Bibliotheken en mensen in armoede

Thuis in de bib

“Er wordt gewerkt tussen de boeken

maar ook tussen en met de mensen.”

5 Waarom deze brochure?

6 Iedereen thuis in de bib

10 Armoede

15 Praktijk: wArm welkom in de bib in Puurs

18 Drempels voor mensen in armoede

26 Werk maken van een toegankelijke bib

42 Globale aanpak haalt mensen in armoede naar de bib

Interview met de bibliotheken van

Puurs en de Brugse Poort

50 Colofon

4

L O C U S

Welzijnsschakel Puurs VZW (De Schakel) is een vereniging waar mensen inarmoede samen met vrijwilligers strijden tegen armoede en sociale uitsluiting. Ze zijn lidvan Welzijnsschakels vzw en erkend als vereniging waar armen het woord nemen. DeSchakel is in Puurs gevestigd, maar bereikt ook mensen in Bornem en Sint-Amands. Devoorbije jaren zetten zij vooral in op cultuur- en vrijetijdsparticipatie en mobiliteit.

In het Netwerk tegen Armoede werken 58 verenigingen uit Vlaanderen en Brusselsamen om armoede en sociale uitsluiting uit te bannen. In de verenigingen nemen mensendie in armoede leven er op alle niveaus het woord. Op basis van hun ervaringen enmeningen maken de verenigingen en het Netwerk dossiers op en stappen daarmee naarde overheid, de betrokken diensten, het brede middenveld en de publieke opinie. Ook opjuridisch vlak ondernemen zij acties. Het Netwerk tegen Armoede werkt evengoed aan deverbetering van de beeldvorming rond mensen in armoede en aan het wegwerken vanvooroordelen.

5

T H U I S I N D E B I B

?Deze publicatie gaat over armoede. Nog al te vaak mijden mensen

in armoede de bibliotheek. Terwijl de bib net een belangrijke rol

kan spelen in het verbeteren van hun situatie. Daarom wil Locus

samen met het Netwerk tegen Armoede en De Schakel, een

vereniging waar armen het woord nemen, informatie over

armoede en enkele goede praktijken bundelen. Deze publicatie

richt zich in eerste instantie op de minder verstedelijkte

bibliotheken. Armoede is er even schrijnend maar vaak minder

zichtbaar. In de brochure vertellen mensen in armoede van

De Schakel, in hun eigen woorden, welke drempels ze ervaren

bij bibliotheekbezoek. Ook de aanbevelingen van het project

wArm welkom in de bib, een samenwerking tussen De Schakel en

de bibliotheek van Puurs, komen in deze brochure aan bod

evenals de goede praktijken van andere bibliotheken.

Waarom deze brochure?

6

L O C U S

7

T H U I S I N D E B I B

Iedereen thuis in de bib

Aandacht voor maatschappelijk kwetsbare

groepen vormt geen nieuw vraagstuk. Toch blijft

dit sociale thema een actueel werkpunt.

De bibliotheken die in de brochure aan bod

komen, tonen aan dat het werken aan armoede

een zaak van welzijnswerkers is maar dat ook

bibliotheekpersoneel een belangrijke rol kan

spelen.

Ruth Soenen

8

L O C U S

9

T H U I S I N D E B I B

Vele bibliotheken krijgen meer dan vroeger een verscheiden sociaal en etnisch-cultureel publiekover de vloer. De bibliotheken zijn verstedelijkte interieurs geworden. Toch zijn er gradaties in hetver stedelijkt karakter van de bib. In de minder verstedelijkte bibliotheken beschikken ze vaak overminder kennis met betrekking tot het leven in armoede. De drempel voor mensen in armoede is ervaak hoger. In deze brochure worden vooral die bibliotheken op weg geholpen om mensen inarmoede te bereiken. Welzijnswerkers kunnen de professionele gevoeligheid voor de leefwereld vanarmen verhogen bij bibliotheekprofessionals. Ze zijn specialisten op dit terrein. Ondertussen is erop de werkvloer van de verstedelijkte bibliotheek heel wat expertise opgebouwd. Het bibliotheek -personeel wordt er willens nillens geconfronteerd met de problematiek van kwetsbare groepen enwordt gedwongen er professioneel mee om te gaan. Migrantenkinderen hebben er hun weg ge -vonden naar de bibliotheek, mensen zonder papieren surfen er op het internet en daklozen enprostituees kunnen er de toiletten gebruiken. Bibliotheekpersoneel dient vaardig te zijn in hetwerken met groepen uit minderheden én meerderheid. Ook het beheren van de interacties tussen aldeze verschillende groepen is aan de orde. De aandacht voor verschil wordt er ingebed in een ruimerbeleid waarbij de toegankelijkheid voor alle gebruikers er op vooruitgaat. De bibliotheek dient eenstedelijk huis te zijn met fijne gastheren en gastvrouwen die de gasten, ongeacht rang of stand,verwelkomen.

Er is echter nog een wijziging opgetreden in de sociale identiteit van de bibliotheek. De bibliotheekhad vroeger een duidelijke en uniforme identiteit. De ‘boekerij’ was een plek van studie, stilte enconcentratie voor opgeleide mensen. Maar bibliotheken evolueren: de inhoud van de collectiebestaat niet meer alleen uit boeken, bezoekers komen er ook surfen op het internet, spelen, knut -selen en mensen ontmoeten. De taken van de professional zijn verschoven. Er wordt gewerkt tussende boeken maar ook tussen en met de mensen. Een klein gebaar of wat small talk kan daarbij heelwat impact hebben op zo’n groot maatschappelijk vraagstuk als armoede.

De bibliotheek van vandaag is in beweging en het is er dus helemaal niet meer zo stil als vroeger. De communicatie van de meervoudige sociale identiteit van de bibliotheek van vandaag is eenbelang rijke opdracht voor het merk bibliotheek. Bijzonder voor het verhaal in deze brochure is datzij in die communicatie ook mensen die in armoede leven ervan moeten overtuigen dat debibliotheek niet meer de boekerij van weleer is.

10

L O C U S

11

T H U I S I N D E B I B

vVoor generatiearmen loopt dit meestal anders. Zijzijn in een arm gezin opgegroeid, hebben geensterk netwerk en kenden vaak een moei zame enonafgewerkte schoolcarrière. Bij gevolg hebbenkansarmen beperktere mo gelijkheden voorpersoonlijke ontplooiing. Vaak gaat dit gepaardmet een administratie die niet helemaal in orde is,

een zwakkere gezond heid, een kwetsbaarzelfbeeld, moeite met lezen, rekenen of hetverwerken van een hoop infor matie tegelijk…Problemen versterken elkaar en dan wordt hetmoeilijk weer uit het dal te klim men. Armoede isveel meer dan een tekort aan middelen, het is deonmogelijkheid te partici pe ren.

Een op tien Vlamingen leeft onder de risicodrempel om in armoede te belanden en probeert met min -der dan 973 euro per maand de eindjes aan elkaar te knopen. Voor een gezin met 2 vol was senen en2 kinderen betekent dit moeten rondkomen met 2.043 euro per maand. In totaal gaat het overongeveer 650.000 mensen. Risicogroepen zijn ouderen, eenoudergezinnen en gezinnen zonder ofmet beperkte inkomsten uit arbeid en personen van allochtone afkomst. Uit een studie van de KoningBoudewijnstichting blijkt dat 30 tot 40 procent van de allochtonen onder de armoede grens leeft.Armoede komt vaker voor in steden, maar ook in niet-stedelijke gebieden is het een reëel probleem.

Zo goed als iedereen kan door omstandigheden

arm worden. Een ongeval, ziekte of een

faillissement kunnen tot een precaire financiële

situatie leiden. Wie in dergelijke situaties op een

netwerk van familie en kennissen kan terugvallen

en bovendien een goede opleiding heeft genoten,

maakt een goede kans er weer bovenop te geraken.

Armoede

Gevolgen voorcultuurparticipatie

Mensen in armoede - vooral ouderen, alleen -staanden en laaggeschoolden – komen maarzelden toe aan cultuurparticipatie. 74 procentvan de laaggeschoolden stelt nog nooit eenmuziekoptreden, theaterstuk of amateur voor -stelling te hebben bijgewoond, 66 procent heeftnog nooit een museum of galerie bezocht.

De bibliotheek en armoede

Wie de optelsom van de problemen van mensenin armoede maakt, zal zich de vraag stellen ofcultuur voor hen wel een prioriteit is. Brood opde plank of de schoolrekening betalen is im -mers veel belangrijker dan naar de bib gaan.Toch is dat maar gedeeltelijk waar. Cultuurvormt een belangrijke hefboom om de cirkel vanarmoede te doorbreken. Ook bibliothekenkunnen hieraan hun steentje bijdragen. Bibliotheken kunnen helpen het maat schap -pelijke isolement van mensen in armoede tedoorbreken. Mensen in armoede hebben vaakhet gevoel er niet bij te horen en hebben vakereen kleiner sociaal netwerk. Dit impliceert datze minder mensen kennen waarbij ze terecht -kunnen voor informatie. Naar de bib komen,kan een eerste stap zijn in het ontmoeten vananderen en het doorbreken van hun sociaalisolement.

Veel mensen in armoede zijn laaggeschoold enhebben moeite met lezen. Ongeveer 10 procentvan de jongeren verlaat het onderwijs met enkeleen diploma lager onderwijs en 13 procent vande 15-jarigen kan als laaggeletterd wordenbeschouwd. Bij volwassenen loopt dit nog optot 18 procent. Vaak hebben ze het gevoel metinformatie overspoeld te worden en soms is huninschatting van het belang van bepaaldeinformatie problematisch. Bovendien beschik -ken ze vaak niet over een internet verbinding ofeen krantenabonnement. De bib kan een rolspelen bij het toegankelijk maken en verwerkenvan informatie. In de bib kunnen ze ook huninteresses verdiepen en verbreden.

Daarom stimuleert de Vlaamse overheid debibliotheken om mensen in armoede tebetrekken met volgende beleidsprioriteiten:“De gemeente richt een laagdrempeligebibliotheek in, aangepast aan de heden daagsenoden. Concreet betekent dit dat de gemeentebeschikt over een openbare bibliotheek die decultuureducatie en de leesmotivatie stimuleert;inzet op de be vordering van e-inclusie bijmoeilijk bereikbare doelgroepen en op deverhoging van informatiegeletterdheid enmedia wijs heid; inzet op een aangepaste dienst- verlening voor personen met beperkte mobiliteiten voor moeilijk bereikbare doelgroepen opcultureel, educatief en sociaaleconomischgebied; inzet op samenwerking metonderwijsinstellingen”

L O C U S

12

Cijfers: steunpunt armoedebestrijding, Vlaamse armoedemonitor en armoedebarometer 2012, Koning Boudewijnstichting

T H U I S I N D E B I B

13

“14

L O C U S

“IsolementVier murenIJskoud in huisZelfs in mijn harttranen”

15

T H U I S I N D E B I B

Eerst was er Om-Armen

In 2009 vond er een studiedag plaats waarop medewerkers van De Schakel, de cultuurdiensten enhet OCMW van de gemeenten Puurs, Bornem en Sint-Amands elkaar vonden. Uit deze ontmoetingontstond het idee samen een armoedebestrijdingproject uit te werken. De groep kwam viermaal perjaar samen om te overleggen over de vrijetijdsparticipatie van mensen in armoede. Er werdenafspraken gemaakt rond het aanbieden van tickets tegen voordeeltarieven aan mensen in armoedeen er werden enkele sensibiliseringacties georganiseerd op 17 oktober, Werelddag van verzet tegenarmoede. Er werden affiches opgehangen en geknoopte lakens uitgehangen en sobere maaltijden

Chris Van de Vreken, Themawerker De Schakel vzw

De Schakel in Puurs is een welzijnsschakel en is ook

erkend als Vereniging waar armen het woord nemen.

Het is een vrijwilligersorganisatie waarin mensen

met en zonder armoede-ervaring samenwerken in

de strijd tegen armoede en uitsluiting. Sinds 2008 zet

De Schakel uitdrukkelijk in op cultuur- en vrijetijds -

partici patie voor mensen in armoede. Er is al een

hele weg afgelegd met de bibliotheek en het

cultuur cent rum De Kollebloem in Puurs en het CC

Ter Dilft in Bornem. De aanpak werkt: steeds meer

mensen in armoede genieten van cultuur.

PraktijkwArm welkom in de bib in Puurs

“16

L O C U S

aangeboden. Hierbij werden ook zoveel mogelijkorganisaties en diensten betrokken, zoals deculturele centra en bibliotheken maar ook hetdienstencentrum en de ombudsdiensten van debetreffende gemeenten. Zo groeide het enthou -siasme en het draagvlak, wat uiteindelijk tot hetgrootser opgezette project Om-armen leidde.

Steven Defoor, directeur van CC De Kollebloem,stak zijn nek uit met een gewaagde keuze.Armoede werd een rode draad in de cultuurpro -grammatie 2012-2013. Om-armen was nu meerdan een project over armoede of een projectvoor mensen in armoede. Het was nu in deeerste plaats een project van en mét mensen inarmoede. De Schakel nodigde hen uit creatiefaan de slag te gaan en hun kijk op zowel dewereld als op armoede weer te geven in woorden beeld. In een traject begeleid door hetCentrum voor Basiseducatie maakten ze zo huneigen ‘dagboek’ met knipsels, foto’s, tekstjes entekeningen gerelateerd aan hun ervaringen. Aande deelnemers werd gevraagd om naar aan -leiding van gedichtendag 2012 hun gedichten in

de bib voor te lezen. Hoewel dit met heel watstress gepaard ging, waren de deelnemers ergtrots op het resultaat. Het sterkte hen dat ererkenning was voor hun talenten, dat ze eenpodium en waardering van het publiek kregen.De bib in Puurs stapte mee in het project. Er werd een literair ontbijt met verhalen enmuziek over armoede georganiseerd, evenalseen tentoonstelling over straatmuzikanten.Met een brede waaier van theater-, muziek-,filmvoorstellingen en literaire activiteiten werdhet thema onder de aandacht van een ruimpubliek gebracht. CC De Kollebloem, de bib enDe Schakel waren nu partners in een project.Veel cultuurprojecten worden van bovenafgemaakt. Hier lag de nadruk op de samen wer -king mét mensen in armoede. ‘Om-armen’ werderkend als participatieproject voor kansen -groepen. Bovendien wist cultuurcentrum DeKollebloem de Prijs voor Laagste drempel in dewacht te slepen. Het zijn mensen in armoede diede laureaat verkozen van deze prijs die door hetNetwerk tegen Armoede voor het eerst werduitgereikt in december 2012.

“Armoedewordt bespreekbaarelkaar meer vertrouwenopgenomen worden in groepSchakel”

17

T H U I S I N D E B I B

wArm welkom in de bibAls gevolg van de nauwe en intense samen -werking met mensen in armoede, zijn zowel CC De Kollebloem als de bib meer en meer ookuitgegroeid tot ‘hun’ plek, een plek waar ze zichwelkom voelen. De volgende stap bestond uit desamenwerking met de bibliotheken van Puurs,Bornem en Sint-Amands. Dit was niet een voudig.De Schakel stelde immers vast dat mensen inarmoede heel wat weerstand hebben om de bibbinnen te stappen. Mede wegens slechteervaringen uit het verleden zijn de drempelshoog. Ze hebben vaak het idee dat de bib er nietvoor hen is. Het imago van de ‘boekerij’ als stille,muffe plek voor intellec tuelen leeft nog sterk. Zois er de angst buiten gekeken te worden en is hetvaak niet geweten dat je er ook terecht kan omde krant te lezen, dvd’s of games te ontlenen ofdat je er gewoon mag rondsnuffelen en lezen -zonder dat het een cent kost. Ook de schrik voorboetes speelt. Heel wat mensen hebbennegatieve ervaringen met boetes die tottorenhoge bedragen oplopen.

De Schakel startte een themagroep op, met eentwintigtal medewerkers, om deze drempels inkaart te brengen en er meteen oplossingen voorte bedenken. Zo zag een eerste actie het licht.Onder het motto wArm welkom in de bibnodigden de drie bibliotheken mensen inarmoede uit. In Sint-Amands vertelden debibliotheekmedewerkers over hun favorieteboek, tijdschrift of dvd. In Bornem werktenbezoekers en medewerkers samen aan eenetalage aan de hand van de geformuleerdeinteresses. In Puurs werd een ludieke quizgeorganiseerd, was er veel informatievoorhanden over alles wat de bib te bieden

heeft, en werd er uitleg gegeven over het auto -matisch scansysteem. Kinderen en jongerenkonden zich amuseren met spelletjes op de Wii.Dankzij de lange voorbereiding in de thema -groep durfden de bezoekers vertellen waar zehet moeilijk mee hadden en konden ze veelvragen stellen. Voor de bibliotheek medewerkerswas het soms ontstellend te horen welke ideeënover de bib er bij mensen in armoede leefden.Deze ontmoetingsmomenten waren een echtsucces omdat er –bij een kop koffie– tijd wasvoor persoonlijk contact en een informelebabbel over hun interesses. Er werd nietonmiddellijk met reglementen of abonnementengeschermd en mensen konden vrijblijvendkennismaken met de vele voordelen van de bib.

Het resultaat bleef niet uit. Enkele mensen die aljaren geen voet in de bib hadden gezet, her -nieuwden enthousiast hun lidmaatschap. Demeeste bezoekers waren echter nog niet over -tuigd dat de bib hen echt iets te bieden had.Misschien waren ze gewoon nog niet klaar omzelfstandig de stap naar de bib te zetten. Daar -om richtte De Schakel een bibclub op. Sindsapril 2012 trekken de mensen van de bibclub omde twee weken naar de bibliotheek. Lid wordenmag, maar is niet verplicht. Wie wil, maggewoon mee om wat rond te snuffelen, voor degezelligheid, het gezelschap of een kop koffie.De Schakel wil met de club zoveel mogelijkmensen bereiken. Samen met de bib wordtgezocht naar manieren om mensen in armoedebeter wegwijs te maken in het aanbod, om henertoe aan te zetten informatie op te zoeken ophet internet, in tijdschriften of in boeken. Zodatze echte bibliotheekgebruikers worden die hetmaximum halen uit wat de bib te bieden heeft.

L O C U S

18

Voor mensen in armoede zijn er vaak hoge drempels

om een bibliotheek binnen te stappen. Een groot

deel van de weerstand heeft te maken met een

gebrek aan kennis over de bibliotheek in al haar

facetten. Een ander deel hangt nauw samen met de

precaire financiële situatie van mensen in armoede.

Drempelsbij mensen in armoede

T H U I S I N D E B I B

19“

Drempelvrees

Voor wie niet goed weet wat een bibliotheek is en wat je ervan kan verwachten, is het nietvan zelf sprekend om er binnen te stappen. Mensen in armoede voelen zich vaak minder -waardig en durven alleen al daarom de bib niet binnenstappen. Dit geldt ook voor mensenmet weinig ervaring met bibliotheken, zoals sommige mensen met een migratie achter grond.Door dit in groep te doen, samen en onder begeleiding van een organisatie, wordt de drempelal veel lager. Zo organiseren armoede- en migrantenverenigingen, het OCMW, hetOnthaalbureau voor Anderstalige Nieuw komers, het Centrum voor Volwasseneneducatie(CVO) en Basiseducatie groepsuitstappen naar de bib.

“We kunnen samen gaan, om de twee weken. We kunnen het dan ook niet zo gemakkelijk vergeten.”

““20

L O C U S

Negatieve ervaringen

Eén negatieve ervaring kan voldoende zijn omde bibliotheek links te laten liggen. Dergelijkenegatieve ervaringen kunnen een grote impacthebben op mensen in armoede: ze voelen zichafgewezen, haken snel weer af en blijven weg.Het gedrag en de uitstraling van demedewerkers is bepalend voor hoe mensen debib ervaren. Glimlach je naar iemand? Stap jeerop af? Negeer je ze als je even iets andersdoet aan de balie?

“Ik ging gisteren naar de bibliotheek. Ik was er al jaren niet meer geweest. Er komt een medewerker voorbij, die nietszegt en gewoon achter een pc gaat zitten.Na vijf minuten wachten, moest ik haar zelfroepen. Ze antwoordde: Ja, voor wat is ’t?”

Achterhaald imago

De tijd van de boekerij is al lang voorbij, maarhet oude beeld overheerst nog. Saaieboekenrijen, verplichte stilte, een muffe enstoffige atmosfeer. Ze gaan ervan uit dat de biber alleen voor ernstige en geleerde mensen is,en zeker niet(s) voor hen. De uitdaging bestaateruit dit beeld te doorbreken en uit te pakkenmet alle aspecten van de bibliotheek, vooraldan zaken waarin mensen in armoede zichherkennen (herkenbare verhalen, makkelijkleesbare boeken…) of die hun levenaangenamer kunnen maken (internet,objectieve informatie, gratis kranten entijdschriften…)

“Meegaan naar de bib? Dat gaat niet.Ik heb ADHD en zo lang zwijgen enstilzitten, dat kan ik echt niet.”

“Amai, is daar gratis internet? Dat wist ik niet.”

21

T H U I S I N D E B I B

“ “

Onbekend maakt onbemind

Heel wat mensen in armoede zijn ook zelf in eengezin in armoede opgegroeid en hebben thuisnooit een (voor)leescultuur gekend. Somshebben ze zelfs helemaal niet leren lezen, laatstaan dat ze regelmatig naar de bib gingen.Boeken zijn dus vaak een grote onbekende. Dit‘niet bekend zijn met’ benoemen ze dan vaakals ‘geen interesse hebben’.Wie nooit of zelden leest en dus geenreferentiekader heeft, kan ook moeilijk eenkeuze maken uit het grote aanbod.

“Door zelf te leren lezen, snap ik stilletjesaan meer van boeken. Het gaat beter doorhet meer te doen.”

“Ik lees niet, ik kan daar niet meer overzeggen; dat gaat mij gewoon niet af.”

“Het gebeurt dat ik een boek aan het lezenben en het niet begrijp. Ik lees het dan nogeens en dan begin ik het te begrijpen.”

“Ik kan niet goed lezen. Ik ben van de weektoch naar de bib geweest en ik heb twee uurgelezen in een boek over uitvinders. Zelfsmensen die een grote uitvinding gedaanhebben, sterven soms in armoede.”

Onbekend systeem

Hoe schrijf je je in? Hoe kan je een boek vinden?Hoe werkt het ontlenen? Hoe kan je deontleningtermijn verlengen? Het zijn vragenwaarmee veel mensen in armoede worstelen.Naarmate de bib meer geautomatiseerd wordt,stijgt ook de drempel. Maar dankzij deautomatisering heeft het bibliotheekpersoneelnet de handen vrij en is er tijd om bezoekers teonthalen en hen vertrouwd te maken met desystemen in de bib.

“Zelf een boek vinden, lukt nu. Maar zehebben het mij wel een paar keer moetenuitleggen. Zelf boeken scannen, is nogmoeilijk. Daarom ga ik op zaterdag altijd bijdezelfde medewerker, een rustgevendpersoon, en die helpt mij dan.”

“““

22

L O C U S

Onbekende medewerkers

Mensen in armoede staan vaak wantrouwigtegenover allerlei (overheids)diensten. Zevoelen zich dikwijls te klein om uitleg te vragen.Tegelijkertijd hebben ze ook argwaan tegenoveronbekenden die hen aanspreken. Het helptwanneer mensen in armoede de medewerkersvan de bib kennen. De stap om hulp te vragen,wordt een stuk kleiner als ze bij een bekendeterechtkunnen.

“Hoe kan ik weten dat iemand in de bibwerkt, als hij niet herkenbaar is? Als iemandme aanspreekt die ik niet kan thuisbrengen,dan trap ik het af. Wie is dat en waaromspreekt hij me aan?”

“Dat zijn toffe mensen. Ze willen ook echtnaar ons luisteren. Als je hen kent, durf jemeer open zijn en meer vragen stellen.”

Onbekend reglement

Mensen in armoede hebben veel vragen overhet bibliotheekreglement, bijvoorbeeld over deontleningtermijn en het aanvragen van ver -lengingen, over het reserveren van materialen,over het aantal exemplaren dat ze mogenontlenen.

“Mijn dochter reserveert een film, dat kost50 cent. Nog geen half uur later komt er eentelefoontje van de bib om te zeggen dat diefilm binnen is. Ik begrijp dat ze geen nieuwreglement kunnen maken voor mensen inarmoede, maar soms zouden ze toch watmeer rekening kunnen houden met onzesituatie.”

“Een termijn van drie weken is voor mij tekort om een boek uit te lezen.”

“Je mag tien boeken meenemen. Waarom zoveel? Ik weet dat je er geen tien moetnemen, maar ik vind dat zo aanlokkelijk alshet toch mag. Maar hoe meer je ermeeneemt, hoe hoger de boetes.”

23

T H U I S I N D E B I B

24

L O C U S

“

“

Angst voor boetes

Omdat ze het reglement niet kennen ofonvoldoende begrijpen, hebben mensen inarmoede regelmatig schrik iets verkeerd tedoen en vooral om een boete te krijgen. Eenboete voelt bovendien aan als het zoveelstebewijs dat ze ‘minder’ zijn, dat ze het niet goeddoen. Zo zakt de moed hen in de schoenen omhet probleem aan te pakken. Jammer genoeg is de kans op een boete netgroter bij mensen in armoede. Sommigenoverleven van dag tot dag en hebben zo veelaan hun hoofd dat ze maar heel moeilijk kunnenplannen, organiseren en structureren. Ook degezinssituaties zijn erg complex. Er zijn veelalleenstaande moeders, nieuw samengesteldegezinnen of kinderen die op internaat zitten. Zo wordt boeken op tijd terugbrengen een heleklus.

“Ik moet nog 50 euro betalen voor tweeboeken van de kinderen. Elke keer als iklangs de bib passeer, voel ik mij ambetant.Wil je geloven dat ik soms de straatoversteek om daar niet voorbij te moetengaan. Ik wil dat wel graag in orde brengen,maar ik durf niet. Als dat van de baan zouzijn, zou ik weer binnen durven gaan.”

“Als de kinderen afwisselend bij mama enpapa zijn, of in de week op internaat, dan ishet zeer moeilijk om op te volgen waar deboeken precies zijn.”

“Daar heb ik wel grote schrik van, boetes.Een boek verliezen en dan moeten betalen.”

Zo veel zorgen

Mensen in armoede leveren een dagelijksestrijd om te overleven. Als gevolg kunnen zezich maar moeilijk losmaken van hun zorgen enproblemen. Hierdoor is echt genieten vanboeken en van lezen niet zo eenvoudig.

“Als ik iets lees, weet ik op het einde tochniet meer wat er in staat. Beeldromannekes,ja, dat gaat wel.”

“Zet tien mensen in armoede bij elkaar. Erzullen er niet veel bij zijn die lezen. Wijkunnen dat niet onthouden. Wij zitten metveel te veel miserie in ons hoofd. Daar kansoms niks meer bij.”

“Ik kan mij niet concentreren op het verhaalin mijn boek omdat ik heel de tijd ook aanandere dingen denk. Dat verdwijnt nooit, aldie zorgen. Ik lees nochtans graag.”

25

T H U I S I N D E B I B

““

Schaamte over budgetbeheer

Mensen met schulden kunnen niet autonoomover hun geld beschikken. Het OCMW of eenschuldbemiddelaar beheert dan hun budget. Ditis iets waarvoor ze zich schamen en hetverklaart gedeeltelijk waarom ze zo bang zijnvoor boetes.

“Ik moet dan naar de bank, maar ik moeteerst naar de sociale dienst. Dat is moeilijk,ze moeten daar akkoord zijn om mij geld tegeven.”

“Ik kan in de bib toch moeilijk gaan zeggendat ik bij het OCMW zit voor budgetbeheeren dat ik niet zelf kan beslissen wat ik metmijn geld doe, dat ik altijd eersttoestemming moet krijgen.”

Zo veel kosten

Wie maar weinig geld heeft, is niet geneigd tebetalen voor zaken die niet van levensbelangzijn. Mensen besparen liever op ontspanning envrije tijd dan op boterhammen. Bij mensen meteen beperkt budget komt een boete natuurlijkharder aan dan bij iemand zonder geldzorgen.

“Het lidgeld voor een heel jaar is niet zoverschrikkelijk hoog, maar je kunt het welvoor iets anders gebruiken.”

L O C U S

26

Werk maken van een toegankelijke bib

T H U I S I N D E B I B

27

eEen bib heeft veel verschillende gebruikers.Verschillen op het vlak van taal, sociale enculturele achtergrond kunnen de behoeften vangebruikers beïnvloeden. Bovendien heb jebinnen bepaalde doelgroepen ook heel watverschillen. Dé arme of dé allochtoon bestaatimmers niet.

Sommige mensen worden arm na eenfaillissement, andere zijn het van generatie opgeneratie en nog andere komen hier toe alsvluchteling en beginnen onderaan de socialeladder. Maar maatschappelijk kwetsbaremensen delen de drempelvrees een bib binnente stappen.

Anderstaligen, laaggeletterden, slecht zien den,senioren met computerfobie, alleenstaandemoeders die even geen boetes kunnen betalen…lopen soms in een boog om de bib heen, terwijlde bib net hen zou kunnen helpen aansluiting te

vinden bij de informatiemaatschappij. Moet de bib zich dan op al deze groepenafzonderlijk richten om toegankelijk te zijn?Natuurlijk niet, de bib kan en moet zich niet inalle kenmerken van alle subdoelgroepenverdiepen. Vaak hebben deze groepen welbehoeften gemeen en kunnen enkele doordachtemaatregelen voor heel wat men sen al een wereldvan verschil maken. Door niet op de eigenschap(arm of anderstalig) te focus sen, maar op dedrempel (niet goed kunnen lezen) en na te gaanwie deze drempel nog ervaart, ver groot detoegankelijkheid voor alle gebruikers. Zo vergroot de kwaliteit van de dienstverleningvoor iedereen. Communiceren in helder eneenvoudig Nederlands is bijvoorbeeld zowelgoed voor anderstaligen als voor slechthorenden,senioren en laaggeletterden. Het merendeel vande tips in deze brochure komt dan ook allebibliotheekklanten, ongeacht hun herkomst ofleefsituatie, ten goede.

“

28

L O C U S

SAMENWERKEN

…met een lokale armoedevereniging

Aangezien veel mensen in armoede zich voorhun situatie schamen, blijft armoede vaakverborgen. Armoede brengt uitsluiting met zichmee en heel wat mensen in armoede levenbijgevolg redelijk geïsoleerd en hebben slechtseen beperkt sociaal netwerk. Hen bereiken ofaanspreken via de klassieke informatiekanalenis verre van eenvoudig. Daarom is het voor eenbibliotheek interessant met een lokale armoe de -vereniging samen te werken. Mensen inarmoede voelen zich er veilig en ze staan zo nietalleen. In een welzijnsschakel of een verenigingwaar armen het woord nemen, wordt gewerktaan veerkracht en aan meer kansen ommaatschappelijk te participeren. Heel watarmoedeverenigingen zijn al actief op het vlakvan cultuur- en vrijetijdsparticipatie. Bovendienkunnen ze de nodige ondersteuning enomkadering bieden.Als eerste stap gaat een expliciete samen wer -king rond toeleiding misschien wat ver. Maararmoedeverenigingen organiseren heel watactiviteiten: groepsvergaderingen, filmvoor -stellingen, lezingen, bijeenkomsten met een kopkoffie. Waarom zouden die niet af en toe in debib kunnen plaatsvinden, zodat mensen inarmoede op een laagdrempelige manier de bibleren kennen?

“Misschien kunnen we af en toe eensvergaderen in de bib. Of er dingen gaanopzoeken, bijvoorbeeld voor onze uitstappendeze zomer.”

29

T H U I S I N D E B I B

Bib Haacht gaat samenhuizen

Begin 2012 onderging de bibliotheek van Haacht een ingrijpende transformatie. Zo kwam er niet al-leen een fors uit de kluiten gewassen vleugel bij, de bib ging ook samenhuizen met het Centrum voorBasiseducatie. De bibliotheek be vindt zich op het gelijkvloers, basiseducatie en een open leer cen trumbetrekken de eerste ver die ping. Ze hadden gehoopt dat ook het Centrum voor Volwas sen enonderwijsmee zou intrekken, maar dat kon wegens budgettaire redenen jammer genoeg niet. De container klassen op dezelfde campus blijven echter wel behouden. Maar be lang rijker nog dan eengebouw te delen, is de inhoudelijke samen werking tussen de bib en basiseducatie. Een van de belang-rijkste as pecten hiervan is de open com puter ruimte die op bepaalde momenten van de week omge -vormd wordt tot open leercentrum. Zowel medewerkers van de bibliotheek als van basiseducatie helpenen begeleiden er de be zoekers.

De korte opleidingen, workshops en lezingenrond specifieke thema’s die de bib organiseerten de cursussen van de Centra voor Basis edu -catie sluiten perfect op elkaar aan. Een Centrumvoor Basiseducatie heeft drie formules om metbibliotheken samen te werken.- Het reguliere opleidingsaanbod wordt in de

bib georganiseerd: Nederlands als tweedetaal, maatschappijoriëntatie, ICT, wiskunde,Nederlands voor Nederlandstaligen en Alfa -betisering in het Nederlands als tweede taal.

- Op vraag van en in samenwerking met de bibstelt een Centrum voor Basiseducatie een cur -suspakket samen op maat van een spe cifiekedoelgroep. Het centrum zet hiervoor een deelvan haar lesuren in, het Departe ment Onder wijsen Vorming verzorgt onder bepaalde voor -waarden de financiering. Dit aanbod op maatbevindt zich nog in de experimentele fase.

- De bib geeft een Centrum voor Basiseducatieopdracht een specifieke cursus te organi -seren en staat zelf in voor de financiering.

…met het Centrum voor Basiseducatie

30

L O C U S

Andere voor de hand liggende partners zijn degemeente of het OCMW/Sociaal Huis. Zijbereiken ook mensen die niet in een armoede -organisatie verenigd zijn, zoals mensen vanallochtone origine of senioren in armoede. Denkbijvoorbeeld aan de integratiedienst, het ont -haal bureau, het dienstencentrum, een

zelforganisatie van migranten … Een eenvoudigesamenwerking kan bestaan uit het afstemmenvan het aanbod, het naar elkaar doorverwijzenen het gezamen lijk promoten van het aanbod.Maar samenwerking kan ook een stap verdergaan zoals projecten voor samenhuizen metpartner organisaties of het initiatief Taalpunten.

…met collega’s van (lokale) overheidsinstanties

Bib Brugse Poort haalt spelotheek in huis

Bibliotheken stellen steeds vaker spelmaterialen ter beschikking, maar weten niet altijd hoe ze hiermeemoeten omgaan of wat de mogelijkheden zijn. De spelotheek kan hierbij helpen. Bovendien beschiktmen over een ruime ervaring met doelgroepgericht werken en opvoedingsondersteuning. In de Gentsewijk Brugse Poort huizen de spelotheek en de bib nu samen. Dankzij deze samenwerking stappen numeer kansarme en allochtone ouders en kinderen de bib binnen en maken ze kennis met het aanbod.

31

T H U I S I N D E B I B

Taalpunten in de Antwerpse bibliotheken

In een Taalpunt vinden nieuwkomers, anderstaligen en laaggeletterde volwassenen boeken en dvd’s omhun Nederlands te oefenen en te verbeteren. Antwerpen startte met de Taalpunten om nieuwkomers enanderstalige volwassenen te ondersteunen op twee belangrijke domeinen: taalontwikkeling ofNederlands leren enerzijds, maatschappelijke oriëntatie en inburgering anderzijds. Maar ook klanten dieboeken in eenvoudig Nederlands willen lezen, kunnen in een Taalpunt terecht. Bibliotheken in Vlaams-Brabant namen ondertussen het initiatief over. De provincie ondersteunt het initiatief.

“

32

L O C U S

Mensen in armoede kennen de bib vaak niet of niet zo goed. Vaak hebben ze het gevoel dat ze erniets te zoeken hebben. De uitdaging bestaat eruit mensen in armoede ervan te overtuigen dat de biber voor iedereen is, dus ook voor hen. Iedereen moet zich er welkom voelen.

VAN DE BIB EEN VERTROUWDE PLEK MAKEN

“

…door een welkomstmoment

Een welkomstmoment voor mensen in armoedeis geen ‘klassieke’ rondleiding. Het is een heellaagdrempelig ontmoetingsmoment. Hierbij ishet belangrijk niet alleen over de bib en hetaanbod te vertellen, maar ook naar de vragenvan de mensen te luisteren.Een ontmoetingsmoment kan slechts slagen alsmensen in armoede voldoende tijd hebben zichgoed voor te bereiden, samen ervaringen uit tewisselen en voorstellen te doen om de drempelnaar de bib te verlagen. Zo weet de bibliotheekook wat zij van het ontmoetingsmomentverwachten en wat hun interesses zijn. Een goede voorbereiding is het halve werk.

“Weet je wat ik goed zou vinden? Een‘probeer dag’ waarop alles wordt uitgelegd.Dan is het niet zo erg dat je nog niet allesweet of dat je iets verkeerd doet.”

…door bekendmaking van het aanbod

Een zithoek, gratis kranten en tijdschriften, eenspeelhoek voor de kinderen en een gratis kopkoffie vind je al in sommige bibliotheken. Maarveel mensen kennen dit aanbod niet en wetenniet dat ze hiervoor geen lid moeten zijn. Doordit aanbod bekend te maken, weten mensen inarmoede dat ze de bib vrijblijvend kunnenbinnenstappen, zonder verplichting om meteenlid te worden. Zo kunnen ze op hun eigen tempomet de bib kennismaken en de sfeer opsnuiven.

“Tof dat je daar een krant gratis kan gaanlezen, en dan nog gratis koffie ook!”

“

33

T H U I S I N D E B I B

…door vertrouwde gezichten

Voor mensen in armoede is het belangrijk demedewerkers van de bib te (her)kennen. Eenonbekende aanspreken, vinden ze vaak heelmoeilijk. Hulp vragen aan of een probleemaankaarten bij iemand die ze niet kennen, isnog veel moeilijker. Dit is het gevolg van desociale uitsluiting waarmee ze vaak gecon fron -teerd worden: neerbuigende of afkeurendereacties, het gevoel er niet bij te horen, ... Daarom is het van cruciaal belang dat de bib alhaar medewerkers en vrijwilligers inschakelt opeen ontmoetingsmoment voor mensen inarmoede. Iedereen moet immers overtuigd zijnvan het belang van een laagdrempelige werkingen van de participatie van mensen in armoede -een voorwaarde om zichzelf en de bib echt opente stellen.Een vaste contactpersoon in de bib kan al eengroot verschil maken. Door een medewerker dieze vertrouwen en bij wie ze met vragen ofproblemen terechtkunnen, wordt de drempel alaanzienlijk verlaagd. Deze medewerkerskunnen voor de bezoekers herkenbaar zijn meteen badge of een T-shirt. Ook een bord met defoto’s en namen van de medewerkers op eengoed zichtbare plaats kan helpen.

“De mensen stonden heel erg open voorons, ze stonden niet boven ons. En nu ik henken, durf ik er makkelijker binnenstappen.”

“Nu weet ik ook: ah, naar die mevrouw kanik stappen om iets te vragen. Ik heb welliefst altijd dezelfde persoon. Je kijkt dantoch of iemand er vriendelijk uitziet.”

“Ik vond het super goed dat de mensen onsin een rij stonden op te wachten met eenbadge op.”

34

L O C U S

In een vraaggerichte bibliotheek staat niet de collectie maar de bezoeker centraal. Het uitgangspuntis dat hij een antwoord op zijn vragen krijgt. Alles wordt zo makkelijk mogelijk gemaakt om zelfantwoorden te vinden, zowel in de collectie als via andere bronnen die hij op de computer in de bibkan raadplegen. Bij vragen of behoefte aan ondersteuning staan er bibliotheekmedewerkers klaar.Vraaggericht werken heeft wel gevolgen voor de collectie, voor de inrichting en, niet onbelangrijk,voor de manier van werken van het personeel.

EEN VRAAGGERICHTE BIB

ROB screent de bib

ROB staat voor ‘risicoanalyse openbare biblio -theken’. De Delphi-bibliotheken ontwikkeldenROB om de werking van de bib te screenen.

Het uitgangsprincipe is eenvoudig: bij elkbiblio theek bezoek legt de klant een bepaaldtraject af. Hoe dat verloopt, is afhankelijk vanver schillende factoren. Sommige hebben metde klant zelf te maken: sociale vaardigheden,infor matievaardigheden, beschikbare tijd, doelvan het bezoek. Andere hebben met de bib temaken: hoe toegankelijk is het gebouw? Hoe isde collectie opgesteld? Is het personeel mak -kelijk aanspreekbaar? Spreken mede werkersklanten actief aan en krijgen ze hulp bij hetzoeken?

ROB wil inzicht geven in de risico’s enobstakels die een succesvol traject in de wegstaan; zo kunnen voorwaarden gecreëerd wor -den die een optimale kans op succes bieden.

35

T H U I S I N D E B I B

Inrichting

Is de bewegwijzering in de bib duidelijk? Is deonthaalbalie zichtbaar? Is het reglementmakkelijk te vinden? Voor veel mensen die erweinig of niet komen, is de bib een doolhof meteigen codes en gebruiken. Ook de opstelling van de kasten of de nummering kan mindergeoefende bibgebruikers afschrikken. Een goedonthaalbeleid en een doordachte inrichtinghebben een grote impact op het toegankelijkeimago van de bib.

De bib van Middelkerke

Wie de bibliotheek van Middelkerke binnen -komt, wordt bijna automatisch naar deont haal balie gezogen. Medewerkers zitten nietverstopt achter de balie, maar staan recht vooreen makkelijker contact. Wanneer ze samenmet de bezoeker iets willen opzoeken op decomputer, komen ze achter hun balie uit. Overde bewegwijzering en de plaatsing van ma te -ria len is goed nagedacht, werken worden nietzomaar frontaal geplaatst.

“

36

L O C U S

De bib kan een belangrijke rol spelen bij deoplossing van heel wat problemen en hetverlagen van drempels. De moeilijkste stap isproblemen bespreekbaar maken. Daarom is hetzo belangrijk een open en vertrouwenwekkendesfeer te creëren. Een persoonlijke aanpak enmensen zelf benaderen werkt. Voor een beterinzicht kan de bib samenwerken met partnersdie expertise hebben over moeilijk bereikbaredoelgroepen, zoals een vereniging waar armenhet woord nemen, de integratiedienst, hetOCMW of het onthaalbureau.

“Ik heb meer tijd nodig om een boek telezen. Het is niet gemakkelijk om dat toe tegeven, maar nu weten ze dat in de bib. Hetstaat in hun computer. Ik mag mijn boeklanger houden.”

“Ze hebben mij goed geholpen om boekenover uitvinders te zoeken. Als wij zeiden watons interesseert, gingen ze daar samen metons van alles over opzoeken.”

Een persoonlijke aanpak werkt

De beslissingsboom van de Delphi-bib

De West-Vlaamse Delphi-bibs hebben een draaiboek uitgewerkt waarin wordt vastgelegd wat van eenmedewerker op het vlak van vraagbehandeling wordt verwacht. Het begint allemaal bij het tonen dat jeeen klant gezien hebt wanneer hij binnenkomt. Dat is de start van een hele beslissingsboom. Stap ikerop af of niet? Wil de klant niet geholpen worden, geen probleem. Wil hij wel geholpen worden, danstelt zich een reeks van nieuwe vragen. Wat zoekt hij precies? Waar praten we? Tussen de rekken, aaneen tafel, in een spreekkamer? Ben ik de geknipte persoon om de vraag te beantwoorden of is een collegabeter op de hoogte? Kan ik meteen een kwalitatief antwoord geven? Of heb ik wat tijd nodig en vraagik de klant morgen terug te komen?

37

T H U I S I N D E B I B

Collectie

Bibs die met een gespecialiseerde partnersamenwerken, zullen veel leren over de onder -werpen waarvoor mensen in armoede de mees teinteresse hebben. In de themagroep van DeSchakel zijn dat bijvoorbeeld gezond heid, rei zen,opvoeding, kleding, spiritualiteit, sport,(huis)dieren, eten en koken, wonen, hobby’s. Zelezen graag echt gebeurde verha len, avonturen -romans, boeken over het thema armoede, en

strips. Bij de organisatie van een ontmoetings -moment kan hiermee rekening gehoudenwor den. Ook een etalage of thematafel makenmet ‘Makkelijk lezen-boeken’, ‘Luisterboeken’,‘Grote Letter-boeken’, ‘Wablieft-kranten’ is zinvol.Heel wat volwassen lezers en jongeren hebbenkleine of grote moeilijkheden met lezen, en zeweten vaak niet dat de bib een uitgebreid aanbodin huis heeft dat bij hun behoeften aansluit.

38

L O C U S

KINDEREN BETREKKEN

“

Het bieden van een betere toekomst aan hun kinderen is voor de meeste mensen in armoede eenbelangrijk - zo niet het belangrijkste - doel in hun leven. Kinderen zijn een belangrijke motor totverandering. Zij zetten hen ertoe aan hun eigen leven in handen te nemen. Een ontmoetingsmoment wordt daarom best op een zaterdag georganiseerd, zodat ook kinderen dieop internaat zitten erbij kunnen zijn. Ook initiatieven als Boekbaby’s worden erg op prijs gesteld. Met dit project worden oudersaangemoedigd samen met hun kleine kinderen van boeken te genieten. Wanneer ouders met hunbaby van 6 maand het consultatiebureau van Kind en Gezin bezoeken, krijgen ze een babypakketmet een informatiebrochure en boekentips. Wanneer hun baby 15 maand is, ontvangen ze eentweede brochure over het belang en plezier van voorlezen. Momenteel loopt in 49 gemeenten eenintensief Boekbaby’s-project. Via dit project krijgen gezinnen nog eens twee boekjes, en op 15 maand een uitnodiging om in de plaatselijke bibliotheek een tweede boekenpakket af te halen.

“Het is zo belangrijk, voor de kinderen ook. Dat ze van kleins af in contact komen met boekjes, dat je ze kunt voorlezen en zo.”

“Voor mijzelf zou ik het niet doen. Maar voor mijn zoon wil ik dat probleem met die boete weloplossen. Anders kan hij ook niet meer naar de bib.”

“

39

T H U I S I N D E B I B

Een van de belangrijkste redenen waarom mensen in armoede niet naar de bib gaan, is de angstvoor boetes. Niet alleen omdat ze financieel zwaar wegen, maar vooral omwille van het stigma dateraan vast hangt. Ze ervaren een boete als een bewijs dat ze er niets van terechtbrengen, dat ze nietgoed bezig zijn. Verenigingen waar armen het woord nemen, leren hen plannen en organiseren omboetes te voorkomen.

De bib kan hierbij helpen. Omdat het woord boete zoveel negatieve connotaties oproept, is het beter over een extra bijdrage te spreken. Belangrijker is dat er snel wordt gereageerd bij boetes. Hoe sneller er afspraken worden gemaakt, hoe beter. Ook mensen in armoede stellen voor snel in tegrijpen en een duidelijk en haalbaar afbetalingsplan op te stellen. Hierbij is een vertrouwens -persoon, misschien nog meer dan bij andere problemen, erg belangrijk. Dit kan zowel een vastecontactpersoon in de bib zijn als een vertrouwenspersoon in de vereniging waar armen het woordnemen.

De bib moet in elk geval duidelijk communiceren: het bedrag van de boete en de materialenwaarover het gaat, moeten al in de eerste herinneringsbrief vermeld worden. Zo voorkomt de bib dat mensen wegblijven omdat ze denken dat ze een heel hoog bedrag zullen moeten betalen. Wanneer kinderen te laat zijn met het terugbrengen van materialen, moeten ook de ouders op dehoogte gebracht worden.

“Het bedrag van de boete zou op de brief moeten staan. Nu durf je soms niet gaan, omdat jebang bent dat het al heel erg is. Terwijl het misschien nog maar over een klein bedrag gaat.”

“Kinderen moffelen die boetebrieven soms weg. Als je het te weten komt, is het al te laat.”

“Ik heb met de bib geregeld dat ik ook verwittigd word via mail als mijn zoon zijn materiaal moetbinnenbrengen. Het is nodig dat ik dat mee in het oog kan houden.”

“De boete zou niet zo snel mogen oplopen. Waarom blokkeren ze pas vanaf 10 euro? Ze zoudenboetes direct moeten innen.”

BOETEBELEID

“

40

L O C U S

Mensen in armoede hebben heel wat vragen over het lidmaatschap, de kostprijs voor de ontleningvan materialen, de bedragen van de boetes, de ontleningtermijnen, de mogelijkheden totverlenging, het automatisch scannen. Als ze zich daar vooraf over kunnen informeren, wordt de stapnaar de bib al iets makkelijker gezet. Een overzichtelijke folder in duidelijke taal is van cruciaalbelang. Hierbij moeten moeilijke woorden en vakjargon vermeden worden en moet het reglement inmensentaal omgezet worden. Misschien kan je vooraf advies over de leesbaarheid enverstaanbaarheid vragen aan mensen in armoede zelf of aan een gespecialiseerde organisatie metervaring inzake helder taalgebruik, bijv. Wablieft - Centrum voor Duidelijke Taal. Denk eraan dat hetweinig zin heeft een folder enkel in de bib aan te bieden als mensen daar (nog) niet komen.

Denk na over plaatsen in de buurt waar mensen in armoede wel regelmatig over de vloer komen. Iser een armoedevereniging of een welzijnsschakel? Eventueel kan je ook folders leggen in dewachtlokalen van OCMW, sociaal huis, gemeentediensten, dienstencentra, bij lokale huisartsen,bakkers, apothekers, …

“Ze zouden de belangrijkste info in een foldertje moeten zetten en dat aan alle nieuwe ledengeven: een foto van alle medewerkers, info over het reglement, een plattegrond van de bib, deprijs, de openingsuren…”

“De bibliotheekfolder zou op verschillende plaatsen moeten liggen, bijvoorbeeld ook op hetOCMW.”

DUIDELIJKE EN INTELLIGENT VERSPREIDE INFORMATIE

Communicatie voor iedereen - Stad Antwerpen

Antwerpen is een zeer diverse stad. Om alle bewoners te laten participeren en te informeren, moet destad in haar communicatie rekening houden met die verschillen. Het was echter niet wenselijk specifiekcommunicatiemateriaal te maken voor alle doelgroepen afzonderlijk en aparte brochures te ontwerpenvoor senioren, mensen in armoede, minderheidsgroepen, … Daarom voerde de stad een onderzoeknaar de drempels die moeilijk bereikbare doelgroepen ervaren. Ze ondervroeg jongeren, senioren,mensen in armoede, mensen met een handicap en mensen van allochtone afkomst. Hieruit werden heelconcrete tips en aanbevelingen gedistilleerd om de communicatie voor deze groepen toegankelijker temaken. Een belangrijk pluspunt hierbij is de meerwaarde voor alle gebruikers en dat de communicatievoor alle Antwerpenaren duidelijker wordt. De brochure kan je op de volgende website downloaden:http://www.antwerpen.be/docs/Stad/Bedrijven/Sociale_zaken/SZ_Emanc/communicatie_iedereen.pdf

41

T H U I S I N D E B I B

Van mensen in armoede wordt verwacht dat ze zelf stappen zetten: naar diensten en instanties, naar hulpverlening, enz. Wat mensen in armoede missen, zijn mensen, diensten, organisaties,hulpverleners die ook eens de stap naar hen zetten. Als je dat doet en erin slaagt een positiefcontact te leggen, kan je lange tijd op hun enthousiasme rekenen. Heel wat armoedeverenigingen hebben een ontmoetingsruimte waar mensen samenkomen voor eenkop koffie, wat gezelschap, een babbel. Ze stellen het erg op prijs als je daar ook eens binnenstapt.Ook wie aan een activiteit van een armoedevereniging deelneemt, of dat nu de jaarlijkse tombola,een soepverkoop, een pannenkoekennamiddag of een sobere maaltijd is, kan op positieve reactiesrekenen. Loop zelf eens binnen om mensen in armoede persoonlijk uit te nodigen voor een activiteitin de bib.

ZELF DE STAP NAAR MENSEN IN ARMOEDE ZETTEN

Bibliotheekverantwoordelijken hebben enige schroom om het thema armoede in de kijker te zetten.Het is, zeker in onze rijke regio, niet evident. 17 oktober is de werelddag van verzet tegen armoede:een geschikt moment om armoede in de kijker te plaatsen met een etalage, een themastand, eenlezing, een literatuurlijstje voor de bibbezoeker, een infostand over armoede, een scholenactiviteit.

ARMOEDE BESPREEKBAAR DURVEN MAKEN

Bib Puurs: meedenken met mensen in armoede

De medewerkers van de Puurse bib maken er een punt van om ook mensen in armoede over hunwensen en behoeften te bevragen. Wat eerst gewoon een aandachtspunt was, evolueert nu naar eenautomatisme. Wanneer ze activiteiten organiseren, gaan ze na of en hoe ze mensen in armoede erbijkunnen betrekken. Dit kan gaan van de praktische organisatie van de digitale week, tot het uitnodigenvan mensen in armoede op een boekenverkoop.

L O C U S

42

Puurs is een groene en welvarende gemeente. Het centrale plein -waar ook de bibliotheek ligt- isrustig, bijna vredig. Het contrast met de dichtbevolkte migrantenbuurt de Brugse Poort in Gent isgroot. Groentewinkels, bakkers, theehuizen en Turkse interieurwinkels liggen broederlijk zij aan zijop de drukke as van de Bevrijdingslaan. Kinderen spelen en schreeuwen er op straat en op hetvoetpad loopt een bonte mengeling van shoppende Turkse en Marokkaanse huisvrouwen, hippestedelingen en armere buurtbewoners. Toch zijn er overeenkomsten: in beide gemeenten proberende bibliotheken mensen in armoede te bereiken.

haalt mensen in armoede naar de bib

Interview met de bibliotheken van Puurs en de Brugse Poort

Globale aanpak

T H U I S I N D E B I B

43

44

L O C U S

Wat hebben mensen in armoede aan de bib?Welke rol kan de bib spelen in het doorbrekenvan armoede?ERNA: De bibliotheek haalt mensen uit hunsociaal isolement. Ze krijgen opnieuw hetgevoel dat ze deel uitmaken van de maat -schappij. Dat is erg motiverend voor hen, maarook voor de bibmedewerkers. Dit is een snelresultaat. Andere effecten, zoals de veerkrachtvan mensen versterken en hen ondersteunen bijde ontwikkeling van hun competenties, zijn eenwerk van lange adem. Het is echter belangrijk inhet begin de lat niet te hoog te leggen.

DAVY: Het belangrijkste is dat je mensen bereiktdie anders nooit een voet in de bib zouden zet -

ten. Je kan je niet voorstellen hoeveel vooroor -delen er nog zijn over de bib en hoeveel weer -stand dit oproept - een duffe plek waar enkelintellectuelen welkom zijn. Onze bib wil eenont moetingsplek zijn. Mensen komen zo op eenheel laagdrempelige manier in contact met decollectie en de diensten van de bib. We organi -seren activiteiten en combineren functies in hetgebouw. We delen ons gebouw met de spel o -theek. Die belangrijke eerste stap is aarts moei -lijk. Mensen mogen ook naar de bib komen omeen strip te lezen. Hoog- of laag geschoold, ont -spanning is een recht. Bibliotheek bezoek magvrijblijvend zijn en hoeft niet per se gekop peld teworden aan bijvoor beeld Nederlands leren.

45

T H U I S I N D E B I B

Veel bibliotheken organiseren acties ommensen in armoede te bereiken, maar klagendat ze toch niet komen. Bij jullie lukt het wel.Wat zijn de succesfactoren?

ERNA: Je werkt best samen met lokale partners.Het armoedeproject hebben we met de lokalewelzijnsschakel, het cultuurcentrum en hetOCMW georganiseerd. Verder staat of valt allesmet de kwaliteit van je netwerk. Het is belang -rijk te investeren in die contacten. Eenmaligsamenwerken is onvoldoende en je denkt bestgoed na voor je eraan begint. Dit betekent ookdat je takenpakketten en doelstellingen her -bekijkt. Wij vragen ook een sterk enga gementvan de partners; als ze er niet evenveel tijd enenergie in steken, stoppen we het project.Anders leidt het enkel tot ontgoo che ling enwerkt het demotiverend voor je per soneel. Eenvalkuil bij het werken met organisaties is echterdat je mensen die niet in een vereniginggeorganiseerd zijn, over het hoofd ziet.

DAVY: Moeilijk bereikbare doelgroepen in je bibkrijgen, is geen sinecure. Daarom steken wijveel tijd in het lokale netwerk. De spelotheek inons gebouw gebruikt regelmatig de polyvalentezaal. Zo krijgen wij veel allochtone moeders enkinderen over de vloer. Maar je hoeft niet per semet andere organisaties samen te huizen om ditte bereiken. Het cultuurcentrum Circa organi -seert in de bib workshops voor jongeren om zelfgames te ontwerpen. Die jonge gasten komenzo in contact met projecten die anders alleeneen middenklassepubliek bereiken. Grotevoordeel is dat je met relatief weinig moeiteresultaat kan halen. Bibliotheken vergeten hungrootste troef: hun centrale ligging. Dit is eenbonus voor het aangaan van partnerschappen.Maar je moet vooral bereidwillig zijn, actief meenadenken over activiteiten en je flexibelopstellen, bijvoorbeeld eens openhoudenbuiten de openingsuren. Het is ook belangrijk tebeseffen wat je grenzen en beperkingen zijn.

46

L O C U S

47

T H U I S I N D E B I B

Bibmedewerkers zijn geen welzijnswerkers.Daarom is een netwerk belangrijk, zo kan jegoed doorverwijzen als je met een ernstigewelzijnsproblematiek geconfronteerd wordt.

Mensen die niet in een vereniging georgani -seerd zijn, kan je bereiken via gerichteactiviteiten, zoals een kleutervoorstelling opzaterdagochtend, en door slim promotie tevoeren. Dus niet alleen met flyers in de bib maarook bij de bakker of via een oproep in destreekkrant en op de lokale radio.

Heeft dit gevolgen voor het personeel?

DAVY: Het heeft verregaande gevolgen. Je kanmoeilijk in een netwerk stappen en alleen maardiensten vragen. Je moet ook kunnen geven,anders werkt het niet. Ik probeer aanwezig tezijn op buurtactiviteiten en er een handje tehelpen. Is buurtsport een taak van eenbibmedewerker? Nee. Vertrekt dit vanuit decollectie? Nee. Maar de buurtwerkers en dejongeren kennen mijn gezicht en stappen metminder schroom de bib binnen. Dit betekent dateen medewerker verschillende competentiesmoet hebben én combineren die vroeger nietvereist waren: een topcollectie samenstellen,vaardig netwerken en een beetje sociaalassistent zijn. Dat is niet eenvoudig. Maar jekrijgt er veel voor terug. De waardering van debezoeker doet deugd, maar dat merk je enkelals je je niet verstopt in de backoffice of achterde balie.

ERNA: Eigenlijk moeten we terug naar de bib vanvroeger. Bibmedewerkers waren op hun manierinformatiemakelaars en belangrijke spilfigurenin de lokale gemeenschap. We mogen het back -officewerk wat meer in vraag stellen. In Puurs

hebben we de backofficeruimten bewust terug

in de bib geplaatst. Er is meer contact met de

gebruikers en de betrokkenheid en per soon lijke

voldoening voor de medewerkers is veel groter.

Sindsdien hebben we minder ziekteverzuim.

Wat is het nut van prijsdifferentiatie in hetbereiken van mensen in armoede?

ERNA: Mensen in armoede hebben erg veel

schrik van boetes. Vaak leidt hun kwetsbare

positie er ook toe dat ze boetes laten oplopen,

waardoor ze soms voor een gigantisch bedrag

staan. Er waren mensen die niet meer langs de

bib durfden te lopen omdat er nog een boete

openstond. Mensen in armoede denken dat

niemand anders boetes heeft en dat het aan

hen te zien is als ze een boete hebben. Ze

schamen zich ervoor. Het lidgeld is voor som -

migen te hoog (nvdr: net aangepast van 7 naar

10 euro). Toch geloven we niet dat alles gratis

maken de oplossing is. De armoedevereniging

vraagt ook altijd een kleine bijdrage voor

activiteiten. Mensen hebben hun trots en willen

geen voorkeursbehandeling. Ik vind ook dat je

als bib geld mag vragen voor je diensten. We

hebben daarom twee systemen: een basis -

abonnement met basisdienstverlening en een

voordeelabonnement voor wie meer of langer

wil ontlenen. Wie meer krijgt, betaalt ook meer.

Maar dat belet natuurlijk niet om kwetsbare

doelgroepen financieel tegemoet te komen.

Financiële drempels analyseren is nuttig, maar

toeleiding is succesvoller om mensen te

bereiken dan enkel het prijs- en boetebeleid

aan te passen.

DAVY: Bij ons is alles gratis: de inschrijving en de

ontleningen. Veel mensen weten immers nog

48

L O C U S

niet goed wat een bib is en wat ze ervan kunnenverwachten. Voor boetes is dat anders. Mensenzijn gelijk voor de wet. Maar het is een moeilijkediscussie, want het zijn vaak de sociaalzwakkeren die boetes opstapelen. Bij ons wordter over prijsdifferentiatie gediscussieerd. Het isbelangrijk inkomsten te genereren. Een idee isom de basisdienstverlening gratis te houden enverschillende formules te hanteren voormensen die meer wensen.

Zijn er grenzen aan laagdrempeligheid? Kanhet te gezellig worden in de bib?

DAVY: Het mag niet te gezellig worden. Je blijfteen bibliotheek, je kan niet alle maatschap -pelijke problemen oplossen. Een open huisworden, mag niet leiden tot overlast. Die grensis flinterdun. Bij ons is de spelotheek eenmeerwaarde, maar de klanten maken somslawaai. Andere bezoekers ervaren dit alsoverlast. Het is schipperen tussen de diversegebruikers en hun verwachtingen. Daarom ishet belangrijk dat je zoekt naar gemeen schap -pelijke doelstellingen als je met partnerssamenwerkt.

ERNA: Je netwerk kan je helpen bij overlast. Als jemensen in de bib haalt via het netwerk, weet jewie er binnenkomt. Bij problemen val je terugop dat netwerk om ze samen op te lossen. Con tact en dialoog met de gebruikers en vereni -gingen is broodnodig.

Moeilijk bereikbare doelgroepen in de werkingbetrekken kost tijd en moeite. Sommigenvinden dit geen taak voor de bib. Hoeverantwoorden jullie dit naar het beleid?

ERNA: Verantwoording blijft moeilijk. In Puurszijn er relatief weinig mensen in armoede ofweinig mensen van allochtone origine. Somswordt de vraag wel eens gesteld of al die moeitewel gerechtvaardigd is voor zo’n klein deel vande bevolking. Het is een moeilijke opdracht omde maatschappelijke meerwaarde van de bibaan te tonen. Ons bestuur is niet onder deindruk van de ontleningcijfers. Je moet sterkverankerd zijn in de lokale samenleving:partners en inwoners moeten de waarde van debib eerst voelen voor ze die bij het bestuurverdedigen. We werken aan dit draagvlak doorin te zetten op een ruim netwerk. We werkensamen met het Davidsfonds, de Vereniging voorEcologisch Leven en Tuinieren, de welzijns -schakel, scholen, dagcentra,… en we willen ditnog uitbreiden.

DAVY: De maatschappelijke relevantie wordtmomenteel in vraag gesteld en de bibliotheekmoet zichzelf heruitvinden. De digitalisering ende concurrentie op de mediamarkt is moordend.En we kunnen niet concurreren met internet endigitale televisie. We moeten onszelf in vraagdurven stellen zonder ons klassieke publiek teverliezen. De middenklasse zorgt voor hetdraagvlak. We mogen hun wensen en verlang -ens niet negeren want als zij het nut van de bibniet meer verdedigen, kunnen we opdoeken. We moeten onze inspanningen dus niet alleenop maatschappelijk kwetsbare groepen richten.Beide sporen moeten worden bewandeld.

ERNA: Ik geloof in mede-eigenaarschap. Werichten ons te veel op het aanbod en niet op devraag. Je publiek mag participeren in deaankoop van de collectie en de dienstverlening.De bib is er voor hen. Mede-eigenaarschap gaat

49

T H U I S I N D E B I B

verder dan toeleiden en drempels verlagen.Mensen in armoede komen hier koffie drinkenen af en toe iets ontlenen, maar ze hebben nogniet het gevoel dat de bib echt van hen is. Nu ishet een winkel. Er is geen verbondenheid. Dusvinden ze de bib niet zo belangrijk. De collectiewordt door het personeel aangekocht, maarsluit niet altijd aan bij de interesses van demensen. We laten daarom nu schoolklassennieuwe boeken kiezen. Aan gebruikers gevenwe een bon voor een boekenwinkel waarmee zeeen boek voor de bib kunnen kopen. Ze wordenonze ambassadeurs en voelen zich verbonden.

DAVY: Bibs zijn als eilanden in een archipel. Zewerken onvoldoende samen. Via IBL kan jecollecties delen. Zo komen er tijd en middelen

vrij om te investeren in een maatschappelijk

relevante werking. We kijken nog teveel neer op

de populaire cultuur. In gezinnen met een

beperkte leescultuur wordt er meer televisie

gekeken. Die kinderen nemen in de bib boeken

en dvd’s mee van Bumba, Piet Piraat en Disney.

Zo krijgen ze wel een boek in hun handen en dat

is vaak de eerste stap. Bibliotheken moeten

echter kiezen. Momenteel zet men in op infra -

structuur en grote gebouwen. We moeten ons

minder op de collectie en meer op de men sen

richten. Als we de beschikbare mid de len anders

inzetten, lukt dat. Biblio theken zouden pro -

actief met dit soort voor stellen naar buiten

kunnen komen om hun belang, functie en rele -

vantie in de maatschappij zichtbaar te maken.

50

L O C U S

Colofon

Thuis in de bib. Bibliotheken en mensen in armoede.Een uitgave van LOCUS, steunpunt voor lokaal cultuurbeleid. www.locusnet.be

Redactie Hilde De Brandt, Carolien Patyn, Chris Van de Vreken, Filip Vandenberghe, Bart Van Moerkerke, Lucy Vereertbrugghen

Coördinatie en eindredactie Lucy Vereertbrugghen

Fotografie Carol Verstraete: front en p. 7, 26, 30, 33, 34, 35, 42, 45, 46Koen Broos: p. 3, 6, 10, 13, 18, 20, 23, 25, 31, 37, 38de schakel: p. 8, 14, 28, 49collage van Bea: p. 44Uit ‘Samen Cultuur. Dagboek van mensen met armoede-ervaring’, De Schakel Puurs.

Gedichten leesgroep De Schakel: p. 14 en 16

Productie en vormgeving mdmedia & partners, Gent - www.mdmedia.be

Druk Sint-Joris, Oostakker

Verantwoordelijke uitgever Wim Vanseveren p.a. LOCUS vzwPriemstraat 51, 1000 Brussel

Met dank aan De mensen van De Schakel, de bibliotheken van Puurs en de Brugse Poort en alle vermelde bibliotheken.

WD D/2013/12347/4ISBN 9789081446082