Birgitte SchoenmakersJan De Lepeleire

Zakboekje voor de professionele zorgverstrekker

DEMENTIE

Zorgverstrekkers worden de laatste jaren steeds vaker geconfronteerd met de zorg voor een persoon met dementie. Deze chronische ziekte met onvoorspelbaar en onomkeerbaar verloop heeft een belangrijke impact op de patiënt en zijn omge-ving. Het progressief cognitief verval en de vaak moeilijk te controleren gedrags-problemen, maken van de patiënt met dementie een bijzonder kwetsbare � guur. Bovendien worden de rolpatronen in de directe omgeving gaandeweg herschikt en treedt de zorg voor de patiënt op de voorgrond. De mantelzorger is in dit zorg-proces een essentiële maar zwaarbelaste en vaak ook zorgbehoevende schakel.

De zorgverstrekker staat in dit verhaal voor een complexe problematiek. Een goede terreinkennis gecombineerd met een gedegen samenwerking zijn dan ook de absolute voorwaarden voor een geslaagde zorg. Ondanks gevorderd onder-zoek in het dementiedomein, ontbreekt het de zorgverstrekkers aan bruikbare richtlijnen en consensus. Bovendien is het zorglandschap even uitgebreid als versnipperd, wat de zoektocht naar geschikte ondersteuning verder bemoeilijkt.

Dit zakboekje wil een wegwijzer zijn in de dagelijkse professionele zorg voor patiënten met dementie en hun familie en mantelzorgers. Vertrekkende van de initiële ziektediagnostiek tot de fase van het levenseinde geeft dit boekje een helder, wetenschappelijk overzicht van de zorg voor een patiënt met de-mentie. Zowel de huisarts als de andere hulpverleners uit de eerste lijn zullen in dit zakboekje concrete antwoorden vinden op vragen uit dit ziektedomein.

Birgitte Schoenmakers is huisarts in een grote groepspraktijk in Leuven. Als docent is ze verbonden aan het Academisch Centrum voor Huisartsgenees-kunde van de K.U.Leuven. Sinds 2000 spitst haar onderzoeksdomein zich toe op het ondersteunen van de zorg voor dementerenden en hun mantelzorgers. Speciale aandacht gaat daarbij naar het optimaliseren van de thuiszorg door de mantelzorgers te beschouwen als zorgpartners en hen nauw te betrekken bij de zorgorganisatie.

Jan De Lepeleire is arts en doctoreerde in de medische wetenschappen aan de K.U.Leuven. Hij werkt als huisarts en is als hoogleraar verbonden aan de Faculteit der Geneeskunde van de K.U.Leuven. Hij is voorzitter van de werkgroep coördinerende en raadgevende artsen binnen de Belgische Vereniging voor Geriatrie en Gerontologie.

9 7 8 9 0 3 3 4 8 4 8 7 2

ISBN 978-90-3348-487-2

Birgitte Schoenmakers en Jan D

e Lepeleire • DEM

ENTIE Zakboekje voor de professionele zorgverstrekker

CV_dementie.indd 1-3 3/03/11 14:58

DIAG

NOSE

23

2.3 Ziektediagnose

2.3.1 Anamnese

2.3.1.1 Inventaris van ziektetekenen

Volgend op de detectiefase, waarbij dementie wordt vermoed, zal de huisarts middels een goede (hetero)anamnese de kern-symptomen in kaart brengen. Eerst zal de tijdsverloop bevraagd worden: hoe en wanneer zijn de klachten begonnen en hoe evo-lueren de klachten (snel, langzaam, in sprongen of continu)? Ver-volgens worden de DSM-IV-criteria getoetst: geheugen (ver en nabij verleden, afspraken vergeten, dingen verliezen), fatische stoornissen (woordvinding, abstracte begrippen), apraxie (moei-te met complexe taken zoals wassen, aankleden, koken), agnosie, executieve functies (beperkter begripsvermogen, huishouden verloopt chaotisch). Een bevraging van de gedragingen en psy-chische problemen is essentieel: heeft de patiënt interesse in de omgeving verloren, zijn er psychotische symptomen (wanen, hal-lucinaties, gestoord dag-nachtritme, dwalen)? De beperkingen in zelfredzaamheid van een patiënt met vermoedelijk demen-tie treden al in een vroeg stadium op: beperkingen in ADL- en IADL-activiteiten. Vervolgens moeten de relevante comorbiditeit en de eigen en familiale voorgeschiedenis worden beschreven: lichamelijke klachten, schildklierlijden, diabetes, cardiovasculair lijden, trauma, familiaal voorkomen van dementie en risicofac-toren. Tot slot worden levensstijl en medicatiegebruik in kaart gebracht: voeding, gewicht, roken, drinken en een inventaris van geneesmiddelen.

DIAGNOSE

30

2.3.3.5 Focale neurologische uitval

Onder deze categorie valt een aantal zeldzame aandoeningen. De cognitieve stoornissen die hiermee gepaard gaan, kenmerken zich door uitval in één gebied. De bekendste aandoening is het syndroom van Korsakow, waarbij zeer geïsoleerde geheugen- en inprentingsstoornissen optreden. Bij frontotemporale dementie staan persoonlijkheids- en karakterveranderingen op de voor-grond.

Verder zijn er aandoeningen met een focale corticale uitval in de vorm van afasie, apraxie, agnosie, ... Bij een zeer vroeg optreden van alzheimer kunnen deze symptomen eveneens geïsoleerd op-treden.

DIFFERENTIËLE DIAGNOSE

Op basis van het klinisch onderzoek en de anamnese moet een eerste diff eren-tiatie in de diagnostiek worden uitgevoerd:

normale vergeetachtigheid: interfereert niet met het dagelijkse functione-

ren;cognitieve stoornis zonder dementie: meer en vooral objectiveerbaar func-

tieverlies;depressie: geheugenklachten niet in overeenstemming met het dagelijkse

functioneren;delier: acute aanvang van symptomen;

focale neurologische uitval: uitval in één deelgebied van de cortex.

DIFFERENTIËLE DIAGNOSE

Op basis van het klinisch onderzoek en de anamnese moet een eerste diff eren-tiatie in de diagnostiek worden uitgevoerd:

normale vergeetachtigheid: interfereert niet met het dagelijkse functione-ren;cognitieve stoornis zonder dementie: meer en vooral objectiveerbaar func-tieverlies;depressie: geheugenklachten niet in overeenstemming met het dagelijksefunctioneren;delier: acute aanvang van symptomen;focale neurologische uitval: uitval in één deelgebied van de cortex.

DIAGNOSE

36

Test Nederland België

Glucose X X

TSH X X

Creatinine X Op indicatie

Ureum

Na, K Bij diuretica

Cl, HCO3

Calcium

Vit. B12 Op indicatie Op indicatie

Vit. B1 Dieet/OH

Vit. B6 Dieet/OH

Foliumzuur Dieet/OH

Lever Op indicatie Op indicatie

Hiv Op indicatie

Syfi lis X

Zware metalen

Urine wbc-eiwit-glucose

2.3.5.2 Beeldvorming

Beeldvormend onderzoek had vroeger vooral als doel de be-handelbare oorzaken van dementie uit te sluiten: tumoren, hy-drocefalus, subduraal hematoom. Tegenwoordig wordt beeld-vorming vooral aangewend voor een verdere diff erentiatie van het dementiële syndroom: vasculair, alzheimer, frontotemporale dementie, lewy-bodydementie, parkinsondementie. Tot slot kan met beeldvorming de evolutie van de dementie worden gevolgd en voorzichtig uitspraken worden gedaan over de ziekteprogres-sie met het oog op de zorgondersteuning.

63

ETHI

SCHE

EN

JURI

DISC

HE A

ANGE

LEGE

NHED

EN

HOOFDSTUK 5

Ethische en juridische aangelegenheden

5.1 WilsonbekwaamheidElke mens en bij uitbreiding elke patiënt heeft het recht zelf be-slissingen te nemen die zijn persoonlijk functioneren aangaan (het grondrecht te beschikken over het eigen lichaam). Bij pa-tiënten met dementie gaat samen met het cognitieve verval de mogelijkheid tot het nemen van beslissingen progressief verlo-ren.

Zorg, onderzoek en interventie mogen bij wet slechts plaats-vinden als de patiënt zijn toestemming hiervoor verleent. Deze toestemming is pas valide als wordt voldaan aan drie voorwaar-den: de betrokkene moet wilsbekwaam zijn, voldoende geïn-formeerd zijn over het ingrijpen en vrijwillig een keuze kunnen maken.

Hoewel er geen eensgezindheid bestaat over het begrip, is er bij consensus aangenomen dat de wilsonbekwame patiënt niet meer in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter