Duurzaam Rutte III: van Diederik Samsom - vn.nl · Hoe het duurzame Rutte III een stille triomf is...

DuurzaamRutteIII:

destilletriomf

vanDiederikSamsom

VrijNederland2017©2017WeekbladpersgroepBV,Amsterdam.

HoehetduurzameRutteIIIeenstilletriomfisvanDiederikSamsom

DoorThijsBroerenMaxvanWeezel

I10oktober2017.IndeOudeZaalvandeTweedeKamerhebbenzichtientallencameraploegen,schrijvendejournalistenenbelangstellendeKamerledenverzameld.ViaeenzijdeurbetredenpremierRutteenzijndrienieuwecoalitiegenotenSybrandBuma(CDA),AlexanderPechtold(D66)enGert-JanSegers(ChristenUnie)devoormaligebalzaalvanstadhouderWillemV.Glunderendvantrotskomenzeeenvooreenhetregeerakkoord‘Vertrouwenindetoekomst’toelichten.Rutte,bekendvandeuitspraak‘Diegekkewindmolensdraaiennietopwindmaarvooralopsubsidie’,vestigtdeaandachtopdeambitieuzeklimaatagendavanhetkabinetinwording:‘Wegaanhardwerkenaaneenduurzamesamenlevingwaarinookonzekinderenenkleinkinderengezondkunnenopgroeien.’HijisnoggeenminuutaanhetwoordofdeaanwezigejournalistenzienophunsmartphoneeentwitterberichtvanD66verschijnen:‘Wijzijntrotsophetgroensteregeerakkoordooit!’EvenlaterverklaartPechtoldvanachterdekatheder:‘DitkabinethaaltdeklimaatdoelenvanParijsenverandertNederlandvaneenzorgelijkeachterblijverineenEuropesekoploper.’

TijdensdeinterviewsnaafloopteltSegerszijnzegeningen.HijzegthetD66na:‘Ditishetmeestgroenekabinetdaterooitisgeweest.’DeverslaggeversleggenvooralSybrandBumahetvuurnaaandeschenen,wantdienspartijgenootHermanWijffelsheefthemtijdensdeformatievergelekenmetklimaatontkennerDonaldTrump(‘Diemanheefthelemaalnietsmethet

duurzaamheidsvraagstuk’).MaarookdeCDA-leidermanifesteertzichvandaagalseengroenepoliticus:‘Ikzounietwetenhoejeeenambitieuzere,betereenmooiereklimaatparagraafkuntmakendandeze.’

Laterdiedagkomendereactiesuitdesamenlevingbinnen.MilieuorganisatiesalsGreenpeaceenMilieudefensiewijzeneropdatderechts-christelijkecoalitiezichrijkrekentaandegrootschaligeondergrondseopslagvanCO2diewordtuitgestotendoordezwareindustrie.Demethodeisnognietbeproefd,endenadrukopCO2-opslaggaatbovendientenkostevanalbestaandesubsidiesvoorduurzameenergie.EenpaarwekenlaterzalookhetPlanbureauvoordeLeefomgevingmetdiekritiekkomen.

Maaroverhetalgemeenisdetoonopvallendwelwillend.HetWereldNatuurFonds:‘Deambitieuzeklimaatagendaiseenbelangrijksignaal.’DeVerenigingNatuurmonumenten:‘Wezienernaaruitomonsdekomendejarenintespannenvoordeduurzamekoersdieditkabinetwillatenzien.’EnzelfsGreenpeacelaatweten:‘Kabinetdoetstapingoederichting.’

Hetiseenverrassendeontknopingvaneenverkiezingscampagnewaarinbijnametgeenwoordovereenambitieuzeklimaatagendawerdgerept.Bijnaallepolitiekepartijenhamerdenoponderwerpenalsimmigratie,integratieendezorg.BijdeVVDwerddeconstateringdatklimaatveranderingkonleidentot‘stijgendezeespiegelsenhevigeregenbuien’teelfderureuithetverkiezingsprogrammageschrapt.Deprogrammacommissievreesdedatdekiezerszichnietinzo’nalarmerendeopmerkingkondenvinden.OokhetCDAmaaktetijdensdecampagnebijnageenwoordvuilaanhetklimaatprobleem.DepartijvondhetalsenigevandegrotepartijennietnodighaarprogrammatelatendoorrekenendoorhetPlanbureauvoordeLeefomgeving.Dereden:dechristendemocratenrichttenzichopdezorgenvan‘gewonemensen’endiewarennoueenmaalbangervoorhetverliesvannormenenwaardenenhetteloorgaanvandeNederlandseidentiteitdanvoorklimaatverandering.Vande18miljardaanmilieubelastingendieGroenLinksinhaarverkiezingsprogrammavoorstelde,moestCDA-leiderBumanietshebben:‘DedagdromenvanJesseKlaverzijnnachtmerriesvoordeNederlanders,’constateerdehij:‘Alleswatjeindewinkelkoopt,wordtduurder.Vanvleesenvistotbloemenendeverpakkingenwaarindatallemaalzit.Jebetaaltjestraksongansmetzo’ngrachtengordellinksprogramma.’

Tijdensdegrotetelevisiedebattenspeeldededreigendeopwarmingvandeaarde

nauwelijkstotgeenrol.AlleenGert-JanSegersdaagdepremierRutteopdeavondvoordeverkiezingenuitzijnmeningerovertegeven.DereactievandeVVD-voorman:NederlandmoetnietharderwillenlopendanderestvanEuropa.ZelfsdedoorBumazogehekeldeKlavermerkteineeninterviewmetVrijNederlandbehoedzaamop:‘Degevolgenvandeklimaatveranderingliggenzoverachterdehorizondatmensenzichermoeilijkeenvoorstellingvankunnenmaken.DaaromprobeeriktelatenziendatgroenepolitiekoverveelmeergaatdanabstractekwestiesalsdeCO2-uitstoot.’

Geenvandepolitiekeleidersverwachttevanhetbenadrukkenvanhetklimaatprobleemelectoraalgewin.

Hoekonhetdangebeurendatop10oktoberindeOudeZaalvandeTweedeKamerzotriomfantelijk‘hetgroensteregeerakkoordooit’werdgepresenteerdenNederlandzelfstotvoortrekkerinEuropawerduitgeroepen?

Datvaltalleentebegrijpenalsjeweetwatvoormachtigelobbyeraljarengeledenachterdeschermenopgangkwam,nietalleenvanuitmilieuorganisatiesmaarookvangrotebedrijvenalsDSM,PhilipsenUnileverenorganisatiesalsVNO-NCWenBouwendNederland.

IISeptember2011.Nederlandwordtgeregeerddooreencoalitiedieongekendstoeretaaluitslaatoverdebestrijdingvandemisdaadeneenstevigeaanscherpingvanhetimmigratiebeleid.Inhetregeerakkoordvanheteerstekabinet-Rutteontbreekteenparagraafoverdeopwarmingvandeaarde,hetbroeikaseffectendeuitstootvangassenalsCO2.Geenwonder,wanthetkabinetberustopsamenwerkingtussenderechtsepartijenVVD,CDAenPVV.Deenigeconcreteaankondigingopmilieugebieddiebijdepresentatievanhetkabinetwordtgedaan,is:‘Erkomtgeenkilometerheffing.’WantheteerstekabinetvanpremierRuttewilnietalleendevriendzijnvanhuiseigenarenenuitbatersvankleinecafés,maarookvandevrachtwagenchauffeursenautomobilisten.

DeruknaarrechtsopmilieugebiediseenklapinhetgezichtvanorganisatiesalsGreenpeace,NatuurenMilieuenhetWereldnatuurfonds,dieondervorige

kabinettengoedezakendedenmetbewindsliedenalsPieterWinsemius(deoud-McKinsey-managerdiedemilieueffectrapportageinvoerde),EdNijpels(diehetgebruikvanfosfateninwasmiddelenenschadelijkedrijfgasseninspuitbussenterugdrong),JanPronk(voorzittervandeWereldmilieuconferentie)enJacquelineCramer(geenverdereuitbreidingvankerncentrales).Totovermaatvanrampheefthetkabinet‘waarrechtszijnvingersbijaflikt’hetministerievanVolkshuisvesting,RuimtelijkeOrdeningenMilieubeheeropgeheven–devastetoegangspoortvoorgroeneactivistentothetregeringskasteel.VROMwordteenonderafdelingvanhetnieuweministerievanInfrastructuurenMilieu,waarMelanieSchultzvanHaegen(‘130kilometerperuurrijdenkanbest’)enbondgenootvandeboerenlobbyJoopAtsmavoortaandescepterzwaaien.Hetisnietalleenvoordeactivisteneensteendesaanstootsmaarookvooreendeelvanhetbedrijfsleven.Moeteropzijnminstnietveelmeerwordengedaanaanduurzameenergie?

Datisderedenwaarominseptember2011eengezelschapvangroeneondernemers,milieuambtenarenenklimaatactivistenbijeenkomtineenoudewerkplaatstegenoverhetsindshetoverlijdenvankoninginJulianaenprinsBernardverlatenPaleisSoestdijk.HetiseenvandeeerstebijeenkomstenvandestichtingNederlandKrijgtNieuweEnergie,dieinmaartvandatjaarisopgericht.Hetinitiatiefisopmerkelijkgenoegnietgenomendoordemilieubeweging,maardoordebrancheorganisatiesvaningenieurseninstallateurs.EenvandesprekersinBaarnisoud-VVD-ministerEdNijpels,opdatmomentvoorzittervanNLingenieurs,waarbijkleinebureautjesmaarookinternationaalopererendeondernemingenalsRoyalHaskoningzijnaangesloten.VandepartijzijnookbestuursledenvanUNETO-VNI,dekoepelvaninstallateurs,dienetalsdeingenieurseengroeimarktzieninduurzaambouwen,hetaardgasvrijmakenvanwoonwijkenenhetplaatsenvanhybridewarmtepompenenzonneboilers.

TussendebiologischebroodjesdoorwordthetgezelschapbehalvedoorNijpelstoegesprokendoorHermanWijffels,oud-Rabobank-topmanendeeltijdhoogleraar‘duurzaamheidenmaatschappelijkeontwikkeling’inUtrecht.DebezoekerszijndanalwelkomgehetendoordevoorzittervanNederlandKrijgtNieuweEnergie,ZijneKoninklijkeHoogheidprinsCarlosdeBourbondeParme,opgeleidbijABN-AMROenzoonvanprinsesIrene,diesamenmetWijffelsnoghetNatuurCollegeheeftopgericht.

‘Datwaseenbelangrijkebijeenkomst,’zegtEdNijpelsalswehemsprekenin

restaurantDeBelhamelaaneenAmsterdamsegracht.Deoud-minister,oud-burgemeestervanBredaenoud-commissarisvandeKoningininFrieslandisonlangsnaardegrachtengordelverhuisd.‘HetwaseenvandeeerstekerendatweuitvoerigmetelkaarhebbengesprokenoverdenoodzaakeenNationaalEnergieakkoordtesluiten,omdeuitstootvanCO2terugtedringenenhetgebruikvanduurzameenergiebronnenalszonenwindopgroteschaaltestimuleren.DatideeleefdeallangerbinnenNLingenieurs.Hetdoelwaseenbredecoalitietesmedentussenbedrijfsleven,overheidenmaatschappelijkeorganisaties.’

PerscentrumNieuwspoort,3september2012.VlakvoordeTweedeKamerverkiezingenvananderhalveweeklaterkomtdepolitiekelobbyvanNederlandKrijgtNieuweEnergiegoedopstoom.TijdenseenopenbarebijeenkomstdwingtNijpelsalsspreekstalmeesterdeenergiespecialistenvandeTweedeKamerfractieseenvooreentebelovendatzezichzulleninzettenvooreenNationaalEnergieakkoord.VoorallezekerheidheeftprinsCarloszichalsvoorzittervanNKNEineenbrieftotalleledenvandeStaten-Generaalgericht:‘Desamenlevingverheugtzichopeenconstructievesamenwerkingmetu.’

Ingenieurseninstallateurs,Nijpels,WijffelsenprinsCarloshebbenhetgelukdatbijdekabinetsformatievan2012eengrootaanhangervanhunideeënaantafelzit:kernfysicus,oud-campagneleiderbijGreenpeaceennuPvdA-leiderDiederikSamsom.AlsgewoonKamerliddiendeSamsomalin2011samenmetGerdaVerburgvanhetCDAeenmotieinwaarinwerdaangedrongenopeenNationaalEnergieakkoord.Tegen:VVDenPVV.Voor:alleanderepartijen.NuSamsomindeStadhouderskamermetRutteonderhandelt,ziethijzijnkansschoon.Hetregeerakkoord‘Bruggenslaan’bevatroerendepassagesoverhetbelangvanduurzaamheid–heelandersdanonderdevorigepremierRutte.Nederlandgaateenambitieusinternationaalklimaatbeleidvoeren,in2020moethetaandeelduurzameenergie16procentbedragen,dertigjaarlatermoetenfossieleenergiebronnenalskolenengashelemaalzijnuitgebannen.Architecten,bouwondernemerseninstallateurskunnenaandeslagmethunaardgasvrijewijkenenzonneboilers.Naarlaterzalblijkenisdebelangrijkstebeloftedathetnieuwekabinetallesopalleszalzettenomdekostprijsvanwindenergieopzeeversneldomlaagtebrengen.DeVVD-onderhandelaarsRutteenBlokvindendetekstenvanSamsomwelergambitieusenhoogdravend,maarzetteneruiteindelijktochhunhandtekeningonder.InrestaurantDeBelhamelzegtNijpelswaarderend:‘DiederikSamsomheefteendoorslaggevenderolgespeeldindetotstandkomingvanhetnieuweenergiebeleid.’

IIIBeginfebruari2013,indebossenbijArnhem.WerkgeversorganisatieVNO-NCWhoudthaarjaarlijksebezinningsconferentieinhetstatigeHotelDeBilderberg.DecrèmedelacrèmevanhetNederlandsebedrijfslevenisaanwezig:voorzitterElcoBrinkmanvanBouwendNederland,DickBenschop,president-directeurvanShellNederland,topmanBertMeerstadtvandeNederlandseSpoorwegen,president-commissarisReinWillemsvanenergiereusEssent.Verdersignalerenweonderanderendeoud-CDA-premiersRuudLubbersenJanPeterBalkenendeenvoorzitterWiebeDraijervandeSociaal-EconomischeRaad.

HetthemadatvoordezeBilderbergconferentiezorgvuldigisgekozen:hoekanhetbedrijfsleven‘nieuwepartnerschappen’sluitendiebijdragenaan‘eeneconomisch,ecologischensociaalsterkNederland’?Wantzo’nbezinningsconferentieiseromduidelijktemakendathetdeondernemersechtnietalleentedoenisomhetfinancieelgewin.

Opdetweededag,nahetontbijtendeoecumenischedienstonderleidingvanJacobineGeel,ishetdebeurtaangastsprekerDiederikSamsom.DePvdA-leiderhoudteengedrevenbetoogoverNederlandindekomendedecennia.Uitvoerigprijsthijondernemersdiezichnietrichtenopdewinstopkortetermijnmaarhunverantwoordelijkheidnemenomdesamenlevingverdertehelpen:‘Denieuwerealiteitvraagtommeerondernemerschap,meersamenhang,meerduurzaamheid’.Alleenzo,besluithij,‘kunnenwijdetoekomstvanonzekinderenveiligstellen.’

Naafloopvanzijninleidingwordtdesociaaldemocraatomringddoorenthousiasteondernemersdieeenpraatjemethemwillenaanknopen.Tijdensdekoffiepauzeklinktinverschillendetoonaarden:‘Goedejongenzeg,dieSamsom.Hadiknooitverwacht.’DebemoedigendereactiesinHotelDeBilderbergzijneenopstekervoorSamsom.RonddezelfdetijdwerkthijinallestilteaanhetplandathijaltweejaareerdersamenmetGerdaVerburgindeKamerhadvoorgesteld:detotstandkomingvaneenNationaalEnergieakkoord.Metdesteunvandewerkgevers.

IVDeBezuidenhoutseweginDenHaag,oktober2013.InhetgebouwvandeSociaal-EconomischeRaad,datnoghetmeestaaneenbetonnenbunkerdoetdenken,zettenruimveertigorganisatieshunhandtekeningonderhetEnergieakkoordvoorDuurzameGroei.Nietalleenwerkgeversenvakbondenzijnelkaarindearmengevallen,maarookzulkeuiteenlopendeclubsalsGreenpeaceenMilieudefensie,deBOVAG,deANWBendeFietsersbond,dekoepelorganisatievanwoningcorporatiesAedes,BouwendNederlandnamensdebouwbedrijven,LTONederlandnamensdeagrarischesector,UNETO-VNIwaarindeinstallateurszichverenigdhebben.En:NederlandKrijgtNieuweEnergie,hetplatformvanEdNijpelsenprinsCarlosdeBourbondeParme.

Overhetakkoordisachterdeschermenmaandenlangonderhandeld.VVDenPvdAhebbenzichbijdekabinetsformatiegebroederlijkuitgesprokenvooreenambitieusklimaatbeleidmaarverschillenhemelsbreedvanmeningoverhoedatmoetwordenvormgegeven.DePvdAwilvaartmakenmaardeliberalenhangenaanderem:komendebelangenvanhetbedrijfslevennietinhetgedrang?BovendienbeschiktdecoalitiewelovereenmeerderheidindeTweedeKamermaarnietaandeoverkantvanhetBinnenhof,indesenaat.Zullenderegeringsplannendaargeenschipbreukleiden?DaaromkiestRutteIIstelselmatigvoorregerenviaeenU-bocht:eerstovereenstemmingbereikenmethetmaatschappelijkmiddenveld,danpaswetgeving.ZowordenachtereenvolgenshetWoonakkoord,hetSociaalAkkoordenhetZorgakkoordgesloten.MaardemeestevoetenindeaardeheefthetEnergieakkoord,wantprobeermaareenszulkenatuurlijketegenpolenalsdechemischeindustrieendemilieubeweging,deautolobbyendefietsersendeboeren-ennatuurorganisatiesopéénlijntekrijgen.SER-voorzitterWiebeDraijer,voorheenconsultantbijMcKinsey,heefthetgroenepolderoverlegonderzijnhoedegenomen.OpdeachtergrondpratenookEdNijpelsenDiederikSamsomzichdeblarenopdetongomdepartijenbijelkaartekrijgen.NaarbuitentoegeeftSamsomweinigruchtbaarheidaanzijninspanningenvoorhetbereikenvaneenEnergieakkoord.HijiservanovertuigddatdePvdAdekwestienietmoetpolitiseren,wantdanslaandeondernemersendeVVDoptilt.‘Ikhoumaarééndingingedachten,’zegthijlaterinVrijNederland:‘Nietdatiknustoerindekrantstameteenplan,

maardatikergensin2025aanmijndochterwilkunnenlatenziendatwehetvoorelkaarhebbengekregen.’

HetnadeelvandiestrategieisdathetdeachterbanvandePvdAtotaalontgaathoecruciaalderolisdieGroeneDiederikspeelt.

Inhetnajaarvan2013lukthetomconsensustebereiken.Demilieubewegingaccepteertdatenergie-intensievebedrijvenalsAkzo,DSMenTataSteelwordenontzienendatNederlandnietin2020–zoalsinhetregeerakkoordstond–maarpasdriejaarlaterover16%duurzameenergiezalbeschikken.Hetbedrijfslevenmoetslikkendatoptermijnvijfkolencentralesdichtgaan.Ookwordtafgesprokeneenhelereeksanderemaatregelentenemen,waaronderduizendextrawindmolenseneeninvesteringvan400miljoenindeisolatievanhuurwoningen.WiebeDraijerkantevredenzijn.‘Nederlandzetvandaageenbelangrijkestapopwegnaareenschonetoekomst,’meldtdeSERtrotsophaarwebsite.

Achterdeschermenishetnietvaneenleiendakjegegaan.

VVD-ministerHenkKampvanEconomischeZakenenzijnambtenarenliggenaanvankelijkdwars.Zevindenhetverspillingvangeldalsdekolencentralesdichtgaan(tweeervanzijngloednieuw)enzienweinigheilinwindmolenparkenopzee.WerkgeverskoepelVNO-NCWissindsdeBilderbergconferentieopzoeknaar‘vernieuwendepartnerschappen’,maarbijdeonderhandelingenoverhetEnergieakkoorddreigenwelergveelnieuwepartnersaanteschuiven.MoetenvoorzitterBernardWientjesenzijnrechterhandCeesOudshoornnouechtingesprekmetNatuur&Milieu,GreenpeaceénMilieudefensie?DeMalietoren–hoofdkwartiervanVNO-NCW–heeftinhetbeginookgrotemoeitemetdeaanwezigheidvanDeGroeneZaak,eenalternatieveondernemersorganisatiediezichheeftuitgesprokenvooreenduurzameeconomie(voorzitter:initiatiefnemervandeledlampRuudKoornstra,lidvandeRaadvanAdvies:prinsCarlosdeBourbondeParme).VerdermaghetakkoordvanVNO-NCWgeenlastenverzwaringenvoorhetbedrijfsleventotgevolghebbenenmoetdeenergie-intensieveindustriewordenontzien.TerwijldemilieuorganisatiesdekolencentralesjuistzosnelmogelijkwillensluitenenhetliefstdehalveNoordzeezoudenvolbouwenmetwindmolens.

Greenpeace-directeurSylviaBorren,eenvandekopstukkenvandemilieubeweging,bewandelteenomwegomVNO-NCWoverdestreepte

trekken.Sinds2012hebbenachtNederlandsemultinationalszichverenigdindeDutchSustainableGrowthCoalition.Hunhooggestemdecredo:‘Financiëleeneconomischegroeigaansamenmethetcreërenvanwinstvoormens,milieuenmaatschappij’.DeCEO’svanUnilever,DSMenPhilipszijnerdevoortrekkersvan.OokdezecoalitieheefteenprominenteNederlanderbereidgevondenhetvoorzitterschapopzichtenemen:oud-premierJanPeterBalkenende.GreenpeaceschakeltdemultinationalsinomdeMalietorenonderdruktezetten.Hetwerkt.

‘Erwarenaanondernemerskantalallerleikleineduurzameinitiatieven,zoalsDeGroeneZaak:eenheelgedrevenclub,’zegtBernardWientjes,toenmaligvoorzittervanVNO-NCW.‘Maarwijverkeerdenineenlastigesituatie.Wewildenniettevervoordetroepenuitlopen.DeomwentelingkwamtoenookgrotebedrijvenalsUnileverenDSMzichmetvolleenergievoordeecologiebegonnenintezetten.’Wientjes,voormaligfabrikantvankunststofbadkuipen,isinmiddelshelemaalbekeerdtothetgeloofinduurzaamheid.WesprekenheminzijnwerkvertrekopdeBouwcampusvandeTechnischeUniversiteitDelftvanwaaruithijtegenwoordigleidinggeeftaandedoorhettweedekabinet-RutteingesteldeTaskforceBouwagenda,dieeengrootscheepsplanheeftontworpenomallewoningen,scholenenkantoreninNederlandenergieneutraaltemaken.Wientjes:‘IndeaanloopnaarhetEnergieakkoordvan2013benikondanksonzereservestochmaargaanpratenmetSylviaBorren.IkhebheleavondenmethaarineenrestaurantinUtrechtgezeten.Urenenurenhebbenwegepraat.Zezeilater:Wientjesleekopmijnvadermaarhijluisterdewél.ZegeloofdeaanvankelijknietdatVNO-NCWechtomwas,datwijwerkelijkbereidwareningrijpendeklimaatmaatregelentesteunen.HetbeeldvanVNO-NCWalsuiterstconservatievekrachtbleekbijhaarheeldieptezitten.Maarwehebbentocheendealwetentesluiten.’

HetwarendievertrouwelijkegesprekkeninhetUtrechtserestaurantdiedebasislegdenvoorhetEnergieakkoord.ToenookHenkKampvredehadmethetresultaat,kondeninhetSER-gebouwaandeBezuidenhoutsewegdevulpennentevoorschijnwordengehaald.

EénbelangrijkehandtekeningontbrakonderhetakkoordwaarmeeNederlandeenstapopwegnaareenschonetoekomstzette:dievanUrgenda,destichtingdiehetlandnógsnellerduurzaamwilmaken.‘WijwildennietmeedoenaanhetoverlegomdatwetoennetbezigwarenmetderechtszaakomdeNederlandseoverheidtedwingenhaareigenbeloftenoverterugdringenvandeCO2-uitstoot

natekomen,’zegtMarjanMinnesma,directeurvanUrgenda.ZehoudtkantoorinNewEnergyDocks,eenbroedplaatsvanjongeinnovatievebedrijfjesopeenvoormaligindustrieterreininAmsterdam-Noord.‘Bovendienvondenwijheteindresultaatnietgoedgenoeg.InhetregeerakkoordvanRutteIIstondnogdatNederland16procentduurzameenergiezouhebbenin2020.Naachtmaandenonderhandelenwerddat14procent.Maarhetakkoordheeftwelveelinganggezet:departijendiehethebbenondertekenddurvensindsdiennietmeertegentesprekendaterstappenmoetenwordengezet.’

Wievanwegehetprocestegendeoverheid(datUrgendaoverigenswon)mochtdenkendatMinnesmanogfellertegenhetestablishmentisdanGreenpeace,Natuur&MilieuenMilieudefensiebijelkaar,vergistzich.AandemuurvanhaarwerkkamerhangenaaneenwaslijndeportrettenvaneenhelereekscaptainsofindustrydiezichachterdeUrgenda-campagne‘Kiesvoorklimaat’hebbengeschaard.Zezijnvanwervendeonderschriftenvoorzien.EelcoBlok,CEOvanKPN:‘Ikwilverbindingmetuwantikhebeenbelangrijkeboodschap:hetklimaatverandert.’President-directeurRogervanBoxtelvandeNS:‘Ikwiloptijdzijnomontwrichtendeklimaatveranderingtevoorkomen.’TopvrouwHernaVerhagenvanPostNL:‘Ikbenbezorgdoverdegevolgenvanklimaatverandering.’PaulPolman,bestuursvoorzittervanUnilever:‘Ikwilgeengesmoltenijs.’Minnesma:‘Wijzijneropgerichtzoveelmogelijkbondgenotentevinden,ookinhetbedrijfsleven.Wezijnvoortdurendopzoeknaarwatwenualvoorelkaarkunnenkrijgen.Inhetbedrijfslevenvindtdatsteedsmeerweerklank.’

AandewaslijnhangtookdebeeltenisvanHansdeBoer,sinds2014deopvolgervanWientjesalsvoorzittervanVNO-NCW.Methetbijschrift:‘Ikwilverandering,maargeenklimaatverandering!’MarjanMinnesma:‘BijBernardWientjeshadikhetgevoeldathijhetduurzaamheidsverhaalnogniethelemaalhadgeïnternaliseerd.BijHansdeBoerhebikdatgevoelwel.’

VEindseptember2015.OphetzonovergotenstrandvanTerschellingneemtHansdeBoerplaatsachtereenruwhoutenkatheder.Zijnsjaalwappertindewind.Achterhemstrektdezeezichuitnaardehorizon.Tegendeduinrandhebben

zo’ntweehonderdtoehoorderszichneergevlijd,onderwieJorisThijssen,programmadirecteurvanGreenpeace.OphetfestivalSpringtij,eeninitiatiefvanduurzaamheidsgoeroeWoutervanDieren,dieophetWaddeneilandwoont,isdeVNO-NCW-voorzittereenonverwachteverschijning.Maardeaanwezigen–milieuliefhebbersuithetheleland–zijnaangenaamverrastdoorhetverhaaldatDeBoerafsteekt:dewerkgeversgaan‘volinzetten’opgroenetechnologie,wantmet‘greentech’isveelgeldteverdienen.VolgensDeBoermoetNederlandeen‘sustainabledelta’worden,een‘showroom’metoplossingenvooreenduurzamewereld.BovendienbeloofthijdatdeondernemerszichervoorzulleninzettenallewoningeninNederlandin2040energieneutraaltemaken.

‘Hetverhaaldatikunuvertel,hadiktweejaargeledennietkunnenvertellen.’BijdeondernemersisdeliefdevoorgroenenduurzaamheidvolgensDeBoermedeopgebloeidomdat‘umetz’nallenaldiejarenzohebtlopentetteren.’Gelachklatertoptegendeduinen,enalhelemaalalsdewerkgeversvoormaneraantoevoegt:‘Datíkditzouzeggen,enhetallemaalnogzoumenenook!’

VNO-NCWmaghetgroenedenkendanhebbenomarmd,hetisnogniethelemaalkoekeneitussendemilieubewegingendegrotewerkgevers.DecruxzitinéénzinnetjedatDeBoerzichtijdenszijnvoordrachtophetstrandlaatontvallen:‘Julliewillensnellerenmeer,maarikzegu:timingenmaatvoeringzijnalles.’

Preciesdatishetprobleem,wantdeuitvoeringvanhetEnergieakkoorduit2013looptveeltragerdanisafgesproken.VolgensallebetrokkenenisministerHenkKampuiterstnauwgezetbezigmetdeimplementatievanhetakkoord:hijlegtvijfmegawindparkenopzeeaan,planternogeenszevenenslaagterindeprijsvanwindenergietehalverenzodatergeenoverheidssubsidiemeernodigis.MaarhetbedrijfslevendoetteweinigaanhetterugdringenvandeCO2-uitstoot.

DatvindennietalleendemilieuorganisatiesmaarookEdNijpels.KortnahetakkoordishijaangesteldalsvoorzittervandeBorgingscommissiediemoettoezienopdenalevingervan.Regelmatigwaarschuwthijdathettempomoetwordenopgevoerd.Maardewerkgeverswijzendansteevastopdeinternationaleconcurrentie:zewillenzichzelfnietuitdemarktprijzen.OphetstrandvanTerschellingwordtHansdeBoeruitgedaagddoorJorisThijssenvanGreenpeace.Hijgeefttoedaterwel‘eentandjebijmag’,maarhoe?Daaroverlaatdewerkgeversvoorzitterzichnietuit.

Dangrijptdewereldin.TweemaandennahetfestivalSpringtijkomenduizendendiplomaten,politici,lobbyistenenklimaatactivisteninParijsbijeenvoordeonderhandelingenovereennieuwinternationaalklimaatakkoord.IneenzalencomplexvlakbijhetvliegveldLeBourgetwordtveertiendagenlangonderhandeld,eerstdoordeambtenaren,dandoordepolitici.Degesprekkengaandagennachtdoor,intientallenzaaltjestegelijk.

Zaterdagochtend12december2015spreektdeFranseministervanBuitenlandseZakenenInternationaleOntwikkelingLaurentFabius,diealsgastheeroptreedt,eindelijkhetverlossendewoord:erligteenakkoord.Alle195aanwezigelandenverplichtenzichdeopwarmingvandeaardetebeperkentothoogstens2gradenin2100enzosnelmogelijkeeneindtemakenaanhetgebruikvanfossielebrandstoffen.Elklandmoetdatineeneigenklimaatplanverderuitwerken.

OphetmomentdateengeëmotioneerdeFabiushetonderhandelingsresultaatbekendmaakt,zitookSharonDijksmatussendehoogwaardigheidsbekledersaantafelindeplenairezaal.ZeisnoggeenanderhalvemaandstaatssecretarisvanInfrastructuurenMilieu,alsopvolgervanWilmaMansvelddiemoestaftredenvanwegedeFyra.Haarvorigefunctie–staatssecretarisvanLandbouw–bleekaandevooravondvan‘Parijs’goeduittekomen.DaardoorleerdedePvdA’erdevroegereSpaanseministervanLandbouwMiguelAriasCañetegoedkennen,dieinmiddelsEuropeesCommissarisvanKlimaatactieenEnergieis.HijvroeghaaromtoetetredentothetEuropeseonderhandelingsteam.Zobelanddezedichtbijhetvuur.DeverklaringvanFabiusopdiezaterdagochtendishetmooistemomentinhaarpolitiekeleven.‘Ikgingnognetniethuilen,’zegtzeophaarwerkkamerboveninhetministerievanIenM,inhaarlaatstewekenalsbewindsvrouw.‘DevorigeklimaattopinKopenhagenwaseentotaalfiascogeworden,niemandwistvantevorenofhetinParijswelzoulukken.HetsucceswasvooraltedankenaanderegeringvanObama,dieeendealwisttesluitenmetChina.DaardoormoestenookdwarsliggersalsIndiazicherbijneerleggen.’VolgensDijksmaisdebetekenisvanParijsvooralhetgrotemoreleappeldatervanuitgaat:‘Voorallelandendiehetverdraghebbengetekendishetvoerenvaneeningrijpendklimaatbeleidonontkoombaargeworden.’

EenvandeeerstenvanwieDijksmainParijseensms’jekreeg,wasMarkRutte:‘Geweldig,fantastisch,gefeliciteerd!’

Vanafdecember2015wordtvanlinkstotrechts,vanwerkgeverstotvakbonden,vanGreenpeacetotdeBOVAGendeANWB,vanAedestotdeFietsersbond,de

mantraaangehevendatdedoelenvanParijsmoetenwordengehaald.DeTweedeKamerratificeerthetverdragbegin2017.AlleendefractievandePVVstemttegen.VVD’erRemcoDijkstranoemtParijs‘hetbelangrijksteinternationaleverdragvanhetafgelopendecennium’maarhoudteenslagomdearm:HenkKampisnogdrukbezigdeafsprakenuithetEnergieakkoorduittevoerenenmoeteerstdekanskrijgendieklusteklaren.DeveelingrijpendermaatregelendievoortvloeienuithetverdragvanParijsmoetenvandeVVDnogmaarevenwachtentothetvolgendekabinet.Delobbyistenenklimaatactivistenzullenalhunenergiemoetenstekeninhetbeïnvloedenvandeverkiezingscampagneendekabinetsformatievan2017.

VINieuwspoort,16juni2016.DewerkgeversorganisatiesVNO-NCW,MKB-NederlandenLTONederlandzijnervroegbij.DeTweedeKamerverkiezingenzijnpasoverdriekwartjaarmaartochhebbenzedegrootstezaalvanhetHaagseperscentrumalafgehuurdvoordelanceringvandecampagneNLNextLevel.Deafgelopenmaandenhebbendewerkgevers,diejarenlang‘nietvoordetroepenuitwildenlopen’,hardgewerktaaneenbredevisieopeenduurzametoekomst,vandeenergietransitietotnatuurontwikkeling,vanstedelijkeinnovatietoteen‘vitaleplattelandseconomie’.Eriseenwebsiteinhetlevengeroepen,erzijnglanzendefoldersgedrukt.InWandelganger,eenzaalmetuitzichtopdehalvandeTweedeKamer,staatHansdeBoervooreenbaniermetdetekst‘Duurzaamvooriedereen:eennieuwperspectiefvoorNederland’.Hijzetuiteendatdegrotesprongvoorwaartsdiehetbedrijfslevenwilmakenalleenkansvanslagenheeftalsdeoverheidflinkindetransitieinvesteert.Endannietéénkeermaarovereenlangereperiode.Eriswel7,5miljardperjaarnodig.Ondermeervooreeninvesteringsbankdiesamenmetpensioenfondseneninstitutionelebeleggersmoetgaaninvestereningroeneenergieprojecten.Alshetlukt,kanertot2025wel100miljardbeschikbaarkomen,grotendeelsprivaatgeld.

Hetmasterplanwordttijdenseenpaneldiscussievoorgelegdaaneenreekspolitici,onderwieDiederikSamsom,SybrandBuma,KeesVerhoevenvanD66enJanAnthonieBruijn,voorzittervandeVVD-programmacommissie.Zonder

uitzonderingzijnzevollofoverdeplannen,maarhardetoezeggingenwilniemanddoen.

OpzijnwerkkamerindeMalietorenspreektHansdeBoernajaar2017tegendathijeenlategroenebekeerlingis.‘IkbenaljarenlidvanNatuurmonumenten.Deliefdevoordenatuurisbijmijdiepgeworteld.’

HijgeefttoedatrondhetEnergieakkoordnogeenzweemhingvan:dewerkgeverswilleneigenlijkniks.‘MaarbijmijneerstespeechalsvoorzittervanVNO-NCWinhetCircustheaterinScheveningenhebikalgezegd:wezittennumiddenineenrecessie,maarduurzaamheidisdemotoromdeeconomischegroeiweeropgangtekrijgen.DatideehebbenweuitgewerktinNLNextLevel.Vanafdatmomenthebbenwesteviggelobbydvooroprichtingvaneennationaleinvesteringsbankvoorondermeerenergieenduurzaamheid:alsdeoverheidgarantiesgeeftvoordelangetermijn,willendepensioenfondsenenanderepartijenbestmeedoen.Alleenaldepensioenfondsenhebbenvelemiljardentebeleggen.MarkRuttewaseraanvankelijkcynischover,hijdachtdatwedestaatsruifwildenleegeten.Maarmeteenkleinbeetjeoverheidsgeldkunnenwedetransitieeenenormeprivateslingergeven.Datnoemikhet“vliegwieleffect”.Gelukkigheefthetvorigekabinetonsideevooreeninvesteringsbankalinfebruariomarmd.NLNextLevelbeschouwikalsonsheiligeevangelie.’

OoknaastVNO-verbandlatendegroteondernemersindeloopvan2016vanzichhoren.EindoktoberpublicerenShell-topvrouwMarjanvanLoon,bestuursvoorzitterPietervanOordvanhetinternationalebaggerbedrijfVanOord,AbvanderTouwvanSiemensenJeroendeHaasvanEnecoeenopiniestukindeVolkskrant:denieuweregeringdiein2017aantreedt,moetprioriteitgevenaandeenergietransitie.InhetkabinetmoeteenspecialeministervanKlimaatenEnergiekomen.

StaatssecretarisSharonDijksmawildaarnietopwachten.IndeVanNelle-fabriekinRotterdamorganiseertzeeindoktoberdeNationaleKlimaattop,onderhetmotto:‘Wemoetenvanpapiernaarpraktijk.AlleensamenkunnenwedeambitiesvanParijswaarmaken.’HoogtepuntishetmomentdatophetpodiumpremierRutte,Shell-topvrouwMarjanvanLoon,HansdeBoerénJorisThijssenvanGreenpeaceelkaarhartelijkdehandschudden.DijksmagaatnogsteedsglunderenalszeaandeKlimaattopterugdenkt:‘Hetwasvoorheteersteenfeestjevanlinksenrechts,vanbedrijvenenngo’s.Hetklimaatbeleidisdegroenekerkontstegen.Datismooi,wanthetgroenegeloofkanalleenlandenals

hetvaniedereenwordt,nietalleenvandebelievers.’

IntussenlopenlobbyistenvanwerkgeversénmilieuorganisatiesdedeurplatbijTweedeKamerledendiehetgroenegeloofnognietdelen.ZokrijgtCDA-leiderSybrandBumainjanuari2017deinitiatiefnemersvanhetplatform‘Grootoudersvoorhetklimaat’opbezoek.Zebiedenhemhetmanifest‘Eenleefbarewereldvooronzekleinkinderen’aan.Ookaanwezig:MarjanMinnesmavanUrgenda,diedegroeneseniorensteunt.Bumaspreektwarmewoorden:‘HetCDAstaatklaarommétMarjanMinnesma,metdegrootouders,deoudersendekleinkinderenenvooralmetalleNederlanderstebouwenaaneennieuwtoekomstigduurzaamenergiebeleid.’Maarhijwaarschuwtookdatgewoneburgersnietteveellastvanklimaatmaatregelenmoetenkrijgen:windmolensenzonnepanelenmoeten‘weldeomgevingtengoedekomen.’

OmroepMaxbesteedtuitgebreidaandachtaandeactievandegrootouders.

OndankszijnverzekeringdathetCDAklaarstaatomtebouwenaaneenduurzametoekomstwordtronddietijdbekenddatBumahetverkiezingsprogrammavanzijnpartijnietheeftvoorgelegdaanhetPlanbureauvoordeLeefomgeving,integenstellingtotvrijwelalleanderepolitiekepartijen,diedemilieueffectenvanhunprogramma’swélhebbenlatenbeoordelen.EninfebruaridoetdeCDA-leiderzijnveelgeciteerdeaanvalopde‘dagdromen’vanJesseKlaverdieeen‘nachtmerrie’zoudenzijnvoordegewoneNederlanders.

InmiddelshangeninhethelelanddepostersmetmilieuvriendelijkeuitsprakenvancaptainsofindustrydieookdewerkkamervanMarjanMinnesmasieren.BehalveEelcoBlok,RogervanBoxtel,PaulPolmanenHernaVerhagenheeftookDoekleTerpstrazichbijdeUrgenda-campagne‘Kiesvoorklimaat’aangesloten,metdetekst:‘Ikpraatergraagover,maaronze5000ledendóenhet.ZijmakenhuizenCO2-neutraal.’DieledenzijndeinstallateursvanbrancheorganisatieUNETO-VNIdiesamenmetdeingenieursvanEdNijpelsaandewiegvanNederlandKrijgtNieuweEnergiestonden.Terpstra,inhetverledenondermeervoorzittervanhetchristelijkvakverbondCNVenvandeHBO-Raad,issindsbegin2017voorzittervandeinstallateurskoepel.

‘Ikvindhetgeweldighier,’zegtTerpstraophetkantoorvanUNETO-VNIopeenbedrijvenparkinZoetermeer:‘Deinstallateurszitteninhethartvandediscussieoverduurzaamheid,endezeclubheefthetaangedurfdeenatypischevoorzittertenemen.’

Terpstrawerdinhetnajaarvan2016voordefunctiegevraagdenaarzeldeofhijzichmetzijnverledenalsvakbondsmanwelthuiszouvoelenindewerkgeverswereld.‘IkbenbijEdNijpelslangsgegaanomtevragen:moetikditdoen?Edzei:geenspoorvantwijfel,deinstallateurskunnenderuggengraatgaanvormenvandeenergietransitie.Wantvoorelkenieuwetechnologiehebjezenodig:hybridewaterpompen,windmolens,zonnepanelen,laadpalenvoorelektrischeauto’s.’

VolgensDoekleTerpstraloopthetbedrijfslevenjarenvooropdepolitiek:‘Duurzaamheidzataltijdindehoekvandegeitenwollensokkenmaarishipgewordenéneenbusinessmodel.Eengrootdeelvanhetbedrijfslevenheeftduurzaamheidinmiddelsomarmd,maardepolitiekheefthaarorenveeltelanglatenhangennaardebozeburgerdiegeenwindmolensinzijnachtertuinwil.Politicimoetenleiderschapdurventonen.Welnaardeburgerluisteren,maardanmoedigebesluitennemendienodigzijnvoordetoekomst.’

Hijspreektdaarookzijneigenpartij,hetCDA,opaan:‘Inalleprogramma’skomthetwoordrentmeesterschapvoor.Daarhaddepartijdeafgelopenjarenveelmeerwerkvanmoetenmaken.’

EenweekvoordeTweedeKamerverkiezingenprobeertgroeneVVD’erNijpelsnogeenvoettussendedeurtekrijgen.AlsvoorzittervandeBorgingscommissieEnergieakkoordbelegthijinhetSER-gebouwdedrukbezochteconferentie‘Energieakkoordinversnelling.’Degassector,elektriciteitsbedrijfAlliander,ProRail,KLMenveleanderenpresenterendaarhunplannenvooralshetEnergieakkoordin2023afloopt.UNETO-VNIkomtuiteraardookbetogendatwenietpasin2050maaralin2030CO2-neutraalmoetenzijn.GastheerEdNijpelsgaatinopdeverkiezingscampagneenconstateertdatdepolitiekepartijennogsteedshunneknietdurvenuittesteken:‘Hetisoorverdovendstil’.Maarhijvoorspeltdathet‘klimaatkonijn’tijdensdekabinetsformatieonherroepelijktevoorschijnzalspringen.‘Enmeteenflinkprijskaartjeomdenek.’

DebeeldspraakoverhetklimaatkonijnhaalthetNOSJournaalenhetsatirischetv-programmavanArjenLubach.

HetblijkenprofetischewoordenvanNijpels.WantallelobbybijeenkomsteninNieuwspoort,visionairemanifesten,postersmetdeafbeeldingvancaptainsofindustry,opiniestukkenindekrantenenconferentiesinhetSER-gebouwten

spijt:tijdensdeverkiezingscampagneisernauwelijkseenlijsttrekkerdieoverklimaatofduurzaamheidbegint,hetblijftoorverdovendstil.

Maarnamaandenonderhandelentijdensdekabinetsformatiekomthetklimaatkonijnuitdehoed.Alisdaarnogwelwatvoornodig.

VIIAlsopwoensdag15maartdestembussensluiten,blijktdeVVDvanpremierRuttedegrootstetezijngebleven.DePvdA,degangmakerachterhetklimaatbeleidinhetvorigekabinet,wordtverpletterendverslagen.JesseKlaver,diefuroreheeftgemaaktmetzijnmeet-upsinpoptempelsalsDeMelkweg,HetPaardvanTrojeenAFASLive,hoortbijdegrotewinnaars.HetCDAhersteltzich,hoewelnietspectaculair.BijD66ishetookfeest.OmaaneenmeerderheidindeKamertekomen,zalereenkabinetvanVVD,CDA,D66enGroenLinksofvanVVD,CDA,D66endeChristenUniemoetenwordengevormd.D66,GroenLinksenChristenUniestaanbekendalsmilieuvriendelijk,alhebbenzedattijdensdecampagnenietvandedakengeschreeuwd.Ruttegeldtalseenpragmaticusdiezijnstandpuntenvandemachtsverhoudingenvandatmomentlaatafhangen.HetprobleemzitvooralbijCDA-leiderBuma,dievindtdatdegewoneNederlanderhettijdensdefinancieel-economischecrisisalzwaargenoegheeftgehadennunietmagwordenopgescheeptmetduregrappenalseenkilometerheffing,eenvleestaks,eenvliegtakseneenbelastingopverpakkingen.Voorlobbyistenvanwerkgeversenmilieuorganisatiesishetnieuwemotto:alleballenopBuma.

Opvrijdag17maart–tweedagennadeverkiezingen–ligteraleenbriefvanVNO-NCWaaninformateurEdithSchippers,metdeamicaleaanhef:‘BesteEdith’.Dewerkgeversdringenaanop‘eenwelvarendenduurzaamNederland’:‘Datkunnenwenúregelenalshetnieuwekabinetambitieusenslimtewerkgaat.’

Opzaterdag18maart–driedagennadeverkiezingen–maaktHansdeBoerzijnopwachtingbijhetradioprogrammaKamerbreed.Hijspreektzichuitvoorforseinvesteringenindeenergietransitiewant‘datisinhetbelangvanonzekinderenenkleinkinderen’.HijvindtGroenLinksdekansmoetkrijgenzichbij

denieuwecoalitieaantesluiten,maar:‘IkdenkdatweuitkomenbijdeChristenUnie.’

Op28maart–dertiendagennadeverkiezingen–presenteertBernardWientjesnamensdeTaskforceBouwagendahet82pagina’stellenderapport‘Bouwenaandekwaliteitvanleven’.Hetlaatzichlezenalseenkantenklaarregeerakkoordophetterreinvanduurzaambouwen.Metparagrafenoverisolatievanwoningen,kantorenenscholen,renovatievanbruggenensluizen,vervangingvanverouderderioleringenhetaardbevingsbestendigmakenvanNoord-Oost-Groningen.Kosten:circa7miljardeurotot2021.

Wientjesspreektbepaaldnietalleennamenszichzelf.IndeTaskforce(het‘kabinet’vandeBouwagenda)zittenverderondermeerMaximeVerhagenvanBouwendNederland,architectBenvanBerkelenClaudiaReiner,vicevoorzittervanUNETO-VNI.DanisernogdeBouwcoalitie(het‘parlement’vandeBouwagenda)metledenalsoud-VVD-staatssecretarisPauldeKromnamensTNO,oud-VVD-voorzitterJanKamminganamensVastgoedBelang,oud-VVD-KamerlidInekeDezentjéHammingnamensdemetaalwerkgevers,oud-FNV-voorzitterTonHeertsnamensdeMBORaad,oud-D66-ministerThomdeGraafnamensdehogescholenenniettevergetenDoekleTerpstravanUNETO-VNI.

OpdeDelftseBouwcampus(het‘Binnenhof’vandeBouwagenda)verteltWientjeswaaromhijalsvoorzitterisgevraagd:‘Mijnnetwerkisgroot,ikkanveelmensenpersoonlijkbenaderen.Enikhebbewezendatikeenverbindendefiguurben.Alsjeietswiltbereikeninditland,móetjebredesteunzienteverwerven.Alleendanwordthetdoelwaarvoorjestaatonontkoombaarvoordepolitiek.’

OpdezelfdedagdatdeBouwagendawordtgepresenteerd,richtoud-premierJanPeterBalkenendezichineenopenbrieftotEdithSchippers.Namensdemultinationals,verenigdindeDutchSustainableGrowthCoalition:‘Toondaadkrachtvoorduurzaamheid.’

HetblijftoproepenaanSchippersendeonderhandelaarsregenen.

Op20aprilpresenteerthetDuurzaamheidsoverlegPolitiekePartijen,waarinactievepartijledenvanVVD,CDA,PvdA,D66,GroenLinksenChristenUniesamenoptrekken,eenkantenklaremilieuparagraafvoorhetnieuweregeerakkoord.NiemandminderdanEdNijpelsneemthetwerkstukin

ontvangst:‘Ditiseenheelbijzonderenoverduidelijksignaalnaardeformatie.’

VierdagenlatervolgennegentighooglerarendieindagbladTrouwaandringenopdebenoemingvaneenministervanKlimaatenEnergie.Enopdinsdag2meidoenvanafhetijskoudeSpitsbergenzeventigtopmannenen-vrouwenvanondermeerING,Arcadis,deNS,SchipholendeGasunieeendringendberoepopdeformerendepartijenomteinvestereninduurzaamheid.Zezijndaarommeteigenogendegevolgenvandeklimaatveranderingtezien.

MaarindeStadhouderskameraanhetBinnenhofkomendieformerendepartijen,opdatmomentVVD,CDA,D66enGroenLinks,geenmillimetertotelkaar.FractiespecialistenAgnesMuldervanhetCDAenBartSnelsvanGroenLinkskrijgenvaninformateurSchippershetverzoekeengezamenlijkeklimaatparagraafteschrijven,maarslagendaarnietin.VolgensGroenLinksomdathetCDAwelzégthetVerdragvanParijsuittewillenvoerenmaardeconcretemaatregelendiedaarvoornodigzijn,zoalshogerebelastingeneninkrimpingvandeveestapel,stelselmatigblokkeert.Metalsargument:datkunnenwenietverkopenaandeburgerdiehetalzomoeilijkheeftendeboerendienualzohunbestdoenvoorhetmilieu.JesseKlavertoontzichaantafelbereiddekilometerheffingtelatenvarenalshetCDAbeweegtophetpuntvandeintensieveveehouderij.Bumaleuntstoïcijnsachterover.

Opdonderdag11meiescaleertdesituatie.Oud-CDA-coryfeeHermanWijffels,dieweeerdertegenkwamenalsgastsprekerbijNederlandKrijgtNieuweEnergie,geeftineeninterviewmethetAlgemeenDagbladpartijgenootBumaonderuitdezakomdathijbijdeformatiegesprekkendwarsblijftliggenoverhetklimaat:‘Diemanheefthelemaalnietsmethetduurzaamheidsvraagstuk.Alsdatzoblijft,moethetCDAdeoppositiemaarin.’

AchtergeslotendeurenbeschuldigtBumadeGroenLinks’erservandatzehetADhebbengetiptomWijffelstegaaninterviewen.HijzegteenafspraakafomnogeenkeerondervierogenmetKlaveroverhetklimaattepraten.Hetzalernooitmeervankomenomdathetformatieoverlegeenpaardagenlaterstrandtophetmigratievraagstuk.

EindjunischuiventweenieuweonderhandelaarsbijVVD,CDAenD66aan:Gert-JanSegersenCarolaSchoutenvandeChristenUnie,eenpartijdieduurzaamheidhooginhetvaandelheeftstaanmaarookovergroteaanhangbeschiktinboerendorpenalsBarneveld,BunschotenenOldebroek.Bumaheeft

ereenbondgenootbij.OokdeChristenUnieverzetzichtegendedrastischeinkrimpingvandeveestapelwaarGroenLinksvoorpleitte.

OphetgrootstedelijkeD66naisalleformerendepartijenerveelaangelegendemachtigeboeren-entuindersorganisatieLTONederlandmeetekrijgen.

DeonderhandelingenmetdeChristenUniezijnnoggeenweekgaandealswesprekenmetMarcCalon,akkerbouwerinhetGroningseZuurdijk,oud-gedeputeerdeindenoordelijkeprovincie,oud-topmanvandekoepelvanwoningcorporatiesAedesensinds1januari2017voorzittervanLTONederland.AndersdandemeestevanzijnvoorgangersishijgeenchristendemocraatmaarPvdA’er,zijhetvanderealistischesoort.Hijstaatbekendalsiemanddiegeenbladvoordemondneemt,typeruwebolster,blankepit.CalonhoudtkantoorinhetgloednieuwepandvanLTONederlandaandeBezuidenhoutseweginDenHaag,schuintegenoverdeSER,hetministerievanEconomischeZakenendeMalietoren,inhethartvandemacht.CalonisgeenWijffels,maarookhijreageertkribbigopdeberichtendatBumatotdantoe‘njet’heeftgezegdtegenalleduurzaamheidsvoorstellen.HetsteekthemvooraldatveelBinnenhofbewonersdenkendatdeCDA-leideraanhethandjezoulopenvandeboerenlobby.LTONederlandzettenietalleenhaarhandtekeningonderhetEnergieakkoordmaarinoktober2016ookondereenadviesvaneenSER-commissieondervoorzitterschapvanEdNijpels,waarinwerdbepleitalleennogsubsidietegevenaanduurzameveeteelt.Calon:‘IklaatmenietzeggendatLTONederlandnietsheeftmetduurzaamheid.Wezijntegendommeideeënalsdehelftvandekoeienofdehelftvandevarkenswegwantdankomendekotelettengewoonuithetbuitenland.Maarwezijnwelbereidnogveelmeertedoenaanmestvergisting,zonnepanelen,windmolensenanderemaatregelenomdeCO2-uitstootterugtedringen.Hetprobleemzitnietbijonsmaarbijdepolitiek,diebangisvoordeopiniepeilingen.DepolitiekekasteinDenHaaglooptachteropwaterindebedrijfstakgebeurt.IkhebooktegenSybrandgezegd:jemoetnietalleswillentegenhouden.EnhetCDAmoetzichvooralnietachteronsverschuilen.’DevoorzittervanLTONederlandlijktnetDoekleTerpstraalshijzegt:‘Depolitiekmoetdeleidingdurvennemenenzeggen:zogaanwehetaanpakken,volgons!’

GerritZalm,sinds28junidenieuweinformateur,hanteertdezelfdemethodealszijnvoorgangerEdithSchippers:departijendiehetverstuitelkaarliggen,moeteninduo’sovereenstemmingzientebereikenoverdemoeilijkstedossiers,dankunnendeanderenzicherbijaansluiten.TerwijldeVVDendeChristenUnie

zichbuigenovermigratie,gaanAlexanderPechtoldenSybrandBumaaandeslagmethetklimaatbeleid.

D66pakthetandersaandanJesseKlaverenBartSnelseenpaarmaandeneerder.AlinheteerstegesprekondervierogenverzekertPechtolddeCDA-leiderdathijeeningrijpendklimaatbeleidvoorstaatmaardathethandinhandmoetgaanmeteconomischegroei.Endelastenmoetenzoeerlijkmogelijkverdeeldwordenoverdeenergie-intensieveindustrie,detransportsector,deboerenentuindersenderestvanhetbedrijfsleven.Alsdatgebeurt,zullendegewoneburgersvanSybrandBumabegrijpendatookzijeenbijdragemoetenleveren.Niemandmoethetgevoelkrijgendathijonevenredigwordtgetroffendoordeduurzamemaatregelen.Ervolgennogtaaieonderhandelingen,maaruiteindelijkhaptBumatoe.

Zokanhetgebeurendatop10oktoberindeOudeZaalvandeTweedeKamerhet‘groensteregeerakkoorduitdegeschiedenis’bekendwordtgemaakt.EndatBumatrotsverklaart:‘Ikzounietwetenhoejeeenambitieuzere,betereenmooiereklimaatparagraafkuntmakendandeze.’

EdNijpels,HansdeBoer,BernardWientjes,MarjanMinnesma,DoekleTerpstraenMarcCalonkunnentevredenzijn.

NijpelsisblijdatereenEnergieakkoord2.0komtendatdeambitieuzenieuwedoelstellingenzullenwordenverankerdineenKlimaatwet,oorspronkelijkeenideevanJesseKlaverenDiederikSamsom.

DeBoerheeftbereiktdatforsinduurzaamheidwordtgeïnvesteerdzonderdatdeenergie-intensieveindustrieeenzijdigdekloswordt.Deburgerbetaaltmeeenmilieuheffingenvoorhetbedrijfslevenwordengrotendeelsgecompenseerddoorverlagingvandevennootschapsbelastingenafschaffingvandedividendbelasting.

WientjeshaaldezijngedroomdemiljardennietallemaalbinnenmaarkanmetvoldoeningconstaterendatzijnBouwagendaexplicietinhetregeerakkoordstaatvermeld.

MinnesmaheefthaartwijfelsbijhetkabinetsvoornemenomCO2opgroteschaalondergrondsopteslaan,maarnoemthetpositief‘datdenieuweregeringscoalitiegroenerdenktdanooittevoren.’

Terpstranammetveelgenoegenkennisvandemiddelendiewordenvrijgemaaktvoorhetinstallerenvanwarmtepompenenzonneboilers.

EnCalonmageenvandegrotewinnaarsvandekabinetsformatiewordengenoemd.De‘duurzamevoedselvoorziening’zalwordengestimuleerd,maarinsamenspraakmetdesector.DeradicaleinkrimpingvandeveestapeldieGroenLinksvoorstond,isvervangendooreen‘warmesaneringvandevarkenshouderijinbelastegebieden’,waarfinanciëlemiddelenvoorwordengereserveerd.Bovendiengaateenanderverlangenvandeboeren-entuindersorganisatieinvervulling:eenapartministerievanLandbouwenVoedselkwaliteit,geleiddoorCarolaSchoutenvandeChristenUnieengevestigdineenpandpalnaastdatvanLTONederland.

ZelfsHermanWijffelsreageertverheugd:SybrandBumaheeftzichophetgebiedvanduurzaamheid‘uitstekendgerevancheerd’,zeihijbijKamerbreed.

Zobiedthetregeerakkoordvoorelkwatwils.OfzoalsdatinDenHaagheet:zowordteenbreeddraagvlakvoorhetbeleidgecreëerdindesamenleving.

VIIIZonderuitzonderingzijndeijveraarsvoorduurzaamheidvollofoverderoldieoud-PvdA-leiderDiederikSamsomdeafgelopenjarenachterdeschermenheeftgespeeld.NietalleenNijpelsgeefthemdecredits,HansdeBoernoemthet‘heelverstandig’datSamsominstiltetewerkisgegaanenhetklimaatvraagstuknietheeftgepolitiseerd:‘Alsjeelkaarvoortdurenddemaatneemt,komjegeenstapverder.DaarhadDiederikgrootgelijkin.’BernardWientjes:‘Alsjeeenechteduurzamerevolutiewilt,moetjeervoorzorgendatzoveelmogelijkpartijenerpleziervanhebben.Diederikhaddatdoor.Ikvindhemeenhelegoedeman.’

IncaféDeBruineBoonbijhetLeidsestationlegtSamsom,dienubedrijvenadviseertoverhetgebruikvanduurzameenergiebronnen,uitwaaromhijnooitdeeervoordoorbrakenalshetEnergieakkoordopeistevoorhemenzijnpartij:‘Jekuntmeervoorhetklimaatbereikenalsjehetnietvandedakenschreeuwt.DatgoldvoorhetkabinetmetdeVVDmaarooktijdensverkiezingscampagnes.Zodrajeineencampagneoverduurzaamheidbegint,wordenGroenLinksénde

VVDgedwongenextremepositiesintenemen,aanbeidekantenvanhetspectrum.GroenLinksbeschouwtmilieumaatregelenalsjodium:hetmoetwelprikken,anderswerkthetniet.EnbijdeVVDdoenzealsofmilieubelastingenüberhauptnietzoudenmoetenbestaan.Juistomdatwehetonderwerphebbengedepolitiseerd,ishetEnergieakkoordeengrootsuccesgeworden.’

AlsvoorbeeldgeefthijdatNederlandnuvooroplooptmetwindenergieopzee:‘WehebbenheteigenvermogenvannetbeheerderTenneTmetmiljardenverhoogdomkabelsnaardewindmolenparkenaanteleggen.DatvonddeVVDnietleuk,eenbedrijfspekkenmetoverheidsgeld.Maarhetiswelgelukt,eninmiddelsisdeprijsvanwindenergiezosnelgedaalddatdeoverheidnietmeergaranthoefttestaanendemiljardendievrijkomenkunnenwordenbesteedaannieuweenergiebronnenalsgeothermie.Mijnlesis:alsikhetvandedakenhadgetoeterd,wasdaarnooitietsvanterechtgekomen.’

Voorderodeingenieurhoevendeduurzaamheidplannennietpersevanlinkstekomen:‘DeNLNextLevel-agendavanVNO-NCWzitprimainelkaar.Opgroteschaalhuizenisoleren,windopzeeverdubbelen,investereningeothermie.Jeslaatereennietjedoorheenenklaar.Jemoetaandegoedekantvanhettouwtrekken.Jemoetnietaanpakkenwaaranderentégenzijn,maaroptellenwatjewélsamenkuntdoen.Dankomjeveelverder.’

Probleemisalleen:alsjealspoliticusinstilteopereertenjesuccessennietvandedakentoetert,krijgjeookgeenwaarderingvandekiezers.Samsom:‘Datisdeprijsdieikervoorhebbetaald.’