Dementie - Zorg voor Beter · inhoud 1 Kennisbundel voor docenten Zorg & Welzijn Dementie In deze...

inhoud 1

Kennisbundelvoor docenten Zorg amp Welzijn

Dementie

In deze kennisbundel

2 Leeswijzer

4 De actualiteit

11 Aan de slag met dementie

casuiumlstiek

32 Vindplaats

Januari 2014

2 inhoudKennisbundel dementie

Leeswijzer

Waarom is aandacht voor dementie in het onderwijs belangrijkMaar liefst eacuteeacuten op de vijf mensen krijgt een vorm van dementie waarvan de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende is Door de vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in de toekomst toenemen De belasting voor de omgeving en mantelzorger is groot

Het is van groot belang dat zorgprofessionals kennis ontwikkelen over ver-schillende vormen van dementie en op basis van die kennis ndash en de actuele richtlijnen voor dementiezorg ndash leren omgaan met mensen met dementie zowel thuis als in een instelling Dit vergroot de kwaliteit van leven van de clieumlnt Ook moet er aandacht zijn voor de emoties en de positie van de man-telzorger en moet in het onderwijs aandacht uitgaan naar de vraag hoe deze kan worden ondersteund In deze kennisbundel vindt u actuele informatie over dementie en zorg voor mensen met dementie Daarmee kunt uw leerlingen helpen een goede start te maken met langdurende zorg Deze bundel is ook geschikt voor gebruik in bijscholing

Actuele kennis en tools voor in de les De kennisbundel omvat drie hoofdstukken

bull Hoofdstuk 1 De actualiteit Dit hoofdstuk beschrijft de stand van zaken in 2013 Welke vormen van dementie bestaan er en wat zijn de belangrijkste problemen die mensen met dementie en hun naasten ervaren bull Hoofdstuk 2 Aan de slag met dementie Dit hoofdstuk beschrijft de vier stadia van dementie en de passende belevingsgerichte bejegening in elk stadium Daarnaast geeft het hoofdstuk een overzicht van behandeling en begeleidingsvormen van dementie en hun naasten Ook vindt u in dit hoofdstuk casusmateriaal tips voor bruikbaar filmmateriaal en een overzicht van lesmateriaal dat via de website wwwzorgvoorbeternl beschikbaar isbull Hoofdstuk 3 Vindplaats Een overzicht van literatuur richtlijnen en relevante websites

3

Kwaliteit in de langdurende zorgIn de langdurende zorg werken professionals hard om zorg van goede kwa-liteit te leveren Hoe die zorg eruit moet zien is per sector beschreven in kwaliteitsdocumenten

bull Kwaliteitsdocument Verpleging Verzorging en Zorg Thuis voor verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg bull Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 20 voor de gehandicaptenzorgbull Kernset prestatie-indicatoren geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg voor de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg

Ook de zorg voor mensen met dementie komt in deze kwaliteitskaders aan de orde Bijvoorbeeld als het gaat om het effect van de zorg op het voorko-men van depressieve symptomen de ervaren bejegening het gebruik van vrijheidsbeperkende interventies en antipsychotica et cetera Ook daarom is het van belang in uw lessen aandacht te besteden aan dit onderwerp Daarnaast is in juli 2013 de zorgstandaard dementie verschenen De stan-daard is ontwikkeld door Alzheimer Nederland en Vilans samen met 29 or-ganisaties en beschrijft waaraan optimale zorg voor mensen met dementie moet voldoen zowel thuis als intramuraal

Voor wieDeze kennisbundel is onder meer bestemd voor de opleiding tot Helpende Zorg en Welzijn Verzorgende IG Mbo-Verpleegkundige Maatschappelijke zorg lsquoPersoonlijk begeleider gehandicaptenzorgrsquo en de Maatschappelijke zorg lsquoPersoonlijk begeleider specifieke doelgroepenrsquo

WatIn deze kennisbundel vindt u informatie over de volgende onderwerpen

bull Bewustwording over dementie wat is het bull Hoe kan ik op persoonsgerichte zorg leveren aan mensen met dementie bull Hoe ondersteun ik mantelzorgers en kunnen we samen de zorg en ondersteuning vorm geven bull Hoe houd ik me aan zorgvuldigheidseisen

De kennisbundel en de kwalificatiedossiers U kunt de informatie in deze kennisbundel gebruiken voor diverse mbo-op-leidingen voor de langdurende zorg Het document lsquoKoppeling tussen ken-nisbundels en kwalificatiedossiersrsquo (Calibris 2013) beschrijft de relatie tus-sen de kennisbundels en kwalificatiedossiers U vindt daarin in welke kwalificatiedossiers het onderwerp van een kennisbundel voorkomt Ook beschrijft het document hoe u de informatie kunt koppelen aan de kerntaken en werkprocessen

Kennisbundel dementie

Kennisbundel dementie 4 inhoud

De actualiteit

Dementie is een hersenaandoening die iemand langzaam maar

zeker volledig afhankelijk maakt van de zorg van anderen

Nederland telt op dit moment 235000 mensen met dementie

Door de vergrijzing en het ouder worden van de bevolking zal het aantal mensen met dementie in de toekomst explosief stijgen in 2050 zullen ruim een half miljoen mensen lijden aan dementie Mensen met dementie blijven het liefst zo lang mogelijk thuis wonen alleen of met ondersteuning van hun mantelzorger In Nederland woont op dit moment 70 procent van de mensen thuis Dit percentage zal de komende jaren stijgen omdat er meer mensen met dementie zijn en mensen met dementie langer thuis moeten wonen vanwege de transitie van AWBZ naar WMO

Wat is dementieDementie is de naam voor een combinatie van symptomen (oftewel een syn-droom) waarbij de verwerking van informatie in de hersenen is verstoord De meest voorkomende vormen van dementie zijn de ziekte van Alzheimer vas-culaire dementie een combinatie van de eerste twee Lewy Body Dementie en Frontotemporale dementie Daarnaast kan dementie optreden bij tiental-len andere ziekten Dementie moet niet verward worden met geheugenver-lies Geheugenverlies treedt bij veel vormen op maar dit hoeft niet het geval te zijn Bij jonge mensen met dementie bijvoorbeeld zijn geheugenproblemen soms niet aanwezig (bron Zorgstandaard dementie) In het volgende bespre-ken we de meest voorkomende vormen van dementie uitgebreider

De ziekte van Alzheimer Ongeveer 70 procent van de mensen met dementie heeft de ziekte van Alzheimer Bij mensen met Alzheimer valt vaak als eerste de geheugen- problematiek op Bij de ziekte van Alzheimer ontstaan er in de zenuwcellen van de hersenen ophopingen van een bepaald eiwit begraveta-amyloiumld Men denkt dat deze ophopingen de zenuwcellen en de verbindingen tussen deze zenuw-cellen aantasten Hierdoor functioneren de hersenen niet meer goed


Vasculaire dementie Bij ongeveer zestien procent van de mensen met dementie zijn de verschijn-selen het gevolg van stoornissen in de doorbloeding van de hersenen zoals een beroerte (hersenbloeding of herseninfarct) Dit heet vasculaire dementie Veel mensen met vasculaire dementie hebben een voorgeschiedenis van hart- en vaatklachten Het verloop van vasculaire dementie is minder voor-spelbaar dan dat van Alzheimer Het gaat vaak schoksgewijs afhankelijk van het deel van de hersenen dat beschadigd raakt door de slechte doorbloeding

Gemengde vorm Bij de gemengde vorm van dementie spelen zowel vasculaire factoren als Alzheimer symptomen een rol

Frontotemporale dementie Bij Frontotemporale dementie (FTD) zijn vooral het voorste deel van de her-senen (de frontaalkwab) enof de temporele (slaapbeen) kwab beschadigd Deze hersengebieden zijn verantwoordelijk voor ons gedrag emotionele re-acties taalvaardigheid en motoriek De voornaamste symptomen zijn afhan-kelijk van de plaats in de hersenen waar de ziekte begint Frontotemporale dementie komt relatief vaak op jonge leeftijd voor

Lewy body Dementie Een kleine groep van de mensen met dementie meestal ouder dan 65 jaar heeft Lewy Body dementie Iemand met deze ziekte ondervindt sterke schom-melingen in de achteruitgang van zijn verstandelijk functioneren Al vroeg in het ziekteproces kunnen visuele hallucinaties optreden mensen gaan din-gen zien die er niet zijn De verschijnselen verschillen sterk per persoon en van dag tot dag Ook krijgt iemand met Lewy Body dementie verschijnselen van de ziekte van Parkinson zoals trillingen stijfheid langzame beweging een gebogen houding en een afwijkende manier van lopen

Naast de hiervoor genoemde lsquohoofdvormenrsquo van dementie zijn er nog bijna vijftig andere ziekten die tot dementie kunnen leiden

bull ziekte van Parkinsonbull syndroom van Korsakovbull ziekte van Huntingtonbull ziekte van Creutzfeldt-Jakobbull Downsyndroom


Bronnen bull Website Alzheimer Nederlandbull Dirkse Petit (2009) Had ik het maar geweten Moderne Dementiezorg Kosmosbull Richtlijn Dementie (2009) IKNLbull Zorgstandaard dementie (juli 2013)

Aantal mensen met dementieNederland telt op dit moment 265000 mensen met dementie Door de ver-grijzing en het ouder worden van de bevolking zal dit aantal in de toekomst explosief stijgen in 2050 zullen ruim een half miljoen mensen lijden aan dementie Ook op jongere leeftijd kunnen mensen dementie krijgen Naar schatting zijn er in Nederland 12000 mensen met dementie die niet ouder zijn dan 65 jaar (Bron Alzheimer Nederland en Zorgstandaard Dementie)

Taboe op dementie Mensen met dementie willen de diagnose dementie vaak niet horen men schaamt zich voor de ziekte en is bang dat mensen hem of haar niet meer serieus nemen Met name in veel migrantengemeenschappen rust nog een taboe op dementie waardoor het niet wordt (h)erkend en ook schaamte speelt een grote rol Door onbekendheid met voorzieningen lopen mantelzor-gers nog meer risico op overbelasting Familie heeft daarnaast nog een ster-ke zorgplicht wwwmoderne-dementiezorg

Gevolgen van dementieIn het begin van de ziekte vallen meestal de geheugenstoornissen op Het proces verloopt per persoon op een andere wijze Vaak begint het proces met een geleidelijke vermindering van het kortetermijngeheugen Vervolgens vindt ook aantasting plaats van het langetermijngeheugen en krijgt de per-soon met dementie problemen met denken en taal

Voorbeelden van problemen in denken en taal zijnbull Afasie zich niet goed meer kunnen uitdrukken in woord of schrift enof gesproken of geschreven taal niet goed meer begrijpen bull Apraxie geen doelbewuste handelingen kunnen uitvoeren (bijvoorbeeld kraan aanzetten om een washandje nat te maken om je gezicht te wassen lukt niet meer of aankleden gaat in de verkeerde volgorde)bull Agnosie geen objecten meer kunnen herkennen (bijvoorbeeld met de tandenborstel het brood willen snijden)


bull Stoornis in uitvoerende functies niet meer kunnen redeneren logische gevolgtrekkingen maken organiseren plannen maken doelgericht handelen (Bron Definitief concept Zorgstandaard Dementie)

Mensen met dementie kunnen ook te maken krijgen met veranderingen in karakter en gedragsproblemen Naarmate de ziekte vordert zal iemand met dementie steeds meer de regie over zijn eigen leven verliezen hij of zij wordt meer afhankelijk van de hulp van anderen en dagelijkse handelingen worden steeds moeilijker

Levensverwachting van een persoon met dementieMensen met dementie overlijden vaak eerder dan leeftijdsgenoten De diag-nose dementie wordt vaak niet gelijk bij het ontstaan van dementie gesteld De levensverwachting van een persoon met dementie als de diagnose de-mentie gesteld is is gemiddeld acht jaar Toch wordt dementie door zorgme-dewerkers en familiepartner vaak niet als terminale ziekte gezien terwijl het dit wel is Iemand met dementie wordt niet meer beter en zal gemiddeld binnen twee tot negen jaar overlijden De zorgverlening moet daarom ook gericht zijn op een optimaal welbevinden een aanvaardbare kwaliteit van leven en op het voorkomen of verlichten van symptomen

Veel mensen overlijden voordat de dementie het eindstadium heeft bereikt De uiteindelijke directe doodsoorzaak is vaak niet de dementie zelf maar bijvoorbeeld een aandoening aan het hart en de vaten of een longontsteking (zie lsquogevolgen voor de lichamelijke gezondheidrsquo)(Bron website RIVM Website Trimbos)


Probleemgebieden

In het Landelijk Dementie Programma (LDP) werden de probleemvelden vastgesteld die de belangrijkste problemen waren voor mensen met de-mentie en hun mantelzorgers 1 niet-pluisgevoel2 wat is er aan de hand en wat kan helpen3 bang boos en in de war4 er alleen voor staan5 contacten mijden 6 lichamelijke zorg7 gevaar8 gezondheidsproblemen 9 verlies 10 teveel worden11 zeggenschap inleveren en kwijtraken12 in goede en slechte tijden13 miscommunicatie met hulpverleners 14 weerstand tegen opname (opzien en zich verzetten tegen opname in een verpleeghuis)

ProbleemveldenIn het LDP (2005-2008) zijn veertien probleemvelden beschreven waar men-sen met dementie en hun mantelzorgers mee te maken hebben Hieruit is een top vijf uit geselecteerd lsquoniet-pluisgevoelrsquo lsquobang boos en in de warrsquo lsquoteveel wordenrsquo lsquomiscommunicatie met hulpverlenersrsquo en lsquoweerstand tegen opnamersquo Hieraan werken belangenbehartigers professionals beleidsma-kers in meer dan 85 netwerken dementie Nadere uitleg vindt u hier wwwdementiegidszuidgelderlandnl

Veertien probleemgebieden bij mensen met dementie en hun mantelzorgers


Top 5

1 Niet-pluisgevoelHet niet-pluisgevoel laat zich omschrijven als lsquohet hebben van een vaag ver-moeden dat er iets mis isrsquo In het begin van het ziekteproces is er vaak een gevoel van onbehagen en onduidelijkheid over wat er aan de hand is met een familielid of andere naasten Men vermoedt misschien dementie

2 Bang boos en in de warMensen met dementie kunnen allerlei gedrags- en stemmingsproblemen hebben Dit kan door de dementie zelf ontstaan maar ook door de manier waarop de omgeving van de dementerende persoon omgaat met de ziekte Voorbeelden zijn tegendraads gedrag boosheid achterdocht lusteloosheid of ontremming Of het gedrag ook werkelijk een probleem is hangt sterk af van de draagkracht en de vaardigheden van de mantelzorger Om een juiste oplossing te vinden is inzicht in de oorzaken nodig

3 Het wordt me te veelDe partner of andere naaste verzorger(s) van de patieumlnt kunnen last krijgen van emotionele problemen en gevoelens van uitputting Er komt dan ook veel op hen af naast het verdriet over de veranderingen bij de patieumlnt Er is dage-lijkse zorg en aandacht nodig en vaak moet er daarvoor ook van alles gere-geld worden Zij lopen ook het risico op lichamelijke overbelasting omdat zij 24 uur per dag klaar moeten staan Dat gaat vaak ten koste van de aandacht en tijd die zij voor zichzelf hebben

4 Miscommunicatie met hulpverleners Mensen met dementie en hun naasten kunnen het gevoel hebben dat hulp-verleners zich niet echt verdiepen in hun beleving en problemen Ook kunnen er misverstanden zijn die met taal of cultuur te maken hebben Soms hebben mensen met dementie en hun naasten er last van dat hulpverleners onvol-doende doorverwijzen of samenwerken bij het oplossen van hun problemen

5 Weerstand tegen opnameEen grote angst veel mensen met dementie en mantelzorgers is opname in een verzorgings- of verpleeghuis Dit kan tot weerstand leiden die mogelijk blijft bestaan als de opname een feit is geworden


Bronnen bull Website Alzheimer Nederlandbull Nationaal Kompas Volksgezondheid versie 45 22 september 2011bull copy RIVM Bilthovenbull Meerveld J Schumacher J Krijger E Bal R Nies H (2004)bull Landelijk Dementie Programma Werkboek NIZWbull Schumacher J Denis R Meerveld J Broek van de L Corpeleijn S (2008) Vier jaar LDP op de kaartbull Vilans

Begeleiden van mensen met dementie

Recente inzichtenOver de risicofactoren voor het ontstaan van dementie weten we nog weinig Van de volgende groepen weten we wel dat ze een verhoogde kans op demen-tie hebben

bull Mensen met hart en vaatziekten Er komen steeds meer aanwijzingen dat hoge bloeddruk atherosclerose type 2 diabetes en roken de kans op het krijgen van vasculaire dementie verhogen maar ook op de ziekte van Alzheimerbull Oudere mensen Met de leeftijd neemt de kans op dementie toe Van de bekende risicofactoren is dit de sterkste Ruim 10 van de mensen boven de 65 jaar heeft dementie Ruim 20 van de mensen boven de 80 jaar heeft dementie Ruim 40 van de mensen boven de 90 jaar heeft dementie bull Mensen met het syndroom van Down Mensen met het syndroom van Down hebben een grote kans ndash mits zij oud genoeg worden ndash om op latere leeftijd de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen bull Mensen met Parkinson Dementie komt in verhoogde mate voor bij personen met de ziekte van Parkinson Mogelijk spelen bij het ontstaan van beide ziekten gemeen- schappelijke processen een rol Ook kan het zijn dat de ziekte van Parkinson de hersenen kwetsbaar maakt voor dementie

(Bron Nationaal Kompas Volksgezondheid versie 45 22 september 2011 copy RIVM Bilthoven)


Aan de slag met dementie

Recente inzichtenDit hoofdstuk gaat in op de praktische kant van het werken met begelei-dingsplannen Ook vindt u hier instrumenten om uw lessen over werken met begeleidingsplannen te verrijken De volgende onderwerpen komen aan de orde

bull Methodisch werken met het begeleidingsplan de fasesbull Methodisch werken met het begeleidingsplan welke instrumenten kun je gebruikenbull Casuiumlstiek uit praktijk bull Lesmateriaal

Methodisch werken met het begeleidingsplan de fases Mensen met dementie en hun naasten doorlopen een aantal fases De be-handelen begeleidingsmogelijkheden zijn gerangschikt aan de hand van deze fases

VoorstadiumHet voorstadium is de fase waarin de eerste verschijnselen van dementie zich voordoen Men krijgt last van geheugenproblemen en vergeet soms iets uit het recente verleden Deze vergeetachtigheid wordt als hinderlijk ervaren maar er kan toch goed zelfstandig mee geleefd worden Een hulpmiddel zoals een agenda kan in deze fase heel nuttig zijn Een aantal kenmerken van dit voor-stadium

bull Er ontstaan problemen met het maken van plannenbull Men heeft moeite met het omgaan met nieuwe situatiesbull Er is frustratie wanneer men teveel dingen aan zijn hoofd heeftbull Er ontstaat irritatie en angst bij het ervaren van de geheugenproblemen

Stadia van dementie Voor deze kennisbundel hebben we een indeling in zogeheten belevingsge-richte stadia gekozen als kapstok Veel verzorgingshuizen verpleeghuizen en de thuiszorg blijken in de praktijk met deze indeling werken Bovendien wordt deze indeling herkend door zowel de naasten van de dementerende persoon als de zorgprofessionals


Stadium 1 lsquohet bedreigde ikrsquoIn het eerste stadium ndash lsquohet bedreigde ikrsquo ndash is er sprake van een eerste con-frontatie met dementie Deze wordt door de persoon met dementie als een bedreiging ervaren Men vergeet soms dingen kan zich moeilijker uitdruk-ken doordat men soms de woorden niet vindt Dit zorgt voor een crisissituatie Hierin proberen de mensen hun lsquobeginnend dement zijnrsquo te ontkennen en zoveel mogelijk te verstoppen voor de buitenwereld

Een aantal symptomen die kenmerkend zijn voor dit stadiumbull Er is een identiteitscrisisbull Korte termijngeheugenverlies daarna geleidelijk aan ook van het lange termijngeheugenbull Het denken verloopt tragerbull Het taalgebruik is minder goedbull Het handelen verloopt tragerbull Er is een verminderd sociaal aanpassingsvermogen (=decorumverlies)bull Er is wel ziektebesef maar geen ziekte-inzicht

Bij de bejegening van mensen die zich in dit eerste stadium van dementie bevinden is het van belang te proberen het gevoel van angst en onveiligheid te verminderen Daarnaast kan een beroep gedaan worden op vaardigheden die niet achteruit zijn gegaan Ook is het van belang de persoon met demen-tie te informeren over de concrete werkelijkheid om hem of haar heen (rea-liteitsorieumlntatie)

Stadium 2 lsquohet verdwaalde ikrsquoHet tweede stadium kenmerkt zich vooral door angst De persoon met demen-tie heeft steeds minder houvast aan zichzelf en aan de realiteit hij of zij ver-liest de controle over het eigen leven Iedere nieuwe situatie zorgt voor paniek voor grote onzekerheid Het geheugen gaat steeds meer achteruit de orieumln-tatie verloopt almaar meer gestoord en het verleden wordt meer en meer herbeleefd

Een aantal kenmerkende symptomen voor dit tweede stadium zijnbull De geheugenstoornissen worden steeds uitgebreiderbull Er wordt steeds meer in het verleden geleefdbull Vragen als lsquowie ben ikrsquo en lsquowaar ben ikrsquo staan centraalbull De orieumlntatie raakt steeds meer verstoordbull Er is steeds meer motorische onrust hierbij kunnen ook dwaalneigingen optreden of een omkering van het dagen nachtritme


bull De belangstelling neemt af en de belevingswereld wordt verkleindbull De zelfstandigheid van de algemene dagelijkse handelingen neemt afbull De motoriek gaat zichtbaar achteruitbull De bewegingen zijn niet meer doelgerichtbull De identiteitscrisis van het vorige stadium wordt nu identiteitsverwarring

Bij de bejegening van mensen die zich in dit stadium van dementie bevinden gaat het er vooral om houvast te bieden en de dagelijkse leefomgeving te structureren Verder is het van belang zoveel mogelijk aan te sluiten bij de interesses en behoeften van de persoon met dementie

Stadium 3 lsquohet verborgen ikrsquoIn het derde stadium is er wel degelijk nog contact mogelijk Dat contact be-staat dan niet zozeer uit het voeren van lange gesprekken maar heeft betrek-king op zogeheten lsquovalidation benaderingstechniekenrsquo Daarbij gaat het bij-voorbeeld om oogcontact aanraking het benoemen van gevoelens en spiegelen Methoden om contact te maken krijgen steeds meer een zintuige-lijk karakter en doen een beroep op voelen ruiken horen zien en proeven

Bij de bejegening van mensen die zich in dit stadium van dementie bevinden is het van belang dat het aanbod aansluit op de directe zintuiglijke behoeften (warmte rust prettige sfeer) en beleving (warmkoud hongerdorst pijn) van de clieumlnt Verder gaat het erom te zorgen voor een rustige prikkelarme leefomgeving Ook is het van belang het initiatief tot contact niet bij de per-soon met dementie te leggen

Stadium 4 lsquohet verzonken ikrsquoIn het vierde stadium van dementie is er sprake van een verdere terugkeer naar de basisbehoeften van de persoon In deze fase is er enkel nog contact mogelijk via sensorische en motorische prikkels De persoon met dementie wordt volledig afhankelijk van anderen Dit is het laatste stadium Uiteindelijk zal hij of zij bedlegerig of rolstoelgebonden worden en overlijdenEnkele kenmerkende symptomen van dit stadium zijn

bull De persoon met dementie is volledig afhankelijk van anderenbull Het vermogen om te kauwen en slikken gaat verlorenbull Geheugen en taal zijn minimaalbull De communicatie is ernstig verstoordbull Er treedt een foetushouding opbull er is een verlatingsangst aanwezig de dementerende is bang alleen gelaten te wordenbull er is een totaal identiteitsverlies


Bij de bejegening van mensen die zich in dit stadium van dementie bevinden is het van belang in te spelen op de lichamelijke behoeften lichamelijk con-tact te maken te praten (zacht rustig ndash de woorden zijn niet belangrijk) en prettige zintuiglijke prikkels aan te bieden(Bron Rien Verdult en Stichting Kalorama vakgroep psychologen)

Vroegsignalering bij Dementie

Door dementie vroeg te signaleren krijgen mensen met dementie tijdig adequate zorg en hulp Tijdens het werk bij clieumlnten dienen verzorgenden daarom te letten op de volgende mogelijke signalen van dementiebull Achterdochtig zijn (vroeger niet) bull Laten liggen van bedorven voedsel in de koelkast bull Niet goed meer kunnen bedienen van apparaten zoals het koffiezet - apparaat de wasmachine en de televisie bull Er onverzorgd uitzien (vroeger niet) bull Telkens vergeten welke dag het is bull Telkens herhalen van dezelfde vragen of verhalen bull Verdwalen op een bekend terreinbull Vergeten van afspraken (vroeger niet) bull Voortdurend zoeken naar spullen (vroeger niet) (Bron signaalkaart uit de Zorg voor Veilig module lsquovroegsignalering dementiersquo)

Behandeling en begeleiding voor mensen met dementie Dementie is (nog) niet te genezen Toch zijn er verschillende therapieeumln en medicijnen voor dementie Tijdig onderzoek maakt het mogelijk om op tijd de juiste behandeling en begeleiding te kunnen bieden De behandeling van de-mentie is als het ware opgebouwd uit verschillende onderdelen Sommige onderdelen richten zich niet alleen op de persoon met dementie maar ook op zijn of haar naasten De onderdelen zijn

A De ziekte dementie en comorbiditeitB De chronische gevolgen van dementie stoornissen en beperkingen bij mensen met dementie en hun naastenC Het omgaan met de gevolgen van dementie

Behandeling begeleiding en steun vindt plaats op basis van toestemming van de persoon met dementie enof de naasten (informed consent) en kan al in een vroeg stadium starten Alle activiteiten zijn toegesneden op de wensen behoeften en mogelijkheden van mensen met dementie en hun mantelzorger en op de ernst van hun cognitieve lichamelijke en psychische stoornissen of sociale problemen


A De ziekte dementie en comorbiditeitMet het oog op de te verwachten achteruitgang worden de (palliatieve) gren-zen van het medische beleid met de persoon met dementie en de naasten besproken Deze vroegtijdige zorgplanning heet ook wel Advance Care Plan-ning Vragen over het levenseinde worden beantwoord angsten worden ver-minderd of weggenomen en wensen worden gerespecteerd

De verschillende vormen van dementie kunnen niet voorkomen worden of genezen Wel kunnen medicijnen de cognitieve en functionele achteruitgang tijdelijk enigszins vertragen Deze medicijnen genezen niet de beschadiging van de hersenen maar kunnen de gevolgen van het ziektebeeld beperken Het dagelijks functioneren op het gebied van geheugen denken taal en han-delen kan door de geneesmiddelen verbeteren De effecten van de medicij-nen zijn per persoon verschillend en niet te voorspellen Een vroege diag-nose is belangrijk Hoe eerder de diagnose dementie gesteld wordt des te beter kunnen medicijnen het ziekteproces vertragen (bron definitieve Zorg-standaard dementie)

Rivastigmine en galantamineHet middel memantine behoort tot de NMDA-antagonisten Dit is een cate-gorie medicijnen die wordt gebruikt om probleemgedrag zoals onrust of agressie te bestrijden Mensen met een gevorderd stadium van de ziekte van Alzheimer kunnen memantine voorgeschreven krijgen

MemantineHet middel memantine behoort tot de NMDA-antagonisten Dit is een cate-gorie medicijnen die wordt gebruikt om probleemgedrag zoals onrust of agressie te bestrijden Mensen met een gevorderd stadium van de ziekte van Alzheimer kunnen memantine voorgeschreven krijgen

Andere medicijnenNaast de drie genoemde middelen gebruiken mensen met dementie veelal medicijnen voor gedragsproblemen zoals antidepressiva en slaap- en kal-meringsmiddelen Het gebruik van medicijnen is echter niet zonder risicorsquos Veel medicijnen hebben bijwerkingen en mensen met dementie vergeten soms medicijnen of weigeren ze in te nemen (bron website Alzheimer Nederland)


B De chronische gevolgen van dementie Chronische gevolgen van dementie zij stoornissen en beperkingen bij mensen met dementie en hun naasten Op basis van inschatting van wat de clieumlnt nog kan wordt in overleg met hem en zijn naasten bepaald welke behandeling en hulp het omgaan met de blijvende gevolgen van de ziekte kan verbeteren Voorbeelden hiervan zijnbull Paramedische interventies ergotherapie fysiotherapie logopedie cognitieve stimulatie en rehabilitatie voedings- en bewegingsinterventies en psychomotorische therapie bull Psychosociale behandeling zo nodig in combinatie met medicatie kan gedrags- en stemmingsontregelingen voorkomen of verminderen en de kwaliteit van leven verbeterenbull Zo nodig basiszorg en hulp bij medicatie-inname thuisbull Zo nodig hulp bij het huishouden en bij de zelfzorgbull Zo nodig materieumlle maatregelen nodig zijn ter compensatie van de toenemende beperkingen

Voorbeelden van materieumlle aanpassingen zijn ondersteunende technologie (automatische verlichting bij nachtelijke toiletgang) middelen ter onder-steuning van het geheugen (datumklok agenda) de orieumlntatie (GPS) com-municatie (communicatieboek) Een eenvoudig te bedienen pictofoon kan van belang zijn voor het behoud van sociaal contact Daarnaast kan gebruik ge-maakt worden van hulpmiddelen bij het innemen van medicijnen vervan-gende voedingsproducten en maatregelen om de omgeving veilig te maken (domotica advies voor rijvaardigheid en veilig gebruik van middelen in huis valpreventie) (Bron Zorgstandaard Dementie)

Omgaan met de gevolgen van dementieProblemen in het psychische functioneren bij mensen met dementie zoals stress en gedrags- en stemmingsontregelingen kunnen ook ontstaan door-dat de persoon met dementie moeite heeft met het omgaan met de verande-ringen als gevolg van de dementiePsychosociale behandeling en psychofarmacotherapie (medicatie) onder-steunen mensen met dementie en hun naasten bij het omgaan met de gevol-gen van de ziekte door hulp te bieden bij

bull de acceptatie en hantering van de beperkingenbull het emotioneel in evenwicht blijvenbull het onderhouden van sociale contactenbull het behouden van een positief zelfbeeldbull het aangaan van een adequate relatie met zorgen hulpverleners


bull het omgaan met behandelprocedures en een eventuele institutionele omgevingbull het omgaan met de onzekere toekomst

Het bevorderen van de algehele gezondheid van mensen met dementieEr zijn verschillende therapieeumln ndash zoals bewegingstherapie muziektherapie en gesprekstherapie ndash die het ziekteproces van dementie kunnen vertragen en verzachten Behandelingen worden vaak in groepsvorm aangeboden en richten zich vooral op het uitwisselen van gedachten en gevoelens

BewegingDoor een persoon met dementie voldoende te laten bewegen blijft zijn mo-toriek langer goed Bewegen stimuleert de hersenen en remt de ontwikke-ling van dementie Ook herhaling van bewegingen helpt om de oude gewoon-tes in stand te houden maar het is ook mogelijk om iemand ndash met veel geduld en herhaling ndash nieuwe gewoontes aan te leren

Uit recente onderzoeken blijkt dat kauwen mogelijk een belangrijke activiteit is om dementie te remmen Kauwen wordt gedaan vanuit een deel van de hersenen dat soms ook door dementie wordt aangetast Erik Scherder hoog-leraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en hoog-leraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen zegt hierover lsquoAls je slecht kauwt gaan bepaalde hersenstructuren in het brein enorm achteruit ndash precies de structuren die toch al zeer kwetsbaar zijn voor de Ziekte van Alzheimerrsquo(Bron Dirkse Petit (2009) Had ik het maar geweten)

MuziektherapieMuziektherapie kan bij matige tot ernstige vormen van dementie gedrags- en psychologische symptomen verminderen Daarnaast kan het ook de com-municatie tussen de therapeut en de persoon met dementie verbeteren Mu-ziektherapie is een relatief goedkope therapievorm daardoor kunnen verpleeghuizen het in het alledaagse activiteitenprogramma opnemen Het doel is het verminderen van agitatie (zenuwachtige onrust)(Bron Efficacy of music therapy in the treatment of behavioral and psychia-tric symptoms of dementia Italieuml A Raglio G Bellelli D Traficante M Gia-notti MC Ubezio D Villani amp M Trabucchi 2008)


Gesprekstherapie Het uiten van emoties kan helpen om de beperkingen die zich bij dementie voordoen een plek te geven Gesprekstherapie kan hierbij nuttig zijn De the-rapie kan zich bijvoorbeeld richten op de veranderingen bij dementie zoals leven met een ander perspectief veranderende rollen rouw over wat niet meer kan het langzaam minder zelfstandig zijn en meer afhankelijk worden

Training omgaan met geheugenproblemenDe training omgaan met geheugenproblemen is door de stichting Geriant ontwikkeld voor mensen met geheugenproblemen hun partner en familie De training gaat in op de werking van het geheugen en de gevolgen van ge-heugenproblemen voor het dagelijks leven Deelnemers krijgen hulpmid-delen aangereikt die helpen de geheugenproblemen het hoofd te bieden Bij voorkeur nemen mensen met geheugenproblemen samen met de partner of een familielid deel aan de training(bron website Geriant)

Voorlichting en informatie aanbiedenGoede voorlichting over dementie is belangrijk om mensen met dementie en hun naasten te helpen omgaan met de gevolgen van dementie

Tips voor de omgang met mensen met dementie tijdens de zorg en begeleiding

De wereld is voor iemand met dementie moeilijk te begrijpen Hoe meer overzicht verzorgenden scheppen des te beter de onderlinge relatie is tussen de clieumlnt de verzorgende Hieronder algemene tipshandvatten voor verzorgenden voor de omgang met iemand met dementie bull Houd de gewoontes van de clieumlnt in stand Het is belangrijk om gewoontes te continueren omdat de persoon met dementie snel van slag kan raken als er dingen in zijn dagelijks leven ineens veranderen Vroeg opstaan bijvoorbeeld kan voor iemand die gewend is om uit te slapen het totale dagen-nachtritme verstoren Het kan ook voorkomen dat bepaalde gewoontes in de loop van de dementie totaal veranderen Neem dan de nieuwe gewoontes aan bull Regelmaat en rust Iemand die dementeert heeft vaak behoefte aan een vaste dagindeling dat biedt houvast Een geregelde dagindeling zonder verrassingen heeft vaak een goede invloed


bull Overleg Overleg of vertel aan de clieumlnt wat je gaat doen voordat je iets gaat doen bull Maak taken simpel Verdeel een handeling of opdracht in kleine stukjes en laat uw naaste alleen dingen doen die hij of zij kan Bij het aankleden bijvoorbeeld het aantal keuzemogelijkheden beperken door niet meer dan twee kleding stukken tegelijk klaar te leggenbull Stel overzichtelijke vragen Als je drie vragen tegelijk stelt zal het voor de clieumlnt moeilijk zijn om alle drie de vragen te onthouden Dit kan onzekerheid en boosheid opleveren Stel geen vragen die beroep doen op het geheugen voor recente informatie Dus niet lsquoHeeft u al gegetenrsquo maar lsquoHeeft u hongerrsquo Het is ook belangrijke dat je de vragen kort en overzichtelijk stelt lsquoVraag bijvoorbeeld eerst of diegene koffie wil en stel na het antwoord pas de volgende vraag Wilt u er suiker inrsquo en daarna pas lsquowilt u er ook melk inrsquo bull Communiceer normaal en duidelijk Ga mensen met dementie niet betuttelen of ga niet kinderlijk praten Praat wel duidelijk en met korte zinnen maar voorkom verklein- woorden Blijf ook respect houden ook al reageert de persoon met dementie verward en niet zo duidelijk meerbull Zorg voor oogcontact Door oogcontact te zoeken is de clieumlnt met dementie minder snel afgeleid en wordt de communicatie duidelijker en persoonlijker bull Speel in op wat de clieumlnt nog wel kan Faalangst komt vaak voor bij mensen met dementie Hierdoor durven zij ook dingen die zij eigenlijk nog wel kunnen niet meer te doen Kijk dus naar wat de clieumlnt nog weacutel kan en neem hier de tijd voor Dat is goed voor het zelfbeeld van de persoon met dementie bull Een vertrouwde omgeving bieden Zorg voor een zo vertrouwd mogelijke omgeving voor de clieumlnt Zet bijvoorbeeld muziek op die de clieumlnt fijn vindt of hang de schilderijen op die ook bij de clieumlnt thuis hingen Of adviseer de mantelzorger het huis niet te veranderen (geen andere kleuren meubels op dezelfde plek) Adviseer de mantelzorger of hang zelf hier en daar bordjes op met kleine aanwijzingen (woorden of plaatjes lsquobadkamerrsquo lsquowcrsquo lsquokoudrsquo lsquowarmrsquo) (Bron website Alzheimer Nederland Dirkse 2009)


Casemanagement voor mensen met dementie Omdat tijdens het dementieproces de zorgbehoeften veranderen en com-plexer worden is een vertrouwd en vast aanspreekpunt voor mensen met dementie en hun naasten nodig Deze vertrouwde professional vervult de functie van casemanager Een casemanager moet over veel kennis beschik-ken van dementie en de sociale zorgkaart (waar is de beste zorg voor deze persoon met dementie)De casemanager cooumlrdineert in de verschillende fasen van het traject de behandeling begeleiding en steun eacuten voert deze ndash waar nodig en mogelijk ndash ook zeacutelf uit (Bron Definitieve Zorgstandaard Dementie)

ZorgplanZodra iemand de diagnose dementie heeft gekregen stelt de casemanager een zorgplanbegeleidingsplan Dit zorgplan wordt doorlopen en steeds bij-gewerkt tot het overlijden van de persoon met dementie Het casemanage-ment stelt het zorgplan op vanuit zijn of haar overkoepelende blik en cooumlrdi-nerende rol in samenspraak met de persoon met dementie en zijn of haar naaste De medisch eindverantwoordelijke ziet erop toe dat het gebeurt

Een zorgplan is bedoeld om afgestemde zorg te realiseren en vormt het ver-zameldocument waarin alle afspraken en acties aangaande de persoon met dementie en diens naasten worden vastgelegd Een zorgplan beschrijft het geheel van lsquowonen welzijn en zorgrsquo afgestemd op de specifieke behoeften vragen en wensen van een persoon met dementie en de naasten De doelen afspraken en evaluatiemomenten van alle woon- welzijn- en zorgdiensten van de verschillende professionals worden hierin vastgelegd (Bron Defini-tieve Zorgstandaard Dementie)

Begeleiding en ondersteuning van mantelzorgers van mensen met dementie Twee derde van de mensen met dementie woont thuis Dit doet een groot beroep op hun mantelzorgers die daarbij risico lopen op overbelasting en psychische problemen Ondersteuning van mantelzorgers door het geven van informatie en emotionele en praktische steun is daarom belangrijk Man-telzorgers kunnen daarvoor bijvoorbeeld terecht in ontmoetingscentra en het Alzheimer cafeacute


Ontmoetingscentra Ontmoetingscentra zijn plaatsen ndash vaak in de vorm van een buurthuis ndash waar steun voor mensen met dementie en de naasten geiumlntegreerd wordt aange-boden Voor de persoon met dementie is er een laagdrempelige dagbeste-ding Voor de naasten zijn er spreekuren gespreksgroepen en informatieve bijeenkomsten Voor een overzicht van regionale programmarsquos voor mensen met dementie en hun mantelzorgers zie de website van het Landelijk de-mentieprogramma op vilansnl

Alzheimer cafeacute Het Alzheimer cafeacute is een maandelijkse informele bijeenkomst voor mensen met dementie hun partners familie hulpverleners en andere belangstel-lenden Na een inleiding door een deskundige kunnen de bezoekers ideeeumln informatie en ervaringen uitwisselen De bijeenkomsten worden georgani-seerd door Alzheimer Nederland[Bron Nationaal Kompas Volksgezondheid versie 45 22 september 2011 copy RIVM Bilthoven] Zorgstandaard Dementie

Het Nationaal Programma Ouderenzorg Het NPO is een programma van ZonMw in samenwerking met de NFU (Ne-derlandse Federatie van Universitair Medische Centra) en de CSO de koepel van ouderenorganisaties Opdrachtgever is het ministerie van VWS Het Na-tionaal Programma Ouderenzorg verbetert de zorg voor ouderen met com-plexe hulpvragen Het doel een samenhangend zorgaanbod dat beter is af-gestemd op de individuele behoeften van ouderen Voor ouderen leidt deze kwaliteitsslag tot meer zelfredzaamheid meer functiebehoud Ouderen hoe-ven minder terug te vallen op de zorg En er is minder kans op zorg en behan-delingen die een onnodige belasting vormen Hieronder vindt u een aantal projecten en toekomstige resultaten uit het NPO

OnderwijsprojectenIn samenwerking met ZonMw-programma Zorg voor Beter voert NPO pro-jecten uit die zich richten op onderwijs Het doel van al deze projecten is het bereiken van een betere aansluiting tussen kennis zorgonderwijs en zorg-praktijk Uiteindelijk leveren de projecten namelijk lesmateriaal op dat het zorgonderwijs vooruit helpt


Deskundigheidsbevordering Hulp bij DementieEr is een bij- en nascholingsmodule ontwikkeld op het gebied van dementie Deze module is gericht op kennis vaardigheden attitude en samenwerking of ketenvorming Het programma betreft een inhoudelijke scholing van de eigen medewerkers en een lsquotrain de trainerrsquo-module waarmee de opleiders van de deelnemende organisaties in staat zijn om de scholing van de eigen medewerkers te verzorgen De modules zijn te vinden via het kennisplein wwwzorgvoorbeternl

Wat levert het opMinimaal tweehonderd medewerkers in de regio Noord-Limburg gaan bij-scholing ontvangen over zorgverlening aan mensen met dementie en hun mantelzorgers Zowel het lsquotrain de trainerrsquo-traject als het ontwikkelde les-pakket zijn overdraagbare producten die zich lenen voor gebruik in het on-derwijs en andere ketens

Het concept kleinschalig wonen als integraal leeronderdeelDit project is onderdeel van een langer lopend samenwerkingsproject lsquoKlein-schalig wonen voor mensen met dementiersquo van negen zorgorganisaties en twee ROCrsquos in de regio Utrecht In het werkveld is veel expertise ontwikkeld rond werken en wonen binnen kleinschalige woonvormen voor mensen met dementie Deze expertise zal worden verwerkt in onderwijsmaterialen voor het initieumlle beroepsonderwijs Hierbij trekken docenten en experts uit het werkveld samen op onder meer door inhoudelijk kennis te delenWat levert het op

bull een basismodule kleinschalig wonen voor ROCrsquosbull verdiepende terugkomdagen voor BOL stagiairs (beroepsopleidende leer- weg) en begeleidersbull training voor docenten van het ROCbull een trainingsprogramma voor werkbegeleidersbull een wervingscampagne voor stagiaires en leerlingen ROC zorg amp welzijn

Omgaan met gedragsverandering bij (zelfstandig wonende) psychogeriatri-sche personen met dementieDe doelstelling van het project is het ontwikkelen van een onderwijsprogram-ma rond individuele mensen met dementie en hun naasten en het invoeren van dit onderwijsprogramma als pilot De onderwijsmodules betreffen zowel een bij- en nascholing voor de verzorgende niveau 2 tot en met 4 binnen zorg-organisaties als een onderdeel in de mbo-opleidingen zorg niveau 2 tot en met 4


Wat levert het opEen onderwijsmodule over het omgaan met gedragsverandering bij dementie De module wordt zo ontwikkeld dat deze in zijn geheel of in onderdelen praktisch toepasbaar en overdraagbaar is aan zorgorganisaties en andere mbo-opleidin-gen voor verzorgenden niveau 2 tot en met 4 De onderwijsmodule wordt onder meer beschikbaar gesteld aan het netwerk psychogeriatrie van Drechtzorg en aan Calibris

OnderzoeksprojectenEen van de drie typen NPO-projecten is het lsquoonderzoeksprojectrsquo De onder-zoeksprojecten zijn kortdurend en praktijkgericht Daarbij kan het gaan om onderzoek naar preventiemogelijkheden betere diagnostiek en betere be-handeling


Casuiumlstiek

Casus 1

UitgangssituatieDe heer de Bruijn is een alleenstaande weduwnaar van 78 jaar De huishou-delijke hulp komt eens per week drie uurWijkzorg zorgt elke dag voor medicatie en persoonlijke verzorging

Mijnheer is al geruime tijd weduwnaar en heeft weinig contact met zijn buren Zijn dochter komt eacuteeacuten maal per week boodschappen doen samen met haar vaderZijn zoon regelt de administratie en financieumln en verleent eventueel handen spandiensten in huis Mijnheer is veel en vaak buiten en onderweg en loopt dus veelHij maakt gebruik van de lsquoopen eettafelrdquo in een nabij gelegen verzorgings-huis maar vergeet dit ook regelmatig Mijnheer de Bruijn verwaarloost zich-zelf en draagt elke dag dezelfde kleding Het lukt de wijkzorg incidenteel om mijnheer te douchen en zijn kleding te verschonen Boodschappen die doch-ter samen met vader haalt zijn binnen twee tot drie dagen op de rest van de week heeft hij vaak geen eten of drinkenDe kattenbak vergeet mijnheer te verschonen

Mijnheer vindt dat alles goed gaat hij heeft eigenlijk geen behoefte aan hulp enof verzorging Hij is vriendelijk en is trots op zijn woning en laat zijn woning dan ook iedere keer uitgebreid zien Mijnheer vertelt vaak dezelfde verhalen Hij is meestal vroeg de deur uit enof hoort de deurbel niet Zijn woning ziet er sober en zeer matig verzorgd uit

VraagWaar moet je alert op zijn en hoe zou je deze situatie aanpakken

Bron Cursusmateriaal Informatiebijeenkomst signaleren dementieWerkgroep Scholing-Zorgketen Dementie december 2011


Casus 2 Fase lsquode bedreigde ikrsquo

UitgangssituatieAls de thuiszorgmedewerkers rsquos ochtends bij mevrouw Visser komen is zij meestal erg incontinent Ze trekt geen incontinentiemateriaal aan omdat ze dat niet lekker vindt zitten Mevrouw wast zich niet goed maar kleedt zich rsquos ochtends wel alvast aan De geur is onaangenaam daarom willen de mede-werkers haar direct wassen Maar als ze voorstellen om mevrouw Visser te douchen reageert ze erg boos ldquoWat een flauwekul allemaalrdquo zegt ze ldquoHet is helemaal niet nodig Ga wegrdquo De medewerkers van de thuiszorg weten intussen niet meer wat ze met de situatie aan moeten

InterventieDe thuiszorgmedewerkers proberen voortaan eerst rustig bij mevrouw aan de eettafel te zitten en contact op te bouwen Mevrouw herkent niet alle me-dewerkers daarom is het belangrijk dat ze het contact en het vertrouwen opbouwen voordat ze beginnen met de zorg Mocht mevrouw na de koffie nog steeds niet willen douchen dan is het ook goed Op deze manier begint de dag voor mevrouw toch goed en houdt ze geen negatief gevoel over aan het bezoek

De medewerker begint nu rsquos ochtends met een praatje ldquoGoedemorgen me-vrouw Visser Heeft u lekker geslapen Oh u bent de krant al aan het lezen Staat de weersverwachting er ook inrdquo Mevrouw zoekt in de krant naar de weersverwachting ldquoZal ik even een kopje koffie zettenrdquo Mevrouw Visser en de verzorgende drinken samen een kopje koffie en praten over van alles Als de koffie op is kijkt de verzorgende of het mogelijk is om te douchen ldquoIk zie dat u al helemaal bent aangekleed maar vindt u het goed als ik u toch even help onder douche Het is vandaag namelijk de dag waarop we u helpen met douchenrdquo De verzorgende maakt een uitnodigend gebaar

ResultaatMevrouw gaat nu zeven van de tien keer naar haar badkamer om geholpen te worden met douchen Doordat de werkwijze nu duidelijk is zijn de thuiszorg-medewerkers meer ontspannen als ze rsquos ochtends naar mevrouw Visser gaan en dit heeft een positief resultaat Ook mevrouw Visser is meer tevre-den over de zorg (bron eacuteeacuten van de deelnemers van de werkplaats dementie)


Casus 3 Fase lsquode verzonken ikrsquo

Mevrouw Manusiwa is 83 jaar oud Ze heeft geen besef meer van zichzelf of van haar leefomgeving Mevrouw Manusiwa ligt veel op bed of zit op de bank Ze slaapt veel en schrikt soms wakker van harde geluiden zoals de deurbel of harde stemmen Als ze op de bank ligt of zit is ze vaak onrustig

Samen met de kinderen zorgt meneer Manusiwa voor zijn vrouw De laatste weken gaat de verzorging steeds moeizamer en meneer Manusiwa heeft moeite om met de situatie om te gaan Hij wordt vaak boos op zijn vrouw en op de verzorgenden die langskomen De huisarts heeft de casemanager in-geschakeld

InterventieDe casemanager pleegt een aantal interventieshij voert gesprekken met meneer Manusiwa om hem meer inzicht te geven in het ziekteproces van zijn vrouw en de fase waarin zij nu verkeert Meneer Manisuwa krijgt ondersteuning en begeleiding bij het acceptatieproceshij voert gesprekken met de eerstverantwoordelijke verzorgende over de ma-nier waarop ze mevrouw het beste kunnen bejegenen en verzorgen bijvoor-beeld door rustig binnen te komen en proberen oogcontact te maken Op een andere manier contact maken bijvoorbeeld door het strelen van een arm Zachtjes praten tegen mevrouw en vertellen wat je gaat doen Het is ook be-langrijk om goed op de reactie van Mevrouw Manusiwa letten om te beoorde-len of ze iets wel of niet prettig vind Het gaat dan om reacties als grimassen benen optrekken of afwerende gebarenZorgen voor de juiste temperatuur in de ruimte De omgeving moet prettig zijn voor mevrouw Manusiwa geen harde geluiden geen fel licht De lamp die bij de bank stond is verplaatst omdat mevrouw last had van het felle licht Verder is het belangrijk dat ze een goede houding en ondersteuning daarbij heeft Er is een aangepaste rolstoel aangeschaft zodat meneer Manusiwa en zijn kinderen met mevrouw Manusiwa naar buiten kunnen

ResultatenDe interventies hebben resultaat gehad

bull Meneer Manusiwa heeft meer oog voor de beleving en behoeftes van zijn vrouwbull De verzorging van mevrouw Manusiwa verloopt beter door andere bejegeningbull De leefomgeving is prettiger voor mevrouw

bull

bull


bull De kwaliteit van leven is verbeterd doordat mevrouw Manusiwa (eacuten haar man) weer buiten kunnen komen

(bron eacuteeacuten van de deelnemers van de werkplaats dementie)

Casus 4 fase lsquode verdwaalde ikrsquo

UitgangssituatieMeneer Martens heeft de diagnose Alzheimer gekregen op de geheugenpo-likliniek van het streekziekenhuis Hij woont samen met zijn vrouw buiten de bebouwde kom in een villa Naast de villa ligt lsquozijnrsquo tuinderij waar nu zijn zoon de scepter zwaait Meneer Martens is erg trots op wat hij bereikt heeft met zijn bedrijf Soms gaat hij zijn zoon nog helpen op de tuinderij De laatste jaren gaat dit echter steeds moeizamer Nieuwe technieken kan meneer Martens niet meer volgen en hij is gedesorieumlnteerd in de tijd waardoor hij planten de verkeerde verzorging geeft in het seizoen

Bij zijn villa heeft meneer Martens een prachtige siertuin waarin hij hele da-gen is te vinden Naarmate het dementeringsproces vorderde snoeide me-neer Martens planten in het voorjaar kort en knipte hij de bloemen eruit omdat hij ervan overtuigd was dat de herfst was aangebroken Tot groot verdriet van mevrouw Martens veranderde de tuin waar zij zo trots op was langzaam in een gekortwiekte tuin waaruit alles wat bloeide onmiddellijk werd weggeknipt Uit eigen initiatief bood de zoon hulp aan Medewerkers uit zijn bedrijf zouden de tuin bijhouden Meneer Martens werd in zijn nette kleren op zijn stoel in de serre gezet en kon toezien hoe anderen in zijn tuin aan het werk waren Na een aantal keer werd hij opstandig en boos Hij wilde graag helpen in de tuin Zijn vrouw en zoon probeerden hem af te leiden maar dit ging niet goed Ten-slotte belde mevrouw Martens de casemanager met de vraag of hij medicatie kon regelen zodat haar man minder boos en opstandig zou reageren

InterventieVia de huisarts kwam de casemanager in aanraking met de familie Martens Tijdens een huisbezoek werd al snel duidelijk wat de oorzaak van zijn boos-heid was Meneer Martens raakte gefrustreerd omdat hij niet meer in zijn tuin mocht werken en reageerde zijn emoties af op zijn vrouw en zoon Tijdens het gesprek gaf hij aan dat hij erg van de natuur geniet en graag buiten is Hij reageerde dan ook positief toen de casemanager vroeg of hij zou willen hel-pen op de zorgboerderij in de buurt Hij kende de boer van deze zorgboerde-rij nog van vroeger


In een afzonderlijk gesprek sprak de casemanager met mevrouw en zoon Martens af dat de hoveniers van het bedrijf van de zoon de siertuin zouden bijhouden op de dagen dat meneer op de zorgboerderij is Op de dagen dat meneer Martens thuis is kan hij zelf in de tuin werken Te kort geknipte strui-ken en planten zou de familie voor lief nemen

Resultaat Meneer Martens gaat nu drie dagen per week naar de zorgboerderij en twee dagen per week werkt hij in zijn eigen tuin Deze combinatie bleek een schot in de roos Meneer Martens is minder snel emotioneel of boos en heeft het idee dat hij zijn siertuin prima onderhoudt

Deze interventie heeft ervoor gezorgd dat meneer Martens zijn eigenwaarde kan behouden Dit is erg belangrijk voor mensen met dementie Het komt nogal eens voor dat familieleden ndash met de beste bedoelingen ndash hieraan voor-bij gaan Door meneer Martens in zijn beleving het gevoel te geven dat hij er nog toe doet kreeg hij zijn gevoel van eigenwaarde weer terug (bron eacuteeacuten van de deelnemers van de Werkplaats Dementie)

Casus 5 fase lsquode verborgen ikrsquo

UitgangssituatieVoordat mevrouw Nitsche in het ziekenhuis werd opgenomen met een gebro-ken heup was zij volledig mobiel en at en dronk ze zelfstandig Het spreken ging redelijk mevrouw verkeerde in de fase van lsquode verdwaalde ikrsquo Haar situ-atie veranderde als gevolg van de ziekenhuisopname De verschijnselen van dementie zijn toegenomen en mevrouw Nitsche is in het stadium van lsquode verborgen ikrsquo beland

Na de opname herstelt mevrouw moeizaam Eten en drinken lukt niet meer zelfstandig ze is incontinent voor ontlasting en urine Verplaatsingen zijn lastig Mevrouw heeft een afasie ontwikkeld en kan zich niet meer uitdrukken door middel van taal Instructies lijkt ze niet goed te begrijpen Mevrouw Nitsche reageert met het vastgrijpen en vasthouden van spullen de handen van verzorgenden lakens servetten et cetera Ze is immobiel en wordt per rolstoel vervoerd ze staat slecht Ze wordt volledig verzorgd op bed Mevrouw oogt heel snel moe en lijkt pijnklachten te hebben Bij de ver-zorging houdt ze zich heel stijf en ze kreunt soms geeft ze een tik of knijpt ze in een arm Ze ziet eruit als een zielig vogeltje onderuitgezakt in een stoel of met grote ogen voor zich uitstarend liggend in bed


InterventieMevrouw Nitsche is verhuisd naar een kleinschalige woonvoorziening waar ze een kleine zit-slaapkamer heeft Het huis ndash waar ze woont met acht an-dere bewoners ndash heeft een huiselijke sfeer en het ruikt er naar vers gekook-te maaltijden Er is een klein team waardoor er veel bekende gezichten voor-bijkomen Behalve de wijziging in de woonsituatie zijn er nog meer dingen veranderd er is sprake van een rustige omgeving zonder harde stemmen Het tempo is aangepast zodat er geen snelle bewegingen zijn De verzorgen-den geven instructie en uitleg Tegelijkertijd bewegen ze mee met de ge-wenste beweging ze forceren niet Onverwachte snelle interventies worden vermeden mevrouw wordt rustig benaderd en lekker geknuffeld De verzor-genden observeren haar lichaamstaal Communicatie vindt plaats op oog-hoogte en er wordt rustig gesproken De inhoud is niet zo van belang de toon des te meerDe verzorging stimuleert mevrouw Nitsche om zelf te eten en te drinken door haar aan tafel te laten zitten met anderen Zo ziet mevrouw andere mensen eten en hoort ze het tikken van bestek op de borden Bestek krijgt ze in de hand en wordt naar de mond gebracht In overleg met de huisarts krijgt me-vrouw een half uur voor de verzorging start Paracetamol De medewerkers betrekken haar bij activiteiten waarbij ze meer toeschouwer dan deelnemer is Er zijn veel rustmomenten overdag in een ligstoel of op bed De verzorging is attent op uitscheiding met name op ontlasting zodat ze geen buikklachten krijgt Mevrouw krijgt iets te frummelen in de hand een doekje of popje Er is veel lichamelijk contact zoals insmeren of masseren met bodylotion De medewerkers betrekken de familie bij de zorg Ze leggen uit wat ze doen en hoe ze het doen en geven de familie een taak als zij dat willen

Resultaat De verhuizing heeft een aantal verbeteringen gebracht Mevrouw Nitsche is rustiger minder lsquogrijperig en knijperigrsquo en ze glimlacht vaak Na stimulering eet en drinkt mevrouw zelfstandig Mevrouw Nitsche spreekt af en toe een paar woorden (niet te begrijpen maar het klinkt vriendelijk) Ze slaapt of dommelt veel slaapt ook rsquos nachts goed door


De familie is zeer tevreden ze ervaren deze aanpak en de uitleg hierover als een enorme opluchting en erkenning voor de persoon die hun moeder is (bron eacuteeacuten van de deelnemers van de werkplaats dementie)

Onderstaande filmpjes zijn goed als casus in de lessen te gebruiken

lsquoIk heb niks gedaan vandaagrsquoDe locatie Camillus van de Zorggroep is het project lsquoIk heb niks gedaan van-daagrsquo gestart Clieumlnten die zich aan het einde van de dag vaak niet meer zo goed kunnen herinneren wat zij die dag hebben gedaan worden tijdens een activiteit gefotografeerd Clieumlnten kunnen zo met familie napraten over de dag

De drie stadia van Alzheimer Specialist Ouderenzorg Lien Lijnkamp legt uit welke drie stadia te onder-scheiden zijn bij de ziekte van Alzheimer Hoe zien deze stadia eruit en welke begeleiding en zorg passen hierbij

Mijn lieve moeder Een zoon van een moeder met dementie vertelt hoe hij de ziekte van zijn moeder beleeft over de zorgen die hij om haar heeft en het verdriet dat hij voelt

Oorzaken van agressieAgressie van clieumlnten maar ook van familie komt regelmatig voor in de zorg Dit filmpje laat zien wat de oorzaken kunnen zijn van agressie en hoe je met agressie om kunt gaan

Dementie Keten TeamHet Dementie Keten Team bestaat uit verschillende samenwerkingspartners die zorgen voor mensen met (een vermoeden van) dementie die thuis wonen Dit filmpje laat zien wat de te nemen stappen zijn bij een vermoeden van de-mentie

Dementie heb je niet alleenDit filmpje laat zien wat dementie betekent voor naasten dagbesteding wo-nen en de zorg

Kennisbundel dementie 31 inhoud 31

Meneer AlzheimerYoup van rsquot Hek zingt over Alzheimer zijn angst voor de dood en wat hij wel en niet wil vergeten aan het einde van zijn leven

wwwzorgvoorbeternlouderenzorgDementie-Leren-Materialen


Vindplaats

In dit hoofdstuk vindt u de vindplaats van achtergrondartikelen en richtlijnen over het thema Vrijheidsbeperking Ook beeldmateriaal en relevante web-sites vindt u hier terug Het hoofdstuk in onderverdeeld in de volgende on-derdelen

Actuele kennisRichtlijnenBeeldmateriaalRelevante websites

Actuele kennis

Zorgstandaard Dementie In de Zorgstandaard staat wat effectieve en zinvolle hulp bij dementie is anno 2013 De wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten zijn het uitgangspunt van optimale dementiezorg Gelijktijdig met de Zorgstan-daard voor professionals is er ook een publieksversie van de Zorgstandaard Dementie uitgebracht In de publieksversie staan tien voorwaarden voor goede dementiezorg beschreven Deze brochure geeft mensen met demen-tie en hun naasten inzicht in wat ze mogen verwachten van zorgprofessio-nals En ook in wat ze zelf kunnen doen

LesboekenAlzheimer Nederland heeft een groot aantal folders met informatie over de-mentie Deze zijn in hun website te bestellen Hier vindt u ook uitgebreide brochures en boeken over dementie Informatie van andere organisaties de boeken van lotgenoten en informatie op DVD kunt u vinden via de literatuur- lijsten die op de site vermeld staan

lsquoKleinschalig wonen voor mensen met Dementiersquo van de stichting Wonen met Dementie Het boek is een praktijkboek geba-seerd op de ervaringen van tientallen mensen Het boek is opgebouwd rond tips voor familieleden medewerkers initiatiefnemers maar ook voor lei-dinggevenden behandelaars en zelfs bestuurders Deze tips zijn opgetekend uit de mond van praktijkmensen van familielid tot bestuursvoorzitter Er is


een hoofdstuk gewijd aan de vraag hoe je een kleinschalig project kan bekos-tigen Zo helpt het boek familieleden eacuten organisaties op weg Wat kunnen docenten hiermee Auteur Henk Nouws ISBN 9789035231078 Aanvulling 1e druk 2009

Zorg om mensen met dementie Bere Miessen Bohn Stafleu van Loghum ndash paperback ndash september 2009

Ondersteunend communiceren bij dementie Wilma Scheres Reed Business ndash paperback ndash september 2011Deze praktische gids is bedoeld als een concreet hulpmiddel voor verzorgen-den of managers in de ouderenzorg maar ook voor familieleden of SPHrsquoers voor het beter doen slagen van de interactie

Boek lsquoOpnieuw geleerd oud gedaanrsquo over lerend vermogen bij dementieHet boek is geschreven door Roy Kessels (hoogleraar bij Alzheimercentrum Nijmegen) Frans Hoogeveen (lector Haagse Hogeschool) Irmgard van Dix-hoorn (psychogerontoloog) en Ruud Dirkse (zorgvernieuwer en directeur van DAZ) en gaat over het lerend vermogen van mensen met dementie Leren bij dementie kan Dat stellen deze deskundigen in het praktische boek met in-formatie over de werking van de hersenen verschillende manieren van leren en 67 praktijkvoorbeelden Het boek lsquo(Op)nieuw geleerd oud gedaanrsquo is on-line te bestellen via de website wwwopnieuwgeleerdoudgedaannl

Boek over ervaringen biedt een ander perspectief op verpleeghuis De verpleeghuiszorg kan beter Om de zorg aan dementerenden te verbete-ren moet de organisatie veranderen En meer verzorgenden zouden lsquode gave om te Zienrsquo moeten ontwikkelen Dat zegt voormalig verzorgende Jolanda de Mooij in het boek lsquoZorg naar eer en gewetenrsquo Inzet vanuit de hele maatschap-pij is nodig Misschien maakt dit boek wel de start door inzicht te geven in de problemen die zoal spelen en de zorg voor verpleeghuisbewoners onder de aandacht te brengen Meer informatie lsquoZorg naar eer en gewetenrsquo door Jo-landa de Mooij en Milly van der Ploeg (ISBN 978-90-821314-1-3 ) en is te bestellen via de website van SAAM uitgeverij

Aanvullingen Werkvormenboek Competente medewerkers kleinschalig wonen voor men-sen met dementie van Provinciaal Platform Competente Medewerkers Klein-schalig Wonen voor mensen met dementie (Utrecht)Begravere Miessen Dement zo gek nog nietB Verbraeck De wondere wereld van dementie


Artikelen

Voor de poort mensen met verpleeghuisvrees over de drempel helpen Theo Royers en Kitty Oerbekke Denkbeeld oktober 2011Bij verhuizing naar een verpleeghuis houdt iemand met dementie doorgaans maar een kleine kring van familie en vrienden over Veel mensen die tot dan toe tot het sociale netwerk van de betrokkene behoorden haken af en komen niet of nauwelijks meer op bezoek Dat kan te maken hebben met de soms lange reistijd naar het verpleeghuis en met de combinatie van zorg en arbeid Maar er blijkt nog een andere factor in het spel te zijn verpleeghuisvreesIn dit artikel treft u bezoekcijfers aan van psychogeriatrische verpleeghuizen en op welke manier mensen met verpleeghuisvrees over de drempel gehol-pen kunnen worden

Onderzoek

Monitor Woonvormen Dementie van het Trimbos-instituutEr bestaan grote verschillen in personeelsbezetting kwaliteit van zorg kwa-liteit van leven van bewoners en arbeidstevredenheid van verzorgenden in woonvoorzieningen voor mensen met dementie Er zijn succesvolle klein-schalige woonvormen maar ook succesvolle grootschalige woonvoorzienin-gen Wat maakt nu het verschil voor goede zorg voor mensen met dementie Het Trimbos-instituut analyseerde daarvoor in opdracht van het ministerie van VWS zes voorzieningen die hoog scoorden op succes en vier die minder hoog scoorden Bron Trimbos-instituut Meer informatie U kunt de Monitor Woonvormen Dementie voor euro 2250 bestellen in de webwinkel van het Trim-bos-instituut

Interactieve film lsquoAlzheimer Experiencersquo geeft inkijk in wereld Alzheimerpatieumlnt De film laat naasten en verzorgers ervaren hoe het is om de ziekte van Alzheimer te hebben Regisseur Paula van der Oest maakte de film die een unieke inkijk geeft in de belevingswereld van mensen met dementie en hun omgeving De film is te bekijken via www Alzheimerexperiencenl

Verzorgenden werken prettiger dankzij richtlijn lsquoDepressie bij Dementiersquo


De richtlijn lsquoHet begeleiden van mensen met Dementie die depressief zijnrsquo biedt verzorgenden handvatten waarmee ze demente bewoners beter kun-nen begeleiden Dat is niet alleen prettig voor de bewoners Uit onderzoek blijkt dat verzorgenden door de richtlijn prettiger werken omdat ze zich min-der afhankelijk voelen van psychologen in de instelling Op Nederlandse psy-chogeriatrische verpleeghuisafdelingen heeft 85 van de bewoners demen-tie en van hen is 19 depressief Door depressie zijn bewoners somber en hebben ze meer zorg nodig NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg)-onderzoeker Renate Verkaik zocht naar een manier om depressie bij verpleeghuisbewoners met dementie te verminderen Verzor-genden kunnen in de praktijk goed met de richtlijn overweg Bewoners in verpleeghuizen waar gewerkt werd met de richtlijn werden in de meeste ge-vallen minder depressief Bron wwwnivelnl

Pakket ldquoDementie zorgen voor nu en laterrdquoMantelzorgers die demente familieleden verzorgen zijn gebaat bij steun van professionals Daarom heeft HanzeConnect een pakket gemaakt ldquoDemen-tie zorgen voor nu en laterrdquo Professionals of vrijwilligers kunnen het pakket gebruiken om mantelzorgers bij te staan Het bestaat uit een DVD en een werkboek De DVD bevat zeven praktijkverhalen waarin de behandeling be-geleiding en zorg voor mensen met dementie en hun familieleden centraal staat De films zijn geen instructiefilms over het werken met mensen met dementie Ze geven inzicht in de praktijk waarin mantelzorgers vrijwilligers en professionals zoeken naar passende benaderingen Daarbij worden zij geconfronteerd met allerlei dilemmarsquos en valkuilen In het werkboek staan methodische en didactische aandachtspunten Ook worden werkvormen aangedragen voor het gebruik van de films bij scholing en voorlichting Het gaat daarbij om zowel observatie- en reflectieoefeningen als om oefeningen aan de hand waarvan vaardigheden getraind kunnen worden Het pakket (DVD en werkboek) kost euro 35 exclusief verzendkosten U kunt het pakket bestellen bij Van Hemert Produkties

Scholingsmethodieken

NPO project Noord Limburg juli 2011 tot juli 2012 organisatie De ZorggroepIn dit project wordt een bij- en nascholingsmodule op het gebied van demen-tie ontwikkeld door ROC Nijmegen Deze module richt zich op kennis vaar-digheden attitude en samenwerking of ketenvorming Het programma is een inhoudelijke scholing van de eigen medewerkers en een lsquotrain de trainerrsquo-


module waarmee de opleiders van de deelnemende organisaties in staat zijn om de scholing van de eigen medewerkers te verzorgen

Nieuwe cursus casemanagement DementieWindesheim heeft de cursus lsquoCasemanagement Dementiersquo ontwikkeld Tij-dens de cursus lsquoCasemanagement Dementiersquo wordt gewerkt aan de compe-tenties die nodig zijn voor een casemanager

bull gedegen kennis van en inzicht in casemanagement en in het hulpverleningsaanbod (sociale kaart)bull gedegen kennis van en inzicht in de werkwijze van andere betrokken disciplines en het vermogen deze kennis in het eigen handelen te betrekkenbull inzicht in het uitvoeren van de makelaarsfunctie met het vermogen om verschillende functies aan te kunnen bieden op het gebied van zorg en welzijnbull kennis van en ervaring met dementie- en mantelzorgproblematiek (sociaal psychiatrische deskundigheden (preventieve) interventiemethodieken ter ondersteuning van het persoon met dementiesysteem)

De inzet van casemanagers bij dementie is erg nuttig Dat blijkt uit een on-derzoek van de Kenniskring Transities in Zorg van de Hogeschool Rotterdam en het Van Kleef Instituut Zowel mensen met dementie als mantelzorgers geven aan erg blij te zijn met een casemanager

KetenindicatorenWij hebben behoefte aan indicatoren die de samenwerking en afstemming van de totale keten en met de keten inzichtelijk maken Om goede integrale zorg te kunnen leveren vinden partijen het van belang om te weten hoe de keten met elkaar samenwerkt Bron Kwaliteitskader Verantwoorde Zorg VVampT(2012)Ketenindicatoren zijn te vinden in de Zorgstandaard Dementie (hoofdstuk 4)


Richtlijnen

bull Richtlijn omgaan gedragsproblemen mensen met dementie (VampVN)

bull Zorgstandaard Dementie

bull lsquoHet begeleiden van mensen met Dementie die depressief zijnrsquo (NIVEL)

bull Omgaan met afweergedrag bij eten en drinken van bewoners met dementie

Relevante websites

bull Website werkboek en opbrengsten Landelijk Dementieprogramma via wwwvilansnl

bull Website Nationaal Kompas Volksgezondheid bull wwwhadikhetmaargewetennl

bull Website Alzheimercentrum VUMC

bull wwwtoolkitdementienl

bull Website Alzheimer Nederland Alzheimer Nederland werkt met 52 regionale afdelingen en een landelijk bureau aan een betere kwaliteit van leven voor mensen met dementie en hun familie

bull Website Vilans Vilans is het kenniscentrum voor langdurende zorg Samen met professionals in het veld ontwikkelt Vilans vernieuwende en praktijkgerichte kennis oa over dementie

bull TVV dementie Het Tijdschrift voor Verzorgenden (TvV) is het vakblad voor (zieken)verzorgenden en helpenden

bull Moderne-dementiezorgnl Op deze website staan op dit moment 279 films over dementie Deze site bevat ook een informatiebank over dementiehulp- middelen


bull Website Mezzo Mezzo is de landelijke vereniging die opkomt voor iedereen die zorgt voor een ander en dat lsquoop eigen wijzersquo wil doen als mantelzorger of zorgvrijwilligers

bull Website Innovatiekring dementie IDeacute zet zich in voor goede kwaliteit van leven van mensen met dementie Lees op deze website oa goede praktijkvoorbeelden

bull Website LOC LOC Zeggenschap in zorg is de grootste persoon met dementiemensen met dementieorganisatie oa in de verzorging en verpleging thuiszorg en welzijn

bull Website Trimbos Instituut Het Trimbos-instituut zet zich in voor het verbeteren van de geestelijke gezondheid door het delen van kennis oa over dementie Het Trimbos behandelt niet

bull Website dementiedebaasnl

bull Website Ontmoetingscentradementienl Op deze site die bedoeld is voor mensen met dementie en hun mantelzorgers staat een actuele lijst van ontmoetingscentra vermeld

bull Website van de VU te Amsterdam over enkele van hun onderzoeksprogram- marsquos rond bewegen en dementie

bull Zorg voor Beter Kennisplein VVT

bull wwwgerkedeboernle-learning-programma

bull wwwthuiswonenmetdementienl

bull wwwrivmnl

inhoud

VilansVilans is het landelijke kenniscentrum voor langdurende zorg Samen met zorgprofessionals ontwikkelen we vernieuwende en praktijkgerichte kennis voor iedereen die werkt in de zorg daarvoor in opleiding is of beroepsmatig met de zorg te maken heeft We zorgen ervoor dat de kennis in de praktijk gebruikt gaat worden Met praktische middelen en met advies en begeleiding Zo houden we met elkaar de langdurende zorg efficieumlnt betaalbaar en van goede kwaliteit We verbeteren daarmee de kwaliteit van leven van mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben Meer informatie over de themarsquos van de kennisbundels staat op wwwzorgvoorbeternl en wwwkennispleingehandicaptensectornl Neem voor informatie over de kennisbundels of over samenwerking tussen onderwijs en zorg contact op met Vilans via (030) 789 23 00 infovilansnl of kijk op wwwvilansnl

Trimbos-instituutHet Trimbos-instituut is een kennisinstituut Het doet onderzoek naar geestelijke gezond-heid mentale veerkracht en verslaving Het zet zich met kennis en innovatie actief in voor het verbeteren van de geestelijke gezondheid in Nederland en daarbuiten Onze verworven kennis passen we toe in de praktijk van professionals in de GGZ en de verslavingszorg Het Trimbos-instituut loopt voorop in de digitalisering van kennisontwikkeling kennis-overdracht en de uitbreiding van hulpverlening via internetWij staan open voor zowel inhoudelijke vragen als vragen over methodieken instrumenten en middelen Neem voor meer informatie contact op met het Trimbos-instituut e-mail infotrimbosnl telefoon (030) 297 11 00 of kijk op wwwtrimbosnl

VampVNVampVN staat voor Verpleegkundigen amp Verzorgenden Nederland De beroepsvereniging van en voor verpleegkundigen en verzorgenden Met elkaar zorgen we ervoor dat we ons beroep goed kunnen uitoefenen Zo werken we aan excellente zorgverlening en plezier in ons werk Dat doen we bijvoorbeeld door kennis en ervaringen over werken met het zorgleefplan te delen op wwwzorgleefplanwijzernlWij staan open voor zowel inhoudelijke vragen over het zorgleefplan als voor vragen over methodieken en instrumenten Neem voor meer informatie contact op met VampVN (030) 291 90 50 of infozorgleefplanwijzernl

CalibrisNaast de erkenning van leerbedrijven is Calibris verantwoordelijk voor vaststelling van kwalificaties in zorg welzijn en sport In het verlengde daarvan richten we ons op verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming Ons toekomstbeeld Dat werkgevers op het juiste moment beschikken over voldoende personeel met de juiste competentiesCalibris werkt aan duurzame oplossingen voor complexe vraagstukken met als doel een competente beroepsbevolking en een evenwichtige arbeidsmarkt Calibris biedt begeleiding van (regionale) samenwerking tussen onderwijs en zorgKijk voor meer informatie op wwwcalibrisnl of neem contact op via (030) 750 78 88 of frontdeskcalibrisnl

ColofonOntwikkeling Vilans Trimbos-instituut VampVN CalibrisTekst Sabina Mak en Margje Mahler VilansMet dank aan Alzheimer Nederland Alle kennisbundels zijn getoetst op clieumlntgerichtheid (Anne Marie Vaalburg VampVN) diversiteit (Marije Vermaas Vilans) en informele zorg (Dorothea Touwen LUMC) Eindredactie Leene CommunicatieGrafische vormgeving Taluut Utrecht

De teksten en afbeeldingen in de kennisbundel zijn voor onderwijsdoelen vrij te gebruiken met bronvermelding Voor commercieumlle doeleinden dient men contact op te nemen met Vilans via infovilansnl of (030) 789 23 00

De kennisbundels kunnen gratis worden gedownload via wwwzorgvoorbeternl wwwggzkennispleinnl wwwkennispleingehandicaptensectornl wwwvilansnl wwwtrimbosnl wwwvenvnnl en wwwcalibrisnl

2 inhoudKennisbundel dementie

Leeswijzer

Waarom is aandacht voor dementie in het onderwijs belangrijkMaar liefst eacuteeacuten op de vijf mensen krijgt een vorm van dementie waarvan de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende is Door de vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in de toekomst toenemen De belasting voor de omgeving en mantelzorger is groot

Het is van groot belang dat zorgprofessionals kennis ontwikkelen over ver-schillende vormen van dementie en op basis van die kennis ndash en de actuele richtlijnen voor dementiezorg ndash leren omgaan met mensen met dementie zowel thuis als in een instelling Dit vergroot de kwaliteit van leven van de clieumlnt Ook moet er aandacht zijn voor de emoties en de positie van de man-telzorger en moet in het onderwijs aandacht uitgaan naar de vraag hoe deze kan worden ondersteund In deze kennisbundel vindt u actuele informatie over dementie en zorg voor mensen met dementie Daarmee kunt uw leerlingen helpen een goede start te maken met langdurende zorg Deze bundel is ook geschikt voor gebruik in bijscholing

Actuele kennis en tools voor in de les De kennisbundel omvat drie hoofdstukken

bull Hoofdstuk 1 De actualiteit Dit hoofdstuk beschrijft de stand van zaken in 2013 Welke vormen van dementie bestaan er en wat zijn de belangrijkste problemen die mensen met dementie en hun naasten ervaren bull Hoofdstuk 2 Aan de slag met dementie Dit hoofdstuk beschrijft de vier stadia van dementie en de passende belevingsgerichte bejegening in elk stadium Daarnaast geeft het hoofdstuk een overzicht van behandeling en begeleidingsvormen van dementie en hun naasten Ook vindt u in dit hoofdstuk casusmateriaal tips voor bruikbaar filmmateriaal en een overzicht van lesmateriaal dat via de website wwwzorgvoorbeternl beschikbaar isbull Hoofdstuk 3 Vindplaats Een overzicht van literatuur richtlijnen en relevante websites

3










De actualiteit


























Probleemgebieden





Top 5





















































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud








3










De actualiteit


























Probleemgebieden





Top 5





















































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud









De actualiteit


























Probleemgebieden





Top 5





















































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud



























Probleemgebieden





Top 5





















































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud









Top 5





















































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud























































































Casuiumlstiek

Casus 1



















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud





















bull

bull































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud






































Vindplaats



Actuele kennis












Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud
















Artikelen


Onderzoek
















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud




















Richtlijnen





Relevante websites




















bull wwwrivmnl

inhoud



















bull wwwrivmnl

inhoud








inhoud








Dementie - Zorg voor Beter · inhoud 1 Kennisbundel voor docenten Zorg & Welzijn Dementie In deze...

Documents

Transcript of Dementie - Zorg voor Beter · inhoud 1 Kennisbundel voor docenten Zorg & Welzijn Dementie In deze...