ELIS VERMEULEN | RETREATING MOTION/WAVE 2012ZWARE PLAATWERKERIJ VLISSINGEN | FOTO HENK VERMEULEN

decreet

tien

FOTO | LIESBETH LABEUR

mon capitaine

servaas roelandse

theo voorzaat

caesuur

KAVIAAR

bianca rungeliesbeth minderhoud

martijn linzell

gerard marinus verkerke

magdeleen van eerselko de jonge

DE GROTE SPRONG VOORWAARTS

kees slager

johnny beerens

JACK VAN ASPERT

ED DE GRAAF

toonbeeld

inhoudHOND, LIESBETH MINDERHOUD | FOTO: VICTOR VAN MILL

POP

ELIS VERMEULEN

LE SECET

ben vranken

KipVis

bewaerschole

ADVIESBURO ADVIESBURO

KATS

MET ONDER ANDERE

In de NRC volgen we al 23 weken artikelen over scheppen: Hoe ziet de werkplek eruit van mensen diescheppen? Wat hebben ze nodig om tot hun creaties te komen? Het levert een gevarieerd beeld op van zowel de scheppers (mooi woord) als van hun werkruimtes.Dat laatste varieert van een kleine kamer met type-machine (Hans Dorrestijn) tot het 470 m2 grote ateliervan Luc Tuymans in het cultureel supplement van de NRC van deze week, waarin ik dit opschrijf.

Voor deze decreet zijn we op zoek gegaan naar deZeeuwse ruimtes waar - vooral beeldend - kunstenaars scheppen en waar zij elkaar ontmoeten of zelfs samenscholen in een collectief of initiatief. Sommige plekken zijn echte heiligdommen, een kluis, waarin de kunstenaar zich terugtrekt om z’n gedachten te ordenen en z’n werk uit te stallen. Een ander richt zich direct naar buiten en zoekt mogelijkheden om het werk onder de aandacht te brengen in een eigen winkel of een plek waar het werk tijdelijk kan bestaan.

Het werk op de omslag van Elis is maar even geziengeweest en wie het heeft gemist heeft pech gehad enmoet het doen met een kleine neerslag in dit blad. Maardat is meer dan niets. In een zware industriele omgevingheeft de kunstenaar haar tijdelijke draden gesponnen enis even uit haar cocon gekropen om al dat zware in zachte tederheid te omhelzen. Kijk zo kan het ook: hetmag zweven, zacht zijn, fragiel. Zo ook de zeepbellen die toch nog uit de pijp van het oude gemaal bij Poortvliet komen.

De wereld brokkelt wel af bij Theo, maar hij doet dat meteen positieve instelling en Johnny schept letterlijk zijn

werelden bij elkaar. Telkens met verwondering en verbazing over de wereld waarin wij ons bewegen, het oude en het nieuwe, de opbouw en het verval, voor alles is een tijd.

Bemerken we de schoonheid van deze, onze, tijd nog of zijn we zo in crisis, dat we zomaar langs de dingenheen lopen, te druk of niet geïnteresseerd of domwegomdat we er blind voor zijn geworden?Willen we oog hebben voor de scheppers die met hunwerk de grijze en grauwe tijd proberen in te kleuren met hoop, troost en lots of love?

Dat doet me terugdenken aan een kinderboek uit de jaren zestig van de vorige eeuw van Leo Lionni dat het verhaal vertelt van de muis Frederick, die terwijl alleandere muizen hard bezig zijn een wintervoorraad aan te leggen, zonnestralen, kleuren en woorden verzamelt. Dat kan weinig goedkeuring van de andere muizen wegdragen. Als in de winter de voorraad voedsel geslonken is, weet Frederick de andere muizen echter op de been te houden met de door hem verzamelde zonnestralen, kleuren en woorden. Hij verwarmt hendoor het vertellen van verhalen.

Met deze decreet sluiten we aan op de vorige en proberen we een beeld doorheen Zeeland te geven vanscheppers en hun werk, de intiatieven, maar ook van de beleidsmakers en hun worsteling om de cultuurlevend en boven water te houden. Omdat zonder dat alles het leven geen kleur meer heeft.

We hopen dat deze uitvaardiging (wat een decreet is)licht mag geven. NAMENS DE REDACTIE, RAMON DE NENNIE | 19 NOVEMBER 2012.

Waar ik niet goed tegen kan: dat iemand hoogdravend doet over kunst.Waar ik niet goed tegen kan: dat iemand geringschattend doet over kunst.Eigenlijk kan ik niet eens goed tegen het woord ‘kunst’.Het wordt maar zelden juist uitgesproken.Wel hou ik van ‘schilderij’, ‘tekening’, ‘collage’. Die woorden kan ik gebruiken.

Zoals lepel, mes en vork.

(uit: Bernard Dewulf, ‘Verstrooiingen, over kijken naar kunst’, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen 2012, Notities bij een plankje, proloog (2) p.8)

de cirkel is bijna rondberichten uit de bible belt

KEES SLAGER

- Waarom ben je verhuisd naar Tholen? Wat heb je in die godvergeten uithoek te zoeken? En dan ook nog in je dooie eentje aan de zeedijk. Jij hebt toch mensen nodig? Al jouw boeken staan barstensvol verhalen van mensen...

- Godvergeten? Verleden jaar heeft de boer die daar verderop in de polder woont de roepstem vanGod nog gehoord. Zomaar, terwijl hij bezig was z’n aardappelen te rooien. En wie geroepen wordtdoor de Allerhoogste, die geeft daar gehoor aan. Nu preekt hij in het kerkje van de zeer zwaar gereformeerden. Dat gebeurt nog hier op Tholen. Daar ga je hier vanzelf over nadenken. Komt hetdoor de zware klei, door het hoge licht, door de golven die tegen de zeedijk beuken, dat je zomaarineens een stem hoort die je leven een bepaalde richting in stuurt? - Zelf nog geen stem gehoord?- Soms zit ik aan de zeedijk voor m’n huis en probeer te luisteren naar wat de golven van de Oosterschelde te zeggen hebben. Probeer het maar eens, het is heidens moeilijk om hun geluid in woorden vast te leggen, een schilder heeft het wat dat betreft makkelijker dan een schrijver. Op een dag dacht ik ze te verstaan en sindsdien begeleiden ze me op mijn tochtjes langs het watermet hun eindeloos herhaalde vraag: ‘Waaróm? waaróm...?’ - Romanticus. Alsof de natuur zich ook maar een seconde voor jou zou interesseren.- Wie zoveel verhalen over de ramp heeft aangehoord en opgetekend als ik, die kent de absoluteonverschilligheid van de natuur als het gaat om ons lot en onze levensvragen. Voor mij vormt de stemvan de golven meer het door niets en niemand onderbroken staccato die je als een mantra in eenmeditatieve stemming brengt. - En je nog meer de zinloosheid van het bestaan doet beseffen.- Maar het besef van de zinloosheid brengt me niet tot wanhoop, het is een aansporing tot het plukken van de dag. Carpe Diem! Als ik bovenin de schoorsteenpijp van mijn stoomgemaal staheb ik geen moment de neiging om naar beneden te springen. In tegendeel, ik omhels met mijn blik het geweldige zeelandschap rondom mij als een verliefde. Ik heb het gevoel dat ik na alleomzwervingen door het land hier precies op de goede stek terecht ben gekomen. Vlakbij de plek waarhet voor mij ooit begon, want amper vier kilometer van mijn geboortedorp. Noem het toeval, maarde cirkel is bijna rond. Alleen dat idee al geeft me de rust om beter te kijken en luisteren naar wat mijdagelijks omringt.Ik heb weer ontdekt hoe geweldig het is om bij laag water over de krukelberm onderaan de dijk testruinen, af en toe een steen optillend en stil zitten kijken naar al het leven dat zich aan je voetenopenbaart. Net als in mijn jongensjaren de tijdloosheid ervaren, ogen en oren wijd open, deel zijn van die geweldige ruimte. - En je niet meer kwaad te maken over wat er ook in jouw omgeving voor vreselijks gebeurt?- Ik ben geen heilige geworden hier aan de Thoolse kust. Ik maak me nog steeds kwaad over de niette stoppen afbraak van het landschap van mijn jeugd. Met tranen in mijn ogen heb ik staan kijkenhoe ze de zeedijk kwamen versterken en de stoere, donkergrijs glimmende basaltbekleding met z’nzeepokken en korstmossen vervingen door duizenden steriele betonblokken, grauw van lelijkheid. Ik heb staan huilen toen ze de rijen perkoenpaaltjes, die dappere golfbrekertjes, die sinds mensen-heugenis als guirlandes de zeedijken versierden, rücksichtslos vernietigden. Dat waren barre dagenhier aan de dijk, vol ingehouden woede en onbegrip over het totaal ontbreken van gevoel voorschoonheid bij hen die dit bedachten en uitvoerden. Ik heb staan vloeken van onmacht toen ze alsblinde moordenaars over die prachtige krukelberm, waarin het krioelt van het leven een dikke papvan gietasfalt stortten. Ja, op die momenten had ik wél het gevoel dat dit een door god vergetengebied was.

En als je protesteert, krijg je de versleten verhalen over de veiligheid waarvoor schoonheid moet wijken omdat die het allerbelangrijkste is. Maar ik weet zeker dat ze niets hebben overwogen om ook maar iets te redden van de schoonheid. Omdat ze er geen oog voor hebben. En toen zag ik op een dag met eigen ogen hoe de aannemer het talud van de dijk vol puin stopte en de afdeklaag vanvette klei achterwege liet. Waardoor de dijk alleen maar zwakker werd. Toen ik dat zag heb ik schandaal gemaakt. Want dat ben ik nog niet verleerd en ik weet de weg om ze aan de paal te nagelen,die corrupte cultuurbarbaren!

- Zo kennen we je weer, ouwe milieuridder uit de tijd van De Gouden Delta. - De barbaren zijn gelukkig verdwenen, de rust is teruggekeerd. Ik ben niet vergeten wat ze vernieldhebben, maar er is nog genoeg over om naar te kijken en naar te luisteren. En om kijken en luisterendraait toch ons leven, nietwaar. Over luisteren gesproken, natuurlijk is hier de altijd aanwezige stem van het water, zijn de meeuwenmijn vaste vrienden en komen er dagelijks squadrons kabaal makende ganzen over. Maar ik hoor hierook weer de klank van het dialect. Mijn buren en de mensen in het dorp spreken bijna allemaalZeeuws. En ik dus ook. Ik heb het altijd al vol overtuiging gesproken als ik oude mensen interviewdevoor mijn boeken. Onze moedertaal is zoveel warmer en dichterbij, daar worden de gesprekken vertrouwder door, intiemer. Je krijgt meer te horen als je elkaars taal spreekt. - Ben je nog aan het interviewen en schrijven?- Ik heb vorige maand het manuscript afgeleverd voor een boek dat volgend voorjaar verschijnt. Hetstaat vol vluchtelingen- en evacuatieverhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Die heb ik nog net op tijdaan dood en dementie ontfutseld. Want alleen mensen van tachtig en ouder hebben herinneringenaan die tijd. Nou ja,... het idee is ontstaan omdat mijn eigen vroegste herinneringen daar liggen. En ik ben nog maar 74. In februari 1944 hebben de Duitsers dit eiland onder water gezet en werd ik als peutertje met mijn ouders voor zeventien maanden naar een dorp in Drenthe geëvacueerd.- Je kunt op je Thoolse stek natuurlijk wel ongestoord schrijven...- Ik werk in de voormalige machinekamer van het stoomgemaal. Die heb ik zelf opgeknapt tot de mooiste werkkamer die ik ooit had. Als ik opkijk van m’n toetsenbord zie ik voor me de bredewatergang waar het gemaal in is gebouwd, met altijd het beweeg van eenden, meerkoeten, tureluursen de vaste aalscholver, en in de verte de zeedijk waarachter af en toe een zeil voorbijschuift. Achter het raam links ligt de grote polder, die in de verte omsloten wordt door een prachtigebeboomde binnendijk. Rechts kijk ik uit op de altijd groene band van de zeedijk vlak voor mijn huis en achter me buigt de polderweg met een sierlijke bocht omhoog naar de Schelphoek. Het lichtkomt van alle kanten naar binnen vallen en elke verandering aan de hemel maak ik mee. Je wordt hiervanzelf een Augenmensch. Het is heerlijk om af en toe even te stoppen met tikken en alleen maar tekijken naar alles wat er in mijn kleine wereldje gebeurt. - En de schoorsteen kun je dus beklimmen?- Ja, die is in 1952 van functie veranderd. Toen draaide het stoomgemaal al niet meer en hebben zebovenin de pijp een raampje uitgezaagd en daar een lantaarn achter gezet, zodat het een geleidelichtvoor de schepen op de Oosterschelde werd. Omdat de lamp af en toe moest worden vernieuwd, zijn er in de pijp trappen gemaakt. Je kunt dus binnendoor naar boven. Sinds hij in 2006 is gerestaureerd,kan ik zelfs helemaal naar de top klimmen en daar het deksel van de pijp schroeven. Er staat een kantoorkruk op de bovenste verdieping, zodat ik er lekker kan gaan zitten kijken of lezen.- Zo’n pijp nodigt uit om er nog gekkere dingen mee te doen...- Toen hij in 2010 honderd jaar werd, heb ik hem nog één keer laten roken. Het resultaat viel overigens tegen, want de rook sloeg langs de pijp naar beneden, terwijl ik zo’n mooie statige rookpluim had verwacht.- Ideeën zijn wel vaker mooier dan het uiteindelijke resultaat.- Kees de Valk kwam hier op bezoek toen ik hier pas woonde. We kennen elkaar nog uit de provo- en flowerpowertijd toen we samen aardig wat bellen hebben geblazen. En jawel hoor, hij zag in zijn verbeelding de pijp al enorme zeepbellen uitstoten, die dan op een stille zomeravond langzaam deinend over de polder of de Oosterschelde zouden wegdrijven. Een geweldig idee, Kees raakte er zo door gegrepen dat hij een bellenblaasmachine kocht, die we bovenin de pijp hebben getakeld.Maar toen we hem op mijn verjaardag aanzetten, produceerde hij alleen maar van die kleine belletjes,die je niet eens zag als je beneden stond. Het bleek dat hij slechts geschikt was om te gebruiken ineen discotheek. Dus is hij weer naar beneden gehaald, want hij nam zoveel plaats in, dat ik boven niet meer kon zitten.Maar het blijft een fantastisch idee, zo’n symbool van de flowerpowerbeweging en dat danuitgerekend in de bible belt, op Tholen.

THEO VOORZAAT Rotterdam 1938 | woont en werkt in Dreischor | www.lievehemel.nl

‘Op Grond van Luik’ 2011 | olieverf/paneel 17,8 x 21,9 cm

‘St. Bavo - Haarlem’ 2012 | olieverf/paneel 60,5 x 85 cm

‘Annètje bij de Mont St. Michel’ 2011 | olieverf/paneel 18 x 28 cm

Theo in de tentoonstellingsschuur in z’n tuin antwoordt op de vraag ‘Hoe houd ik stand als kunstenaar?’:

‘Ik kan sinds m’n 35ste goed van het schilderen leven, dat is eigenlijk gewoon zo gegaan,

heb er nooit zo bij stilgestaan.En ook al 35 jaar bij Galerie ‘Lieve Hemel’. Ik heb nog zo’n vijf jaar een goede lijfrente

en dan ben ik tachtig en dan heb je niet veel meer nodig, he?’

ZONNEMAIRE 4-11-2012

Kaviaar maakt muziek bij beeld en beeld bij muziek. Poëtisch, hemels, documentair, Zeeuws, over grond, aarde en underground, in en op het water, met striptekeningen, de Zeelandbrug, thrillers en cultfilms. Het beeld en bijbehorend geluid wordt als instrument ingezet. Live montage en samples. Film is één van de muziekinstrumenten geworden.Kaviaar is Musique Concrète en Expanded Music Cinema op z'n Zeeuws. Kaviaar is hemelse underground.

Willem van Maanen piano, Stefan Fokker gitaar, Rudy Klippel bas, Brian Martens drums en beatbox, Jaap Verseput sax, beeld en geluid | Foto's Pieter van der Laan

KAVIAAR

BEWAERSCHOLETamara Dees, The Bat, 2012 | Ruimtelijke installatie metzeilboot en zwarte inkt. De zeilboot was op zijn kop omhooggehesen en met dikke touwen vastgesnoerd. Hangend als eenvleermuis. Duo-expositie met Ruth van Beek.

Frank Havermans, 2011 | Architectonischeinstallatie opgebouwd uit hergebruikt houtmet ontwerpmodellen, site specific. Uit detentoonstellingsreeks Occupied Space.Parallel aan deze tentoonstelling is het buitenmeubel Kapkar HWS-18 ontwikkeld.

Ronald de Ceuster, Distorted Wall, 2012 | Ruimtelijke tekening; met purr-schuim over-

getekende lijnen op de wand van de Bewaerschole. Duo-expositie met Vesta Kroese.

BEWAERSCHOLEr uimte voor hedendaagse beeldende kunst

De Bewaerschole is een tentoonstellingsruimte voor hedendaagse kunst in Burgh Haamstede, SchouwenDuiveland, gevestigd in een intiem historisch gebouw uit 1874. De programmering richt zich op hedendaagsebeeldende kunst, met een uitstraling die verder reikt dan het lokale. In het Zeeuwse cultuurlandschap heeft de Bewaerschole een belangrijke positie ingenomen en ook buiten de provincie wordt de Bewaerschole gewaardeerd. Stichting Bewaerschole vindt het van belang om actuele kunst van hoge kwaliteit aan te biedenin het landelijk gebied aan een geïnteresseerd en breed publiek.

De Bewaerschole heeft zich de afgelopen jaren nadrukkelijk geprofileerd als een podium waar in situ wordt gewerkt. De unieke ligging en de karakteristieke eigenschappen van het gebouwtje zelf, maken het tot een spannende en aantrekkelijke plek voor kunstenaars om te werken. Vanuit het programma, met een thematische opzet per jaar, werken kunstenaars op uitnodiging van de curatoren. Kunstenaars worden gevraagd te reageren op de ruimte of de omgeving van de Bewaerschole zelf. Op deze manier zijn verschillende bijzondere projecten ontwikkeld en tentoonstellingen tot stand gekomen.Vanuit research of observatie van de omgeving, samenwerking met een locale bomenverzorger, fotografie bij een plaatselijke huishoudwinkel etc.

Aan iedere tentoonstelling wordt een extra activiteit gekoppeld met als doel een ruimer publiek aan te spreken. De kunstenaar wordt gevraagd hieraan mede vorm te geven. Zo zijn er diverse workshops georganiseerd voor lagere scholen in de omgeving en er zijn kunstenaarslunches en interviews geweest.

In 2011 is er in de tuin van de Bewaerschole een semi-permanent werk van Frank Havermans gerealiseerd.Kapkar HWS-18 is een autonoom meubel dat op verschillende manieren gebruikt kan worden; als overdektepicknick-gelegenheid in de tuin of als sprekersgestoelte tijdens een opening. Bovendien functioneert het alseen blikvanger.

Sinds 2010 is de Bewaerschole een zelfstandige stichting. Het beleid wordt gevoerd door een bestuur en 2 of3 curatoren. Daarnaast is er een groep vrijwilligers actief, die de ruimte beheert gedurende de openingstijden.

Stichting Bewaerschole wordt financieel ondersteund door Provincie Zeeland en Gemeente SchouwenDuiveland.De afgelopen jaren ontving de Bewaerschole ook aanvullende financiering voor projecten van het PrinsBernhard Cultuurfonds, SNS Reaalfonds, Rabobank Oosterschelde, VSB Fonds, Stichting Renesse, SNS Fonds ‘t nut Zierikzee en donateurs.

OPROEPDe Bewaerschole zoekt mensen die zich voor een bepaalde periode willen inzetten voor de stichting. Er zijn verschillende functies mogelijk. Wanneer je het leuk vindt om actief betrokken te zijn of mogelijkinteresse hebt voor een functie in het bestuur, stuur dan een berichtje naar info@bewaerschole.com.

De getoonde projecten in dit blad zijn een selectie uit de programma’s van de afgelopen drie jaren. Een compleet overzicht is te vinden op bewaerschole.com.

Weststraat 18 Burgh Haamstede | info@bewaerschole.com | www.bewaerschole.comTijdens tentoonstellingsperiodes geopend van woensdag – zondag 14.00 - 17.00 uur.

FOTO’S | DESIREE DE BAAR

Frank Havermans, Kapkar HWS-18,2011 Semi-permanent buitenmeubel voor de tuin van de Bewaerschole.Hergebruikt hout en golfplaat.

Nina Boas, Parterre, 2011 | Performatieve installatie ontwikkeld in de Bewaerschole.Gefilmde en rechtstreeks geprojecteerde performance met tekeningen op papier. Duo-expositie met Maurice Meewisse.

In 2003 zette Liesbeth Minderhoud als een van onze eersteculturele ondernemers een galerie op in Domburg, waartevens haar atelier is gevestigd. Naast haar eigen werkwordt tevens werk geëxposeerd van diverse gerenommeerde, maar ook van jonge kunstenaars. Voorjonge kunstenaars is het vaak moeilijk om expositieruimtete vinden, maar POP wil hen juist een kans geven. Deopzet is dan ook een lage drempel, open voor een breedpubliek. POP is tevens een biologisch eetcafeetje en er worden (uitsluitend) fairtrade spullen verkocht, zoals sieraden enkleine meubels.

Maar het belangrijkste vindt Liesbeth de kunstenaars die er de afgelopen 10 jaar hebben geëxposeerd. Hen wil zijbedanken voor al het mooie werk dat in POP heeft mogenhangen. Zie voor de namen van de exposanten de tekeninghierboven van de oude situatie. Galerie POP is op ditmoment namelijk gesloten wegens een ingrijpende verbouwing. In het voorjaar gaat POP weer open en danmoet u echt eens langs gaan daar in dat mooie kleinecafeetje midden in Domburg om u te laten verrassen doorhet fragiele werk van Liesbeth en haar kunstenaars en vooreen heerlijk bakje koffie.

weststraat 64357 bm domburg0118-584334

galeriepop.nlGALERIE POP

LIESBETH MINDERHOUDgeboren 18 januari 1975, woont en werkt in domburg

hoe overleef ik als kunstenaar? mmmmm ja even

nadenken hoor;door heel veel te werken, altijd

blijven doorwerken. vooralmaken wat ik leuk vind om te

doen en waar ik achter sta.

werken in galerie pop en werken voor mijzelf als 2

aparte dingen zien /gescheidenhouden. door het hebben vangalerie pop kan ik blijven doen

wat ik leuk vind. zonder ditzou ik niet weten wat ik

anders zou moeten doen.

liesbethminderhoud.com

Mon Capitaine is opgericht in 2010 door 2 beeldende kunstenaars, Kees de Valk en Harry Vandevliet. Het is een

kunstenaarsinitiatief old skool, dat wil zeggen een tentoonstellingsruimte, die virtueel eigendom is van de betrokken

kunstenaars. Zij bepalen zelf wie en wanneer werk toont.

Mon Capitaine wordt gefinancierd door de betrokken kunstenaars, vrijwillige bijdragen van bezoekers en door Kees

de Valk, die voor dit doel gedichten op gevels in de Middelburgse binnenstad schildert.

Mon Capitaine berekent geen courtage en ontvangt geen subsidie.

BOB PINGEN | installatie STEFAN | 2012

Kinderdijk 56, 4331 HH Middelburg | moncapitaine.nl | Openingstijden: Elke zondag van 14.00 tot 17.00 uur en op afspraak

1994, tentoonstelling Galerie Lambert Tegenbosch, Heusden. Sculptuur op de voorgrond is collectie Noordbrabants

Museum.Fotografie: Martin Stoop.

FOTO | LEO VAN KAMPEN

BRON VAN DE LEIE | LEO VAN KAMPEN

HANS OVERVLIET

KEES WIJKER JAN VAN MUNSTERFOTO | LEO VAN KAMPEN

FOTO | LEO VAN KAMPENRegarder à l'origine du monde | RAMON DE NENNIE ENTREE MON CAPITAINE

MAGDELEEN VAN EERSEL

Blocks of Coloured Wax, installatie in Mon Capitaine, Middelburg, juni 2012. Paraffinewas, kleurstoffen, perspex.Volgende twee pagina's: twee figuren uit “The Anatomy of Angels” (work in progress, 2005 - …) : “Siamese Twins” en “Alligator Boy“. Wit garen op zwart katoen, UV-licht.

Vlaardingen 1972, woont en werkt in Wilhelminadorp en Middelburg | www.magdeleen.com

Beide ontwikkelingen verlopen tamelijk synchroon,zowel qua tijd als waar het betrokken overheden betreft.Beide clusters leiden op termijn tot meer efficiency in de bedrijfsvoering; ze kunnen beiden volstaan met één artistiek leider, met één bestuur, met één service-apparaat en met één gezamenlijke kantoorlocatie.Bovendien biedt het bundelen van verschillende deskundigheden de mogelijkheid om als service-organisatie ingezet te worden door de andere Zeeuwseregio’s, denk bij de beeldende kunst bijvoorbeeld aan het onderhoud van kunst in de openbare ruimte waarmee door SBKM heel wat expertise is opgebouwd. Zo’n fusie hoeft niet alleen besparingen op te leveren; ook naar fondsen en particuliere geld-gevers heb je een beter verhaal met op termijn wellichtextra inkomsten. De sector kan op die manier zijnmarktpositie versterken.

Alle genoemde instellingen hebben sterke ego’s aan de top. Hoe ziet de wethouder het proces om tot één artistieke leiding per cluster te komen?

Het proces zal zich van binnenuit moeten ontwikkelen;de organisaties zullen er wat dat betreft zelf uit moetenkomen. Verwacht niet van de politiek dat zij artistiekeleiders gaat aanwijzen.

De cluster in de beeldende kunst lijkt aan te sturen op huisvesting in de Timmerfabriek in Vlissingen. Hoe kijkt een Middelburgse wethouder daar tegenaan?

Dat wil ik graag nuanceren. Enige maanden geledenheeft het adviesbureau BMC in opdracht van provincieZeeland een eerste verkennend haalbaarheidsonderzoekopgesteld. In deze eerste verkenning is de Timmer-fabriek optioneel meegenomen. In reactie op deze huisvestingsoptie hebben wij onze twijfels geuit over deexploiteerbaarheid van de Timmerfabriek. Daarbij komtdat het gebouw als zodanig veel groter dan nodig is voorzowel huisvesting van de staf als een relatief bescheidenexpositieruimte. Het gebouw is klimatologisch momenteel niet geschikt voor opslag en presentatie van kwetsbare kunstwerken; bouwtechnisch schat ik in dat daarvoor een zeer kostbare “doos in doos” constructie nodig is. BMC komt medio februari met haar eindrapportage waarin primair bekeken wordt opwelke wijze de nieuwe organisatie het beste kan wordenvormgegeven en secundair wat er voor de beoogde fusienu precies aan ruimte en faciliteiten nodig is. We zullenafwachten in hoeverre de Timmerfabriek dan een reëleoptie is. Overigens staat het voortbestaan van deVleeshal niet ter discussie. Gemeente Middelburg steltals voorwaarde dat de Vleeshal het internationaalgeoriënteerd podium blijft voor vernieuwende en experimentele beeldende kunst, ook na de fusie van de beeldende kunstorganisatie.

BINNENSTAD MIDDELBURG HEEFT WATTE TONEN EN WAT TE VERBERGEN Ed de Graaf

WETHOUDER CULTUUR MIDDELBURG

Hij heeft de handen vol aan twee fusies in cultuurland: het samengaan van de instellingenvoor beeldende kunst (Centrum Beeldende Kunst Zeeland (CBK), Bureau Beeldende Kunst Vlissingen en

Stichting Beeldende Kunst Middelburg (SBKM)) en de twee instellingen voor wat jargonmatig aangeduid wordt als ‘de serieuze muziek’: Stichting Muziekpodium Zeeland

en Stichting Zeeuwse Concertzaal.

DOOR: TJEU STROUS & HANS OVERVLIET

Een gefuseerde instelling kan het niveau en de diversiteit in aanbod handhaven maar we willen er weleen hogere zaalbezetting bij. Men zal het dus moetenzoeken in een even hoge kwaliteit met een afname inkwantiteit. Ook hier stellen we ons weer terughoudendop, Thorbecke kijkt immers op ons neer.

Tot nu toe hebben we het over instellingen die vooral gericht zijn op professionele kunstbeoefening. Hoe zit het met de amateurkunst in uw visie?

Daar ligt mijn hart ook. Instellingen zoals KunstEducatie Walcheren en de Zeeuwse Muziekschool, waar ik beroepshalve dagelijks bestuurder van ben, en evenementen zoals de Week van de Amateurkunst, de Popronde en instellingen zoals het Minitheater, de Spot en de Piek kunnen op mijn belangstelling rekenen. Vanaf jonge leeftijd ben ik reeds geïnteresseerd in de zogeheten betere popmuziek. Wat dat betreft ben ik een echte popjongen. In tegenstelling tot KEW en ZMS maakt de Spot binnende gemeente geen deel uit van het cultuurbeleid; ditpodium valt onder het welzijnsbeleid voor jongeren.

Hoe is uw persoonlijke betrokkenheid bij kunst eigenlijk?Tot dat ik in 2010 beëdigd werd tot wethouder ben ik mijn hele leven werkzaam geweest op diverse architectenbureaus, met onder meer aandacht voorgrote projecten, restauratie, ontwerpopgaven, interieuren kleurgeving. Architectuur en beeldende kunst hebben veel met elkaar gemeen. Beide vereisen een conceptueel en analytisch denkkader. Mijn partnerschrijft regelmatig over kunst, literatuur en poëzie op haar weblog; samen beleven we daar heel veel plezier aan.

De manifestatie Façade 2012 trekt alom de aandacht. Smaakt dat naar meer?

‘Façade’ komt voort uit het succes van de manifestatie‘Het betoverde plein’ uit 1999, destijds georganiseerddoor het CKB Zeeland en bekostigd door de provincieen gemeente Middelburg. Voor ‘Façade’ heeftMiddelburg 215.000 euro gereserveerd, onder voorwaarde dat CBK dit bedrag middels fondsen-werving zou verdubbelen. Het CBK verstaat haar cultureel ondernemerschap: zij kwam uit op het drievoudige! ‘Façade’ strekt zich uit tot buiten de provinciegrenzen; ook Aalst en Waregem zijn van de partij. De vorige manifestatie speelde zich volledigaf op het Abdijplein en was een enorm succes, zowel in artistiek opzicht als waar het de publieke belangstelling en waardering betrof. Toen het thema‘Façade’ gekozen werd, was al snel duidelijk dat je dat niet tot het Abdijplein moest beperken, maar

dat je het centrum van Middelburg er volledig bijmoest betrekken. Het is een spannende manifestatie geworden met een thema dat je op twee manieren kuntuitleggen. Enerzijds is Middelburg natuurlijk een staddie door haar façades bekend geworden is; we hebbendus iets te tonen, anderzijds weten we ook dat veel vandeze gevels tot op het bot gerestaureerd zijn en somsvanaf de fundering geheel opnieuw zijn opgetrokken;we hebben dus ook iets te verbergen. Het thema: ‘nietsis wat het is - alles is wat het lijkt’ is dus zeker op onzestad van toepassing; en als je daarover nadenkt, kun jeeen hele tijd vooruit. Persoonlijk heb ik heel veel metdit thema, ik vertelde al over mijn bouwkundige ach-tergrond. Ik heb inmiddels al weer zeven jaar geledeneen tweetal boeken geschreven over de historischehuisnamen van respectievelijk Zeeland en Middelburg;daarbij heb ik veel kennis vergaard over de stads-geschiedenis en haar bewoners.

Een derde publicatie is in voorbereiding en behandeltde diverse restauratieperiodes in de binnenstad.Restauratiepraktijken die met de kennis van nu vraagtekens oproepen. Weet je bijvoorbeeld dat tijdensde restauratie in 1973 van de Bellinkstraat een drietal nieuwe gevels zijn gerealiseerd die een exacte kopie zijn van panden uit het Geeregebied die op dat momentop de nominatie stonden om te worden afgebroken. Eind jaren ’70 werd het sloopvoornemen van een aantalpanden aan de Lange Geere teruggedraaid met alsgevolg dat er naast de kopieën in de Bellinkstraat er ook nog de originelen bestaan in de Lange Geere. Een van de gekopieerde gevels is zelfs in spiegelbeeldopgetrokken. Men heeft het calquepapier met daarophet origineel gewoon omgedraaid. Over het thema vanFaçade gesproken! Je begrijpt wel dat toen er bij de opening van Façade onvoldoende gidsen beschikbaarwaren om alle gasten rond te leiden, ik bijzonder vereerd was om zelf een delegatie onder mijn hoede te mogen nemen.

Maar om op je vraag terug te komen. Als het tij het toelaat proberen we budget te reserveren voor een vervolgmanifestatie over vier jaar, uiteraard georganiseerd door onze nieuwe BKV-organisatie!Als wethouder zal ik mij blijven inzetten voor watMiddelburg op cultureel gebied te tonen heeft; daarin zullen wij niets verbergen.

Inmiddels is bekend dat Vlissingen en de provincie Zeelandallebei 8 ton op tafel leggen; doet Middelburg dat ook?

In tegenstelling tot Vlissingen en provincie Zeelandheeft het gemeentebestuur van Middelburg medio 2011in het kader van de bezuinigingen besloten haar uitgaven voor het beeldende kunstbeleid tot 2016 trapsgewijs terug te brengen tot tweederde. Dit heefttot gevolg dat de Kabinetten helaas niet meer te handhaven zijn. Middelburg is bereid de vrijvallendehuisvestingslasten in te brengen voor het huisvestenvan de gezamenlijke backoffice van de nieuwe organisatie. Als straks het rapport van BMC binnen is,maken we een voorstel voor gedeputeerde staten en de gemeentecolleges en vervolgens voor de provincialestaten en de gemeenteraden.

Wat kan in de Timmerfabriek wat in de Vleeshal niet kan?Uw vraagstelling suggereert dat huisvesting in de Timmerfabriek reeds een voldongen feit is. Voor Middelburg staat vast dat de Vleeshal het internationaal venster blijft voor vernieuwende enexperimentele beeldende kunst. Het is aan de nieuweorganisatie op welke wijze zij invulling geeft aan het huidige expositiebeleid van het CBK Zeeland en de Willem III Kazerne.

Welke ambitie heeft u met lokale kunstenaars?Een instelling als Caesuur, die expositieruimte biedtaan kunstenaars uit de wijde omgeving, blijft wat mijbetreft in het budget voor beeldende kunst overeind.De Glazen Kast heeft het afgelopen jaar geen plan ingediend. Het kunstenaarscollectief Geloof, Hoop enLiefde in de Gravenstraat is geheel self supporting. Ook met enkele leden van het in Vlissingen gevestigdecollectief ‘Kipvis’ heb ik regelmatig contact. Daarnaastmag niet worden vergeten dat de SBKM jaarlijks eensubstantieel bedrag uitgeeft aan werk dat door lokalekunstenaars wordt uitgevoerd; dat kunnen opdrachtenzijn, opbouw van tentoonstellingen, educatieve takenenzovoorts. Het is vrij uniek dat een presentatie instelling op het gebied van hedendaagse kunst voordie taak structureel geld uitgeeft. We moeten fors op de middelen voor de SBKM gaan bezuinigen maar het isvan belang dat deze taak van de SBKM overeind blijft.

Op de beeldende kunst in Middelburg wordt behoorlijk bezuinigd. In vergelijking met 2011 is de achteruitgang33%. Dat percentage ligt veel hoger dan het gemiddelde inNederland op cultuur wordt gekort. En dat terwijlMiddelburg in Zeeland als centrumgemeente voor de BKVgelden (Beeldende Kunst Vormgeving) is aangewezen endaar jaarlijks 150.000 euro van het rijk voor ontvangt (zie het artikel elders in deze Decreet).

Middelburg heeft, net zoals andere gemeenten, vlak na elkaar twee grote bezuinigingsrondes te verwerkengehad, waarbij dient te worden aangetekend dat de volgende bezuinigingsronde zich al weer aan dient. We ontkomen er niet aan ook in de cultuurgelden tesnijden. Ik zou het ook graag anders zien, maar dat gaat niet, tenzij de gemeenteraad mogelijkheden ziet om dekking te vinden.

De SBKM is haar landelijke positie in de basis-infrastructuur kwijtgeraakt. Een van de punten van kritiek van de landelijke Raad voor Cultuur was dat de Vleeshal meer werk moet maken van publieksparticipatie.

Ik heb daarover met directeur Lorenzo Benedetti nogniet gesproken. De reactie van de Raad voor Cultuurlijkt mij niet geheel terecht. Net zoals zijn voorgangerRutger Wolfson presenteert Lorenzo projecten waarbijhet publiek zo af en toe wel degelijk een actieve rol vervult. Het project ‘I Can’t, I Can, I Care’ van oktober2011, zo herinner ik mij, bevatte ondermeer een drukpers en een stencilmachine waarmee het publiekzelf aan de slag kon. Het huidige project ‘Architecturewithout Building’ van Yona Friedman en Jean-BaptisteDecavèle is een geweldig succes omdat bezoekers zonder enige voorwaarde vooraf in de gelegenheid worden gesteld de ruimtelijke sculptuur te verrijkenmet hun eigen werk. Nou, meer participatie kan ik me bij een beeldende kunsttentoonstelling moeilijkvoorstellen! Vergeet bovendien niet dat de Vleeshal erg veel werkmaakt van educatieve programma’s voor scholieren.

Hoe verloopt de fusie tussen de Zeeuwse Concertzaal en het Muziekpodium Zeeland?

De wisseling van de wacht bij de provincie heeft het integratieproces wat vertraagd. Gedeputeerde Van Waveren was wel voortvarend bezig maar heeft op het laatste moment de knoop niet doorgehakt. De nieuwe gedeputeerde De Reu legt nu alles nog eens onder loep. Beide organisaties zijn bereid om de handen ineen te slaan, maar ook hier geldt dat hetproces van binnenuit ontwikkeld moet worden. Om te komen tot een fusie heeft gemeente Middelburg als voorwaarde gesteld dat de Zeeuwse Concertzaal het boegbeeld wordt van de nieuwe organisatie. Ook op dit dossier is een organisatiebureau ingeschakeld.En ook hier zijn efficiencyvoordelen te behalen, ook alzijn de betrokken instellingen qua formatie maar klein.Ik zie om me heen een overaanbod aan muziek-voorstellingen op Walcheren met een te lage zaalbezetting.

FOTO: ED DE GRAAF VOOR HET WERK ‘LOTUS 7.0’ VAN DAANROOSEGAARDE. EEN WERK DAT ONDERDEEL UITMAAKT VAN

HET PROJECT FAÇADE 2012.

Vanaf 1995 worden er in en door presentatieruimte-CAESUUR tentoonstellingen en presentaties hedendaagsekunst gemaakt. Scheppende kunsten zijn altijd de leidraad.Maar ook een historisch en sociaal perspectief bepalenmede de keus voor een tentoonstelling en/of presentatie.Gestart in een ruimte aan de Nieuwe Wal #5 in Middelburg,verhuisde presentatieruimteCAESUUR in 1998 naar haarhuidige locatie aan de Lange Noordstraat 67.

Diverse kunstenaars / poëten / architecten / ontwerpers /filosofen hebben in de loop van de jaren nomadisch deel uitgemaakt van teamCAESUUR: Hein Verwer, Machteld vander Wijst, F. van Dixhoorn, Johan de Koning, Fred van denBerge, Ramon de Nennie, Harmen Eijzenga, Anne Breel,Michiel Paalvast, Giel Louws, e.a. Kern van het team vormenbeeldend kunstenaar Hans Overvliet en Willy van Houtum.Allen verbinden CAESUUR aan hun professionele[kunst]praktijk. PresentatieruimteCAESUUR werd tot en met 2009 medegefinancierd door de Provincie Zeeland. Vanaf 2010 nam deGemeente Middelburg deze medefinanciering over.Daarnaast werd en wordt CAESUUR financieel ondersteunddoor particulieren, fondsen [ o.m. de Kattendijke/ DruckerStichting ] en verschillende aan kunst gelieerde bedrijven.

In 2012 hebben we, op voorstel van de schilder Giel Louws,een programma opgezet onder de titel DE SCHILDER, HET WERK & HET ATELIER, ontstaan uit liefde voor de schilderkunst en uit nieuwsgierigheid naar de hedendaagseschilder. Het programma omvat 12 schilders en loopt tot enmet oktober 2013. Het hart van het programma is teamCAESUUR, ondermeergeïnspireerd door en samenwerkend met kunstenaars- initiatief Kipvis, kunstmagazine Decreet, Buro BeeldendeKunst Vlissingen en schildersblog Lost Painters. In de loop van elke expositie is er een reflectiemoment, detafel, waarin de kunstenaar zich verhoudt tot een daartoedoor ons uitgenodigd publiek en enkele eveneens door onsvoorgedragen ‘tafel’gasten: bijeenkomsten gemodereerddoor Harmen Eijzenga. Anne Breel maakt van iedere schildereen videoportret (breelfilm.nl). Tot hiertoe exposeerden Niek Hendrix, Koen Broucke [B],Machteld Solinger, Thomas Rameckers, Jan Wattjes, JeannyGolembiewski en Fabian Westphal. Met de eerste vier schilders, aangevuld met gastschilder Michiel Paalvast,maakten we ook een groepstentoonstelling in WALLSTREETTWENTY FIVE van Buro Beeldende Kunst Vlissingen. In deloop van het programma hebben we nog twee groeps-tentoonstellingen geprogrammeerd in 2013.

Lange Noordstraat 67 | 4331 CC Middelburg www.caesuur.nl | caesuur@zeelandnet.nl

Fred van den Berge | januari – februari 2012

Industrieel ontwerper Fred van den Bergeheeft het ontwerp gemaakt voor een nieuwe inrichting, specifiek voor het programma DE SCHILDER, HET WERK &HET ATELIER. Fred ontwierp een grit van witte lijnen opeen matzwart geschilderde vloer van deruimte. In die grit komen gaten waarinpanelen ingelaten kunnen worden.

De panelen hebben onderling een afstandvan 2 cm; dit om de beleving van de ruimte in tact te laten. De panelen meten244 x 60 cm. Doorheen de ribben stekenstalen pinnen die, in gaten in de vloer ingelaten, de panelen op hun plaats houden. Denkend vanuit de autonomie vande kunstenaar raakte hij het gegeven van deideale expositieruimte. In zijn optiek houdtdat een tweetal zaken in: de kunstenaarmoest zijn / haar ideale expositieplek kunnencreëren en de ruimte moet als ruimte zo weinig mogelijk aan authenticiteit inboeten. presentatieruimteCAESUUR

ACRYLVERF OP DOEK | GIEL LOUWS

FOTO’S | HANS OVERVLIET

Niek maakt schilderijen waarin hij de schijnbare wetten van onze werkelijkheid in beeld onderzoekt. Wat is een afbeelding en hoe verhoudtdeze zich tot de dagelijkse realiteit.Hiervoor gebruikt hij beelden die werkenals archetypen of beelden die bijna geenbeeld meer zijn. Steeds zit er een beeldinhoudelijke tegenstrijdigheid in; het perspectief klopt net niet of bijvoorbeeld een paard dat ondersteboven hangt maar zich desondanks goed staande weet te houden.

niekhendrix.com

Niek Hendrix25 | 02 | 2012 – 24 | 03 | 2012

Koen Broucke31 | 03 | 2012 – 05 | 05 | 2012

Koen Broucke (B) ziet zich voor de uitdaginggeplaatst om de complexe omgeving diezijn atelier vormt, die in de loop van velejaren en als veruitwendiging van deprocessen die er plaatsvinden is ontstaan, tevertalen in een gestileerde en compacteopstelling in presentatieruimteCAESUUR inMiddelburg. Hij vertrekt hierbij van een uitgepuurde selectie van recent en oudwerk. De verbanden suggereren het intiemeproces van de atelierarbeid.’ ‘De wereld van Koen Broucke is door-drongen van een overdonderende esthetica.Zijn zoektocht naar schoonheid is destuwende kracht achter zijn artistieke praktijk. In een ritmische stroom vantekeningen en schilderijen jaagt Brouckeeen eigen poëzie na. Een poëzie van hetalledaagse, vermomd als a-typische en somsbevreemdende werken. Hij vertrekt vanuiteen aparte esthetica, herkenbaar en tochongrijpbaar.’

atelierbroucke.com

Machteld Solinger 15 | 05 | 2012 – 16 | 06 | 2012

“In mijn werk komen denken, intuïtie en handelen samenen zorgen voor transformatie op het doek. Het is een voortdurend proces van problemen creëren enmiddels handelen zoeken naar een oplossing. In het maakproces laat ik de chaos toe die ik daarna ook weertot orde wil brengen. Zo zoek ik telkens naar balans, harmonie en eenheid in het beeld. Door elementen te verzamelen, waarin ik een tegengestelde betekenis vind, word ik op eengedachtespoor gezet, die leiden tot een idee en zo begintmijn werk. Het kan een tegenstelling zijn in functionaliteitof in materiaal van het geziene, of de ervaring van eenplek. Wat overeenkomt is hoe de gedachte me bewustmaakt van mijzelf, mijn aanwezigheid en de tegenstellingen die ik daarin tegenkom.

Mijn schildertoets is beweeglijk, zoekend en snel. Ik vind het spannend om te onderzoeken in hoeverre ik dingen kan weglaten of overdrijven. Uiteindelijk zie ik mijn werk als een doorlopend proces waarin elk schilderij een reactie is op het vorige.”

machteldsolinger.nl

“De uiteenlopende interesses zorgen voor wanorde, eenhouvast lijkt nergens aanwezig, volharding in hetzelfdedoen lijkt nooit te lukken. Veel is tijdelijk boeiend. Wat tochblijft boeien hoop ik te schilderen.” “Ik zie een schilderij, maar dat wil niet zeggen dat ik het kanschilderen. Soms is het een aanzet en schiet er een andergeheugenbeeld te binnen. En op een ander moment lukthet mij wel.” “Het werk hoeft niet concreet het geziene te spiegelen, hetmoet vooral de gemoedstoestand van een ‘zijn’, toen enlater, in het atelier weergeven.” “Toch wil ik niet stuiten op alleen formele behandelingen, ikneem die wel mee in mijn overwegingen, maar het moetgeen intellectueel schouwspel worden dat vervolgens niet inhet doek te zien valt.” “Het zinloze heeft voor mij veel waarde omdat het veel nietin zich heeft, bijvoorbeeld een leeg bord eten.” “Het werk, een afzetting, een bezigheid, tijdverdrijf. Hetdoen neemt de overhand. Dierbare plekken, een gedachteover bepaalde zaken. Vooruitzichten, in afwachting van..alledaagse pragmatische besluiten en alledaagse ongedanezaken…”

thomasrameckers.nl

Thomas Rameckers23 | 06 | 2012 – 26 | 07 | 2012

Het programma DE SCHILDER, HET WERK & HET ATELIER is aantal maanden op weg en begint behoorlijke resonantie te krijgen in Nederland en België. Hoogste tijd voor een eerste tussenbalans. Die maakten weop 1 en 2 september op. En wel in samenwerking metkunstwerkplaats KipVis en Cultuurwerf Vlissingen. De plaats: WALLSTREET TWENTY FIVE in Vlissingen. Met werk van Niek Hendrix, Koen Broucke, Machteld Solinger, Thomas Rameckers en gastschilder Michiel Paalvast.

Tijdens elke voorgaande tentoonstelling organiseerden we een inhoudelijke ‘tafel’ waarbij publiek en schilders in dialoog gingen over bepaalde aspecten van hun werk.De inrichting van de tentoonstelling op 1 september functioneerde als zo’n inhoudelijke ‘tafel’. We nodigden het publiek uit getuige te zijn van het ontstaan van deze groepstentoonstelling. Zondag 2 september werd de tentoonstelling vastgesteld.

caesuur.nl

In 2007 veranderde ik mijn achternaam in Wattjes. Vanaf dat moment realiseerde ik me dat je als kunstenaarverschillende rollen kan aannemen, net zoals een acteur datdoet. De citaat “Ik is een ander” van de Franse dichterArthur Rimbaud deed daar nog een schepje bovenop.

Het gaat mij om het eren van mijn meesters, voorvaderen en andere invloedrijke personen binnen mijn eigen schilders-domein. Ik geloof daarom ook niet in het bedenken vanschilderijen. Voor mij zijn schilderijen impulsen en vluchtigeideeën. Binnen mijn werk is de studio een belangrijke bron. Mijneerste levensjaren bracht ik door in mijn vaders atelier. Eenwoning binnen een werkplaats, waardoor de definitie vaneen studio meer kan betekenen dan alleen een werkplaatsvoor de kunstenaar. De mentale studio vertaal ik in mijnschilderijen als The Mobile Studio.

Ik portretteer personen en typologieën die voor mij zeerinvloedrijk zijn. In mijn groepsportretten figureren eigengecreëerde karakters naast bestaande personen. Zij allenbelichamen de romantische houding van de kunstenaar.

janwattjes.n|

Jan Wattjes 15 | 09 | 2012 – 20 | 10 | 2012

groepstentoonstelling #101|09|2012 & 02|09|2012

– Een vergelijking met Middeleeuws Zeeland en de strapatsen van overheden om de mensheid verder te debiliseren.Op de dag dat Vlaamse soldaten bij Borssele aan land gingen om kasteel Helleburg te veroveren en van daaruit de Zeeuwen onder de voet te lopen, kreeg Melis Stoke opdracht van de graaf van Holland en Zeelandom het strijdtoneel op te nemen in zijn roemrijke kroniek. Door het snelle ingrijpen van Wolfert vanBorssele werden de Vlamingen kop over kont de zee in gedreven, met achterlating van hun kleding enwapens om zich vernederd terug te reppen naar hun eigen graaf. Melis Stoke kreeg de taak om de glorieuzedaden van de Hollandse graaf, die toentertijd ook heerste over het huidige Zeeland boven de Oosterschelde,zo uitvoerig mogelijk te beschrijven. Adviseurs en schrijvers van de graaf was het niet te doen om dewaarheid – voor zover zoiets arbitrairs als de waarheid al bestaat – maar om het de graaf naar de zin temaken; zo niet, kop eraf. Daar waren weinig scrupules over bij de machthebbers. Het volk moest tenslotte niet denken dat het ietshad in te brengen. Welnu, een dergelijke opdracht kreeg de nijvere scribent om de kunsten in Zeeland inkaart te brengen, vooral uiteraard ter meerdere eer en glorie van de graaf. Die wenste slechts te horen datalles wat hij deed, goed was. Hij verleende opdrachten voor de bouw en inrichting van fraaie kerken enkastelen, in elk geval de lokale ambachtsheren naar de kroon stekend en privileges schenkend aan hen die hem dienden en ontzag voor hem hadden, waaronder vele bestuurders van steden.

De chroniqueur ging op pad en liet zich informeren door allen die op het gebied van de kunsten iets vandoen hadden met de graaf of het hem naar de zin wilden maken. Kunstenaars die in collectieven werkten,lieten hem weten te weinig geld te hebben om hun werk uit te dragen, waardoor zij slechts bij enkelingenbekend waren. Velen waren al op het schavot beland, doordat zij de huren van hun onderkomens niet langerkonden betalen. Alleen werkende kunstenaars konden hun broek met kullezak nauwelijks ophouden van-wege de steeds hogere kosten voor huur, materialen en personeel, terwijl zij hun werk niet kwijt konden,vanwege het door de graaf inhuren van buitenlandse kunstenaars. Ambachtslieden hadden nog het meestewerk, doordat het goedkoper was mensen uit de buurt te werven voor het zware werk aan de bouw vankerken en kastelen; de inrichting werd echter weer verzorgd door uit het buitenland afkomstige kunste-naars. Het kerkelijk gezag heulde onder één hoedje met de graaf en diens opdrachtgevers en weigerachtigeof opstandige kunstenaars werden in de ban gedaan en moesten vluchten naar meer tolerante streken. De paar door de graaf aangestelde opdrachtgevers vochten elkaar de toernooitent uit om maar zoveelmogelijk als enige opdrachtgever over te blijven. Vuilspuiterij, moord en doodslag waren aan de orde van de dag. Een noodlottige val van een steiger, een tufstenen blok op het hoofd of het overrijden door een zwaar beladen handkar waren nog wel de minste vergrijpen. Het waren vooral deze opdrachtgevers, die macht verzamelden onder de bescherming van de graaf, die het werk verdeelden en de kunstenaarskozen die hen welgevallig waren. Ook zij moesten echter woekeren met een terugloop in het beschikbaregeld, aangezien de graaf zijn verschillende oorlogen en grensconflicten nauwelijks uit zijn schatkist konbetalen. Toch waren het de opdrachtgevers en hun kunstenaars die de zolen likten van de fraaie schoenenvan de graaf om maar in het gevlei te komen en al was het maar iets van de kruimels van de ruim gedektetafel te mogen ontvangen. Dan waren er nog de stedelijke en graafschappelijke raden die de graaf moestenadviseren en vaak zelf tot de uitvoerende kunstenaars behoorden die al dan niet opdrachten mochten ontvangen. Hun adviezen werden nimmer overgenomen of wel, maar dan zonder enig krediet voor hunwerk en al snel verdwenen zij op mysterieuze wijze of stortten zich aan de zwetende voeten van de opdrachtgevers, die weinig vergevingsgezind waren.

Het relaas, op schrift gesteld door Melis Stoke, was de graaf gunstig gezind. Iedereen was voor hem, had geen enkel bezwaar tegen de verdeling van de diensten en beschikbare duiten, kon zich goed vinden in het ten toon gespreide nepotisme en dankte de graaf voor zijn inzet, betrokkenheid en vrijgevigheid. In een korte noot bij het verslag van Stoke stond vermeld dat verschillende kunstenaars inmiddels hun weghadden gevonden naar de Vlaamse steden Antwerpen, Gent en Brugge of zelfs naar het verre Rome, waaruitmaar weer uit bleek dat de graaf verstand had van internationale politiek en goed nabuurschap.

Melis Stoke rondde zijn verslag af met mooie, krullende letters en ging naar zijn gezin om van een welverdiende rust te genieten en een gulle Rijnlandse wijn.

Anonymus | ergens tussen 1200 en 2012 en driekwart

Melis Stoke en de Kunsten in het graafschap Holland en Zeeland Façade 2012 leert:

Originele kunst bestaat nietDoor Tjeu Strous

“Heeft u aan het eind van deze dag nu een andere opvatting over authenticiteit, over copiëren, namaak; over originaliteit, oorspronkelijkheid in de kunst?” werd tot slot gevraagd aan de bezoekers van een studiedag, georganiseerd op 15 november door het Centrum voor Beeldende Kunst Zeeland. Met een symposium gewijd aan het thema “Authenticiteit in de kunst” werd de expositie Façade 2012 afgesloten. Het thema drong zich op via de ondertitel van Façade: “niets is wat het is | alles is wat het lijkt”. Is een stad die bij de wederopbouw zo zwaar leunt op zijn historie nog wel als een oorspronkelijke, authentiekestad te beschouwen? De 18 exposerende kunstenaars waren als voorbereiding op hun werkzaamheden door organisator Tom van de Schaar in de stad rondgeleid en gewezen op de reparatie die Middelburg had ondergaan na het bombardement in 1940 en de sporen die dat had nagelaten.

In tegenstelling tot Rotterdam dat in 1940 eveneens van zijn stadshart beroofd werd, is zoals we weten inMiddelburg bij de wederopbouw gekozen voor historiserende architectuur. Deze vorm van restauratie heeft zowel in vakkringen als ook in meer algemene beschouwingen aan scherpe kritiek blootgestaan; “kitsch, Anton Pieck architectuur, truttigheid” dat waren vaak de kwalificaties die de stad ten deel vielen. In de catalogus die bij de manifestatie hoort is al van een kentering in de waardering sprake. Over de DelftseSchool, die in Middelburg kenmerkend werd voor het herstel, wordt gezegd dat ze “functioneel, ingehouden,waardig, bescheiden” was. Allemaal adjectieven die onmogelijk als negatief kunnen worden uitgelegd.

Een uitgelezen gezelschap sprekers uit Nederland en België belichtten op het symposium het fenomeenauthenticiteit filosofisch, kunsthistorisch of vanuit de kunstpraktijk. Van dat laatste was ontwerper Bas vanBeek, tevens hoofd vormgeving op de Rietveldacademie, een mooi voorbeeld. Hij schept er genoegen in ombestaande ontwerpen te deconstrueren en opnieuw samen te voegen, daarbij soms schaamteloos copiërend,maar wel altijd met een “personal touch”. Servies van Berlage wordt door hem ‘gehackt’, maar wel met andereoortjes aan de kopjes en andere schoteltjes, zodat de erven van Berlage er niet over zeuren. De Middelburgse kunstenaar/filosoof Dick van Biemen wees er op dat Rubens en Rembrandt bepaald geen op een zolderkamer verkleumende individuen waren, maar hun kunst op bijna fabrieksmatige schaal in groteateliers met vele medewerkers produceerden. Kunstcriticus Hans den Hartog wees op Warhol en Koons, die zonder terughoudendheid het “origineel” copieerden en daar eeuwigdurende faam mee verwierven. De Belgische filososoof Ben Overlaet ging terug naar Plato, die helemaal niks had met het schrift dat in wezenniet meer was dan een minderwaardige copie van de idee. Kunst was evenzeer een verzameling onbeholpenverbeeldingen van de ideëenwereld. Homerus kwam niet verder dan een nabootsing van de wereld. Gelukkigwas er de franse filosoof Coulabart die volgens Overlaet laat zien dat de kunstenaar niet zoals Plato beweertslechts ideeën herhaalt, maar daarentegen ideeën deconstrueert en opnieuw samenstelt. Kunst die pretendeertde waarheid te representeren is zelfs zeer verdacht. Kortom, reconstructie, reparatie, reproductie, het kan allemaal in de kunst; het is zelfs onvermijdelijk.

Gedurende de dag werd me steeds duidelijker dat oorspronkelijkheid als zodanig niet bestaat, omdat allesafgeleid is van alles; niets is zeker, absolute waarheden bestaan niet meer, absolute originaliteit dus evenmin.Aan het eind van de dag was ik overtuigd; zag ik dat alle kunst voortkomt uit de andere, niets op zichzelf staaten dat Middelburg beslist niet truttiger is dan pak weg Rotterdam. Beide steden zijn onmiskenbaar anders,maar allebei even authentiek, gebaseerd op nieuwe interpretaties van het verleden.Ik vond het een waardige afsluiting van een manifestatie die hopelijk eens in de vier jaar herhaald gaat wordenin de Zeeuwse hoofdstad of wellicht in meerdere delen van Zeeland.

DE GROTE SPRONG

VOORWAARTS

Het Kanaal door Walcheren is onze verbinding met de wereld. Ooit was het de slagader van deeconomische activiteit in Middelburg. Aangelegd om scheepvaart tussen Wester- en Oosterschelde mogelijkte maken. Zo kreeg Middelburg weer aansluiting op het handelsnet. Er vestigde zich een ijzergieterij langs,een meelfabriek, een lampenvoetfabriek en een droogdok. Beurtschippers voeren er af en aan, terwijl veerboten verbindingen onderhielden met Rotterdam, met Antwerpen en zelfs met Londen. Uiteraard wasook de spoorweg gekoppeld aan het kanaal. Infrastructuur, zo kan de les zijn, creëert kansen.

Op dit moment is het kanaal er vooral voor de pleziervaart. Middelburg is een jachthaven geworden. Verder liggen de oevers er verlaten en een beetje mistroostig bij. Onbenut maakt onbemind. Niemand vertoeft graag langs deze waterkant, want er gebeurt weinig. Vreemd is dat eigenlijk, hoe zo’n enormeingreep in economie en landschap in relatief korte tijd verwordt tot een nutteloos relikwie. Jammer ook wanter kan zoveel meer gebruik van gemaakt worden. In een oud plan van Riek Bakker werden culturele activiteiten, recreatie en wonen opnieuw gekoppeld aan de vaarroute. Gecompleteerd met kantoorfunctiesrondom het station. Maar afgezien van de bouw van het stads- en waterschapskantoor kwam er verder nietstot stand. Daarom nu dit idee voor een Grote Sprong Voorwaarts.

EEN ONGEVRAAGD ADVIES

Johan de Koning, Joop Kroon

& Leonard Snelders

DE BEVOLKING VAN TWEE STADSDELEN EEN VERBINDING GEVEN

CO

NC

EP

T |

ON

TW

ER

P

PR

ES

EN

TA

TI

E

Gebruikmakend van wat er al aanwezigis kan met behulp van een paar betrekkelijk simpeleingrepen de kanaalzone uitgebouwd worden tot eengroot, aantrekkelijk verblijfsgebied, voornamelijkdoor commerciële, sociale en recreatieve activiteitenmogelijk te maken. Kortom de oude functie van vervoer en verbinding te herstellen en zodoende dekoppeling tussen noord en zuid te maken. Wij stellenhet volgende voor:

• Entameer kleinschalig vervoer over het kanaal. Watertaxi, rondvaartboten, waterfietsen. Maak herkenbare opstappunten op verschillende plekken langs het hele traject. Verbindt het stations-gebied met het historisch centrum van Middelburg en Veere, maar ook met Arnemuiden, Kleverskerke en Vlissingen.

• Breng de mensen dichter bij het water door het aanleggen van nieuwe toegankelijke en aantrekkelijke steigers, boardwalks en terrassen op enkele plaatsen langs de kades. Laat het publiek de binnenkant van het kanaal ontdekken. Een passage om het passagieren mogelijk te maken.

• Sluit die vervoersdiensten en de openbare passage plankieren aan op het reeds bestaande netwerk van voet- en fietspaden, treinverbindingen en zorg ervoor dat er op enkele plaatsen ruimte ontstaat voor commerciële activiteiten.

• Ontsluit vanaf het water een aantal plekken in de stad die er al zijn, maar die (te) weinig benut worden en nog niet gezien worden als interessante of mooie plekken. Denk aan de Havendijk, het stationsplein, de Loskade, het Groene Woud, Segeerssingel.

• Faciliteer op een aantal plaatsen overkappingen, abris, windbrekers e.d. om de ontwikkeling van (open lucht) activiteiten mogelijk te maken en publiek te trekken. Het gebied ten noorden van het NS station, waar nu slechts een tochtige parkeerplaats is gelegen, vormt de belangrijkste locatie voor een grotere concentratie van voorzieningen, zoals een boekenmarkt, een skatebaan, een versmarkt, een Zeeuws Museum winkel en tentoonstellingspaviljoen en een vernieuwde restauratie voor het station.

DE HISTORISCHE BETEKENIS

VAN HET KANAAL ACCENTUEREN,

DE INVESTERINGEN IN HET STATIONS-

GEBIED BENUTTEN VOOR VERBETERING

VAN TOERISME EN CULTUUR

schets markthallen

Eind dit jaar stroomt beleidsambtenaar J.A.J.A. ( Jack) van Aspert, belast met o.a. beeldende kunst, mee met de golf van ambtenaren van de provincie Zeeland die weg moeten als gevolg van de noodzakelijke bezuinigingen:

“Ik ga eigenlijk niet echt uit eigen vrije wil. Ik heb nog veelte veel energie, ideeën en ambitie. Zo willen mijn collegaConny Boersma en ik na 1 januari nog het Twee Zeeën-project Erfgoed WO II blijven doen: ik hoop na 1 januaridan ook nog wel een dag in de week actief te blijven”.

Dus misschien is de gedreven ambtenaar na 1 januari nog niet echt “in ruste”, maar het eind van een loopbaan van meer dan 32 jaar bij de provincie en “altijd in de cultuur” is hoe dan ook in zicht.

“Als afgestudeerd socioloog aan de Katholieke HogeschoolTilburg ben ik in 1980 via een onderzoek naar de opbouwvan de kunstzinnige vorming in West Brabant, in Zeelandterecht gekomen. Daar zochten ze een all round cultuur-ambtenaar. Mijn eerste gedeputeerde was de PvdA-er PaulBoersma. Ik viel meteen met mijn neus in de boter. In cultureel opzicht was Zeeland bezig aan een ongekendebloeiperiode. Nieuwe Muziek onder leiding van Ad van ’t Veer was op zijn hoogtepunt; Willem Breuker enLeo Kuypers waren met het Willem Breuker Kollectief kindaan huis in Zeeland; de Zeelandsuite van Willem Breukerwas net uit. In de Kloostergangen en op het Abdijplein inMiddelburg vonden de internationaal hoog aangeschrevenForum-bijeenkomsten plaats onder leiding van kunstpausMarinus (toen nog ‘van de’) Boezem en zijn echtgenoteMaria-Rosa. Het vibreerde toen echt hier in Zeeland.Initiatieven spoten overal op uit de klei. Op het Straatfestival in Vlissingen kon je toen in de zomeravondlucht op de Boulevard dansen op de muziek van Manu di Bango en Franco & TOPK Jazz uit Congo.

Ik herinner me kort na onze aankomst in Zeeland eennieuwjaarsconcert in “Brit” op de boulevard in Vlissingenmet Moniek Toebosch en Ernst Reisiger; dat zulke optredens gewoon in Zeeland plaats vonden hield je niet voor mogelijk. In Brabant had ik dat tot dat momentniet meegemaakt. Er liep een rechtstreekse rode lijn van het cultureel hoogdravende Amsterdam naar Zeeland. Alles kon toen! De houding van Paul Boersma was een godsgeschenk: “Ik ben een cultuurbarbaar, als jij het belangrijk vindt, dan gaan we het doen”. Hij deed zich wat dommer voor dan ‘ie was natuurlijk. Ik heb van hem ongelooflijk veelgeleerd over hoe het openbaar bestuur in elkaar steekt en werkt. Partij- en stads-genoot Gerrit Schoenmakers en Paul daagden elkaar uit; Gerrit was de eerste wethouder inZeeland die zelf een cultuurnota schreef; eigenlijk was datde eerste keer dat er serieus beleidsmatig over cultuur werdnagedacht in Zeeland. Paul Boersma voelde kunstenaarsgoed aan; was er van overtuigd dat zij iets hadden dat anderen in de samenleving niet konden toevoegen; dat was nieuw in Zeeland; kunstenaars waren tot dan toe in de provincie nauwelijks serieus in beeld geweest. Ineens deden ze er toe. Zijn afscheidsfeest in de ZeeuwseBibliotheek heb ik mee mogen organiseren; heel cultureelZeeland was erbij en trad er op. Hoe anders is de sfeer nu;de tijden zijn verandert en de crisis werpt een schaduw over de cultuur van Zeeland.

Mijn vrouw “Urs” (Ursula) zegt vaak: “Jack, jij was altijdveel meer een beleidsmaker dan een beleids-medewerker”.En ik denk dat ze daarin gelijk heeft. Ik heb het altijd belangrijk gevonden ter plekke te kunnenmeemaken wat er met het provinciale geld gebeurde, nietals controleur maar meer om me te laten inspireren.

Eigenlijk ben ik meer een beleidsmaker dan een beleidsmedewerker

van Aspert na 32 jaar provinciaal cultuurambtenaar afJack

Door T

jeu Strous

Jack van Aspert voor een van de kunstwerken uit zijn eigen collectie.

Het betreft het werk ‘For Pipilotti Rist’ van Margriet Smulders, een cibachrome uit 2003.

De toekomstige Zeeuwse fusie zal zich echter meer dienendmoeten gaan opstellen. Er zal dus geen enkele concurrentiezijn met de Vleeshal; die kan haar pretentie om internationaal vooraanstaande kunstenaars te brengen,blijven koesteren, al zullen de mogelijkheden om inMiddelburg te exposeren aanzienlijk kleiner zijn dan voorheen.

Een punt van aandacht is en blijft de exploitatie van de Timmerfabriek. Deze is gerestaureerd met behulp van de zogeheten “Kanjerregeling”, maar dat betrof louter hetcasco. Er zit nog geen waterkraantje of toilet in. Dus als jezo’n gebouw permanent beschikbaar wil hebben voor hetpubliek en het personeel en de activiteiten van de fusie-instellingen, moet er nog heel wat water door de Schelde en heel wat geld door de kassa’s van de overheden. Zij hebben overigens wel vanaf het begin gesteld dat de inzet is “geen stenen voor activiteiten”.Maar aan de andere kant, de Timmerfabriek is en blijft eenbijzonder gebouw. De Timmerfabriek past in een nieuwetraditie van antropofisch industriëel bouwen, die vlak na1920 in Nederland opgeld deed. De filosofie was dat als arbeiders in lichte, strakke ruimtesmet daglicht zouden werken, de werksfeer maar ook de productie beter zou zijn. Bekende voorbeelden daarvanzijn de binnenkort op de Werelderfgoedlijst prijkende Van Nellefabriek in Rotterdam en de Witte Dame inEindhoven.

De Timmerfabriek hoort ook bij de golf van gebouwen diewerden gerealiseerd nadat een delegatie van industriëleneen bezoek aan de Verenigde Staten had gebracht. Het iseen van de eerste in beton opgetrokken industriegebouwenvan Nederland en dus een echt monument. De Schelde was sowieso een verlicht bedrijf als het gaat om arbeids-omstandigheden; het was het eerste bedrijf met een eigen medische dienst. Ik ben zelf over de Timmerfabriek,ondanks het exploitatieprobleem, heel enthousiast en ik denk dat een dergelijke voorziening een belangrijkerol kan spelen. Ik noem zelf vaak het voorbeeld van de Puddingfabriek in Groningen, die onder andere de Saroma-pudding maakte, de pudding die niet kon mislukken. Deze puddingfabriek is een broedplaats voor de creatieve industrie en dat zou de Timmerfabriek ookkunnen worden. Een dergelijk grote broedplaats heeftZeeland immers nog niet. Dat hoeven helemaal geen durevierkante meters te worden; dan komen jonge creatievebedrijven immers niet. In de Pudding-fabriek is een zogenaamde “silverroom” ingericht, een zaal waar zzp-ersalleen maar hun lap- top hoeven in te pluggen en aan deslag kunnen. De infrastructuur er om heen is kant en klaar.De Timmerfabriek kan een culminatie van culturele initiatieven worden; een impuls die Zeeland op dit

moeilijke moment in de culturele geschiedenis beslistnodig heeft.

De toekomstige organisatie moet nadrukkelijk voor heelZeeland gaan werken. We praten dus ook niet over eenWalchers maar over een Zeeuws instituut. Het Zeeuwseinstituut moet ook de boer op. In 2014 bijvoorbeeld bestaatZeeland 200 jaar, in 1814 werd Staats Vlaanderen aanZeeland toegevoegd. Dat zal groots gevierd worden met talvan manifestaties. Daar moet het Zeeuwse instituut haar rol in meespelen. De provincie heeft het huidige cultuurbeleid met een jaarverlengd, daarmee is de druk voor wat betreft deze fusie ertijdelijk een beetje af. Maar er moet door de drie betrokkeninstellingen en overheden wel worden doorgewerkt. Ook als ik straks weg ben.” (een glimlach tooit het gezicht van Van Aspert).

Nog even het absolute hoogte- en dieptepunt in je carrière van 32 jaar?

“Ik heb wel meer dan één hoogte- en dieptepunt meegemaakt maar voor dit artikel noem ik graag als hoogtepunt mijn medewerking aan de door Floor Beckx(toenmalig directeur van het MuHKA uit Antwerpen)gemaakte tentoonstelling “ Het Betoverde Plein” in de Abdij van Middelburg met werk van o.a. Jan Fabre, Belinde de Bruyckere en de “Ikken” van Jan van Munster.Dat was de tijd waarin ik naar een heel concreet eindresultaat toe werkte; toch veel bevredigender dan alleen een bestuursbesluit voor te bereiden, waartoe je als ambtenaar nu eenmaal meestal veroordeeld bent. Ik heb ook vele toespraken geschreven; misschien wel een onderbelicht creatief onderdeel van mijn werk. Het is natuurlijk de politicus die de lof oogst voor eengoede toespraak, maar stiekem weet je dat het vooral jouw verhaal was.

Dieptepunt waren de dagen rondom de teloorgang van het Museum 13.IX. Gedeputeerde De Kok en toenmaligCommissaris van de Koningin Wim van Gelder hadden voor dit initiatief gestaan. De provincie was bereid substantieel bij te dragen. Staatssecretaris Aad Nuis zou met een miljoen rijksgeld over de brug komen en toenbegon het collegebestuur van Middelburg ineens moeilijkte doen op het moment dat Gerrit Schoenmakers niet meerin het college zat. Maar goed, met de Timmerfabriek in aantocht kan op termijn wellicht alles toch nog ten goedekeren. Ik blijf in Zeeland wonen en hou alles in de gaten.Reken maar van yes. En ik hoop natuurlijk dat Decreet nog een lang leven beschoren is, want dat is toch ook een prachtig initiatief !”

In de lange periode van meer dan 32 jaar heb ik slechts vijfgedeputeerden mogen dienen, hetgeen erg weinig is. Metde opvolger van Paul Boersma, gedeputeerde Greet de Vries(ook van de PvdA), ging het in het begin moeizamer; zij haddie natuurlijke feeling met kunst van Paul niet. Later konden we beter met elkaar overweg en was er sprake vanrespect voor elkaar”.

Gedeputeerde Gert de Kok kon de waardering van zijn ambtenaar Jack van Aspert weer beter wegdragen.

“In intellectueel en persoonlijk opzicht kon ik met Gertgoed door een deur. Hij gaf mij net als Paul de ruimte omzelf dingen aan te pakken. Inderdaad, eigenlijk was ik meer een beleidsmaker dan een ambtenaar moet ik nu welbekennen. Het waren in zijn tijd niet altijd die baan-brekende en nationaal de aandacht trekkende projecten,hoewel hij er wel voor zorgde dat de toenmalige staats-secretaris Aad Nuis bereid was mee te betalen aan de bouwen de exploitatie van het Museum 13.IX. Deze toezeggingwerd door de toenmalige Middelburgse wethouder als nietter zake doende afgewezen. Gert gaf ook kleinere ontwikkelingen zoals het kunstenaarscollectief Trechter Vijf in Goes kansen en stond aan de basis van de omvorming van het Zeeland Nazomerfestival naar het Productiehuis Zeelandia”.

Eigenlijk waren de gedeputeerden die jou carte blanche gaven,goede gedeputeerden, en anderen niet dus?

“Nou, zo erg en eenvoudig is het nou ook weer niet (lach).Toen Harry van Waveren, de eerste CDA gedeputeerde opcultuur sinds vele decennia, aantrad werd het allemaalanders. Mijn vleugels moest ik behoorlijk intrekken; Harry leidde zelf alles van meet af aan heel strak. Maar erkwam wel, na een dalende lijn van beschikbare budgettenonder de PvdA gedeputeerden, ineens meer geld voor cultuur op de plank. Dat moet ook gezegd worden. Het CDA maakte na al die jaren meteen werk van cultuur en dat was in de budgetten goed te merken. En hoewel ikdus minder vanuit mijn eigen winkel kon werken was Van Waveren voor de cultuur een goede gedeputeerde. Als CDA-er gaf hij van meet af aan meer ruimte aan erfgoeden amateurkunst, zaken die bij de PvdA altijd een beetjeonderbelicht waren gebleven. Al vrij snel zag hij ook in dat hij met de iconen van cultureel Zeeland vooral buitende provincie meer aandacht kon krijgen: de Beeldendekunst (Zeeuws Museum en Vleeshal) en vooral niet te vergeten het Zeeland Nazomer Festival. Die kwamen dusook ruimer in hun jasje te zitten. Ook het Centrum voorBeeldende Kunst kreeg een push. De dominante positie die de kunstuitleen daar traditioneel had werd afgebouwdten gunste van ondersteuningsbeleid voor Zeeuwse kunstenaars. Van Waveren heeft zich in zijn nadagen hardgemaakt voor de fusie van de drie instellingen voor

beeldende kunst op Walcheren, maar met voortdurend inhet achterhoofd: dat Zeeland daar als geheel wijzer van kon worden”.

Er is tot nu toe over die fusie van alles gezegd, maar een officieel standpunt van de drie betrokken overheden, de gemeenten Middelburg, Vlissingen en de provincie, ontbreekt tot nu toe.

“Dat is niet het geval, alle betrokken partijen hebben zichpositief uitgesproken over meer samenwerking of een eventuele fusie. De gemeente Vlissingen en de provinciehebben een voorkeur uitgesproken voor de Timmerfabriekals vestigingsplaats voor de provinciale organisatie op hetterrein van de beeldende kunst. De gemeente Middelburghecht veel waarde aan het overeind houden van de internationale programmering van de Vleeshal. Dat laatsteleek niet gemakkelijk te worden, doordat de staatssecretarisop advies van de landelijke Raad voor Cultuur de subsidieaan de Vleeshal in het kader van de basisinfrastructuurheeft stopgezet. Intussen heeft de Mondriaanstichting echter besloten de programmering van de Vleeshal voortwee jaar te gaan subsidiëren met 150.000 euro. En dan de Timmerfabriek. Een locatie die in alle opzichtende potentie heeft om uit te groeien tot iets wat GerritSchoenmakers indertijd voor ogen stond met het museum13.IX: een Zeeuws museum voor beeldende kunst. Maar danniet het internationaal vooraanstaande avantgardistischeinstituut waar Gerrit van droomde. De insiders denkenmeer aan een Kunsthal-formule met beeldende kunst alsvertrekpunt; maar het hoeft daartoe niet beperkt te blijven.Een plek waar gebruik gemaakt wordt van de toenemendebereidheid van andere musea om collecties te laten rouleren of om thematische exposities in te richten. Dat kan alle kanten op. In het Drents museum staat op dit moment een succesvolle tentoonstelling over deVikingen. Volgens mij heeft Drenthe nu niet speciaal ietsmet de Vikingen, maar het kan heel goed daar, zo’n thematische tentoonstelling. Denk eens aan welke kansenonze connectie met Vlaanderen allemaal niet biedt!

En natuurlijk moet er op die nieuwe plek ook ruim aandacht zijn voor wat Zeeuwse kunstenaars kunnen latenzien. Die hebben op dit moment in Zeeland te weinig podiawaar ze hun werk kunnen etaleren. In dat opzicht moet hetecht een ‘CBK plus’ worden, zoals Leon Riekwell al eerder in o.a. de Willem 3 heeft geprobeerd. Die gaf in het projectMijn Domein (binnen in buiten) in 2005 aan tientallenZeeuwse kunstenaars een podium en leverde er daarna eenmooie catalogus met dvd bij. Het CBK is de afgelopen jarenmisschien te veel bezig geweest zelf een stempel te drukkenop het culturele klimaat; begrijpelijk, want je telt pas meein het culturele wereldje als je zelf ook nadrukkelijk meteen eigen visie en programmering aan de weg timmert.

FOTO’S | KIPVISARCHIEF

openingsproject GRATIS KOFFIE

Caroline Passenier

Sint Laurens 2004

FOTO | LIESBETH LABEUR

GEBOUW KIPVIS SINT LAURENS

AANKONDIGING START KIPVIS LANGE NOORDSTRAAT MIDDELBURG

guido eckhardt | eens de tuin van een meisjespensionnaat

GESCHIEDENISKipVis startte in 2004 in een oude supermarkt die zijn centrale functie in de dorpskern van Sint Laurens op een andere manierwilde benutten. Daarna is KipVis gegroeid en heeft zich verplaatst naar het Molenwater in Middelburg, in een voormalig militair gebouw naast de watertoren. Naast een grotere werk- cq. expositieruimte beschikte KipVis ook over 10 prachtige ateliers. Vanaf november 2008 betrekt kunstwerkplaats KipVis een jaren '80 schoolgebouw aan de Dreesstraat 2 te Vlissingen.Daar beschikt KipVis over 14 ateliers en een expositieruimte.

KIPVISKipVis is een kunstwerkplaats die ruimte biedt voor risico. Voor kunstenaars, werkperiodes en alles wat daaruit voortkomt.Regelmatig vindt er een 'Vaststelling' plaats als zichtbaar resultaat van een proces. Projecten van KipVis kunnen beschouwd worden als een ongeordend voorstadium van een museum, galerie, of andere podia. KipVis is een levende en lerende organisatie met veel externe contacten en een warm hart voor beginnend talent. In de afgelopen jaren hebben jonge, talentvolle kunstenaars uiteenlopende projecten bij KipVis uitgevoerd. Verder treedt KipVis naarbuiten met exposities op externe locaties. Ook heeft KipVis een 'binnenkring', een aantal kunstenaars die geen atelier in hetgebouw hebben, maar wel nauw betrokken zijn bij de kunstwerkplaats en eigen projecten uitvoeren. Een goed voorbeeld isde wALLofsmALLart van Ko de Jonge. KipVis presenteert ook op locatie, onder meer bij Buro Beeldende Kunst Vlissingen,Oranjezon, le Secet en Virtual Art Residence. De ateliers vormen het hart van KipVis, daar werken beeldend kunstenaars aanhun eigen carrière. Ze werken aan hun oeuvre, maken tentoonstellingen en voeren een freelance praktijk. De samenhang vanal deze activiteiten verbindt KipVis met veel bedrijven, instellingen en scholen.

ORGANISATIEDe 14 atelierhouders van uiteenlopende achtergrond, disciplines en leeftijd vormen ook de kern van de organisatie. Zij zijn vrijwilligers bij projecten, bij het beheer van het gebouw en bij het instandhouden van de organisatie. Ook wordt uit de atelierhouders het bestuur van de stichting KipVis gevormd. Het gebouw is beschikbaar gesteld door de gemeente Vlissingen tegen een gebruikersbijdrage. Voor exposities is er een kleine financiële bijdrage van de provincie Zeeland en incidenteel van fondsen.

kipvis.comFOTO’S | K

IPVISARCHIEF

GEBOUW KIPVIS MIDDELBURG LEONIE RUISSEN 2007

LIESBETH VERHOEVEN 2008KIPVIS PRESENTEERT | ONDERSTROOM 2009

PLATFORM VOOR DE BRON VAN DE KUNSTEN 2008

DESIREE DE BAAR 2007 ANS COUWENBERG 2008 SABINE BOLK 2008

OPEN ATELIERS

REM VAN DEN BOSCH

KIPVIS PRESENTEERT | ORANJEZON 2008-2009

PETER STEUTEL ANS COUWENBERG

ELIS VERMEULEN

DESIREE DE BAAR 2007

SABINE BOLK 2008

TENTOONSTELLINGSRUIMTE KIPVIS MIDDELBURG

FOTO’S | KIPVISARCHIEF

HUIDIG GEBOUW KIPVIS | DREESSTRAAT 2 VLISSINGEN

JORDAN WAYNE LONGBoston USA | 30 juni 2012 | jordanwaynelong.com

TAMARA DEES 2010 | ABOUT OBAN 2011

ADVIESBURO-ADVIESBUROTHE ADVISORY BODY

Postbus 365 4330 AJ Middelburg NL

ADVIESBURO-ADVIESBURO.NL

ADVIESBURO ADVIESBUROTHE ADVISORY BODY

Postbus 365 4330 AJ Middelburg NL

Adviesburo-Adviesburo (the advisory body) is een imaginair buro met de kunsten als haar werkterrein. Opgericht in 1995 met als eerste doel het doen van landschapsonderzoek. Na tal van projecten is het buro tot op heden een filter tussen fictie en werkelijkheid gebleven. Er zijn onder-tussen tal van divisies ontstaan en deze zijn op verschillende tentoonstellingen gepresenteerd.Zoals van een adviesburo verwacht kan worden bestaat het geheel onafhankelijk en is het op geenenkele wijze financieel gebonden.

BEN VRANKEN | Linosnedegeboren 1962 | werkt in KipVis te Vlissingen

atelier 2012, haarlem

Museum Le Secet is het initiatief van de in Zeeland woonachtige kunstenaar/curator BiancaRunge. Het museum wil op een positieve manier impuls geven aan het denken over actuelehedendaagse kunst. Samenwerking en uitwisseling met kunstenaars en initiatieven zorgenervoor dat kunst op een toegankelijke manier voor iedereen bereikbaar is.

Zeven tentoonstellingen reisden afgelopen jaren langs zeven dependances op zichtlocaties in het land. Van s' Heer Arendskerke naar Breda, Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden,Nijmegen en Tilburg.

In 2012 is Museum le Secet verhuisd naar Vlissingen. De dependance in Nijmegen is verzelfstandigd en er komt een zelfstandig opererende dependance in Hongarije met een uitwisseling naar Nederland.

Museum Le Secet maakt ook af en toe grootse kunsthal-achtige tentoonstellingen op unieke plekken in het land. 'Liefde in de Kunst' met 44 kunstenaars koppels bij P.Art of your life in Zwolle en 'Gulliver Goes, into a whirlpool vortex' op invitatie van Galerie Van den Berge in Goes.

Museum Le Secet is een pleidooi voor de verbeelding en is tot stand gekomen dankzij giften, subsidie van de provincie Zeeland en de Gemeente Goes en sponsoring. Het merendeel van de kosten draagt Bianca zelf. En er zit vooral heel veel werk en tijd in. Je komt een heel eind met passie voor de kunst. De deelnemende kunstenaars werken allemaal belangeloos mee. Museum Le Secet bestaat nu bijna drie jaar. Een klein museum met grote ambities.

MUSEUM LE SECET

Domestic Bliss - samenstelling Marten Hendriks

lesecet.nl

Liefde in de kunst - samenstelling Bianca Runge

Anne Wenzel en Eric Jan Van de Geer - tentoonstelling Liefde in de kunst

white construction 2012hout en grondverfcontemporary incidental accumulation of particles lokaal 01, breda

BIANCA RUNGE

Bianca Runge onderzoekt de werkelijkheid in haar doorkijk-collages. Volgens haar is onze werkelijkheid als een droom. Wij zelf geven betekenis aan wat we zien. Het spelen met de werkelijkheid komt terug in het kunstenaarsinitiatief museum Le Secet waarin het kleine grootsgepresenteerd wordt.

Op dit moment werkt ze op projectbasis als programmacoördinator beeldende kunst voor de Cultuurwerf in Vlissingen (voorheen Buro BK).

Daarnaast werkt ze mee aan festivals en helpt derden met het inrichten van tentoonstellingen en kunsttransporten. biancarunge.nl.

gebor en 1967 te Naar den (N.H.), wer kt in Middelbur g

FOTO’S BIANCA RUNGE

Too Late For Apologies - samenstelling Simon Schrikker

Het ideale museum. Zonder Titel , Afdeling 1 - door Ramon van de Werken

ELIS VERMEULENgebor en 1961 Amster dam, wer kt in KipVis te Vl issingen | el isv.nl RETREATING MOTION/WAVE 2012 | ZWARE PLAATWERKERIJ VLISSINGEN

FOTO | HENK VERMEULEN

HOE I K MEZELF STAANDE HOUD ALS KUNSTENAAR?

Financieel is het niet te doen. Ik focus op hoe ik dingen zie, op ontwikkel ing, op wat ik wi l en hoe ik dat tot stand kan

br engen.

GLOBAL BURROW PROJECT 2012 FINLAND

GLOBAL BURROW PROJECT 2011 US

hebben. Immers, geld voor kunstbeleid vertaalt zich in activiteiten en die leiden op zich weer tot inkomensvormingbinnen de beroepsgroep. Denk aan het verwerven vanopdrachten, het meewerken aan en het inrichten van tentoonstellingen, het verzorgen van lesprogramma’s enz.enz. In 2009 heeft de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuurop verzoek van de gemeente Rotterdam de regeling geëvalueerd. Daarbij werd uitgerekend hoeveel van het geld uit de BKV regeling beschouwd kon worden als “inkomensvormend” bij individuele kunstenaars. Met wat slagen om de arm komt de RRKC tot de volgende voorzichtige conclusie: “De vraag van de wethouder kan, onder alle mogelijke voorbehouden, thans als volgt worden beantwoord. Van de totale geldstroom Beeldende Kunst en Vormgeving van bijna 8,5 miljoen euro gedurende de afgelopen vier jaar in Rotterdam, is ongeveer de helft ten goede gekomen aanbeeldende kunstenaars”. Ok. De helft van het BKV geld zou dus in de zakken van uitvoerende kunstenaars terecht kunnen komen. Laten we dat voor het vervolg van het verhaal even onthouden.

Sinds 2009 is de toepassing van de regeling veranderd. Inplaats van naar een groot aantal gemeenten ging vanaf datmoment het geld alleen nog maar naar de 35 gemeenten diemeer dan 90.000 inwoners telden; gemeenten dus die eenzodanige omvang hebben dat er een kwalitatief behoorlijkkunstbeleid kan worden ontwikkeld. Bij de provincie Zeelandwas dat een probleem, er bleek immers geen enkele gemeenteaan die inwonerseis te voldoen. Om nu ook provincies zoalsZeeland tegemoet te komen werd besloten dat ook provincie-hoofdsteden voor de verdeling van het geld in aanmerkingkwamen. En zo bevond Middelburg zich vanaf 2009 in de riante positie dat ze ineens jaarlijks 150.000 euro op haar rekening bijgeschreven kreeg.

Wij durven de stelling aan dat de extra geldstroom naarMiddelburg sinds 2009 niet tot een extra impuls voor de beeldende kunst heeft geleid. Op de eerste plaats besloot de provincie Zeeland onmiddellijk een deel van haar bijdrageaan het CBK te schrappen; die kon voortaan immers doorMiddelburg voldaan worden. Middels de broekzak-vestzakmethode bleef het totale bedrag dat via de overheden naardeze instelling ging weliswaar nog op hetzelfde peil; maar vaneen stijging van de totale bijdrage van de provincie en degemeente was zeker geen sprake. En voor de komende jarenziet het er ronduit somber uit. De gemeente Middelburg geeftaan dat het budget voor de beeldende kunst in 2016 nog maar€ 438.000 is. In 2011 was er nog een bedrag beschikbaar vanbijna € 663.000 . De bezuiniging voor de beeldende kunst-instellingen beloopt daarmee volgens eigen berekening van de gemeente in 2016 33 %. De korting van het rijk op de

cultuuruitgaven bedraagt in vergelijking daarmee “maar” 20 % en die op de gemeenten in het land gemiddeld “maar” 10 %. De Middelburgse bezuiniging is dus onevenredig groot.Middelburg subsidieerde tot nu toe nog enkele kleine initiatieven als Museum de Glazen Kast en presentatieruimteCaesuur, maar vanaf 2013 gaat alles op aan de SBKM en het CBK Zeeland, straks de drie te fuseren instellingen.We hebben nog even navraag gedaan bij de ambtenaren of dat wel kan: met handhaving van de € 150.000 aan rijksgeld de eigen bijdrage aan beeldende kunst zo sterk terugbrengen.“Geen probleem” werd van ambtelijke zijde laconiek meegedeeld: “Zo lang de eigen bijdrage van de gemeentehoger is dan het bedrag dat het rijk aan ons overmaakt voldoen we aan de verplichting tot matchen”.

Tja, zo lusten we er nog wel een paar. De rijksbijdrageregelinglijkt zo steeds meer op een regeling om open vallende gaten in de regio te dichten. In Rotterdam is het overigens al nietveel anders. Daar ging de bijdrage naar het CBK Rotterdamook met 1/3 terug. Door de gelijkblijvende BKV regeling diedaar door de gemeente rechtstreeks aan de instelling wordtovergemaakt is daar de schade enigermate beperkt gebleven.Zou dat ook geen aanbeveling voor Middelburg kunnen zijn?De bestemming van de € 150.000 loskoppelen van de bedragen die men zelf voor beeldende kunst over heeft? Dat zou iets inzichtelijker maken hoe scherp Middelburg in de BK-gelden aan het snijden is. Maar ja, dat zal wel niet de bedoeling zijn.

De Rotterdamse bevindingen volgend zou de helft van de“Middelburgse” geldstroom van € 150.000 uit de BKV regelingten goede moeten komen aan inkomensvorming van kunstenaars. Of dat gaat gebeuren mag worden betwijfeld alsMiddelburg straks mede de fusie van drie kunstinstellingenmoet gaan ondersteunen. Daar lijkt het vooralsnog vooral te gaan om de exploitatie van gebouwen. Zeker niet omopdrachten aan (Zeeuwse) kunstenaars.

Middelburg heeft in Zeeland sinds 2009 de taak van centrumgemeente als het gaat om het verdelen van gelden voor de beeldende kunst. Als enige gemeente in Zeeland ontvangt ze sedert 2009 jaarlijks van het rijkeen bijdrage van € 150.000. Wie nu denkt dat daarmee de uitgaven voor de beeldende kunst in Middelburg dekomende jaren redelijk op peil blijven, komt van eenkouwe kermis thuis.

Sinds 2005 bestaat er een “geldstroom Beeldende Kunst enVormgeving” (BKV). Over de betekenis van die regeling zei hetministerie indertijd het volgende: “De Geldstroom BKV is bedoeld om de sector beeldende kunst envormgeving te verstevigen. De beschikbare middelen kunnen tengoede komen aan voorzieningen, investeringen en activiteiten meteen bovenlokale uitstraling. Het accent ligt hierbij op het faciliterenvan collectieve voorzieningen en investeringen voor de ontwikkelingvan kunstenaars en vormgevers. De geldstroom is niet te gebruikenvoor ondersteuning van individuele kunstenaars en vormgevers.”

Met deze regeling zorgde de rijksoverheid er voor dat hetzogenaamde presentatiebeleid inzake de beeldende kunst niet helemaal alleen aan provincies en gemeenten werd overgelaten. Het rijk zou de lagere overheden met deze worstmoeten verleiden zélf een actief kunstbeleid te voeren. Het geld kwam beschikbaar volgens het “matching” principe.Het Rijk zou over de brug komen met deze regeling als ook de gemeenten en provincies zouden dokken.

In de hierboven genoemde regeling is vooral het laatste zinnetje intrigerend. Het geld mag niet zo maar in de zakkenvan individuele kunstenaars verdwijnen! Heel in de verte herinnert deze zin er nog aan dat de regeling oorspronkelijkvoortkwam uit de BKR, de beeldende kunstenaarsregeling, die wel bedoeld was als inkomensvoorziening voor individuelekunstenaars. Die regeling is indertijd overgegaan in de WWIK(wet werk en inkomen kunstenaars). Vanaf dat moment werdeen inkomensvoorziening voor kunstenaars via die wet geregeld en werd het rijksbeleid.

De gemeenten moesten zich meer met algemeen gerichtkunstbeleid gaan bezighouden. De BKV geldstroom diende om op gemeentelijk of provinciaal niveau allerlei collectieveactiviteiten te ondersteunen. Maar wel met het idee dat de individuele kunstenaar daar ook voordeel van zou kunnen

Rijksgeld verhult Middelburgse

bezuinigingen op beeldende kunst

STATUE FOR THE ZZP-ER - RAMON DE NENNIE 2012 STATUE FOR THE ZZP-ER (detail) - RAMON DE NENNIE 2012

DOOR TJEU STROUS

project HET RAADHUISGERARD MARINUS VERKERKE 2012

Marcel Theelen en Christian Pouwer aan het werk in het voormalige raadhuis voor o.a. een projectieshow bij FUNFEST in ‘t beest te Goes. super A

RAADHUISSTRAAT 9 TE ‘S-HEER ARENDSKERKE

MARTIJN LINZELLGEBOREN 1977, WERKT IN HET RAADHUIS IN ‘S-HEER ARENDSKERKE

Intuïtief navigeer ik door de tijdDoe, wat ik wil doenCreëren, een zijn en geen keuzeOngeacht de situatie waarin ik verkeer

www.Linzell.nl PAGINA RECHTS“Ge-cultiveerd?”, onderdeel van object

FOTO’S | MARTIJN LINZELL“Called a friend”, serie “vrije geesten” Divers werk op paneel

GERARD MARINUS VERKERKEgebor en 01- 05- 1952, wer kt i n het RAADHUIS te ’s- Heer Ar endsker ke

‘PROJECT ‘La Confrérie des Frères Fragiles’

een deels denkbeeldige broederschap | vanaf 2010

ATELIER ‘HET TENTENKLOOSTER’

RODE DRAAD

‘Een gr oot ver langen naar gebor genheid.’

‘Ontmoetingen met de medemens.’

‘ Leven en kunst zi j n onlosmakel i j k met

elkaar ver bonden.’

Acht j aar geleden onstond contact met het

Benedicti j nenklooster in Chevetogne (Belgie).

Getr offen door de schoonheid van de

Slavische r iten, aldaar , vond ik in de ker n

van mij n wezen een weldadige r ust.

Centr aal: Respect voor het ‘ zi j n’

en de geloofsbeleving van

de ander / medemens.

BOVEN project: ‘ Poustinia’een serie van 8 kluizenaarswoningen met elk huneigen specifieke ambachtelijkheid. mogelijkheid totverblijf van 1 persoon. geïnspireerd door verhalenvan Russische Starets en het boek Poustinia vanCatharine de Houck Doherty. 2011

FOTO’S | MARTIJN LINZELLKALF | kind van de ‘LACHENDE BLONDE KOE’ PROJECT: ‘KLOKKENTOREN’ 2011

OV-dagkaart KO DE JONGE

Ik was er bij in Veere op 18 mei 2012. Kunstenaars die hunthuisbasis hebben in de kunstwerkplaats KipVis presenteerdenhun werken onder de noemer SPRING in de Grote Kerk. Het debat over de positie van de beeldende kunst in Zeelandlater op de avond bracht vanuit verschillende invalshoekenenig zicht in de huidige situatie, het verleden en in de richtingvan een onzekere toekomst. De posities van de spelers in het culturele spel zijn bekend in dit kleine wereldje waariniedereen iedereen kent. Velen lieten het achterste van de tongniet zien. Anderen wilden juist eens uitdelen. Stekelighedenvormden soms de basis van discussies. Het werd duidelijk dat zij die iets met kunst en cultuur te maken hebben ongerustzijn over wat komen gaat. Het leek sterk op de discussies die werden gevoerd omstreeks 1986 bij de afschaffing van de BKR-regeling. Ik mocht als forumlid een kleine poging doen de Zeeuwse situatie eenvoudig te analyseren en richtingte geven.

Wanneer is het mis gegaan? Bijna een halve eeuw geleden. Een duidelijk voorbeeld is de vervanging van het Ministerie

van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen door hetMinisterie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk in 1965. Essentieel in onze maatschappij zijn onderwijs enwetenschap. Zij zijn gericht op de toekomst, op nieuwe generaties. Kunst is daar onlosmakelijk mee verbonden. Maar vanaf de jaren ’60 werd kunst gekoppeld aan cultuur envrije tijd. Het werd nog slechts beschouwd als vertier. Vertiermoet vooral leuk zijn, maar is natuurlijk niet van essentieelbelang. En dat zijn onderwijs, kunsten en wetenschappen nujuist wel. We drijven nog steeds in de stroom van de jaren zestig en misschien duurt het nog wel een zelfde periode voordat het algemeen maatschappelijk wordt aanvaard dat het anders moet. Voorlopig gaat het alleen nog maar vankwaad tot erger. Een eenvoudig maar duidelijk voorbeeld vinden we bij het regionale dagblad PZC. Iedere donderdagworden in de UIT-gids tentoonstellingen “in beeld” besproken.Kort geleden is dat gedeelte gehalveerd ten gunste van de pagina’s “eten” en “etalage”. Het is crisis, dat mag duidelijkzijn. In arren moede wordt de mensheid geleid naar meer plat vertier.

We leven in het zuidwesten van Nederland. Voor wie in deRandstad woont is het ver weg, een uithoek. Anderzijds willenwe hier graag dingen realiseren die daar ook zijn. Misschienwillen en verwachten we te veel. Ondanks enorme infra-structurele veranderingen door tunnel, bruggen en snellewegen wordt onze samenleving vanouds her gekenmerkt door een sterke decentralisatie. Of anders geformuleerd: een veelheid van in zichzelf gekeerde centra die een sterkeconcurrentiestrijd met elkaar voeren. Het speelt zich af in een gebied dat wat inwoneraantal betreft zich slechts kanmeten met een middelgrote stad. In de toekomst zullen erminder inwoners zijn. Er is geen regio in Nederland aan te wijzen waar ongunstiger elementen voor een optimaal kunstklimaat aanwezig zijn. Met welke regio kunnen we ons vergelijken? Groningen? Ook ver weg van de Randstad.Maar die provincie heeft een duidelijk centrum met eenspraakmakend museum, een universiteit en een kunst-academie. Een vergelijking met Limburg levert eenzelfdebeeld. Toch zijn er kansen om juist nu toe te slaan.

Ik schetste met merkstift op een groot vel papier een schema.Links de kunstenaars en rechts het publiek. Daartussen de lijnwaarop de beeldende kunst zich presenteert. Naar links missen we in Zeeland een belangrijk element: een opleiding.Van een opleiding kan een enorme stimulans uitgaan. Het kan energie toevoegen aan talloze verrassende activiteiten.Hier liggen mogelijkheden voor de Roosevelt Academy. Daar kunnen activiteiten ontplooid worden die in het voet-spoor staan van de historische Teeken Akademie Middelburg.Een geweldige locatie zou het voormalige postkantoor in de Lange Noordstraat zijn. Het staat in een straat die zich kan ontwikkelen als een de Witte de Withstraat in Rotterdam.En dicht daarbij De Vleeshal dat zich verder als broeinest voorde hedendaagse kunst manifesteert.

Binnen de lijnen van de kunstenaars vinden we werkplaatsenals GHL in Middelburg en KipVis in Vlissingen. Zij kunneninitiatieven nemen die met steun van overheden, niet altijdvan financiële aard, opmerkelijke gevolgen kunnen hebben.Het Ik-eiland waar proces en presentatie verenigd worden binnen een internationale context toont aan dat we het niet in het isolement moeten zoeken, maar dat het achterland zelfs verder reikt dan de landsgrenzen.En dan staat daar de Timmerfabriek in Vlissingen.Gerestaureerd, wachtend op initiatiefnemers. In een wat ruimere visie, waarbij we denken aan één gemeenteWalcheren, kan dat gebouw uitgeroepen worden tot een Huisvan de Kunsten. CBK, SBKM en Buro BK-Vlissingen kunnen er kantoorruimte creëren en/of andere samenstellingen maken.Natuurlijk zullen in het gebouw een flink aantal aanpassingengedaan moeten worden als men er ook een bijzondere vastecollectie gaat tonen. De collectie SBKM die nu is opgeborgen

bij het MuHKA kan een goede basis vormen. Mogelijk kan ook de moderne/hedendaagse kunst uit het Zeeuws Museumeen goede toevoeging zijn. Er kan gestreefd worden naar eenvaste collectie die grote aantrekkingskracht zal hebben enbezoekers van buiten de provincie zal trekken. Dat een dergelijk concept echt werkt zien we op talloze plaatsen in Europa. Maar er kan nog meer.Deze plaats is uniek. Daar waar creaties binnen techniek werden ontwikkeld in een nu historisch bijzonder gebouw kan ook ruimte gemaakt worden voor nieuw creatief denken.En dat in het bijzijn van de HZ University of Applied Sciencesen de Kenniswerf. Zo kunnen wetenschap en kunst elkaar weer ontmoeten. Samen voedingsbodem zijn voor een nieuwe toekomst. Dat maakt mensen nieuwsgierig.

Op 18 mei werden meer ideeën gepresenteerd. Alles bijeenvoegend kreeg ik een mooie gedachte: Over een aantal jaren koopt een Amsterdammer op het Centraal Station een speciale OV-dagkaart die tevens toegang geeft voor een gratis bezoek aan het Marie Tak vanPoortvliet Museum in Domburg, De Vleeshal in Middelburg,het Ik-eiland in Oost-Souburg, het Huis van de Kunsten inVlissingen en een gratis kopje koffie bij Ko D’oooooooor. Je kunt je nauwelijks een mooiere dag voorstellen!

KO DE JONGE | OPEN PODIUM DECREET 18 MEI 2012 GROTE KERK VEERE

ZEELAND ARTHOUSEPeople look at the work and say, ‘oh that's a feasible solution’, and they use it and add their things to it and take things away - that's the point of design to move things on . . . .Lawrence Weiner

Aan het espresso-apparaat laat een aantal mensen hun koffie koud worden. Wat in eerste instantieopvalt is hoe geëngageerd het gesprek verloopt; druk gesticulerend wordt elke gedachte fysiek onderstreept. Het groepje is divers: mannen, vrouwen, jong, ouder, in pak en jeans. Ik moet denken aan een woordbeeld van de kunstenaar Lawrence Weiner: without a structure. Want zo lijkt het gesprek zich af te spelen: chaotisch, associatief en – als in een goede compositie – met wisselende ritmes en tempi.Er schuifelt een tiental studenten van de Rooselvelt Academy voorbij. Op weg naar hun colleges op de gerevitaliseerde Middelburgse Teeken Akademie, opgericht 11 november 1778, onderdeel van het Art Department; vandaag treedt Marlene Dumas op als gastdocent.

Ik ben aangekomen in Zeeland Arthouse. Een amalgaam van creatieven: architecten, game-ontwikkelaars, webbers, schrijvers, kunstenaars, uitgevers, stage lopende studenten van diverse pluimage, ontwerpers, theatermakers, illustratoren, filmmakers, fotografen, etc. Ook instituten als een muziekcentrum, een theaterhuis en de stadsmanager houden er kantoor. Kortom: Zeeland Arthouse is broedplaats voor kunst, cultuur, onderwijs en zo veel meer: het nieuwe denken en het nieuwe ondernemen. Vormgegeven vanuit een Meester-Leerling filosofie, met op de achtergrond het concept van de vertraagde tijd van de Middelburgse filosoof Arnold Cornelis.

Wat alle aanwezigen hier en nu verbindt zijn vraagstukken die om creatieve oplossingen vragen. Die cross-sectorale samenwerking vereisen, out-of-the-box denken en passie als voorwaarden hebben,wederzijds leren als integrale methode en altijd de vraag voorrang geven.

De kwestie aan het espresso-apparaat is deze: het nieuwe Muziekhuis Zeeland is een paar weken geleden geboren. De nieuwe directie wil - in navolging van Theaterproductiehuis Zeelandia - komen tot een nieuwe huisstijl waarin alle facetten van haar doelstellingen en missie worden gecommuniceerd.Er wordt niet automatisch 010 of 020 gebeld, maar men heeft zich gewend tot Zeeland Arthouse.Omdat daar alle gevraagde kwaliteiten aanwezig zijn. Zo vinden we er ook De Kleine Consultant van de Roosevelt Academy; de eerste non-profit strategy consultant van Nederland, gerund door studenten.Zo liggen er ook opdrachten van diverse MKB-bedrijven uit Zeeland en is er zelfs voorzichtig geïnformeerd vanuit Bergen op Zoom.

Het koffiegezelschap valt uiteen: de één gaat verder met haar ontwerp, de ander op weg naar een pitch, maar de inspiratie blijft op de een of andere manier in de lucht hangen, ook al neemt iedereen daar een deel van mee naar zijn / haar werkruimte.

Wat we nog niet weten is dat in 2016 Zeeland Arthouse een prijs in ontvangst zal mogen nemen voor de meest bruisende ‘creative industry organization’ van Nederland. Dat alles omdat we Zeeland Arthouse dorsten te dromen, te denken en te realiseren. Om met Antoine de Saint-Exupéry te spreken: Een stapel stenen houdt op een stapel stenen te zijn, op het moment dat een enkele man er naar kijkt met in zijn hoofd het beeld van een kathedraal.

Robbert Jan Swiers & Hans Overvliet, met dank voor de inspiratie van onder meer Ko de Jonge en William Verstraeten.

En nu aan de slag!reactie op open podium 18 mei in Veere - André Kappert

De boodschap is duidelijk: kunstenaars van Zeeland, het is de hoogste tijd om onze stem te latenhoren en in actie te komen.Indrukwekkend, al die prachtige initiatieven in Rotterdam, ons voorgeschoteld door Mariette Dölle(programmaleider TENT). Maar nu zijn wìj aan zet! We laten ons niet door provinciale regelgeving de mond snoeren. Geen zure terugblikken over hoe het toch allemaal zo gekomen is.Bezuinigingen of niet: elke dag heeft zijn eigen kansen! Wij moeten initiatief tonen. Ko de Jonge en Liesbeth Labeur gaven inspirerende voorzetten.Zeeuwse kunstenaars hebben een verhaal te vertellen. Vooruit kijken, schouders eronder en aan de slag! Laat zien hoe wij denken en voelen en daar vorm aan geven. Daar zijn we goed in.Wat hebben we nodig?

KOEPEL

1. Een koepel waaronder wij ons verenigen. Een organisatiemodel waarin alle kunstdisciplines zijn vertegenwoordigd.

2. Een broeinest, een energiecentrum, een denktank waarin mensen zitten die “out-of-the-box” denken met als inzet: “hoe zetten wij de Zeeuwse Kunsten op de kaart?”

3. Een ontmoetingsplaats met- wandelgangen met op regelmatige tijden ontmoeting en gedachtewisseling.- lezingen

4. Acquisiteurs die opdrachten binnen halen.5. PR-medewerkers.

SCHOTEL

6. Een schotel (antenne) om de signalen uit de samenleving en onze eigen beroepsgroep op te vangen.

7. Onze activiteiten te verzamelen, te publiceren en te archiveren.

KIPVIS is de KOEPELDECREET is de SCHOTEL

Kom op!

Sinds 2003 heb ik een Galerie in Kats. Vaak vragen bezoekers: “Kats is toch een kunstenaarsdorp?” Ik antwoord altijd bevestigend, maar had in eerste instantie weinig idee hoe deze titel de lading dekt.Er wonen zeker een aantal beeldende kunstenaars zoals Han ter Keurs, Onno de Graaf, Tes van den Boogaard, Teun Nijkamp, Peter van Leeuwen, Annelot en Maud de Regt en ikzelf. Ook andere disciplines zijn vertegenwoordigd: schrijvers, muzikanten, zangers,acteurs, uitgevers, vormgevers en bijvoorbeeld toneelkostuumontwerpster Gerda Knuivers.Waarom ze juist hier wonen? Daar zal ieder wel zijn/haar persoonlijke reden voor hebben. Misschien is het gewoon toeval. Maar op velen zullen de rust en de weidsheid van lucht en landschap zeker een aantrekkingskracht hebben uitgeoefend. Zeker bij mij.

De naam “kunstenaarsdorp” is waarschijnlijk boven komen drijven na de succesvolle theaterproductie

“De Dijk”, geschreven door Jan Schuurman Hess. Voor deze openluchttheaterproductie werkten

bekende professionele acteurs en inwoners van Kats samen.

‘Kunstenaarsdorp’ KATS

5A

nnel

ot d

e Re

gt

| 6

Onn

o de

Gra

af, z

.t., m

onop

rint

| 6

Leen

dert

Abr

aham

pold

er, f

oto

Onn

o de

Gra

af

Er is geregeld wat te doen in Kats: culturele weekenden, concerten, toneelvoorstellingen, exposities, maar ook de jaarlijkse dorpsbarbeque en snertmaaltijd. De Maerlant Poëzieprijs is onder de vlag van het Kunstspoor Noord-Beveland in Kats ontstaan. Er zijn maar liefst 3 locaties waar de diverse activiteiten plaatsvinden: het Kerkje van Kats, Galerie Kats en het Dorpshuis. Daarnaast is in de Zeeuwse Rozentuin ook altijd kunst te zien. Deze zomer exposeerden daar jonge kunstenaars. Aan deze expositie is een competitie verbonden. Dit evenement, caYacZ, gaat jaarlijks plaatsvinden.

Natuurlijk leveren kunstenaars uit de verschillende disciplines hun bijdragen, maar de activiteiten worden ook gedragen door de vele vrijwilligers. In juni dit jaar bijvoorbeeld werd het 10-jarig jubileum gevierd van Stichting de Katse Kerk, die het kerkgebouw behoudt en beheert. Een heel weekend feest met concerten, verhalen, expo’s, een gezamenlijke broodmaaltijd en de opvoering van een openluchtspel, “het Broodoproer”. De scenes werden op diverse locaties in de Leendert Abrahampolder gespeeld. Het dorp was versierd met “wildbreisels”, waar veel katse vrouwen maandenlang aan hebben gewerkt.

De naam “kunstenaarsdorp” wordt niet alleen waargemaakt door het aantal kunstenaars die er wonen, maar door de hele gemeenschap. En die is goed in Kats.

Lenny van Broekhoven | KATS 2012 | www.galeriekats.nl

5scene uit het “Broodoproer”

| 5Tes van den Boogaard, z.t., deel van een installatie

|5

Lenn

y va

n Br

oekh

oven

: Lee

nder

t Abr

aham

pold

er, a

cryl

op

doek

5Edm

ée ter Keurs, wildbreisel | 5

scene uit het “Broodoproer”

Cultuuroverdracht is van groot belang voor ieders betrokkenheid bij de samenleving – in het bijzonder voor kinderen. Kinderen, evenals volwassenen die bewust en actief kennisnemen van kunst-en cultuuruitingen doen mee aan de samenleving en ontwikkelenbegrip voor andere normen, waarden en culturen.

In mijn eigen beroepspraktijk als directeur van Toonbeeld inTerneuzen, waar onderwijs op beeldend en muzikaal vlak wordtgedoceerd, waar professionele- en amateurkunstenaars werken enexposeren kom ik dit dagelijks tegen. Ik zie wat kunst en met namebeeldende kunst bij mensen teweegbrengt: het verbindt, sensibiliseert, activeert en emancipeert. Het verrijkt, het stimuleertcreatief denken en handelen en slaat ‘echte’ bruggen tussenmensen. En dit inspireert me enorm.

Ik ben dan ook in toenemende mate ervan overtuigd dat kunst- en cultuureducatie meer dan ooit noodzakelijk is. Zeker in het tijdsgewricht waarin wij leven, waar negativisme en profijtbeginselkennelijk min of meer tot norm zijn verheven. Het lijkt soms eropdat de maatschappelijke discussie alleen nog maar wordt gedomineerd door de financiële crisis, inkomensafhankelijke zorgpremies, marktwerking, flexibilisering van het ontslagrecht,hypotheekrenteaftrek enzovoorts. Daar moeten we ongelofelijk meeoppassen.

Het is dan ook deze maatschappelijke realiteit die ons het besefmoet geven dat kunst- en cultuureducatie van zeer groot belang isen dat we hier verantwoord mee moeten blijven omgaan en heelerg zuinig op moeten zijn.

Kunst- En cultuurEducAtiE meer dan ooit noodzakelijk

Ik waardeer dan ook ten zeerste de inspanning die door de gemeente Terneuzen wordt geleverdom expositiemogelijkheden voor professionele beeldende kunstenaars in deze economisch moeilijketijd in tact te houden. Naast de Kunstuitleen met haar brede collectie, mogen in dit verband zekerniet onbenoemd blijven de bijzondere exposities in de Passerelle en de jaarlijkse beeldenroute aande Scheldeboulevard, die inmiddels is geëvolueerd tot een openluchtexpositie van internationalealure. Terneuzen, 19 november 2012 | Jo Stanneveld

Foto Anjes Adriaansens

Foto's Rac

hel D

aniels

Foto's Elsje van Ree en Rien Lous

SERVAAS ROELANDSEgebor en 1976 Ooster hout, wer kt in Hulst | ser vaas.info

the skype_sketches 2012-2013 | pencil drawing on standard A5 paper

Remakes series No 1.

Sleeping hermaphrodite 2011

223-150-60 cm

styrofoam with DD lacquer

Remakes series No 2.

Black female satyr 2012

100-60-60 cm

Neolith with D

on marble base

edition of 3 | signed and numbered

JOHNNY BEERENS

Volgende pagina: VErdrOnKEn lAnd Vii | 180 x 120 cm | 2011-2012

Aquarel op diverse soorten aquarelpapier waaronder zelfgeschept aquarelpapier vermengd met schelpen, schelpengruis,

haaientanden, nylondraad van aangespoelde visnetten, gelijmd op doek, gespannen over paneel. Gecombineerd met delen

geschilderd in eitempera en olieverf op doek, paneel en koperplaat. Accenten in bladgoud. (particuliere collectie)

Johnny (1966) woont en werkt in Breskens, leeft en werkt in noorwegen. | www.johnnybeerens.nl

Werkend aan VErdrOnKEn lAnd Vii 2012

Hiernaast: terra creta | 96 x 151 cm | 2008-2009 | Aquarel op diverse soorten zelfgeschept aquarelpapier vermengd

met schelpen, schelpengruis, haaientanden en grit, gelijmd op doek, gespannen over paneel (particuliere collectie).

Naaktmodeltekenenatelier Theo Jordans Groede

Sessi e 4 november 2012 | vl nr . Er i k van Houten, Theo Jor dans, Lucy Br ugge, Jer oen Mer tens,

Si byl l e Bi l , Jacquel i ne Cox | Model : Wim Steur baut | Foto’s Hans Teeuwen

nOG in dE KErK

In Groede bestaat sinds 1986 een bovenmatige belangstelling voor nuditeiten. Vanaf dan komen kunstenaarselke veertien dagen bij elkaar om in de Franse Kerk, een ten faveure van de Hugenoten gerealiseerde afscheiding van de oorspronkelijke kerk te Groede, destijds het atelier van Theo Jordans, te tekenen naar het

leven. Vanuit zijn of haar interesse, het naakt bestuderend als nuditas naturalis, het onschuldige pure naaktzoals bij Adam en Eva vóór de zondeval, als nuditas virtualis, de naakte waarheid, als nuditas temporalis,

de naaktheid zoals achter het bord naakstrand, of als nuditas criminalis, het verrukkelijke verderfelijk naakt, bekwaamt eenieder zich in tekenen en schilderen naar levend model. Mimesis als benoemd door Aristoteles zal bewust of onbewustde motivatie voor hun komst naar Groede zijn. In al die jaren is met ijver gestreefd naar het beter kunnen, ieder voor zich,maar samengebracht door de gemeenschappelijke interesse in het naakt. Na de verhuizing van het atelier in 2009 is de bijeenkomst verplaatst naar het Atelier Theo Jordans aan de Schuitvlotstraat 28 te Groede. Het gezelschap heeft wisselingenondergaan. Modellen kwamen en gingen. Maar nog steeds wordt er met een gedisciplineerde regelmaat getekend en geschilderd naar model. Muziek en versnaperingen en een knetterende houtkachel zijn de altijd terugkerende ingrediëntentijdens het tekenen. Na afloop vertrekken de deelnemers met hun konterfeitsels huiswaarts. Daar verdwijnen de resultaten in

persoonlijke schatkamers. Zelden komen de werken voor het voetlicht (in de zomer van 2014 echter exposeren deelnemers enoud deelnemers een selectie op diverse plaatsen in Groede). Het naakte model brengt iedereen echter na veertien dagen weer

bij elkaar, al een kwart eeuw lang.

Nuditeiten

decreet is een uitgave van stichting decr eet- concr eet

ISSN 1878- 982X | © Middelbur g, december 2012

Redactie en vor mgeving:

Machteld van der Wij st, Hans Bommeljé, Ramon de Nennie & Robber t J an Swier s

Dr uk: via media58, vl issingen

Oplage: 500

Niets uit dit ti j dschr ift mag zomaar wor den over genomen, in welke vor m dan ook

zonder de nadr ukkel i j ke toestemming van de uitgever of r echthebbende, behalve

wanneer u daar in het ti j dschr ift nadr ukkel i j k voor wor dt uitgenodigd.

De r edactie heeft haar uiter ste best gedaan om r echthebbenden van het gepubl iceer de

beeldmater iaal te achter halen en hun namen bij dit mater iaal te ver melden.

Mocht u van mening zi j n dat u uw r echten kunt laten gelden op afgebeeld beeldmater iaal,

dan kunt u zich melden bij het bestuur van de stichting decr eet/concr eet.

Ver schenen nummer s kunt u bestel len via info@decr eet.nl.

decreet no. 11 ver schij nt in 2013.

met dank aan al le belangeloos medewer kende kunstenaar s, schr i j ver s, geinter viewden,

inter viewer s, kunstenaar sinitiatieven, tussenper sonen, l iefhebber s en cur ator en,

abonnees en

no | negentien