Discussieprogramma over botsende grondrechten

en de grenzen van de vrijheid

Docenten-

handleiding

www.free2choose.nlwww.free2choose.nlwww.free2choose.nlwww.free2choose.nlwww.free2choose.nl

De Anne Frank Stichting is een onafhankelijke organisatie die de plek beheert waar Anne Frank tijdens de Tweede Wereldoorlog was ondergedoken en waar zij haar dagboek schreef. De Stichting brengt haar levensverhaal over de hele wereld onder de aandacht ter bezinning op de gevaren van antisemitisme, racisme en discriminatie en het belang van vrijheid, gelijkgerechtigheid en democratie.

Docentenhandleiding

22

Leerlingen Anduele, Bobby, Cisco, Denise, Diede, Floor, Jesse, Joëlle, Judith, Leon, Lisanne, Manon S., Manon F., Mark, Martijn, Milou, Nicole, Nina, Ryan, Sherisa, Wouter en Yngwie

Instructiefilm Aaron PetererVoice-over instructiefilm Dewi E. Reijs Docenten Fred Brandsma en Gordon Vos (OBS De Meergronden, Almere)Leerlingen Klas T3 geschiedenis groepFoto’s jongeren Fotografie Charlotte BogaertFoto’s lesmateriaal Anne Frank Stichting, Anne Frank Fonds, Cas Oorthuys/ Nederlands

Fotomuseum, Joods Historisch Museum, NIOD, Tiger Aspect Productions, Verzetsmuseum Amsterdam

Illustraties lesmateriaal Eric Heuvel Correcties Fiona van Rees Vellinga en Schuttelaar & Partners,

Den HaagVormgeving Schuttelaar & Partners, Den HaagDvd duplicatie Tapes MediaproductiesMet dank aan Wouter van der Sluis

De ontwikkeling en verspreiding zijn mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

© Anne Frank Stichting 2008

Meer informatie of bestellen? www.free2choose.nl

Contact? free2choose@annefrank.nl

Snel aan de slag ...................................................................................................................... 4

Free2choose .............................................................................................................................. 6

Anne Frank en Free2choose .......................................................................................... 6

Veelgestelde vragen over rechten ............................................................................. 7

Inhoud dvd ................................................................................................................................. 9

Leerdoelen ..............................................................................................................................10

Quiz ..............................................................................................................................................11

Startactiviteit ............................................................................................................................11

Vier filmclips ...........................................................................................................................12

Vier discussievormen .......................................................................................................16

Lesmateriaal ...........................................................................................................................17

De rol van de docent..........................................................................................................18

Verwijzingen ..........................................................................................................................20

Colofon ......................................................................................................................................21

Inhoud

4

Op deze dubbelpagina vindt u alle informatie over het lespakket Free2choose in een notendop. Zo kunt u snel aan de slag. Wilt u over een onderwerp meer weten, lees dan verder op de aangegeven pagina.

Free2chooseFree2choose is een discussieprogramma over botsende grondrechten en de grenzen van de vrijheid. Met behulp van vier korte films daagt u uw leerlingen uit om over actuele dilemma’s te discussiëren. Lees verder op pagina 6.

Anne Frank en Free2chooseU vraagt zich misschien af wat een discussieprogramma over grondrechten met Anne Frank te maken heeft. Eigenlijk heel veel. Het verhaal van Anne Frank laat zien wat er kan gebeuren als mensenrechten worden geschonden. Meer over Anne Frank en Free2choose op pagina 6. Veelgestelde vragen over rechten‘Hebben we het bij Free2choose over mensenrechten of grondrechten?’, ‘Kunnen burgers zich op deze rechten beroepen?’ Dit zijn twee van de vijf vragen over rechten. U vindt alle vragen en antwoorden op pagina 7.

Inhoud dvd• vier filmclips• vier discussievormen (met instructiefilm)• lesmateriaal op twee niveausBlader door naar pagina 9 voor een volledig overzicht.

TechniekDe filmclips komen het beste tot hun recht als u ze met een beamer vertoont. Let op: dvd-spelers tonen alleen de films. Computers tonen de films en het lesmateriaal.

Doelgroep, vakken en lesurenHet lespakket Free2choose is ontwikkeld voor gebruik: • in de tweede en derde klassen van het voortgezet onderwijs;• bij de vakken geschiedenis, maatschappijleer (mens & maatschappij)

en Nederlands, maar ook bij mentoruren of tijdens projecten;• in vier lesuren van 50 minuten.

LeerdoelenLeerlingen ontdekken welke grondrechten zij hebben en dat deze rechten

Snel aan de slag

21

In Nederland zet het Platform Mensenrechteneducatie zich in voor verbetering van het onderwijs over mensen- en kinderrechten. In het Platform zijn onder andere de volgende organisaties vertegenwoordigd: Amnesty International, Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Defence for Children, Het Rode Kruis, Unicef en de Anne Frank Stichting. Voor meer informatie www.mensenrechteneducatie.nl.

Anne Frank HuisJaarlijks bezoeken ruim 750 schoolgroepen het Anne Frank Huis om een educatief programma te volgen. Dit programma bereidt leerlingen voor op de rondgang door het Anne Frank Huis. Leerlingen worden geïnformeerd over de geschiedenis van de familie Frank en de Jodenvervolging in Nederland. Verschillende leer middelen en werkvormen stimuleren leerlingen om zelf vragen te stellen over het verleden. Meer informatie over het museum en een groepsbezoek vindt u op www.annefrank.org.

De afdeling Educatie en Presentatie van de Anne Frank Stichting verzorgt ook regelmatig trainingen voor docenten. Kijk voor het actuele aanbod op www.annefrank.org/onderwijs.

Uitgave Anne Frank StichtingRedactie Piet van Ledden, Ruud van der Rol, Julia Sarbo en Renée Wezel Producent Interakt/René MendelProductie Lea FelsRegie Casper VerbruggeCamera Cees SamsonGeluid Menno EeuweLicht Joris KerboschMontage Elmer LeupenAnimatie TorangaPresentatie Oren SchrijverDocenten Fred Brandsma en Gordon Vos (OBS De Meergronden, Almere),

Dick van der Wateren (Eerste Christelijk Lyceum, Haarlem)

Colofon

20

VerdiepingHet lesmateriaal biedt verdieping voor een afsluitende discussie, ongeacht de discussievorm. Bij het jurydebat en het rollenspel zijn extra opdrachten. Laat leerlingen alleen of samen aan de slag gaan met het lesmateriaal. Door de bronnen te lezen en de opdrachten te maken, verwerken leerlingen de inhoud van de filmclips op een andere manier. Deze zelfwerkzaamheid vormt voor u een uit gelezen kans om uw leerlingen individueel te begeleiden. Besteed apart of binnen de afsluitende discussie aandacht aan de terugkoppeling van de opdrachten.

TerugkoppelingDiscussiëren in de klas vraagt extra inspanning en begrip van zowel docent als leerling. Plan tijdens of na afloop van de discussielessen ruimte in om samen met uw leerlingen terug te blikken. Een onderscheid tussen inhoud en discussie kan een evaluatie vergemakkelijken.

Free2chooseMeer over het lespakket Free2choose vindt u op www.free2choose.nl. Free2choose quiz voor leerlingen? Ga naar www.free2choose.nl/quiz.

In het kader van zestig jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben Amnesty International en Studium Generale Universiteit Utrecht bij Home Academy twaalf hoorcolleges uitgebracht onder de titel Mensenrechten. Een hoorcollege over de geschiedenis, filosofie, theorie en praktijk, regie: Bart Stapert (Den Haag 2008). Het citaat van Paul Cliteur, opgenomen in deze docenten handleiding, is afkomstig uit hoofdstuk 6 ‘Mijn god botst met jouw vrijheid’.

Kompas. Een handleiding voor mensenrechteneducatie met jongeren is een internationaal erkende, zeer uitgebreide handleiding voor leerkrachten en docenten die willen lesgeven over mensenrechten. Er staan veel tips en concrete werkvormen in. U kunt de Nederlandse vertaling van deze handleiding bestellen of inzien op de website van Vormen, een onafhankelijke Vlaamse organisatie voor mensenrechteneducatie. Ga naar www.vormen.org.

Verwijzingen

5

begrensd zijn. Aan de hand van concrete dilemma’s leren zij argumenten te verzamelen en zich een mening te vormen. Lees meer op pagina 10.

QuizLaat uw leerlingen voor en na de lessenserie een online quiz doen: www.free2choose.nl/quiz. Zo komen zij er achter wat ze van Free2choose hebben opgestoken. Meer over de quiz op pagina 11.

StartactiviteitDe startactiviteit is dé manier om Free2choose te introduceren. De opdrachten activeren de voorkennis van leerlingen over grond- en mensenrechten. Zie voor een verdere toelichting pagina 11.

Vier filmclipsDe uitdagende filmclips vormen de opmaat voor een levendige discussie in de klas. Iedere clip duurt ongeveer zeven minuten en eindigt met een vraagstelling: • ‘Vind jij het terecht dat neonazi’s mogen demonstreren?’• ‘Vind jij dat Hans Teeuwen dit zomaar mag zeggen?’• ‘Mag de politie zomaar foto’s maken van deze jongeren en dossiers van hen

aanleggen?’• ‘Mag een politieagent een tulband dragen?’Meer over de filmclips op pagina 12.

Vier discussievormenKies uit de volgende discussievormen: stemmen met stemkaartjes, plaatsnemen op een meningslijn, een jurydebat en of een rollenspel. Op de dvd vindt u onder ‘extra’ de bijbehorende instructiefilm. Ga naar pagina 16 voor meer informatie.

LesmateriaalLeerlingen verdiepen zich in het onderwerp door met bronnen en opdrachten aan de slag te gaan. De materialen zijn er op twee niveaus: vmbo en havo/vwo. De printbladen staan op de dvd. U kunt ze zelf printen. Lees verder op pagina 17.

Rol van de docentHoe stimuleert u de leerlingen om met ‘goede’ argumenten te komen? Hoe reageert u op kwetsende of discriminerende opmerkingen? En op welke manier kunt u de ‘stille’ leerlingen bij een discussie betrekken? Over deze vragen en de rol van de docent bij Free2choose leest u meer op pagina 18. Tips en feedbackVerspreid in deze handleiding vindt u tips voor het gebruik van Free2choose in de klas. Ervaringen en ideeën van collega-docenten staan op www.free2choose.nl. Laat ook weten wat u van Free2choose vindt. Stuur een e-mail met uw ervaringen naar: free2choose@annefrank.nl.

6

Free2choose is een discussieprogramma over botsende grondrechten en de grenzen van de vrijheid. Met behulp van vier korte films daagt u uw leerlingen uit om over actuele dilemma’s te discussiëren. Free2choose roept leerlingen op een keuze te maken en daarbij rekening te houden met andere grondrechten en belangen.

In onze democratische samenleving hebben burgers verschillende rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, het recht om niet gediscrimineerd te worden en godsdienstvrijheid. Geen van deze rechten is echter onbegrensd. Sterker nog, ze kunnen zelfs met elkaar botsen! Welk standpunt nemen uw leerlingen in wanneer een grondrecht botst met een ander recht of een algemeen belang? De keuze is aan uw leerlingen.

Grondrechten beschermen burgers tegen willekeur en machtsmisbruik van de overheid. De actuele dilemma’s van Free2choose brengen grote thema’s als vrijheid, grondrechten, gelijkheid en democratie dichtbij; op de hoek van de straat, thuis, op het internet en in het klaslokaal.

Free2choose is ontwikkeld door de Anne Frank Stichting. Sinds 2005 heeft Free2choose als tentoonstelling een plek in het Anne Frank Huis. De films in het museum richten zich op een internationaal publiek. Het lespakket Free2choose dat nu voor u ligt, is speciaal gemaakt voor leerlingen in het Nederlandse voortgezet onderwijs.

U vraagt zich misschien af wat een discussieprogramma over grondrechten met Anne Frank te maken heeft. Eigenlijk heel veel. Het verhaal van Anne Frank laat zien wat er kan gebeuren als mensenrechten worden geschonden.

De ideologie van Adolf Hitler en de nazi’s leidde in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw tot een staat die zo goed als alle vrijheden van burgers terzijde

Free2choose

Anne Frank en Free2choose

19

ook leeftijdsgenoten van uw leerlingen voor. Het kan voorkomen dat leerlingen afwijzend reageren op uiterlijke kenmerken van de jongeren in de films of deze jongeren vergelijken met klasgenoten.

Door in de voorbereiding rekening te houden met persoonlijke gevoeligheden en de groepsdynamiek, blijft u de leerlingen een stap voor. Daarnaast kan het een idee zijn om voor uzelf op te schrijven wanneer u een discussie geslaagd vindt. Uiteraard kunt u dit ook samen met uw leerlingen doen.

InstructieEen discussie komt alleen goed op gang wanneer leerlingen hun mening in alle openheid kunnen geven en daarbij rekening houden met de ander. Besteed hier aandacht aan wanneer u Free2choose introduceert. Zorg voor duidelijke discussieregels; stel ze op of herinner uw leerlingen aan eerder gemaakte afspraken.

Er is een hand-out voor docenten met grondrechten en discussievragen!

DiscussieLet op de volgende zaken:• Laat aan het begin duidelijk merken dat u de discussieleider bent; geef

complimenten als leerlingen actief deelnemen en wijs onwenselijk gedrag af. Treed vooral adequaat op tegen persoonlijke aanvallen. Wees terughoudend met het geven van uw eigen mening.

• Houd de discussie levendig en stop op tijd; beter een korte en prikkelende discussie van tien minuten dan één die doodbloedt. Geef aan dat leerlingen na het maken van de opdrachten verder kunnen discussiëren. Mocht een discussie stroef lopen, probeer deze dan door prikkelende en open vragen weer op gang te krijgen.

• Betrek zoveel mogelijk leerlingen bij de discussie; laat zowel ‘stille’ leerlingen aan het woord als leerlingen die graag hun mening geven. Geef leerlingen de kans om op elkaar te reageren door elkaar vragen te stellen.

• Discussiëren over een concreet dilemma is relatief eenvoudig; zorg er daarom voor dat uw leerlingen dicht bij de discussievraag blijven. Hebben uw leerlingen behoefte aan verbreding, doe dit dan in kleine stappen. Let op: een discussie rond een concreet voorbeeld abstract maken is goed mogelijk. Andersom werkt in de praktijk erg lastig.

Blijf dichtbij de discussievraag!

TIP

TIP

18

Een discussie staat of valt met steekhoudende argumenten. Door met het lesmateriaal aan de slag te gaan, verdiepen leerlingen zich in grondrechten, dilemma’s en verschillende opvattingen daarover. Zo verzamelen zij (extra) argumenten voor de discussies. In de praktijk blijkt dat het maken van de opdrachten ook een moment van rust creëert. Deze zelfwerkzaamheid biedt u als docent de gelegenheid om te kijken wat leerlingen lastig vinden en daarop in te spelen. De omvang van het lesmateriaal is beperkt, zodat er volop ruimte blijft voor discussie.

Bij elke filmclip hoort een set van vier printbladen, er is een vmbo en een havo/vwo-versie: • Blad 1 – Samenvatting dilemma en discussievraag• Bladen 2 en 3 – Bronnen van voor- en tegenstanders• Blad 4 – Opdrachten

Hoe stimuleert u leerlingen om met ‘goede’ argumenten te komen? Hoe reageert u op kwetsende of discriminerende opmerkingen? En op welke manier kunt u de ‘stille’ leerlingen bij een discussie betrekken? Hieronder vindt u tips voor het soepel laten verlopen van een leerzame en levendige discussie.

VoorbereidingFree2choose is op verschillende scholen getest. Uit deze tests is gebleken dat de meeste leerlingen het erg leuk vinden om hun mening te geven. In dergelijke gevallen is het de taak van de docent om dit enthousiasme te kanaliseren, zodat zoveel mogelijk leerlingen betrokken zijn bij het onderwerp en deelnemen aan de discussie.

Hou bij uw planning rekening met de quiz en de startactiviteit!

Soms kan het voor leerlingen ook lastig zijn om hun mening in de klas te uiten. Zeker wanneer het gevoelige onderwerpen betreft. Leerlingen kunnen zich persoonlijk aangevallen voelen wanneer bijvoorbeeld religie ter sprake komt of als de discussie over demonstrerende neonazi’s gaat. In de filmclips komen

TIP

De rol van de docent

7

schoof. Deze mensenrechtenschending mondde uit in de moord op miljoenen onschuldige mensen. Eén van de vele slachtoffers was Anne Frank. Het belang van vrijheidsrechten en de erkenning van de gelijkwaardigheid van mensen zijn belangrijke lessen die getrokken moeten worden uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Het verhaal van Anne Frank eindigt niet in 1945. Ook vandaag de dag heeft het betekenis. Zowel in het museum als in de educatieve programma’s van de Anne Frank Stichting wordt een link tussen het verleden en het heden gelegd. Door middel van Free2choose wil de Anne Frank Stichting het belang van grondrechten benadrukken en de discussie over een goed evenwicht tussen de diverse rechten bevorderen.

De startactiviteit laat uw leerlingen zien welke relatie er is tussen Anne Frank en Free2choose.

Hebben we het bij Free2choose over mensenrechten of grondrechten?Vrijheidsrechten, zoals vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting en recht op privacy, zijn verankerd in de Nederlandse Grondwet. In dit lespakket blijven we dichtbij huis: we spreken daarom over grondrechten. Vrijheidsrechten zijn niet alleen opgenomen in onze Grondwet, maar ook in internationale verdragen. De bekendste lijst met vrijheidsrechten is ongetwijfeld de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die de Verenigde Naties in 1948 hebben opgesteld.

Waarom is de Universele Verklaring opgesteld?Na afloop van de Tweede Wereldoorlog hebben veel mensen gezegd: “Dit mag nooit meer gebeuren!” Vanuit deze gedachte hebben vertegenwoordigers van verschillende landen de handen ineengeslagen om individuele burgers te beschermen tegen machtsmisbruik en vervolging door de overheid. Op 10 december 1948 is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aangenomen. De Universele

TIP

Veelgestelde vragen over rechten

8

Verklaring bevat fundamentele vrijheden die gelden voor alle mensen, ongeacht hun etniciteit, cultuur, godsdienst of nationaliteit. Het recht op leven, vrijheid van meningsuiting en het recht op een eerlijk proces zijn enkele voorbeelden van de dertig universele en onvervreemdbare rechten.

Kunnen burgers zich op deze rechten beroepen?De Universele Verklaring is niet-bindend. Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden (1950), dat is gebaseerd op de Universele Verklaring, is wél een bindend verdrag. Burgers kunnen zich bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg op dit Europees Verdrag beroepen.

Het vastleggen van vrijheidsrechten in een bindend verdrag of grondwet is van grote betekenis. Vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld is het streven dat iedereen zich vrij kan uiten, zonder dat de overheid vooraf censuur toepast. Maar wat stelt dit recht voor als het alleen bij een ideaal blijft? Door de vrijheids rechten in een bindend verdrag of in een grondwet op te nemen, kunnen burgers zich bij een onafhankelijke instantie op deze rechten beroepen. Ook wordt nieuwe wet- en regelgeving aan een verdrag of grondwet getoetst.

Kan de Nederlandse Grondwet gewijzigd worden?De Grondwet veranderen is mogelijk, alleen daar is wel een tweederde meer derheid voor nodig in zowel de Eerste als de Tweede Kamer. De laatste grote verandering stamt uit 1983: het opnemen van het recht om niet gediscrimineerd te worden (Artikel 1) was toen de bekendste, zo niet de belangrijkste, verandering. Artikel 1 kan gezien worden als een antwoord op de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, maar doet ook recht aan de toegenomen etnische en religieuze diversiteit in Nederland. De Nederlandse Grondwet begint met 23 artikelen, waarin de grondrechten van burgers zijn beschreven. Daarna volgen nog zeven hoofdstukken over de staatsinrichting en het bestuur.

Paul Cliteur: “Een grondwet zou je kunnen zien als verzameling van spelregels. Zoals de verkeersregels het verkeer op de weg regelen, zo regelen de regels uit de grondwet het verkeer in overdrachtelijke zin tussen de verschillende groepen in de samenleving.”

Gaat Free2choose alleen over botsende grondrechten?Nee, bij Free2choose staan ook dilemma’s ter discussie waarin een grondrecht botst met een algemeen belang. Een neutrale overheid en openbare veiligheid zijn twee voorbeelden van een algemeen belang. Geen enkel grondrecht is

TIP

17

Lesmateriaal

JurydebatVan de discussievormen is dit de enige debatvorm. Geef na het bekijken van de fi lmclip leerlingen ruimte voor een eerste reactie. Verdeel de klas hierna in drie groepen of een veelvoud daarvan. Laat de ja-groep, de nee-groep en de jury de bronnen lezen en de opdrachten maken. De leerlingen in de ja- en de nee-groep gaan argumenten verzamelen om hun standpunt te verdedigen. De juryleden maken een lijst met punten waarop zij de vorm en inhoud van het debat gaan beoordelen. Na de voorbereiding kan het debat beginnen. Uiteindelijk bepaalt de jury welke groep wint.

Als een deel van de leerlingen ‘publiek’ is, betrek ze dan aan het einde bij het debat met bijvoorbeeld een vragenronde. Ten slotte: geef leerlingen de gelegenheid om ook hun persoonlijke mening te uiten en te refl ecteren op het debat.

RollenspelDe fi lmclips over vrijheid van meningsuiting en recht op privacy nodigen uit tot een rollenspel. Na het bekijken van de clip kunt u een eerste reactie vragen van de leerlingen. Daarna geeft u uitleg over het rollenspel. Verdeel de leerlingen in groepjes en geef iedere groep één rol. Laat leerlingen de bronnen lezen en de opdrachten maken. Per groep komt er één vertegenwoordiger voor de klas. Zij krijgen een printblad met hun rol en gaan met elkaar in discussie over de vraagstelling.

Betrek de overige leerlingen bij de discussie door ze (kritische) vragen te laten stellen. Als afsluiting kunt u leerlingen vragen wie het beste zijn of haar rol verdedigd heeft. Evalueer het rollenspel en besteedt daarbij aandacht aan hoe het is om je in een ander te verplaatsen.

Leerlingen verdiepen zich in het onderwerp door met bronnen en opdrachten aan de slag te gaan. De materialen zijn er op twee niveaus: vmbo en havo/vwo. De printbladen staan op de dvd. U kunt ze zelf printen.

16

Vier discussievormen

9

absoluut. Aan de hand van dilemma’s uit de actualiteit worden uw leerlingen uitgedaagd om aan te geven waar zij denken dat de grens ligt. Wat te doen als het recht om niet gediscrimineerd te worden botst met bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting? Welk recht krijgt uiteindelijk voorrang? Er zijn geen vaste regels of goed-fout antwoorden. Per concreet geval is een afweging nodig. Dat is precies waar het bij Free2choose om draait.

Dvd-spelers tonen alleen de films. Computers tonen de films en het lesmateriaal.

Filmclips• Vrijheid van demonstratie – Demonstrerende neonazi’s• Vrijheid van meningsuiting – Hans Teeuwen• Recht op privacy – De politie fotografeert hangjongeren• Vrijheid van godsdienst – Een politieagent met tulband• Extra – Promofi lm en instructiefi lm discussievormen

Discussievormen• Rood, geel en groen. Stemmen moet je doen! – Stemmen met stemkaartjes• Meningslijn – Leerlingen nemen plaats op een meningslijn• Rollenspel – Leerlingen verplaatsen zich in de ander• Jurydebat – Welke groep verdedigt zijn standpunt het beste?• Extra – Printbladen en plattegronden voor discussievormen

Lesmateriaal – alles op twee niveaus: vmbo en havo/vwo• Quiz, zie www.free2choose.nl/quiz• Startactiviteit• Bronnen en opdrachten bij elke fi lmclip

Docentenhandleiding

Colofon

TIP

Inhoud dvd

Voor Free2choose hebben we vier discussievormen geselecteerd. Op de dvd vindt u een instructiefi lm. Zo krijgt u een goed beeld van de verschillende discussie vormen. Kies van te voren de discussievormen die het beste bij uw leerlingen passen. Het rollenspel is alleen mogelijk bij de fi lmpjes over vrijheid van meningsuiting en recht op privacy. Verder zijn alle combinaties van fi lmclips en discussievormen mogelijk. U bent uiteraard vrij de discussievormen naar eigen inzicht aan te passen. Plattegronden met de inrichting van het klaslokaal en benodigdheden voor tijdens de discussie staan als printbladen op de dvd.

Rood, geel en groen. Stemmen moet je doen!Stemkaartjes zijn een handig middel om de discussie in de klas te structureren. Met de kleur van het kaartje geven uw leerlingen aan wat hun antwoord is op de discussievraag: rood is nee, groen is ja en geel is er tussenin. U kunt uw leerlingen aan het begin en aan het einde van de discussie om hun mening vragen door ze een kaartje op te laten steken. Controleer of leerlingen hun mening bijstellen naar aanleiding van het lezen van de bronnen en het maken van de opdrachten.

Bekijk de instructiefilm met de vier discussievormen!

MeningslijnIn het klaslokaal bevindt zich een denkbeeldige lijn. Deze meningslijn loopt van het bordje ‘ja’ tot het bordje ‘nee’. Na het bekijken van de fi lmclip kunt u leerlingen vragen ergens op de meningslijn te gaan staan om zo hun mening kenbaar te maken. Vraag één leerling om zijn positie op de lijn toe te lichten. Geef dezelfde leerling daarna de opdracht om een vraag te stellen aan een medeleerling. Zo ontstaat er een ketting van vragen en antwoorden. Na het lezen van de bronnen en het maken van de opdrachten gaan de leerlingen weer op de meningslijn staan. U kunt vragen waarom leerlingen wel of niet van mening zijn veranderd.

TIP

10

De leerlingen ontdekken welke grondrechten zij hebben en dat deze rechten begrensd zijn. Aan de hand van concrete dilemma’s leren leerlingen argumenten verzamelen en zich een mening te vormen. Leerlingen zijn in staat om hun mening op een respectvolle manier te uiten en zich te verplaatsen in een ander. De hieronder geformuleerde leerdoelen van het lespakket Free2choose kunt u eenvoudig aan de voorkennis en het niveau van uw leerlingen aanpassen.

Leerdoelen Free2choose• Op basis van verschillende bronnen en discussies vormt de leerling zijn

eigen mening.• De leerling is in staat zich te verplaatsen in het standpunt van anderen

en gaat respectvol om met verschillende opvattingen en kritiek.• De leerling is in staat om drie grondrechten te benoemen en deze in

eigen woorden te omschrijven.• De leerling leert dat vrijheden (rechten) begrensd zijn en is in staat om met

een voorbeeld uit de eigen leefwereld duidelijk te maken dat grondrechten kunnen botsen.

• De leerling is in staat twee argumenten te geven die het belang van grondrechten voor een democratische (vrije) samenleving onderschrijven.

• De leerling is in staat om twee voorbeelden te geven van schendingen van mensenrechten tijdens de Tweede Wereldoorlog plus twee actuele voorbeelden.

• De leerling is in staat uit te leggen welke relatie er bestaat tussen mensen-rechten en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.

Maak van Free2choose een vakoverstijgende lessenserie!

Het lespakket Free2choose sluit aan bij verschillende (delen van) kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. • Leergebied Nederlands – kerndoelen 1 en 6• Leergebied mens & maatschappij – kerndoelen 36, 37, 43, 44 en 47

TIP

Leerdoelen

15

Politieagent met tulbandVrijheid van godsdienst betekent dat iedereen zijn godsdienst of levensover tuiging in vrijheid en in het openbaar kan belijden. Het recht is zowel van kracht voor ieder individu als voor een groep mensen. Ook betekent vrijheid van godsdienst dat mensen vrij zijn hun geloof los te laten of voor een andere godsdienst te kiezen.

Het aantal verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen is groot in Nederland. Die religieuze diversiteit weerspiegelt zich in het openbare leven en geeft soms aanleiding tot veel discussie. Mag je in een boerka over straat? Een agente of een onderwijzeres met een hoofddoek, kan dat? En waarom zijn in Frankrijk op alle openbare scholen hoofddoeken verboden, terwijl er in Groot-Brittannië agenten met een tulband rondlopen?

In Nederland vormen de Sikhs met ongeveer 12.000 gelovigen een kleine geloofsgemeenschap. Toch is ook hier de vraag of een politieagent een tulband mag dragen relevant en actueel. Het gaat niet zozeer om de tulband zelf, maar om de vraag of agenten naast of op hun uniform religieuze kledingstukken of symbolen mogen dragen. We beperken ons in deze discussie tot agenten in uniform op straat. Voor agenten met een administratieve functie gelden andere regels. In Nederland spitst de discussie zich toe op het wel of niet dragen van een hoofddoek. Een meerderheid van de Tweede Kamer is tegen hoofddoeken bij de politie. Op dit moment werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken aan nieuwe kledingvoorschriften.

Door het dragen van een uniform herken je agenten snel op straat. Een uniform straalt gezag uit. Dat is van belang omdat het handhaven van de wet de belang rijkste taak is van de politie. Aangezien iedereen voor de wet gelijk is, hecht de Nederlandse politie grote waarde aan onpartijdigheid. Tijdens werktijd mogen agenten daarom geen religieuze kledingstukken of symbolen dragen. Tegelijker tijd beperkt deze kledingeis de vrijheid van godsdienst van de indivi duele agent. De discussievraag luidt: ‘Mag een politieagent een tulband dragen?’

14

In de filmclip is een kort fragment uit Hans Teeuwens show Dat dan weer wel opgenomen. Het is een pittig stuk cabaret waar uw leerlingen vast een mening over hebben. Hans Teeuwen maakt in het fragment harde grappen over christenen. Houd er rekening mee dat leerlingen zich persoonlijk gekwetst kunnen voelen door deze grappen. De vraag die centraal staat: ‘Mag Hans Teeuwen dit zomaar zeggen?’

Politie fotografeert hangjongerenHet recht op privacy heeft te maken met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Een veelgehoorde omschrijving is ‘het recht van het individu om met rust gelaten te worden’. In de praktijk houdt dit in dat mensen vertrouwe lijk moeten kunnen communiceren; niemand mag bijvoorbeeld telefoon gesprekken afluisteren of andermans e-mails lezen. Bij privacy

gaat het ook om de bescherming van persoonlijke gegevens, de integriteit van het lichaam en de bescherming van de eigen woning.

Hoe gaan de overheid en andere instanties met persoonlijke gegevens om? Welke gevolgen hebben de ontwikkelingen op ICT-gebied en de extra maat-regelen in de strijd tegen het terrorisme? Dit zijn actuele vragen waarbij privacy een belangrijke rol speelt. Maatregelen om de leefomgeving veiliger te maken, kunnen op gespannen voet staan met het recht op privacy. Zo ook in Dordrecht waar de politie hangjongeren fotografeert.

Wesley staat er goed op volgens de politieagent in Dordrecht. De foto van Wesley en zijn persoonlijke gegevens slaat de agent even later op in het Jeugdinformatiesysteem. Deze database met foto’s en gegevens van honderden jongeren moet de politie helpen beter zicht te krijgen op het gedrag van de hangjongeren. De politie van het korps Zuid-Holland Zuid verwacht dankzij de database de overlast van hangjongeren beter te kunnen bestrijden.

De politie deelt de gegevens uit het Jeugdinformatiesysteem met andere instanties, zoals de gemeente en jeugdinstellingen. Belangrijk gegeven is dat de hangjongeren niet verdacht worden van het plegen van een strafbaar feit. De politie heeft dus een preventieve maatregel genomen om een van haar taken – het handhaven van de openbare orde – beter uit te kunnen voeren. Deze handelswijze van de politie beperkt de privacy van de jongeren. Vraag aan de leerlingen is dan ook: ‘Mag de politie zomaar foto’s maken van deze jongeren en dossiers van hen aanleggen?’

11

Laat uw leerlingen voor en na de lessenserie een quiz doen. Zo komen de leerlingen er achter wat zij van Free2choose hebben opgestoken. De Free2choose quiz staat online. Kijk op www.free2choose.nl/quiz.

De quiz meet de kennis van uw leerlingen over grond- en mensenrechten. U zult zien dat uw leerlingen nieuwsgierig zijn naar het verschil tussen hun score voor en na de lessenserie.

Geef de quiz vooraf op als huiswerk!

Juist bij een discussieprogramma als Free2choose gaat het om meer dan kennisoverdracht alleen. De vaardigheden en houding van uw leerlingen spelen ook een belangrijke rol. Meer hierover leest u in het hoofdstuk ‘De rol van de docent’ op pagina 18.

De startactiviteit is dé manier om Free2choose te introduceren. De opdrachten activeren de voorkennis van leerlingen over grond- en mensenrechten. Daar naast komt de link met de Tweede Wereldoorlog aan bod. Uw leerlingen kunnen de opdrachten van de startactiviteit zelfstandig of in kleine groepjes maken.

Het maken en bespreken van de startactiviteit duurt ongeveer een half uur. Voor het vmbo bestaat deze activiteit uit zes printbladen met voornamelijk doe-opdrachten. De havo/vwo-versie van vier printbladen bevat meer kennis- en begripsvragen. Voor beide niveaus staat ook een antwoordmodel op de dvd.

TIP

Startactiviteit

Quiz

1312

te demonstreren tegen de aanwezigheid van Poolse arbeiders in Nederland en tegen de Europese Unie.

Een actiecomité wilde op hetzelfde moment een tegendemonstratie organi-seren. De burgemeester van Doetinchem verbood deze tegendemon stratie van antifascisten. Een demonstratie van neonazi’s en een betoging van antifascisten op hetzelfde moment zou de openbare orde zeker in gevaar brengen.

In de filmclip ziet u hoe de politie neonazi’s beschermt en omstanders op afstand houdt. De demonstratie verliep in een grimmige sfeer. Er werden ongeveer zestig jongeren opgepakt. Volgens de politie waren de arrestanten jongeren uit Doetinchem en geen antifascisten.

De demonstratievrijheid wordt in de praktijk soms gezien als een gevaar voor de openbare orde. Een demonstratie kan echter niet van te voren worden verboden op inhoudelijke gronden. En demonstraties kunnen ook grondrechten van anderen aantasten. Wat te doen met een demonstratie waarbij discriminerende leuzen worden geroepen? Bestaat er niet zoiets als het recht om niet gediscri-mineerd te worden? Anders gezegd, hoeveel ruimte biedt de vrijheid van demonstratie eigenlijk? Discussievraag: ‘Vind jij het terecht dat neonazi’s mogen demonstreren?’

Hans TeeuwenVrijheid van meningsuiting is het recht van iedere burger om zijn opvattingen met anderen te delen zonder controle vooraf (censuur). Zo kunnen allerlei ideeën en standpunten vrij en in het openbaar geuit worden. Dat is essentieel voor het goed functioneren van iedere democratie. De wet stelt beperkingen aan de vrijheid van meningsuiting. Zo zijn laster, meineed en

het oproepen tot geweld of moord niet toegestaan. Een rechter kan alleen achteraf oordelen of een uiting niet toelaatbaar of stafbaar is.

Bij een botsing tussen de vrijheid van meningsuiting en het recht om niet gediscrimineerd te worden, zou je gelijk naar de rechter kunnen stappen. De rechter beslist immers wat wel of niet strafbaar is. Maar het is beter als burgers eerst proberen onderling over het verschil van mening te praten. Het VARA programma TV moment van het jaar 2007 is daar een goed voorbeeld van. Hans Teeuwen ligt op de pijnbank bij De Meiden van Halal die hem ondervragen naar aanleiding van een lied, dat zij als kwetsend ervaren.

Bekijk het TV moment van het jaar 2007 op internet!TIP

De uitdagende filmclips vormen de opmaat voor een levendige discussie in de klas. Iedere clip duurt ongeveer zeven minuten en eindigt met een vraag-stelling. In de clips staan verschillende grondrechten centraal. Hieronder vindt u de educatieve uitgangs-punten van de filmclips en meer informatie over de grondrechten en dilemma’s die centraal staan.

Educatieve uitgangspunten• In de filmclips worden grondrechten en de concrete dilemma’s voor leerlingen

op een begrijpelijke en vooral aansprekende wijze gepresenteerd. • De opbouw van de clips is trapsgewijs: introductie van het grondrecht,

grenzen van het recht en als afsluiting een concreet dilemma.• Presentator Oren Schrijver zorgt ervoor dat de rode draad duidelijk blijft. Ook spreekt hij de leerlingen persoonlijk aan.• In de clips komen leerlingen aan het woord. Hun reacties laten zien dat van

mening verschillen tot een levendige discussie kan leiden. Omdat de leer lingen leeftijdsgenoten zijn, kunnen zij zich gemakkelijk met hen identificeren.

• Zo vormen de filmclips de springplank naar een stevige en leerzame discussie in de klas. Elke clip eindigt dan ook met een prikkelende vraag over een concreet dilemma.

Neonazi’s demonstreren in DoetinchemDemonstreren is een democratisch middel om bijvoor-beeld bestuurders en politici te laten zien dat je het niet eens bent met het beleid. Deze vrijheid wordt alleen in bijzondere gevallen beperkt. Zo kan een burgemeester een betoging alleen verbieden ‘ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden’.

Sluit goed aan bij de startactiviteit!

Met enige regelmaat maken extreemrechtse partijen gebruik van dit recht. Zo ook in Doetinchem op 24 februari 2007. Neonazi’s gingen de straat op om

TIP

Vier filmclips