30 ❘ 8 SEPTEMBER 2010 ❘ WWW.KNACK.BE

Cultuur 30 jaar Nederlandse Taalunie

Dromen van cultureleeenwordingOp 9 september 2010 stapt de Nederlandse Taalunie op tram 3. De uitdrukking is nog niet toegelaten tot onze officiële, mede door die Taalunie bewaaktewoordenschat, maar sommige Vlamingen zeggen zo dat iets of iemand 30 jaarwordt. Het verdrag dat in de oprichting van de Taalunie voorzag, werd driedecennia geleden ondertekend in het Brusselse Egmontpaleis. Het tweede artikelomschreef het doel ervan als ‘de integratie van Nederland en de Nederlandsegemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren’.DOOR KEVIN ABSILLIS

WWW.KNACK.BE ❘ 8 SEPTEMBER 2010 ❘ 31

Anderhalve eeuw voor de onder-tekening van het Taaluniever-drag hadden enkele revolutio-nairen op een boogscheut van

het Egmontpaleis een stadsguerrilla uit-gevochten met de infanterie van Willem I.Wat weinigen voor mogelijk haddengehouden, geschiedde: het opstandigezootje beet zodanig van zich af dat de troe-pen van de koning zich op 26 september1830 moesten terugtrekken. Dat de goed-keuring van het Taalunieverdrag samenvielmet de 150e verjaardag van de Belgischerevolutie, was toeval. Toch ging de sym-boliek ervan niet onopgemerkt voorbij.Johan Fleerackers, die van 1965 tot 1977vijf ministers van Cultuur als kabinets-chef had bijgestaan en de bezieler van deTaalunie mag worden genoemd, schreefaan Wilfried Martens verheugd te zijn datde scheiding van de Nederlanden met ‘eenherwonnen hereniging op cultureel gebied’kon worden herdacht.

Terwijl de oude breuk met Nederlandleek te helen, ging België zelf almaar meerbarsten vertonen. Het land wisselde staats-hervormingen en regeringscrisissen af metgesteggel langs weerskanten van de taal-grens. Belgisch patriottisme viel in destraten niet meer te bespeuren. Toen koningBoudewijn op 28 september 1980 het Mar-telaarsplein bezocht om de onafhanke-lijkheidsstrijd te herdenken, daagde wei-nig volk op. Tot overmaat van ramp mochtde crypte onder het plein niet wordenbetreden, omdat de ruimte waar in 1830 deBelgische slachtoffers waren begraven,op instorten stond. Pijnlijker kon het ver-val van de Belgische droom niet wordenverzinnebeeld. Waar was de eendracht diein het hart van Europa een nieuwe staat totleven had gewekt?

MoedertalenNa de omwenteling van 1830 knobbel-

den enkele jongens een grondwet uit dieultraverlicht heette en meer democratiebeloofde dan het ten val gebrachte Neder-landse bewind. Naast andere rechten werdde Belgische bevolking de vrijheid vantaal gegarandeerd. In realiteit domineerdehet Frans onderwijs, justitie en politiek. DeNederlandse dialecten die in het noordenvan het land werden gesproken, leken, netals de Waalse in het zuiden, voorbestemdom in een folkloristische hoek zachtjes tecreperen. Toch zou een groep zich ver-zetten tegen de institutionalisering van hetFrans als enige officiële taal in België.Het ging om leraren, priesters, lage amb-tenaren en klerken, kortom, om lieden dieniet alleen Nederlands spraken, maar

anders dan de meesten van hun lotgeno-ten konden lezen en schrijven.

De taalstrijd sloot toewijding aan hetprille vaderland niet uit. Van de letter-kundigen, filologen en andere taalminna-ren die zich al snel als een Vlaamse Bewe-ging gingen manifesteren, stelde bijnaniemand België ter discussie. Omgekeerdbejegende het Franstalige establishment deVlaamse cultuur niet vijandig. Het pro-moveerde de mix van Romaanse en Ger-maanse elementen tot een typisch ken-merk van de Belgische identiteit. Alleengeloofde dit establishment niet zo in denoodzaak van een tweede staatstaal. Wiezou bij zijn volle verstand het Frans, taalvan verlichting en moderniteit, afwijzenvoor een van ver op Nederlands lijkend‘patois’?

Om deze vraag te bezweren, wilde deVlaamse Beweging dat patois upgraden.Maar hoe? Na enige discussie raakte menhet eens dat wat zich in Nederland totalgemene cultuurtaal had ontwikkeldmoest worden geïmporteerd. Kenners von-den de taal in het noorden van Belgiënamelijk ‘vervuild’ door Franse invloe-

den en vreesden dat een Standaardvlaamsgeen aanzien zou verwerven. Om de Vla-ming kaas te leren eten van zijn nieuwe‘moedertaal’ werd geen moeite gespaardom het enige juiste en beschaafde Neder-lands te verspreiden en te promoten. Ditoffensief zou een hoogtepunt bereiken inde jaren 1950 en ’60, toen allerhandeABN-verenigingen floreerden en geenkrant zonder taalrubriek kon.

Van een- naar tweedrachtAl tegen het eind van de 19e eeuw raakte

een deel van de Vlaamse Beweging ver-vreemd van de Belgische droom. Was datBelgië niet een ‘onnatuurlijke’ construc-tie? En was de opstand tegen het broeder-volk in het noorden geen vergissinggeweest? Bezuiden de taalgrens stondl’âme belge ook ter discussie. Zo wreefJules Destrée, de voorman van een ont-luikende Waalse Beweging, in 1912 zijnSire onder de neus dat er geen Belgenmeer bestonden. Luttele tijd later zou eenstel met de Duitsers collaborerende Vla-mingen achter Destrées verzuchting eenuitroepteken plaatsen. De Eerste Wereld-oorlog scherpte zo de tegenstelling tussende taalgemeenschappen verder aan.

In Vlaanderen zou de roep om (meer)autonomie nooit meer verstommen, ookniet toen in de jaren 1920 en ’30 veelVlaamse wensen werden vervuld. Welkerichting België uit moest, daarover bestondgeen eensgezindheid. Naar het VerenigdKoninkrijk van Willem I was weinig heim-wee, maar intussen droomden sommigeflaminganten wel van een Groot-Nederlanddat de zestiende-eeuwse allure van deZeventien Provinciën moest evenaren.Frappanter was dat enkele Nederlandsegeleerden op dezelfde golflengte afstem-den en in dikke boeken de stamverwant-schap van Vlamingen en Nederlanderswilden bewijzen.

Even leek de Tweede Wereldoorlog debelofte van staatkundige hervormingen tezullen inlossen. Maar Duitsland, dat zichsowieso weinig aantrok van Nederlandseof Vlaamse verzuchtingen, zou opnieuwverslagen worden. Omdat een deel van deVlaamse Beweging zich voor de tweedekeer aan collaboratie brandde, zou na 1945van autonomie of van aansluiting vanVlaanderen bij Nederland geen sprakemeer zijn. Termen als stamverwantschapen bloedbanden stonden voortaan in eenkwalijke geur.

Het ‘wezenlijke objectief’Toch bleef na 1945 de blik van een

Vlaamse elite noordwaarts gericht. Poli-

Politici, journalisten,academici, schrijvers en uitgevers geloofden dat Vlaanderen alleenmaar ‘beschaafd’ en‘modern’ kon wordenals het zich aanNederland zouspiegelen.

▲

32 ❘ 8 SEPTEMBER 2010 ❘ WWW.KNACK.BE

Cultuur 30 jaar Nederlandse Taalunie

tici, journalisten, academici, schrijvers enuitgevers geloofden dat Vlaanderen alleenmaar ‘beschaafd’ en ‘modern’ kon wordenals het zich aan Nederland zou spiegelen.Om vooral niet romantisch te lijken ver-momden ze hun ambitie als ‘culturele inte-gratie’, een onverdacht begrip dat ze uit dediscussie rond Europese eenmaking had-den opgevist.

In 1946 sloten België en Nederland eenCultureel Akkoord over samenwerking ophet gebied van onderwijs, wetenschap entaal. Opdat de intenties geen dode letterzouden blijven werd een Gemengde Com-missie opgericht. Naast particuliere ini-tiatieven zoals het tijdschrift Ons Erfdeelen de Orde van den Prince, een achter deschermen opererende serviceclub, was hetvooral deze Gemengde Commissie die inde daaropvolgende jaren de Vlaams-Neder-landse integratie ter harte nam. In 1971plande ze de oprichting van een Academievoor de Nederlandse Taal. Die moest desamenwerking op het gebied van taal enletteren coördineren en de uitstraling vanhet Nederlands in binnen- en buitenlandbevorderen. Eind 1976 voltooide deGemengde Commissie de blauwdruk voordeze academie die intussen NederlandseTaalunie was gedoopt. Het beleid van deunie zou door de Vlaamse en Nederlandseministers van Cultuur en Onderwijs wor-den bepaald. Uit deskundigen en promi-nente taalgebruikers werd een Raad voorNederlandse Taal en Letteren samengesteldom de ministers te adviseren. Een contro-lerende rol was weggelegd voor een inter-parlementaire commissie van volksver-tegenwoordigers. Last but not least wasvoorzien in de oprichting van een Alge-meen Secretariaat voor het beleidsvoor-bereidende en -uitvoerende werk.

Naar de letter handelt het Taaluniever-drag uitsluitend over taal en letteren. EnNederlanders lezen in de overeenkomstook naar de geest weinig meer dan afspra-ken om het onderwijs in het Nederlands testimuleren, aan leesbevordering te doen ende regels van de taal uniform te houden.Nederlanders lijken te denken: baat hetniet dan schaadt het niet. En als het wer-kelijk niet baat, dan gaan we met z’n allenlekker Engels kletsen, toch? Voor Vla-mingen bleef de Taalunie een eerste stapnaar culturele eenwording. Zo was Taal-uniearchitect Johan Fleerackers over zijn‘wezenlijke objectief’ achter de schermenformeel: ‘Wij wensen de culturele schei-ding tussen Noord en Zuid, die in 1585 metde val van Antwerpen werd ingeluid en in1830 bij de onafhankelijkheid van Belgiëwerd bezegeld, ongedaan te maken. In

1980 herdenkt België de 150e verjaardagvan zijn onafhankelijkheid. In 1985 is het400 jaar geleden dat Antwerpen doorSpanje werd heroverd. Ook in deze zake-lijke tijd – waar nog weinig fantasie enromantiek geduld worden – kan het nut-tig zijn deze data voor ogen te houden.’

De Taalunie had het de voorbije 30 jaarniet gemakkelijk. Al vroeg heette het datde organisatie te bureaucratisch was.Bovendien werd ze zeker de jongste tijdgeplaagd door schandaaltjes. ‘Waanzin!’gilde de Nederlandse pers unisono toen deTaalunie in 2005 nieuwe spellingsregelsuitvaardigde. De door de organisatiegesponsorde literatuurgeschiedenis, waar-van in 2006 de eerste delen verschenen,noemden sommige experts dan weer teouderwets, en de Prijs der NederlandseLetteren, een ander door de Taaluniegecoördineerd initiatief, bleek in 2007plots een te lage som te bedragen. DeTaalunie krijgt ook geregeld het verwijtte laks te zijn voor de ‘oprukkende’ ver-engelsing en voor de ‘verloedering’ vanhet Nederlands waarvan zeker Vlaamseopiniemakers voortdurend de meest afgrij-selijke bewijzen menen te kunnen waar-nemen. Criticasters hebben tot slot deTaalunies grootste ambitie – taalintegra-tie – mislukt verklaard. Waarom vindenVlaanderen en Nederland het anders nodigom elkaars televisieprogramma’s te onder-titelen, jammeren ze.

De onvrede heeft deels met overspan-nen verwachtingen te maken. De cultu-rele eenwording is altijd een Vlaamsedroom geweest. De Nederlandse schrij-ver Jeroen Brouwers zag het scherp toenhij integratie definieerde als ‘een voor-alsnog ongeneeslijk gebleken Vlaamseziekte, waarmee de Vlaming al sedert dedagen van Hendrik Conscience de Neder-

Als deprofessionelevolksmenner BartPeeters voor eenfestivalweide zingtdat hij nooit ‘inHolland’ gaatwonen, klinktinstemmendgejuich.

▲

▲

1 jaar Bodytalk (12 nrs)

voor maar € 843 nummers GRATIS(een cadeau van € 23,85)

GRATIS deze handige blender

gezondheidsmagazine

EXCLUSIEF AANBOD VOOR U!

Helaas, iemand is u voor geweest!Wilt u ook graag gebruik maken van dit exclusieve aanbod?Bel dan naar het gratis nummer 0800 15 863.

OB

4523

1

12 nrs)

ATIS)

OB

4523

1

bodytalkMAANDBLAD - 4DE JAARGANG NR. 47 - AUGUSTUS 2010 - EURO 7,95 - ISSN. 1783-3000 - P 3A9062ONAFHANKELIJK BLAD OVER GEZOND EN LANGER LEVEN

GEZONDHEID ETEN BEWEGEN PSYCHOLOGIE

LustLust

Zelftests: de doe-het-zelfdokter

Menstruerenhoeft echt niet

Zo de olie, zo het slaatje

Hoe leert je babystappen?

Pubers zijn een zegen

HerpesVirusvoor het leven

Chronische ziektenGenezen door beweging

Tot waar gaat de overgave?Tot waar gaat de overgave?

OB45231_ABO_BT.indd 1 27/07/10 09:39

certified PDF

34 ❘ 8 SEPTEMBER 2010 ❘ WWW.KNACK.BE

Cultuur 30 jaar Nederlandse Taalunie

lander probeert te besmetten, maar waar-voor de Nederlander goddank immuunblijkt te zijn’. Wel slaat deze ziekte ookin Vlaanderen slechts toe in een selectgezelschap. Het volk heeft minder zin omzich te identificeren met Nederlanders,of liever: met ‘Hollanders’, want zo noemthet zijn noorderbroeders. Van zoveel fla-grante zelfgenoegzaamheid kan in datselecte gezelschap de misnoegdheid hoogoplopen: het Vlaamse volkje blijkt voorverheffing compleet onvatbaar!

In Vlaams-nationalistische kringen ishet staatkundig orangisme nog niet dood,maar van een Verenigde Lage Landen rep-pen de N-VA en het Vlaams Belang amper.Andere partijen evenmin, al tellen ookdie links en rechts een verdwaalde Groot-Nederlander in de rangen. Ze beseffendat met oude verbroederingsidealen geenstemmen te ronselen zijn. Er zijn peilin-gen die ons dat diets maken, en voor wiedie niet geloven wil, zijn er andere signalengenoeg. Als de professionele volksmen-ner Bart Peeters voor een festivalweidezingt dat hij nooit ‘in Holland’ gaat wonen,klinkt instemmend gejuich. En het voet-bal waarmee Oranje Zuid-Afrika teis-terde, wekte wereldwijd afschuw, maarwas de opluchting om Spanjes WK-zege,buiten Spanje, ergens groter dan in Vlaan-deren?

Het pleit voor de Taalunie dat ze zich nietop een denkbeeldige geuzensolidariteitverkijkt. Nog belangwekkender is dat ze

taaluniformisering niet meer met de snel-weg naar de moderniteit verwart. De orga-nisatie ontwikkelt een beleid dat aandachtheeft voor verschillen in taalgebruik en ver-schillen tussen taalgebruikers. Dit weer-spiegelt zich bijvoorbeeld in de opname in

het Groene Boekje van woordenschat uitVlaanderen én Suriname, dat vele moe-dertaalsprekers van het Nederlands telt ensinds 2004 geassocieerd lid is van de Taal-unie. Niets mis met regionale, sociale enindividuele taalvariatie, vindt de Taalunie,zolang ze maar geen hindernissen opwerpt.Niet toevallig luidt de titel van haar hui-dige beleidsplan ‘Nederlands zonder drem-pels’.

Dat de Taalunie intussen haar norme-rende rol minimaliseert, is dan weer eenbeetje ongerijmd. De organisatie wijst ergeregeld op dat ze het zogezegd ‘spontaan’standaardiserende Nederlands slechts‘beschrijft’. Als er zich in Vlaanderen enNederland echter al iets spontaan ont-wikkelt, dan wel het vervloekte Verkave-lingsvlaams en het even vermaledijde Pol-dernederlands. Deze tussentalen – dialectnoch standaardtaal – worden tot naderorder niet ‘beschreven’. Of dit wenselijkzou zijn is uiteraard een heel andere zaak,maar (top down) normering behoort beslistnog niet tot het verleden. Dat de zakensoms wat anders worden voorgesteld lijktvooral een gevolg van een angst om school-meesterachtig te lijken. Enkele opinie-makers die minder aan die angst lijden, dur-ven de Taalunie niet streng genoeg tenoemen. Taalpolitiek: het blijft een hache-lijke onderneming.

VERDER LEZEN: ANNICK SCHRAMME, VLAANDEREN ENZIJN GROTE BUITENLAND (1999) EN KAS DEPREZ & LOUISVOS (RED.), NATIONALISME IN BELGIË (1999).

Zal die wereldtaal de 21e

eeuw wel overleven?Met meer dan 22 miljoensprekers is het Nederlands de8e taal in de Europese Unie ende 35e wereldwijd. Op hetinternet staat het Nederlands in de top 10 van de meestgebruikte talen. Alles wijst eropdat het Nederlands de 21e eeuwglansrijk zal halen. Wel moetenwe het belang van onze taal inhet hoger onderwijs, dewetenschap en het bedrijfslevenblijven onderstrepen.Welke zijn de knapste pres-taties van de Taalunie? Een mijlpaal is de Centrale voorTaal- en Spraaktechnologie, die de Taalunie in 2004onderbracht bij het Instituut voor

Nederlandse lexicologie inLeiden. Deze centrale beheertonder meer een databank metgesproken Nederlands.Informatici gebruiken haar om spraaktechnologie teontwikkelen, dit wil zeggen datze programma’s schrijven omcomputers in het Nederlands te laten spreken en luisteren. Ook de nieuwe Geschiedenis vande Nederlandse literatuur is eenmooi project. Er zijn al vijfboeken klaar en de laatste delenzijn in de maak. De steun die webieden aan vakgroepenNederlands in het buitenland, is natuurlijk ook cruciaal. VanChina tot Mexico studerenmomenteel zo’n 15.000 mensenonze taal op universitair niveau!

De doelstelling van de Taal-unie was de integratie op hetgebied van taal en letteren.Zijn Nederland en Vlaanderensinds 1980 niet almaar verderuit elkaar gedreven? We spreken nu liever van samen -werking dan van integratie. Dater voorts ver schillende variantenzijn van het Nederlands, daarheeft de Taal unie niets op tegen.Er kan toch eenheid inverscheidenheid zijn?Het verontrust u niet datBaantjer wordt ondertiteld

in Vlaanderen en Flikken in Nederland? Een heleboel kijkers vinden dieondertiteling prettig. Ik hebbegrepen dat de VRT zijn publiekvoortaan de keuze laat via de888-knop van Teletekst. Eenmooi compromis, want deveelstemmigheid van hetNederlands moet ruimte kunnenkrijgen op tv. Als ondertitelsdaarbij helpen: prima. Tochmoet de Taalunie het belang vaneen standaardregister blijvenpromoten en erop toekijken dat iedereen er zich van kanbedienen indien nodig. Daaromlegt ze de spelling vast en blijftze andere normen, zoals voorgrammatica, ondersteunen.Degelijke beschrijvingen van degrammatica en het lexicon zijnbelangrijk voor het onderwijs envormen ook de basis van onzetaaladviezen.

ZIE WWW.TAALUNIEVERSUM.ORG.

Eenheid in verscheidenheid’Linde van den Bosch (48) leidt sinds 2004 het Secretariaat van de Nederlandse Taalunie. Ze spaart de champagne tot 20 november2010. Dan viert de Taalunie haar 30e verjaardag met een politieke topin Brugge onder het motto ‘Nederlands, wereldtaal’.

▲

GF

Als er zich in Vlaanderen en Nederland al iets spontaan ontwikkelt, dan wel het vervloekte Verkavelingsvlaamsen het even vermaledijde Poldernederlands.

‘

Linde van den Bosch