30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 1 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

5 uurJosta van Bockxmeer

W O N I N G M A R K T

Duurzaam tweede leven voor Limburgsemijnen

� � � �!

De mijnen in Zuid-Limburg lagen er tientallen jaren verlaten bij.

Totdat de gemeente Heerlen op het idee kwam het grondwater in de

ondergrondse gangen te gebruiken om gebouwen te verwarmen. Het

bedrijf dat daaruit voortkwam, heeft inmiddels nationale ambities.

� � � �Bewaren

!

! "

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 2 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

AFoto: Getty Images/iStockphoto

lles begon met de Heerlense ambtenaar Elianne Demollin-Schneiders, die

zich in 2003 bewust werd van de ruimte onder haar voeten. En van de

kilometers lange gangen die honderden meters onder de stad liggen,

achtergelaten door mijnwerkers die daar tot in de jaren 70 naar steenkool groeven.

Die waren inmiddels volgelopen met grondwater. Door de diepte was dat water warm,

bedacht ze, en zou gebruikt kunnen worden om zonder aardgas huizen te verwarmen.

Twee jaar later werd begonnen met het boren van vijf bronnen. Oud-mijnwerkers, die

de gangen nog goed kenden, wezen aan waar dat het beste kon. Een leidingenstelsel

van in totaal acht kilometer lengte voerde het warme water van een diepte van 800

meter naar een kantoorgebouw en een woonwijk. Uit hoger gelegen mijngangen

kwam koud water, dat voor de koeling van de gebouwen diende. De eerste

aansluitingen van het bedrijf Mijnwater waren een feit.

Nu staat Louis Hiddes (69), directeur van Mijnwater, in een kelder onder het

Maankwartier, een nieuwbouwwijk rondom het station van Heerlen. Hij wijst

enthousiast naar een tweetal zwarte buizen die het mijnwater af- en aanvoeren. Het

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 3 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

water dat uit de diepere gangen komt, heeft een temperatuur van 28°C tot 30°C. Dat

uit de hoger gelegen gangen is 16°C tot 18°C.

De Limburgse mijnbouw floreerde in de eerste helft van de20e eeuw. Na WOII begon het verval. In 1974 sloot de laatstemijn.

Een ruimte verder wordt het mijnwater door een warmtewisselaar geleid, een

apparaat waarin het de warmte of koelte afgeeft aan ander water. Dat stroomt weer

door de woningen en winkels van het Maankwartier. Het water uit de mijngangen kan

niet direct door de gebouwen stromen, omdat het sterk vervuild is met metalen en

steenkoolgruis. Omdat het water dat door de verwarmingsbuizen van de woningen

stroomt ongeveer 36°C moet zijn, is in de kelder ook het gezoem van warmtepompen

te horen.

Los van de mijnSinds 2005 hebben Hiddes en zijn negentien medewerkers de techniek flink

ontwikkeld. Het is niet overal in de regio mogelijk om water uit de mijnen af te

tappen, een techniek die ook bekend staat als geothermie. Mijnwater maakt daarom

steeds meer gebruik van restwarmte uit de omgeving. Dat is warmte die overblijft bij

het koelen van gebouwe n, of bij industriële processen.

Het Maankwartier krijgt bijvoorbeeld veel warmte van de koelinstallaties van de

Jumbo-supermarkt onder in het complex, die aan de achterkant warm zijn. Mijnwater

levert op zijn beurt koud water aan de supermarkt. Ook datacenters, schaatsbanen en

zelfs de woningen die het bedrijf verwarmt, zijn goede kandidaten om warmte of

koelte van af te nemen.

3.000.000Volgens adviesbureaus CE Delft en IF Technologies zijn 2,6 tot 3 miljoen woningen geschikt voorverwarming met de techniek van Mijnwater.

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 4 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

Het bedrijf opereert nu nog op kleine schaal. Mijnwater verwarmt zo’n 350 woningen,

een aantal kantoren en winkels, twee scholen, een kinderdagverblijf en een

sportcentrum. Nog eens 500 woningen in een nieuwe aardgasvrije wijk in Brunssum

staan op de planning. Maar Hiddes heeft grootse plannen. In 2030 wil de directeur

met zijn bedrijf 30.000 woningen van warmte en koelte voorzien. 'En als we naar de

doelstellingen in Parijs kijken, zouden we nog meer willen', zegt hij.

Inkomsten voor de regioVoor de regio is de warmte van het mijnwater een kans. Sinds de sluiting van de

mijnen kampt het gebied, dat onder andere uit Heerlen, Kerkrade en Brunssum

bestaat, met armoede die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Brunssum

kwam vorig jaar in het nieuws door een conflict met de omstreden wethouder Jo

Palmen, waarmee zelfs minister Kajsa Ollongren zich bemoeide. Onlangs kreeg de

regio €40 mln van het Rijk om de leefbaarheid te verbeteren.

Volmar Delheij, programmamanager ruimte en mobiliteit, zit op het kantoor van de

regio, even verderop langs het spoor. Het gebouw is in 1975 neergezet, na de sluiting

van de mijnen. Het huisvestte dertig jaar lang het Centraal Bureau voor de Statistiek,

dat nieuwe werkgelegenheid naar de streek moest brengen. Dat lukte maar deels,

omdat de nieuwe banen vooral uit kantoorwerk bestonden. Niet zo geschikt voor de

duizenden mijnwerkers die van de ene op de andere dag zonder inkomen zaten.

Delheij hoopt dat de levering van energie door lokale bedrijven meer banen en ook

inkomsten oplevert in de regio. Toen de samenwerking tussen de gemeenten zes jaar

geleden begon, betaalden bewoners van Parkstad €500 mln per jaar aan

energiekosten, rekent hij voor. 98% daarvan ging naar energiebedrijven buiten de

regio. ‘Als je dat regionaal doet, heb je al dat geld aan extra inkomsten.’

Drie miljoen woningenHiddes heeft nog grotere ambities: hij wil ook buiten Parkstad actief worden. Op

plekken waar geen mijnen zijn, kan warmte die in de zomer te veel wordt opgewekt, in

de vorm van warm water bewaard blijven in ondergrondse vaten, legt hij uit.

Bovendien haalt het bedrijf een steeds kleiner deel van de warmte en koelte die het

levert uit de mijnen. Op dit moment komt nog 35% van de totale warmte en koelte die

Mijnwater levert uit de ondergrondse gangen. De directeur hoopt dat dat over een

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 5 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

aantal jaar 15% tot 20% is.

70 mlnDe teller voor publiek geld dat naar Mijnwater is gegaan staat nu op ruim €70 mln.

Hij is niet de enige die optimistisch is. Adviesbureaus CE Delft en IF Technologie

berekenden dat 2,6 tot 3 miljoen woningen in principe geschikt zijn voor verwarming

met de techniek van Mijnwater. In totaal telt Nederland zo’n 7 miljoen woningen.

De technieken waar Mijnwater gebruik van maakt, worden ook elders in Nederland al

toegepast, zegt directeur Frans Rooijers van CE Delft. Maar wat Mijnwater anders

maakt, is dat het bedrijf ze allemaal weet te combineren. Bovendien meet het precies

hoeveel warmte een woning op een bepaald moment nodig heeft. Het begint het dan

al vroeg met leveren, zodat het water geen hele hoge temperatuur hoeft te hebben om

de woning te verwarmen. Dat bespaart energie. ‘Dat zijn dingen die we nodig hebben

in de energietransitie, maar die in Nederland nog niet zo gewoon zijn’, zegt Rooijers.

De provincie Limburg heeft Mijnwater vorig jaar voor €16 mln gekocht van de

gemeente Heerlen, omdat het provinciebestuur kansen ziet voor het verwarmen en

koelen van gebouwen in de gehele provincie. Eind juni investeerde de provincie nog

eens €22 mln. En Hiddes wist voor €12,5 mln aan Europese subsidies binnen te halen.

Samen met de investeringen die de gemeente Heerlen en de EU eerder hebben

gedaan, staat de teller voor publiek geld dat naar Mijnwater is gegaan, nu op ruim €70

mln.

Nog geen winstWinst maakt het bedrijf nog niet. Hiddes lijkt zich een beetje te storen aan de vraag

wanneer de investeringen gaan renderen. ‘Je moet op de lange termijn denken’, zegt

hij. ‘Toen we de metro aanlegden in Parijs, rendeerde die ook niet.’

De techniek vertoont ook hier en daar nog mankementen, blijkt bij een bezoek aan de

woning van Frans Keet (68), die op de zevende verdieping van het Maankwartier

woont. De vloer voelt koel aan in de woning, van waaruit Keet uitkijkt over het

centrum van Heerlen en de Brunssumse hei. Maar de thermostaat wijst 24°C aan, een

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 6 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

teken dat de buizen onder zijn laminaat nog veel meer zouden moeten koelen.

Volgens Keet hebben meer buren dit probleem.

Ideeën voor een grootschalige uitbreiding heeft de directeur in elk geval genoeg. In de

kelder laat hij een foto zien van een proefopstelling voor bestaande woningen. Aan de

galerij van een flat hangt een grote kast, waar een leiding met warm en een met koud

water naartoe loopt. In de kast wordt met het water lucht verwarmd of gekoeld, die

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 7 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

vervolgens via de ventilatie de woning wordt ingeblazen. Dat vergt minder verbouwing

dan een systeem met vloerverwarming, legt hij uit.

‘98% van de energiekosten van Parkstad gaat naar bedrijven buiten deregio, dat zijn potentiële inkomsten’

GasprijsRooijers gelooft dat Mijnwater kan doorbreken in Nederland. Daarvoor zijn wel

voldoende bedrijven nodig die de techniek willen overnemen en op andere plekken

willen inzetten, stelt hij. Dat is nog niet zo makkelijk, omdat de uitwisseling en

dosering van de warmte nauw luistert. ‘Er zijn maar weinig partijen die snappen hoe

je zo’n slim systeem moet ontwikkelen, en die zo’n klantbinding willen aangaan.’

Mijnwater monitort en onderhoudt de warmtesystemen zolang ze in gebruik zijn, en

blijft dus ook zolang in contact met de klanten. Die kunnen niet zomaar overstappen

naar een andere energieleverancier.

Daarnaast speelt de gasprijs volgens Rooijers een rol. Want zolang gas relatief

goedkoop is, zijn alternatieven ervoor al snel duurder. ‘Als aardgasvrij eenmaal de

norm is geworden, wordt het een interessant systeem’, zegt hij. Hij vindt het daarom

belangrijk dat de minister de gasprijs verder verhoogt, om sneller van het gas af te

komen.

Ook Delheij hoopt dat Mijnwater kan uitbreiden, want de regio heeft het bedrijf nodig

nu er een plan moet komen om alle woningen van het gas te halen. ‘Het is een goed

systeem en het is de enige aanbieder in de regio. We mogen blij zijn dat er een

ondernemer is die op grote schaal woningen van het gas wil halen. Het gaat ons

lukken. Het móét ons lukken.’

De gebouwen in Nederland zullen uiteindelijk niet met één duurzame techniek wordenverwarmd. In plaats daarvan zal op iedere locatie weer een andere techniek de meestgeschikte zijn. Hier zijn enkele belangrijke alternatieven voor aardgas:

Alternatieven voor verwarmen met aardgas

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 8 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

All electricAll electric - Verwarming op basis van elektriciteit, met een warmtepomp, zonnepanelenen soms zonneboilers op het dak voor warm water. Deze optie is vrij duur, vanwege degrote hoeveelheid elektriciteit die nodig is en omdat er veel isolatie nodig is. Bij dezetechniek wordt gebruikgemaakt van een lucht-warmtepomp, die warmte uit de buitenluchthaalt. Omdat die vooral in de winter vrij koud is, is hiervoor veel elektriciteit nodig. Dezetechniek is geschikt voor vrijstaande woningen in dunbevolkte gebieden, waar eencollectief verwarmingssysteem niet loont.

Warmtenet met hoge temperatuurWarmtenet met hoge temperatuur - Leiding met warm water die onder een woonwijkwordt aangelegd. De warmte is afkomstig van zware industrie zoals op de Maasvlakte,afvalverbrandingscentrales of van een energiecentrale. Een hoge-temperatuur-warmtenetkan ook worden gevoed met diepe geothermie, waarbij de hoge temperatuur uit diepeaardlagen wordt gebruikt. Een hoge-temperatuur-warmtenet is relatief goedkoop, omdat erweinig isolatie nodig is. Nadeel is dat diepe geothermie gevaarlijk en duur is, en dat er nietoveral zware industrie aanwezig is. 70% van de warmtenetten op hoge temperatuur wordtop dit moment verwarmd met steenkool of aardgas.

Warmtenet met lage temperatuur Warmtenet met lage temperatuur - Hetzelfde als een warmtenet met hogetemperatuur, maar dan met warmtebronnen die dichter onder het aardoppervlak liggen(lage-temperatuur-aardwarmte) en dus makkelijker te bereiken zijn, of met warmte uit degebouwde omgeving of uit oppervlaktewater (aquathermie). Er zijn nog niet veel lage-temperatuur-warmtenetten in Nederland. De netten van Mijnwater zijn er een voorbeeldvan, net als een proefproject met aquathermie in Diemen.

GroengasGroengas - Groengas is gezuiverd biogas, dat ontstaat door vergisting van mest, groente-,fruit- en tuinafval. Het heeft dezelfde kwaliteit als het gas uit Groningen. Het voordeel is datde huidige gasleidingen in gebruik kunnen blijven. Het nadeel is dat er niet veel groengasvoorhanden is.

WaterstofWaterstof - Door elektriciteit door water te leiden, ontstaat waterstof en zuurstof. Deverbranding van waterstof levert een hoge temperatuur op, waardoor het geschikt is voorhuizen die moeilijk te isoleren zijn. Ook waterstof kan door de gasleidingen wordenaangevoerd. Nadeel is dat voor het maken van waterstof veel elektriciteit nodig is, die eerstduurzaam moet worden opgewekt.

'Jonge huizenkoper wil niet over energie hoeven na te denken'

Lees ook

30-augustus-19 12-58Duurzaam tweede leven voor Limburgse mijnen

Pagina 9 van 9https://fd.nl/futures/1313485/duurzaam-tweede-leven-voor-limburgse-mijnen#

Consolidatie in markt voor gasvrij maken van woningen

Sociale huurwoningen komen moeilijk los van het gas

Als de blauwe vlam dooft

Eigen vaart is goud waard

� � � �

Josta van Bockxmeer #

Vakantie voorbij, dan nude scheiding

'Vier op de tien piekerenelke werkdag uren of zewel goed genoeg zijn'

Kom op met dieZuiderzeelijn

Meest gelezen