Diabeteszorg: Diabeteszorg: kanttekeningen voor de kanttekeningen voor de

praktijk…praktijk…vorming diabetesvorming diabetes

in het WZC - RVT Kan.TRIEST te 9090 Mellein het WZC - RVT Kan.TRIEST te 9090 Melle16 + 23 november 200916 + 23 november 2009

- Mieke Théry - - Mieke Théry - Diabeteseducator-verpleegkundigeDiabeteseducator-verpleegkundige

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 2

Wie ben ik?Wie ben ik?

verpleegkundige sinds 1983verpleegkundige sinds 1983

19961996 : :

opleiding postgraduaat opleiding postgraduaat diabeteseducatordiabeteseducator

AZ Maria Middelares Gent – diabetesteam AZ Maria Middelares Gent – diabetesteam 2007 2007

UZ- Gent – kinderdiabetesteam – poli pediatrieUZ- Gent – kinderdiabetesteam – poli pediatrie

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 3

Diabeteszorg : Diabeteszorg : 33 kanttekeningen voor de kanttekeningen voor de

praktijk?praktijk?

1. Wat is 1. Wat is hyperhyper + + hypohypo (glycemie) ? (glycemie) ?

Wat te doen bij hypo ? Wat te doen bij hypo ?

2. Capillaire 2. Capillaire VingerprikVingerprik ? ?

3. Insuline 3. Insuline inspuiteninspuiten: de kunst van de : de kunst van de techniek !techniek !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 4

DIABETES MELLITUS ?DIABETES MELLITUS ?Diabetes = probleem met de suikerregeling in het lichaam Diabetes = probleem met de suikerregeling in het lichaam

Verschillende Verschillende soortensoorten diabetes: diabetes:type 1 = auto-immuun ziektetype 1 = auto-immuun ziektetype 2 = insulineresistentietype 2 = insulineresistentiezwangerschapsdiabeteszwangerschapsdiabetesbij langdurig gebruik van bepaalde medicatie bij langdurig gebruik van bepaalde medicatie andere vormen van diabetes… andere vormen van diabetes…

Je hebt diabetes, of … je hebt het niet !Je hebt diabetes, of … je hebt het niet !

Diabetes… is Diabetes… is méér dan suikerméér dan suiker alleen… dus alleen… dus “shared care”“shared care”

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 5

Deel 1.Deel 1.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 6

1. 1. HYPERHYPER en en HYPOHYPO (glycemie)?(glycemie)?

HyperHyper (glycemie) = (glycemie) = Té Té veelveel suiker in het bloed suiker in het bloed

Méér dan Méér dan 180 180 mg/dlmg/dl

SymptomenSymptomen

Complicaties: Complicaties: Acuut?Acuut? Chronisch!Chronisch!

HypoHypo (glycemie) = (glycemie) =Té Té weinigweinig suiker in het bloed suiker in het bloed

Minder dan Minder dan 80 80 mg/dlmg/dl

SymptomenSymptomen

Complicaties:Complicaties: Hypoglycemisch coma! Hypoglycemisch coma!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 7

1.1. HYPER >180 mg/dl1.1. HYPER >180 mg/dlMeest voorkomende Meest voorkomende

symptomensymptomen

1.1. Droge mond… Droge mond… 2.2. Veel dorst…Veel dorst…3.3. Veel drinken…Veel drinken…4.4. Veel plassen…Veel plassen…5.5. Vermoeidheid… Vermoeidheid… 6.6. Verminderd bewustzijn…Verminderd bewustzijn…7.7. Droge huid en/of jeuk…Droge huid en/of jeuk…8.8. … … CAVE: CAVE: vanaf > 180 mg/dl is glucose vanaf > 180 mg/dl is glucose

detecteerbaar in de urine !detecteerbaar in de urine !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 8

1.1. De mogelijke 1.1. De mogelijke oorzakenoorzaken van HYPER glycemie?van HYPER glycemie?

Medicatie vergeten? Medicatie vergeten? Te veel bloedsuikerverhogende medicatie ingenomen?Te veel bloedsuikerverhogende medicatie ingenomen? Bloedsuikerverlagende medicatie vergeten innemen?Bloedsuikerverlagende medicatie vergeten innemen?

Te veel extra suiker gegeten? Te veel extra suiker gegeten?

Stress, angst, woede, emoties? Stress, angst, woede, emoties?

Ziekte, koorts, infectie?Ziekte, koorts, infectie?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 9

1.1. De 1.1. De gevolgengevolgen van van HYPER glycemie?HYPER glycemie?

AcuutAcuut levensbedreigende + gevaarlijke levensbedreigende + gevaarlijke situatie voor het lichaam (vooral situatie voor het lichaam (vooral bij type 1bij type 1))

ChronischChronisch op lange termijn gevaarlijk, want op lange termijn gevaarlijk, want verhoogde kans op verhoogde kans op complicatiescomplicaties: :

ogen, nierfalen, zenuwaantasting, hartfalen + ogen, nierfalen, zenuwaantasting, hartfalen + problemen met grote en kleine bloedvaten, problemen met grote en kleine bloedvaten, diabetische voetenproblematiek, etc. …diabetische voetenproblematiek, etc. …

(zie theoretisch gedeelte door dr. P.Taelman) (zie theoretisch gedeelte door dr. P.Taelman)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 10

1.2. HYPO glycemie < 80 1.2. HYPO glycemie < 80 mg/dlmg/dl

Meest voorkomende Meest voorkomende symptomensymptomen

1.1. Bleke gelaatskleur…Bleke gelaatskleur…2.2. Beven… Beven… 3.3. Zweten…Zweten…4.4. Hongergevoel…Hongergevoel…5.5. Humeurschommeling…Humeurschommeling…6.6. Onduidelijk spreken… Onduidelijk spreken… 7.7. Wazig zien…Wazig zien…8.8. Slaperigheid…Slaperigheid…9.9. Hoofdpijn… Hoofdpijn… 10.10. Aandachtsverlies… Aandachtsverlies… 11.11. Verwardheid…Verwardheid…12.12. Bewustzijnsverlies…Bewustzijnsverlies…13.13. … … ??

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 11

1.2. Hoe ontstaat een 1.2. Hoe ontstaat een HYPO ?HYPO ?

OorzaakOorzaak proberen achterhalen… proberen achterhalen… Te veel insuline toegediend?Te veel insuline toegediend? Te weinig KH ingenomen of niet gegeten?Te weinig KH ingenomen of niet gegeten? Medicatie verkeerd ingenomen?Medicatie verkeerd ingenomen? Insuline verkeerd ingespoten?Insuline verkeerd ingespoten? Extra activiteiten?!Extra activiteiten?! Scherpe waarden?Scherpe waarden? Vermagerd?Vermagerd? Andere fysische oorzaken of problemen?Andere fysische oorzaken of problemen?

melden en noteren in verpleegdossier !melden en noteren in verpleegdossier !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 12

1.3. Een HYPO ?!1.3. Een HYPO ?!Wat te doen bij hypo?Wat te doen bij hypo?

ONMIDDELLIJK HANDELENONMIDDELLIJK HANDELEN Er zijnEr zijn viervier belangrijke stappen om een belangrijke stappen om een

hypo correct op te lossen:hypo correct op te lossen:

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 13

Wat te doen bij HYPO ?Wat te doen bij HYPO ?

1. Meten = Weten !1. Meten = Weten !

Normale suikerwaarde =Normale suikerwaarde =

tussen tussen 8080 –– 180180 mg/dlmg/dl

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 14

Wat te doen bij HYPO ?Wat te doen bij HYPO ?

2. Als glyc. tussen 60-80 mg/dl 2. Als glyc. tussen 60-80 mg/dl geef geef snelle suikersnelle suiker::

1 glas (150 ml) 1 glas (150 ml) ColaCola of frisdrank (géén light) of frisdrank (géén light)

OFOF 1 soepl. 1 soepl. Glucopur®Glucopur® in een half glas water in een half glas water

OFOF 1 lepel 1 lepel Confituur Confituur (géén dieetconfituur) (géén dieetconfituur)

of 1 lepel of 1 lepel HoningHoning

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 15

Wat te doen bij HYPO ?Wat te doen bij HYPO ?

3.3.

… … 10 10 min.min. WACHTEN … !!! WACHTEN … !!!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 16

Wat te doen bij HYPO ?Wat te doen bij HYPO ?

4. Als nà het opsuikeren de glyc. 4. Als nà het opsuikeren de glyc. >> 80 mg/dl 80 mg/dl geef geef trage suikertrage suiker: :

of 1 boterham met beleg…of 1 boterham met beleg…of 1 droge koek…of 1 droge koek…of 1 yoghurt met fruitof 1 yoghurt met fruitof … of …

of geef de maaltijd !of geef de maaltijd !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 17

Wat te doen bij HYPO ?Wat te doen bij HYPO ?

Opmerking:Opmerking:

HERHAAL het opsuikeren met snelle suiker HERHAAL het opsuikeren met snelle suiker tot de glycemie stijgt… tot de glycemie stijgt… meten=wetenmeten=weten

LET OP: telkens 10 minuten tussentijd laten…LET OP: telkens 10 minuten tussentijd laten…

Geef pas DAARNA de trage suiker of de Geef pas DAARNA de trage suiker of de maaltijd!maaltijd!

1.3. Wat bij 1.3. Wat bij bewustzijnsverliesbewustzijnsverlies? ?

1.1. Confituur aan de binnenzijde van de wangen Confituur aan de binnenzijde van de wangen !!

2.2. Géén drinken proberen geven !Géén drinken proberen geven !3.3. Noodspuit (= Noodspuit (= GlucaGenGlucaGen® HypoKit® HypoKit) )

toedienen !toedienen ! Bij type 1 + type 2 pat. behandeld met Bij type 1 + type 2 pat. behandeld met insulineinsuline

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 19

Wat is GlucaGen® Hypokit?GlucaGen® Hypokit bestaat uit een opvallende oranje

noodverpakking met:

•een flacon met 1 mg GlucaGen® poeder (glucagonhydrochloride) 

•een voorgevulde spuit met oplosmiddel (steriel water voor injectie)

•een duidelijke gebruiksaanwijzing in het deksel van de verpakking.

1.3. 1.3. GlucaGenGlucaGen® Hypokit® Hypokit toedienen?toedienen?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 20

Wat is de werking van GlucaGen® Hypokit?Wat is de werking van GlucaGen® Hypokit?Glucagen® Hypokit bevat GLUCAGON (poeder) Glucagen® Hypokit bevat GLUCAGON (poeder) is een hormoon uit de is een hormoon uit de -cel van de -cel van de pancreas pancreas dat bloedsuikerverhogend werkt,dat bloedsuikerverhogend werkt,door het vrijmaken van glycogeen, door het vrijmaken van glycogeen, dit om te zetten tot glucose, in het bloed. dit om te zetten tot glucose, in het bloed. (Glycogeen bevindt zich thv de lever en thv de spieren) het effect van glucagon vangt aan binnen 5-15 minuten na injectie in een spier.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 21

1.3. Wat bij 1.3. Wat bij bewustzijnsverliesbewustzijnsverlies? ?

Wanneer de bewoner nood heeft aan GlucaGen® Hypokit, is hij/zij niet in staat om suiker in te slikken! Hij/zij is in dit geval (half)bewusteloos.

GlucaGen® Hypokit kan geïnjecteerd worden door iedereen, ook door iemand die nog nooit een inspuiting heeft gegeven. Het is het gemakkelijkste te injecteren in de spieren van de dij.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 22

1.3. Wat leert ons een hypo?1.3. Wat leert ons een hypo?Vaak veel nuttige INFO…Vaak veel nuttige INFO…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 23

Deel 2.Deel 2.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 24

2.1. Capillaire Vingerprik 2.1. Capillaire Vingerprik

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 25

2.1. De 2.1. De juistejuiste vingerprik vingerprik want want Meten = WetenMeten = Weten

Handen reinigen + goed drogen! Handen reinigen + goed drogen! Géén alcohol gebruiken, niet ontsmetten!Géén alcohol gebruiken, niet ontsmetten! Neem steeds een nieuw lancetje voor iedere Neem steeds een nieuw lancetje voor iedere

vingerprikvingerprik Gebruik ALTIJD het bijhorend priksysteem (niet Gebruik ALTIJD het bijhorend priksysteem (niet

rechtstreeks met een naald in de vinger prikken)rechtstreeks met een naald in de vinger prikken) Prik aan de zijkant v.d. vingertopPrik aan de zijkant v.d. vingertop Prik afwisselend in een andere vinger…Prik afwisselend in een andere vinger… Prik bij voorkeur niet in duim en wijsvinger Prik bij voorkeur niet in duim en wijsvinger

omwille van de tastgevoeligheidomwille van de tastgevoeligheid Stuwen of wrijven vanuit de handpalm naar de Stuwen of wrijven vanuit de handpalm naar de

vingertop om een bloeddruppel te verkrijgenvingertop om een bloeddruppel te verkrijgen

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 26

2.2. Aandachtspunten ?2.2. Aandachtspunten ?

Noteer steeds de gemeten waardenNoteer steeds de gemeten waarden

Dagcurven? Volgens de afspraken Dagcurven? Volgens de afspraken met de behandelende arts !met de behandelende arts !

Belang van meten vóór en meten 2h Belang van meten vóór en meten 2h nà de maaltijd… nà de maaltijd…

Belang van HbA1c ?! TARGET < 7 % !Belang van HbA1c ?! TARGET < 7 % !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 27

Deel 3.Deel 3.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 28

3. INSULINE … 3. INSULINE …

Er was eens … Er was eens …

Er is …van alles… Er is …van alles…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 29

3. Insuline inspuiten:3. Insuline inspuiten:

NIETNIET ? ? IM en IV toedienen van medicatieIM en IV toedienen van medicatie Infuus en insulinepompInfuus en insulinepomp Benzine-inspuittechniekBenzine-inspuittechniek

WELWEL ??SUB-CUTAAN INSPUITEN VAN INSULINESUB-CUTAAN INSPUITEN VAN INSULINE= onderhuids = in het vetweefsel (zie verder)= onderhuids = in het vetweefsel (zie verder)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 30

3. Insuline inspuiten: de kunst 3. Insuline inspuiten: de kunst van de techniek van de techniek in 7 delenin 7 delen!!

3.1 Wie? 3.1 Wie? 3.2 Wat? 3.2 Wat? 3.3 Waar? 3.3 Waar? 3.4 Wanneer? 3.4 Wanneer? 3.5 Waarom? 3.5 Waarom? 3.6 Hoe? 3.6 Hoe? 3.7 Hoeveel? 3.7 Hoeveel?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 31

3. Insuline inspuiten: de kunst 3. Insuline inspuiten: de kunst van de techniek in 7 delen!van de techniek in 7 delen!

3.1 Wie? Verpleegkundige of … ?3.1 Wie? Verpleegkundige of … ?3.2 Wat? Insuline !3.2 Wat? Insuline !3.3 Waar? Inspuitplaatsen thv buik/dij/billen …3.3 Waar? Inspuitplaatsen thv buik/dij/billen …3.4 Wanneer? Vóór het eten + op vast tijdstip …3.4 Wanneer? Vóór het eten + op vast tijdstip …3.5 Waarom? Optimale glucosespiegel nastreven 3.5 Waarom? Optimale glucosespiegel nastreven

!!3.6 Hoe? Loodrecht, met of zonder huidplooi …3.6 Hoe? Loodrecht, met of zonder huidplooi …3.7 Hoeveel? Afhankelijk van/in opdracht van…3.7 Hoeveel? Afhankelijk van/in opdracht van…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 32

3. Insuline… alles op een 3. Insuline… alles op een rijtje…rijtje…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 33

3.1. 3.1. WIEWIE … … “mag” insuline inspuiten?“mag” insuline inspuiten?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 34

3.1. 3.1. WIEWIE spuit in? spuit in?

Verpleegkundige?Verpleegkundige?

Bewoner van dit huis? Bewoner van dit huis?

??????

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 35

3.2. 3.2. WATWAT is insuline? is insuline?

Hormoon, komt uit pancreas (Hormoon, komt uit pancreas (ββ--cellen) in de bloedbaancellen) in de bloedbaan

““Sleutel” die celdeur opent en suiker Sleutel” die celdeur opent en suiker (glucose) binnen laat in elke cel(glucose) binnen laat in elke cel

Glucose Glucose belangrijkste energiebron belangrijkste energiebron voor het lichaamvoor het lichaam

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 36

3.2. 3.2. WATWAT is insuline? is insuline? Suiker komt in ons bloed door de Suiker komt in ons bloed door de

voedingvoeding snelle + trage suikers !snelle + trage suikers !

Ons lichaam heeft voortdurend energie Ons lichaam heeft voortdurend energie nodig (24h/24h) nodig (24h/24h) dus ook insuline ! dus ook insuline !

Reserve suiker (glycogeen) Reserve suiker (glycogeen) kan in de kan in de lever en de spieren worden opgeslagen lever en de spieren worden opgeslagen (zie 1.3. hypo)(zie 1.3. hypo)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 37

3.2. Insuline, in welke 3.2. Insuline, in welke vormen? vormen?

In In België België 1ml = 100 IE 1ml = 100 IE

Insuline Insuline flaconflacon = 10 ml (1.000 IE) = 10 ml (1.000 IE) voor voor wegwerpspuitjes wegwerpspuitjes

Insuline Insuline patroonpatroon = 3 ml (300 IE) = 3 ml (300 IE) verschillende soorten verschillende soorten insulinepenneninsulinepennen… …

overeenkomstig de overeenkomstig de insulinesoort/merknaaminsulinesoort/merknaam

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 38

Insuline PEN Insuline PEN

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 39

voorbeeldvoorbeeld= NovoPen 3.0= NovoPen 3.0

Een duurzame metalen Een duurzame metalen insulinepen voor 3 ml Penfill insulinepen voor 3 ml Penfill

patronen (NovoRapid, patronen (NovoRapid, Actrapid, Levemir, Insulatard, Actrapid, Levemir, Insulatard, NovoMix- soorten en Mixtard). NovoMix- soorten en Mixtard). Wanneer het patroon leeg is, Wanneer het patroon leeg is, kan deze eenvoudig worden kan deze eenvoudig worden vervangen. Als gebruik wordt vervangen. Als gebruik wordt gemaakt van verschillende gemaakt van verschillende

insulines uit Penfill patronen, insulines uit Penfill patronen, wordt aangeraden wordt aangeraden voor elk voor elk soort een apartesoort een aparte NovoPen NovoPen

3.0 te gebruiken. 3.0 te gebruiken.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 40

de voordelen van de voordelen van NovoPenNovoPen®® 3 3

• metalen pen, 100% mechanisch - géén batterij nodig, stevig en discreet design

• eenvoudige dosisselectie per éénheid, tot 70 eenheden!

• visuele bevestiging van de volledigeinsulinedosisinjectie

(instelknop terug naar nulstand)

• weinig kracht nodig om de injectieuit te voeren

• beschikbaar in verschillende kleuren

(bestaat ook per halve éénheid bvb. voor kinderen)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 41

VoorbeeldVoorbeeld: : Insulinepen - FlexPenInsulinepen - FlexPen

Een voorgevulde pen, Een voorgevulde pen, verkrijgbaar met 3 ml verkrijgbaar met 3 ml NovoRapid, Insulatard, NovoRapid, Insulatard, Levemir en NovoMix-Levemir en NovoMix-soorten insuline. De soorten insuline. De ingestelde dosis is ingestelde dosis is

eenvoudig te corrigeren, eenvoudig te corrigeren, zonder dat er insuline zonder dat er insuline

verloren gaat. Als de pen verloren gaat. Als de pen leeg is moet deze worden leeg is moet deze worden weggegooid. Wanneer er weggegooid. Wanneer er minder insuline aanwezig minder insuline aanwezig

is dan de gewenste is dan de gewenste hoeveelheid, blokkeert de hoeveelheid, blokkeert de instelknop automatisch. instelknop automatisch.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 42

Voorbeeld =Voorbeeld =

HumaPen LuxuraHumaPen Luxura

Een duurzame Een duurzame lichtmetalen pen, die lichtmetalen pen, die geschikt is voor geschikt is voor

3 ml Humuline, Humalog 3 ml Humuline, Humalog en Humalog Mix-en Humalog Mix-soorten insuline. soorten insuline.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 43

3.2. Insuline in soorten3.2. Insuline in soorten

De soorten en hun werking ???De soorten en hun werking ???

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 44

3.2. Insuline: 3.2. Insuline: van firma’s en van firma’s en merknamen…merknamen…

… … door het bos de bomen nog zien? door het bos de bomen nog zien?

Welke insuline van welke firma is?Welke insuline van welke firma is?

NovoNordisk:NovoNordisk: Actrapid® / NovoRapid® / Insulatard® / Levemir® / Actrapid® / NovoRapid® / Insulatard® / Levemir® /

Mixtard 30® / NovoMix30Mixtard 30® / NovoMix30®®, NovoMix50, NovoMix50®® of of NovoMix70®NovoMix70®

Sanofi-Aventis:Sanofi-Aventis: Lantus® / Apidra®Lantus® / Apidra®

Eli-Lily:Eli-Lily: Humalog® / Humuline Regular® / Humuline NPH® / Humalog® / Humuline Regular® / Humuline NPH® /

Humalog-mix25Humalog-mix25®® of Humalog-mix50® of Humalog-mix50®

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 45

3.2. Werkingsprofielen3.2. Werkingsprofielen… … door het bos de bomen nog zien?door het bos de bomen nog zien?

Hoe werken deze soorten insuline?Hoe werken deze soorten insuline?

KORTKORTWERKEND=WERKEND= Snelwerkende: Actrapid® / Hum.Reg® Snelwerkende: Actrapid® / Hum.Reg® 3u à 4u tot 6u 3u à 4u tot 6u Ultrasnelwerkende: NovoRapid® / Humalog® / Apidra® Ultrasnelwerkende: NovoRapid® / Humalog® / Apidra®

2u à 3u tot 4u2u à 3u tot 4u LANGLANGWERKEND=WERKEND=

Traagwerkende: Insulatard® / Hum. NPH® Traagwerkende: Insulatard® / Hum. NPH® 12u tot 18u 12u tot 18u Ultra-traagwerkende: Levemir® / Lantus® Ultra-traagwerkende: Levemir® / Lantus® 20u à 24u 20u à 24u

GEMENGDEGEMENGDE WERKING= WERKING= Mengsels: Mixtard 30® / NovoMix ..® / Humalog-mix ..® Mengsels: Mixtard 30® / NovoMix ..® / Humalog-mix ..®

12u werkzaam in totaal (in functie van samenstelling) 12u werkzaam in totaal (in functie van samenstelling)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 46

3.2. Werkingsprofiel van de 3.2. Werkingsprofiel van de verschillende insulines: verschillende insulines:

schemaschemaP

lasm

a in

sulin

leve

l

Actrapid, Regular: 6-8 h

NPH, Insulatard: 13-16 h

Levemir: 18-24 h

Time (h)

Lantus: 24 h

NovoRapid, Humalog, Apidra: 2-5 h

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 240

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 47

bifasische insuline aspart suspensie

•start van de werking: 10 tot 20 min

• maximaal effect: 1 tot 4 uur

• basale werkingsduur: tot 24 uur

3.2. Werkingsprofiel van insulinemengsels - voorbeeld:NOVOMIX = analoog met bifasische werking

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 48

3.3. 3.3. WAARWAAR de insuline de insuline inspuiten = inspuiten = welke welke inspuitplaatseninspuitplaatsen??

DijenDijen: buitenste helft van lies tot knie: buitenste helft van lies tot knie

BillenBillen: buitenste, bovenste kwadrant : buitenste, bovenste kwadrant

BuikBuik: van onder ribbenboog tot bijna : van onder ribbenboog tot bijna beneden, en van 3cm rond de navel tot de beneden, en van 3cm rond de navel tot de zijkantzijkant

ArmenArmen: : buitenste helft van schouder tot buitenste helft van schouder tot elleboogelleboog

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 49

3.3. Inspuiten in de 3.3. Inspuiten in de armenarmen ?! ?!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 50

3.3. 3.3. WaaromWaarom (bij voorkeur) (bij voorkeur) nietniet in de armen inspuiten ? in de armen inspuiten ?

De inspuitzone thv de arm De inspuitzone thv de arm te kleinte klein voor 7 voor 7 inspuitingeninspuitingen

De onderhuidse vetlaag De onderhuidse vetlaag dundun (de (de armspieren liggen zeer oppervlakkig)armspieren liggen zeer oppervlakkig)

De De armspierenarmspieren worden door de bewoner worden door de bewoner nog het meeste gebruikt… nog het meeste gebruikt…

armen armen niet als vaste inspuitplaatsniet als vaste inspuitplaats

gebruiken, gebruiken, per uitzondering… mag het natuurlijk per uitzondering… mag het natuurlijk wel !wel !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 51

3.4. 3.4. WANNEERWANNEER de insuline de insuline inspuiteninspuiten ? ?

Snelwerkende :Snelwerkende : vóór de maaltijd + op een vast tijdstip!vóór de maaltijd + op een vast tijdstip!

Ultra snelwerkendeUltra snelwerkende : : vlàk voor de maaltijd inspuiten (dus inspuiten + direct vlàk voor de maaltijd inspuiten (dus inspuiten + direct

eten) !eten) !

Traagwerkende en Mengsels : Traagwerkende en Mengsels : VASTE dosis op VASTE dosis op

VAST MOMENT van de dag (vóór de maaltijd) VAST MOMENT van de dag (vóór de maaltijd) **opgelet met analoge mengsels opgelet met analoge mengsels inspuiten + direct inspuiten + direct eten !eten !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 52

3.5. 3.5. WAAROMWAAROM is dit zo is dit zo belangrijk?belangrijk?

Optimale glycemieregeling Optimale glycemieregeling nastreven… !nastreven… !

Verschillende inwendige + uitwendige Verschillende inwendige + uitwendige factoren spelen een grote rol in de factoren spelen een grote rol in de glycemieregeling !glycemieregeling !

““Inspuiten insuline” kan tot 30% van Inspuiten insuline” kan tot 30% van de glycemieregeling bepalen !de glycemieregeling bepalen !

Dit heeft u zelf in de hand… Dit heeft u zelf in de hand…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 53

3.5. 3.5. WaaromWaarom insuline insuline inspuiten en deze niet inspuiten en deze niet

“inslikken” ?“inslikken” ? Insuline is een hormoon Insuline is een hormoon Heeft de structuur van een polypeptide Heeft de structuur van een polypeptide

(= eiwit)(= eiwit)

Polypeptiden worden vernietigd door Polypeptiden worden vernietigd door maagzuurmaagzuur

Dààrom SC inspuiten!Dààrom SC inspuiten!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 54

3.5. 3.5. WaaromWaarom insuline insuline inspuiten en deze niet inspuiten en deze niet

“inhaleren” ?“inhaleren” ?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 55

3.6. 3.6. HOEHOE insuline inspuiten? insuline inspuiten? De juiste inspuittechniek? De juiste inspuittechniek?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 56

3.6. 3.6. HOEHOE inspuiten = de juiste inspuiten = de juiste techniek ?techniek ?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 57

3.6. 3.6. HOEHOE inspuiten? inspuiten? De De juiste inspuittechniekjuiste inspuittechniek

Voorbeeld in de buikVoorbeeld in de buik : :

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 58

Let op !!!Let op !!!

gouden regel=gouden regel=

iedere insulinesoort heeft zijn iedere insulinesoort heeft zijn eigen “inspuit-voorkeur-plaats”eigen “inspuit-voorkeur-plaats”

snelle insuline snelle insuline buik buik trage insuline trage insuline dijen of dijen of billen billen

mengsels mengsels dijen dijen

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 59

Eens kijken in de praktijk?Eens kijken in de praktijk?

inspuitplaatsen? 1 – 2 – 3 – 4 …inspuitplaatsen? 1 – 2 – 3 – 4 …

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 60

Van … tot … ?Van … tot … ?

Van links naar rechts … Van links naar rechts … Van rechts naar links … Van rechts naar links … Van onder naar boven …Van onder naar boven … Van boven naar onder …Van boven naar onder …

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 61

insuline inspuitplaats: insuline inspuitplaats: bij bij 11 injectieinjectie per dag per dag

‘‘s morgens s morgens

OFOF

‘‘s avonds s avonds

in de DIJ !in de DIJ !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 62

insuline inspuitplaats: insuline inspuitplaats: bij bij 22 injectiesinjecties per dag per dag

‘‘s morgens s morgens

ENEN

‘‘s avonds s avonds

in de DIJ !in de DIJ !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 63

insuline inspuitplaatsen:insuline inspuitplaatsen: bij bij 33 injectiesinjecties per dag per dag

vb. mengsel NovoMix®vb. mengsel NovoMix®

‘‘s morgens: op middellijn van de dijs morgens: op middellijn van de dij

‘‘s middags: op lijn, 5cm naar de zijkant s middags: op lijn, 5cm naar de zijkant van de dijvan de dij

‘‘s avonds: op zijlijn, 10 cm zijwaarts van s avonds: op zijlijn, 10 cm zijwaarts van de middellijn van de dijde middellijn van de dij

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 64

insuline inspuitplaatsen:insuline inspuitplaatsen: bij bij 44 injectiesinjecties per dag per dag

‘‘s s morgensmorgens: een horizontale buiklijn, : een horizontale buiklijn, 5 cm boven de navel 5 cm boven de navel

‘‘s s middagsmiddags: een horizontale buiklijn, : een horizontale buiklijn, ter hoogte van de navel (3 cm ervan ter hoogte van de navel (3 cm ervan verwijderd)verwijderd)

‘‘s s avondsavonds: een horizontale buiklijn, 5 : een horizontale buiklijn, 5 cm onder de navelcm onder de navel

voor het voor het slapenslapen: in de dij !: in de dij !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 65

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 66

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 67

3.6. Inspuitschema… 3.6. Inspuitschema… voor wie wil volgen… voor wie wil volgen…

een week linkseen week links

een week rechtseen week rechts

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 68

3.6. Inspuitschema… 3.6. Inspuitschema… voor wie wil volgen… voor wie wil volgen…

één week linkséén week links / / één week rechtséén week rechts

Lichaam in 2 helften verdelen= Li + Re kantLichaam in 2 helften verdelen= Li + Re kant Zone-rotatie-schema opstellen thv de Zone-rotatie-schema opstellen thv de

injectieplaats(en)injectieplaats(en) Routine bij het inspuiten dmv. onderlinge, vaste Routine bij het inspuiten dmv. onderlinge, vaste

afspraken te makenafspraken te makenVoorbeeldVoorbeeld: : van begin tot eind van week = van bovenaan de van begin tot eind van week = van bovenaan de inspuitzone tot onderaan de inspuitzone (inspuitlijn)inspuitzone tot onderaan de inspuitzone (inspuitlijn)én dus is in het midden van de week = inspuiten én dus is in het midden van de week = inspuiten in het midden van de injectiezone !in het midden van de injectiezone !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 69

Wegwerpspuit of Wegwerpspuit of insulinepen+pennaald ?insulinepen+pennaald ?

Insulinewegwerpspuit:Insulinewegwerpspuit: Gebruik steeds een nieuwe wegwerpspuitGebruik steeds een nieuwe wegwerpspuit

dus nooit hergebruiken!dus nooit hergebruiken!

Insulinepen:Insulinepen: Gebruik bij voorkeur Gebruik bij voorkeur 5mm5mm of of 6mm6mm of of 8mm8mm pen pennaaldennaalden! !

Want:Want:Pennaalden van 8mm Pennaalden van 8mm voor iedereen geschikt voor iedereen geschikt

Pennaalden van 5mm en 6mm Pennaalden van 5mm en 6mm ideaal voor kinderen + ideaal voor kinderen + magere pat.magere pat.

Pennaalden van 12,7mm uitsluitend Pennaalden van 12,7mm uitsluitend alleen voor zwaar alleen voor zwaar obese pat. obese pat.

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 70

3.6. Voordelen van de 3.6. Voordelen van de 5mm pennaalden5mm pennaalden

Psychologisch voordeel bij patiënten die bang zijn voor Psychologisch voordeel bij patiënten die bang zijn voor naaldennaalden

(( korte naalden worden ervaren als minder pijnlijk ) korte naalden worden ervaren als minder pijnlijk )

Verminderen van het risico op inspuiten in de spier. Verminderen van het risico op inspuiten in de spier.

Men hoeft geen huidplooi te nemen.Men hoeft geen huidplooi te nemen.

Kan op elke injectieplaats EN bij elke patiënt gebruikt Kan op elke injectieplaats EN bij elke patiënt gebruikt worden.worden.

Ideaal voor “arm” injecties… zéker als dit vaak het geval is…Ideaal voor “arm” injecties… zéker als dit vaak het geval is…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 71

altijd SUBCUTAAN!altijd SUBCUTAAN!

Loodrecht…Loodrecht…mét of zonder huidplooi… mét of zonder huidplooi…

aan u de keuze!aan u de keuze!

Maar… opgelet: Maar… opgelet: naaldhygiënenaaldhygiëne!!

Dus … OP WELKE WIJZE inspuiten?Dus … OP WELKE WIJZE inspuiten?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 72

3.6. Naaldhygiëne ?3.6. Naaldhygiëne ?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 73

Belangrijke weetjes… Belangrijke weetjes…

Naald Naald NOOIT op pen laten zittenNOOIT op pen laten zitten, ook niet , ook niet bij hergebruik!bij hergebruik!

Naald met de Naald met de buitenste dopbuitenste dop afdraaien! afdraaien! Naald steeds Naald steeds ontluchtenontluchten of of purgerenpurgeren vóór vóór

iedere injectieiedere injectie Naald niet langer dan één dag gebruikenNaald niet langer dan één dag gebruiken Naald gebruiken per zelfde soort insulineNaald gebruiken per zelfde soort insuline … …

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 74

Onder de microscoop !!! Onder de microscoop !!!

Bovenste foto is een nieuwe Bovenste foto is een nieuwe pennaaldpennaald

Onderste foto is een pennaald bij Onderste foto is een pennaald bij hergebruik , nà 3 keer ! hergebruik , nà 3 keer !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 75

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 76

3.6. nog iets over naalden?3.6. nog iets over naalden?

Verschillende merken Verschillende merken

(B-D, NovoNordisk, Braun, Terumo, (B-D, NovoNordisk, Braun, Terumo, …)…)

Verschillende lengtes (5mm, 6mm, Verschillende lengtes (5mm, 6mm, 8mm en 12.7 mm)8mm en 12.7 mm)

Verschillende naalddikte (25G of Verschillende naalddikte (25G of 30G)30G)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 77

Beetje opletten want …Beetje opletten want …

Sommige bewoners hebben een dunne Sommige bewoners hebben een dunne huidhuid

Prik niet in oppervlakkig Prik niet in oppervlakkig gelegen bloedvaatjes, ter gelegen bloedvaatjes, ter voorkoming van blauwe voorkoming van blauwe plekken. plekken.

Prik niet in littekens, niet in Prik niet in littekens, niet in huidletsels, ook niet in een huidletsels, ook niet in een invalide dij (bvb. bij invalide dij (bvb. bij heupfractuur)heupfractuur)

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 78

3.6. Ontsmetten voor het 3.6. Ontsmetten voor het inspuiten ?inspuiten ?

Is in feite overbodig !Is in feite overbodig !

Het ontsmettingsmiddel moet volledig Het ontsmettingsmiddel moet volledig opgedroogd zijn – anders wordt er alcohol opgedroogd zijn – anders wordt er alcohol onder de huid gebrachtonder de huid gebracht

De infectie-incidentie bij inspuiten insuline De infectie-incidentie bij inspuiten insuline is zeer kleinis zeer klein

De insulineoplossing bevat een De insulineoplossing bevat een ontsmettingsmiddel + kiemdodende ontsmettingsmiddel + kiemdodende stoffenstoffen

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 79

insuline op kamertemperatuur insuline op kamertemperatuur inspuiten (doet ook minder pijn)inspuiten (doet ook minder pijn)

de naald loodrecht instekende naald loodrecht insteken de naald zo stil mogelijk houden (niet de naald zo stil mogelijk houden (niet

evident bij een verwarde bewoner)evident bij een verwarde bewoner) de insuline langzaam, doch in een de insuline langzaam, doch in een

vlotte beweging inspuitenvlotte beweging inspuiten de naald vervolgens 5 seconden laten de naald vervolgens 5 seconden laten

zitten = tot 10 tellen !zitten = tot 10 tellen ! de naald+pen loodrecht verwijderen de naald+pen loodrecht verwijderen de naald nooit op de pen laten de naald nooit op de pen laten

zitten !!!zitten !!!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 80

Het is erg belangrijk om niet te diep, Het is erg belangrijk om niet te diep, maar ook niet te ondiep in te spuiten. maar ook niet te ondiep in te spuiten.

Als de naald te diep wordt gestoken, Als de naald te diep wordt gestoken, komt de insuline in een spier terecht. komt de insuline in een spier terecht.

Als er te “ondiep” wordt geprikt komt Als er te “ondiep” wordt geprikt komt de insuline in de huid terecht. de insuline in de huid terecht.

In beide gevallen kunnen harde In beide gevallen kunnen harde plekken, bloedingen of pijn optreden plekken, bloedingen of pijn optreden met als uiteindelijk resultaat met als uiteindelijk resultaat vetophopingen (vetophopingen (lipohypertrofielipohypertrofie) of ) of verdwijnen van het onderhuidse verdwijnen van het onderhuidse vetweefselvetweefsel ( (lipodystrofielipodystrofie). ).

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 81

Onthoud:Onthoud: Ook voor de gelijkmatige opname van de Ook voor de gelijkmatige opname van de

insuline in het bloed is een juiste insuline in het bloed is een juiste inspuittechniek van belang. inspuittechniek van belang.

Door op de verkeerde plaatsen (te diep of Door op de verkeerde plaatsen (te diep of te ondiep) te prikken wordt de opname te ondiep) te prikken wordt de opname van insuline in het bloed onregelmatig, van insuline in het bloed onregelmatig, waardoor de bloedglucosewaarden waardoor de bloedglucosewaarden onvoorspelbaar kunnen gaan variëren. onvoorspelbaar kunnen gaan variëren.

Ook de naaldlengte is dus van groot Ook de naaldlengte is dus van groot belang!belang!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 82

Insuline verkeerd toedienen Insuline verkeerd toedienen

LipoLipohyperhypertrofie / Lipotrofie / Lipodysdystrofie / trofie / LipoLipoaatrofie:trofie:

fibreuze vettumoren vooral tgv steeds op fibreuze vettumoren vooral tgv steeds op dezelfde plaats in te spuiten…dezelfde plaats in te spuiten…

Verdwijnt meestal na 1 jaar op voorwaarde Verdwijnt meestal na 1 jaar op voorwaarde dat deze injectieplaats niet meer gebruikt dat deze injectieplaats niet meer gebruikt wordt…wordt…

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 83

Hoe het ontstaan van een LIPO Hoe het ontstaan van een LIPO vermijdenvermijden??

Spuit niet steeds op dezelfde plaats! Spuit niet steeds op dezelfde plaats!

Gebruik het inspuitschema :Gebruik het inspuitschema :

1 week LINKS / 1 week RECHTS1 week LINKS / 1 week RECHTS

De insulinebehoefte daalt vaak drastisch, als De insulinebehoefte daalt vaak drastisch, als er correcte zonerotatie gebeurt en als er bij er correcte zonerotatie gebeurt en als er bij LIPO’s minstens ½ jaar niet in deze lipo LIPO’s minstens ½ jaar niet in deze lipo ingespoten wordt… ingespoten wordt…

immers, injecties die te veel op dezelfde immers, injecties die te veel op dezelfde plaats worden gegeven, kunnen de vorming plaats worden gegeven, kunnen de vorming van onderhuids littekenweefsel stimuleren, van onderhuids littekenweefsel stimuleren, waardoor de insuline trager en slechter waardoor de insuline trager en slechter wordt opgenomen!wordt opgenomen!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 84

3.6. 3.6. HoeHoe insuline bewaren ? insuline bewaren ?

De aangeprikte flacon insuline en/of de insulinepen De aangeprikte flacon insuline en/of de insulinepen steeds steeds bewaren + inspuiten op kamertemperatuurbewaren + inspuiten op kamertemperatuur ! !Op kamertemperatuur is de insulinepen 30 dagen Op kamertemperatuur is de insulinepen 30 dagen houdbaar (bij +22 °C) houdbaar (bij +22 °C) Belangrijk:Belangrijk: boven de 35 °C is er procentueel verval van insuline !boven de 35 °C is er procentueel verval van insuline ! onder het vriespunt is de insulinestructuur volledig onder het vriespunt is de insulinestructuur volledig

vernietigd !vernietigd !

INSULINE NOOIT IJSKOUD INSPUITEN !!!INSULINE NOOIT IJSKOUD INSPUITEN !!! De De reservereserve = de voorraad insuline = de voorraad insuline

bewaren tussen de +2 °C en +8 °C (in de deur of de bewaren tussen de +2 °C en +8 °C (in de deur of de groentenlade van groentenlade van koelkastkoelkast))

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 85

3.7. 3.7. HoeveelHoeveel insuline insuline inspuiten?inspuiten?

In dit huis In dit huis afhankelijk van + in opdracht van afhankelijk van + in opdracht van

de behandelende arts !de behandelende arts !

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 86

Diabeteszorg: ook voor de Diabeteszorg: ook voor de voeten !voeten !

1.Temperatuur van het 1.Temperatuur van het water controleren, water controleren, geen langdurig voetbad geen langdurig voetbad gevengeven

2.Goed afspoelen en 2.Goed afspoelen en goed afdrogen, vooral goed afdrogen, vooral tussen de tenentussen de tenen

3.Opgelet met zalfjes 3.Opgelet met zalfjes en talk aan de voeten, en talk aan de voeten, nooit tussen de tenen nooit tussen de tenen smerensmeren

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 87

Zorg voor de voetjes…Zorg voor de voetjes…

Dagelijkse voethygiëne is ideaal…Dagelijkse voethygiëne is ideaal… Dagelijkse voetinspectie is een must…Dagelijkse voetinspectie is een must… Nagels recht en niet te kort afknippenNagels recht en niet te kort afknippen Geen kousen met spannende elastiek…Geen kousen met spannende elastiek… Geen knellend schoeisel, ook niet te groot…Geen knellend schoeisel, ook niet te groot… Pedicure of podoloog tijdig inschakelenPedicure of podoloog tijdig inschakelen

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 88

Conclusie : Conclusie : Wat hebben we vandaag Wat hebben we vandaag

geleerd? geleerd?

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 89

Diabeteszorg: ook onze Diabeteszorg: ook onze KUNST ?KUNST ?

Yes… Yes…

……we can !!!we can !!!

16/11/2009 - 23/11/2009 Mieke Théry 90

Vragen, suggesties en/of Vragen, suggesties en/of opmerkingen?opmerkingen?

… … ZIJN ALTIJD WELKOM !ZIJN ALTIJD WELKOM !

Mieke ThéryMieke ThéryDiabeteseducator-Endo-Studie-VerpleegkundigeDiabeteseducator-Endo-Studie-Verpleegkundige

miekethery@skynet.bemiekethery@skynet.be0477 22 55 190477 22 55 19

09 252 36 0609 252 36 06

Website : http://www.michielvandamme.beWebsite : http://www.michielvandamme.be