DEEL 3 VRIENDSCHAP EN LIEFDE - godsdienst...

1

Cursus godsdienst Mariagaard 2011-2012 E. Vandamme

Vriendschap en liefde www.godsdienstmariagaard.weebly.com

Dit is mijn opdracht:

dat jullie elkaar liefhebben

met de liefde die ik jullie heb toegedragen.

De grootste liefde die iemand zijn vrienden kan betonen,

bestaat hierin dat hij zijn leven voor hen geeft.

(Joh 15, 12-13)

DEEL 3 VRIENDSCHAP EN LIEFDE

2



INLEIDING

INTO THE WILD

Christopher McCandless, een beloftevolle student, raakt gedesillusioneerd door

het moderne leven en besluit zijn familie, vrienden en alle aardse bezittingen

achter te laten, op zoek naar het ‘echte leven’.

Na een trektocht van twee jaar belandt Christopher in Alaska, waar hij geniet

van het wilde leven in de natuur en een dagboek bijhoudt over zijn belevenissen.

Een tijdje gaat alles goed. Christopher heeft het leven gevonden waar hij zo lang

naar op zoek is geweest. Maar dan begint de eenzaamheid aan hem te vreten.

Waar hij eerst diezelfde eenzaamheid opzocht, verlangend naar leven in en met

de natuur, geraakt hij nu verstikt door die eenzaamheid. Hij beseft dat ware

schoonheid maar waarde heeft, als je het kan delen met iemand. Hij besluit

Alaska te verlaten en terug te keren naar zijn familie, maar beseft dat hij op zijn

eentje de stroom niet kan oversteken die hem afscheidt van de bewoonde

wereld. De stroom is te breed geworden door de dooi.

Christopher is nu gevangene van zijn zelf gezochte eenzaamheid… er is geen weg

terug voor hem. Hij moet de zomer zien te overleven, maar vergist zich bij het

plukken van planten. Hij sterft uiteindelijk in de wildernis, maar schrijft aan

familie en vrienden dat hij zijn lot heeft aanvaard…

Het fragment uit de film, dat jullie bekijken start met een citaat van de Engelse

dichter Lord Byron:

There is a pleasure in the pathless woods,

There is a rapture on the lonely shore,

There is society, where none intrudes,

By the deep sea, and music in its roar:

I love not man the less, but Nature more (…)

Er ligt vreugde verscholen in de wouden zonder paden; Er zit vervoering in de eenzame kusten; Er is een samenleving, waar niemand je stoort, Dichtbij de diepe zee, en er is muziek in het gebrul: Ik hou niet minder van de mens, maar meer van de Natuur (…)

3



Om over na te denken…

1. Wat zou jij meenemen, mocht je naar het afgelegen Alaska trekken?

2. Wie of wat zou je het meest missen?

3. Wat denk je dat dit soort gedwongen eenzaamheid met je doet?

4. Hoe lang denk jij dat je deze eenzaamheid kan volhouden?

5. Verlang je soms naar dit soort eenzaamheid?

ETTY HILLESUM

Etty Hillesum werd op 15 januari 1914 in Middelburg geboren. Zij was een

Nederlands-joodse vrouw die omkwam in het concentratiekamp van Auschwitz in

1943. Haar belangrijkste werk is: ‘Het verstoorde leven’. Naarmate de Jodenhaat

toeneemt, en haar leven meer in gevaar komt, versterkt haar geloof. Uit haar

nagelaten geschriften blijkt vooral een grote vergevingsgezindheid en liefde en

een alsmaar groeiend geloof.

4



Ik ken twee soorten eenzaamheid. De ene maakt me doodongelukkig en

geeft me een verloren en zwervend gevoel, de andere maakt me sterk en

gelukkig.

De eerste is er altijd wanneer ik geen enkele contact met mijn

medemensen voel, überhaupt nergens contact mee voel. Dan sta ik

helemaal afgesneden van iedereen en weet dan niet mijn eigen plaats in

dit leven. In die andere eenzaamheid voel ik me juist heel sterk en zeker,

dan voel ik me verbonden met iedereen en alles en met God en weet ik

dat ik het leven alleen aankan en niet van mensen afhankelijk ben. Dan

voel ik mezelf ingeschakeld in één groot, zinrijk geheel en voel dat ik nog

veel krachten aan anderen ook kan geven. De eerste soort eenzaamheid is

de gevaarlijkste. Daartegen moet je stelling nemen.

Uit: E. HILLESUM, Etty: De nagelaten geschriften van Etty Hillesum 1941-

1943, E, ingeleid door Klaas A. D. Smelik. Amsterdam - Uitgeverij Balans,

1986

Twee vormen van eenzaamheid volgens Hillesum:

1.

2.

Leg uit wat de gelijkenissen en de verschillen zijn tussen deze tekst en

het fragment uit ‘Into the wild’.

Gelijkenissen:

Verschillen:

5



Eenzaamheid - test

Ik heb minstens één echt goede vriend of vriendin.

A. Nee, totaal niet

B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Ik merk dat ik allerlei dingen doe om de eenzaamheid niet te voelen.

A. Ja zeker wel

B. Een beetje C. Niet echt D. Nee, totaal niet

Er zijn genoeg mensen op wie ik in geval van narigheid kan terugvallen.

A. Nee, totaal niet B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Ik heb altijd wel gezelligheid om mij

heen. A. Nee, totaal niet B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Wanneer ik daar behoefte aan heb, kan ik altijd bij mijn vrienden terecht.


Ik heb me als kind nooit erg eenzaam gevoeld.

A. Ja zeker wel B. Een beetje C. Niet echt D. Nee, totaal niet

Ik ben tevreden met mijn kring van kennissen.


Ik heb genoeg mensen op wie ik volledig kan vertrouwen.

A. Nee, totaal niet

B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Er zijn voldoende mensen met wie ik mij nauw verbonden voel.


Ik mis mensen om me heen.


Ik voel me gesteund door mijn

omgeving. A. Nee, totaal niet B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Mijn jeugd herinner ik me als heel gelukkig.


Er is altijd wel iemand in mijn omgeving bij wie ik terecht kan om te praten.


Over het algemeen voel ik me een tevreden mens.


6



Ik voel me nooit echt eenzaam. A. Ja zeker wel B. Een beetje C. Niet echt D. Nee, totaal niet

Ik kan mezelf goed redden. A. Nee, totaal niet B. Niet echt C. Een beetje D. Ja zeker wel

Ik verwacht dat mijn leven beter wordt.


Testuitslag1:

Vooral A: Eenzaamheid is voor jou echt een probleem, maar dat wist je al. Wat je

misschien niet weet is dat er wel degelijk iets aan te doen is. Zoek hulp, want dit los je niet alleen op. Als eenzaamheid al een probleem was toen je erg jong was, dan is het zinvol om hulp te zoeken bij een psycholoog. Vertel wel duidelijk waar je voor komt en onderzoek of die persoon zich heeft gespecialiseerd in hulp bij eenzaamheid! Kom op voor jezelf. Vooral B: Eenzaamheid is voor jou te vaak een probleem. Dat wist je natuurlijk zelf al

wel. Doe er iets aan, doe jezelf een plezier en onderneem iets om je leven prettiger te maken. Niet zo maar iets, zoals vaak gezegd, 'om onder de mensen te komen', maar een gerichte aanpak. Bijvoorbeeld met behulp van een coach of met hulp van een e-cursus. Oriënteer je en kom op voor jezelf. Vooral C: Eenzaamheid kan voor jou af en toe behoorlijk lastig zijn. Maar over het

algemeen kun jij je prima redden. Als je zelf het gevoel hebt te veel eenzaam te zijn, dan is een zelfhulpboek een goede start. Je kunt ook overwegen op zoek te gaan naar een coach, om je te helpen je doel helder te krijgen en te bereiken wat je wilt.

Vooral D: Net als iedereen voel jij je wel eens eenzaam, maar het is geen probleem voor je. Als je zelf het gevoel hebt te veel eenzaam te zijn, dan kan een zelfhulpboek een goede start zijn. Het helpt je over de hobbels heen die je moet nemen om een

leuker leven te krijgen

1 Bron: www.eenzaamheid.info

7



Groepsopdracht.

Bron 1

Bron 2

De laatste dag van het

schooljaar. De sfeer is

uitgelaten. Er wordt

getaterd en iedereen staat

te dringen om te vertellen

wat de vakantie allemaal

in petto heeft. Ik haat het.

Morgen begint voor mij de

ellendigste periode van het

hele jaar: twee lange

maanden aan huis

gekluisterd. Bij ons thuis

gebeurt er nooit iets: doffe

verveling van het begin tot

het einde. Eigenlijk mag er

niets gebeuren. Ma lijdt

aan een kuismanie, alles

in huis heeft een vaste

plaats en zo moet het

blijven. Van pa mag ik het

huis niet verlaten. Met

mijn oudere broers heb ik

een vrij eenzijdige relatie:

ik ben zondebok en

pestobject en verder niks.

Ik wou dat ik met iemand

echt kon praten. Maar ik

heb al ondervonden dat

mijn vriendenkring me

vooral mag als ik mijn

opgeruimd gezicht opzet.

Verdrietig en eenzaam zijn

is niet cool. Ik voel me

verwant met de clown op

de poster in mijn kamer:

een brede grijns, maar

twee tranen die langs zijn

wangen druppelen…

Bron 3 Op een feest - mijn dochtertje

was toen enkele maanden oud

- vroeg een goede kennis me:

"En, hoe is 't?"

"Slecht", antwoordde ik eerlijk.

Er volgde een oorverdovende

stilte.

"En de kleine, alles goed?

Frisjes hé, de laatste tijd."

Bron 4 Eenzaam

Veel mensen zijn eenzaam,

geloof me daar is niets tegen, het màg

maar kom je ze tegen

zeg dan op z'n minst even: dag.

Toon Hermans

8



Beeld 1 Beeld 2

Beeld 3

Beeld 4

9



Opdracht:

Bepaal voor de bron en voor het beeld dat je gekozen hebt:

a. Waarom net die bron/dat beeld jullie zo raakte.

b. Welke gelijkenis je ziet tussen die bron/dat beeld en het fragment

van Into the wild.

c. Welke gelijkenis je ziet tussen die bron/dat beeld en de tekst van

Etty Hillesum.

Eenzaam of alleen?

Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen-zijn. Mensen hebben er net dikwijls nood

aan om eens alleen te zijn, om te herbronnen, zichzelf terug te vinden. Maar

eenzaamheid kan je ook overvallen als je een relatie hebt of in je gezin,

eenzaamheid overvalt je als je een gevoel van ‘gemis’ ervaart. Iedereen

heeft er mee te maken. Je kunt je eenzaam voelen, ook al ben je niet

alleen. Eenzaamheid is een emotionele toestand. Het is een gevoel dat je

overvalt en waar je dus zelf niet voor kiest. Vaak voelen mensen zich eenzaam

omdat ze zich niet begrepen voelen.

Voor een gelovige komt daar soms nog het gevoel bij door God verlaten te zijn.

Het vraagt hoop, vertrouwen en geloof om door die periodes van eenzaamheid te

geraken. Ervaringen van liefde en tederheid kunnen ons daarbij helpen.

10



Je kunt met twee ook eenzaam zijn…

Lied: nothing really ends

Bekijk/beluister via: http://www.youtube.com/watch?v=MbmBUUkjXlg

dEUS – Nothing really ends

The plan it wasn’t much of a plan

I just started walking

I had enough of this old town

had nothing else to do

It was one of those nights

you wonder how nobody died

we started talking

You didn’t come here to have fun

you said: “well I just came for you”

But do you still love me?

do you feel the same

Do I have a chance

of doing that old dance

with someone I’ve been

pushing away

And touch we touched the soul

the very soul, the soul of what we were

then

With the old schemes of shattered

dreams

lying on the floor

You looked at me

no more than sympathy

my lies you have heard them

My stories you have laughed with

my clothes you have torn

And do you still love me?

do you feel the same

And do I have a chance

of doing that old dance again

Is it too late for some of that romance

again

Let’s go away, we’ll never have the

chance again

Vertaling

Het plan was niet echt een plan

Ik begon gewoon te lopen

Ik had genoeg van deze oude stad

en had niets beters te doen

Het was zo’n nacht

Waarin je je afvraagt waarom er

niemand stierf

toen we begonnen te praten

Je kwam niet naar hier om je te

amuseren

Je zei: “Ik kwam gewoon voor jou”

Maar hou je nog steeds van me

Voel je nog steeds hetzelfde

Heb ik een kans

om die oude dans nog eens te doen

met iemand die ik

voortdurend weggeduwd heb

En we raakten, we raakten de ziel aan

De diepste ziel, de ziel van wat we

toen waren

Met de oude plannen van versplinterde

dromen

die op de vloer liggen

Je keek naar me

met niet meer dan sympathie

Mijn leugens heb je gehoord

Met mijn verhalen heb je gelachen

Mijn kleren heb je gescheurd

En houd je nog steeds van me

Voel je nog steeds hetzelfde

En heb ik een kans

om die oude dans nog eens te doen?

Is het te laat om een beetje van die

romantiek te herbeleven?

Laten we weggaan, we zullen de kans

nooit meer krijgen

http://www.youtube.com/watch?v=MbmBUUkjXlg

11



You lost that feeling

You want it again

More than I’m feeling

you’ll never get

You’ve had a go at

all that you know

You lost that feeling

so come down and show

Don’t say goodbye

let accusations fly

like in that movie

You know the one where Martin Sheen

waves his arm to the girl on the street

I once told a friend

that nothing really ends

no one can prove it

So I’m asking you now

could it possibly be

that you still love me? …

Je hebt dat gevoel verloren

Je wil het terug

Meer dan wat ik voel

Zal je nooit krijgen

Je moest alles dat je weet

aanvallen

Je hebt dat gevoel verloren

Dus kom naar hier en laat het zien

Neem geen afscheid

Laat de beschuldigingen vallen

Zoals in die film

Je weet wel, die waarin Martin Sheen

zwaait naar het meisje op straat

Ik vertelde ooit aan een vriend

dat niets ooit echt voorbij is

Niemand kan het bewijzen

Dus vraag ik je nu

Zou het misschien kunnen

dat je nog steeds van me houdt? …

Opdracht

Luister eerst naar het lied van dEUS. Geef dan je mening over

onderstaande stellingen, die over liefde en relaties gaan. Bespreek ze

nadien in de groep.

http://www.google.com/imgres?q=deus&hl=nl&gbv=2&biw=1249&bih=569&tbm=isch&tbnid=WnyvXgYA25kpuM:&imgrefurl=http://musicnl.blogspot.com/2011/09/laatste-single-deus-nu-ook-voorzien-van.html&docid=pbit9RH7093LaM&imgurl=http://www.mpodia.nl/image.php/large_131365938396.jpg%3Fwidth%3D275%26image%3D/Uploads/Images/img/131365938396.jpg&w=230&h=256&ei=LtJUT9DfDs2WOv2qmIwK&zoom=1

12



Stelling Akkoord Niet

akkoord

Het is een fabeltje dat niets ooit echt eindigt. Dat

geloof ik niet.

Niets meer voelen voor elkaar (het einde van de

verliefdheid) is een goede reden om een relatie te

beëindigen.

Liefde is geen gevoel. Het is een keuze om elkaar

graag te blijven zien.

Elke relatie die door beide partners als waardevol werd

ervaren, verdient altijd een tweede kans.

Seks en liefde gaan dikwijls samen, maar eigenlijk

hebben ze niks met elkaar te maken.

Seks kan zonder liefde. Liefde kan niet zonder seks.

Je kan helemaal niet kiezen van wie je gaat houden.

Het overkomt je en dan geef je je daar aan over.

Het is normaal dat mijn vriend/vriendin jaloers is als ik

met iemand anders sta te praten. Ik zou het erg

vinden mocht dat niet zo zijn.

Plotselinge aantrekkingskracht is pure chemie. Liefde,

daar moet tijd over gaan.

De beste relaties zijn gebaseerd op vriendschap.

Het is bijna onmogelijk om vrienden te blijven, als je

uit elkaar bent.

Zonder relatie blijf je je hele leven eenzaam.

13



TEDERHEID

"OOK ALS ER TWEE NEDER LIGGEN, ZULLEN ZIJ WARM WORDEN, MAAR HOE

ZAL ÉÉN ALLEEN WARM WORDEN?" (PREDIKER 4:11)

Een definitie geven van tederheid is niet simpel. Een aantal termen die hierbij

kunnen horen zijn:

Zachtheid

Liefde

Verwondering

Aanvoelen

Aanraken

Schroom

Voorzichtigheid

Seks

Aarzeling

Aaibaarheid

Lichamelijkheid

Affectiviteit

Knuffelen

…

Opdracht 1: Duid in de lijst hierboven de woorden aan die jou aan

tederheid doen denken.

14

14

Opdracht 2: Bekijk de fragmenten uit de film

‘Babies’.

1. Zijn er veel verschillen in de manier waarop ouders met hun baby’s

omgaan?

2. Zijn die verschillen volgens jou fundamenteel?

3. Welk fragment spraak je het meest aan?

Tederheid wordt vaak geassocieerd met erotiek. Tederheid ziet men dan als de

kunst van het ‘aanraken’ doorheen blik, woord, gebaar. Tederheid is dan puur

lichamelijke liefde. Een liefkozing is echter niet noodzakelijk een tedere

liefkozing, ook al is ze nog zo zacht.

Tederheid wordt ook vaak gezien als puur gevoel zoals de verhouding tussen een

moeder en haar kind.

Ook hoor je in tederheid het woordje ‘vertedering’. Vertedering is een

gevoelsreactie op al wat kleiner en zwakker is dan wij. Vertedering is een aspect

van tederheid; maar ze kan ook leiden tot een neerbuigende houding die de

zwakke klein en afhankelijk houdt.

15

15

TEDERHEID IN EEN RELATIE

Uit Het nieuwe gezin, een veelvormige hoeksteen, Liselotte Anckaert, Altiora

Averbode, 2004

Tederheid en intimiteit bekleden een belangrijke plaats in duurzame

liefdesrelaties vandaag. Beide waarden worden dikwijls betrokken op of

vereenzelvigd met seksualiteit en erotiek. We willen tederheid en intimiteit hier

echter in een ruimere betekenis zien. Tederheid is immers veel meer dan een

romantisch gevoel of opwelling van totale eenheid, die zich beperkt tot het nu-

moment. Echte tederheid heeft te maken met de manier waarop partners op

elkaar betrokken zijn en met elkaar omgaan, ook in de dagelijkse karweien. Het

heeft te maken met de wijze waarop men elkaar benadert. Legt men beslag op

elkaar in functie van eigen noden en behoeften of geeft men elkaar de nodige

ruimte om zichzelf te zijn? Twee mensen die hun diepste gevoelens met elkaar

delen, weten hoe kwetsbaar en broos de ander is en hoe gemakkelijk de ander

zich geraakt voelt. Deze kwetsbaarheid vraagt om een zachte benadering en

toenadering, die de ander zichzelf laat zijn. Tederheid betekent soms ook: in

stilte aanwezig zijn bij elkaar, zodat er ruimte ontstaat voor wat (nog) niet

uitgesproken is. In een intieme relatie mogen partners zijn wie ze echt zijn. Ze

hoeven geen masker op te zetten of een bepaalde rol in te nemen. Ook

negatieve gevoelens, zoals ontgoocheling, ontevredenheid of zich ongelukkig

voelen, krijgen een plaats. De kracht van een intieme relatie ligt niet alleen in

het kunnen en mogen uiten van deze gevoelens, maar ook in het medeleven, de

empathie en het begrip vanwege de ander. De geborgenheid die men bij elkaar

vindt, echt mogen thuiskomen bij elkaar en de aandacht, bevestiging en

bemoediging die men van elkaar ontvangt, zijn allemaal aspecten van een

intieme relatie. In een tijd en een maatschappij die gekenmerkt worden door

anonimiteit, efficiëntie, commercialisering, prestatie en nuttigheidsoverwegingen,

is de behoefte aan intimiteit en tederheid heel groot. Het vervullen van deze

behoefte wordt door velen gezocht in een relatie. Het zakelijke en

organisatorische aspect van een huwelijk of een relatie speelde vroeger een

grotere rol. Vandaag zoekt men in een relatie eerder zachte waarden, zoals

geborgenheid, affectie, genegenheid en tederheid.

16

16

Een deugddoende knuffel…

In ‘Het knuffelboek, een therapie voor een gezonder leven’, van Kathleen

Keating, lezen we in het voorwoord:

Knuffelen is een instinct, een natuurlijke reactie op gevoelens van

genegenheid, medeleven, behoefte en vreugde. Knuffelen is tevens een

wetenschap, een eenvoudige methode om steun te bieden, te genezen en uit

te groeien tot een volle persoonlijkheid, met meetbare en opmerkelijke

resultaten. Knuffelen, is in zijn meest verfijnde vorm, een kunst.

Een aanraking is niet alleen prettig. Ze is ook nodig. Wetenschappelijk

onderzoek steunt de theorie dat stimulatie door middel van aanraking een

absolute noodzaak is voor ons lichamelijk en emotioneel welzijn.

De therapeutische aanraking, erkend als een essentieel middel lom genezing

te bevorderen, maakt nu onderdeel uit van de verpleegsteropleiding in enkele

grote ziekenhuizen. Het aanraken wordt gebruikt om pijn, depressiviteit en

angst te verlichten, om de wil tot leven van de patiënt te bevorderen en te

vroeg geboren baby’s die in de couveuse nooit worden aangeraakt, te helpen

groeien.

Verschillende experimenten hebben aangetoond dat een aanraking ons een

beter gevoel geeft over onszelf en onze omgeving, een positief effect heeft op

de taalontwikkeling en op de ontwikkeling van het IQ van kinderen, een

meetbare fysiologische verandering teweegbrengt bij degene die aanraakt en

degene die aangeraakt wordt.

We beginnen de kracht van de aanraking nog maar net te begrijpen. Hoewel

er vele manieren zijn waarop men elkaar kan aanraken, gaan wij ervan uit

dat knuffelen een zeer speciale manier van aanraken is die op belangrijke

wijze bijdraagt tot de bevordering van genezing en gezondheid.

17

17

Opdracht 3

Lees de teksten ‘Tederheid in een relatie’ en ‘Een deugddoende knuffel’.

1. Onderlijn alle verschillende betekenissen van ‘tederheid’ in de

teksten.

2. Kies (per twee) een van de teksten uit en bespreek. Waar ben je mee

akkoord in deze tekst? Waar niet? Welke aanvullingen zou jij nog willen

doen? Schrijf dit neer in een beknopt verslag van minstens 5, maximum

10 regels.

3. Wissel nu van partner. Kies iemand die dezelfde tekst besprak en

vergelijk.

4. Zoek tenslotte (individueel) de overeenkomsten tussen jouw gekozen

tekst en het openingscitaat uit Prediker.

18

18

HOOFDSTUK 1: IK IN DE WERELD…IK MET DE WERELD…

A WIE BEN IK?

Alles in je leven begint bij jezelf. Jij ziet dingen, praat met anderen, denkt

dingen… In feite ben je het centrum van je eigen wereld.

Het is niet de bedoeling dat je op je eigen wereldje blijft zitten, de mens is een

relationeel wezen, dit wil zeggen dat de mens nood heeft aan relaties. Er zijn

verschillende soorten relaties, daar komen we later nog op terug. Eerst gaan we

eens stil staan bij jezelf.

Zelfkennis is het begin van wijsheid; Het is een cliché, maar in elk cliché zit er

een waarheid. Door je eigen kleine kantjes te kennen (ook dus de minder mooie)

en te aanvaarden, kan je ook anderen aanvaarden. De ander is immers nooit

helemaal dezelfde als jou, de ander aanvaarden zoals hij is, begint met jezelf te

aanvaarden. Dit is voor sommigen vanzelfsprekend, voor anderen zeer moeilijk.

Onderstaande vragen kunnen inzicht geven…

1. In groep

o ben ik zeer stil

o ben ik eerder luidruchtig

o zoek ik veel aandacht

2. Ik ben nogal

o autoritair

o geduldig. Ik laat alles over me heen komen

o democratisch, ik luister altijd naar ieders mening.

o voor het principe “leven en laten leven”

3. Als er op een feestje achteraf opgeruimd moet worden,

o help ik spontaan

o zeg ik “anderen eerst” en ik drink er nog één op de werkers

o verdwijn ik heel discreet naar buiten of naar het toilet

19

19

o maak ik het nog extra vuil, kwestie dat ze zich niet vervelen

o zal ik helpen, uit plichtsbesef en tegen mijn zin

4. Wat vreemd en anders is

o vind ik tof

o wantrouw ik onmiddellijk

o bekijk ik graag eerst eventjes van een afstand. Ik neem mijn tijd

om een oordeel te vellen.

5. Als er erge dingen gebeuren in de wereld

o dan maak ik er grapjes over

o laat het mij gewoon koud

o voel ik wel mee, maar ik kan er toch niets aan doen

o doe ik iets, namelijk:………………………………………………….

6. Als ik iets niet goed begrijp

o doe ik alsof ik het snap

o val ik in slaap

o vraag ik om uitleg

7. Als mijn vriend(in) binnen een serieuze relatie mij laat zitten

o zeg ik: “andere en betere”, en ik meen het

o zeg ik “andere en betere” en ik heb dezelfde avond al een andere

o ben ik er heel lang van in de put

o ga ik drinken tot ik het niet meer erg vind

o zal ik dat na enige tijd proberen te aanvaarden

8. Als iemand overleden is in de familie van een vriend,

o zeg ik: “trek het je niet aan, het leven gaat verder”

o ga ik hem uit de weg

o spreek ik over andere dingen

o probeer ik (er)mee te leven met mijn vriend en geef hem de kans

erover te praten

9. Van temperament ben ik

o een spotter

o nogal ernstig

o zeer stil en kalm

o nerveus

o opvliegend

o vrolijk

20

20

o andere:………………………………..;

10. Over mijn uiterlijk aanvaard ik (stekken) grapjes en opmerkingen

o absoluut niet

o zeer goed, ik lach er mee

o niet zo goed, ik word rood en verlegen

o heel slecht: ik word agressief.

o heel slecht, ik scheld de ander de huid vol

11. Als ik kritiek krijg

o word ik kwaad, ik zie dat als een persoonlijke aanval

o lach ik die weg

o probeer ik er rustig op te antwoorden

o aanvaard ik die als hij terecht is

12. Als anderen iets zeggen waar ik niet mee akkoord ga (dat niet mijn

gedacht is)

o geef ik hen gelijk

o zeg ik mijn mening (gedacht)

o zwijg ik en denk er het mijne over

Vergelijk nu je antwoorden eens met (iemand.)je buur.

1. Wat valt er op? Gelijkenissen, verschillen?

2. Zijn er zaken waarvan de ander zei dat zij/hij dacht dat je iets

anders zou aanduiden?

3. Ben je iets over jezelf te weten gekomen?

21

21

B KIJKEN NAAR JEZELF.

1 ZELFPORTRET

Mijn zelfportret

(Dit is joúw zelfportret. Je mag ermee doen wat je wil.)

Je geeft vaak kritiek op mensen met wie je leeft: vrienden, ouders,

leerkrachten… Dit lokt soms de reactie uit bij anderen: ‘dat hij eerst maar eens

naar zichzelf kijkt”. Sta je soms stil bij jezelf? Zie je hoe je gedrag bij anderen

overkomt? Ken je jezelf?

Noteer drie positieve eigenschappen van jezelf:

-

-

-

Noteer drie minder goede eigenschappen van jezelf:

-

-

-

22

22

2 ZELFBEELD

Kijk nog eens terug naar je opdracht op p. 6. Wat ging het makkelijkste? De

goede eigenschappen? Dan heb je waarschijnlijk een redelijk positief zelfbeeld.

Kwamen de minder goede eigenschappen vanzelf en moest je over de andere

goed nadenken, dan heb je misschien eerder een negatief zelfbeeld. Klopt dit

met je eigen indruk?

Positief zelfbeeld

Bv. (vul zelf nog enkele gedachten aan)

- Ik kan goed zelfstandig werken

- ik kan goed vertellen

- ik leg makkelijk nieuwe contacten

- ik voel me doorgaans blij en opgewekt

- …

- …

- …

Negatief zelfbeeld

Bv. (vul zelf nog enkele gedachten aan)

- ik ben onhandig

- ik ben lelijk

- ik ben te stil

- ik heb geen ideeën voor activiteiten

- ik twijfel voortdurend

- ik weet niet hoe ik iets aan moet pakken

- …

- …

- …

23

23

Het is belangrijk dat je een positief, maar ook realistisch zelfbeeld hebt. Dit

betekent dat je positief denkt over jezelf en dat je ziet waar je mogelijkheden

zijn en waar je tekortkomingen zijn!

De manier waarop je denkt over jezelf heeft ook invloed op je gedrag. Het is ook

zo dat je in een bepaalde context eerder positief over jezelf kan denken, terwijl

je begint te twijfelen aan jezelf als er bepaalde mensen in de groep komen.

Wat bepaalt je zelfbeeld?

Probeer eens voor jezelf na te gaan wie en wat je zelfbeeld gevormd heeft.

Schrijf er telkens ook bij op welke wijze. Het kan hier gaan over personen, zoals

moeder en vader, maar ook over bepaalde gebeurtenissen zoals een jaar blijven

zitten.

Zelfvertrouwen

Zelfaanvaarding begint bij zelfvertrouwen. Ook al heb je een heel negatief

zelfbeeld, als je wil kan je dit omvormen tot een positief zelfbeeld.

24

Cursus godsdienst 2011-2012 E. Vandamme

Mariagaard Een kluwen van relaties

Hoe kan je zelfvertrouwen krijgen?

Hoe help ik anderen om meer zelfvertrouwen te krijgen?

Extra opdracht

Maak een levenslijn met alle zaken waar je trots op bent en plaats er de

positieve eigenschappen van jezelf bij.

25



3 ZELFZORG

Voordat je een relatie kunt aangaan met anderen, is het nodig dat er een goede

verstandhouding is met jezelf. Dit klinkt eenvoudig, maar het is niet altijd even

vanzelfsprekend. Om zelfstandig een relatie met anderen aan te gaan moetje

eerst weten wie je zelf bent en wie je wil worden. In de puberteit begint deze

periode van zelfontdekking, maar deze kan ook ontaarden in een periode van

zelfverlies (denk aan overmatig alcoholverbruik om jezelf te verliezen).

Enkele voorbeelden van zelfzorg en zelfverlies.

Zelfzorg Zelfverlies

- gezond leven

-

-

-

-

-

- overmatig alcoholverbruik

-

-

-

-

-

Hoe vreemd het ook klinkt, de basis van elke relatie tot de andere is dat IK

gelukkig ben. Dit hang grotendeels samen met het hebben van een positief

zelfbeeld.

26



We kunnen spijtig genoeg niet steeds 100 % van de tijd rondlopen als ‘gelukkige

wezens’. Er gebeuren vaak zaken die we niet willen, maar waar we geen vat op

hebben. Toch kan je voor een deel je geluk zelf maken.

Er zijn een paar domeinen, waar je voldoende aandacht aan moet besteden. Af

en toe naar deze domeinen teruggrijpen kan helpen om je evenwicht te bewaren

en je geluk te vinden.

BEWUST EN ZELFBEWUST IETS VERWEZENLIJKEN

LEVEN ALS VRIJ PERSOON

GENIETEN GELUKKIG ZIJN BEGRIJPEN

VAN DE WERELD

SAMENZIJN MET ANDEREN ONS VERBONDEN VOELEN

MET EEN GROTER GEHEEL

Persoonlijke verwerking

a. Welke domeinen zijn voor jou het belangrijkst om gelukkig te zijn?

b. Probeer voor jezelf concrete voorbeelden te vinden bij elk domein

c. Zijn er zaken die je nergens kan plaatsen, is er voor jou een

domein tekort?

27



Vul dit blad aan zoals je zelf wilt… Met spreuken, illustraties, tekst, muziek…

Alles kan. Dit is jouw geluksbladzijde!

Gelukkig zijn betekent voor mij…

28



HOOFDSTUK 2: RELATIES

A. INLEIDING

Elke relatie die de mens aangaat bestaat uit 2 pijlers: de IK en de JIJ pijler.

Er moet een evenwicht gevonden worden tussen die 2 pijlers, genoeg

aandacht voor jezelf en genoeg voor de ander. Echt samenvallen met de

ander is onmogelijk. De IK en de JIJ pijler blijven in elke relatie bewaard.

Extra Opdracht

Neem een foto mee van een koppel dat volgens jou een goede relatie voorstelt.

Welke eigenschappen hebben ze? Zoek ook een foto (reclame?) van een relatie

die volgens jou niet gezond is. Welke eigenschappen zie je hier?

29



B. DE GROEI NAAR EEN DUURZAME LIEFDE

De mens is van nature niet gemaakt om alleen te zijn. Bovendien blijkt uit

onderzoek dat ook heel wat jongeren een goede relatie bovenaan hun lijstje van

waarden plaatsen. Zij geloven dat een goede relatie bijdraagt tot geluk.

Siberië

Geef me je jas

van bont van teddyberen.

Leg je arm om me heen en al je winterkleren

Zoen me

tot ik warm word

Zoen me tot ik spin

Trek je eigen huid dan uit,

stop mij eronder in.

Sus me met je hartslag: wij ons wij ons wij ons.

Maak van dit veel te grote bed een heel klein fort van dons.

Bart Moeyaert.

BESTAAT DEZE LIEFDE WEL?

Fragment 1: Pretty Woman

Julia Roberts wil het sprookje, Richard Gere speelt de ridder

met het blinkende harnas, niet te paard, maar te limousine en

alles is goed…

1. In deze film worden een rijke zakenman en een prostituee een

koppel. Denk jij zelf dat deze relatie kans van slagen heeft?

Waarom wel/niet?

30



2. Is dromen van een prins op het witte paard goed of juist

gevaarlijk? Stel dat die volmaakte prins/prinses niet komt… blijf je

dan alleen? Leg je antwoord uit.

Fragment 2: 27 Dresses

Katherine Heigl stapt naar het altaar, en in de blik van

de man die daar op haar wacht leest ze alles wat ze

ooit verwacht had, en alles is goed…

1. Ben je akkoord met de stelling dat alle meisjes dromen van een

sprookjeshuwelijk? Waarom wel/niet?

2. Dromen jongens daar dan niet van? Leg uit.

Fragment 3: Love Actually

Een niet zo populaire Britse jongen vertrekt naar Amerika in

de veronderstelling dat Amerikaanse vrouwen Britse mannen

heel aantrekkelijk vinden.

1. Dit fragment bevestigt een beetje het cliché dat mannen alleen

maar uit zijn op één ding. Wat is jouw mening hierover?

Fragment 4: Notting Hill:

Julia Roberts is een beroemde en succesvolle actrice, Hugh

Grant speelt een simpele eigenaar van een boekenwinkel. Toch

worden de twee verliefd op elkaar…

31



1. Net als in fragment 1 is er hier sprake van een ‘ongelijkheid’

tussen twee mensen. De ene is een superster, de ander heeft een

boekenwinkel. Heeft deze relatie volgens jou meer of minder kans

van slagen dan de relatie in het eerste fragment?

2. Wat is volgens jou de reden dat relaties van supersterren zo

dikwijls mislukken?

CONCLUSIE:

Vul aan met vijf kenmerken:

Liefde, zoals ze voorgesteld wordt in deze filmfragmenten, is…

-

-

-

-

-

Hoe realistisch is dit beeld van de liefde volgens jou?

32



VOORBEELDEN VAN REALISTISCHE LIEFDE…

Relatieadvies van Angèle en René, 65 jaar getrouwd… (De Standaard

Magazine, 12/02/2011)

René: ‘We kunnen elkaar een goeie bolwassing geven, maar ook vergeven.

Zonder wraakgevoelens of verbittering. Honderd procent perfectie, dat

bestaat niet, je moet samen een team vormen.’

Angèle: ‘In alles wat je doet.’

René: ‘Hier ligt een boekje op tafel, met citaten over de liefde. Er staat iets

in van Fay Weldon, een pure waarheid. “Het fantastische instituut dat het

het huwelijk is, is opgebouwd uit honderden kleine vriendelijkheden, duizenden

kleine ingehouden opmerkingen, tienduizenden kleine daden van

goede wil.’’’

Angèle: ‘Ik denk dat mensen vandaag sneller uit elkaar gaan omdat de

wereld en het leven zo veel sneller geworden zijn. Vroeger had je als vrouw

ook geen keus, je had geen eigen inkomen, dus bleef je langer bij elkaar en

probeerde je er toch iets van te maken.’

René: ‘Het belangrijkste voor mij is dat zij me tot rust brengt. Dat is altijd zo

geweest. Ze is gewoon de ideale vrouw voor mij. Ik heb me al vaak afgevraagd

hoe het komt dat ik net haar ontmoet heb. Soms denk ik dat het voorbestemd

was.’

1. ‘Honderd procent perfectie, dat bestaat niet’. Wat bedoelt René

daarmee?

2. a. Angèle geeft een antwoord op de vraag waarom, volgens haar,

vrouwen vroeger meer bij hun man bleven dan nu. Wat is dat

antwoord?

b. Wat vind je van dat antwoord?

Geloven in de liefde:

Voor Jürgen Mettepenningen, theoloog (KULeuven), is de romantische liefde

zélf een houvast. 'Een liefde zonder romantiek, wat zou dat zijn? Het is, moét,

iets van elke dag zijn. Als ik de boterhammen van mijn vrouw smeer en ik leg er

een stukje chocolade bij, dan is dat ook romantiek. Het ideaal moet blijven

33



inspireren. Maar romantiek, daarvoor moet je na een tijdje ook moeite doen -

hoe onromantisch dat ook klinkt. Eeuwige trouw is ook bij de ware niet evident.

Net omdat trouw zo moeilijk is, is het wel het mooiste wat je elkaar kunt geven.

In elke levensfase ontmoet je wel iemand op wie je verliefd wordt. Aan

verliefdheid kun je niets doen, het is zelfs plezant. Of je eraan toegeeft, dat is

wel een bewuste keuze. En dat doen we, almaar vaker, almaar gemakkelijker.

Een combinatie van een grotere tolerantie en almaar meer stimulansen.'

1. Wat betekent ‘romantiek’ voor Jürgen?

2. Hoe zou jij romantiek beschrijven?

3. Komen jouw visie en die van Jürgen overeen? Of juist niet? Leg uit.

De tandpasta van Eric en Anke.

Eric en Anke gebruiken met zijn tweeën één tube tandpasta. Eric is een

zorgvuldige man. Hij knijpt altijd zorgvuldig onderaan in de tube. Zij knijpt

vervolgens in het midden. Elke dag opnieuw, twee keer per dag. Als je in het

midden knijpt, komt er natuurlijk ook tandpasta uit. Maar dat is niet zijn

systeem. Eric doet het zorgvuldig, tot het laatste eruit is geknepen. Zij knijpt in

het midden. Dat gaat best, maar dan zal die tube aan beide kanten gaan

uitzetten. Elke dag opnieuw duwt zij middenin. Het is een detail. Het is niet

belangrijk. Maar als het elke dag opnieuw voorkomt, begin je dat na enkele jaren

wel te voelen.

En zo komt ieder die met iemand gaat samenwonen in aanraking met een aantal

verschillen. Meestal gaat het om zeer kleine verschillen, maar ze komen dagelijks

terug. Zo zijn er verschillen in de wijze van tafeldekken, in de wijze van eten, in

de wijze van een ontbijt samenstellen. Die verschillen gaan terug op wat elk in

het gezin van oorsprong gewend was. Het gaat om kleine dingen die op zich

helemaal niet zo erg zijn. Maar ze keren telkens opnieuw terug. Zo was er een

man die er zich elke avond in bed aan ergerde dat zijn vrouw nog rustig een

appel zat te eten, terwijl hij wilde vrijen. Elke avond opnieuw. Er zijn zoveel

kleine dingen waar men zich heel licht, altijd maar heel licht aan ergert. Het

poetsen van de schoenen, het kiezen van de kleren, het zich kleden, het zitten,

het staan, het rondlopen in huis. Niemand wordt daar kwaad om, maar het

ergert wel een beetje. Het wringt.

(Vansteenwegen A. Liefde is een werkwoord)

34



1. Leg uit hoe de kleine dingen van het leven in deze tekst een relatie

bepalen.

2. Geef zelf nog een aantal voorbeelden van zo’n ‘kleine dingen’

Huurcontract

Misschien rust op dit huwelijk geen levenslange zegen,

maar wel het soort zekerheid

van een te hernieuwen huurcontract

drie-zes-negen.

We zijn binnen voor de regen

van melancholie.

Misschien is dat minder passionant

dan vroeger, als je klaarkomt vraag ik 'wablieft'

en grappen in die trant.

Maar ik heb je meer dan vroeger lief:

er is zoveel mee 'jou' nu dat ik ken,

zoals ik ook voor jou meer ikken ben.

En allemaal samen hebben we dat zootje van zes.

(Zoontje bedoel ik, maar de schrijffout mag blijven staan.)

Vaak kan ik niet slapen

van het denken eraan.

En dan denk ik: net een heus gezin.

En ik tast naar jouw hand.

En jij slaapt evenmin.

~Herman de Coninck

1. Wat betekent de titel van dit gedicht: ‘Huurcontract’.

2. Welk soort liefde blijkt volgens jou uit dit gedicht?

35



Conclusie.

Uit deze fragmenten blijkt een heel ander soort liefde dan uit de filmfragmenten. Welke vijf kenmerken zou je hieruit halen?

- -

-

- -

Welk van de bovenstaande fragmenten beantwoordt volgens jou het meest aan het beeld van de realistische liefde? Leg je antwoord uit!

36



C. VAN VERLIEFDHEID NAAR LIEFDE.

Op een bepaald moment worden we door tal van redenen verliefd. Plots wordt

het leven eenvoudig en mooi. Eén ding wordt duidelijk: je wil de andere nooit

meer kwijt, want je vond iemand die al je dromen kan waarmaken.

Verliefdheid is mooi, maar kan niet blijven duren. verliefdheid is een fase van

idealiseren: je ziet enkel het goede in de ander.

Na enige tijd komt de relatie in een CRISIS. Men ontdekt dat de ander helemaal

niet zo perfect is als oorspronkelijk gedacht. Je gaat verschillen ontdekken

tussen elkaar en je gaat er rekening mee moeten houden. Als je ze gaat

camoufleren kan het niet anders dan dat de relatie op lange termijn zal

verwateren.

Zijn de verschillen te groot, dan zal je onvermijdelijk uit elkaar groeien. Zijn de

verschillen een interessante aanvulling op je eigen persoon, dan zal de relatie

verstevigen.

Om tot een volwaardige relatie uit te groeien, moet het koppel een rouwproces

doormaken. Dit houdt in dat ik de ander zie zoals hij/zij werkelijk is. Ik

37



respecteer de verscheidenheid . Liefde is een bewuste keuze omdat ik kies voor

de ander, zowel met zijn goede als slechte eigenschappen.

Probeer nu de bovenstaande theorie in het schema aan te vullen…

38



HOOFDSTUK 3 LUISTEREN ALS COMMUNICATIEVAARDIGHEID

INLEIDING

Als iemand naar je luistert, echt naar je luistert, dan voel je je begrepen. Je hebt contact en je weet dat je op dezelfde golflengte zit. Als er niet

geluisterd wordt dan is een gesprek niet veel meer dan ‘egopraat’.

Echt luisteren is hoe dan ook niet eenvoudig en vraagt:

een speciale aandacht

de juiste ingesteldheid

enkele vaardigheden

1. EEN ALGEMENE BENADERING

1. WAAROM LUISTEREN WIJ SOMS ZO SLECHT NAAR ELKAAR?

De reden waarom wij soms zo slecht luisteren is zeer eenvoudig: we zijn

te veel met onszelf bezig. We zijn te veel bekommerd om wat we zelf

gaan zeggen. Je zou kunnen stellen dat wij in plaats van te luisteren naar

wat iemand ons zegt, wij al luisteren naar hetgeen we zelf gaan zeggen.

Zo beheersen wij dikwijls de subtiele kunst om:

het gesprek te voeren in die richting die ons interesseert

al wat gezegd wordt in verband te brengen met eigen ervaringen, met eigen stokpaardjes en met ons eigen referentiekader (dit is de

algemene samenhang van factoren die voor ons de psychische

werkelijkheid op een zeker ogenblik vormen)

Om dit na te gaan zou je het volgende kunnen uitproberen:

Begin in een kleine groep eens over een ziekte die je gehad hebt.

Observeer dan hoelang de anderen echt luisteren of hoe snel ze over hun eigen ziektes beginnen of over een straf verhaal dat ze hoorden

of…?

Om er wat dieper op in te gaan zouden we kunnen stellen dat er drie redenen zijn waardoor we niet luisteren:

1. Bescherming van ons zelfconcept

2. We voelen ons hyperverantwoordelijk

3. We zijn narcistisch van aard

1.1. WE BESCHERMEN ONS ZELFCONCEPT

39



We willen allen iets betekenen, iemand zijn, meetellen, au sérieux

genomen worden. We wensen indruk te maken en tonen ons niet graag

zwak, onzeker of onwetend. Een elegante manier om delicate onderwerpen te vermijden is er niet op ingaan en snel over iets anders

spreken.

Bijvoorbeeld : Een goede vriend vraagt Rik hoe het is met zijn nieuwe vriendin. Maar Rik

en zijn nieuwe vriendin hebben ruzie, wil het daar zeker niet over hebben

en antwoordt daarom vlug: ‘goed; zeg, heb je al de laatste film met

Robert De Niro gezien’

Wat bij Rik overduidelijk is, herhaalt zich in wel eens in onze dagelijkse

gesprekken. We duwen de vraag ‘hoe is het met jou?’ zo ver mogelijk van

ons af met allerlei bespiegelingen over al het werk dat we hebben en hoe belangrijk dat wel is of over de vakantie die we gepland hebben.

Wij hebben allemaal een visie op onszelf: we bekijken onszelf door een

gekleurde bril, net zoals we onze familie, onze vrienden en iedereen die

we kennen door een gekleurde bril bekijken.

Ons zelfconcept is: de opvatting die we hebben over onszelf

hoe we denken wie we zijn

hoe we denken dat de anderen ons zien

Ons zelfconcept komt tot uiting in onze kledij, de woning die we hebben,

de krant die we lezen, de vrienden die we bezoeken, de collega’s die we

kiezen om mee te gaan eten, enz. …

Ook de uitspraken die we doen, zeggen iets over ons zelfconcept.

Bijvoorbeeld :

‘ik tel hier blijkbaar niet mee’ ‘ik heb toch nogal wat meer orde dan hij’

‘ik geloof niet meer in sprookjes’

Een van de meest voorkomende oorzaken van slecht luisteren, heeft te maken met ons zelfconcept. Als we ons door een boodschap bedreigd

voelen, bieden we weerstand. Dit uit zich door een sterke defensieve

reactie, door het verwrongen of helemaal niet doorsturen van de

boodschap, door het aanvallen van de zender, enz. …

Een voorbeeld:

40



Je zit in de leerlingenraad en doet een voorstel om de leerlingenraad te herorganiseren: minder vergaderen en meer doen. Je ziet jezelf namelijk

meer als een doener dan als een prater, en vindt dus dat er meer tot actie

moet worden overgegaan.

Je realiseert je echter niet dat jouw voorstel door de andere leerlingen

zeer verschillend kan worden opgevat:

De voorzitter van de leerlingenraad denkt: ‘Wat, heeft die commentaar op mijn vergaderingen, misschien? Terwijl ik altijd zo

goed mijn vergaderingen voorbereid!’ De begeleidende leerkracht denkt: ‘Blijkbaar wordt er niet genoeg

gerealiseerd, terwijl ik net altijd erop sta om mijn leerlingen zoveel

mogelijk activiteiten te bieden…’

Een andere leerling denkt: ‘Ik kon hier net zo goed mijn mening kwijt op die vergaderingen, die grote mond had te weinig te zeggen

zeker?’

1.2. WE VOELEN ONS HYPERVERANTWOORDELIJK

Het valt op dat veel mensen slechter kunnen luisteren wanneer zij een

verantwoordelijke (bijv.: leerkracht, leider in een jeugdbeweging, trainer

van een voetbalploeg) of een hooggeplaatste positie (bijv.: kaderlid,

directie, voorzitter) bekleden.

De hoofdreden hiervoor is dat zij zich zo verantwoordelijk voelen

voor het gesprek, dat ze niet kunnen wachten tot de andere is

uitgepraat. Wat gezegd wordt, laten ze niet tot zich doordringen. Ze

denken dat ze niet aan hun plicht hebben voldaan als ze niet hebben gesproken, overtuigd of oplossingen gesuggereerd. Ze denken dat er

van hen verwacht wordt dat ze op elk ogenblik het gesprek domineren en

dat luisteren of aandacht schenken een teken van zwakte is.

Je merkt op dat ook dit nauw samenhangt met ons zelfconcept waar we

het zopas over gehad hebben.

Dit hyperverantwoordelijkheidsgevoel gaat dikwijls gepaard met ‘schoolmeesterachtig’ preken en met overdreven moraliseren.

1.3. WE ZIJN NARCISTISCH VAN AARD

41



Sommige mensen zijn bijna verliefd op zichzelf. Ze denken dat ze alles

beter weten, dat ze de knapste zijn, dat ze niets van de anderen kunnen

leren,…

Narcisme vind je vaak terug bij professoren, hogere ambtenaren en

hogere kaderleden. Uit de aard van hun beroep weten zij vaak ook wel

wat het beste is, maar hun narcisme strekt zich toch zo gemakkelijk uit tot gebieden waar ze het niet beter kunnen weten (bijv. : het bouwen van

een eigen huis, de inflatie) Ofwel weten ze het beter, ofwel is het

geen interessant onderwerp.

Mensen die echt overdreven narcistisch ingesteld zijn denken van zichzelf

dat ze bijzonder goede verkopers, lesgevers of bazen zouden zijn. Zolang

ze erover kunnen praten, valt alles eigenlijk nog best mee: ze weten te

boeien en ze hebben sappige anekdotes maar … ze kunnen niet stoppen en nog minder kunnen ze luisteren. Als verkoper vangen ze geen

koopsignalen op, als lesgever houden ze zich nooit aan de afgesproken

tijd en als baas werken ze mateloos op de zenuwen van de

personeelsleden.

De vraag die jullie je ondertussen al zullen gesteld hebben is

hoogstwaarschijnlijk: ‘hoe kun je nu vaardiger worden in het luisteren?’

Vóór we dit behandelen, staan we eerst even stil bij de functies en de

niveaus van luisteren, alsook bij luisteren volgens de theorie van von Thun.

2. DE FUNCTIES VAN LUISTEREN

Het is eigenlijk vreemd dat er in trainingen voor communicatieve

vaardigheden vooral aandacht besteed wordt aan uitdrukkingsvaardigheid

en zo weinig aan luisteren.

Luisteren heeft verschillende belangrijke functies:

Met luisteren geef je de zender aandacht. En aandacht is een belangrijk

beloningsmiddel Met luisteren stimuleer je de zender om door te praten.

Luisteren biedt de mogelijkheid om hoofd en bijzaken te

onderscheiden.

Luisteren biedt de mogelijkheid om de juiste vragen te stellen. Luisteren is het begin van begrijpen van de bedoeling van de zender.

Luisteren is iets anders dan horen. In de volgende paragraaf zullen we

zien dat er vier niveaus van luisteren zijn.

42



3. DE NIVEAUS VAN LUISTEREN

Echt luisteren is iets anders dan horen. Als je wél hoort wat iemand zegt, maar niet de moeite doet om aandachtig te blijven, laat staan zijn of haar

bedoelingen te achterhalen, noemen we dat ‘oppervlakkig luisteren’. De

effectiviteit van communicatie neemt toe naarmate het luisterniveau

stijgt. Je ziet dat in het volgende schema:

Niveau 1: niet luisteren. De ontvanger is weliswaar aanwezig, maar

neemt niet op wat de zender vertelt. Op dit niveau is ook voor de zender

duidelijk dat de ontvanger niet luistert. Het is daardoor gemakkelijker te herstellen dan het volgende niveau. Je vangt misschien flarden op, maar

daar blijft het bij.

Niveau 2: oppervlakkig luisteren. De ontvanger neemt zeer oppervlakkig op wat de zender vertelt. De ontvanger reageert verbaal en

non-verbaal door bijvoorbeeld af en toe oogcontact te maken, ‘ja-ja’ te

zeggen en met zijn hoofd te knikken. De ontvanger is echter vooral met

zichzelf bezig en nauwelijks met de boodschap van de zender. Het lastige is dat - in tegenstelling tot niveau 1 - de zender nauwelijks in de gaten

heeft dat de ontvanger niet luistert.

Niveau 3: inhoudelijk luisteren. De ontvanger luistert goed naar de

zakelijke aspecten uit de boodschappen van de zender. De achterliggende bedoelingen of beweegredenen worden echter niet begrepen. (wat iets

anders is dan wél begrijpen, maar er niets mee doen!) De ontvanger

luistert dus naar de zakelijke aspecten en niet of nauwelijks naar de

expressieve, relationele en appellerende aspecten.

Niveau 4: actief luisteren. De ontvanger is er op uit om de zender

volledig te begrijpen. Dat wil zeggen dat hij er alles aan doet om de

belevingswereld en de bedoelingen achter de boodschappen van de zender

43



te begrijpen. De ontvanger luistert actief door energie in het luisteren te

stoppen.

Je snapt dat niveau 4 het beste is, maar niet in alle situaties haalbaar is.

Bijvoorbeeld: Stel je maar eens voor dat je geen tijd hebt en je van een

collega snel moet weten of er iemand gebeld heeft. Jouw collega houdt

een uitgebreid verhaal en jij zegt: ‘Sorry, maar ik heb nu geen tijd, maar kun je me even vertellen of zij gebeld heeft?’ Je neemt dan genoegen

met niveau 3 én je vertelt erbij dat je niet kunt luisteren omdat je geen

tijd hebt. Dat laatste noemen we ‘metacommunicatie’ (zie deel I,

Hoofdstuk 7).

Je snapt ook dat je vooral niveau 2 moet voorkomen. Beter duidelijk

maken dat je niet luistert (niveau 1), dan net doen alsof, want dat

misleidt de zender, en dat kan de bedoeling van effectieve communicatie toch niet zijn.

4. LUISTEREN VOLGENS DE THEORIE VAN SCHULTZ VON THUN

4.1. ZIJN THEORIE

Von Thun stelt dat de wijze waarop mensen communiceren, de aard en de

kwaliteit van hun relaties bepaalt. Bovendien bepaalt ook de aard van de

relatie, de wijze waarop mensen communiceren. Zo is er veel kans op een goede relatie wanneer de communicatie goed verloopt en is er veel kans

op een goede communicatie als er een goede relatie is.

Verder stelt hij dat er pas sprake is van ‘geslaagde’, ‘effectieve’

communicatie wanneer de ene persoon de boodschap begrijpt zoals de andere persoon hem bedoelde. Spijtig genoeg is er vaak een verschil

tussen wat iemand denkt wat hij zegt en wat hij werkelijk zegt, maar ook

tussen wat iemand denkt te horen en wat hij werkelijk hoort.

Communicatie is dan ook meer dan een uitwisseling van louter zakelijke informatie: we kiezen niet alleen woorden als we iets zeggen (wat) maar

we kiezen ook een manier van inkleden (hoe).

Een voorbeeld: Een vrouw zegt ‘s morgens tegen haar werkloze man: ‘Schat, als je even tijd hebt vandaag... ik zou het leuk vinden als de

afwas gedaan is, wanneer ik vanavond thuis kom’ (er is een grote afwas

blijven staan van de vorige avond). Stel nu even dat de vrouw het als

volgt formuleert: ‘Zeg, je kunt zien dat die afwas gedaan is tegen

vanavond. Als je een hele dag thuis bent, mag je wel iets doen’.

44



In het bovenstaand voorbeeld hoor en voel je duidelijk het verschil. De

eerste boodschap is uitnodigend, de tweede bevelend en beschuldigend.

De bedoeling is nochtans telkens gelijkaardig (‘ik wil dat je de afwas

doet’). Hier blijkt overduidelijk dat de manier waarop iets gezegd wordt, ons iets vertelt over de relatie tussen twee mensen.

Von Thun onderscheidt in elke boodschap een viertal communicatieve

aspecten: het zakelijke aspect, het expressief aspect, het relationeel aspect en het appellerend aspect

Met het zakelijke aspect bedoelen we de feitelijke inhoud van de communicatie.

Een boodschap bevat niet alleen informatie over de zaak die aan de orde is, maar ook informatie over de persoonlijkheid van de zender. Dit

is het expressief aspect van de communicatie. De zender laat iets

van zichzelf zien.

Het relationeel aspect van de communicatie toont aan hoe de zender tegenover de ontvanger staat, wat hij of zij van hem of haar denkt..

Vaak blijkt dit uit de gekozen formulering, uit de intonatie en uit andere

non-verbale signalen. Voor dit aspect van de boodschap is de

ontvanger heel gevoelig.

Het appellerende aspect. Elke boodschap heeft een bepaald doel en wil een bepaald effect verkrijgen. Hij of zij wil invloed uitoefenen op

zijn of haar denken, voelen en handelen. Het probleem hierbij is dat de

bedoeling van de zender sterk uiteen kan lopen met het effect dat de

boodschap heeft bij de ontvanger. Zo zou het kunnen dat een leerkracht een leerling van het basisonderwijs zijn opstel laat voorlezen

met de bedoeling een goed voorbeeld te stellen voor de andere

leerlingen. Het onbedoeld effect is echter dat de leerling in kwestie

hierna minder goede opstellen schrijft, omdat hij in de speeltijd gepest

wordt omwille van zijn zeer goede resultaten.

Een eenvoudig voorbeeld maakt dit duidelijk: Jouw vriend zegt je: ‘Er zit

een vlekje op je hemd’. Een mogelijke ontleding van deze boodschap is

de volgende:

Zakelijk: Jouw vriend deelt mee dat er een vlekje zit op je hemd

Expressief: Jouw vriend is iemand die interesse heeft voor

kleding/netheid

Relationeel: Jouw vriend draagt zorg voor je, je betekent iets voor hem

Appellerend: Jouw vriend wil dat je die vlek weghaalt

45



4.2. ZIJN THEORIE TOEGEPAST OP HET LUISTEREN

Elke mogelijke boodschap kan dus vier soorten informatie bevatten. Wat

de menselijke communicatie zo complex maakt, is dat de luisteraar in

principe vrij is om te kiezen op welke van de vier aspecten hij of zij

ingaat. Eerlijk gezegd, kun je hier moeilijk spreken van een ‘keuze’.

Ieder van ons is geneigd om onbewust slechts één of twee van de vier verschillende informaties op te vangen en dus ook slechts op één of twee

van de vier aspecten in te gaan (te reageren). Spijtig genoeg hebben

nogal wat mensen (waaronder dus ook leerkrachten) hierbij de neiging om

altijd op hetzelfde aspect in te gaan. Het spreekt voor zich dat je zowel bevestigend als verwerpend kunt ingaan op één of twee van de vier

verschillende communicatieve aspecten.

Op welk aspect we ingaan, kan van heel wat factoren afhangen: van ons zelfconcept, ons humeur, de opvoeding de we kregen, het milieu waarin

we opgroeien, ons karakter, …

Een voorbeeld maakt dit duidelijk: In het eerste jaar middelbaar wordt de leerkracht tijdens een toets even in de gang geroepen door de directeur,

waarna ze terug komt in de klas. Een leerling (Piet) zegt: ‘mevrouw, Tom

heeft de hele tijd zitten spieken toen je weg was;’ Normaal neemt de

leerkracht de toets af en krijgt de leerling die spiekt een nul.

OPDRACHT: ontleed deze situatie. Welke reacties van de juf op de verschillende communicatieve aspecten zijn er mogelijk?

Zakelijk: De leerling deelt mee dat zijn buurman de hele tijd heeft

gespiekt.

Stel dat de leerkracht vraagt: ‘_________________’ of:

‘__________________’ dan neemt ze kennis van de zakelijke informatie en vraagt ze om meer zakelijke informatie

Expressie: De leerling is bijvoorbeeld iemand

die_________________________________en vindt dat hij

die overtreding moet melden. Het kan ook dat de leerling aandacht vraagt of

______________________________________________

__.

Stelt dat ze zegt: ‘______________________________________________’ of:

‘Wat ben jij toch een klikspaan’ dan reageert ze op het

expressief aspect.

46



Relatie: De leerling geeft bijvoorbeeld te kennen dat hij de leerkracht in vertrouwen neemt om overtredingen te melden en dat hij vindt

dat ze zoiets op prijs stelt om te vernemen.

Stel dat de leerkracht antwoordt:

___________________________________________ of :

‘_____________________________________________________’ dan

reageert ze

op het relationeel aspect en bevestigt ze of verwerpt ze zo’n benadering.

Appel: Er is iets fout in zijn relatie met Tom en hij wil waarschijnlijk dat

de leerkracht ingrijpt en eventueel Tom straft.

Als de leerkracht zegt:

‘_____________________________________’ dan gaat ze in op dit appellerend aspect.

Von Thun toont je dus aan dat communicatie rijker is dan je meestal

denkt. Je beseft dat jouw oorspronkelijk idee van de boodschap wel eens verkeerd kan zijn (omdat je bijvoorbeeld geen rekening hield met het

appellerend aspect). We kunnen dan ook ons luistergedrag verbeteren

door steeds meer inzicht te krijgen op de veelzijdigheid van een

boodschap.

Eigenlijk zou een goede luisteraar of leerkracht vier oren moeten hebben,

om elk communicatief aspect van de boodschap onbevooroordeeld op te

vangen.

Een goede communicatie tussen twee mensen (bijv. : leerkracht en

leerling/student) houdt volgens von Thun trouwens het volgende in:

duidelijk zijn als je iets zegt en je bedoelingen kenbaar maken; goed luisteren naar wat de ander bedoelt te zeggen (dus oog en oor

hebben voor de verschillende communicatieve aspecten);

de ander als gelijkwaardig behandelen, niet minachten of betuttelen

aandacht besteden aan de manier waarop je iets zegt respect hebben voor de verschillen in wensen en behoeften

Op deze manier hebben we meer kans dat we meetellen, dat onze mening

ook belangrijk is en dat we zelf iets kunnen (zie 1.1.), want....is het ons

uiteindelijk niet daarom te doen ?

47



5. VRAGEN, OPDRACHTEN EN OEFENINGEN

1. Leg de volgende begrippen in eigen woorden uit en illustreer ze met een voorbeeld.

zelfconcept:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

oppervlakkig luisteren:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

inhoudelijk luisteren:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

actief luisteren:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

48



Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

het expressief aspect:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

het relationeel aspect :

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

het appellerend aspect:

Eigen woorden: ______________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Voorbeeld: __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

49



2. Drie leerkrachten luisteren telkens niet goed naar de volgende

uitspraak van een leerling. Dat blijkt uit de manier waarop ze

reageren. Welke fout maken ze (kies uit: Narcisme,

hyperverantwoordelijkheid, beschermen van zelfconcept). Leg

telkens uit waarom deze fout hier van toepassing is.

UITSPRAAK: ‘Ik heb wat last van stress en slaap de laatste tijd niet zo

goed meer. Ik begin dat te merken aan mijn concentratie’.

Reactie 1: ‘Bedoel je soms dat je teveel moet werken hier op school? Ik

probeer er nochtans altijd voor te zorgen om taken en toetsen beperkt te

houden en op tijd aan te kondigen.’

Fout:

___________________________________________________________

___________________________________________________________

UITLEG : __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Reactie 2: ‘als je last hebt van slaapproblemen, kan ik je wel helpen. Hier

heb je een website met tips en trucs om rustiger te worden, en dan nog

een paar websites om aan relaxatie te doen. Plannen kan helpen met je

stressmanagement, kom morgen maar eens langs, daar help ik je wel

mee. Nog vragen?’

Fout:

___________________________________________________________

___________________________________________________________

UITLEG : __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Reactie 3: ‘Slaapproblemen, ja, daar heb ik zelf ook wel eens last van. Ik

herinner me nog in mijn thesisjaar, toen had ik pas stress, ik denk dat ik

toen de laatste maand geen 5 uur per nacht meer sliep. Wat een tijden…’

Fout:

___________________________________________________________

___________________________________________________________

50



UITLEG : __________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

3. Iemand zegt je: ‘Bel me gerust op als je me nodig hebt!’.

a. Wat kan deze persoon jou zakelijk, expressief, relationeel en

appellerend meedelen? Geef telkens één mogelijkheid.

b. Toon aan dat jij zowel op het zakelijke, het expressieve, het relationele

als het appellerende aspect van deze boodschap kan reageren. Geef

telkens één mogelijke reactie.

Mogelijke mededeling:

Zakelijk:

Expressief:

Relationeel:

Appellerend:

Jouw mogelijke reactie:

Op het zakelijke:

Op het expressieve:

Op het relationele:

Op het appellerende:

DEEL 3 VRIENDSCHAP EN LIEFDE - godsdienst...

Documents

Transcript of DEEL 3 VRIENDSCHAP EN LIEFDE - godsdienst...