiële ondersteuning (subsidies), initiëren van en participeren aan netwerken, organiseren van projecten.

Muziek en popmuziekDe Provincie geeft advies en begeleiding. Daarnaast subsidieert zij 90 koren en 104 verenigingen (fanfares, harmonieën) en reikt zij prijzen uit. De Provincie stimuleert ook onderzoek en documen-tatie. Zij legde bijvoorbeeld een waardevolle verzameling aan van partituren en repertoria. De Provincie beschikt ook over een aanzienlijke (bibliotheek)collectie over muziektornooien. Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise onderhouden en ontwik ke len.

Podiumkunsten (o.a. choreografie, volksdans …)De Provincie Oost-Vlaanderen verleent advies en begeleiding. Zij subsidieert ook organisaties zoals Danspunt vzw (Gent), Instituut voor Historische Dans, Muziek en Theaterpraktijk (Gent) en D’ Oude kapel (Gent). De Provincie stimuleert ook voor de podiumkunsten onderzoek en documentatie. Zo beschikt zij over een collectie over tornooien van amateurtoneel, volksdansen en choreografie.Andere basistaken op het terrein van de podiumkunsten zijn: initiëren van en participeren aan netwerken, organiseren van projecten, beleidsadvisering en deelname in commissies. Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

Taal- en letterkunde (o.a. dialecten)Ook op dit domein staat de Provincie in voor advies, begeleiding en ontsluiting (publicaties). Zij verleent, door prijzen en subsidies, financiële ondersteuning aan onder meer het Verzameld Werk Louis Paul Boon, het Woordenboek van de Vlaamse dialecten (Gent, sinds 1980), het Toponymisch Woordenboek van Oost- en Zeeuws-Vlaanderen (2003-2007), de Stichting Achiel De Vos (toponymie), het Lokers woordenboek en de uitgave van een wetenschappelijke publicatie over het Bargoens.Andere taken zijn: onderzoek en documentatie (uitbouw van een bibliotheekcollectie), initiëren van en participeren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commissies. Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

– 2 5 –

Culturele projectenVoornaamste taken zijn: advies en begeleiding, financiële ondersteuning (subsidies, prijzen), initiëren van en participeren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commissies.Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

Culturele uitwisselingenVoornaamste taken zijn: advies en begeleiding, financiële ondersteuning (subsidies, prijzen), onderzoek en documentatie, initiëren van en participeren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commissies. Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

Sociaal-cultureel vormingswerk/volksontwikkelingswerkOok voor dit domein verleent de Provincie advies, begeleiding en vorming. Zij reikt prijzen uit en verleent structurele subsidies aan verenigingen en instellingen voor sociaal-cultureel vol wassenen-werk, aan verenigingen met een algemeen culturele werking, dienstverlenende verenigingen en verenigingen met een specifiek educatieve werking. Die sociaal-culturele organisaties zijn actief op de meest diverse maatschappelijke terreinen. Sommige zijn dus ook met erfgoed bezig. De meeste dienstverlenende verenigingen beschikken trouwens over een documentatiecentrum.De Provincie verleent ook subsidies voor sociaal-culturele projecten. Sommige projecten hebben een erfgoeddimensie: Zal ik je iets vertellen over vroeger?, Schatten in ons dorp (Centrale van de Landelijke Gilden), Bakovens (KVLV), Memory On/Off (Masereelfonds), Meetjeslandse Spraakmakers (Eekloos Jeneverhuis Van Hoorebeke), Gentse gasten: erfgoed van een migrantengemeenschap (Nakhla).Andere basistaken op het terrein van sociaal-cultureel vormingswerk zijn: initiëren van en partici-peren aan netwerken, opzetten van projecten, beleidsadvisering en deelname aan commis sies. Door vorming te volgen, blijven de provinciale medewerkers hun expertise op deze terreinen onderhouden en ontwikkelen.

De provinciale kunstcollectieHet provinciebestuur bouwt een eigen kunstcollectie op met historische werken én met werken van hedendaagse (mogelijk nog levende) kunstenaars. De werken worden tentoongesteld in de provinciale gebouwen en kunnen onder specifieke voorwaarden worden uitgeleend voor tentoon-stellingen. De collectie bevat meer dan 2000 items uit verschillende disciplines en periodes. De oudste dateren uit de 16de eeuw, de jongste uit de 21ste eeuw. De werken zijn ontsloten via de MovE-website.

2.1.2. ErfgoedDe Provincie zet in op het behoud, de studie, ontsluiting en maatschappelijke integratie van materieel en immaterieel erfgoed. Om het erfgoedveld te stimuleren, reikt zij om de twee jaar een Erfgoedprijs uit en kan zij projecten subsidiëren. Voor het behoud van onroerend erfgoed, kan Monumentenwacht zijn deskundig advies aanbieden en technisch onderzoek uitvoeren.De Provincie betrekt de burger bij haar erfgoedbeleid met publicaties (bijvoorbeeld de reeks Kleine Cultuurgidsen) en publieksmanifestaties. Een andere belangrijke schakel in het provinciaal erfgoedbeleid is de ondersteuning en coördinatie van Open Monumentendag.

De medewerkers zijn actief in volgende inhoudelijke teams.

Musea(www.oost-vlaanderen.be/public/cultuur_vrijetijd/cultuur/musea/consulentschap/index.cfm)De provinciale museumconsulenten geven lokale erfgoedbeheerders informatie, advies en training over diverse aspecten van erfgoedzorg- en ontsluiting. Zij hebben ook een uitleendienst voor de museumsector.

Advies en begeleidingDe provinciale museumconsulenten geven advies en begeleiding over vrijwel alle aspecten van erfgoedwerk: registratie, behoud, educatie, presentatie, ontsluiting, wetgeving …

– 2 6 –

VormingDe provinciale museumconsulenten staan in voor de basiscursussen behoud & beheer en registratie & documentatie (cf. vormingsbrochure in bijlage). Ook werken zij mee aan de cursussen voor het project Lokaal Geheugen (met Heemkunde Vlaanderen vzw).

Sensibilisering, ontsluiting en maatschappelijke integratieDe Provincie sensibiliseert musea, maar ook de bevolking ten aanzien van musea (o.a. educatieve koffers). Zij ontsluit collectiegegevens van musea via www.museuminzicht.be.

Financiële en logistieke ondersteuningMusea kunnen rekenen op financiële en logistieke ondersteuning. De Provincie verleent werkingssubsidies aan erkende musea ingedeeld bij het regionale niveau (75 000 + 50 000 eur) en het basisniveau (18 750 eur). Er is ook een uitleendienst met materiaal voor behoud en beheer, tentoonstellingen en educatie.

Onderzoek en documentatieDe provinciale museumconsulenten hebben een databank met informatie. Met de overige museumconsulenten in Vlaanderen en Nederland werken zij mee aan Museumpeil. Vakblad voor museummedewerkers.

Netwerken en coördinatieDe museumconsulenten participeren in MovE, Muwa, Denkgroep Archeologische Collecties, klankbordgroepen AAT-NED, toerisme …

ProjectenDe museumconsulenten coördineren momenteel projecten over cultuureducatie, toegankelijkheid, diversiteit en SPECTRUM.

DepotwerkingDe museumconsulenten zijn actief betrokken bij de depotwerking van het SteM en de planning van het cultureel erfgoeddepot Gent. Zij onderzoeken ook hoe SPECTRUM en de klimaatrichtlijnen die recent door het ICN ontwikkeld zijn het best gecommuncieerd en geïmplementeerd kunnen worden in de erfgoedsector. Beide standaarden zijn belangrijk voor een geode depotwerking. Ook in de cursus behoud en beheer – door de Oost-Vlaamse museumconsulent gedoceerd in alle provincies – en in de vorming en advies op maat door de museumconsulenten wordt het aspect van depotwerking meegenomen.

BeleidsadviseringNamens de museumsector zitten de provinciale museumconsulenten in de stuurgroep van AAT-NED. Zij zetelen ook in de Provinciale Commissie Erfgoed, met werkgroepen Musea en Erfgoed (extern en intern). Die commissie adviseert over de erkenningsaanvragen van musea, werkingssubsidies voor erkende musea en erfgoedprojecten.

Onroerend erfgoed (monumenten, landschappen, archeologie en varend erfgoed)De erfgoedconsulenten informeren, adviseren, begeleiden en geven vorming. Dit gebeurt over de verschillende domeinen van erfgoedzorg: opsporing, onderhoud, restauratie, beheer, opname in de ruimtelijke planning, onderzoek en ontsluiting. Met eigen activiteiten vervullen de erfgoedconsulenten ook een voorbeeldfunctie: tentoonstellingen, publicaties, projecten, restauraties van waardevol cultuurhistorisch erfgoed in eigen bezit, al dan niet beschermd. Daarbij werken zij zowel voor de klassieke monumenten, het roerend patrimonium, het varend erfgoed, archieven als voor archeologie en deels ook voor het cultuurhistorisch landschappelijk erfgoed. De doelgroep omvat iedere burger die in contact komt met onroerend erfgoed, meer specifiek erfgoedzorgers bij lokale besturen, verenigingen…

Advies en begeleidingEnkele actieterreinen zijn: inventarisatie, onderzoek, behoud, onderhoud, restauratie, herbestemming, ontsluiting, integratie in de ruimtelijk planning van erfgoed in het algemeen en archeologie in het bijzonder. De erfgoedconsulenten adviseren en begeleiden ook bij de voorbereiding en de uitvoering van restauratie van beschermde en niet-beschermde monumenten.

– 2 7 –

SensibiliseringMet tentoonstellingen, publicaties … sensibiliseert de Provincie de doelgroep en de bevolking.

VormingDe consulenten organiseren geregeld contactdagen over een specifieke problematiek. Bijvoorbeeld over behoud en beheer van funerair erfgoed (voor begraafplaatsbeheerders), behoud en beheer van kerkelijk erfgoed (voor kerkfabrieken), archeologische contactdagen (voor amateur-archeologen en professionelen) en over de verankering van erfgoed in ruimtelijke ordening en stedenbouw (voor gemeentelijke erfgoedzorgers, architecten en studiebureaus).Daarnaast vinden jaarlijkse ideeëndagen plaats en werkvergaderingen voor lokale comités van Open Monumentendag.

Ontsluiting en maatschappelijke integratieDe Provincie publiceert geregeld Kleine Cultuurgidsen. Dit zijn vulgariserende en rijk geïllustreerde publicaties. Momenteel zijn al 41 titels verschenen, over de meest diverse aspecten van het rijke Oost-Vlaamse erfgoed. Buitenreeks publicaties gaan dieper in op specifieke aspecten of methodieken, zoals inventarisatie, ontsluiting, restauratie en herbestemming.Daarnaast geeft de Provincie geregeld brochures uit. Dit kan gebeuren naar aanleiding van een Open Monumentendag, een tijdelijke tentoonstelling, een openstelling na restauratie of een ander evenement.Uiteraard zijn er ook de jaarverslagen. Tot 2005 gaf het jaarverslag Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium een overzicht van de provinciale beleidsaccenten. Sinds 2006-2007 biedt het Cultureel Jaarboek, naast een algemeen jaarverslag van de Provincie, een overzicht van de werking van de directie. Daarbij wordt ook dieper ingegaan op bepaalde beleidsaspecten, onderzoeksresultaten, beschermingen …

De Provincie organiseert ook tentoonstellingen, op eigen initiatief of in samenwerking met derden, naar aanleiding van evenementen. Voor de Open Monumentendag is er jaarlijks een tentoonstelling, in de eigen gebouwen of voor de lokale comités. De Provincie houdt soms ook tentoonstellingen over bijzondere aspecten van het eigen erfgoedbeleid (bv. kunstcollectie).

Ten slotte is er nog de website. Op www.oost-vlaanderen.be/erfgoed krijgen geïnteresseerden een overzicht van al wat er op het gebied van erfgoed in Oost-Vlaanderen te beleven valt.

Financiële en logistieke ondersteuningDe Provincie heeft verschillende subsidiekanalen voor erfgoedbeheerders. Verder geeft zij bij preventief archeologisch onderzoek inhoudelijke en technisch-organisatorische begeleiding.

Onderzoek en documentatieAl sinds 1950 legt de Provincie een uitgebreide fototheek aan van het Oost-Vlaamse erfgoed. De collectie wordt nog aangevuld met foto’s van het KIK.

Netwerken en coördinatieDe Provincie zetelt in tal van overleg- en adviesorganen. Om de belangrijkste te noemen: overleg IDORO, stuurgroep en adviesgroep Open Monumentendag, Denkgroep Archeologische Collecties, OPA Overleg Provinciale Archeologie (met de provinciale archeologen van alle provincies).

ProjectenIn november 2005 vond de cultuurhistorische tentoonstelling “Doorleefd mysterie - sacramenten en volksdevotie in Groot-Nevele” plaats. Bij de tentoonstelling hoorde een educatief spel, een gelegenheidspublicatie en enkele workshops over het beheer van erfgoed. Het project was een samenwerking van Dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium, vzw Sacralia, de kerkfabrieken van Nevele, Heemkundige kring Land van Nevele en enkele lagere scholen.

Binnen de restauratieopleiding van het Provinciaal Technisch Instituut (PTI) loopt het project “Werken aan monumenten”. Dit is een reeks geïntegreerde schoolprojecten over monumentenzorg. Het project is een samenwerking met PTI, Dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium, de stad Eeklo, kerkfabriek en Werkgroep Monumentenzorg van de stad Eeklo.

– 2 8 –

BeleidsadviseringDe provinciale medewerkers geven beleidsadvies voor de sector. De Provinciale Commissie Erfgoed ondersteunt hen hierbij.

Religieus erfgoedDoelgroep zijn beheerders van religieus erfgoed (kerkbesturen in het bijzonder) en breed publiek.

Advies en begeleidingSedert 1980 heeft de Provincie een dienstverlening voor religieus erfgoed opgezet: een provinciale erfgoedconsulent begeleidt ondermeer de kerkbesturen om hun kerkinventaris te registreren.De Provincie werkt sinds 2007 mee aan de ontwikkeling van de website www.religieuserfgoed.be. Dat is de portaalsite voor het behoud en beheer van het religieus erfgoed in Vlaanderen. De Provincie begeleidt ook kerkbesturen bij de actualisering van hun inventaris. Zij helpt bij de registratie van die inventarissen in de CRCK-databank.Daarnaast geeft de Provincie, in samenwerking met Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw, advies op maat over de opslag, het onderhoud en de conservatie van religieus erfgoed.

SensibiliseringDe Provincie werkt mee aan de Open Monumentendag en de educatieve ontsluiting van religieus erfgoed via www.religieuserfgoed.be. Zij sensibiliseert erfgoedbeheerders via vorming (zie hieronder) en gerichte acties over bijvoorbeeld gestolen religieus erfgoed. Ook begeleidt de Provincie gesubsidieerde erfgoedprojecten, vaak met een educatief luik (bv. tentoonstelling, publicatie…)

VormingJaarlijks is er een vormingsmoment voor beheerders van religieus erfgoed i.s.m. professionele actoren (bv. CRKC, Monumentenwacht vzw…). De provinciale medewerkers bouwen zelf expertise op door het religieus erfgoed in kaart te brengen, door netwerking en het volgen van allerlei studiedagen en colloquia…

Ontsluiting en maatschappelijke integratieBijvoorbeeld door begeleiding van erfgoedprojecten, medewerking aan www.religieuserfgoed.be en pogingen tot sectoroverschrijdend werken, zoals met toerisme.

Financiële en logistieke ondersteuningDe Provincie verleent subsidies voor erfgoedprojecten en conserveringswerken aan niet-beschermd waardevol roerend patrimonium (zie boven). Er is ook een uitleendienst.

Onderzoek en documentatieDe Provincie heeft een uitgebreid fotoarchief. Per kerk heeft zij ook een dossier met kerkinventarissen en relevante literatuur en archiefdocumenten. Om het wetenschappelijk onderzoek te stimuleren, helpt de Provincie bij de registratie van kerkinboedels in de CRKC-databank. Zij verleent medewerking aan publicaties of geeft er zelf uit.

Netwerken en coördinatieEr is samenwerking met het CRKC en de Provincie Antwerpen voor het registratie- en ontsluitingsproject Religieus erfgoed online; met AM-MovE en andere relevante instellingen (bv. Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland) voor registratierichtlijnen en thesauri. De Provincie coördineert ook de registratie van openbaar religieus erfgoed in de CRKC-databank. En met andere professionele erfgoedactoren organiseert zij ook vorming.

DepotVoor religieus erfgoed is er in Oost-Vlaanderen alsnog geen fysieke depotruimte. Het CRKC vervult hier wel een belangrijke taak.

De secularisering zal leiden tot problemen met het bewaren en beheren van religieus erfgoed. Een gefundeerd selectiebeleid dringt zich op. Dit vraagt eerst een grondige inventarisatie en registratie, op basis van gefundeerde en verantwoorde selectiecriteria. Bij het vaststellen van die selectiecriteria kan het CRKC, als landelijk expertisecentrum, een belangrijke rol spelen. Uiteraard is hiervoor samenspraak nodig met andere professionele actoren. De formulering van selectiecriteria moet ook

– 2 9 –

gebeuren op basis van een grondige prospectie (cf. project kerkelijk textiel als voorbeeld en de CRKC-databank als registratie-instrument bij uitstek).

Door praktische omstandigheden kunnen bepaalde (deel)collecties niet langer in situ worden bewaard. Sommige religieuze voorwerpen kunnen een nieuwe bestemming krijgen binnen de eigen congregatie/orde of een verwante religieuze of kerkelijke instelling. Andere objecten lenen zich tot kerkelijk of liturgisch hergebruik. Nog andere stukken hebben een uitgesproken museale waarde en worden bij voorkeur museaal herbestemd.

De online-databank van het CRKC is een belangrijk instrument voor de herbestemming van religieuze objecten. Religieuze instellingen kunnen er deze objecten ter herbestemming aanvragen of aanbieden.

Ook voor het opstellen van een bestemmingsplan en vragen rond collectiemobiliteit kunnen erfgoedbeheerders terecht bij het CRKC.

Beleidsadvisering en commissiesDe betrokken medewerkers participeren in verschillende werkgroepen met beleidsvoorbereidende taken.

Archieven, heemkunde, geschiedenisDoelgroep zijn de openbare en private archieven, erfgoedbibliotheken en organisaties en personen die zich bezighouden met geschiedenis, heemkunde, genealogie, volkskunde, toponymie, archeologie en industriële archeologie.

Advies en begeleidingToezicht op vlak van de archiefzorg en het archiefbeheer door lokale besturen.

SensibiliseringDe Provincie werkt mee aan Open Monumentendag, Erfgoeddag en andere initiatieven.

VormingDe medewerkers organiseren studiedagen en contactdagen. Zij verlenen ook vorming op maat, via bijvoorbeeld de projecten Lokaal Geheugen en Pro Memorie (Heemkunde Vlaanderen vzw). Zelf volgen zij opleidingen aan de Oost-Vlaamse Bestuursacademie.

Financiële en logistieke ondersteuningDe Provincie verleent structurele subsidies en projectsubsidies voor initiatieven over archiefwerking, geschiedenis en heemkunde. Zij geeft ook uitzonderlijk subsidies voor de acquisitie van topstukken en sponsort publicaties.

Netwerken en coördinatieDe Provincie initieert of stimuleert samenwerking en netwerking rond archiefwerking. Zij werkt ook samen met het Wase Archievenoverleg, de erfgoedcellen, Heemkunde Vlaanderen vzw, VVBAD, Rijksarchieven, gefedereerde kringen, private archiefinstellingen, erfgoedbibliotheken, gemeenten, OCMW’s, polderbesturen en heemkringen.

ProjectenDe dienst heeft enkele microfilminitiatieven op touw gezet (voor kwetsbare kranten). Zij stimuleert en volgt ook onderzoek op over archieven van bedrijven, dovenverenigingen, (sport)verenigingen en andere gespecialiseerde verenigingen. Andere interessevelden zijn erfgoededucatie, de Eerste Wereldoorlog, Bargoens, zilver en cartografisch erfgoed.

BeleidsadviseringDe provinciale medewerkers geven beleidsadvies voor de sector. De werkgroep geschiedenis ondersteunt hen hierbij.

– 3 0 –

MovE (sinds 2002), www.museuminzicht.beMovE is een samenwerkingsverband van musea in Oost-Vlaanderen voor digitale collectieregistratie en –ontsluiting. De centrale objectencatalogus telde in november 2008 liefst 262 630 objecten, waarvan 97 216 op het internet zijn gepubliceerd. MovE is er ook op andere manieren voor de musea en burgers in Oost-Vlaanderen. Het ontwikkelt vorming en opleiding, verstrekt informatie over Oost-Vlaamse musea op internet en ontwikkelt hulpmiddelen voor object- en collectieregistratie (cf. Invulboek. Handleiding bij digitale collectie- en objectregistratie en de Am-MovE thesaurus, beide online beschikbaar). MovE is een initiatief van het museumconsulentschap en eGov (zie verder).

MoVE stimuleert musea om anders met hun collectie om te gaan. Het maakt daarom integraal deel uit van het provinciaal depotplan. De actieradius van MovE kan nog uitgebreid worden naar andere terreinen van de museale werking, zoals behoud en beheer en publiekswerking.

Advies en begeleidingMovE adviseert over alle aspecten van registratie. Er is een helpdesk voor het programma ADLiB. MovE ontwikkelt ook standaarden (o.a. Invulboek), promoot en maakt gebruik van bestaande internationale standaarden (o.a. AAT-NED).

SensibiliseringMoVE sensibiliseert rond het belang van registratie op alle terreinen van de museumwerking (behoud, depot, maar ook publiekswerking). Tegelijk spoort MovE musea aan om alle informatie over hun basisfuncties te registreren.

VormingMovE organiseert vorming over ADLiB of workshops op vraag (over bv. fotografie).

Ontsluiting en maatschappelijke integratieDe MoVE-website bevat een databank van de objecten en geeft praktische informatie over de Oost-Vlaamse musea.

Financiële en logistieke ondersteuningDeelnemende musea krijgen een gratis ADLiB-licentie met onderhoudscontract, een Invulboek en thesaurus. Zij kunnen ook een beroep doen op de helpdesk.

Onderzoek en documentatieMoVE heeft het Invulboek gepubliceerd, werkt aan de Am-MovE thesaurus en rond auteursrecht.

Netwerken en coördinatieMovE is een samenwerkingsverband van de Oost-Vlaamse musea op gebied van museumwerking. Voor de AM-MovE thesaurus hebben de leden van MovE samengewerkt met de musea van de Stad Antwerpen en erfgoedspecialisten (o.a. CRKC, SKKN). Voor het Invulboek is dan weer samengewerkt met Vlaamse en Nederlandse museumconsulenten en -medewerkers. Dit Invulboek geldt nu als dé standaard in Vlaanderen en Nederland. Het is geïntegreerd in helpteksten van ADLiB, Dice, CRKC-databank en de invoermodules van Erfgoed+ (voordien ErfgoedLimburg.be, nu voor Limburg en Vlaams-Brabant).Binnen MovE wordt ook expertise uitgewisseld met CAG, Erfgoed+, Dice, CRKC en SKKN. En men participeert aan Europese projecten zoals Athena en EuropeanaLocal.MovE wil de Oost-Vlaamse musea de volgende jaren nog meer laten samenwerken. Een hechtere samenwerking kan resulteren in een betere collectieafstemming, een georganiseerde depotwerking, meer bruiklenen voor tentoonstellingen, wetenschappelijk onderzoek en allerhande educatieve projecten voor onderwijs en andere specifieke doelgroepen.

DepotDe objectendatabank vormt de basis voor de depotwerking en de cultuureducatieve werking van de Provincie Oost-Vlaanderen. Zij kan dienen als hulpmiddel voor een efficiënter beheer van de collecties en de depots, voor een betere collectieafstemming en meer collectiemobiliteit. Beleidsadvisering De gegevens uit de objectendatabase kunnen dienen als uitgangspunten voor beleidsadvies.

– 3 1 –

Religieus erfgoed onlineDe website www.religieuserfgoed.be, waaraan het Oost-Vlaamse provinciebestuur meewerkt, is een portaalsite voor het goed behoud en beheer van religieus erfgoed in Vlaanderen. De website wil collectiebeheerders wegwijs maken in de verschillende stappen van een verantwoord beheersplan en de complexe materie van wetgeving en subsidies. Collectiebeheerders vinden er een overzicht van instanties die hen kunnen helpen bij het behoud en beheer van hun patrimonium. Zij kunnen er bovendien gestolen voorwerpen signaleren. Op de website staan ook tentoonstellingen, evenementen of vormingsdagen over religieus erfgoed aangekondigd.

Een belangrijk onderdeel van dit project is de CRKC-databank. Al in 2004 liet het CRKC een online databank ontwikkelen voor de digitale registratie van roerend kerkelijk erfgoed van privaatrechtelijke religieuze instellingen, zoals kloosters en abdijen. Drie jaar later heeft het centrum, op vraag van de Provincie Oost-Vlaanderen, de inventaris aangepast zodat ook openbaar religieus erfgoed kan worden geregistreerd. Het gaat dan vooral over erfgoed van parochiekerken en kapellen. Momenteel zijn al ruim 13 000 objecten van dit openbaar provinciaal erfgoed opgenomen. De belangrijkste bronnen zijn de kerkinventarissen en het “Fotorepertorium van de Belgische bedehuizen” van het KIK. Elk kerkbestuur kan de geregistreerde gegevens nog aanvullen met beheergegevens. Zo kan de traditionele kerkinventaris uitgroeien tot een dynamisch beheersinstrument.

De thesaurus en gestandaardiseerde lijsten in de databank staan borg voor een uniforme en kwaliteitsvolle registratie. Voor de verdere ontwikkeling van die instrumenten is de samenwerking tussen diverse experts en professionele actoren erg belangrijk (cf. samenwerking lexicon religieus erfgoed met SKKN, thesauruswerkgroepen AM-MovE…).

Dankzij een uniek rechtensysteem met verschillende gebruikersgroepen kunnen zowel collectiebeheerders als onderzoekers op een veilige en respectvolle manier de databank raadplegen of beheren.

De geautomatiseerde zoekmogelijkheden openen mogelijkheden voor het wetenschappelijk onderzoek, de organisatie van tentoonstellingen en de voorbereiding van publicaties. De educatieve ontsluiting van één of meerdere objecten via de rubrieken ‘erfgoed onder de loep’ en ‘erfgoed in breedbeeld’ dragen bij tot de integratie van het religieus erfgoed in de maatschappij. Zo worden niet enkel erfgoedbeheerders, maar ook het brede publiek zich bewust van de waarde en de betekenis van religieus erfgoed.

2.1.3. Instellingen en vzw’s

Provinciaal Archeologisch Museum (pam)Het pam is een erkend museum, ingedeeld bij het regionaal niveau (zie beleidsplan in bijlage). Als provinciale instelling maakt het integraal deel uit van het cultureelerfgoedbeleid van de provincie. Het sensibiliseert en maakt het verleden (van Ename en Velzeke) op de meest diverse manieren toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek. Dit gebeurt via tentoonstellingen, (educatieve) workshops, evenementen, concerten, opendeurdagen, re-enactment … Doelgroep daarbij zijn de bezoeker, collega’s uit de museum- en erfgoedsector en de burger.

Pam Velzeke zal uitgroeien tot het regionale depot voor archeologische vondsten en gegevens en het daarmee samenhangende immateriële erfgoed. Er is ook een conservatie- en restauratie-atelier.

Pam heeft al diverse initiatieven op touw gezet over erfgoededucatie. Die expertise kan voor de hele provincie worden ingezet. De link met het Provinciaal Erfgoed Centrum (PEC), inclusief het transitdepot voor bedreigd erfgoed, in Ename is een meerwaarde.

Andere basistaken zijn:verzamelen: via opgravingen, schenkingen & bruiklenen, eventuele aankopen; ·bewaren: door conserverings- en restauratieatelier, beveiligings- en rampenplan, openluchtpark, ·archeologisch depot (in Velzeke);onderzoeken: via opgravingen, collectieregistratie, publicaties; ·ontsluiten: eigentijdse presentaties, tentoonstellingen, educatieve programma’s en workshops, ·

– 3 2 –

opendeurdagen, openluchtpark, evenementen, toerisme, band met de lokale bevolking, eigen website, bereiken van een zo breed mogelijk publiek…

Mola – het Provinciaal Molencentrum Advies en begeleidingMola adviseert bij beheer, restauraties, herstellingen en onderhoud en educatieve initiatieven. Die dienstverlening is er zowel voor de eigen provinciale diensten als voor andere overheden, vzw’s en particulieren. Uiteraard ligt de expertise vooral bij molenerfgoed. Maar Mola kan ook adviseren over aanverwante materies, zoals wind- en waterkracht, energiebeleid, waterbeheer en vismigratie.Mola volgt ook de restauratie op van de provinciale molensites.

SensibiliseringVia eigen tentoonstellingen, voordrachten, thematentoonstellingen en molendagen (i.s.m. de molenaars).

VormingMola organiseert opleidingscursussen voor vrijwillige molenaars en cursussen over veiligheid op molens.

Ontsluiting en maatschappelijke integratieHet centrum organiseert eigen tentoonstellingen (bv. in de Zwalmmolen), molendagen, voordrachten en thematentoonstellingen ter plaatse. Het participeert aan Molendagen en de Open Monumentendag. Mola probeert de provinciale molens ook te integreren in zijn educatief aanbod. Het centrum heeft ten slotte enkele publicaties op zijn naam staan (vakliteratuur, informatiebrochures, folders)

Financiële en logistieke ondersteuningMola verzorgt het onderhoud en beheer van vijf provinciale molens (vier windmolens in Oordegem, Balegem, Zingem en Sint-Pauwels en één watermolen in Zwalm). Het staat ook in voor uitleningen, affiches, folders, lokalen, molenaarscursussen, de organisatie van de molendagen en molenrestauraties.

Onderzoek en documentatieMola heeft een documentatiecentrum over molenerfgoed. Door de jaren heen heeft het ook heel wat expertise opgebouwd.

Netwerken en coördinatieHet centrum participeert aan het Molenforum Vlaanderen en de Vlaams-Zeeuwse Contactdag voor molenaars. Mola is ook betrokken bij grensoverschrijdende projecten (Muwa, Interreg, Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling - PDPO) en het interprovinciaal ambtenarenoverleg molenbeleid.

DepotMola huisvest enkele nooddepots van molenonderdelen en landbouwwerktuigen (afkomstig van het vroegere Zwalmmuseum).

ProjectenMola heeft geparticipeerd in het PDPO-project “Malende Molens”, over de geïntegreerde ontsluiting en activering van het molenpatrimonium (Knesselare, Ertvelde, Schelderode). Momenteel werkt het centrum aan een demonstratiepark voor kleinschalige windmolens (windturbines) in het Domein Puyenbroeck en een reizende sensibiliseringstentoonstelling over de toepassing van wind- en waterenergie (2009-2010). Dit project steunt op een samenwerkingsverband met de Dienst Planning en Natuurbehoud, Dienst Gebouwen en de Domeinen Puyenbroeck en Het Leen.

BeleidsadviseringMola staat mee in voor de implementatie van het molenbeleid en het groene energie- en natuurbeleid van het provinciebestuur.

– 3 3 –

CaermerskloosterHet Caermersklooster, het Provinciaal Centrum voor Kunst en Cultuur, confronteert actuele tendensen in de beeldende kunsten met de specifieke sfeer van het voormalige karmelietenklooster.

UitleendienstDe provinciale uitleendienst geeft logistieke steun aan (culturele) verenigingen van de provincie Oost-Vlaanderen. Zij beschikt over drie magazijnen: het centrale magazijn in Gent en filialen in Sint-Niklaas en Geraardsbergen.

Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzwDoelgroep van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw zijn de eigenaars en beheerders van waardevol erfgoed.

Advies en begeleidingMonumentenwacht Oost-Vlaanderen geeft informatie, advies (over conditie en de nodige conserverings- en restauratiemaatregelen) en begeleiding op vraag van abonnees. Zij doet dit zowel voor het bouwkundig (inclusief specialisatie molens), het varend als het roerend erfgoed en de kunstzinnige afwerking in het gebouw.Monumentenwacht vzw werkt met periodieke inspecties. Tijdens een inspectie wordt de bewaringstoestand van het gebouw onderzocht en eventueel ook het historisch interieur met de aanwezige kunstvoorwerpen. Er is ook controle op preventie tegen brand, waterschade en diefstal. Het rapport dat de eigenaar of beheerder ontvangt, bevat aanbevelingen voor onderhoud en herstel. Om ernstige schade te voorkomen, voeren de monumentenwachters tijdens de inspecties kleine noodherstellingen, conserverende en exemplarische ingrepen uit.Abonnees kunnen ook een onderhoudsdraaiboek op maat aanvragen. Zo’n draaiboek kan dienen als basis voor een meerjarenonderhoudsplan. Tegelijk is het een praktisch werkinstrument om contracten te sluiten met uitvoerders van onderhoudswerk.

SensibiliseringMonumentenwacht stimuleert eigenaars en beheerders om waardevol erfgoed te onderhouden.

Ontsluiting en maatschappelijke integratieDe dienst publiceert een nieuwsbrief en onderhoudsbrochures.

VormingMonumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw organiseert (mee) workshops over het onderhoud van roerend kerkelijk erfgoed. Voor de aangesloten eigenaars en beheerders vinden geregeld cursusavonden plaats over een specifiek thema.

Onderzoek en documentatieEen databank met de onderhoudsgegevens en foto’s van de geïnspecteerde ‘objecten’ wordt door de dagelijkse werking opgebouwd.

– 3 4 –

2.2. Andere provinciale dienstenDe directie cultuur werkt samen met vele andere beleids- en ondersteunende diensten van het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen. Doorgaans is zij zelf initiator, soms doet zij een beroep op financieringsbronnen van andere diensten. Hiervoor wordt regelmatig overleg georganiseerd.

Toerisme Oost-Vlaanderen vzw, www.toerismeoost-vlaanderen.beDe vzw Toerisme Oost-Vlaanderen, die zeven personeelsleden telt, heeft in haar werking ook aandacht voor cultureel erfgoed. De regiocoördinatoren nemen cultureel erfgoed mee op om hun missie en doelstellingen te realiseren: de uitbouw en instandhouding van Oost-Vlaamse regio’s als kwaliteitsvolle toeristisch-recreatieve bestemmingen. De zoektocht naar de eigen identiteit staat daarbij centraal. Identiteit zit in de gelaagdheid van de geschiedenis van de plek; een gelaagdheid die doorloopt tot vandaag. De link met erfgoed ligt dus voor de hand.

Er zijn meerdere voorbeelden van samenwerking met of initiatieven vanuit de directie cultuur. De directie is betrokken bij de opmaak van masterplannen voor het Meetjesland, Vlaamse Ardennen, Scheldeland en Land van Waas. Vanuit de directie cultuur werd een regionaal erfgoedconsulent voor het Meetjesland aangesteld (voorloper van het erfgoedconvenant).

De directie cultuur heeft projecten begeleid die waren gericht op een kwalitatieve ontsluiting. Zo leverde zij inhoudelijke input en stond zij garant voor de kwaliteit van enkele projecten:

“ · Weekendje Erfgoed” (2001): een arrangement in het Meetjesland voor zowel de individuele vakantieganger als groepen en scholen.“ · Erfgoedborden in het Meetjesland” (2005): infoborden met cultuurhistorische achtergrond-informatie. Dit project was een samenwerking van Toerisme Meetjesland vzw met de regionale erfgoedconsulent en dertien Meetjeslandse gemeenten.“ · Kreken spreken” (2005): biedt een route aan langs landschappen en erfgoed in Sint-Laureins met verhalen op cd-speler. Dit project was een samenwerking met de regionaal erfgoedconsulent, het provinciaal museumconsulentschap, Plattelandscentrum en Toerisme Meetjsland vzw.“ · Forten en verdedigingswerken” (2004–2005): een ontsluitingsproject rond sporen van de 80-jarige oorlog. Om die complexe periode van onze geschiedenis opnieuw in herinnering te brengen werd samengewerkt met de Provincies West-Vlaanderen en Zeeland. Enkele realisaties waren de wegsite “Tijdsporen”, de gezamenlijke promotie van twaalf erfgoedsites en “Staats-Spaanse Linies”, de inventarisatie en versterkte visibiliteit van forten en linies uit die periode.

Ten slotte heeft de toeristische sector enkele projecten gesubsidieerd die waren ingediend vanuit het cultureelerfgoedveld.

Provinciaal archiefDe archiefdienst van het provinciebestuur beheert de archiefdocumenten (sinds 1900) en documen-tatiebestanden (een afficheverzameling, een fototheek, een audiovisuele verzameling en een kleine iconografische verzameling) van het provinciebestuur. Daarnaast bewaart zij archiefbestanden van de arrondissementscommissariaten, de federale diensten van de gouverneur en de Afdeling Binnenlands Bestuur Oost-Vlaanderen (Vlaamse overheid), de directie Lokale besturen en enkele particuliere bestanden.De kerntaken van de dienst zijn: acquisitie, selectie, conservering, ontsluiting en valorisatie van het provinciaal archief en het adviseren van de provinciale diensten over archiefbeheer. De archiefdienst biedt geen ondersteuning aan lokale archiefdiensten of private archieven.

Vanzelfsprekend heeft het provinciaal archief ook een belangrijke erfgoedwerking:inventarisatie van het provinciaal archief; ·leeszaalwerking: het historisch provinciaal archief is gratis raadpleegbaar in de leeszaal; ·valorisatie van het eigen provinciaal archief door deelname aan Erfgoeddag en nocturnes in de ·leeszaal (rondleiding, voorstelling provinciale archiefbestanden);de archivaris neemt deel aan het Wase Archievenoverleg, het Gentse Archievenoverleg en het ·Vlaams-Zeeuwse archivarissenoverleg. Hij verleent ook medewerking aan sommige projecten van deze overlegorganen. De tentoonstelling “Archief op het Spoor” was bijvoorbeeld te zien in de archiefleeszaal. De dienst werkt binnen het Gentse Archievenoverleg ook mee aan een calamiteitenplan.

– 3 5 –

De archiefdienst is dus bezig met het provinciale erfgoed. Maar ook andere provinciale diensten stonden en staan in voor de bewaring van provinciaal erfgoed (bv. digitalisering van de atlassen van buurtwegen en waterlopen).

eGovHet provinciebedrijf eGov bundelt alle provinciale initiatieven voor ICT-ondersteuning naar de lokale besturen. Als intermediair bestuur moet de Provincie informatie uitwisselen met lokale besturen en vervolgens doorgeven naar de hogere overheden op Vlaams, federaal en Europees niveau. E-government is het middel bij uitstek om de communicatie en interactie te stimuleren en te optimaliseren tussen de diverse openbare besturen onderling en tussen de overheid en de burger.

Provinciale initiatieven, ondersteund door eGov, zijn:OVINOB ·MovE · , www.museuminzicht.be.Geografische InformatieSystemen · (GIS)

WelzijnDe directie welzijn is een belangrijke partner van de cultuurdirectie om doelgroepgericht te werken. Beide directies hebben vaak samen projecten opgestart. Dit gebeurde al op het vlak van toegankelijkheid (voor personen met een beperking), diversiteit, jeugd, senioren- en vrijwilligerswerking.

Patrimonium en technische dienstDeze dienst geeft advies en begeleiding (zowel organisatorisch als technisch) bij de restauratie van beschermde monumenten. Zij staat ook in voor de financiële afhandeling van de dossiers (zowel organisatorisch als technisch) over de restauratie van beschermde monumenten. De dienst realiseert ten slotte de investeringen voor beschermde monumenten die eigendom zijn van het provinciebestuur.

Ruimtelijke ordening en stedenbouwKrachtens het Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan (PRS), weegt onroerend erfgoed mee bij de Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (RUP). Dit impliceert dat men, bij de ontwikkeling van nieuwe terreinen, moet onderzoeken of er archeologisch erfgoed in de ondergrond schuilt. Zo ja, moet men dit eerst laten opgraven en documenteren. Dergelijke bepalingen verklaren waarom het archeologisch onderzoek de laatste jaren zo sterk is toegenomen. Door de toevloed van archeologische vondsten en opgravingsarchieven is er wel een grote nood ontstaan aan geschikte bewaarplaatsen.

OnderwijsCultuureducatie is een doelstelling van de directie cultuur. Erfgoed kan als middel ingezet worden in het onderwijs. Het draagt namelijk bij tot een betere omgang met het verleden en het heden. Voor leerlingen is het interessant te onderzoeken wat objecten van vroeger betekenen voor het leven van nu. Zo ontwikkelen ze historisch besef: ze leren hoe het heden uit het verleden voortkomt. Erfgoed kan ook worden ingezet als doel. Een grotere waardering voor de betekenis van erfgoed resulteert namelijk in een sterker cultureel bewustzijn. Door leerlingen interesse en respect bij te brengen voor het erfgoed bevordert men het draagvlak voor cultuurbehoud. In 2004 werd het Coördinatiepunt Onderwijs (COPON) opgericht. COPON moet alle onderwijsgerichte projecten van de provinciale diensten en instellingen gecoördineerd communiceren naar de Oost-Vlaamse scholen. Het project steunt op een samenwerking tussen de Dienst Provinciaal Onderwijs en alle diensten met onderwijsgerichte projecten.

Landbouw en platteland In het provinciaal plattelandsbeleid (‘Buiten goed, goed Buiten’) komt erfgoed in enkele doel stel-lingen aan bod. Vanuit de erfgoedsector worden suggesties geformuleerd voor een betere kwaliteit van het platteland, zoals een functionele omgang met leegstaande hoevesites, een verantwoorde landschappelijke inbedding van nieuwe landbouwgebouwen ...Erfgoed wordt ook steeds vaker ingezet als identiteitsversterkende factor. In plattelandsgebieden wil men identiteitsverlies, banalisering en vervlakking tegengaan; investeerders moeten meer aandacht krijgen voor vormgeving en identiteit. Het provinciale plattelandsbeleid zet daarom ook in (via PDPO

– 3 6 –

en leaderprojecten) op het behoud en de versterking van cultuurhistorische waarden in het landelijk gebied.De provinciale erfgoedsector is vertegenwoordigd in het Provinciaal Steunpunt Platteland en de Provinciale Kwaliteitskamer.

Secretariaat Euregio ScheldemondDit ondersteunt en begeleidt de initiatieven van de verschillende provinciale diensten voor Europese projecten, zowel voor erfgoed als voor plattelandsontwikkeling (PDPO-projecten).

Interdienstenoverleg ruimtelijke ordening (IDORO) (sinds 2002)Dit overleg bundelt alle provinciale diensten die rechtstreeks of onrechtstreeks invloed hebben op de ruimte: wegen, water, mobiliteit, milieu, archeologie, erfgoed, sociale zaken, economie, landbouw en toerisme. Het overleg moet resulteren in een integraal ruimtebeheer op provinciaal vlak.Met dit overleg ontstaat onder meer een wisselwerking tussen de erfgoedsector en de andere sectoren. Zo wordt erfgoedzorg ook ruimtelijk verankerd. Erfgoedzorgers kunnen eisen stellen die in andere beleidsplannen kunnen worden opgenomen.

2.3. Situatie depotwerkingDe Provincie Oost-Vlaanderen heeft/plant vier depots:

transitdepot voor herbestemming van waardevol erfgoed in Ename (PEC) ·depot archeologisch erfgoed in Velzeke ·depot voor molenonderdelen en depot van het ruraal erfgoed Vlaamse Ardennen uit het vroegere ·Zwalmmuseum in het Moladepot varend erfgoed ·

2.3.1. Transitdepot voor herbestemming waardevol erfgoed in Ename (PEC)In het PEC, gevestigd in Oudenaarde/Ename, komt een regionaal transitdepot voor het Oost-Vlaamse cultureel erfgoed dat bedreigd is en om herbestemming vraagt (verder in de tekst (bij de cases) beschrijven wij hoe PEC die rol zal opnemen). De Provincie wil dit depot integraal inschakelen in bestaande ontsluitingsinitiatieven (Religieus erfgoed online, MovE) en nog te nemen initiatieven. Een deel van de bulkcollectie kan bijvoorbeeld zinvol worden ingezet bij educatieve projecten (reizende tentoonstellingen, leskoffers …). Met dergelijke initiatieven kan de Provincie het draagvlak voor de depotproblematiek vergroten. Uiteraard zal zij hiervoor nauw samenwerken en overleggen, zowel met expertisecentra en steunpunten als met het veld. Samen zullen zij de broodnodige criteria ontwikkelen om het waardevolle erfgoed te selecteren van de bulk. Voor het waardevolle erfgoed wordt, opnieuw in overleg, een nieuwe bestemming of bewaarplaats gezocht.

2.3.2. Depot archeologisch erfgoed in VelzekeHet nieuwe, nog te bouwen, depot in Velzeke zal onderdak bieden aan de archeologische collecties uit het zuiden van de Provincie. Zo zal het een belangrijke rol krijgen in de regionale depotwerking. Dit depot zal ook de archeologische depotcollecties centraliseren van de twee provinciaal archeologische musea.

Het huidige depot herbergt al een studiecollectie die kwalitatief en kwantitatief van uitzonderlijk belang is en die nog groeit. De opgebouwde referentiecollecties kunnen rekenen op een ruime (inter)nationale belangstelling. Het depot bewaart niet alleen eigen vondsten. Het geeft ook onderdak aan vondsten van de provinciale archeologen en het VIOE, waarmee pam Ename een samenwerkingsovereenkomst heeft. Indien het past in het collectiebeleid, neemt het pam ook verzamelingen of vondsten op van andere instanties.

Het bestaande depot is dus al een belangrijke bewaarplaats voor roerend archeologisch erfgoed met vindplaats in Oost-Vlaanderen. Daarbij fungeert het vaak als vangnet voor collecties die anders verloren zouden gaan. Toch zal het nieuwe depot geen verzamelplaats worden voor alle mogelijk denkbare collecties. Het zal uitsluitend vondsten opnemen die passen binnen het collectiebeleid van het pam.

– 3 7 –

Het museum ambieert een voorbeeldfunctie voor zijn depot. Het maakt zich sterk om elk object en elke gegevensdrager optimaal te bewaren, rekeninghoudend met hun specifieke eigenschapen. Om de eigen collecties te kunnen restaureren en conserveren, heeft het museum een atelier voor archeologische voorwerpen uitgebouwd. Ook andere instellingen en musea in Vlaanderen kunnen bij dit atelier terecht.

Een verantwoorde conservatie is ook noodzakelijk voor de overige museale basisfuncties. Alleen zo kan het museum zijn collectiestukken steeds opnieuw onderwerpen aan nieuwe onderzoekmethodes en ontsluiten voor het publiek. Het is eveneens de bedoeling dat het depot op bepaalde tijdstippen wordt opengesteld.

2.3.3. Depot MolaHet Provinciaal Molencentrum krijgt molenonderdelen en -voorwerpen door schenking, verwerving of nooddemontage. In 2000 werd een depotruimte gebouwd met een oppervlakte van 500m². Maar de helft van die ruimte werd in 2008 noodgedwongen ingenomen als werkplaats met houtbewerkingsmachines. Momenteel fungeren tuinbouwserres als nooddepot. Vanzelfsprekend zijn die hiervoor niet geschikt. De serres zijn niet goed beveiligd en de objecten zijn er onderworpen aan extreme temperatuurschillen. Wel moeten wij hieraan toevoegen dat de opgeslagen materialen (metalen en grove houten constructies) nog redelijk bestand zijn tegen dergelijke risico’s.

In Vlaanderen bestaat een grote nood aan een depot voor molenonderdelen, en dan vooral aan een transitdepot. Kenmerkend voor de molenzorg is dat de molen in werking moet blijven. Bij een molenrestauratie moet men daarom soms onderdelen vervangen, die door hun grote technisch-historische waarde wel moeten worden bewaard. Of sommige stukken worden niet meer gemaakt zodat men op zoek moet gaan naar vervangonderdelen van een afgebroken of gedemonteerde molen. Mola is in België de enige officiële instelling met expertise over die materie.

In 1990 verwierf het provinciebestuur de watermolensite Zwalmmolen te Munkzwalm (Zwalm). Op de site bevond zich ook het “Zwalmmuseum”, met ruraal nijverheidserfgoed uit de Vlaamse Ardennen. De Provincie ontmantelde het museum en gaf de collectie in beheer aan Mola. De geïnventariseerde collectie, van ruim 300 stuks, ligt momenteel in een nooddepot tot een passende bestemming is gevonden.

Om zich te kunnen ontplooien als een goed (transit)depot, moet de infrastructuur geoptimaliseerd worden en moet beroep kunnen gedaan worden op het personeel dat voor het depotbeleid zal ter beschikking gesteld worden.

2.3.4. Depot Scheepswerven BaasrodeSinds jaren krijgt het Scheepvaartmuseum Baasrode via schenking allerlei scheepsonderdelen en ander varend erfgoed. Het gaat om bijboten, zwaarden, roeren, riemen, masten, motoren, ankers, onderdelen van kajuiten en stuurhutten … Er zijn enkele unieke stukken bij. Men vindt er bijvoorbeeld verdwenen scheepstypes, die belangrijk zijn voor de studie van de binnenscheepvaart in de Scheldedelta. Sommige stukken kunnen ook dienen als authentiek referentiemateriaal bij restauraties van historische vaartuigen. Op de Scheepswerven Baasrode is de nodige expertise aanwezig voor determinatie en evaluatie van de stukken.

Maar dit varend erfgoed wordt nu niet optimaal bewaard. De onderdelen worden gewoon opgeslagen in een loods. Om dit erfgoed adequaat te stockeren, te conserveren, te ontsluiten en/of te hergebruiken, is ook hier nood aan geschikt depotpersoneel en moet de huidige depotruimte worden aangepast.

– 3 8 –

2.4. Conclusie van de interne analyseHet provinciebestuur is sterk op het vlak van:

advies & begeleiding; ·expertiseopbouw; ·sensibilisering; ·vorming; ·ontsluiting; ·financiële en logistieke ondersteuning; ·onderzoek en documentatie. ·

De conclusies uit de omgevingsanalyse zijn al opgepikt door het provinciebestuur. Maar ze moeten zeker nog uitgediept worden.

Het provinciebestuur kan en wil een regierol opnemen voor een kwaliteitsvolle regionale depotwerking.

Het provinciebestuur wil de kunstensector sensibiliseren en ondersteunen om op een duurzame en dynamische manier om te gaan met erfgoed. De Provincie kan bij de subsidiering rekening houden met de inspanningen die het veld heeft ondernomen voor de eigen erfgoedcollecties.

Nieuwe media en technologische vernieuwing zijn belangrijk voor de huidige kenniseconomie. De Provincie Oost-Vlaanderen heeft op dit terrein al een stevige dienstverlening uitgebouwd, met MovE, OVINOB en Religieus erfgoed online. Voor de kleine erfgoedinstellingen/-organisaties hebben deze initiatieven een extra meerwaarde, aangezien die niet altijd zelf beschikken over voldoende gekwalificeerd personeel. De Provincie kan de bestaande instrumenten trouwens nog optimaliseren en nog sterker inschakelen in haar cultureelerfgoedbeleid.

– 3 9 –

3. Missie, visie, doelstellingenDe strategische visie van de Provincie Oost-Vlaanderen over het cultureelerfgoedbeleid is gelinkt met de overkoepelende missie en visie van de Vlaamse Provincies over erfgoed, de missie en waarden van de Provincie Oost-Vlaanderen en de missie, visie en doelstellingen van de directie cultuur.

3.1. Missie en visieOverkoepelende missie en visie van de Vlaamse Provincies

MissieDe Provincies willen de kwaliteit van het leven van hun burgers bevorderen. Het bewaren, beheren, bestuderen en ontsluiten van het erfgoed vinden zij in deze context een belangrijke gezamenlijke opdracht voor alle overheden. Daarbij heeft elk overheidsniveau, in complementariteit met de anderen, een eigen rol te spelen.

VisieAls streekgericht bestuursniveau spelen de Provincies een intermediaire rol op het erfgoedveld. Dit vertalen zij in eigen initiatieven, in de coördinatie van initiatieven en in de ondersteuning van erfgoed, erfgoedwerkers en erfgoedbelevers op het terrein. Bepalend voor hun aanpak is:

het geïntegreerd werken: het leggen van verbanden, het zoeken en garanderen van samenhang ·zowel binnen het erfgoedgebeuren, naar andere sectoren, als tussen de diverse regio’s;het streekgericht werken: actief zijn zowel op niveau van de Provincie als op niveau van de regio’s ·en waar nodig grensoverschrijdend of interprovinciaal.

Geïntegreerd en streekgericht werken behoren tot de wezenlijke kenmerken van het denken en handelen van de Provincies.

Missie en waarden van de Provincie Oost-Vlaanderen

MissieAls verkozen streekbestuur willen wij duidelijke en evenwichtige keuzes maken voor de toekomst van Oost-Vlaanderen. Op basis van onze expertise voeren wij een beleid dat gericht is op dienst-verlening en dat is afgestemd op de lokale en regionale behoeften van onze Provincie. Dat is zo bij eigen initiatieven en wanneer wij optreden in samenwerking met de lokale, Vlaamse, federale en Europese overheden.In alle sectoren waarin we actief zijn, willen wij een laagdrempelige, resultaatgerichte én kwalitatieve dienstverlening realiseren voor onze klanten: burgers, openbare besturen, organisaties en bedrij-ven. We doen dit vanuit het oogpunt overleg, inspraak en participatie en in de geest van goed partnerschap.Wij hebben hierbij respect voor de vrijheid van elke persoon en voor het pluralistische karakter van onze samenleving. Wij bevorderen gelijke kansen voor alle individuen en groepen in de samenleving en staan voor openheid en diversiteit. Ook de duurzaamheidsgedachte vertalen we doorheen ons beleid: zorgen voor morgen.Oost-Vlaanderen kan hiervoor rekenen op een geëngageerd politiek verantwoordelijkheidsbesef en op een goed opgeleide en gecoachte administratie. Daartoe willen we een optimaal werkklimaat creëren voor onze mandatarissen en personeelsleden.

De waarden die de Provincie Oost-Vlaanderen hiervoor inzet, zijn:Publieks- en partnerschapgerichtRespectvol voor iedereenOndernemendVerantwoord in ons handelenInnovatief in ons denkenNeutraal als tussenniveau

– 4 0 –

Creatief in ons zijnInteger en correctExpertise

Een aantal van die waarden zijn essentieel voor de opbouw van een provinciaal cultureelerfgoedbeleid: publieks-en partnerschapgericht, respectvol voor iedereen, ondernemend, innovatief denken, neutraal als tussenniveau, creatief, integer en last but not least expertise.

Missie, visie en doelstellingen van de directie cultuur

MissieHet provinciebestuur van Oost-Vlaanderen levert een bijdrage aan een duurzame, open en verdraagzame samenleving door het ontwikkelen en stimuleren van een vitaal en gevarieerd cultuurklimaat dat gelijke kansen biedt aan iedereen.

VisieOm meer cultuur voor meer mensen mogelijk te maken, nemen we participatiedrempels weg. We beschouwen cultuur als het cement van de samenleving.We houden vast aan wat als waardevol wordt ervaren, maar stimuleren ook het verkennen van nieuwe wegen.We geven de Oost-Vlaamse regionale identiteit mee vorm, leveren daartoe maatwerk per regio en leggen verbindingen met andere overheden en partners.Met het oog op een flexibel en integraal cultuurbeleid leggen we relaties met andere maatschappe-lijke sectoren zoals ruimtelijke ordening, onderwijs, welzijn en economie.Bij dat alles streven we doelmatigheid na en voeren we een beleid met zo min mogelijk regels en bureaucratie.

Deze missie en visie vertalen we in de volgende strategische doelstellingen:

SD1. Traditie en vernieuwing gaan hand in hand. Het provinciebestuur heeft zowel aandacht voor erfgoed als voor cultuurcreatie en linkt beide waar mogelijk. Daarbij sluit het zijn werking aan bij nieuwe tendensen en maatschappelijke evoluties, zoals interculturaliteit en diversiteit.

SD2. Elke Oost-Vlaming heeft recht op toegang tot een kwalitatief hoogstaand en gediversifieerd cultuuraanbod. Het provinciebestuur zet in op de spreiding van dat aanbod.

SD3. Voor de ontplooiing van het individu is kennisnemen van cultuur even essentieel als rekenen en taal. Het provinciebestuur zet in op cultuureducatie, de basis voor het vergroten van het cultuurbereik.

SD4. Cultuur en andere beleidsvelden kunnen elkaar versterken. Het provinciebestuur gaat voor een integrale benadering en legt de klemtoon op gebiedsgericht werken. Afstemming en samenwerking met derden zijn daartoe een voorwaarde.

SD5. De uitstraling van Oost-Vlaanderen is belangrijk voor de identiteit van de Oost-Vlaming. Door middel van kunst, cultuur en erfgoed zet het provinciebestuur Oost-Vlaanderen nationaal en internationaal op de kaart. Het opent voor het Oost-Vlaamse publiek ook vensters op de internationale culturele wereld.

Vooral door de eerste strategische doelstelling, de link van erfgoed met cultuurcreatie (waar mogelijk), krijgt de visie op het cultureelerfgoedbeleid een heel eigen gezicht. Dit inzicht wordt breed gedragen en door het beleid en door de administratie.

– 4 1 –

3.2. Visie op het cultureelerfgoedbeleid van de Provincie Oost-VlaanderenHet cultureelerfgoeddecreet betekende de start van een beleidsplanningproces, dat specifiek was geënt op cultureel erfgoed zoals omschreven in het decreet.

We hebben ervoor gekozen om geen specifieke missie uit te schrijven voor cultureel erfgoed. De focus van het cultureelerfgoeddecreet voor de provincies ligt toch heel specifiek op enerzijds de ondersteuning van regionaal ingedeelde collectiebeherende instellingen en anderzijds op het opnemen van een regiefunctie op het vlak van depotbeleid. Daarmee is de specifieke missie voor cultureel erfgoed eigenlijk al omschreven.

In dit beleidsplan vertrekken we dus van onze bredere missie voor cultuur. We onderschrijven wel nadrukkelijk de missie van de Vlaamse Provincies op het vlak van erfgoed.

De Provincie Oost-Vlaanderen wil de kwaliteit van het leven van de Oost-Vlaming bevorderen. We beschouwen cultuur hiervoor als het cement van de samenleving en willen cultuur voor zoveel mogelijk mensen bereikbaar maken. Het bewaren, beheren, bestuderen en ontsluiten van het erfgoed vinden wij in deze context een belangrijke gezamenlijke opdracht, waarbij de Provincie Oost-Vlaanderen als streekgericht bestuursniveau, in complementariteit met de andere spelers, een eigen rol te spelen heeft.

Als streekgericht bestuursniveau speelt de Provincie een intermediaire rol op het cultureelerfgoedveld. Dit vertaalt zich in een specifieke aanpak:

het ontwikkelen en uitbouwen van een eigen instrumentarium en eigen instellingen (diensten, ·steunpuntfuncties, musea, consulentschappen, middelen, platformen, evenementen, communicatiekanalen …);de ondersteuning van cultureel erfgoed, erfgoedwerkers en erfgoedbelevers op het terrein; ·coördinatie vanuit een bovenlokale visie: de provinciale consulenten begeleiden (boven)regionale ·initiatieven in cultureelerfgoedwerking of sturen ze bij, stimuleren ze en plaatsen ze in een bredere context. Zo kunnen zich synergieën ontwikkelen tussen (boven)lokale initiatieven en wordt versnippering tegengaan;kennisopbouw met het oog op professionalisering en overdracht zowel van eigen kennis en ·expertise als van kennis ontwikkeld door derden. Dit vertaalt zich in het geven van opleiding, maar evenzeer in informeren, sensibiliseren en ontsluiten.

De eigen en specifieke rol van de Provincie steunt, zoals omschreven in het cultureelerfgoeddecreet, voor het cultureel erfgoed op twee pijlers. Enerzijds ondersteunt de Provincie de regionaal ingedeelde collectiebeherende instellingen. Anderzijds neemt zij een regiefunctie op voor het depotbeleid op haar grondgebied.

In de visie en strategische beleidsopties, die verder worden beschreven, ligt de focus op deze twee pijlers. Maar de beleidsopties, actieradius en werking van de directie cultuur is veel breder dan in dit plan vermeld. De werking op het vlak van actieve kunst, cultuurspreiding en onroerend erfgoed wordt slechts gedeeltelijk vermeld, namelijk waar relevant voor het cultureelerfgoedbeleidsplan.

1. Een verantwoordelijkheid opnemen voor de regionaal ingedeelde collectiebeherende cultureelerfgoedinstellingen

De Provincie Oost-Vlaanderen beschouwt de regionaal ingedeelde erfgoedspelers nadrukkelijk als partners in haar cultureelerfgoedbeleid. De regionale instanties kunnen - met hun eigen aanpak, mogelijkheden en expertise - het provinciaal cultuurbeleid mee vorm geven. Zij kunnen zeker een rol spelen op het vlak van de strategische doelstelling ‘inzetten op cultuureducatie’.

Vanaf 2009 wil de Provincie met de begunstigde musea een overeenkomst afsluiten waarin de jaarlijkse werkingssubsidie toegekend wordt voor de beleidsperiode 2009–2014, met 2009 als

– 4 2 –

overgangsjaar. In die overeenkomst bepaalt de Provincie, in samenspraak met het museum, de aspecten en de beleidsaccenten die zij samen wensen te realiseren. De afspraken zullen zowel zijn afgestemd op het cultureelerfgoedbeleid van de Provincie als op het beleidsplan van het museum. De Provincie wil de erkende musea vooral inschakelen bij de uitwerking van haar depotplan, hun regionale functie versterken (actieve relatie met het onderwijs, de toeristische sector en cultuur- en erfgoedactoren in de regio) en ook hun expertisefunctie verstevigen. Die overeenkomst moet ook leiden tot een versterking van de specifieke museale opdracht en, indien mogelijk en wenselijk, tot een verdere uitbreiding van de museale werking. Dit is de laatste jaren gebeurd met het Museum Dr. Guislain en het Huis van Alijn in Gent.

Voorlopig behouden we de optie om de lokaal ingedeelde musea een werkingssubsidie te geven voor een bedrag van 18 750 euro en ook met hen een overeenkomst af te sluiten.

Als spin in het web wil de Provincie ook de expertise van erkende musea ingedeeld bij het Vlaamse niveau aanspreken, voor de professionalisering van de collectiebeherende instellingen van het lokale en regionale niveau in Oost-Vlaanderen.

2. Het vervullen van een regiefunctie op het vlak van depotbeleid in Oost-Vlaanderen

Het Cultureelerfgoeddecreet geeft de Provincie de mogelijkheid om een regiefunctie op te nemen op het vlak van depotbeleid. Het stelt hiervoor een aantal middelen ter beschikking: de vrijgekomen middelen voor extra tewerkstelling en de mogelijkheid van FOCI-ondersteuning voor depotprojecten. Van die mogelijkheden willen wij maximaal gebruik maken. Daarnaast zal de Provincie ook eigen middelen en mensen inzetten om een degelijk depotbeleid uit te bouwen. Zo wil zij tegemoet komen aan een acute nood in de sector. Tegelijk kan zij een duidelijk afgebakende rol opnemen, complementair aan andere spelers en overheden.

Het provinciebestuur wil inzetten op een depotbeleid in de meest ruime zin. Want ‘depot’ staat niet alleen voor het gebouw op zich. Het verwijst allereerst naar de collecties die op een degelijke en onderbouwde manier moeten worden verzameld, bewaard en ontsloten. Momenteel is dit helaas niet altijd het geval. Selectie is daarom een wezenlijk onderdeel en een kritische succesfactor van ons depotbeleid.

Vanuit de praktijk van het consulentschap bij de verschillende sectoren merken we duidelijk een aantal tendensen op. Die hebben we ook omschreven in de omgevingsanalyse. Deze brede benadering, aangevuld met de ervaringen van de verschillende consulenten en de gegevens van verschillende onderzoeken (Lokaal Geheugen, WODE …) brengen ons bij volgende uitgangspunten voor het uitstippelen van een depotbeleid:

Investeren in een · goede bewaring van cultureel erfgoed in situ. De Provincie moet beheer ders begeleiden om hun collectie op een goede manier te bewaren en ontsluiten. Hiervoor zal zij bestaande depots optimaliseren en ter plaatse nagaan hoe de verschillende cultureel erfgoed-spelers beter kunnen selecteren en bewaren.Indien noodzakelijk, bekijken wij of het cultureel erfgoed zinvol kan worden · herbestemd of geherlokaliseerd. De erfgoedconsulenten van de Provincie willen, in samenspraak met de cultureelerfgoedactoren en de betrokken expertisecentra, ook op dit vlak een regiefunctie opnemen.Hiervoor wil de Provincie · selectiecriteria ontwikkelen, zowel voor het bewaren in situ als voor het herbestemmen van cultureel erfgoed. Ook bij dit proces willen we samenwerken met de steunpunten en de betrokken expertisecentra. Maar dit proces zien we eveneens nadrukkelijk in overleg met de andere Provincies.Het cultureelerfgoedlandschap moet diepgaander worden onderzocht en in kaart gebracht. ·Tegelijk moeten wij bij de erfgoedzorgers en hun erfgoedgemeenschappen een draagvlak creëren ·voor een degelijke depotwerking. Cruciaal is een goede informering en sensibilisering van de sector en de erfgoedgemeenschappen. ·De museumconsulenten, erfgoedconsulenten religieus erfgoed en consulenten archeologie zullen hun inspanningen onverminderd voortzetten en, waar mogelijk, uitbreiden naar de overige

– 4 3 –

sectoren. De Provincie zal ook de aanwezige expertise binnen haar instellingen (musea en Monumentenwacht) inschakelen.De Provincie zal het bestaande · vormingsaanbod nog uitbreiden, het afstemmen op de verscheidene doelgroepen en daarbij nadruk leggen op preventieve zorg.Bruikbare en handige instrumenten · zoals richtlijnen of draaiboeken vormen dankbare hulpmiddelen.De Provincie kiest voor een · netwerkaanpak, enerzijds met de expertisecentra en steunpunten en anderzijds met de erfgoedbeheerders zelf.De Provincie bekijkt daarnaast hoe zij bestaande depots of plannen voor depots verder kan ·uitbouwen en optimaliseren. Samenwerking en kennisdeling zijn hiervoor de speerpunten.Het depotbeleid wordt zoveel mogelijk · gekoppeld aan ontsluitingsinitiatieven. MovE, Religieus erfgoed online, Archiefbank, Cageweb zijn mogelijkheden.We kijken ook nadrukkelijk uit naar · opportuniteiten voor het maken van opvangdepots.

Deze uitgangspunten vormen de handvaten om het cultureelerfgoedbeleid strategisch uit te stippelen. Bijkomend onderzoek en nieuwe ontwikkelingen zullen deze beleidsopties ongetwijfeld beïnvloeden en bijsturen. Wij zien het depotbeleid als een opdracht die we slechts op langere termijn kunnen realiseren en ook maar stapsgewijs kunnen introduceren in de sector.

3.3. Doelstellingen cultureelerfgoedbeleidUitgaande van deze langetermijnvisie, hebben we beleidsopties en strategische doelstellingen geformuleerd. Die opties en doelstellingen voor cultureel erfgoed zijn geënt op de strategische doelstellingen voor cultuur.

De doelstellingen staan niet geordend in mate van belang, maar in de volgorde waarin ze met elkaar samenhangen. We vertrekken van een grondige inventarisatie en onderzoek van het cultureelerfgoeddepotlandschap in Oost-Vlaanderen (“weten wat je hebt en welke noden er zijn”). Vervolgens bekijken we welke expertise we kunnen inbrengen (via advies, begeleiding en vorming), welke instellingen of netwerken hiervoor een rol (kunnen) spelen en hoe dit zich kan vertalen in concrete depotprojecten (eigen, gedeeld, gestimuleerd). Ten slotte bestuderen we hoe het cultureel erfgoed maximaal ontsloten kan worden.

Optie 1. Inventariseren en onderzoeken van het Oost-Vlaamse cultureelerfgoeddepotlandschap

De Provincie Oost-Vlaanderen heeft al een goed zicht op het cultureelerfgoedveld, zowel op de erfgoedactoren als op het cultureel erfgoed zelf (cf. omgevingsanalyse). Dit komt allereerst door de registratieprojecten MovE, Religieus erfgoed online, Archiefbank en Cageweb. Bovendien hebben de drie erfgoedcellen het cultureel erfgoed in hun grondgebied al in kaart gebracht, weliswaar niet altijd met specifieke aandacht voor depotwerking. Ook door de jarenlange aanwezigheid van consulenten op het Oost-Vlaamse cultureelerfgoedveld is er al een – weliswaar wazige – foto zichtbaar.

Voor een goed én gedragen depotbeleid is echter een diepere kennis nodig van het cultureelerfgoed-depotlandschap. De Provincie kan pas een stappenplan opzetten als zij zicht heeft op de aard, de noden en de deskundigheid van de cultureelerfgoedactoren en op het cultureel erfgoed dat die actoren verzamelen en bewaren.

Toch willen we niet wachten op een loepzuivere foto van het cultureelerfgoedepotlandschap om al concrete initiatieven te nemen. We hebben immers al voldoende informatie om sommige projecten te initiëren of bestaande projecten te optimaliseren. Bovendien zou het jammer zijn als we het aanwezige instrumentarium (consulentschap, MovE, vormingsaanbod …) niet zouden gebruiken om het depotbeleid op de rails te zetten.

Volledig scherpstellen kan trouwens niet, want het cultureelerfgoedlandschap wijzigt te snel. We opteren dan ook voor een flexibel kader dat ruimte biedt voor nieuwe ontwikkelingen en bijsturingen.

– 4 4 –

Een belangrijk aspect op dit vlak is de nulmeting die FARO wenst uit te voeren tegen 2011. Het is de bedoeling dat FARO die meting start in 2009 in overleg met zijn partners, waaronder ook de Provincie Oost-Vlaanderen. Op basis van dit onderzoek kan een strategisch plan ontwikkeld worden zodat de sector zich vanaf 2012 verder zou kunnen ontwikkelen.

Om het cultureelerfgoeddepotlandschap in Oost-Vlaanderen in kaart te brengen, hebben we een standaard nodig. In Vlaanderen en Nederland hebben diverse projecten al een aanzet geven voor registratiestandaarden op deelcollectieniveau (WODE, Musip). De Provincie Oost-Vlaanderen wil bekijken of zij kan voortbouwen op die aanzetten. Daarbij zal zij afstemmen met FARO en de betrokken partners, zoals het Landelijk Contact van Museumconsulenten en de erfgoedcellen van het Waasland en Antwerpen.

De Provincie Oost-Vlaanderen heeft in het verleden al geïnvesteerd in onderzoek naar het cultureel erfgoed in al zijn diversiteit. Het ging daarbij zowel om onderzoek naar immaterieel, roerend als onroerend erfgoed. De Provincie zal dergelijke initiatieven blijven stimuleren en zelf ook uitvoeren. Zij zal hiervoor samenwerken met de betrokken steunpunten, expertisecentra, universiteiten en koepels. Een recente focus is het onderzoek naar bedrijfsarchieven.Onderzoeksresultaten komen op verschillende manieren de cultureelerfgoedwerking ten goede. Zowel erfgoedconsulenten als erfgoedactoren en hun erfgoedgemeenschappen kunnen er hun kennis door verdiepen en actualiseren. Onderzoek kan vooral ook een verantwoorde basis vormen bij de opmaak van selectiecriteria voor de verschillende vormen van cultureel erfgoed.

Gecontroleerde en gestandaardiseerde termen zijn noodzakelijk voor elke inventarisatie en ontsluiting van geregistreerde informatie. Hiervoor kunnen wij terugvallen op de Nederlandstalige Art & Architecture Thesaurus. Wel moet die thesaurus structureel verder worden ontwikkeld, met input van het cultureelerfgoedveld (bv. met inbreng van de Am-MovE thesaurus).

SD 1 Inventarisatie en onderzoek van het cultureelerfgoeddepotlandschap in de provincie

OD 1.1 Alle roerende collecties zijn minstens op instellingsniveau gelokaliseerd, met aandacht voor de toestand van de collectie en de situatie van de depots in situ

OD 1.2. Expertise bij cultureelerfgoedactoren en bij andere organisaties in de provincie én de bereidheid om deze expertise te delen zijn in kaart gebracht.

OD 1.3 Er zijn instrumenten voor registratie en inventarisatie ontwikkeld. De bestaande initiatieven zoals MovE en Religieus erfgoed online zijn geoptimaliseerd en bestendigd.

OD 1.4. De Provincie stimuleert en ondersteunt onderzoek van partners via overeenkomsten, opdrachten en prijzen. Dit onderzoek kan dienen als basis voor het vaststellen van selectiecriteria.

OD 1.5. Er is een aanzet van selectiecriteria, aangepast aan de verschillende cultureelerfgoed-sectoren.

Optie 2. Expertise ontwikkelen voor en inbrengen in het Oost-Vlaamse cultureelerfgoedveld

De Provincie Oost-Vlaanderen was de eerste die in 1992 een museumconsulent in dienst nam. Later volgden de Vlaamse Gemeenschap en de andere Provincies dit voorbeeld. Ondertussen zijn er in onze Provincie consulenten actief in verschillende sectoren en domeinen. Met een consulentschap kan de Provincie immers haar intermediaire opdracht tastbaar en concreet maken.

De provinciale erfgoedconsulenten zijn ieder gespecialiseerd in een erfgoedthema. Ze geven advies en begeleiding, zij participeren in of coördineren projecten en vertegenwoordigen de Provincie en het cultureelerfgoedveld in diverse organen (deelname aan stuurgroepen, werkgroepen …). De erfgoedconsulenten verdiepen en verbreden hun kennis voortdurend. Zo kunnen ze nieuwe

– 4 5 –

thema’s en ontwikkelingen inzetten voor hun eigen praktijk en implementeren in hun sector. Dit laatste gebeurt door individueel advies, begeleiding of vorming. Publicaties en een gespecialiseerde uitleendienst vervolledigen dit sectorgericht aanbod nog.

De consulenten werken ook als spin in het web. Ze verwijzen door en gebruiken de beschikbare expertise in en buiten de provincie (van erkende musea, expertisecentra, erfgoedcellen…). Een ander belangrijk forum voor kennisuitwisseling is het netwerk met de collega’s uit Nederland.

SD 2 De provinciale erfgoedconsulenten en partnerinstellingen stellen hun expertise beschikbaar aan alle erfgoedactoren in de provincie

OD 2.1. De erfgoedconsulenten verbreden en verdiepen permanent hun eigen deskundigheid.

OD 2.2. De consulenten geven advies en begeleiding over alle aspecten van cultureel erfgoed. Er is, in afstemming met andere spelers, een ruim vormingsaanbod.

OD 2.3. De consulenten ontwikkelen een draaiboek voor de ondersteuning van cultureelerfgoed-actoren in de provincie en de kwaliteitsverbetering rond behoud en beheer.

OD 2.4. De consulenten creëren door hun werking op het veld mee een draagvlak voor het depotbeleid, ook voor het opmaken van selectiecriteria.

OD 2.5. Op www.faronet.be verschijnt een weblog van de provinciale erfgoedteams, als kanaal van informatiedoorstroming naar het brede cultureelerfgoedveld.

OD 2.6. De eigen documentatiemiddelen zijn ontsloten en raadpleegbaar.

Optie 3. Een netwerkaanpak uitbouwen, met samenwerking en kennisdeling als speerpunten

De Provincie Oost-Vlaanderen heeft in het verleden al diverse netwerken gestimuleerd en gecoördineerd. MovE, Muwa, Religieus erfgoed online, het regionaal erfgoedconsulentschap Meetjesland, het Waas Archieven overleg zijn voorbeelden van netwerken waarin de Provincie een belangrijke rol heeft gespeeld. Sommige netwerken zijn ondertussen ‘overgedragen’ aan de erfgoedconvenants van de betrokken regio. Deze aanpak willen we bewust verderzetten: (boven)lokale initiatieven van onderuit laten evolueren tot bijvoorbeeld erfgoedconvenants, intergemeentelijke archeologische diensten en gezamelijke depotinitiatieven. Als Provincie willen wij dit proces zo goed mogelijk stimuleren. Van zodra het kan, willen wij de netwerken autonoom laten werken en hen vervolgens tot partner maken in het cultureelerfgoedbeleid.

Ook cultureelerfgoedorganisaties met een kwaliteitslabel, in de eerste plaats de regionaal ingedeelde cultureelerfgoedinstellingen, zijn bevoorrechte partners van de Provincie. Met overeenkomsten zal de Provincie vastleggen op welke terreinen zij kan samenwerken met deze organisaties en hoe die hun deskundigheid kunnen inzetten voor het cultureelerfgoedveld en zijn gemeenschappen. Die samenwerkingsovereenkomsten kunnen trouwens specifieke netwerken creëren of de bestaande netwerken versterken.

De Provincie wil ook waken over én werken aan doorstroming. Er bestaan heel wat platforms en initiatieven. Maar de opgebouwde kennis stroomt niet altijd door naar het cultureelerfgoedveld.

SD 3 De Provincie bouwt een netwerkaanpak uit met samenwerking en kennisdeling als speerpunten

OD 3.1. De Provincie stimuleert en/of coördineert samenwerking over diverse erfgoedthema’s en erfgoedspecialisaties, zoals cultuureducatie, MovE, religieus erfgoed en vrijwilligers.

– 4 6 –

OD 3.2. Cultureelerfgoedorganisaties met een kwaliteitslabel, in de eerste plaats de regionaal ingedeelde organisaties, zijn de bevoorrechte partners van de Provincie in de netwerkaanpak.

OD 3.3. Nieuwe media en technologische vernieuwing zijn belangrijk voor de huidige kenniseconomie. De Provincie Oost-Vlaanderen heeft op dit terrein al een stevige dienstverlening uitgebouwd, met MovE, OVINOB en Religieus erfgoed online. Voor de kleine erfgoedinstellingen/organisaties hebben deze initiatieven een extra meerwaarde, aangezien die niet altijd zelf beschikken over voldoende gekwalificeerd personeel. Daarom moeten er voldoende middelen worden uitgetrokken voor de begeleiding en vorming van kleinere cultureelerfgoedinstellingen, en zeker van de vele vrijwilligersverenigingen.

OD 3.4. Er is een netwerk rond (gezamenlijke) depotwerking.

OD 3.5. De netwerken worden ingezet om tot bruikbare selectiecriteria te komen.

Optie 4. De vertaalslag maken naar concrete depotprojecten

Regionale depotwerking is een middel om duurzame en dynamische erfgoedzorg te stimuleren en te ondersteunen. Regionale depotwerking betekent oog hebben voor alle basisfuncties van collectiebeherende instellingen, die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, met het accent op behoud en beheer. Een depotprobleem is immers een symptoom van een veel ruimere problematiek, te beginnen bij het verzamelbeleid of het ontbreken ervan.

Als eerste uitgangspunt wil de Provincie daarom investeren in de goede bewaring van cultureel erfgoed in situ. Dit betekent voornamelijk dat wij beheerders willen begeleiden om hun collectie goed te bewaren en te ontsluiten. Wij zullen eerder de bestaande depots optimaliseren en nagaan hoe cultureelerfgoedspelers ter plaatse beter kunnen selecteren en bewaren.

Indien noodzakelijk, bekijken wij of het cultureel erfgoed zinvol kan worden herbestemd of geher-lokaliseerd. De erfgoedconsulenten van de Provincie Oost-Vlaanderen willen, in samenspraak met de erfgoedactoren en de betrokken expertisecentra, op dit vlak een regiefunctie opnemen.

Het PEC in Ename vervult een speerpuntrol als regionaal transitdepot voor bedreigd cultureel erfgoed dat herbestemd kan worden. Verder in de tekst (bij de cases) beschrijven wij hoe PEC die rol zal opnemen.

De regiefunctie voor depotwerking is voor de Provincie een relatief nieuwe taak, die zij stapsgewijs zal opbouwen. Eerst wil zij het aanwezige cultureel erfgoed en de noden van cultureelerfgoedorganisaties registreren. De bestaande samenwerkingsverbanden zoals MovE en Religieus erfgoed online krijgen bij dit werk een fundamentele rol. Als volgende stap wil de Provincie werken aan afstemming van verzamelbeleid, herbestemming en andere vormen van collectieontwikkeling. Pas als duidelijk is welke soorten cultureel erfgoed onder welke voorwaarden absoluut moeten bewaard blijven, is het zinvol om gezamenlijke regionale depots te creëren.

Het nieuwe, nog te bouwen, depot in pam Velzeke zal onderdak bieden aan de archeologische collecties uit het zuiden van de Provincie. Zo zal het een belangrijke rol krijgen in de regionale depotwerking. Dit depot moet ook de huidige archeologische depotcollecties van beide pamlocaties centraliseren. Het bestaande depot in pam Velzeke dient nu al als bewaarplaats voor roerend archeologisch erfgoed met vindplaats in Oost-Vlaanderen. Daarbij fungeert het vaak als vangnet voor collecties die anders verloren zouden gaan. Om de eigen collecties te kunnen restaureren en conserveren, heeft het museum nog een atelier voor archeologische voorwerpen uitgebouwd. Ook andere instellingen en musea in Vlaanderen kunnen bij dit atelier terecht.

De Provincie Oost-Vlaanderen wil met diverse partners ook depotprojecten ondersteunen en begeleiden. Die depotprojecten kunnen gericht zijn op een erfgoedthema, -categorie of een plek. De Provincie werkt nu al samen voor de depotprojecten in Gent (het centraal erfgoeddepot van de musea), Sint-Niklaas (het depot van de stedelijke musea), Baasrode (depot varend erfgoed) en Mola (depot molenonderdelen). Met al die partners zal de Provincie haar regionale depotwerking

– 4 7 –

uitbouwen. Die regionale depotwerking zal een breed terrein beslaan, van de inventarisatie op objectniveau tot het opstellen van selectiecriteria en procedures voor opname van cultureel erfgoed.

Een gezamenlijke (nood)depotwerking impliceert dus niet noodzakelijk de bouw van telkens een nieuwe infrastructuur. Het komt er ook op aan om, door samenwerking, de bestaande infrastructuur optimaal te organiseren en benutten.

De formulering van standaarden voor deelcollecties en selectiecriteria wordt interprovinciaal aangepakt. Dit gebeurt in samenspraak met de betrokken expertisecentra, steunpunten, universiteiten en erfgoedactoren. Daarnaast dient er, in functie van een degelijk depotbeleid, op Vlaams niveau onderzoek gedaan te worden en een visie ontwikkeld te worden naar wat bewaard moet worden (en op welke manier) van het huidige industriële erfgoed (bv van medische apparatuur, bouwkranen) en van de actuele productiegoederen (bv tuperware, …).

SD 4 De Provincie investeert op verschillende manieren in (gezamenlijke) depotwerking

OD 4.1. Via de middelen voor bijkomende tewerkstelling werven we bijkomend personeel aan dat de (gezamelijke) depotwerking ondersteunt en begeleidt. Een aantal van de huidige personeelsleden wordt geheroriënteerd naar het depotbeleid.

OD 4.2. Door vorming, advies en begeleiding ondersteunt de Provincie cultureelerfgoedactoren bij het opbouwen van hun eigen depotbeleid.

OD 4.3. Er is een transitdepot, het PEC in Ename, voor bedreigd cultureel erfgoed dat herbestemd wordt. Tevens ontwikkelt het PEC procedures en criteria voor opname en herbestemming.

OD 4.4. Er is een regionaal (archeologisch) depot in het pam in Velzeke.

OD 4.5. De Provincie ondersteunt en begeleidt depotprojecten met verschillende partners. Die depotprojecten kunnen gericht zijn op een erfgoedthema, - categorie of een plek.

OD 4.6. De formulering van standaarden voor deelcollecties en selectiecriteria wordt interprovinciaal aangepakt. Dit gebeurt in samenspraak met de betrokken expertisecentra, steunpunten, universiteiten en erfgoedactoren.

Optie 5. Het cultureel erfgoed maximaal ontsluiten en het draagvlak vergroten

De Provincie beschikt al over een breed scala aan instrumenten om de centrale doelstelling, erfgoedparticipatie, (mee) te realiseren. Naast de instrumenten die de erfgoedconsulenten hanteren, gebruikt de Provincie nog andere middelen om een duurzame en dynamische omgang met cultureel erfgoed te ondersteunen.

Belangrijk zijn de samenwerkingsverbanden MovE en Religieus erfgoed online. Die databanken vormen een essentieel hulpmiddel om zicht te krijgen en zicht te geven op collecties. Zij zijn bijzonder nuttig en waardevol voor cultureelerfgoedbeheerders en -bewaarders, maar ook voor overheden, expertisecentra en steunpunten. De databanken kunnen worden ingezet als instrument voor een duurzame en dynamische omgang met cultureel erfgoed.

Als intermediair bestuur heeft de Provincie ervoor gekozen om haar cultureelerfgoedwerking primair te richten op de actoren (erfgoedbeheerders en –bewaarders), participanten en partners. De instrumenten die de Provincie ontwikkelt zijn dan ook vooral bedoeld om die doelgroep te ondersteunen. De Provincie zal lokale of andere organisaties stimuleren om publieksactiviteiten te organiseren, door formats aan te reiken. Indien bepaalde opportuniteiten zich aandienen zal de Provincie, in samenwerking met de actoren, zelf initiatieven ontwikkelen.

– 4 8 –

SD 5 Het cultureel erfgoed maximaal ontsluiten en het draagvlak vergroten

OD 5.1. De websites van MovE en Religieus erfgoed online ontsluiten het geregistreerde cultureel erfgoed op een publieksvriendelijke manier, zowel voor de sector als het grote publiek. Die websites zijn gericht op erfgoededucatie en erfgoedbeleving.

OD 5.2. De Provincie geeft diverse publicaties uit over cultureel erfgoed.

OD 5.3. De Provincie ontwikkelt strategieën en formats om cultureel erfgoed in te bedden in andere beleidsdomeinen.

OD 5.4. De Provincie zet in op cultuureducatie en schakelt daarvoor ook haar depotwerking in.

OD 5.5. De Provincie stimuleert en ondersteunt participatie van lokale actoren aan cultureelerfgoedevenementen en culturele evenementen met een erfgoedluik.

OD 5.6. Monumentenwacht wordt mee ingezet om een draagvlak te creëren en om de sector en zijn gemeenschappen te sensibiliseren.

– 4 9 –

4. Planning 4.1. Meerjarenplanning in casesHet erfgoedbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen bevat veel nieuwe elementen. De Provincie zal die stapsgewijs, in functie en op ritme van de sector, uitwerken en implementeren. Daarom is het onmogelijk en onwenselijk om in dit beleidsplan al de acties voor de hele periode 2009–2014 vast te leggen, zowel inhoudelijk als financieel.

Het beleidsplan zal jaarlijks vertaald worden in een realistisch en evenwichtig jaarplan. Bij de uitwerking van het beleid staan samenwerking en overleg met de partners centraal.

We beschrijven in dit hoofdstuk drie cases. Die geven een indicatie van hoe we de theorie (beleid-opties en doelstellingen) kunnen vertalen naar de praktijk (acties). De cases tonen hoe het pro vin-ciebestuur de vooropgestelde doelstellingen wenst te realiseren in de planperiode 2009–2014. Zij illustreren hoe de strategische cultureelerfgoeddoelstellingen van de Provincie Oost-Vlaanderen met elkaar zijn verbonden. Vandaar dat de acties ook aan elkaar zijn gelinkt.

4.1.1. Case depot in het PEC (Ename) voor Oost-Vlaams cultureel erfgoed dat bedreigd is en om herbestemming vraagt

Hoe gaan we dit realiseren?Door een depot in te richten, specifiek voor bedreigd cultureel erfgoed:

tijdelijk op te vangen; ·te behandelen tegen schimmel en ongedierte; ·te onderwerpen aan een selectie zodat het waardevolle cultureel erfgoed (museumwaardige ·stukken en stukken in het kader van het aanleggen van een referentiecollectie) wordt gescheiden van de bulk;een minimale conserverende behandeling te geven (voor het waardevolle cultureel erfgoed); ·indien nodig te inventariseren, te registreren en te documenteren; ·tijdelijk op te bergen voordat het vertrekt naar een nieuwe bestemming; ·degelijk te verpakken voor transport en toekomstig gebruik. ·

Dit vereist: een los- en laadruimte, een quarantaineruimte, een emballageruimte, een fotoruimte, een werkruimte voor conserverende behandeling, een kantoor, vergaderfaciliteiten en de eigenlijke depotruimte.

Dit depot vormt een onderdeel van de werking en dienstverlening van het erfgoedteam van de Provincie Oost-Vlaanderen. Ook de expertise van Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw kan, indien nodig en wenselijk, ingezet worden.

De Provincie wil dit depot integraal inschakelen in bestaande ontsluitingsinitiatieven (Religieus erfgoed online, MovE) en nog te nemen initiatieven. Een deel van de bulkcollectie kan bijvoorbeeld zinvol worden ingezet bij educatieve projecten (reizende tentoonstellingen, leskoffers …). Met dergelijke initiatieven kan de Provincie het draagvlak voor de depotproblematiek vergroten.

Met de middelen voor extra tewerkstelling die vanaf 2010 vrijkomen, kan een depotbeheerder worden aangetrokken. Die moet, in nauwe samenwerking met de provinciale erfgoedconsulenten, de werking ter plaatse concreet vorm geven.

Uiteraard zal de Provincie steeds nauw samenwerken en overleggen, zowel met expertisecentra en steunpunten als met het veld. Samen zullen wij de broodnodige criteria ontwikkelen om het waardevolle cultureel erfgoed te selecteren van de bulk. Voor het waardevolle cultureel erfgoed wordt, opnieuw in overleg, een nieuwe bestemming of bewaarplaats gezocht.

We willen ook samenwerken met opleidingsinstituten voor stages en projectwerk.

– 5 0 –

Wat zijn de voordelen van deze benadering?Het fysieke depot van ca. 1 500 m² past perfect in de ondergrondse verdieping van het PEC. ·Zij staat op het lijf geschreven van een · intermediair bestuur zoals de Provincie.In plaats van het cultureel erfgoed te ‘verbergen’ in een depot, brengen we het opnieuw in roulatie ·en verhogen wij de maatschappelijke integratie ervan.De Provincie vertrekt van een · integrale aanpak. Zij benut maximaal de aanwezige competenties, kennis en logistieke mogelijkheden binnen het bestuur.We kunnen onmiddellijk deze depotaanpak implementeren met het bedreigde religieus erfgoed ·uit Oost-Vlaanderen (zie verder: case religieus erfgoed en meer specifiek het registratie- en ontsluitingsproject Religieus erfgoed online i.s.m. CRKC). Wij kunnen de samenwerking en afstemming met het CRKC en de bisdommen nog intensifiëren.Door de ervaringen met het religieus erfgoed hopen wij onze depotaanpak ook vrij snel te kunnen ·vertalen naar andere sectoren. Zo kan de Provincie haar regierol – rol als coördinator – op een voorbeeldige manier opnemen en uitdragen.Het provinciebestuur speelt een · herkenbare rol omdat zij:

een specifieke functie opneemt binnen een netwerkaanpak; ·een ‘herkenbare’ productenlijn (richtlijnen, draaiboeken …) ontwikkelt die ook andere ·erfgoedspelers kunnen gebruiken;duidelijk de link legt naar haar vormingsinitiatieven over depotwerking; ·met deze depotaanpak de bestaande databanken voedt (Religieus erfgoed online, MovE); ·met deze depotaanpak materiaal aanlevert voor haar educatieve initiatieven (reizende ·tentoonstellingen, leskoffers …), complementair aan de educatieve werking van andere spelers.

4.1.2. Case religieus erfgoedDe case religieus erfgoed toont hoe het provinciebestuur omgaat met een bepaalde cultureelerfgoedsector.De provinciale dienstverlening voor het religieus erfgoed van kerkbesturen steunt op drie pijlers: inventariseren, bewaren en ontsluiten. Elke pijler is gelinkt aan Religieus erfgoed online, het registratie- en ontsluitingsproject met het CRKC. In 2007 heeft de Provincie de dienstverlening voor religieus erfgoed op deze nieuwe leest geschoeid. In de periode 2009 –2014 zal zij haar dienstverlening door middel van het transitdepot verder uitbouwen.

Pijler 1: InventariserenOm de waardering voor en het behoud van belangrijk religieus erfgoed te verzekeren, moet dit erfgoed eerst in kaart worden gebracht. Een nauwkeurige, actuele, volledige en met foto’s gestoffeerde digitale collectie-inventaris is hét basisinstrument voor een zinvol en doeltreffend beheer van religieus erfgoed. In overleg met het CRKC begeleidt een provinciale erfgoedconsulent de kerkbesturen om hun kerkinventaris te registreren in de CRKC-databank. Momenteel zijn ongeveer 13 000 objecten van het openbaar provinciaal erfgoed (parochiekerken en kapellen) in die databank geregistreerd. Op vraag van het provinciebestuur werd de databank in 2007 aangepast en uitgerust met verschillende registratiehulpmiddelen (registratiehandleiding gebaseerd op MovE-invulboek, AM-MovE-thesaurus …). Die hulpmiddelen staan borg voor duidelijkheid en uniformiteit van de geregistreerde gegevens. Zo groeit de klassieke papieren kerkinventaris uit tot een dynamisch, gebruiksvriendelijk, efficiënt en professioneel beheersinstrument. De kerkbesturen kunnen dit instrument gebruiken bij de opmaak van hun meerjarenplan en het uitvoeren van hun inventarisplicht (cf. eredienstendecreet 7 mei 2004, art. 35, zonder kwalitatieve richtlijnen).De Provincie zal de CRKC-databank gebruiken als de basis voor haar inventarisatie en onderzoek van het cultureelerfgoedlandschap in Oost-Vlaanderen, met aandacht voor de toestand van de collecties.

Pijler 2: BewarenHet bewaren van kwetsbaar religieus erfgoed stelt bijzondere eisen. Het is dan ook een grote uitdaging voor de toekomst. Omdat voorkomen beter is dan genezen, trekt Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw de kaart van preventieve erfgoedzorg. De monumentenwachters interieur geven, in samenwerking met de provinciale erfgoedconsulent, advies op maat over de opslag, het onderhoud en de duurzame conservatie van het religieus erfgoed voor de toekomst (workshops en demonstraties, onderhoudsfiches …). Een ander belangrijk instrument zijn de provinciale subsidies voor conserveringswerken aan niet

– 5 1 –

wettelijk beschermd waardevol roerend cultureel patrimonium. Die subsidies vormen een aanvulling op de onderhoudspremie van de Vlaamse overheid voor beschermd erfgoed.

De website www.religieuserfgoed.be, die het provinciebestuur mee ontwikkeld heeft, is een portaalsite voor het optimaal behoud en beheer van religieus erfgoed in Vlaanderen. De website geeft allerlei concrete tips over bewaring, beveiliging en collectiemobiliteit.

De provinciale dienstverlening inzake collectiemobiliteit van religieus erfgoed verloopt nu in nauw overleg met het CRKC. Als expertisecentrum verleent het CRKC advies bij het opstellen van een bestemmingsplan. Het beheert bovendien een centraal depot voor bedreigd religieus erfgoed. En in het vraag&aanbodsysteem van zijn databank neemt het CRKC objecten op zonder museale waarde die zich lenen tot kerkelijk of liturgisch hergebruik. Een deel van het bedreigde en te herbestemmen religieus erfgoed zal vanaf 2009 terecht kunnen in het PEC, depot voor Oost-Vlaams cultureel erfgoed dat bedreigd is en om herbestemming vraagt.

Pijler 3: OntsluitenDeze pijler is van groot belang voor het versterken van het maatschappelijke draagvlak. Ontsluiting en sensibilisering gaan hand in hand. Want onbekend maakt onbemind. Nu is het religieus erfgoed niet altijd toegankelijk omdat vele religieuze gebouwen om veiligheidsredenen gesloten zijn. Daardoor komt slechts een beperkt gedeelte van de bevolking in contact met het inspirerende religieus erfgoed. Dat is jammer, want jaarlijks wordt handenvol geld uitgegeven om dit waardevol cultuurpatrimonium te bewaren.

De Provincie wil ontsluiting op meerdere manieren stimuleren:Fysieke ontsluiting. ·Het provinciebestuur ondersteunt de stichting Open Kerken. Geïnspireerd door enkele buitenlandse initiatieven, wil die stichting een netwerk van kerken vormen die zich gastvrij openstellen voor een breed publiek. Het meest gekende buitenlandse voorbeeld is de Open Church Trust in Groot-Brittannië, opgericht door Andrew Lloyd Webber in 1994. Hoewel in België enkele kerken al toegankelijk zijn, ontbrak tot nog toe een nationale, gestructureerde aanpak. En daarin wil Open Kerken verandering brengen. Met gezamenlijke acties wil zij een zinvol en veilig onthaal in de toegankelijke kerken organiseren. De provinciale erfgoedconsulent zal ook tijdens Open Monumentendag en andere cultureelerfgoedevenementen de aandacht voor het religieus erfgoed stimuleren.Virtuele ontsluiting ·De website www.religieuserfgoed.be, ontwikkeld door het CRKC i.s.m. het provinciebestuur, ontsluit het religieus erfgoed uit de CRKC-databank op een educatieve, veilige en respectvolle wijze voor een breed publiek (scholen, lokale verenigingen, toeristische diensten…).Binnen de CRKC-databank openen de geautomatiseerde zoekfuncties mogelijkheden ·voor wetenschappelijk onderzoek, de voorbereiding van publicaties, de organisatie van tentoonstellingen en andere ontsluitingsinitiatieven.Erfgoedprojecten over de maatschappelijke integratie van materieel religieus erfgoed (bv. ·ontsluiting en/of herbestemming) komen in aanmerking voor projectsubsidies van de Provincie.

Over een van deze drie pijlers organiseert de provinciale erfgoedconsulent jaarlijks een vormingsmoment voor beheerders (kerkbesturen) en/of liefhebbers van religieus erfgoed. Dit gebeurt in samenwerking met actoren uit het cultureelerfgoedveld. Die regionale, laagdrempelige vormingsmomenten zijn trouwens een mooie gelegenheid om de provinciale dienstverlening kenbaar te maken en actief te werken aan netwerking en sensibilisering.

4.1.3. Case MovEMovE toont duidelijk aan hoe het provinciebestuur omgaat met platformwerking. Hoewel MovE inmiddels een gevestigde waarde is, bestaat er nog heel wat doorgroeipotentieel. Er zijn nog vele mogelijkheden zowel op het vlak van objectregistratie en -ontsluiting als voor de aansluiting van andere Oost-Vlaamse musea.

– 5 2 –

Hoe ziet er planning eruit voor 2009–2014? En hoe zal MovE deel uitmaken van de cultureelerfgoedwerking van het provinciebestuur?

De Provincie zal MovE verder optimaliseren en bestendigen, in functie van haar inventarisatie en ·onderzoek van het cultureelerfgoeddepotlandschap in Oost-Vlaanderen. De aandacht zal in dat onderzoek vooral uitgaan naar de toestand van de collectie.Met MovE kan het museumconsulentschap zijn expertise vergroten en ter beschikking stellen ·van de cultureelerfgoedactoren in de provincie. Als netwerk creëert MovE een draagvlak voor de implementatie van voorliggend cultureelerfgoedbeleidsplan.De Provincie zal de deelnemende musea stimuleren om de MovE-databank te gebruiken in ·hun werking rond behoud en beheer. Zij doet dit met een dubbel oogmerk: enerzijds voor de professionalisering van de depotwerking van de musea en anderzijds voor de inrichting van regionale depots zoals het centraal erfgoeddepot van de stad Gent en het regionaal depot van SteM.MovE zal de wisselwerking tussen de geregistreerde museumcollecties en het publiek verbeteren. ·Zo wil het een duurzame en dynamische omgang met cultureel erfgoed bevorderen en het draagvlak voor participatie vergroten.MovE maakt zijn website (www.museuminzicht.be) en de achterliggende databank interessanter ·en aantrekkelijker voor een breder publiek (publiekswerking, educatie, onderwijsinstellingen, kinderen …). Dit kan zowel door meer gegevens in te voeren, de ingevoerde gegevens te verbeteren als door nieuwe toepassingen van de website.De Am-MovE thesaurus wordt voortgezet. Het is de bedoeling dat die wordt opgenomen in een ·structureel onderhouden AAT-NED.De lijst met objecttermen wordt systematisch verder aangevuld via de wiki-ontwikkeling (http:// ·amove.pbwiki.com/). MovE werkt daarbij specifiek rond termen voor materialen en technieken. Mogelijk uit te werken thema’s in de toekomst zijn: fotografie, video en film.MovE vult de invulinstructies in het Invulboek aan en werkt ze verder uit. Zo worden de velden ·van de bibliotheekmodule in het boek afgerond. MovE bereidt de invulinstructies voor van de specifieke velden voor natuurhistorisch materiaal. Daarnaast zal het de bestaande invulinstructies permanent verbeteren en opvolgen.MovE zal de opgestarte dienstverlening en werking voortzetten: ·

technische ondersteuning en helpdesk; ·onderhoud en verbeteringen van de website; ·opleidingen (basiscursus registratie en documentatie, toepassing en gebruik van het ·registratieprogramma ADLiB Museum Plus, workshops die inspelen op praktische noden);begeleiding van de deelnemende musea met een handleiding voor collectieregistratie. ·Die handleiding vormt een onderdeel van het draaiboek voor ondersteuning bij de cultureelerfgoedactoren en kwaliteitsverbetering van behoud en beheer.werven nieuwe leden; ·zoekmodule op de collecties uitbreiden zodat rekening gehouden wordt met de relaties in de ·Am-MovE thesaurus;verbetering en modernisering van de hardware en software die de musea gebruiken. ·

De Provincie zal MovE integreren in de Europese projecten EuropeanaLocal en Athena. Zij zal de ·content van de MovEdatabank aanbieden volgens de gewenste standaarden en normen. Hiervoor werkt zij samen met de Provincie Limburg en met Packed, de Belgische partners in respectievelijk EuropeanaLocal en Athena.MovE blijft samenwerken met andere overlegstructuren en gelijkaardige projecten: Erfgoed+, CAG, ·collectieregistratie Antwerpen, SKKN, AAT-NED, taakveldoverleg museumconsulenten registratie en documentatie.De Provincie zal de erkende musea stimuleren om het voortouw te nemen in de verdere ·ontwikkeling van MovE.

– 5 3 –

4.2. Meerjarenbegroting4.2.1. Directie cultuur

2009 2010* 2011* 2012* 2013* 2014*

Gewone ontvangsten

kunsten (dienst 91), 10% 1 000 1 030 1 061 1 093 1 126 1 159

erfgoed (dienst 92) 30 000 30 900 31 827 32 782 33 765 34 778

musea (incl. consulentschap) 483 660 498 170 513 115 528 508 544 364 560 694

tegemoetkoming personeel 0 71 000 73 130 75 324 77 584 79 911

totaal ontvangsten (groeivoet 3%) 514 660 601 100 619 133 637 707 656 838 676 543

Gewone uitgaven

Personeel

kunsten (dienst 91), 10% 137 050 141 162 145 396 149 758 154 251 158 879

erfgoed (dienst 92) 895 500 922 365 950 036 978 537 1 007 893 1 038 130

musea (incl. consulentschap) 1 882 000 1 938 460 1 996 614 2 056 512 2 118 208 2 181 754bijkomend personeel2A’s: 2 x 61 500 + 3% 0 126 690 130 491 134 405 138 438 142 591

(groeivoet 3%) 2 914 550 3 128 677 3 222 537 3 319 213 3 418 789 3 521 353

Werking

kunsten (dienst 91), 10% 50 083 50 834 51 597 52 371 53 156 53 954

erfgoed (dienst 92) 338 142 343 214 348 362 353 588 358 892 364 275

musea (incl. consulentschap) 410 004 416 154 422 396 428 732 435 163 441 691

(groeivoet 1,5%) 798 229 810 202 822 355 834 691 847 211 859 919

Overdrachten

kunsten (dienst 91), 10% 552 389 560 675 569 085 577 621 586 285 595 080

erfgoed (dienst 92) 278 700 282 881 287 124 291 431 295 802 300 239

musea (incl. consulentschap) 1 607 261 1 631 370 1 655 840 1 680 678 1 705 888 1 731 477

vzw Monumentenwacht (25%) 138 386 142 537 146 813 151 218 155 754 160 427

(groeivoet 1,5% overige, 3% vzw Monumentenwacht) 2 024 347 2 056 788 2 089 778 2 123 326 2 157 445 2 192 143

totaal uitgaven 3 769 994 3 830 695 3 892 432 3 955 222 4 019 087 4 084 046

Saldo -3 255 334 -3 229 595 -3 273 299 -3 317 516 -3 362 249 -3 407 503

2009 2010* 2011* 2012* 2013* 2014*

Investeringen

kunsten (dienst 91), 10% 9 000 9 000 9 000 9 000 9 000 9 000

erfgoed (dienst 92) 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000

musea (incl. consulentschap) 4 726 321 256 321 256 321 256 321 256 321 256 321

Totaal 4 835 321 365 321 365 321 365 321 365 321 365 321

(*) De bedragen voor 2010–2014 zijn een simulatie en zijn onder voorbehoud van goedkeuring deputatie en provincieraad.

– 5 4 –

4.2.2. Museum- en depotwerking

2009 2010* 2011* 2012* 2013* 2014*

Gewone ontvangstentegemoetkoming regionale musea 300 000 300 000 300 000 300 000 300 000 300 000

tegemoetkoming personeel 71 000 73 130 75 324 77 584 79 911

Gewone uitgaven

werkingssubsidie regionale en basis musea (1) 587 500 712 500 712 500 712 500 712 500 712 500

Depotpersoneel (2)2A’s: 2 x 61 500 + 3% 125 000 126 690 130 491 134 405 138 438 142 591

MovE (3) 175 500 177 255 179 027 180 818 180 900 180 900

Religieus erfgoed online (4) 15 500 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000

(*) De bedragen voor 2010–2014 zijn een simulatie en zijn onder voorbehoud van goedkeuring deputatie en provincieraad.(1) Bij de werkingssubsidies van de Provincie voor erkende instellingen moet steeds rekening gehouden worden met mogelijke groeiscenario’s: er kunnen nog een aantal musea een erkenning krijgen en een indeling op regionaal of lokaal niveau. Dan moet respectievelijk 125 000 eur voor een regionaal ingedeeld en 18 750 eur voor een lokaal ingedeeld museum extra worden uitgetrokken. De 300 000 eur van de Vlaamse Regering is telkens opgenomen.(2) Twee niveau A medewerkers is een maximale situatie. Mogelijk volstaat 1 niveau A medewerker en 1 medewerker van een ander niveau.(3) Werkingsbudget voor MovE omvat in 2009 voor personeel 138 440 eur en voor werking 37 060 eur (licenties voor ADLiB en citrix, onderhoudscontracten en gewone werking). De bedragen zijn in vorig overzicht (4.2.1.) opgenomen onder overdrachten cultuur (dienst 91).(4) De begroting voor het project “Religieus erfgoed online” wordt verrekend op de werkings-kredieten van erfgoed (dienst 92) en omvatten beheerskosten voor de CRKC-databank, ontwikke-lings kosten voor de CRKC-databank en de website www.religieuserfgoed.be en registratiekosten (de provinciaal erfgoedconsulent wordt bij de coördinatie van de registratie ondersteund door een ploeg vrijwilligers).

4.2.3. Andere provinciale diensten

2009 2010* 2011* 2012* 2013* 2014*Restauratiepremie beschermde monumenten (via dienst gebouwen) (1) 2 240 000 2 240 000 2 240 000 2 240 000 2 240 000 2 240 000

(*) De bedragen voor 2010–2014 zijn een simulatie en zijn onder voorbehoud van goedkeuring deputatie en provincieraad. (1) Deze kredieten zijn opgenomen in de uitgebreide begroting in bijlage, overdrachten dienst 31 (77399).

– 5 5 –

4.3. Toelichting bij de meerjarenbegrotingDe Vlaamse Regering kent aan de Provincie een jaarlijkse werkingssubsidie toe voor de uitvoering van een cultureelerfgoedbeleid. Die werkingssubsidie bedraagt 300 000 eur per jaar en wordt voor de periode 2009–2014 ingezet voor de ondersteuning van de musea ingedeeld bij het regionale niveau (in uitvoering van een complementair beleid).Vanaf 2009 kent de Provincie via reglement enkel structureel werkingsmiddelen toe aan de regionaal ingedeelde musea en de basismusea. Hiervoor zal zij jaarlijks op de begroting een bedrag van 75 000 eur uittrekken per regionaal ingedeeld museum en 18 750 eur per basismuseum. Voor elk regionaal museum wordt additioneel een variabel bedrag van maximaal 50 000 eur voorbehouden. Per museum zal de Provincie een samenwerkingsovereenkomst afsluiten met concrete afspraken en een resultaatsverbintenis voor de besteding van de werkingsmiddelen. Die overeenkomst is jaarlijks hernieuwbaar. De afspraken zullen afgestemd zijn met het cultureelerfgoedbeleid van de Provincie en met het beleidsplan van het museum.De afspraken kunnen verband houden met:

een regionale depotwerking nastreven of uitbouwen; ·het ter beschikking stellen van eigen expertise voor het bredere cultureelerfgoedveld; ·actievere participatie aan MovE; ·de actieve relatie met het onderwijs in de regio; ·de relatie met de toeristische sector in de regio; ·de netwerking met cultuur- en erfgoedactoren in de regio; ·aandacht voor allerlei vormen van toegankelijkheid; ·aandacht voor allerlei vormen van culturele diversiteit; ·aandacht voor doelgroepenwerking en participatie; ·de sociale functie van het museum versterken (zoals agorafunctie, vrijwilligerswerking); ·een regionaal publieksbereik nastreven; ·aandacht voor immaterieel erfgoed; ·

Een gelijksoortige overeenkomst kan in de toekomst ook gesloten worden met andere Oost-Vlaamse collectiebeherende cultureelerfgoedinstellingen die een kwaliteitslabel dragen.

Voor de uitvoering van haar depotbeleid wil de Provincie vanaf 2009 twee extra consulenten aanwerven. In 2009 zal hiervoor een bedrag van 125 000 eur aangewend worden. Dit bedrag komt voort uit een gewijzigde indeling van de erkende musea. Vanaf 2010 zal de Provincie de aanvullende subsidies voor tewerkstelling van de Vlaamse Regering aanwenden (= 71 000 eur). De Provincie zal de aanvullende Vlaamse werkingssubsidie met eigen budgetten aanvullen om een aanwerving van 2 FTE op A-niveau mogelijk te maken (= 55 690 eur). Twee niveau A medewerkers is een maximale situatie. Mogelijk volstaat 1 niveau A medewerker en 1 medewerker van een ander niveau.Mogelijke taakomschrijving:

in kaart brengen van Oost-Vlaamse cultureelerfgoedcollecties, van de noden en verwachtingen bij ·collectiebeheerders, van de expertise en faciliteiten rond behoud en beheer bij Oost-Vlaamse en andere cultureelerfgoedactoren;kwaliteitscontrole van de ingevoerde gegevens in de databanken MovE, Religieus erfgoed online; ·uitbouw gebruik databanken; ·screening en advies ter plaatse; ·sensibiliseringsacties; ·vormingsactiviteiten (regionaal georganiseerd, praktijkgericht); ·opmaak van een aanvraag voor het FoCI-fonds en eventueel begeleiden van musea en andere ·instellingen bij hun aanvraag voor het FoCI-fonds;netwerking; ·opstellen en opvolgen van overeenkomsten met partners; ·aansturing/ coördinatie van een regionaal fysiek depot. ·

De additionele tewerkstellingssubsidies kunnen eventueel ter beschikking gesteld worden van musea of andere instellingen die een rol spelen in de uitwerking van het regionaal depotbeleid. Dit zal dan worden vastgelegd door een overeenkomst met resultaatsverbintenis (eventueel een addendum bij de bestaande overeenkomst). De specifieke beleidsopties en modaliteiten zullen geconcretiseerd worden als de aanvullende tewerkstellingssubsidies op Vlaams niveau vrijkomen.

– 5 6 –

Subsidies vormen voor het cultureelerfgoedveld een belangrijke ondersteuning. De subsidie-reglementen worden daarom beter afgestemd op de praktijk van integrale cultureelerfgoedzorg en aangepast aan de noden rond behoud en beheer. Subsidies, zoals de provinciale subsidie voor conserveringswerken aan waardevol niet beschermd roerend cultureel patrimonium, die dit steeds in praktijk omzetten, blijven uiteraard behouden. Hieraan gekoppeld wordt de vzw Monumentenwacht Oost-Vlaanderen die ingezet wordt voor interieurinspecties verder uitgebouwd.

– 5 7 –

5. Terminologie en afkortingenActieve archeologische verzamelingen: verzamelingen die voortdurend aangroeien door een ·instroom aan nieuw materiaal uit archeologische opgravingen. Daarbij is een onderscheid te maken tussen instellingen of diensten die zelf opgraven en instellingen die receptief zijn t.a.v. opgravingen van anderen. Soms zijn beide categorieën gemengd (bijvoorbeeld bij de Gentse Stadsarcheologische Dienst).Cultureel erfgoed: een dynamisch verzamelbegrip · 3. Het gaat om al het waardevolle dat wij overgeleverd kregen van onze voorgangers: monumenten, objecten, verhalen, documenten, tradities … Cultureel erfgoed komt uit heel verschillende domeinen: industrie, cultuurgeschiedenis, kunst, wetenschap, literatuur, antropologie, etnologie, archeologie. Het vertelt een verhaal dat afhankelijk is van wie kijkt en van de manier waarop men kijkt. Cultureel erfgoed omvat dus zowel het verre als het recente verleden. Ook vandaag ontstaat cultureel erfgoed. Wat we in het heden creëren, kan het cultureel erfgoed van de toekomst zijn. Opmerking: deze definitie kan verwarrend zijn omdat hierin zowel onroerend als roerend erfgoed benoemd wordt. In het voorliggende cultureelerfgoedbeleidsplan gaat het enkel over het roerend erfgoed.Cultureelerfgoeddecreet: het decreet van 23 mei 2008 houdende de ontwikkeling, de organisatie ·en de subsidiëring van het Vlaams cultureelerfgoedbeleid.Cultureelerfgoedgemeenschap: een gemeenschap die bestaat uit organisaties en personen die ·een bijzondere waarde hechten aan het cultureel erfgoed of specifieke aspecten ervan, en die het cultureel erfgoed of aspecten ervan door publieke actie wil behouden en doorgeven aan toekomstige generaties.Erfgoedbibliotheek: “ontplooit een werking die past in de hedendaagse praktijk en theorie van de ·informatie- en bibliotheekwetenschap, en beheert een collectie cultureel erfgoed die loopt van de oudste schriftmaterialen en eerste gedrukte werken tot de moderne en hedendaagse gedrukte en digitale publicaties” (geciteerd uit het Cultureelerfgoeddecreet). “Voor erfgoedbibliotheken vormt de informatie- en bibliotheekwetenschap de basis van de werking. De soort collectie die beheerd wordt vormt een tweede belangrijk element. In een erfgoedbibliotheek wordt een werking ontplooid op basis van publicaties, werken die met het oog op een ruimere verspreiding werden aangemaakt.” (geciteerd uit memorie van toelichting van het Cultureelerfgoeddecreet).Erfgoedconsulenten: een verzamelnaam voor alle experten binnen het provinciebestuur die ·adviezen geven in verband met cultureel erfgoed. Naast het geven van advies en begeleiding, participeren ze in projecten en vertegenwoordigen ze de Provincie en het cultureelerfgoedveld in diverse organen.Immaterieel erfgoed: de verhalen (vb. WO I), de tradities (vb. karnaval), de ‘sporen’ en de ·referentiekaders: het is ‘ontastbaar’.Roerend erfgoed: de ‘dingen’ - objecten, archieven, kunstvoorwerpen … - en de informatie die ze in ·zich dragen. Je kunt ze aanraken, bewegen en ‘be-roeren’.Passieve archeologische verzamelingen (groeien niet of weinig): verzamelingen die ooit zijn ·verworven, maar die niet meer of nauwelijks groeien. Zij zijn een gift van een verzamelaar (bijvoorbeeld Van Bogaert-Wouters in Hamme), een sinds lang afgesloten opgraving of prospectievondsten van (meestal) een inmiddels overleden lokale collectioneur. Het belang van deze verzamelingen is afhankelijk van de aard van de voorwerpen, maar evenzeer van de aanwezige (en accurate) informatie over vondstomstandigheden en verwerving.Volkscultuur: breed gedragen cultuurverschijnselen in hun historische, sociale en geografische ·dimensies. Die dimensies worden opgevat als dynamische, groepsgebonden processen van betekenisgeving en toe-eigening.

3. http://portal.unesco.org/culture

ROOIJAKKERS, G., Het leven van

alledag. Cultureel erfgoed tussen

ondernemerschap en nieuwe

technologie, in Boekmancahier, 41,

1999, p. 275-290. Brochure n.a.v. de

Erfgoeddag 2004. ’t Zit in de familie,

p.4, 2003.

– 5 8 –

Veelgebruikte afkortingen

AAT-NED Nederlandstalige Art en Architecture Thesaurus ADW Archeologische Dienst Waasland CAG Centrum voor Agrarische Geschiedenis vzw CRKC Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw EEC Ename Expertise Centrum FoCI Fonds Culturele Infrastructuur ICN Instituut Collectie Nederland KLAD Kale-Leie Archeologische Dienst MDD Museum Dhondt-Dhaenens MovE Musea Oost-Vlaanderen in Evolutie Musip Museum Inventarisatie Project Muwa Musea Waasland OVINOB Oost-Vlaams InformatieNetwerk van Openbare Bibliotheken PEC Provinciaal Erfgoed Centrum SKKN Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland SOLvA Samenwerkingsverband voor ruimtelijke ordening en socio-economische expansie in het Land van Aalst SteM Stedelijke Musea Sint-Niklaas VIOE Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed VVP Vereniging van de Vlaamse Provincies vzw VVSG Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten vzw WODE Wetenschappelijk Onderzoek Deelcollecties Erfgoed in het Land van Waas

– 5 9 –

6. Bijlagen6.1. Overzicht van de huidige financiële situatie (meest recente jaarrekening)

6.2. Overzicht van de voorbije werking (beknopt activiteitenverslag van het voorbije jaar): Cultureel jaarboek

6.3. Lijst van de erfgoedzorgers Openbare bibliotheken ·Samenwerkingsverbanden van openbare bibliotheken ·Provinciaal gesubsidieerde cultuur- en gemeenschapscentra ·Harmonieën, fanfares en brassband ·Koren ·Choreografiegroepen ·Voksdansverenigingen en verbonden ·Amateurtoneelverenigingen ·Verenigingen met een algemeen culturele werking ·Verenigingen met een specifiek educatieve werking ·Dienstverlenende verenigingen ·Instellingen voor sociaal-cultureel volwassenenwerk ·Verenigingen voor sociaal-cultureel volwassenenwerk ·Musea ·Contactpersonen OMD 2008 ·Archeologische depots ·Kerkfabrieken ·Archieven ·Bibliotheken aangesloten bij Catalogus Wetenschappelijke Bibliotheken Gent ·Erfgoedbibliotheken ·Verenigingen voor geschiedenis lato sensu ·Lokaal Geheugen Oost-Vlaanderen ·

6.4. Beleidsplan pam 2009–2014

6.5. Vormingsbrochure 2009

6.6. Overzicht gelegenheidspublicaties

6.7. Overzicht Kleine Cultuurgidsen