Aardwarmte in Nederland

Jaarverslag 2015

Delfstoff

en en aardwarm

te in Nederland Jaarverslag 2015

AARDWARMTE IN NEDERLAND Jaarverslag 2015 Een overzicht van opsporings- en winningsactiviteiten

AARDWARMTE

Vergunningen voor aardwarmte per 1 januari 2016 In 2015 zijn zes opsporingsvergunningen voor aardwarmte aangevraagd. Dit maakt dat er per 1 januari 2016 twaalf opsporingsvergunningen in aanvraag zijn. In 2015 zijn vijf opsporingsvergunningen voor aardwarmte verleend en drie afgewezen. Zes opsporingsvergunningen voor aardwarmte zijn gesplitst tot vijftien nieuwe vergunningen. Tien opsporingsvergunnningen zijn samengevoegd tot drie nieuwe opsporingsvergunningen. Eén opsporingsvergunning is areaal beperkt. Negentien opsporingsvergunningen voor aardwarmte zijn verlengd. Daarnaast zijn dertien opsporingsvergunningen voor aardwarmte vervallen/ingetrokken of is er afstand van gedaan. Op 1 januari 2016 zijn er in totaal 58 opsporingsvergunningen voor aardwarmte van kracht. In 2015 is één nieuwe aanvraag voor een winningsvergunning voor aardwarmte ingediend, waarmee er totaal zeven winningsvergunningen in aanvraag zijn. Eén winningsvergunning voor aardwarmte is verleend hetgeen betekend dat er in het totaal vier aardwarmtewinningsvergunningen van kracht zijn op 1 januari 2016. Wijzigingen met betrekking tot vergunningen voor opsporing en winning van aardwarmte gedurende 2015 staan vermeld in tabellen aan het einde van dit hoofdstuk. Aardwarmteboringen en productie-installaties per 1 januari 2016 In 2015 zijn drie aardwarmteboringen beëindigd (Figuur 1). Dit betreft de boringen in de vergunningen Vierpolders en Honselersdijk. Met het realiseren van de boringen in Vierpolders is in 2015 één aardwarmteproductie-installatie bijgekomen. De boring in de vergunning Honselersdijk is een sidetrack op de boring HON-GT-1 om het verstopte originele gat te vervangen. Het totaal aan productie-installaties bedraagt nu veertien. Eén daarvan, met de boringen Heerlerheide-GT-1 & -2, valt mijnwettelijk gezien deels onder aardwarmte maar is technisch gezien een warmte-koude opslag-installatie (WKO). Deze installatie wordt in het verdere overzicht niet behandeld. De overige dertien aardwarmteproductiesystemen onttrekken warmte uit de diepe ondergrond, of beogen dat te gaan doen, door warm water te produceren en afgekoeld water te injecteren. Van deze dertien doubletten zijn er in 2015 elf operationeel, in de zin dat er warmteproductie wordt gerapporteerd conform art. 111 & 119 van het mijnbouwbesluit. Aardwarmte boringen beëindigd in 2015

Naam boring Vergunning aardwarmte Vergunninghouder

1 Brielle-GT-01 Vierpolders Aardwarmte Vierpolders 2 Brielle-GT-02 Vierpolders Aardwarmte Vierpolders 3 HON-GT-01-S2 Honselersdijk Green Well Westland B.V.

Figuur 1: Aantal aardwarmteboringen beëindigd per kalenderjaar en het jaarlijks aantal gerealiseerde

aardwarmteproductiesystemen vanaf 2007

De warmte wordt geproduceerd uit laagpakketten van verschillende geologische eenheden op diepten tussen de 1600 en 2700 meter onder N.A.P.(Figuur 2a). Het merendeel van de aardwarmte komt uit de laagpakketten van de Boven-Jura en Onder-Krijt. Dit geldt voor alle installaties gesitueerd in Zuid-Holland. De drie productie-installaties in Noord-Holland en Overijssel produceren uit de laagpakketten van het Rotliegend. De installatie uit Noord Limburg produceert uit de laagpakketten van het Onder-Carboon. De diepte van de top van de producerende aquifer is weergegeven in Figuur 2b De geproduceerde warmte wordt bij alle installaties primair ingezet voor de verwarming van kassen in de glastuinbouw. Eén project levert ook warmte aan een nutsvoorziening en bebouwde omgeving (Figuur 2c). Eén ander project beoogd warmte te gaan leveren aan een warmtenetwerk in de bebouwde omgeving.

a)

b)

c)

Figuur 2: a) Stratigrafie van het productieve interval, b) Diepte mid- aquifer en c) (beoogd) gebruik van de

geproduceerde warmte

Aardwarmteproductie over 2015 In 2015 waren elf van de dertien aardwarmteproductiesystemen operationeel. De operationele systemen hebben conform de mijnbouwwet productiegegevens aangeleverd. Van de twee niet-operationele systemen bevond één installatie zich eind 2015 in de opstartfase en de andere installatie is tijdelijk ingesloten. Van de elf aardwarmteproductie-installaties die in 2015 warmte produceerden, beschikken er drie over een winningsvergunning aardwarmte (excl. Heerlerheide). De overige vergunninghouders produceerden onder een ‘extended well test’. Gedurende deze testfase produceert de vergunninghouder warmte, terwijl hij informatie verzamelt voor toekomstige efficiënte en doelmatige winning. Eind 2015 hadden – op één na – alle producerende vergunninghouders een winningsvergunning aangevraagd en een winningsplan ingediend.

Tabel 1: Aardwarmteproductie-installaties.

Naam Aardwarmte installatie Putten Vergunning

aardwarmte

Operationeel in 2015

1 Californie Geothermie CAL-GT-1,2&3 Californie I Ja

2 De Lier Geothermie LIR-GT-1&2 De Lier Ja

3 Honselersdijk Geothermie HON-GT-1&2 Honselersdijk Ja

4 Installatie Berkel en Rodenrijs VDB-GT-3&4 Bleiswijk 1b Ja

5 Installatie Bleiswijk VDB-GT-1&2 Bleiswijk Ja

6 Koekoekspolder Geothermie KKP-GT-1&2 Kampen Ja

7 Mijnwater energiecentrale Heerlen HLH-G-1&2 Heerlen Ja, WKO

8 Pijnacker-Nootdorp Geothermie PNA-GT-1&2 Pijnacker-Nootdorp 4 Ja

9 Pijnacker-Nootdorp Zuid Geothermie PNA-GT-3&4 Pijnacker-Nootdorp 5 Ja

10 HAG-GT-1&2 Den Haag Tijdelijk ingesloten

11 Heemskerk Geothermie HEK-GT-1&2 Heemskerk Ja

12 Middenmeer Geothermie I MDM-GT-1&2 Middenmeer Ja

13 Middenmeer Geothermie II MDM-GT-3&4 Middenmeer Ja

14 Vierpolders. BRI-GT1&2 Vierpolders Nee

Figuur 3: Maandelijkse productie aardwarmte of geothermische energie in Tera-Joules en het aantal aardwarmte

productiesystemen dat heeft bijgedragen aan de gerapporteerde productie (exclusief Mijnwater energiecentrale

Heerlen).

Figuur 3 geeft inzicht in de geaggregeerde productie van geothermische energie per maand in TJ (x1012J). In dezelfde grafiek is het aantal productie-installaties, die bijdragen aan de

maandproductie af te lezen. Niet alle installaties zijn het volledige jaar operationeel. De cumulatieve gerapporteerde jaarproductie bedraagt 2417 TJ (Figuur 4)

Figuur 4: Jaarproductie aan aardwarmte (TJ/jaar)

Bij de productie van aardwarmte komen beperkte hoeveelheden koolwaterstoffen mee. In de meeste installaties is dat gas, bij één installatie komt ook olie mee. Het gas is opgelost in het formatiewateren komt vrij als de druk van het productiewater in de productie-installatie onder het “bubble point” zakt. Dit fenomeen doet zich voor in vijf installaties (Figuur 5).

Figuur 5: Hoeveelheden meegeproduceerde koolwaterstoffen. Gas in 103 Nm3 en olie in Sm3

Jaar Geproduceerde energie

(TJ)

Mee geproduceerd gas

(x1000Nm 3)

Mee geproduceerde olie

(Sm3)

2008 96* - -

2009 142* - -

2010 318* - -

2011 316* - -

2012 495* - -

2013 993* - -

2014 1509 3267 429

2015 2417 4378 186

• Getal afkomstig uit: Hernieuwbare energie in Nederland 2013. Centraal Bureau voor de Statistiek, Den

Haag/Heerlen, 2014. ISBN: 978-90-357-1857-9

- Niet of niet volledig gerapporteerd.

OPSPORINGSVERGUNNINGEN, Nederlands Territoir per 1 januari 2016

Aangevraagd

Vergunning Publicatie Datum Sluiting Aanvrager(s)

Franekeradeel * Staatscourant 13 167 25-08-2010 24-11-2010 A.C. Hartman Beheer cs Hoogeveen * Staatscourant 19 287 03-12-2010 04-03-2011 Gemeente Hoogeveen Monster 3 * - 04-01-2011 - Opti-flor B.V. Eindhoven * Staatscourant 2 045 07-02-2011 09-05-2011 Gemeente Eindhoven Monster 2 * Staatscourant 2 440 07-02-2011 09-05-2011 Fa. Van den Ende Rozen Den Haag 3 * Staatscourant 7 444 18-03-2014 17-06-2014 Gemeente Den Haag cs Naaldwijk 3 Staatscourant 244 06-01-2015 07-04-2015 Trias Westland B.V. cs Venlo Staatscourant 5 691 03-03-2015 02-06-2015 Gipmans Verhuur B.V. Velden Staatscourant 5 692 03-03-2015 02-06-2015 Ekowarmte B.V. Maasland 3 Staatscourant 15 889 15-06-2015 14-09-2015 GeoPower Exploitatie B.V. Leeuwarden 3 Staatscourant 45 673 16-12-2015 16-03-2016 Middenmeer 3 Staatscourant 45 674 16-12-2015 16-03-2016

* Lopende aanvraag, al eerder gepubliceerd in Jaarverslag

Afgewezen

Aanvrager Gebied Per km²

Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard

Bommelerwaard 12-02-2015 211

Energiecoöperatie Greenhouse Energy u.a.

Lingewaard 12-02-2015 70

Van Dijk Energie B.V. Wervershoof 20-02-2015 10

Totaal 291

Verleend

Vergunninghouder Vergunning In werking km²

Dick Oosthoek cs Oostland 31-01-2015 18 DDH Energy B.V. Leeuwarden 2 01-04-2015 14 Hydreco GeoMEC B.V. Tilburg-

Geertruidenberg 10-07-2015 325

Hydreco GeoMEC B.V. Helmond 2 26-08-2015 71 Visser en Smit Hanab B.V. Zevenbergen 19-09-2015 43

Totaal 471

Gesplitst

Vergunninghouder Vergunning In werking km²

- Oorspronkelijk Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 23 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 3 11 Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A.

Naaldwijk 2 4

Geothermie De Lier B.V. cs De Lier II 22 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft IVa 58

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië III 78

- Na splitsing Geothermie De Lier B.V. cs De Lier II 01-05-2015 22 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier III 01-05-2015 1 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 3II 01-05-2015 10 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 3III 01-05-2015 1 Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A.

Naaldwijk 2II * 01-05-2015 4

Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A.

Naaldwijk 2III ** 01-05-2015 1

Geothermie De Lier B.V. cs De Lier III 01-07-2015 20 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier IV 01-07-2015 2 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft V 26-08-2015 39

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 4a 26-08-2015 4

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 5a 26-08-2015 5

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 6a 26-08-2015 9

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië IV 01-10-2015 10

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië V 01-10-2015 5

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië VI 01-10-2015 63

* Noordoostelijk deel is in diepte beperkt: geldt voor diepte vanaf 3000 m ** is in diepte beperkt: geldt voor diepte tot 3000 m

Samengevoegd

Vergunninghouder Vergunning In werking km²

- Oorspronkelijk TomSelect B.V. Kwintsheul 5 TomSelect B.V. De Lier III 1 TomSelect B.V. De Lier 3III 1 TomSelect B.V. Naaldwijk 2III 1 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft IV 40

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 4 4

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 5 4

Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

PIjnacker-Nootdorp 6 9

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië I 7

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië 2 71

- Na samenvoeging TomSelect B.V. Kwintsheul II 01-05-2015 7 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft IVa 26-08-2015 58

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië III 01-10-2015 78

Beperkt

Vergunninghouder Vergunning In werking km²

Ce-Ren Beheer B.V. Heemskerk 2 08-11-2015 1

Totaal 1

Verlengd

Vergunninghouder Vergunning In werking Tot en met

A.P.M. Ammerlaan cs Bleiswijk 4 16-01-2015 31-12-2016 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 16-01-2015 19-01-2017 Geothermie De Lier B.V. cs De Lier 3 16-01-2015 19-01-2017 Hydreco GeoMEC B.V. cs Brielle 2 14-02-2015 30-01-2016 Hydreco GeoMEC B.V. cs Vierpolders 14-02-2015 30-01-2016 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft IV 16-04-2015 08-10-2015

Gemeente Groningen Groningen 2 16-04-2015 31-10-2017 A.P.M. Zuidgeest cs Honselersdijk 2 11-06-2015 31-05-2017 Zuidgeest Growers B.V. Honselersdijk 4 01-06-2015 31-05-2017 AC Hartman Beheer B.V. Sexbierum 11-06-2015 30-11-2017 Hydreco GeoMEC B.V. Pijnacker-Nootdorp 6 05-08-2015 30-06-2016 ECW Geoholding B.V. Middenmeer 2 03-10-2015 23-11-2017 Hydreco GeoMEC B.V. Pijnacker-Nootdorp 6a 28-10-2015 30-06-2016 Kwekerij de Westhoek B.V. cs Maasland 24-12-2015 31-12-2016 Vereniging van Eigenaren Oude Campspolder

Maasland 2 24-12-2015 31-12-2016

Californië Lipzig Gielen Geothermie B.V.

Californië V 24-11-2015 30-12-2017

Duurzaam Voorne Holding B.V. Oostvoorne 28-12-2015 31-12-2017 Californië Wijnen Geothermie B.V.

Californië IV 24-11-2015 30-12-2016

Grondexploitatiemaatschappij Californië B.V.

Californië VI 24-11-2015 30-12-2018

Vervallen/Afstand gedaan

Vergunninghouder Vergunning In werking km 2

Stadsverwarming Purmerend B.V. Purmerend 29-01-2015 59 Jamuflor B.V. De Kwakel 31-01-2015 18 Provincie Drenthe cs Emmen 30-03-2015 94 Gietwater Berlikum B.V. Berlikum 20-04-2015 19 NHN Projecten B.V. cs Texel 18-05-2015 256 Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A. Aalsmeer 28-05-2015 39 Gemeente Amstelveen Amstelveen 28-05-2015 40 Stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland B.V. Haarlemmermeer 22-06-2015 44 G.J. van de Sande cs Pijnacker-Nootdorp 3 01-07-2015 17 Hydreco GeoMEC B.V. Werkendam 25-09-2015 28 Directeur Facilitair Management en Vastgoed, TU Delft

Delft V 09-10-2015 39

D.J. Bac cs Zevenhuizen-Moerkapelle

14-10-2015 13

Wayland Nova B.V. Maasbree 01-12-2015 22

Totaal 688

WINNINGSVERGUNNINGEN, Nederlands Territoir Aangevraagd

Vergunning Publicatie Datum Sluiting Aanvrager(s)

Den Haag * - 21-09-2011 - Gemeente Den Haag Honselersdijk * - 15-01-2013 - J.W.M. Scheffers, G. Verkade B.V.

Pijnacker-Nootdorp 5a * - 31-01-2013 - Duijvestijn Energie B.V. Pijnacker-Nootdorp 4a * - 06-02-2013 - Ammerlaan Real Estate B.V. Middenmeer * - 21-03-2013 - ECW Geoholding B.V. Heemskerk * - 20-11-2013 - Ce-Ren Beheer B.V. De Lier III - 11-08-2015 - Geothermie De Lier B.V. cs

* Lopende aanvraag, al eerder gepubliceerd in Jaarverslag

Verleend

Vergunninghouder Vergunning In werking km²

A en G van den Bosch B.V. Bleiswijk 1b 20-03-2015 2

Totaal 2

Maatschappijwijzigingen in 2015 Onderstaande tabellen geven de wijzigingen weer die zich in 2015 hebben voorgedaan als gevolg van mutaties in consortia van in vergunningen deelnemende maatschappijen. Maatschappijwijzigingen in opsporingsvergunningen

Vergunning Maatschappij afstand Maatschappij toetreding In werking Staats

courant

Brielle 2 * Gemeente Brielle - 14-02-2015 5 847

T4P Project B.V.

Vierpolders * Gemeente Brielle - 14-02-2015 5 846

T4P Project B.V.

De Lier III Geothermie De Lier B.V. TomSelect B.V. 01-05-2015 1 13 276

De Bruijn Geothermie B.V.

De Lier 3III Geothermie De Lier B.V. cs TomSelect B.V. 01-05-2015 1 13 276

De Bruijn Geothermie B.V.

Naaldwijk 2III Coöperatieve Bloemenveiling

FloraHolland U.A.

TomSelect B.V. 01-05-2015 1 13 276

De Lier IV Geothermie De Lier B.V. Trias Westland B.V. 01-07-2015 21 833

De Bruijn Geothermie B.V.

Pijnacker-Nootdorp 4 Ammerlaan Real Estate B.V. Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

26-08-2015 30 241

Pijnacker-Nootdorp 5 Gebroeders Duijvestijn

Energie B.V.

Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

26-08-2015 30 241

Pijnacker-Nootdorp 6 Hydreco GeoMEC B.V. Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

26-08-2015 30 241

Pjnacker-Nootdorp 4a Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

Ammerlaan Real Estate B.V. 26-08-2015 30 241

Pijnacker-Nootdorp 5a Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

Gebroeders Duijvestijn

Energie B.V.

26-08-2015 30 241

Pijnacker-Nootdorp 6a Directeur Facilitair

Management en Vastgoed,

TU Delft

Hydreco GeoMEC B.V. 26-08-2015 30 241

Californië I Tuinbouwbedrijf Wijnen B.V. Grondexploitatiemaat

schappij Californië B.V.

01-10-2015 34 771

Californië IV Grondexploitatiemaat

schappij Californië B.V.

Californië Wijnen Geothermie

B.V.

01-10-2015 34 771

Californië V Grondexploitatiemaat

schappij Californië B.V.

Californië Lipzig Gielen

Geothermie B.V.

01-10-2015 34 771

Oostvoorne P.N.A. van Dijk Beheer B.V. Duurzaam Voorne Holding

B.V.

11-12-2015 47 603

* nieuwe uitvoerder: Hydreco GeoMEC B.V.

Figuur 6 Vergunningen voor aardwarmte per 1 januari 2016

Namen van de opsporings- en winningsvergunningen voor aardwarmte, Nederlands Territoir, zoals aangegeven in de kaart op de vorige bladzijde:

Opsporingsvergunningen

E1 Aalsmeer E24 Heemskerk E47 Pijnacker-Nootdorp 3 E2 Amstelveen E25 Heemskerk 2 E48 Pijnacker-Nootdorp 4 E3 Andijk E26 Heerenveen E49 Pijnacker-Nootdorp 5 E4 Berlikum E27 Honselersdijk E50 Pijnacker-Nootdorp 6 E5 Bleiswijk E28 Honselersdijk 2 E51 Purmerend E6 Bleiswijk 3 E29 Honselersdijk 4 E52 Rotterdam 2 E7 Bleiswijk 4 E30 Klazienaveen E53 Rotterdam 3 E8 Brielle 2 E31 Koekoekspolder IIa E54 Rotterdam 4 E9 Californie I E32 Kwintsheul E55 Rotterdam 5 E10 Californie 2 E33 Lansingerland E56 Rotterdam 6-Trias E11 De Kwakel E34 Lansingerland 4 E57 Rotterdam-

Vlaardingen E12 De Lier E35 Leeuwarden E58 Rozenburg E13 De Lier 3 E36 Luttelgeest E59 Sexbierum E14 Delft IV E37 Maasbree E60 Texel E15 Den Haag E38 Maasdijk E61 Utrecht- E16 Den Haag 2 E39 Maasland Noord-Brabant E17 Egchel E40 Maasland 2 E62 Vierpolders E18 Emmen E41 Middenmeer E63 Waddinxveen 2 E19 Erica E42 Middenmeer 2 E64 Werkendam E20 Friesland-Noord E43 Mijdrecht E65 Zevenhuizen E21 Friesland-Zuid E44 Naaldwijk 2 E66 Zevenhuizen- E22 Groningen 2 E45 Oostvoorne Moerkapelle E23 Haarlemmermeer E46 Peel en Maas

Aangevraagde opsporingsvergunningen

E67 Bommelerwaard E72 Hoogeveen E77 Oostland E68 Den Haag 3 E73 Leeuwarden 2 E78 Tilburg- E69 Eindhoven E74 Lingewaard Geertruidenberg E70 Franekeradeel E75 Monster 2 E79 Wervershoof E71 Helmond 2 E76 Monster 3

Winningsvergunningen

P1 Bleiswijk P2 Heerlen P3 Kampen

Aangevraagde winningsvergunningen

P4 Bleiswijk 1b P7 Honselersdijk P10 Pijnacker- P5 Den Haag P8 Middenmeer Nootdorp 5 P6 Heemskerk P9 Pijnacker-

Nootdorp 4

Voor meer informatie:www.nlog.nl

Ministerie van Economische ZakenDirectoraat-Generaal Energie, Telecom en MededingingJuli 2015