De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere ... › fulltxt › RUG01 › 001 › 891 › 905 ›...

1

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2011-12

De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere

Inlichtingenmethoden.

Masterproef van de opleiding

‘Master in de Rechten’

Ingediend door

Jordi Lauwers

(studentennr. 00700578)

(major: Burgerlijk- en strafrecht)

Promotor: Prof. Dr. Philip Traest

Commissaris: Mevr. Tessa Gombeer

2

Dankwoord

Deze thesis zou niet tot stand zijn gekomen zonder de steun van een aantal mensen. Daarom

wil ik hun bij deze bedanken.

Als eerste zou ik graag prof. Traest willen bedanken voor het aanreiken van dit uitermate

boeiende onderwerp. Dit onderwerp paste namelijk perfect bij mijn interesses op het gebied

van het strafvorderingsrecht, en heeft deze enkel nog meer aangewakkerd.

Daarnaast zou ik ook mijn ouders willen bedanken voor de financiële en morele steun die zij

mij doorheen de jaren hebben gegeven. Zonder hen zou ik nooit staan waar ik nu sta.

Ook mijn vriendin zou ik willen bedanken voor het vele geduld dat zij heeft moeten hebben

tijdens het schrijven van deze thesis en de daarbij gepaard gaande morele steun.

Ten slotte wil ook mijn vrienden bedanken voor deze vijf toffe en boeiende jaren aan de

rechtsfaculteit.

3

Inhoudstafel

Dankwoord .............................................................................................................................................. 2

Inhoudstafel ............................................................................................................................................ 3

Lijst van gebruikte figuren ....................................................................................................................... 8

Inleiding ................................................................................................................................................... 9

Deel I: De BIM-wet geanalyseerd .......................................................................................................... 11

Hoofdstuk 1: Ontstaan van de BIM-wet ............................................................................................ 11

Hoofdstuk 2: De inlichtingen- en veiligheidsdiensten ....................................................................... 14

1. De VSSE .................................................................................................................................. 14

2. De ADIV .................................................................................................................................. 16

3. Uitvoering van de opdrachten ............................................................................................... 18

Hoofdstuk 3: Bespreking van de BIM-wet ......................................................................................... 19

1. Gewone, specifieke en uitzonderlijke bevoegdheden .......................................................... 19

A. De gewone methoden ....................................................................................................... 20

1) Algemeen ....................................................................................................................... 20

2) De bevoegdheden ......................................................................................................... 20

a) Het vorderen van informatie van overheidsinstanties.............................................. 20

b) Het vorderen van informatie van private organisaties en personen ........................ 22

c) Het betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen ...................................... 22

d) Het gebruik van menselijke bronnen ........................................................................ 23

e) Observatie en doorzoeking ....................................................................................... 23

3) Nederland ...................................................................................................................... 24

B. De specifieke methoden .................................................................................................... 24

1) Algemeen ....................................................................................................................... 24

2) De bevoegdheden ......................................................................................................... 26

a) Het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer ........................................ 26

b) Het vorderen van identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer .... 26

c) Het vorderen of opsporen van verkeersgegevens en de lokalisering van elektronisch

communicatieverkeer........................................................................................................ 27

d) Observatie en doorzoeking ....................................................................................... 28

4

3) Nederland ...................................................................................................................... 28

C. De uitzonderlijke methoden .............................................................................................. 29

1) Algemeen ....................................................................................................................... 29

2) De bevoegdheden ......................................................................................................... 31

a) Het oprichten van rechtspersonen en het inzamelen van informatie onder

dekmantel .......................................................................................................................... 31

b) Het openen en kennisnemen van post...................................................................... 33

c) Het vorderen van bankgegevens ............................................................................... 33

d) Het binnendringen in een informaticasysteem ......................................................... 34

e) Het onderscheppen van communicatie .................................................................... 35

f) Observatie en doorzoeking ....................................................................................... 37

3) Nederland ...................................................................................................................... 38

D. Observatie en doorzoeking: een geval apart .................................................................... 38

1) Criteria bij de categoriebepaling ................................................................................... 39

a) Technische hulpmiddelen .......................................................................................... 39

b) De plaats van de uitvoering ....................................................................................... 40

i. De private plaatsen................................................................................................ 40

ii. De publieke plaatsen ............................................................................................. 42

c) De aard van de methode ........................................................................................... 43

2) De doorzoeking .............................................................................................................. 44

a) Gewone methode ...................................................................................................... 44

b) Specifieke methode ................................................................................................... 44

c) Uitzonderlijke methode ............................................................................................. 46

3) De observatie ................................................................................................................. 47

a) Gewone methode ...................................................................................................... 47

b) Specifieke methode ................................................................................................... 47

c) Uitzonderlijke methode ............................................................................................. 48

4) Nederland ...................................................................................................................... 49

2. De bijzondere gevallen met betrekking tot het beroeps- en bronnengeheim ..................... 49

A. Enkel het beroepsgeheim van artsen en advocaten ......................................................... 50

1) Journalisten ................................................................................................................... 50

2) De extra bescherming.................................................................................................... 51

3) Toepassingsvoorwaarden .............................................................................................. 53

4) Sancties .......................................................................................................................... 53

5

5) Nederland ...................................................................................................................... 53

3. Controle op de methoden ..................................................................................................... 54

A. Toezicht ............................................................................................................................. 54

1) De bestuurlijke Commissie ............................................................................................ 54

a) Samenstelling en besluitneming ............................................................................... 54

b) Opdracht .................................................................................................................... 57

2) Het Vast Comité I ........................................................................................................... 59

B. Rechtsmiddelen na de BIM-wet ........................................................................................ 63

1) De Wet Openbaarheid van Bestuur .............................................................................. 63

2) De Wet Verwerking Persoonsgegevens ........................................................................ 65

a) De Privacycommissie ................................................................................................. 65

b) De bestuurlijke Commissie ........................................................................................ 66

3) De federale ombudsmannen ......................................................................................... 66

4) De wet die een Beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, -attesten en –adviezen

instelt ..................................................................................................................................... 67

C. Nederland .......................................................................................................................... 69

1) Voor de NWI&V ............................................................................................................. 69

2) Vanaf de NWI&V ............................................................................................................ 70

4. Gerechtelijke overheden versus inlichtingen- en veiligheidsdiensten .................................. 71

A. Samenloop van een strafrechtelijk onderzoek met een inlichtingenonderzoek .............. 71

B. Doorstroming van informatie ............................................................................................ 73

1) Rechtsgrond ................................................................................................................... 73

a) Het gemeen recht: art. 29 Sv. .................................................................................... 74

b) Art. 19/1 WI&V .......................................................................................................... 74

i. Welk gevolg kan gegeven worden aan de verkregen informatie? ........................ 76

ii. Gebruik als start- of sturingsinformatie of als grond voor het aanwenden van

dwangmiddelen ............................................................................................................. 76

iii. Gebruik als bewijs .................................................................................................. 77

C. Nederland .......................................................................................................................... 80

Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 september 2011 ..................................................... 82

Hoofdstuk 1: De ontvankelijkheid ..................................................................................................... 83

1. Visie van de partijen. ............................................................................................................. 83

A. Zaak 4955 .......................................................................................................................... 83

6

1) De Orde der Vlaamse Balies .......................................................................................... 83

2) Jo Stevens ...................................................................................................................... 83

3) De Ministerraad ............................................................................................................. 84

4) Memorie van tussenkomst door de Ordre des barreaux francophones et

germanophones .................................................................................................................... 85

B. Zaak 5014 .......................................................................................................................... 85

1) Liga voor Mensenrechten .............................................................................................. 85

2) Memorie van tussenkomst door de Ligue des Droits de l’Homme ............................... 86

2. Visie van het Grondwettelijk Hof .......................................................................................... 86

Hoofdstuk 2: Ten gronde ................................................................................................................... 87

1. Visie van de partijen .............................................................................................................. 87

A. Zaak 4955 .......................................................................................................................... 87

1) Eerste middel ................................................................................................................. 87

2) Tweede middel .............................................................................................................. 90

3) Derde middel ................................................................................................................. 95

4) Vierde middel ................................................................................................................ 97

5) Vijfde middel ............................................................................................................... 101

6) Zesde middel ............................................................................................................... 101

7) Zevende middel ........................................................................................................... 104

B. Zaak 5014 ........................................................................................................................ 105

1) Eerste middel ............................................................................................................... 105

a) “Radicaliseringsproces” ........................................................................................... 106

b) “Private plaats” ........................................................................................................ 107

c) Art. 18/3, §1 WI&V .................................................................................................. 108

d) Art. 18/3, §2, lid 2 en 4 WI&V ................................................................................. 109

e) Art. 18/3, §4 en 18/10, §5 WI&V ............................................................................. 110

f) Belang bij specifieke methoden .............................................................................. 111

g) Art. 18/6, §2, 18/7, §2 en 18/8, §2 WI&V ............................................................... 111

h) Art. 18/10, §3 WI&V ................................................................................................ 112

i) Art. 16 WI&V ............................................................................................................ 113

j) Art. 43/2 tot 43/8 .................................................................................................... 114

2) Tweede middel ............................................................................................................ 115

3) Derde middel ............................................................................................................... 116

2. Visie van het Grondwettelijk Hof ........................................................................................ 117

7

A. De controle van de toepassing van de specifieke en uitzonderlijke methoden. ............ 117

1) De ontstentenis van een debat op tegenspraak ten aanzien van het gebruik, tijdens

een strafprocedure, van de gegevens die zijn verzameld. .................................................. 117

2) De samenstelling van het Vast Comité I en de toepasselijke procedure. ................... 119

B. De procedure die van toepassing is op de specifieke methoden voor het verzamelen van

gegevens .................................................................................................................................. 122

1) De ontstentenis van een voorafgaande machtiging van een controleorgaan en de

voorwaarden inzake de controle van die maatregelen door de bestuurlijke Commissie... 122

2) De voorwaarden inzake de eventuele verlenging en hernieuwing en van de specifieke

methoden ............................................................................................................................ 123

3) De woorden “een belang vertonen” ........................................................................... 123

4) De mogelijkheid voor de betrokken dienst om gesloten voorwerpen mee te nemen die

zich bevinden op publieke plaatsen of private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek

124

5) De voorwaarden waaronder gegevens kunnen worden verzameld door middel van

specifieke methoden in geval van uiterst dringende noodzakelijkheid .............................. 124

C. De procedure die van toepassing is op de uitzonderlijke methoden voor het verzamelen

van gegevens ........................................................................................................................... 125

1) De machtigingsvoorwaarden betreffende de aanwending ervan en de voorwaarden

voor de eventuele verlenging en hernieuwing van die methoden ..................................... 125

2) De voorwaarden inzake het afluisteren, het kennisnemen van en het opnemen van

communicaties door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten ............................................. 125

D. Artikel 2, §3 WI&V ........................................................................................................... 127

E. Het beweerde vage en onnauwkeurige karakter van enkele begrippen ........................ 128

1) Het begrip “radicaliseringsproces” .............................................................................. 128

2) De begrippen “plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek”, “private plaatsen die

niet toegankelijk zijn voor het publiek”, “woningen”, “lokaal aangewend voor

beroepsdoeleinden” en “woonplaats van een advocaat, een arts of een journalist” ........ 128

3) De woorden “ontoereikend” en “graad van ernst van de potentiële bedreiging” ..... 128

3. Conclusie ............................................................................................................................. 128

Besluit .................................................................................................................................................. 130

Bibliografie .......................................................................................................................................... 131

8

Lijst van gebruikte figuren

Figuur 1: Schematisch overzicht private versus publieke plaats die al dan niet toegankelijk is

voor het publiek

Figuur 2: Schematisch overzicht van de bewijswaarde in het geval van bijzondere

inlichtingenmethoden

9

Inleiding

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn twee gegevens die reeds lang is ons land bestaan. Het

Voorlopig Bewind had in 1830 een administrateur-generaal voor de Openbare Veiligheid

ingesteld1. Deze had als opdracht de binnenlandse veiligheid te vrijwaren. In 1915 werd dan

weer een veiligheidsdienst opgericht bij het leger2. Wat ben je echter met deze organen als je

geen wettelijk kader hebt voor hun werking, voor hun bevoegdheden of voor controle over

deze twee organen? Pas in de jaren ’80 van de twintigste eeuw kwam er, naar aanleiding van

een paar schandalen, aandacht voor de schepping van een wettelijk kader. Het gevolg was de

creatie van het zogenaamde Pinksterplan in 19903. Dit plan leidde tot een paar wetten, zoals

de Wet van 18 juli 1991 op het Vast Comité van Toezicht op de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten. Toch moest het duren tot een volgend schandaal in 1998, de

Dutrouxaffaire, eer er ook aandacht werd besteed aan de werking en de bevoegdheden van de

organen4. Typisch Belgisch.

In 1998 werden de Wet van 30 november 1998 houdende regeling van de inlichtingen- en

veiligheidsdienst (verder: WI&V) en de Wet van 11 december 1998 betreffende de

classificatie en de veiligheidsmachtigingen ingevoerd, waardoor dan toch eindelijk de

werking en de opdrachten van de twee diensten werden geregeld. Probleem opgelost? Neen.

De Wet van 30 november 1998 was allesbehalve compleet. De bevoegdheden waarover de

twee diensten konden beschikken, waren immers zo geregeld, dat de diensten afhankelijk

waren van enerzijds open bronnen en anderzijds van de bereidheid van burgers en overheden

om daadwerkelijk informatie mee te delen5.

Een eerste oplossing werd geboden in de Wet van 3 april 2003 tot wijziging van de artikelen

42 en 44 van de Wet van 30 november 1998 houdende regeling van de inlichtingen- en

veiligheidsdienst en van artikel 259bis van het Strafwetboek. Hierdoor kon de militaire

1 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), De Wet op de bijzondere

inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, xvii.

2 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), l.c,. xvii.




10

inlichtingendienst communicatie afluisteren, indien die was uitgezonden in het buitenland.

Heel veel veranderde er dus niet.

Dit veranderde drastisch in 2010. In dat jaar werd een wet gestemd die de werking en

opdrachten van de twee diensten heel gedetailleerd regelde: de Wet van 4 februari 2010

betreffende de methoden voor het verzamelen van gegevens door de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten, of in de volksmond de BIM-wet.

Het is deze wet die ik in mijn masterproef zal analyseren. In een eerste deel zal ik de BIM-wet

as such bespreken. Wat verandert er ten opzichte van vroeger? Wat is de impact van de wet?

Naast deze 2 vragen zal ik het ook hebben over de controle op de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten en over de rechtsmiddelen die mogelijk zijn bij de BIM-wet. Daarnaast

wordt ook de verhouding bekeken tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de

gerechtelijke overheden. Ten slotte wordt er ook een vergelijking gemaakt met de situatie in

Nederland. Het zal blijken dat hier niet veel verschillen zijn waar te nemen, aangezien de

Belgische wetgever zijn inspiratie gehaald heeft bij onze noorderburen6.

In een tweede deel zal ik de reactie van het Grondwettelijk Hof op de BIM-wet behandelen.

Er werd immers snel een procedure gestart voor het Grondwettelijk Hof door de Orde der

Vlaamse Balies en de Liga Mensenrechten met het oog op de vernietiging van de BIM-wet.

Heeft de BIM-wet het Hof overleefd?

6 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1, 7.

11

Deel I: De BIM-wet geanalyseerd

Hoofdstuk 1: Ontstaan van de BIM-wet

Zoals reeds gezegd in de inleiding van deze masterproef, was er een nood aan een duidelijke

omschrijving van de opdrachten en bevoegdheden van de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten7. De Belgische diensten hadden, dankzij het nalaten van het uitvaardigen

van wetgeving, al een ruime achterstand op hun Europese en Amerikaanse collega’s8. Maar

waarom was er een nood aan een wettelijke regeling voor bevoegdheden? Waarom niet

gewoon doen wat andere staten, weliswaar wél op een wettelijke grond, deden?

De reden hiervoor is onder andere terug te vinden in het Europees Verdrag voor de Rechten

van de Mens (verder: EVRM)9. Art. 8 van het EVRM waarborgt het recht op de eerbiediging

van het privé-, familie- en gezinsleven. Aangezien bepaalde inlichtingenmaatregelen dit recht

op een ingrijpende wijze kunnen schenden, kan men dit niet zomaar toelaten. Daarom

voorziet art. 8, tweede lid EVRM in volgende regeling: “geen inmenging van enig openbaar

gezag is toegestaan met betrekking tot de uitoefening van dit recht dan voor zover bij de wet

is voorzien en in een democratische samenleving nodig is in het belang van ’s lands

veiligheid, de openbare veiligheid, of het economisch welzijn van het land, de bescherming

van de openbare orde en het voorkomen van strafbare feiten, de bescherming van de

gezondheid of de goede zeden, of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van

anderen.” Er moet dus duidelijk een wettelijke grond zijn om de bevoegdheden te gebruiken.

Ook Europese rechtspraak, namelijk die van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

(verder: EHRM) is van belang. In verscheidene arresten besprak het EHRM de bevoegdheden

van de inlichtingendiensten in het licht van art. 8 EVRM. Zo stelde het Hof in het arrest

7 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, BIM-voorstel dreigt verwarring in de hand te werken,

Juristenkrant 2009, afl. 196, 14.

8 H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, “Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010

op de bijzondere inlichtingenmethoden” in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM

(eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 3.


op de bijzondere inlichtingenmethoden” in l.c., 3.

12

Rotaru tegen Roemenië10

, dat de bevoegdheid om geheime informatie te verzamelen en te

archiveren enkel toelaatbaar is in de mate dat dit strikt noodzakelijk is voor het behoud van de

democratische samenleving. In het arrest Klass tegen Duitsland11

stelde het Hof dan weer dat

in het teken van het vrijwaren van de nationale veiligheid en het beschermen van de

democratische samenleving een inmenging in het privé- en gezinsleven kan plaatshebben,

zolang de door artikel 8, tweede lid bepaalde grenzen gerespecteerd werden12

. Zo moeten de

volgende voorwaarden vervuld worden13

: er moeten voldoende en adequate garanties worden

geboden om misbruik te vermijden, de bevoegdheden moeten bij wet worden vastgelegd en ze

dienen voorzienbaar en duidelijk afgebakend te zijn. Daarenboven moet de wet voldoende

bescherming bieden door toezicht en beroepsmogelijkheden (weliswaar niet noodzakelijk bij

de rechterlijke macht) voor de getroffen burgers in te stellen.

Met deze rechtspraak in gedachte kwam er een wetsontwerp in de Senaat, waarin de

bevoegdheden voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten werden uitgebreid14

. Dit

wetsontwerp bleek echter onvoldoende te zijn, en hierdoor, in samenhang met de ontbinding

van de Kamers in mei 2007, verviel het wetsontwerp15

.

In het Regeerakkoord van 18 maart 200816

werd opnieuw de nood aan een duidelijk wettelijk

kader voor de bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten verwoord. Daarnaast

werd ook in de Algemene Beleidsnota van de minister van Justitie17

aangegeven dat er nood

was aan nieuwe wetgeving.

10

EHRM, Rotaru v. Roemenië, 4 mei 2000. Meer bepaald: §§ 47 en 48.

11 EHRM, Klass e.a. v. Duitsland, 6 september 1978.

12 P. DE HERT, “De glans van de nieuwe bijzondere inlichtingenbevoegdheden” in Juristenkrant 2010, afl. 206,

1.

13 EHRM, Klass e.a. v. Duitsland, 6 september 1978, §§ 42-55.

14 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1.



16 Parl. St. Kamer 2007-08, nr. 20/2, 42-43.

17 Parl. St. Kamer 2007-08, nr. 995/3, 27.

13

Uiteindelijk diende de heer Hugo Vandenberghe een nieuw wetsvoorstel in in de Senaat18

. De

Senaat keurde het wetsvoorstel goed op 16 juli 200919

. Dit wetsvoorstel werd daarna

besproken in de Kamer20

en vervolgens gewijzigd, om uiteindelijk in de Senaat op 21 januari

2010 definitief te worden aangenomen21

. Op 4 februari 2010 werd de BIM-wet door de

Koning bekrachtigd. De inwerkingtreding volgde op 1 september 201022

.

18

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/1.

19 Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/8.

20 Parl. St. Kamer 2009-10, nr. 52-2128/7.

21 Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/12.

22 X., “Nog geen Big Brother” in Juristenkrant 2010, afl. 219, 14: bij de inwerkingtreding was er een bijkomend

probleem: een regeringsdispuut voorkwam immers de benoeming van een Franstalige magistraat in de

bestuurlijk Commissie. De facto volgde de inwerkingtreding dus later.

14

Hoofdstuk 2: De inlichtingen- en veiligheidsdiensten

Vooraleer de wijzigingen te bespreken die de BIM-wet aanbrengt, is het van belang kort te

duiden wat nu juist de inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn. In België zijn er 2

verschillende diensten. Langs de ene kant heb je de burgerlijke dienst Veiligheid van de Staat

(VSSE)23

, langs de andere kant heb je de militaire dienst Algemene Dienst inlichting en

veiligheid van de Krijgsmacht (ADIV)24

. Wat volgt was de situatie voor de invoering van de

BIM-wet.

1. De VSSE

De VSSE heeft op grond van art. 7 WI&V vier opdrachten:

Het inwinnen, analyseren en verwerken van inlichtingen die betrekking hebben op elke

activiteit die de inwendige veiligheid van de Staat en het voortbestaan van de

democratische en grondwettelijke orde, de uitwendige veiligheid van de Staat en de

internationale betrekkingen, het wetenschappelijk of economisch potentieel, zoals

gedefinieerd door het Ministerieel Comité, of elk ander fundamenteel belang van het land,

zoals gedefinieerd door de Koning op voorstel van het Ministerieel Comité, bedreigt of

zou kunnen bedreigen (art. 7, eerste lid WI&V).

Het uitvoeren van de veiligheidsonderzoeken die haar overeenkomstig de richtlijnen van

het Ministerieel Comité worden toevertrouwd (art. 7, tweede lid WI&V).

Het uitvoeren van de opdrachten tot bescherming van personen die haar worden

toevertrouwd door de Minister van Binnenlandse Zaken (art. 7, derde lid WI&V).

Het uitvoeren van alle andere opdrachten die haar door of krachtens de wet worden

toevertrouwd (art. 7, vierde lid WI&V).

Art. 8 WI&V verduidelijkt het bovenstaande art. 7, eerste lid. Het definieert volgende

bepalingen:

23

A. WINANTS, “De veiligheid van de staat en de BIM-wet” in in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en

W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 127-

129.

24 M. HELLEMANS, “De algemene dienst inlichting en veiligheid en de BIM-wet” in in D. VAN DAELE, B.

VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen,

Intersentia, 2010, 119-121.

15

Activiteit die bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke individuele of collectieve activiteit

ontplooid in het land of vanuit het buitenland die verband kan houden met spionage,

inmenging, terrorisme, extremisme, proliferatie, schadelijke sektarische organisaties,

criminele organisaties, daarbij inbegrepen de verspreiding van propaganda, de

aanmoediging of de rechtstreekse of onrechtstreekse steun, onder meer door het

verstrekken van financiële, technische of logistieke middelen, het verstrekken van

inlichtingen over mogelijke doelwitten, de ontwikkeling van structuren en van

actiecapaciteit en de verwezenlijking van de nagestreefde doeleinden (art. 8, 1° WI&V)25

.

De inwendige veiligheid van de Staat en het voortbestaan van de democratische en

grondwettelijke orde:

De veiligheid van de instellingen van de Staat en het vrijwaren van de continuïteit van de

regelmatige werking van de rechtsstaat, de democratische instellingen, de elementaire

beginselen die eigen zijn aan iedere rechtstaat, alsook de mensenrechten en de

fundamentele vrijheden;

De veiligheid en de fysieke en morele vrijwaring van personen en de veiligheid en

vrijwaring van goederen (art. 8, 2° WI&V).

De uitwendige veiligheid van de Staat en de internationale betrekkingen: het vrijwaren

van de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied, van de soevereiniteit en de

onafhankelijkheid van de Staat, van de belangen van de landen waarmee België

gemeenschappelijke doeleinden nastreeft, alsook van de internationale en andere

betrekkingen die België met vreemde Staten en internationale of supranationale

instellingen onderhoudt (art. 8, 3° WI&V).

Het wetenschappelijk of economisch potentieel: de vrijwaring van de essentiële elementen

van het wetenschappelijk of economisch potentieel (art. 8, 4° WI&V).

Personen beschermen: de bescherming van het leven en de fysieke integriteit verzekeren

van de volgende personen, aangewezen door de Minister van Binnenlandse Zaken:

De buitenlandse staatshoofden;

De buitenlandse regeringshoofden;

De familieleden van de buitenlandse staats- en regeringshoofden;

De Belgische en buitenlandse regeringsleden;

25

Art. 8, 1° WI&V verduidelijkt verder ook nog wat bedoeld wordt onder spionage, terrorisme, extremisme,

proliferatie, schadelijke sektarische organisatie, criminele organisatie en inmenging.

16

Sommige belangrijke personen die het voorwerp zijn van bedreigingen voortvloeiende uit

activiteiten bepaald in art. 8, 1° (art. 8, 5° WI&V).

Hierbij kan reeds opgemerkt worden dat de BIM-wet niets veranderd heeft aan het

takenpakket van de VSSE26

.

2. De ADIV

Op grond van art. 11 WI&V heeft de ADIV als opdracht:

Het inwinnen, analyseren en verwerken van inlichtingen die betrekking hebben op elke

activiteit die de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied, de militaire

defensieplannen, de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten, of de veiligheid

van de Belgische onderdanen in het buitenland of elk ander fundamenteel belang van het

land, zoals gedefinieerd door de Koning op voorstel van het Ministerieel Comité, bedreigt

of zou kunnen bedreigen, en er de bevoegde ministers onverwijld over inlichten alsook de

regering, op haar verzoek, advies te verlenen bij de omschrijving van haar buitenlands

defensiebeleid (art. 11, §1, 1° WI&V).

Het zorgen voor het behoud van de militaire veiligheid van het personeel dat onder de

Minister van Landsverdediging ressorteert, de militaire installaties, wapens, munitie,

uitrusting, plannen, geschriften, documenten, informatica- en verbindingssystemen of

andere militaire voorwerpen (art. 11, §1, 2° WI&V).

Het beschermen van het geheim dat, krachtens de internationale verbintenissen van België

of teneinde de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied en de vervulling van de

opdrachten van de strijdkrachten te verzekeren, verbonden is met de militaire installaties,

wapens, munitie, uitrusting, met de plannen, geschriften, documenten of andere militaire

voorwerpen, met de militaire inlichtingen en verbindingen, alsook met de militaire

informatica- en verbindingssystemen of die systemen die de Minister van

Landsverdediging beheert (art. 11, §1, 3° WI&V).

Het uitvoeren van de veiligheidsonderzoeken die hem overeenkomstig de richtlijnen van

het Ministerieel Comité worden toevertrouwd(art. 11, §1, 4° WI&V).

26

H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, “Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010


17

Ditmaal is het in hetzelfde artikel dat er verduidelijking wordt gebracht bij sommige

begrippen. Art. 11, §2 WI&V bepaalt het volgende:

Activiteit die de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied bedreigt of zou kunnen

bedreigen: elke uiting van het voornemen om, met middelen van militaire aard, het gehele

grondgebied of een gedeelte ervan, alsook het luchtruim boven dat grondgebied of de

territoriale wateren, in te nemen, te bezetten of aan te vallen, of de bescherming of het

voortbestaan van de bevolking, het nationaal patrimonium of het economisch potentieel

van het land in gevaar te brengen (art. 11, §2, 1° WI&V).

Activiteit die de militaire defensieplannen bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke uiting

van het voornemen om op ongeoorloofde wijze kennis te nemen van de plannen

betreffende de militaire verdediging van het nationaal grondgebied, van het luchtruim

boven dat grondgebied of van de territoriale wateren en van de vitale belangen van de

Staat, of betreffende de gemeenschappelijke militaire verdediging in het kader van een

bondgenootschap of een internationaal of supranationaal samenwerkingsverband (art. 11,

§2, 2° WI&V).

Activiteit die de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten bedreigt of zou

kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om de paraatstelling, de mobilisatie en

de aanwending van de Belgische Krijgsmacht, van de geallieerde strijdkrachten of van

intergeallieerde defensieorganisaties te neutraliseren, te belemmeren, te saboteren, in het

gedrang te brengen of te verhinderen bij opdrachten, acties of operaties in nationaal

verband, in het kader van een bondgenootschap of een internationaal of supranationaal

samenwerkingsverband (art. 11, §2, 3° WI&V).

Activiteit die de veiligheid van Belgische onderdanen in het buitenland bedreigt of zou

kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om het leven of de lichamelijke

integriteit van Belgen in het buitenland en van hun familieleden collectief te schaden door

verwoesting, afslachting of plundering (art. 11, §2, 4° WI&V).

Hierbij kan reeds worden opgemerkt dat door de BIM-wet een uitbreiding wordt voorzien.

Aan art. 11, §1, 1° en 2° werd immers het wetenschappelijk en economisch potentieel van de

defensie-industrie toegevoegd, alsook de cyberaanvallen op de militaire informaticasystemen.

18

3. Uitvoering van de opdrachten

Hoe moeten de VSSE en de ADIV de bovenstaande opdrachten nu uitvoeren? Met andere

woorden: welke bevoegdheden hebben ze?

Vooreerst moet er rekening gehouden worden met art. 12 WI&V. Dit artikel bepaalt dat de

bevoegdheden van de VSSE en de ADIV slechts kunnen worden gebruikt onder de

voorwaarden die de wet bepaalt. Dit is een logisch gevolg van de rechtspraak van het EHRM

over art. 8 EVRM27

. Deze bepaling komt dus neer op een herhaling van het algemeen

aanvaarde legaliteitsbeginsel28

.

Art. 13 WI&V geeft de inlichtingendiensten de mogelijkheid om inlichtingen en

persoonsgegevens op te sporen, te verzamelen, te ontvangen en te verwerken. Het kan

evenwel enkel gaan om inlichtingen en gegevens die nuttig kunnen zijn om hun opdrachten

uit te voeren. Daarnaast kunnen zij ook een documentatie bijhouden, meer bepaald met

betrekking tot de gebeurtenissen, de groeperingen en de personen die een belang vertonen

voor de uitoefening van hun opdrachten. De inlichtingen vervat in die documentatie moeten in

verband staan met de doeleinden van het gegevensbestand en beperkt blijven tot de vereisten

die eruit voortvloeien.

Daarnaast hadden de inlichtingendiensten nog een beperkt aantal bevoegdheden, zoals het

gebruik van menselijke bronnen, het verkrijgen van gegevens verschaft door de verschillende

overheidsinstanties en het overleggen van de inschrijvingsdocumenten van hotels29

. Deze

bevoegdheden werden geregeld in art. 14 tot en met 18 WI&V. De BIM-wet breidde deze

bevoegdheden echter aanzienlijk uit. Daarom worden ze pas in het hoofdstuk over de

bevoegdheden in de BIM-wet meer gedetailleerd besproken.

27

H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, “Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010


28 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De BIM-wet in vogelvlucht” in D. VAN DAELE, B.


Intersentia, 2010, 30-31.



19

Hoofdstuk 3: Bespreking van de BIM-wet

Nu we weten wat er vooraf ging aan het ontstaan van de BIM-wet, en wat de

inlichtingendiensten in België zijn, kunnen we starten met de bespreking van de BIM-wet

zelf.

De BIM-wet bevat 7 hoofdstukken die wijzigingen aanbrengen aan verscheidene wetten. Als

eerste brengt zij wijzigingen aan aan de reeds hoger vermelde WI&V. Hierin worden de

belangrijkste wijzigingen aangebracht. Daarnaast wijzigt zij ook de wet van 18 juli 1991 tot

regeling van het toezicht op politie- en veiligheidsdiensten en op het Coördinatieorgaan voor

de dreigingsanalyse. Als derde wijzigt zij de wet van 11 april 1994 betreffende de

openbaarheid van bestuur. Vervolgens wijzigt zij ook de wet van 11 december 1998 tot

oprichting van een beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en

veiligheidsadviezen. Een vijfde wet die wordt aangepast is de wet van 13 juni 2005

betreffende de elektronische communicatie. Ten slotte wordt ook het wetboek van

Strafvordering en het Strafwetboek gewijzigd. Deze wijzigingen waren allen nodig om een

logisch en samenhangend systeem van bevoegdheden te kunnen invoeren voor de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Al deze wijzigingen hangen echter zo nauw samen, dat

ze niet apart kunnen bekeken worden. Wat hieronder volgt, is dus een bespreking die volgens

mij op een logische manier de nieuwe wetgeving weergeeft.

1. Gewone, specifieke en uitzonderlijke bevoegdheden

Het valt meteen op dat de BIM-wet drie verschillende soorten methoden regelt, namelijk de

gewone methoden, de specifieke methoden en de uitzonderlijke methoden. Deze drie vormen

worden hieronder besproken. Hierbij moet reeds opgemerkt worden dat in Nederland geen

sprake is van zulke opdeling. Daar wordt immers een opdeling gemaakt tussen een algemene

bevoegdheid en een bijzondere bevoegdheid.

20

A. De gewone methoden

1) Algemeen

De BIM-wet voert een onderafdeling 2 in in het Hoofdstuk III van de WI&V. Deze

onderafdeling heet “gewone methoden voor het verzamelen van gegevens”. Zoals reeds hoger

vermeld, hadden de inlichtingen- en veiligheidsdiensten voor de invoering van de BIM-wet

beperkte bevoegdheden. Het zijn net deze bevoegdheden die nu onder de gewone methoden

vallen. Deze bevoegdheden zijn quasi ongewijzigd gebleven30

. Wel werden twee nieuwe

bevoegdheden ingevoerd door de BIM-wet, met name de observatie en de doorzoeking31

.

Voor de toepassing van deze methoden worden geen bijzondere voorwaarden gesteld.

Uiteraard zullen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten hun bevoegdheden slechts kunnen

gebruiken in het kader van hun opdrachten32

. Als aan deze voorwaarde voldaan is, dan zullen

de diensten van de methode kunnen gebruik maken, zelfs buiten het Belgische territorium.

Opvallend is dat volgens het nieuwe art. 2, §1, lid 4 WI&V er geen sprake moet zijn van

subsidiariteit en proportionaliteit. Dit wordt in de rechtsleer bekritiseerd33

.

2) De bevoegdheden

a) Het vorderen van informatie van overheidsinstanties

Hoewel de naam van de bevoegdheid het niet doet vermoeden, werkt deze bevoegdheid in

twee richtingen. Overeenkomstig het tweede lid van art. 14 WI&V kunnen de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten inderdaad informatie vorderen van gerechtelijke overheden, ambtenaren

en agenten van de openbare diensten, inclusief de politiediensten. Maar het is ook mogelijk

30

D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De BIM-wet in vogelvlucht” in l.c., 36.

31 W. VAN LAETHEM, “Een (on)duidelijke regeling voor de observatiebevoegdheid van de Veiligheid van de

Staat”, noot onder Cass. 27 juni 2007, R.W. 2009, nr. 39, 1635: hieruit blijkt dat deze bevoegdheid toch reeds

algemeen aanvaard werd, hoewel er geen afdoende wettelijke regeling voor bestond. Hierop bestond echter ook

kritiek: F. SCHUERMANS, “Het gebruik van gegevens afkomstig van de inlichtingendiensten in de

strafprocedure: is er nood aan een <<BIM-Wet>>?” in T.Strafr. 2008, 316 e.v.

32 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De BIM-wet in vogelvlucht” in l.c., 36.


21

voor de gerechtelijke overheden, ambtenaren en agenten van de openbare diensten, inclusief

de politiediensten om uit eigen beweging inlichtingen aan de ADIV en VSSE mee te delen.

Voor de invoering van de BIM-wet was er nog geen vermelding van de politiediensten in art.

14 WI&V. Nochtans maakten zij impliciet deel uit van de overheden in art. 14 WI&V

waardoor zij reeds geraadpleegd werden34

. Nu vermeldt de WI&V de politiediensten

uitdrukkelijk dankzij art. 9, 1° BIM-wet.

Het eerste lid van art. 14 WI&V regelt het laatstgenoemde. Wanneer men meent dat de

inlichtingen nuttig zijn voor de uitvoering van de opdrachten van de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten, zal men deze verwittigen.

Het tweede lid van art. 14 WI&V regelt de omgekeerde situatie. In dit geval vorderen de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten de informatie van dezelfde instanties uit het eerste lid. De

aangesproken instanties zijn daarbij verplicht hun hulp te verlenen. Deze verplichting bestond

niet voor de invoering van de BIM-wet. De verplichting tot medewerking is evenwel niet

absoluut. Een nieuw derde lid in art. 14 WI&V bepaalt immers dat wanneer de genoemde

overheden van oordeel zijn dat het meedelen van informatie bedoeld in het tweede lid van

aard is afbreuk te doen aan een lopend opsporings- of gerechtelijk onderzoek, of aan de

verzameling van gegevens overeenkomstig de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van

het gebruik van het financiële stelsel voor witwassen van geld en de financiering van

terrorisme, of iemand in zijn persoonlijke fysieke integriteit kan schaden, zij binnen de vijf

werkdagen na ontvangst van de aanvraag deze mededeling kunnen weigeren met schriftelijke

mededeling van de redenen. Het beroepsgeheim wordt dus niet als weigeringsgrond erkend.

Dit was ook vóór de BIM-wet reeds het geval35

.

Een nieuw vierde lid voorziet de toegang tot de gegevensbanken van de openbare sector die

nuttig zijn voor de uitoefening van hun opdrachten. Wat moet worden verstaan onder het

begrip gegevensbank van de openbare sector is evenwel onduidelijk. Wat het alleszins niet

kan zijn is het bevolkingsregister, het vreemdelingenregister of het wachtregister van de

34


35 W. VAN LAETHEM, “Kan, mag of moet een inlichtingendienst op uw medewerking rekenen?” in Vigiles

2004, 120-122.

22

vreemdelingen, aangezien deze een speciale regeling hebben in art. 15 WI&V en

verschillende daarbij horende Koninklijke Besluiten36

.

b) Het vorderen van informatie van private organisaties en personen

Deze bevoegdheid37

is de facto dezelfde als deze hierboven, maar met het verschil dat de

informatie wordt gevorderd van een private organisatie of privépersoon. Wat opvalt is dat de

BIM-wet hier geen verplichting tot medewerking heeft ingevoerd. Dit kan worden verklaard

door het feit dat mededeling van informatie soms onrechtmatig kan zijn, bijvoorbeeld in geval

van beroepsgeheim38

. Het lijkt mij persoonlijk echter vreemd dat de wetgever er niet voor

heeft geopteerd om toch een verplichting in te voeren. Niets hield de wetgever tegen om

uitzonderingen te voorzien op een verplichte medewerking. Nu kan om het even wie zijn

medewerking weigeren, terwijl het land mogelijk bedreigd wordt.

c) Het betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen

Deze bevoegdheid van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vloeit voort uit art. 17 WI&V.

Op grond van deze bevoegdheid kunnen zij elke publiek toegankelijke plaats betreden, 36

Het gaat meer bepaald om het Koninklijk Besluit van 8 juli 1999 waarbij de Algemene Dienst Inlichting en

veiligheid van de Krijgsmacht toegang wordt verleend tot het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. van

7 augustus 1999), het Koninklijk Besluit van 8 juli 1999 betreffende de mededeling door de gemeenten van

informatie, opgenomen in de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, aan de Algemene Dienst

inlichting en veiligheid van de rijgsmacht (B.S. van 7 augustus 1999), het Koninklijk Besluit van 6 oktober 2000

betreffende de mededeling door de gemeenten van informatie, opgenomen in de bevolkingsregisters en het

vreemdelingenregister, aan de Veiligheid van de Staat (B.S. van 11 november 2000), het Koninklijk Besluit van

27 oktober 2000 waarbij de Algemene Dienst inlichting en veiligheid van de Krijgsmacht gemachtigd wordt om

het identificatienummer van het Rijksregister van de natuurlijke personen te gebruiken (B.S. 13 december 2000),

het Koninklijk Besluit van 10 augustus 2001 waarbij aan de Veiligheid van de Staat toegang wordt verleend tot

het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. 7 september 2001), het Koninklijk Besluit van 15 oktober

2001 waarbij de Veiligheid van de Staat gemachtigd wordt om het identificatienummer van het Rijksregister van

de natuurlijke personen te gebruiken (B.S. 8 november 2001) en het Koninklijk Besluit van 28 februari 2002

betreffende de mededeling van informatie door de gemeenten aan de Veiligheid van de Staat door toedoen van

het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. 29 maart 2002).

37 Art. 16 WI&V.


23

evenals hotelinrichtingen en andere logiesverstrekkende inrichtingen, rekening houdend met

de onschendbaarheid van de woning. Daarnaast kunnen de VSSE en ADIV steeds de

inschrijvingsgegevens van de reizigers opvragen om deze in te kijken. De eigenaars,

exploitanten of hun aangestelden zijn verplicht hierbij hun medewerking te verlenen. De

BIM-wet heeft inhoudelijk niets veranderd aan deze bevoegdheid, maar heeft wel het woord

inschrijvingsdocumenten vervangen door het woord inschrijvingsgegevens. Dit sluit immers

beter aan bij de elektronische registratiesystemen die soms gebruikt worden39

.

d) Het gebruik van menselijke bronnen

Op grond van art. 18 WI&V kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gebruik maken

van menselijke bronnen40

. De BIM-wet vulde dit artikel aan door te stellen dat dit enkel

mogelijk is voor het verzamelen van gegevens omtrent gebeurtenissen, voorwerpen,

groeperingen en natuurlijke personen of rechtspersonen die een belang vertonen voor de

uitoefening van hun opdrachten, conform de richtlijnen van het ministerieel Comité. Op deze

richtlijn is het nog steeds wachten.

De BIM-wet bepaalt eveneens dat de tweede zin uit het oude art. 18 WI&V wordt opgeheven.

Deze zin hield in dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de opdracht hadden om te waken

over de veiligheid van de gegevens die betrekking hebben op menselijke bronnen en over de

informatie die zij meedelen. Aangezien deze zin nu in het art. 13, lid 3 WI&V staat, geldt

deze verplichting nu voor zowel gewone, specifieke als uitzonderlijke methoden en niet enkel

voor het gebruik van menselijke bronnen. De verplaatsing van deze zin is dus geen slechte

zaak. Inhoudelijk zijn er voor het gebruik van menselijke bronnen dus geen veranderingen.

e) Observatie en doorzoeking

Het nieuw ingevoerde art. 16/1 WI&V regelt de observatie en doorzoeking. Wegens de

bijzondere aard van de observatie en doorzoeking, wordt hieraan een afzonderlijk hoofdstuk

gewijd.

39


40 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, “De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op

lemen voeten” in Nullum Crimen 2010, 150, nr. 11.

24

3) Nederland

In Nederland is de situatie anders. Zoals hierboven reeds gezegd is er een opdeling tussen

algemene en bijzondere bevoegdheden. De algemene bevoegdheden komen daarbij overeen

met de gewone methoden in België. Er moet immers geen sprake zijn van enige bijzondere

voorwaarde. Wat echter verschilt, zijn de bevoegdheden die de diensten krijgen in Nederland.

Daar kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten namelijk enkel gegevens verzamelen bij

a) bestuursorganen, ambtenaren en eenieder die geacht wordt de benodigde gegevens te

verstrekken en b) de verantwoordelijke voor een gegevensverwerking, dit overeenkomstig art.

17 van de Nederlandse Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (verder NWI&V). Er

wordt echter niets voorzien met betrekking tot een verplichting tot medewerking. Het

betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen, observatie en doorzoeking zijn dus

onmogelijk in Nederland als algemene methode.

B. De specifieke methoden

1) Algemeen

In tegenstelling tot de gewone methoden, bestond er voor de BIM-wet niets zoals de

specifieke methoden. De BIM-wet voerde deze nieuwe categorie met daarin nieuwe

bevoegdheden in. Aangezien deze methoden meer ingrijpend zijn in het privéleven, zijn er

strengere voorwaarden dan bij de gewone methoden41

. Zo is het enkel mogelijk om ze te

gebruiken wanneer de gewone methoden ontoereikend zijn en moet de methode steeds

gekozen worden in functie van de graad en de ernst van de potentiële dreiging. Er is dus

sprake van subsidiariteit en proportionaliteit42

. Dit staat te lezen in zowel art. 2, §1, lid 4

WI&V als in art. 18/3, §1, lid 1 WI&V. Daarnaast wordt ook vereist dat de personen, zaken of

gebeurtenissen die het voorwerp van de methode uitmaken, een belang vertonen voor de

uitoefening van de opdrachten van de inlichtingen- en veiligheidsdienst. Ook dit wordt

meerdere malen vermeld in de wet, met name in art. 18/4, lid 1; 18/5, §1, lid 1; 18/6, §1, lid 1;

18/7, lid 1 en 18/8, §1, lid 1 WI&V.

41

B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, “De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op


42 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De BIM-wet in vogelvlucht” in l.c., 43-44.

25

Een andere toepassingsvoorwaarde is de vereiste van een schriftelijke en gemotiveerde

machtiging van het diensthoofd43

. Het diensthoofd is enerzijds de administrateur-generaal van

de VSSE of bij verhindering de dienstdoende administrateur-generaal en anderzijds het hoofd

van de ADIV of bij verhindering het dienstdoende hoofd44

. Deze machtiging moet bovendien

ter kennis gebracht worden van de zogenaamde bestuurlijke Commissie. Dit is de commissie

die belast wordt met het toezicht op de specifieke en uitzonderlijke methoden voor het

verzamelen van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten45

. De machtiging die

het diensthoofd moet geven wordt nergens verder omschreven in de BIM-wet. Wat dus in de

machtiging moet worden opgenomen is niet bepaald. Wel moet overeenkomstig art. 18/3, §2,

lid 1 en §3 WI&V op het einde van elke maand, per specifieke methode, een lijst van

uitgevoerde maatregelen worden overgemaakt aan de bestuurlijke Commissie, die een aantal

verplichte gegevens bevat over de gebruikte specifieke methoden. De machtiging is ook niet

onderworpen aan een maximale geldigheidsduur. Wel is er in de wet sprake van een

mogelijke verlenging of hernieuwing door een beslissing van het diensthoofd, waardoor de

facto een termijn zal worden opgenomen in de machtiging. Naast de bovenstaande controle, is

er ook nog een controle door het Vast Comité I. De volledige controleprocedure wordt in een

volgend hoofdstuk meer gedetailleerd besproken.

Naast de hierboven omschreven toepassingsvoorwaarden, zijn er ook nog twee beperkingen

aan het gebruik van specifieke methoden. Zo bepaalt art. 18/1 WI&V dat de VSSE deze

methoden enkel kan inzetten in het kader van haar inlichtingentaak. Bij andere taken kunnen

er dus geen specifieke methoden worden gebruikt. Dezelfde beperking geldt voor de ADIV.

De tweede beperking betreft het territorium waarop de methoden mogen worden gebruikt. De

BIM-wet beperkt de specifieke methoden immers tot het Belgische grondgebied. In

tegenstelling tot de gewone methoden zal men dus geen specifieke methoden kunnen

gebruiken in het buitenland46

.

43

Art. 18/3, §1, lid 2 WI&V.

44 Art. 3, 8° WI&V.

45 Art. 3, 6° WI&V.

46 Art. 18/1, 1° en 2° WI&V.

26

2) De bevoegdheden

a) Het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer

Overeenkomstig art. 18/6, §1 WI&V kunnen de VSSE en ADIV kennis nemen van de

identificatiegegevens van de afzender of de geadresseerde van al dan niet aan een

postoperator toevertrouwde post en van de identificatiegegevens van de titularis van een

postbus. Het staat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vrij om al dan niet de medewerking

van de postoperator te vorderen. Wanneer deze laatste echter wordt gevorderd om mee te

werken, is deze verplicht zijn medewerking te verlenen op straffe van een geldboete van 26

tot 10.000 euro47

. De vordering moet overeenkomstig art. 18/6, §1 WI&V weliswaar

schriftelijk gebeuren en de aard van de beslissing meedelen. Van dit laatste kan worden

afgeweken bij uiterst dringende, met redenen omklede noodzakelijkheid. In dat geval mag de

vordering mondeling gebeuren door de inlichtingenofficier mits het diensthoofd voorafgaand

mondeling akkoord gaat. Deze mondelinge beslissing wordt dan zo snel mogelijk bevestigd

door een met redenen omklede schriftelijke beslissing van het diensthoofd die zo snel

mogelijk aan de postoperator wordt meegedeeld. Ook nu moet enkel de aard van de beslissing

worden meegedeeld48

.

De vraag is natuurlijk wat onder uiterst dringende noodzakelijkheid nu net inhoudt. De

parlementaire stukken leren ons dat het gaat om feitelijke omstandigheden die van die aard

zijn dat de tijd die nodig is om de normale procedure te volgen, het aan de gang zijnde

onderzoek in het gedrang zou brengen49

.

b) Het vorderen van identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer

Deze bevoegdheid houdt in dat de VSSE en ADIV de abonnee of de gewoonlijke gebruiker

van een communicatiedienst of –middel kunnen identificeren, de communicatiediensten

waarop een bepaalde persoon geabonneerd is of waar hij gewoonlijk gebruik van maakt

kunnen identificeren of de facturen met betrekking tot die communicatie kunnen doen

47

Art. 18/6, §3 WI&V.

48 Art. 18/6, §2 WI&V.

49 Parl.St. Kamer 2009-10, nr. 4-1053/1, 47.

27

meedelen50

. Over deze laatste zinsnede bestaat veel discussie51

. Men gaat er immers vanuit

dat facturen meer dan alleen identificerende elementen bevatten. Ze bevatten bijvoorbeeld

meestal ook een opsomming van de inkomende en uitgaande communicaties en van het

tijdstip en de duur ervan. Het louter opvragen van een facturatieadres lijkt dan weer wel

binnen deze methode te vallen. Verder zal echter blijken dat deze problematiek in de praktijk

eigenlijk zonder voorwerp is.

Net als bij het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer, is het niet noodzakelijk om

de medewerking van de operator te vorderen. Doen zij dat toch, dan gelden dezelfde

voorwaarden als bij het postverkeer: er moet een schriftelijke vordering door het diensthoofd

zijn die met redenen omkleed is en enkel de aard van de beslissing vermeldt, de postoperator

is verplicht mee te werken op straffe van dezelfde geldboete en ten slotte is er ook een

mogelijkheid tot een spoedprocedure, die volledig gelijkloopt met die van het postverkeer.

Bij deze bevoegdheid wordt echter in de wet voorzien dat de concrete uitvoeringsmodaliteiten

van de medewerking door de Koning worden vastgelegd en dat de medewerking in ieder

geval kan bestaan in het beschikbaar stellen van de gegevens die door de operator of

verstrekker zelf worden bijgehouden, dan wel in het verlenen van toegang tot de bestanden

van zijn klanten. Wanneer voor dat laatste wordt gekozen, kan die bevoegdheid enkel worden

uitgeoefend door het diensthoofd binnen de voorwaarden van een nog op te stellen Koninklijk

Besluit dat wordt genomen op voorstel van de Minister van Justitie, de Minister van

Landsverdediging en de Minister bevoegd voor de elektronische communicatie.

c) Het vorderen of opsporen van verkeersgegevens en de lokalisering van elektronisch

communicatieverkeer

Door deze bevoegdheid, die de diensten wordt toegekend door art. 18/8 WI&V, mogen de

ADIV en VSSE primo oproepgegevens van elektronische communicatiemiddelen van waaruit

of waarnaar oproepen worden of werden gericht opsporen en secundo de oorsprong of

50

Art. 18/7, §1 WI&V.


28

bestemming van elektronische communicaties lokaliseren52

. Wanneer één van beide wordt

uitgevoerd, wordt de dag, het tijdstip, de duur en indien nodig de plaats van de elektronische

communicatie aangegeven en vastgelegd in een verslag.

Ook hier weer zijn de inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet verplicht om de medewerking

te vorderen van de operator. Als dit toch gebeurt, dan gelden de voorwaarden van de

identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer: er moet een schriftelijke

vordering door het diensthoofd zijn die met redenen omkleed is en enkel de aard van de

beslissing vermeldt, de postoperator is verplicht mee te werken op straffe van dezelfde

geldboete en ten slotte is er ook een mogelijkheid tot een spoedprocedure, die volledig

gelijkloopt. Ook hier moeten de uitvoeringsmodaliteiten nog door een Koninklijk Besluit

worden geregeld.

Hierbij moet opgemerkt worden dat deze bevoegdheid de problematiek van de facturen in art.

18/7 WI&V oplost. Waar het louter opvragen van een facturatieadres zonder problemen onder

het toepassingsgebied van art. 18/7 WI&V kan worden gebracht, kan de volledige mededeling

van facturen, die aldus een opsomming van de inkomende en uitgaande communicaties en van

het tijdstip en de duur ervan inhoudt, onder het toepassingsgebied van art. 18/8 worden

gebracht. Volgens mij zullen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de methoden in art. 18/7

en 18/8 dus vaak samen willen aanwenden om problemen te voorkomen.

d) Observatie en doorzoeking

Inderdaad, observatie en doorzoeking kunnen naast een gewone methode eveneens een

specifieke methode inhouden. Maar zoals reeds hoger vermeld, rechtvaardigt de speciale aard

van deze bevoegdheid een apart hoofdstuk.

3) Nederland

Reeds hoger werd vermeld dat er geen opdeling is tussen specifieke en uitzonderlijke

methoden in het Nederlandse systeem. Er is enkel sprake van bijzondere bevoegdheden. Die

52



29

bijzondere bevoegdheden mogen overeenkomstig art. 18 en 31 NWI&V enkel worden

gebruikt met inachtneming van het proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginsel, en voor zover

de methoden nodig zijn voor de goede uitvoering van de taken. De voorwaarden moeten

gedurende de opdracht vervuld blijven. Is dit laatste niet het geval, dan wordt de methode

overeenkomstig art. 32 NWI&V gestaakt.

Daarenboven is er eveneens een voorwaarde die een melding inhoudt, net als bij de Belgische

specifieke en uitzonderlijke methoden. In Nederland moet het diensthoofd of de betrokken

Minister toestemming geven om de methode te gebruiken. Deze toestemming is geldig voor

ten hoogste drie maanden, met mogelijkheid tot verlenging van drie maanden53

. Dit verschilt

dus duidelijk van de Belgische wetgeving, waar de machtiging geen maximale

geldigheidsduur heeft. Er werd echter reeds opgemerkt dat dit de facto meestal wel het geval

zal zijn.

Wat betreft de methoden zelf, zijn er weinig opmerkingen nodig. Alle specifieke methoden

die in België mogelijk zijn, zijn dat ook in Nederland.

C. De uitzonderlijke methoden

1) Algemeen

Net als de vorige categorie bevoegdheden, is dit ook een vernieuwing die is ingevoerd door de

BIM-wet. Deze categorie is het meest ingrijpend in de privacy. Het hoeft dan ook niet te

verwonderen dat er strenge voorwaarden zijn om van deze bevoegdheden gebruik te maken.

Net als bij de specifieke methoden moet er rekening gehouden worden met de beginselen van

proportionaliteit54

en de subsidiariteit55

. Een andere gelijkenis met de specifieke methoden, is

dat ook hier vereist is dat het voorwerp een belang vertoont voor de uitoefening van de

opdrachten van de diensten. Ook dit wordt in de wet vermeld: art. 18/11, lid 1 WI&V; art.

18/12, §1, lid 1 WI&V; art. 18/13, lid 1 WI&V; art. 18/14, §1, lid 1 WI&V; art. 18/15, §1, lid

1 WI&V; art. 18/16, §1, lid 1 WI&V en art. 18/17, §1, lid 1 WI&V.

53

Art. 19 NWI&V.

54 Art. 18/9, §3 WI&V.

55 Art. 18/9, §2 WI&V.

30

Wat verschilt van de specifieke methoden is het feit dat voor uitzonderlijke methoden een

maximumtermijn geldt. De methode mag overeenkomstig art. 18/10, §1, lid 2 WI&V

namelijk niet langer dan twee maanden gebruikt worden, tenzij de wet anders voorziet. Dit is

bijvoorbeeld het geval in art. 18/12, §1, 3° WI&V. Het is evenwel mogelijk om deze termijn

overeenkomstig art. 18/10, §5, lid 1 WI&V te verlengen met maximaal twee maanden onder

dezelfde voorwaarden. Zelfs meerdere verlengingen zijn mogelijk, maar vanaf de tweede

verlenging is dat volgens art. 18/10, §5, lid 2 WI&V enkel nog mogelijk indien er bijzondere

omstandigheden aanwezig zijn die de verlenging rechtvaardigen.

Wat eveneens verschilt van de specifieke methoden, is de machtigingsvereiste. Het

diensthoofd moet immers het gebruik van een uitzonderlijke methode toestaan met een

voorafgaande schriftelijke machtiging na eensluidend advies van de bestuurlijke Commissie,

dit op grond van art. 18/9, §2 WI&V. Het diensthoofd zal een ontwerp van machtiging

voorleggen aan de Commissie, die op basis daarvan controleert of alle wettelijke bepalingen

worden nageleefd. De Commissie geeft een positief of negatief advies binnen de vier

kalenderdagen. Een negatief advies heeft tot gevolg dat de betrokken uitzonderlijke methode

niet mag worden gebruikt. Volgt er geen advies binnen de vier kalenderdagen, dan kan de

ADIV of VSSE de bevoegde minister vatten, die vervolgens al dan niet toelating geeft om de

methode te kunnen gebruiken. Een negatief advies kan niet worden hervormd door de

minister. Ook is er een procedure van hoogdringendheid in geval dat er niet kan worden

gewacht op het advies. In dat geval zal er een eensluidend advies van de voorzitter van de

bestuurlijke Commissie nodig zijn. Bij een negatief advies of laattijdig advies geldt dezelfde

procedure als bij de gewone adviesverlening.

Vervolgens is er ook een meervoudige controle op het gebruik van de uitzonderlijke

methoden, maar dit wordt besproken in een volgend hoofdstuk.

Naast deze toepassingsvoorwaarden zijn er ook, net als bij de specifieke methoden, enkele

beperkingen. Allereerst is er ook de beperking tot het Belgisch grondgebied56

. Daarnaast is

ook hier een methode enkel bruikbaar in kader van de inlichtingentaak van de VSSE. De

beperkingen lijken dus dezelfde te zijn als bij de specifieke methoden, maar dit is slechts

schijnbaar zo. Zo blijkt uit art. 18/9 WI&V dat één belang het aanwenden van een

56

Art. 18/1, 1° en 2° WI&V.

31

uitzonderlijke methode niet kan rechtvaardigen. Daarnaast moeten de vereiste bedreigingen

voortvloeien uit een aantal in art. 18/9 WI&V uitdrukkelijk opgesomde activiteiten: spionage,

terrorisme57

, proliferatie, schadelijke sektarische organisaties en de criminele organisaties.

Extremisme en inmenging kunnen dus geen uitzonderlijke methode rechtvaardigen58

.

Vervolgens kunnen uitzonderlijke methoden schijnbaar enkel gekoppeld worden aan het

bestaan van een ernstige bedreiging, terwijl dit bij een specifieke methode ook bij een

potentiële dreiging mogelijk is. Hierop bestaat in de rechtsleer veel kritiek, aangezien ten

eerste nergens gedefinieerd wordt wat een potentiële bedreiging is en wat een ernstige

bedreiging is, en ten tweede de wetgever beide termen door elkaar gebruikt59

.

Ten aanzien van de ADIV gelden dezelfde beperkingen, zij het dat er geen beperking is op

basis van de activiteiten die aan de dreiging ten grondslag liggen. Een tweede verschil is dat

de ADIV op grond van artikel 44bis en 44ter WI&V en artikel 259bis Sw. onder bepaalde

voorwaarden communicaties mag onderscheppen in het buitenland. Dit doet echter geen

afbreuk aan het feit dat de ADIV enkel gebruik mag maken van uitzonderlijke methoden op

het Belgisch grondgebied60

.

2) De bevoegdheden

a) Het oprichten van rechtspersonen en het inzamelen van informatie onder dekmantel

Op grond van art. 18/13 WI&V kunnen de inlichtingen- veiligheidsdiensten rechtspersonen

oprichten en inzetten ter ondersteuning van de operationele activiteiten, teneinde op gerichte

wijze gegevens te verzamelen omtrent gebeurtenissen, voorwerpen, groeperingen en

natuurlijke personen of rechtspersonen die een belang vertonen voor de uitoefening van hun

opdrachten. Dit noemt men de ‘front offices’ of ‘frontstores’. Men kan eveneens agenten van

57

Inclusief het “radicaliseringsproces”. De wet, en meer bepaald art. 3, 15° WI&V, definieert dit als een proces

waarbij een individu of een groep van individuen op dusdanige wijze wordt beïnvloed, dat dit individu of deze

groep van individuen mentaal gevormd wordt of bereid is tot het plegen van terroristische handelingen. Verder

zal blijken dat hierover veel discussie bestaat. Zie Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 september

2011.



60 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1, 144.

32

de dienst inzetten die onder dekmantel van een fictieve identiteit of hoedanigheid belast zijn

met het gericht verzamelen van gegevens61

.

Volgens de meeste auteurs bestaan er verscheidene problemen met deze bevoegdheid62

. Een

eerste probleem is de verhouding tussen de twee bevoegdheden die worden omschreven in art.

18/13 WI&V. Het lijkt immers alsof de ‘frontstore’ enkel kan worden opgericht in een

undercoveroperatie, terwijl een undercoveragent slechts kan worden ingezet bij een

frontstore-operatie. De twee methoden kunnen dus schijnbaar enkel samen worden gebruikt.

Dit lijkt echter niet de bedoeling te zijn geweest in de voorbereidende werkstukken63

, maar de

wet lijkt het naast elkaar bestaan van beide methoden niet toe te laten.

Een tweede probleem werd reeds in de Senaat opgeworpen: provocatie. Sommige senatoren

stelden immers dat de oprichting en instandhouding van een ‘frontstore’ kan gezien worden

als provocatie. De regering antwoordde hierop echter dat provocatie enkel mogelijk is in de

gerechtelijke sfeer, en niet in de sfeer van de inlichtingendiensten64

. Het is immers niet de

opdracht om misdrijven op te sporen, maar om dreigingen te voorkomen. Dit argument lijkt

echter zeer kort door de bocht te zijn.

Wat betreft de toepassingsvoorwaarden van de frontstore, gelden de algemene

toepassingsvoorwaarden zoals hierboven reeds besproken. Hierop zijn echter twee

uitzonderingen. Zo mag een frontstore op grond van art. 18/13, lid 3 WI&V worden gebruikt

voor zolang dit nodig blijkt te zijn voor de finaliteit waarvoor ze wordt aangewend. Dit is dus

een uitzondering op het principe van de maximale duur van twee maanden. De tweede

uitzondering is een extra vorm van controle die wordt voorzien in hetzelfde artikel: de

inlichtingendienst die gebruik maakt van een frontstore moet om de twee maanden een

verslag uitbrengen aan de bestuurlijke Commissie over de evolutie van de operatie die de

oprichting van of het beroep op een rechtspersoon noodzakelijk maakte. Dit verslag benadrukt

de elementen die hetzij het behoud, hetzij de stopzetting van de methode rechtvaardigen. Deze

laatste uitzondering is een logisch gevolg van de onbeperkte gebruiksduur van de frontstores.

61

Art. 18/13, lid 2 WI&V.


63 Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/1, 52.

64 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1, 52.

33

b) Het openen en kennisnemen van post

Artikel 18/14 WI&V geeft de VSSE en ADIV de mogelijkheid om de al dan niet aan de

postoperator toevertrouwde post te openen en kennis te nemen van de inhoud van die post.

Indien de postoperator om medewerking wordt verzocht, is deze verplicht om zijn

medewerking te verlenen op straffe van een geldboete van 26 tot 10.000 euro65

. De

postoperator moet de post tegen ontvangstbewijs afgeven aan een door het diensthoofd

daartoe aangewezen agent van de dienst, op vertoon van zijn legitimatiebewijs en een

schriftelijke met redenen omklede vraag van het diensthoofd. De schriftelijke vraag vermeldt

overeenkomstig art. 18/14, §1 WI&V naargelang het geval de aard van het eensluidend advies

van de Commissie, de aard van het eensluidend advies van de voorzitter van de Commissie of

de aard van de toelating van de betrokken minister. Na het onderzoek wordt de afgegeven

post onverwijld aan de postoperator teruggegeven voor verdere verzending op grond van art.

18/14, §2 WI&V66

. Indien er schade is toegebracht aan de aan de postoperator toevertrouwde

post, dan zal de Staat burgerrechtelijk aansprakelijk zijn jegens de postoperator op grond van

art. 18/14, §4 WI&V.

c) Het vorderen van bankgegevens

Op grond van art. 18/15 WI&V kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten bepaalde

inlichtingen vorderen van de banken en financiële instellingen. De gegevens die kunnen

gevorderd worden zijn de volgende67

:

De lijst van bankrekeningen, bankkluizen of financiële instrumenten zoals bepaald in art.

2, 1° van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de

financiële diensten, waarvan de geviseerde persoon titularis, gevolmachtigde of de

uiteindelijke gerechtigde is, en, in voorkomend geval, alle gegevens hieromtrent.

65

Art. 18/14, §3 WI&V.

66 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, “De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op


67 Art. 18/15, §1 WI&V. Deze opsomming komt compleet overeen met die in art. 46quater, §1 Sv. die de

tegenhanger vormt van deze methode in het opsporingenonderzoek, meer bepaald in het kader van de BOM-wet.

34

De bankverrichtingen die in een bepaald tijdvak zijn uitgevoerd op één of meer van deze

bankrekeningen of financiële instrumenten, met inbegrip van de bijzonderheden

betreffende iedere rekening van herkomst of bestemming.

De gegevens met betrekking tot de titularissen of gevolmachtigden die in een bepaald

tijdvak tot deze bankkluizen toegang hebben of hadden.

De bank of financiële instelling is verplicht de informatie te verstrekken en de door het

diensthoofd daartoe aangewezen agent van de dienst op straffe van een geldboete van 26 tot

10.000 euro. De agent moet zijn legitimatiebewijs voorleggen en een schriftelijke met redenen

omklede vraag van het diensthoofd. De schriftelijke vraag vermeldt overeenkomstig art.

18/15, §2 WI&V naargelang het geval de aard van het eensluidend advies van de Commissie,

de aard van het eensluidend advies van de voorzitter van de Commissie of de aard van de

toelating van de betrokken minister.

d) Het binnendringen in een informaticasysteem

Een vierde uitzonderlijke methode is de mogelijkheid van het binnendringen in een

informaticasysteem op grond van art. 18/16 WI&V. De diensten kunnen gemachtigd worden

om al dan niet met behulp van technische middelen, valse signalen, valse sleutels of valse

hoedanigheden:

Toegang te krijgen tot een informaticasysteem;

Er elke beveiliging van op te heffen;

Er technische voorzieningen in aan te brengen teneinde de door het informaticasysteem

opgeslagen, verwerkte of doorgestuurde gegevens te ontcijferen en te decoderen;

Er de door het informaticasysteem relevante opgeslagen, verwerkte of doorgestuurde

gegevens op eender welke manier van over te nemen.

Wat niet kan, is een onomkeerbare vernietiging of wijziging van deze gegevens

bewerkstelligen. Enkel kopiëren is dus mogelijk. Een tweede beperking is toegang tot de

informaticasystemen van de overheid. In dit geval moet de overheid immers toestemming

geven. Toegang tot de informaticasystemen van de rechterlijke macht en administratieve

35

rechtscolleges is zelfs volledig onmogelijk, dit om het geheim van het onderzoek niet via deze

omweg te schenden68

.

De inlichtingen- en veiligheidsdiensten moeten evenwel ook enige voorzichtigheid aan de dag

leggen. Ze moeten er immers over waken dat bij de installatie van technische voorzieningen

derden geen niet-toegelaten toegang kunnen krijgen tot deze systemen.

Net zoals bij de vorige methode kan ook hier medewerking gevorderd worden. Dit is echter

veel ruimer dan bij andere methoden: het diensthoofd kan op grond van art. 18/16, §3 WI&V

van elke persoon van wie hij vermoedt dat ze een bijzondere kennis hebben van het

informaticasysteem of van de diensten die het mogelijk maken de gegevens die door het

informaticasysteem zijn opgeslagen, verwerkt of doorgestuurd te beveiligen of te versleutelen,

met een schriftelijke beslissing eisen dat zij informatie verstrekken over de werking van dat

systeem en over de manier om toegang te krijgen tot de inhoud van het informaticasysteem

onder een begrijpelijke vorm. De schriftelijke vraag vermeldt naargelang het geval de aard

van het eensluidend advies van de Commissie, de aard van het eensluidend advies van de

voorzitter van de Commissie of de aard van de toelating van de betrokken minister. Wie

weigert mee te werken, krijgt een geldboete van 26 tot 10.000 euro.

Net als bij het openen en kennisnemen van post, kan hier de Staat in sommige gevallen

aansprakelijk gesteld worden, namelijk wanneer het binnendringen in een informaticasysteem

tot gevolg heeft dat de exploitatie van dit systeem volledig of gedeeltelijk wordt verstoord. De

schade zal overeenkomstig art. 18/16, §5 WI&V slechts vergoedbaar zijn indien het

binnendringen geen verband hield met het verzamelen van gegevens met betrekking tot een

ernstige bedreiging voor de fysieke integriteit van één of meer personen, hierbij inbegrepen de

terroristische misdrijven bedoeld in art. 137 Sw.

e) Het onderscheppen van communicatie

Op grond van art. 18/17 WI&V kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten

communicaties afluisteren, er kennis van nemen en ze registreren. Op grond van §4 van

hetzelfde artikel worden de verzamelde communicaties opgenomen. Dit impliceert het

68


36

gebruik van een technisch hulpmiddel, waardoor het afluisteren zonder technisch hulpmiddel

niet als een uitzonderlijke methode kan gezien worden69

.

Deze bepaling lijkt inhoudelijk sterk op de regeling van art. 90ter Sv. die deze bevoegdheid

regelt in het kader van een gerechtelijk onderzoek. Er is echter een verschil, met name het feit

dat bij de toepassing van art. 18/17 WI&V het onderscheppen en registreren niet uitdrukkelijk

wordt beperkt tot de fase van de overbrenging van de communicatie. Het zal dus mogelijk zijn

om na de overbrenging van de communicatie nog registraties te doen70

.

Art. 18/17 WI&V voorziet in §2 dat de VSSE en ADIV op ieder ogenblik en zonder

medeweten of toestemming van de eigenaar of zijn rechthebbende, publiek plaatsen, private

plaatsen die al dan niet toegankelijk zijn voor het publiek en woningen of een door een

woning omsloten eigen aanhorigheid in de zin van de artikelen 479, 480 en 481 Sw., of een

lokaal aangewend voor beroepsdoeleinden of als woonplaats door een advocaat, een arts of

een journalist mogen betreden om een technisch middel te installeren, te herstellen of terug te

nemen.

Het is evenwel ook mogelijk om de operator van het netwerk of de verstrekker van een

elektronische communicatiedienst met een schriftelijke vraag te vorderen om zijn

medewerking te verlenen met het oog op een ingreep die nodig is op een elektronisch

communicatienetwerk, dit op grond van art. 18/17, §3 WI&V. De schriftelijke vraag vermeldt

naargelang het geval de aard van het eensluidend advies van de Commissie, de aard van het

eensluidend advies van de voorzitter van de Commissie of de aard van de toelating van de

betrokken minister. Verdere uitvoeringsmodaliteiten omtrent deze medewerking worden per

Koninklijk Besluit, op voorstel van de ministers van Justitie, van Landsverdediging en van de

minister bevoegd voor de Elektronische Communicatie vastgelegd. Wat alleszins vaststaat is

dat bij weigering van medewerking, de operator van het netwerk of de verstrekker van een

elektronische communicatiedienst een geldboete zal opgelegd krijgen van 26 tot 10.000 euro.

De verzamelde communicaties moeten, zoals reeds hoger vermeld, worden opgenomen op

grond van art. 18/17, §4 WI&V. Bij die opname moet bij het begin en op het einde vermeld

69



37

worden wat het voorwerp is van de methode alsook de dagen en uren waarop deze is

uitgevoerd. Overschrijving van de opname wordt beperkt tot die delen van de opname die

door het diensthoofd relevant worden geacht. Niet-relevant geachte stukken mogen dus

schijnbaar niet worden overgeschreven, doch dit lijkt niet echt logisch. Elke notitie die in het

kader van de uitvoering van de uitzonderlijke methode door de daartoe aangewezen persoon

werd genomen en die niet werd opgenomen in het verslag, wordt vernietigd. De opnamen

worden samen met de eventuele overschrijving van de relevant geachte communicaties of de

eventuele vertaling overeenkomstig art. 18/17, §5 WI&V bewaard op een beveiligde plaats

die het diensthoofd aanduidt overeenkomstig de vereisten van de wet van 11 december 1998

betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en

veiligheidsadviezen. Daarnaast is er ook een register dat een overzicht van de gebruikte

methoden bevat met vermelding van uur en datum waarop de maatregel is gestart en waarop

hij werd beëindigd.

Een zeer belangrijke bepaling in dit artikel is §7. Deze paragraaf verplicht enerzijds de

vernietiging van de opnamen binnen een termijn van twee maanden vanaf de dag waarop de

exploitatie beëindigd is en beperkt anderzijds de exploitatietermijn tot één jaar vanaf de dag

van de opname71

. Dit betekent echter niet dat de op basis van die gegevens verkregen

informatie retroactief moet worden vernietigd. In de rechtsleer kwam er een golf van kritiek

op deze bepaling, omdat deze ervoor zorgt dat er geen rechterlijke controle mogelijk wordt op

de gegevens72

. De verdediging zal daarenboven de juistheid en betrouwbaarheid niet meer

kunnen betwisten. Het Grondwettelijk Hof heeft deze problematiek echter opgelost73

.

f) Observatie en doorzoeking

Naast een gewone en een specifieke methode, kunnen de observatie en de doorzoeking

eveneens een uitzonderlijke methode zijn. Dit wordt behandeld in de volgende titel.

71



72 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De BIM-wet in vogelvlucht” in l.c., 62-63.

73 Zie Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 september 2011.

38

3) Nederland

In Nederland zijn er dus enkel algemene en bijzondere bevoegdheden. Hoger werden de

voorwaarden voor het gebruik van zulke bijzondere bevoegdheden reeds uiteengezet. Het valt

dus op dat de voorwaarden voor het gebruik van uitzonderlijke methoden veel strenger zijn

dan de voorwaarden voor het gebruik van bijzondere methoden in Nederland. Zo is er een

maximumtermijn van twee maanden in het Belgische systeem, waarbij bij een tweede

verlenging bijzondere omstandigheden moeten bestaan om dit te rechtvaardigen, terwijl in de

Nederlandse wetgeving er enkel sprake is van een maximumtermijn van drie maanden en

mogelijke verlengingen van telkens drie maanden.

Daarnaast moeten in België de vereiste bedreigingen voortvloeien uit een aantal in art. 18/9

WI&V uitdrukkelijk opgesomde activiteiten: spionage, terrorisme (inclusief het

radicaliseringsproces), proliferatie, schadelijke sektarische organisaties en de criminele

organisaties. In Nederland bestaat deze voorwaarde eveneens niet.

Ten slotte zijn er de bevoegdheden zelf. Bij het openen van post, valt het meteen op dat de

Nederlandse wetgeving voorziet dat er geen machtiging moet zijn van het diensthoofd om van

deze methode gebruik te maken. Dit lijkt op het eerste gezicht vreemd, maar er is toch sprake

van enige logica. Het is immers overeenkomstig art. 23, 1° NWI&V vereist dat de rechtbank

te Den Haag op verzoek van het diensthoofd een last afgeeft opdat de diensten bevoegd zijn

de post te openen. Er wordt dus toch voorzien in een extra bescherming, zodat er zich geen

schending van het recht op privacy kan opdringen. Dit is ook het geval voor alle

bevoegdheden met betrekking tot het tappen. Daar wordt echter een ander opvangnet

voorzien: het diensthoofd moet namelijk zelf toestemming vragen om een methode toe te

passen.

D. Observatie en doorzoeking: een geval apart

Als enige van de methoden die de inlichtingen- en veiligheidsdiensten kunnen gebruiken, zijn

observatie en doorzoeking onder te brengen in elk van de drie categorieën. Onder welke

categorie deze methode in praktijk zal vallen hangt af van verschillende factoren. Deze

factoren worden hieronder besproken. Nadien volgt een bespreking van de doorzoeking en

van de observatie.

39

1) Criteria bij de categoriebepaling

Om te bepalen of een observatie of doorzoeking een gewone, specifieke of uitzonderlijke

methode uitmaakt, moet men rekening houden met twee of drie criteria74

. Ten eerste is er het

gebruik van technische hulpmiddelen, als tweede is er de plaats van de uitvoering en ten slotte

is er de aard van de methode. Dit laatste criterium zal echter alleen bij de observatie nuttig

zijn.

a) Technische hulpmiddelen

Het eerste criterium is dus het al dan niet gebruiken van technische hulpmiddelen. Het is dus

van belang te weten wat een technisch hulpmiddel net inhoudt. Art. 3, 14° WI&V reikt ons

een definitie aan. Het beschrijft een technisch hulpmiddel als een configuratie van

componenten die signalen detecteert, deze overbrengt, hun registratie activeert en de signalen

registreert, met uitzondering van een apparaat dat gebruikt wordt voor het nemen van foto’s.

Een technisch hulpmiddel bij het gebruik van bijzondere inlichtingenmethoden is dus

hetzelfde als bij het gebruik van een bijzondere opsporingsmethode75

. Het is echter

onduidelijk of louter zintuigversterkende hulpmiddelen zoals een verrekijker ook als

technisch hulpmiddel moeten worden gezien. Waar dit in de parlementaire stukken bij de

BOM duidelijk wordt gemaakt76

, is er hier niets over terug te vinden. Gelet op de

gelijklopende definitie van het begrip technisch hulpmiddel, moeten verrekijkers en dergelijke

meer volgens mij niet als technisch hulpmiddel worden gezien.

Er zijn echter ook verschillen met de BOM-wet. Art. 47sexies, §1, lid 3 Sv. bepaalt immers

dat technische hulpmiddelen die in staat zijn om private (tele-)communicatie op te nemen,

enkel kunnen ingezet worden in het kader van art. 90ter Sv. Er moet dus een dubbele

machtiging zijn: één tot observatie en één tot registratie van (tele-)communicatie. De BIM-

regeling voorziet echter niet in zulk onderscheid. Dit heeft als gevolg dat het onderscheid

74

D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De observatie en doorzoeking van plaatsen” in D. VAN

DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden,

Antwerpen, Intersentia, 2010, 66.

75 Art. 47sexies, §1, lid 3 en 4 Sv.

76 Parl. St. Kamer 2005-06, nr. 2055/001, 26.

40

tussen observatie en registratie van communicatie (en dus mogelijk het verschil tussen

specifieke en uitzonderlijke methode) dreigt uitgehold te worden77

.

Een tweede verschil is dat de BOM-wet fototoestellen als technisch hulpmiddel beschouwt

wanneer ze worden gebruikt om zicht te verwerven in een woning, de eigen aanhorigheden

van een woning of de beroepslokalen van een advocaat of arts, terwijl de BIM-wet een

fototoestel volledig uitsluit als technisch hulpmiddel. Dit verschil valt echter te verwaarlozen

aangezien het zicht verwerven in een woning, de eigen aanhorigheden van een woning of de

beroepslokalen van een advocaat of arts onder de BIM-wet steeds een uitzonderlijke methode

is ongeacht het gebruik van een technisch hulpmiddel78

.

b) De plaats van de uitvoering

Een tweede criterium is de plaats van de uitvoering. Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen

de private plaatsen en de publieke plaatsen. Meteen zal blijken dat dit onderscheid, hoewel het

zeer duidelijk lijkt, toch zeer verwarrend is.

i. De private plaatsen

Dit is het enige van de twee begrippen dat wordt gedefinieerd. Het gaat om een negatieve

definitie. Art.3, 12° WI&V omschrijft de private plaats als de plaats die kennelijk geen

woning is, of een door een woning omsloten eigen aanhorigheid in de zin van art. 479, 480 of

481 Sw., of een lokaal aangewend voor beroepsdoeleinden of als woonplaats door een

advocaat, arts of journalist. Om dan net te weten wat wel moet worden verstaan onder een

private plaats, moeten we weten wat wordt verstaan onder een woning, een door een woning

omsloten aanhorigheid en een beroepslokaal.

Het begrip woning heeft de betekenis van in art. 15 van de Grondwet. Dat blijkt uit art. 479,

480 en 481 Sw. Het Hof van Cassatie verleent de grondwettelijke bescherming van de woning

aan elke plaats, met inbegrip van de erdoor omsloten aanhorigheden, die een persoon bewoont

om er zijn verblijf of zijn werkelijke verblijfplaats te vestigen en waar hij uit dien hoofde 77

D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De observatie en doorzoeking van plaatsen” in l.c., 67.

78 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De observatie en doorzoeking van plaatsen” in l.c., 86.

41

recht heeft op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer, zijn rust en meer in het

algemeen zijn privéleven. Hieruit kan worden afgeleid dat publieke delen van een woning niet

onder de bescherming van art. 15 van de Grondwet vallen79

. Eveneens kunnen we afleiden dat

de bescherming zich uitstrekt tot alle plaatsen waar de betrokkene recht heeft op de

bescherming van zijn privacy. Een beoordeling in concreto zal steeds uitsluitsel moeten

bieden80

. De begrippen woning en aanhorigheid zijn dus vrij makkelijk hanteerbaar.

Wat minder duidelijk is, is het begrip beroepslokaal. Nergens in de BIM-wet of in de

voorbereidende werkstukken wordt een definitie gegeven van wat een beroepslokaal is. Dat

een vast kantoor van een advocaat, een vast kabinet van een arts of het vast bureau van een

journalist hieronder valt is niet meer dan logisch81

. Hoe het echter gesteld is met de

occasionele lokalen is niet duidelijk. In de rechtsleer wordt aangenomen dat ook deze lokalen

onder het begrip beroepslokaal onder te brengen zijn, met als reden dat er nergens sprake is in

de wet van een gewoonlijk voor beroepsdoeleinden aangewend lokaal82

.

Uitmaken of een plaats al dan niet een private plaats is, is dus in praktijk een moeilijke

opgave gelet op de grijze zones bij de begrippen woning en beroepslokaal. Men maakt zich

hier echter weinig zorgen om, aangezien de BOM-wet in het art. 46quinquies Sv. een

identieke definitie hanteert, die tot nog toe voor geen problemen heeft gezorgd. Private

plaatsen onder de BOM zijn bijvoorbeeld garageboxen, opslagplaatsen, bedrijfsruimten, enz.

Onder de BIM-wetgeving zullen deze plaatsen dus ook private plaatsen zijn83

. Waar men wel

nog op moet letten is het feit dat de BIM-wet een onderscheid maakt tussen een private plaats

die toegankelijk is voor het publiek en een private plaats die niet toegankelijk is voor het

publiek.

79


80 H.-D. BOSLY, D. VANDERMEERSCH en M.A. BEERNAERT, Droit de la procédure pénale, Brugge, La

Charte, 2008, 503-505.


82 B. VANGEEBERGEN, “De inkijkoperatie” in Comm. Straf., Kluwer, losbl., 2007, nr. 22.


42

ii. De publieke plaatsen

In de BIM-wet wordt nergens gedefinieerd wat een publieke plaats is. Toch is dit van belang

voor de uitoefening van sommige methoden, aangezien er in sommige artikelen sprake is van

een publieke plaats. Het gebrek aan een sluitende definitie zorgt voor problemen.

Zo heeft het gebrek aan een definitie tot gevolg dat een publieke plaats onder het

toepassingsgebied van art. 3, 12° WI&V dreigt te vallen. Een private plaats is immers elke

plaats die geen woning, aanhorigheid of beroepslokaal is. Publieke plaatsen zijn dus gelijk aan

private plaatsen. In de rechtsleer wordt aangenomen dat het hier niet gaat om opzet van de

wetgever (om het begrip private plaats zo ruim mogelijk te maken), maar eerder om een

schoonheidsfoutje84

. Het blijkt immers ook uit de voorbereidende werken dat het de bedoeling

was om private en publieke plaatsen van elkaar te onderscheiden85

. De in de parlementaire

stukken gebruikte bewoordingen zijn echter op zijn minst verwarrend te noemen.

Zo werden zowel voor de Kamer als voor de Senaat de voor publiek toegankelijke plaatsen

gelijkgesteld met de publieke plaatsen. Een publieke plaats is echter de tegenpool van het

begrip private plaats en duidt op een statische eigenschap van de plaats86

. Een voor het

publiek toegankelijke plaats is daarentegen een dynamische eigenschap, die afhankelijk is van

het tijdstip waarop men de beoordeling maakt. Er zijn dus vier combinaties mogelijk:

Figuur 1: Schematisch overzicht private versus publieke plaats die al dan niet toegankelijk is voor het publiek

Private plaats Publieke plaats

Voor het publiek

toegankelijk

Bijvoorbeeld de gelagzaal in

een café tijdens de

openingsuren.

Bijvoorbeeld de inkomhal van

een gemeentelijk administratief

centrum tijdens de kantooruren.

Niet voor het publiek

toegankelijk

Bijvoorbeeld de gelagzaal in

een café na sluitingstijd.

Bijvoorbeeld de inkomhal van

een gemeentelijk administratief

centrum na sluitingstijd.

Het is jammer dat de wetgever niet voor duidelijkheid heeft gezorgd, maar integendeel

verwarring heeft geschapen. In artikel 16/1 WI&V en artikel 18/4 WI&V wordt dit mooi

84


85 Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/1, 45, 70 en 72; Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/7, 6 en 126.


43

geïllustreerd. Beide artikelen hebben het over “publieke plaatsen of private plaatsen die

toegankelijk zijn voor het publiek”. Er wordt dus geen onderscheid gemaakt bij de publieke

plaatsen. Meer zelfs, we kunnen hieruit afleiden dat de wetgever ‘publieke plaats’ gelijkstelt

met ‘een publieke plaats die toegankelijk is voor het publiek’. Op basis van de ratio legis van

de voorbereidende werken kunnen we toch verdedigen dat er weldegelijk een onderscheid

tussen al dan niet toegankelijke publieke plaatsen kan worden gemaakt87

.

c) De aard van de methode

Zoals reeds hoger gezegd zal dit criterium enkel van toepassing zijn bij de observatie. Er

wordt immers een onderscheid gemaakt in de wet tussen de observatie van een plaats en de

observatie in een plaats. In de parlementaire stukken wordt het onderscheid als volgt

verantwoord: “het waarnemen van personen, gebeurtenissen of voorwerpen staat

vanzelfsprekend in relatie met de plaats waarop deze zich bevinden. Het onderscheid tussen

‘van’ en ‘in’ is echter slechts van toepassing indien de plaats omsloten is en aan het zicht is

onttrokken”88

.

Het gemaakte onderscheid is echter verwarrend. Als eerste is de opbouw en formulering van

de artikelen zeer uiteenlopend al naargelang de observatie een gewone, specifieke of

uitzonderlijke methode is. Zo kun je uiteraard geen duidelijkheid creëren. Als tweede spreekt

de wetgever zichzelf soms tegen. Zo wordt bijvoorbeeld in art. 18/4, lid 1 WI&V bepaald dat

de diensten plaatsen kunnen observeren, in publieke plaatsen of in private plaatsen die

toegankelijk zijn voor het publiek, ofwel de private plaatsen die niet toegankelijk zijn voor het

publiek. Er is daarenboven niets geregeld omtrent primo de observatie van een woning of

beroepslokaal en secundo de observatie in publiek toegankelijke private plaatsen zonder

technische hulpmiddelen. Dit criterium is dus net als het voorgaande onduidelijk en kan nog

voor problemen zorgen89

.

87


88 Parl. St. Kamer 2009-10, nr. 2128/7, 38-39.

89 Hoewel het Grondwettelijk Hof hier niets aan veranderd heeft. Zie Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof

van 22 september 2011.

44

2) De doorzoeking

Het lijkt mij het meest logisch om eerst de doorzoeking te bespreken, vooraleer de observatie

aan te snijden. Het zal immers blijken dat de doorzoeking de meest transparante methode van

de twee is, mede dankzij het feit dat hier slechts de eerste twee criteria van toepassing zijn.

a) Gewone methode

Op grond van art. 16/1 WI&V kunnen de ADIV en de VSSE de publieke plaatsen en de

private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek doorzoeken zonder behulp van

technische middelen. In dit geval zal er sprake zijn van een gewone methode.

Hierboven werd er reeds op gewezen dat het problematisch is dat het artikel het heeft over

publieke plaatsen, zonder verdere specifiëring. Gelet op de parlementaire voorbereiding

kunnen we er van uit gaan dat de wetgever de voor het publiek toegankelijke publieke

plaatsen bedoelde90

. Wat er dan moet gebeuren met de niet voor het publiek toegankelijke

publieke plaatsen is niet duidelijk.

Een tweede probleem is het feit dat art. 16/1 WI&V niets zegt over het doorzoeken van de

inhoud van de aangetroffen voorwerpen. Toch wordt het door de rechtsleer aanvaard dat het

openen van een kast of een doos toegelaten is, zolang deze niet vergrendeld is91

. Dit argument

halen ze uit amendement nr. 87. Het amendement heeft het immers over een zoekend

rondkijken, wat ook het openen van niet-vergrendelde kasten en dergelijke omvat.

b) Specifieke methode

De doorzoeking als specifieke methode wordt geregeld in art. 18/5 WI&V. Het betreft de

doorzoeking van publieke plaatsen en private plaatsen die voor het publiek toegankelijk zijn

met behulp van technische middelen.

90

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/6, 16-17.

91 B. VANGEEBERGEN, “De inkijkoperatie” in l.c., nr. 25-26.

45

Opnieuw kan men zich afvragen of dit enkel toepasselijk is op de voor het publiek

toegankelijke publieke plaatsen. De wetgever is immers weer niet duidelijk.

Wat verschilt van de gewone methoden, is het feit dat in geval van een specifieke methode

verder mag gegaan worden dan een louter zoekend rondkijken. Ook gesloten voorwerpen

kunnen dus doorzocht worden. Dit kan bijvoorbeeld zowel met geweld als met valse

sleutels92

. Daarnaast kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten op grond van art. 18/5, §2

WI&V de aangetroffen voorwerpen meenemen indien het onderzoek op deze voorwerpen of

het verzamelen van gegevens niet ter plaatse kan gebeuren. Dit is echter geen inbeslagneming.

Het meegenomen voorwerp moet dus zo snel mogelijk worden teruggeplaatst93

.

Een bijkomend verschil is dat de doorzoeking met technische hulpmiddelen kan gebeuren. Zo

wordt het mogelijk om een plaats te doorzoeken zonder deze te moeten betreden. Meestal zal

betreding echter noodzakelijk zijn. Hiervoor is dan wel een machtiging van het diensthoofd

nodig op grond van art. 18/5, §1, lid 2 WI&V. Verkrijgen de diensten deze machtiging, dan

kunnen zij de plaats op ieder ogenblik betreden zonder medeweten of toestemming van de

eigenaar om een doorzoeking te doen of om meegenomen voorwerpen terug te plaatsen. Het

is echter onduidelijk hoe deze machtiging zich verhoudt tot de algemene machtiging die het

diensthoofd overeenkomstig art. 18/3, §1 WI&V moet geven alvorens met de doorzoeking

kan gestart worden. Uit art. 18/5 lijkt men te kunnen afleiden dat er een aparte machtiging

moet zijn. Dit lijkt mij echter overbodig. Als in de initiële machtiging de mogelijkheid wordt

voorzien om de plaats te betreden, is er volgens mij geen tweede machtiging nodig.

Daarenboven komt nog eens dat het overbodig lijkt om zo’n machtiging te hebben aangezien

doorzoeking als specifieke methoden enkel voor het publiek toegankelijke plaatsen als

voorwerp hebben94

. Men zou kunnen argumenteren dat de machtiging zijn nut behoudt voor

het betreden van deze voor het publiek toegankelijke plaatsen op tijdstippen wanneer ze niet

toegankelijk zijn voor het publiek. Dat zou er echter op neerkomen dat je een machtiging

verleent voor het doorzoeken van een plaats die niet voor het publiek toegankelijk is, wat een

uitzonderlijke methode is. Dit is dus een paradoxale situatie. Volgens de rechtsleer is er

92


93 Art. 18/5, §2, in fine WI&V.


46

slechts één moment waarop de machtiging van nut kan zijn zonder dat de doorzoeking de

facto een uitzonderlijke methode is, namelijk wanneer meegenomen voorwerpen

teruggeplaatst worden op het ogenblik dat de plaats niet voor het publiek toegankelijk is95

.

c) Uitzonderlijke methode

Ten slotte is er nog de doorzoeking als uitzonderlijke methode. Wanneer doorzoeking

betrekking heeft op private plaatsen die niet toegankelijk zijn voor het publiek, woningen of

een door een woning omsloten eigen aanhorigheid of de beroepslokalen van een advocaat, een

arts of een journalist, behoort zij tot deze categorie. De rechtsgrond hiervoor is art. 18/12

WI&V. Of een technisch hulpmiddel wordt gebruikt, maakt dus niet uit. De doorzoeking kan

op ieder ogenblik en zonder medeweten of toestemming van de eigenaar of zijn

rechthebbende plaatsvinden.

Net als bij de doorzoeking als specifieke methode kunnen gesloten voorwerpen worden

doorzocht of meegenomen worden voor onderzoek. Ook dan moet het voorwerp zo snel

mogelijk worden teruggeplaatst. In dit geval omvat de machtiging van het diensthoofd echter

de toelating om de plaatsen te betreden om meegenomen voorwerpen terug te plaatsen. Dit

staat uitdrukkelijk bepaald in art. 18/12, §1, 3° WI&V. Daarnaast zal de machtiging tot het

betreden van de plaats steeds in de algemene machtiging vervat zitten. Dit systeem is dus veel

duidelijker dan bij de doorzoeking als specifieke methode. Er wordt evenwel niets gezegd

over het betreden van een plaats wanneer dat enkel nodig is voor de noden van de

doorzoeking. Dit lijkt echter een vergetelheid van de wetgever te zijn96

. Aangezien er een

regeling is om meegenomen voorwerpen terug te plaatsen, is het niet meer dan logisch dat je

de plaatsen in de eerste plaats kan betreden om voorwerpen mee te nemen.

Er is ook een uitzondering op de maximumtermijn van twee maanden die algemeen geldt bij

uitzonderlijke methoden. De machtiging tot uitvoering van een doorzoeking zal immers

slechts vijf dagen geldig zijn. Is het niet haalbaar om de doorzoeking binnen deze termijn uit

te voeren, dan zal een nieuwe machtiging nodig zijn. De vraag stelt zich echter of er een

nieuwe machtiging moet zijn wanneer er sprake is van een laattijdige terugplaatsing. De

95



47

rechtsleer gaat er van uit dat dit niet het geval is97

. Wel moeten de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten in het achterhoofd houden dat zij bij die terugplaatsing geen nieuwe

doorzoeking mogen uitvoeren.

3) De observatie

a) Gewone methode

Art. 16/1 WI&V verleent de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de mogelijkheid om publieke

plaatsen en private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek te observeren zonder

technische hulpmiddelen. In dit geval is er dus ook sprake van onduidelijkheid omtrent het

begrip publieke plaats. Dit werd evenwel hoger reeds behandeld.

Een verschil met de doorzoeking is de toepasselijkheid van het derde criterium: de aard van

de observatie. Ook hier is er verwarring troef, doch dit situeert zich vooral bij de observatie

als specifieke en als uitzonderlijke methode. Bij de observatie als gewone methode is het

immers zo dat art. 16/1 WI&V zodanig is opgebouwd, dat er sprake is van observatie van

plaatsen98

. Letterlijk zou dit dus betekenen dat de personen, gebeurtenissen of voorwerpen in

die plaatsen niet kunnen worden geobserveerd.

Daarnaast moet in herinnering worden gebracht dat voor gewone methoden in principe geen

maximumtermijn geldt. De zogenaamde ‘observatie ad infinitum’ van een plaats lijkt dus

mogelijk te zijn. In hoeverre dit in overeenstemming is met het recht op privacy is de

hamvraag99

.

b) Specifieke methode

Bij de observatie als specifieke methode kunnen de VSSE en ADIV één of meer personen en

hun aanwezigheid of hun gedrag enerzijds en van zaken, plaatsen of gebeurtenissen anderzijds

97

D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, “De observatie en doorzoeking van plaatsen” in l.c., 79-80.


99 P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De Wet bijzondere methoden inlichtingen- en veiligheidsdiensten (BIM).

Het perspectief van de rechten van verdediging” in Ad Rem 2009, afl. 1, 26.

48

observeren. Daarenboven kunnen zij de gegevens die daarop betrekking hebben registreren.

Deze bevoegdheid volgt uit art. 18/4 WI&V.

Het gaat dus om een specifieke methode wanneer er ofwel technische middelen in publieke

plaatsen of in private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek worden gebruikt, ofwel al

dan niet met technische middelen een observatie wordt gedaan van private plaatsen die niet

toegankelijk zijn voor het publiek.

Net als bij doorzoeking kan ook hier het diensthoofd een machtiging verlenen voor het

betreden van publieke of private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek. Dezelfde

opmerkingen over enerzijds de verhouding van de machtiging tot de algemene machtiging en

anderzijds de meerwaarde van de extra machtiging, gelden hier.

c) Uitzonderlijke methode

In het geval van een observatie als uitzonderlijke methoden kunnen de VSSE en ADIV op

grond van art. 18/11 WI&V op ieder ogenblik en zonder medeweten of toestemming van de

eigenaar of rechthebbende observaties verrichten:

In private plaatsen die niet toegankelijk zijn voor het publiek;

In woningen en in een door een woning omsloten eigen aanhorigheid in de zin van de

artikelen 479, 480 en 481 Sw.;

In een lokaal aangewend voor beroepsdoeleinden of als woonplaats door een advocaat,

arts of journalist;

ongeacht of er daarbij technische middelen worden gebruikt.

Ook hierbij bestaat er de mogelijkheid om een plaats te betreden. Dezelfde opmerkingen als

bij de doorzoeking als uitzonderlijke methode zijn van toepassing. Wel moet er een aparte

machtiging zijn om technische hulpmiddelen te plaatsen, herstellen of verwijderen als

voorbereiding op een nog komende observatie.

49

4) Nederland

Hierboven werd reeds vermeld dat deze methoden ook mogelijk zijn in Nederland. Het is wel

zo dat deze methoden steeds een bijzondere bevoegdheid zijn. Er kan in Nederland dus

eigenlijk geen sprake zijn van een observatie of doorzoeking als gewone methode, zoals dat in

België wel het geval is.

Daarnaast bestaat er in Nederland geen probleem omtrent de woorden “van” en “in”. Dit is

ook logisch, aangezien de observatie en doorzoeking steeds bijzondere methoden zijn.

2. De bijzondere gevallen met betrekking tot het beroeps- en bronnengeheim

Voor de gegevensverzameling bij advocaten, artsen en journalisten werd voorzien in een

speciale regeling. Dit heeft te maken met het beroepsgeheim, dat geldt voor de advocaten en

artsen, en het bronnengeheim, dat geldt voor de journalisten. Reeds bij de parlementaire

voorbereiding was het duidelijk dat er een specifieke regeling moest komen voor deze

beroepscategorieën. Het wetsontwerp bevatte eerst een zeer beperkte bescherming met

betrekking tot het beroepsgeheim, namelijk dat de verkregen informatie niet mocht worden

doorgespeeld aan andere instanties, tenzij die informatie zou leiden tot het ontdekken van een

ernstig misdrijf of van ernstige aanwijzingen met betrekking tot het plegen van een misdrijf

dat een ernstige bedreiging vormt of zou kunnen vormen voor de fysieke integriteit van een of

meerdere personen100

. Bij specifieke en uitzonderlijke methoden was er nog een bijkomende

waarborg, namelijk dat de voorzitter van de Orde van Franstalige en Duitstalige Balies, de

voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies of de voorzitter van de Nationale Raad van de

Orde van Geneesheren hiervan op de hoogte moest zijn.

Voor het bronnengeheim was de situatie anders101

. Deze categorie had een strengere regeling.

Het was namelijk verboden specifieke of uitzonderlijke methoden aan te wenden ten aanzien

van journalisten, tenzij bij terrorisme, proliferatie en ernstige bedreiging van de fysieke

integriteit van één of meer personen.

100

Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1, 23.

101 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1, 24.

50

Het is duidelijk dat er twee problemen waren: primo was het onderscheid tussen de situatie

van het beroepsgeheim en die van het bronnengeheim niet verantwoordbaar, secundo was de

regeling niet voldoende om effectief voldoende bescherming te bieden.

Uiteindelijk voorzag de BIM-wet wel in een afdoende regeling net zoals bij de BOM-

wetgeving102

. Art. 2, §2 WI&V voorziet een algemeen verbod op het verwerken, analyseren

of exploiteren van gegevens die beschermd zijn door het beroepsgeheim of het

bronnengeheim.

A. Enkel het beroepsgeheim van artsen en advocaten

De vraag rijst of er hier geen sprake is van discriminatie ten opzichte van andere beroepen die

het beroepsgeheim genieten. Reeds in de parlementaire voorbereiding werd hier een antwoord

op gegeven103

. Er wordt immers een arrest van het toenmalige Arbitragehof aangehaald dat

stelt dat het onderscheid berust op een objectief criterium104

.

1) Journalisten

Wie kan worden beschouwd als een journalist? Het antwoord op deze vraag is belangrijk om

te weten wie nu net geniet van de extra bescherming in de BIM-wet. Oorspronkelijk ging het

om eenieder die als zelfstandige of loontrekkende werkzaam is, alsook iedere rechtspersoon,

en die regelmatig een rechtstreekse bijdrage levert tot het verzamelen, redigeren, produceren

of verspreiden van informatie voor het publiek via een medium105

. Het toenmalige

Arbitragehof achtte dit echter niet genoeg, en dus ging het Hof een andere richting uit106

. Het

stelde dat het recht op geheimhouding van de journalistieke bronnen dient te worden

gewaarborgd, niet zozeer ter bescherming van de belangen van de journalisten als

102

Art. 56bis en 88sexies Sv.

103 Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/1, 16; Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/7, 5 en 116.

104 Arbitragehof 27 maart 1996, nr. 26/96.

105 R. VERSTRAETEN, “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in D. VAN DAELE, B.


Intersentia, 2010, 159.

106 Arbitragehof 7 juni 2006, R.W. 2006-07, afl. 33, 1349.

51

beroepsgroep, maar wel om het de pers mogelijk te maken zijn rol van waakhond te spelen en

het publiek in te lichten over kwesties van algemeen belang. Om die reden maakt het recht

deel uit van de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Het toepassingsgebied werd dus

gevoelig uitgebreid. Het gaat nu om eenieder die journalistieke activiteiten uitoefent107

.

Het gevolg voor de BIM-wet is niet te onderschatten. Er zouden ongelofelijk veel personen

zich kunnen beroepen op de speciale regeling door de ruime definitie van het begrip

journalist. Om die reden kwam er een alternatief. Er werd gebruik gemaakt van het begrip

beroepsjournalist. Dit is, overeenkomstig art. 1 van de wet van 30 december 1963 betreffende

de erkenning van en de bescherming van de titel van beroepsjournalist, iemand die ten minste

eenentwintig jaar oud is en gedurende ten minste twee jaar in hoofdberoep en tegen

bezoldiging deelneemt aan de redactie van dag- of periodieke bladen, radio- of

televisienieuwsuitzendingen, filmjournaals of persagentschappen, een en ander voor algemene

berichtgeving. Daarenboven mag deze persoon geen enkele vorm van handel drijven en geen

op reclame gerichte werkzaamheid uitoefenen tenzij als directeur van een blad, een

nieuwsuitzending, een filmjournaal of een persagentschap. Het is deze benadering die

uiteindelijk werd weerhouden in de BIM-wet. Ze is immers veel strikter, en lijkt daarenboven

ook in overeenstemming te zijn met de invulling van het begrip journalist door het Comité

van Ministers van de Raad van Europa108

.

2) De extra bescherming

Welke bescherming de artsen, advocaten en journalisten genieten zal afhangen van de

methode die op hen wordt gebruikt.

Bij de gewone methoden zijn geen bijzondere voorwaarden aanwezig. Desalniettemin mag

men niet vergeten dat er een principieel verbod bestaat op het verwerken, analyseren of

exploiteren van gegevens die beschermd zijn door het beroepsgeheim of het bronnengeheim.

Het zal dus slechts uitzonderlijk zijn dat de gewone methoden kunnen worden gebruikt en

bovendien enkel wanneer de inlichtingendiensten over ernstige aanwijzingen beschikken dat

107

R. VERSTRAETEN, “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in l.c., 160.

108 Aanbeveling Nr. R(2000)7 van 8 maart 2000.

52

de arts, advocaat of journalist in kwestie persoonlijk en actief meewerkt of heeft meegewerkt

aan de ontwikkeling van de dreiging109

.

Bij de specifieke methoden zijn er wel bijzondere voorwaarden naast de algemene regel in art.

2 WI&V. Zo moet de bestuurlijke Commissie overeenkomstig art. 18/3, §1 WI&V een

voorafgaand eensluidend advies op voorstel van het diensthoofd afleveren. De voorzitter van

de bestuurlijke Commissie moet op grond van art. 2, §2, lid 3 WI&V daarenboven voor de

uitvoering van de specifieke methode in kwestie de voorzitter van de Orde van Franstalige en

Duitstalige Balies, de voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies, de voorzitter van de

Nationale Raad van de Orde van Geneesheren of de voorzitter van de Vereniging van

Beroepsjournalisten op de hoogte brengen. Deze regel is van toepassing indien het gaat om

een methode die betrekking heeft op een advocaat, arts of journalist of op hun lokalen of

communicatiemiddelen die ze gebruiken voor hun beroep of op hun woonplaats. Ten slotte

moet de voorzitter van de bestuurlijke Commissie overeenkomstig art. 2, §2, lid 4 WI&V

nagaan of de verkregen gegevens een rechtstreeks verband hebben met de bedreiging.

Ten slotte zijn er nog de uitzonderlijke methoden. Bij deze methoden moeten de voorwaarden

van beide bovenstaande categorieën methoden voldaan zijn, en moet daarenboven op grond

van art. 2, §2, lid 5 WI&V de voorzitter van de bestuurlijke Commissie of een door hem

afgevaardigd lid aanwezig zijn bij de uitvoering van de methode in kwestie. Bij de

doorzoeking als uitzonderlijke methode in een beroepslokaal of in een woning van een

advocaat, arts of journalist, moet zelfs de voorzitter van de Orde van Franstalige en

Duitstalige Balies, de voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies, de voorzitter van de

Nationale Raad van de Orde van Geneesheren of hun plaatsvervanger aanwezig zijn, dit op

grond van het zesde lid van art. 2, §2 WI&V. Het valt op dat hier geen gelijkaardige bepaling

is voor de journalist. De voorzitter van de Beroepsvereniging van Journalisten kent geen

gelijkaardig recht aangezien de Beroepsvereniging van Journalisten niet dezelfde rol vervult

als de reeds genoemde Ordes110

. Zou dit wel het geval geweest zijn, dan zou er volgens mij

zeker en vast sprake zijn geweest van discriminatie.

109

R. VERSTRAETEN, “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in l.c., 162.

110 R. VERSTRAETEN, “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in l.c., 165.

53

3) Toepassingsvoorwaarden

Om van het beroepsgeheim of bronnengeheim te kunnen afwijken, moet men vooreerst over

ernstige aanwijzingen beschikken dat de advocaat, arts of journalist in kwestie persoonlijk en

actief meewerkt of heeft meegewerkt aan het ontstaan of aan de ontwikkeling van de

potentiële bedreiging zoals bedoeld in art. 7, 1°; 8, 1°-4°; en 11 WI&V. Hierbij moet

opgemerkt worden dat de ernstige aanwijzingen moeten bestaan vooraleer de methode wordt

gehanteerd111

. De medewerking moet daarenboven actief zijn. Louter op de hoogte zijn van

een bepaalde dreiging volstaat dus niet.

Bij uitzonderlijke methoden moet het gaan om een medewerking aan de bedreigingen bedoeld

in art. 18/9, §1, 1° en 2° WI&V. Zelfs dan mogen de methoden slechts bij uitzondering

worden gebruikt, zoals volgt uit art. 2, §2 WI&V. Uit dit laatste blijkt dat er een

belangenafweging moet plaatsvinden.

4) Sancties

Wat moet er gebeuren indien de voormelde voorwaarden niet worden nageleefd? Er wordt in

de BIM-wet nergens een specifieke sanctie bepaald. Om die reden moeten we teruggrijpen

naar de algemene sancties die de BIM-wet instelt112

. Bij de specifieke en uitzonderlijke

methoden heb je de controle door het Vast Comité I en de bestuurlijke Commissie die een

bepaalde actie kan laten stopzetten. Maar wat met de gewone methoden? Er is dus duidelijk

niet nagedacht over een afdoend sanctieapparaat.

5) Nederland

Het valt op dat Nederland niets voorziet met betrekking tot de bescherming van het beroeps-

en bronnengeheim. Nederland achtte een bijkomende bescherming blijkbaar niet nodig. Ik

vind dit persoonlijk verdedigbaar, aangezien het belang van de Staat volgens mij dient voor te

gaan op het beroepsgeheim van advocaten en geneesheren en het bronnengeheim van

111

R. LANDUYT en S. BEKAERT, “De gevolgen van de nieuwe inlichtingenwet voor het strafprocesrecht en

de positie van de advocaat” in R.W. 2010-11, afl. 2, 54-55.

112 R. VERSTRAETEN, “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in l.c., 167.

54

journalisten. Dit is uiteraard afhankelijk van de maatschappelijke noden. In België is het

duidelijk dat het beroepsgeheim zeer belangrijk is, en er dus niet zomaar van afgeweken

wordt.

3. Controle op de methoden

Aangezien het gebruik van bijzondere inlichtingenmethoden een inmenging in het recht op

privacy met zich meebrengt, is het niet meer dan logisch dat er een controle is op het gebruik

ervan. Deze controle gebeurt zowel vóór het aanwenden van een methode als tijdens de

methode en erna, en wordt geregeld in de BIM-wet. Het toezicht wordt toevertrouwd aan twee

instanties, met name de bestuurlijke Commissie en het Vast Comité I. In dit deel wordt ook

stilgestaan bij de rechtsmiddelen die mogelijk zijn na het gebruik van de bijzondere

inlichtingenmethoden. Deze worden echter niet in de BIM-wet geregeld, doch hangen

dermate samen met de controle dat een bespreking niet onnuttig is.

A. Toezicht

1) De bestuurlijke Commissie

a) Samenstelling en besluitneming

Art. 17 van de BIM-wet bepaalt dat in de WI&V een nieuw hoofdstuk ingevoerd wordt dat

het toezicht regelt op het gebruik van specifieke en uitzonderlijke methoden voor het

verzamelen van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Art. 43/1 WI&V bepaalt heden ten dage dat de Senaat jaarlijks, op voorstel van de commissie,

de begroting bepaalt, die wordt ingeschreven op de begroting van de dotaties, opdat de

commissie zou kunnen beschikken over de menselijke en materiële middelen die nodig zijn

voor de goede werking ervan. Hetzelfde artikel bepaalt dat de commissie in volle

onafhankelijkheid handelt en daarenboven ook haar eigen huishoudelijk reglement opstelt.

De commissie bestaat uit drie effectieve leden: één persoon die lid is van het openbaar

ministerie, één persoon die onderzoeksrechter is en één persoon die rechter is. Het is de

55

onderzoeksrechter die de voorzitter van de commissie zal zijn. Voor elk lid wordt een

plaatsvervanger aangewezen. Deze plaatsvervangers hebben dezelfde hoedanigheid als het

effectief lid dat zij vervangen. Elk lid, effectief of plaatsvervangend, wordt aangewezen door

de Koning op voorstel van de ministers van Justitie en Landsverdediging en na overleg in de

Ministerraad. Elk lid moet tot een verschillende taalrol behoren, behalve de voorzitter, die

voldoende kennis moet hebben van het Frans en het Nederlands. De beslissingen van de

commissie kunnen slechts rechtsgeldig zijn wanneer alle effectieve leden, of bij verhindering

hun plaatsvervangers, aanwezig zijn. De beslissingen gebeuren met meerderheid van

stemmen.

Art. 43/1, §2 WI&V stelt dat de leden bij hun aanwijzing aan volgende voorwaarden moeten

voldoen:

De leeftijd van veertig jaar hebben bereikt;

Minstens vijf jaar nuttige ervaring hebben in één van de materies bedoeld in art. 18/9, §1

(zijnde spionage, terrorisme, proliferatie, schadelijke sekten en criminele organisaties);

Houder zijn van een veiligheidsmachtiging van het niveau “zeer geheim” krachtens de wet

van 11 december 1998 betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen,

veiligheidsattesten en veiligheidsadviezen;

Gedurende de periode van vijf jaar voorafgaand aan de aanwijzing geen lid geweest zijn

van het Vast Comité van Toezicht op de politiediensten, noch van het Vast Comité van

Toezicht op de inlichtingendiensten, noch van een politiedienst, noch van een

inlichtingen- en veiligheidsdienst. Hierop bestaat veel kritiek, aangezien de leden van de

Vaste Comités meestal over meer expertise beschikken113

.

De leden worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. Deze termijn kan tweemaal

hernieuwd worden. Plaatsvervangende leden moeten tot dezelfde taalrol behoren als de

effectieve leden die zij vervangen.

Art. 43/1, §3 WI&V bepaalt dat in geval van verhindering of afwezigheid van meer dan drie

maanden van één van de leden van de commissie, alsook ingeval zijn mandaat vacant is, hij

113

P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in D. VAN DAELE, B.



56

definitief wordt vervangen door zijn plaatsvervanger. Stopt een lid met het uitoefenen van zijn

mandaat, of is hij niet langer houder van de vereiste veiligheidsmachtiging, of wordt hij

aangesteld in een andere functie waardoor hij de hoedanigheid bedoeld in §1 van art. 43/1

verliest, dan wordt zijn mandaat voleindigd door zijn plaatsvervanger. Is het het mandaat van

de plaatsvervanger dat vacant is of wanneer een plaatsvervanger het mandaat van een effectief

lid voleindigt, dan doet de Koning op voorstel van de ministers van Justitie en

Landsverdediging en na overleg in de Ministerraad een nieuwe aanwijzing. Als er sprake is

van ernstige tekortkomingen, dan kan de Koning op voorstel van dezelfde ministers en na

overleg met de Ministerraad, het betreffende lid uit zijn functie ontheffen.

Art. 43/1, §4 WI&V stelt dat de effectieve leden hun functie bij de commissie voltijds

uitoefenen. Gedurende de duur van hun opdracht handelen de effectieve leden, evenals hun

plaatsvervangers, in volstrekte onafhankelijkheid tegenover hun korps van herkomst of

tegenover hun hiërarchische overste. Na de aanwijzing van een effectief lid kan in het

rechtscollege waarvan deze magistraat deel uitmaakt, voorzien worden in zijn vervanging

door een benoeming in overtal bovenop de personeelsformatie van dit rechtscollege.

De effectieve leden ontvangen de wedde die toegekend wordt aan de federale magistraten,

overeenkomstig artikel 355bis van het Gerechtelijk Wetboek. Indien een plaatsvervanger

geroepen wordt om gedurende ten minste één maand een effectief lid te vervangen, ontvangt

hij per volledige maand, bovenop zijn wedde, het verschil tussen zijn wedde en de wedde van

een effectief lid, zoals bepaald in het derde lid. Indien een plaatsvervanger geroepen wordt om

een effectief lid te vervangen, ontvangt hij een toelage per dag waarop hij dit effectief lid

vervangt. Deze toelage bedraagt 1/20 van het verschil tussen zijn eigen maandelijkse wedde

en de maandelijkse wedde die hem zou worden toegekend indien hij de functie van effectief

lid zou vervullen.

Ten slotte voert art. 43/1 in paragraaf 5 een secretariaat in dat de commissie moet

ondersteunen. Het secretariaat wordt samengesteld uit personeelsleden die door de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten worden gedetacheerd volgens de door de Koning te

bepalen nadere regels. De Koning bepaalt tevens het statuut van deze leden, zonder afbreuk te

doen aan hun oorspronkelijke administratieve en geldelijke statuut.

57

b) Opdracht

Voor zowel de specifieke als de uitzonderlijke methoden geldt dat de leden van de commissie

op elk ogenblik een controle kunnen uitoefenen op de wettigheid van de maatregelen,

inclusief de voorwaarden van subsidiariteit en proportionaliteit. Om deze controle uit te

oefenen, kunnen ze de plaatsen betreden waar de gegevens die de inlichtingendiensten hebben

verzameld in ontvangst worden genomen of worden bewaard, zich alle nuttige stukken toe-

eigenen en de leden van de dienst horen. Merkt de commissie dat op een bepaald punt de

geldende wetgeving niet werd nageleefd, dan worden die gegevens onder het toezicht van de

Commissie bewaard overeenkomstig de door de Koning, na advies van de commissie voor de

bescherming van de persoonlijke levenssfeer, nader te bepalen regels en termijnen. De

gegevens zullen niet geëxploiteerd mogen worden en de aangewende methode zal geschorst

worden indien ze nog lopende is114

. Het Vast Comité I moet in kennis worden gesteld door de

Commissie en zal dan een eindoordeel vellen.

De leden van de Commissie oefenen hun controle uit vanaf de machtiging tot op het moment

van het beëindigen van de methode. Op elk tussenliggend moment kunnen zij de wettigheid,

subsidiariteit en proportionaliteit toetsen. Hieronder worden nog even kort de voorwaarden in

herinnering gebracht.

In het geval van specifieke methoden moet vóór het aanvangen ervan sprake zijn van115

:

Een potentiële bedreiging;

Subsidiariteit;

Proportionaliteit;

Een voorafgaande schriftelijke en met redenen omklede beslissing van het diensthoofd;

Kennisgeving van de beslissing aan de commissie.

Is de methode reeds aangevat, dan moet op het einde van elke maand een lijst worden

overgezonden van de uitgevoerde maatregelen aan de Commissie, met als vermelding de aard

van de methode, de graad van ernst van de bedreiging, naargelang het geval de natuurlijke of

rechtspersonen, verenigingen of groeperingen, voorwerpen, plaatsen, gebeurtenissen of

114

P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in l.c., 98.

115 P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in l.c., 98.

58

informatie die het voorwerp uitmaken van de methode, het technisch middel dat wordt

gebruikt en de periode tijdens dewelke de methode wordt gebruikt.

Bij uitzonderlijke methoden is er sprake van quasi dezelfde voorwaarden, met als verschil dat

het moet gaan om een ernstige bedreiging in plaats van een potentiële bedreiging en een

machtiging door de Commissie in plaats van een loutere kennisgeving116

.

In bepaalde gevallen zal er een bijkomende plicht zijn voor de Commissie. Zo moeten de

inlichtingendiensten bij de inzet van rechtspersonen een specifieke feedback verzekeren117

. Ze

moeten meer bepaalde om de twee maanden aan de Commissie een verslag uitbrengen over

de evolutie van de operatie die de oprichting van of het beroep op een rechtspersoon

noodzakelijk maakte. Dit verslag moet de elementen vermelden die hetzij het behoud, hetzij

de stopzetting van de uitzonderlijke methode rechtvaardigen. Beveelt het verslag het einde

aan van de methode, dan moet de Commissie de nadere regels vaststellen volgens welke de

rechtspersoon moet verdwijnen.

Bij de inzet van afluistermaatregelen is er ook een bijkomende plicht: de opnames moeten op

grond van art. 18/17 WI&V immers samen met de eventuele overschrijving van de

communicaties en de eventuele vertaling ervan, vernietigd worden onder het toezicht van de

Commissie binnen een termijn van twee maanden vanaf de dag van het beëindigen van de

exploitatie.

Daarnaast krijgen agenten die misdrijven moeten plegen die strikt noodzakelijk zijn voor hun

opdracht of ter verzekering van hun eigen veiligheid of die van andere personen, een

uitdrukkelijke machtiging van de Commissie, waardoor ze worden vrijgesteld van straf, dit op

grond van art. 13/1 WI&V. Dit is een uitzondering op het principe vervat in art. 13/1, §2

WI&V dat agenten geen misdrijven mogen plegen bij de uitvoering van de methoden. Ook de

Commissieleden die de toestemming verleenden kunnen niet worden vervolgd. Dit is dus

volledig parallel met art. 47quinquies van de BOM-wet. Over burgerlijke aansprakelijkheid

wordt net zoals bij de BOM-wet niets bepaald. Het gemeen recht en de orgaantheorie zullen

dus van toepassing zijn, hetgeen de betrokkenen niet vrijwaart van een tegen hen persoonlijk

116

P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in l.c., 99.


59

gericht al dan niet kwaadwillig geïnspireerd civielrechtelijk verhaal. DE SMET betreurt dit en

stelt dat een objectieve aansprakelijkheid van de Staat beter had geweest118

.

Ten slotte zijn er nog bijzonderheden ingeval van de uitoefening van specifieke of

uitzonderlijke methoden bij advocaten, artsen en journalisten, bij de samenloop van

gerechtelijke acties en acties van de inlichtingendiensten en ten slotte bij het opstellen van het

niet-geclassificeerd proces-verbaal. Deze 3 bijzonderheden werden reeds en worden echter

besproken in respectievelijk het hoofdstuk over het beroeps- en bronnengeheim versus de

BIM-wet en het hoofdstuk over de verhouding tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten

en de gerechtelijke instanties.

2) Het Vast Comité I

Het Vast Comité I bestaat al sinds 1991. Er werd toen immers een wet uitgevaardigd die dit

Comité oprichtte. Het gaat om de wet van 18 juli 1991 tot regeling van het toezicht op de

politie- en inlichtingendiensten en op het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse.

Wegens de beperkte ruimte die er is bij het schrijven van deze masterproef, zal ik enkel de

belangrijkste elementen bespreken en de vernieuwingen die de BIM-wet heeft ingevoerd.

Hoofdstuk IV/2 WI&V regelt de controle a posteriori door het Vast Comité I. Dit is een

nieuwe bevoegdheid van het Vast Comité I. Het is nu immers mogelijk om de specifieke en

uitzonderlijke methoden voor het verzamelen van gegevens te controleren. Zij zal dit doen

door zich uit te spreken over de wettelijkheid van de beslissingen en de naleving van het

subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginsel. Daarnaast kan zij de exploitatie van gegevens

verkregen uit een methode of de methode zelf doen staken, vernietiging van de gegevens

bevelen en een geschorste methode en exploitatie van gegevens doen herleven. De controle

heeft geen schorsende werking, tenzij het Vast Comité I anders beslist. Het gaat dus duidelijk

om een rechtsprekende bevoegdheid119

.

118

P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in l.c., 106-107.


60

Om van die bevoegdheid gebruik te kunnen maken, moet het Vast Comité I rechtsgeldig gevat

worden. Dit kan op vijf manieren120

:

Het Vast Comité I vat zichzelf;

De Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer verzoekt dit;

Een schriftelijke klacht die de grieven vermeld van ieder persoon met een persoonlijk en

rechtmatig belang, tenzij de klacht kennelijk niet gegrond is;

Van rechtswege, telkens wanneer de Commissie een specifieke of uitzonderlijke methode

wegens onwettigheid geschorst heeft en de exploitatie van de verkregen gegevens heeft

verboden wegens onwettigheid van de methode;

Van rechtswege wanneer de bevoegde minister een beslissing heeft genomen bij gebrek

aan tijdig advies van de Commissie.

Het Comité moet voor de uitoefening van zijn controlebevoegdheid overeenkomstig art. 43/5

WI&V beschikken over de volledige dossiers van de betrokken inlichtingendienst en de

Commissie. Art. 43/3 WI&V voorziet dan ook dat alle beslissingen, adviezen en

machtigingen omtrent specifieke en uitzonderlijke methoden en de maandelijkse lijsten van de

uitgevoerde methoden ter kennis moeten gebracht worden van het Comité I. Daarenboven kan

het Comité I verdere informatie vorderen van de Commissie en/of de betrokken

inlichtingendienst die zij nuttig acht om haar controle uit te voeren. De Commissie en/of

inlichtingendienst is verplicht hierbij mee te werken. Art. 43/5 WI&V beschrijft welke

documenten minimaal de controle moeten ondergaan bij specifieke methoden. Het gaat om de

op het einde van de maand aan de Commissie overgezonden lijsten van de uitgevoerde

maatregelen en elk ander nuttig document. Bij uitzonderlijke methoden gaat het om de

documenten die de Commissie verstrekt overeenkomstig art. 18/10, §7 WI&V, het bijzonder

afluisterregister en elk ander nuttig document.

Bij de controle kan het Vast Comité I onderzoeksopdrachten toevertrouwen aan haar Dienst

Enquêtes121

. Daarnaast kan zij de leden van de Commissie, de inlichtingendiensten die de

methoden hebben aangewend en de diensthoofden horen. De leden van de

inlichtingendiensten zijn daarbij verplicht om elk geheim dat zij kennen aan het Comité I

bekend te maken. Hebben deze geheimen betrekking op een lopend opsporings- of

120

P. DE SMET, “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in l.c., 111-112.


61

gerechtelijk onderzoek, dan moet het Comité I hierover vooraf overleg plegen met de

bevoegde magistraat. Indien het lid denkt dat hij het geheim moet bewaren omdat de

onthulling nadelig is voor de bescherming van bronnen, de bescherming van de persoonlijke

levenssfeer van derden of de vervulling van de in art. 7, 8 en 11 WI&V omschreven taken,

dan moet dit voorgelegd worden aan de voorzitter van het Comité I, die uitspraak doet na het

diensthoofd te hebben gehoord. Uit deze controlefunctie kunnen echter geen bindende

beslissingen voortvloeien122

.

Het Vast Comité I hoort eveneens gebeurlijke klagers en hun advocaat indien zij dat

verzoeken. Het gaat hier om de eigenlijke rechterlijke bevoegdheid. Zij kunnen dan op de

griffie van het Comité I het dossier raadplegen gedurende vijf werkdagen. Het dossier bevat

alle informatie en inlichtingen die ter zake relevant zijn, met uitzondering van die welke

afbreuk doen aan de bescherming van bronnen, bescherming van de persoonlijke levenssfeer

van derden, de classificatieregels bepaald bij de Wet van 11 december 1998 of de vervulling

van de in de artikelen 7, 8 en 11 WI&V omschreven opdrachten van de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten. De betrokken inlichtingendienst zal zijn advies mogen verlenen omtrent

welke informatie in het dossier opgenomen wordt, maar uit het dossier moet minstens blijken:

Het juridisch kader dat het gebruik van de methode rechtvaardigt;

De aard van de bedreiging en de graad van de ernst ervan die de methode rechtvaardigen;

Het type van persoonsgegevens verzameld tijdens het gebruik van de methode, voor zover

die betrekking hebben op de klager.

Het Vast Comité I moet binnen de maand gerekend vanaf de dag volgend op de dag van de

vatting uitspraak doen. Stelt ze onwettigheid vast van en beslissing met betrekking tot een

bepaalde methode, dan beveelt zij de stopzetting van de methode indien deze nog wordt

uitgevoerd of indien de methode werd geschorst, ofwel beveelt ze dat de gegevens die werden

verkregen niet mogen geëxploiteerd worden en dat ze moeten vernietigd worden. Deze

beslissing, die met redenen moet omkleed zijn, moet worden meegedeeld aan het betrokken

diensthoofd, zijn minister, de Commissie en in voorkomend geval aan de Commissie tot

bescherming van de persoonlijke levenssfeer.

122

W. VAN LAETHEM, “’Daadwerkelijke rechtsmiddelen’ na de BIM-wet” in D. VAN DAELE, B.



62

Wanneer het Vast Comité I beslist dat er geen sprake is van een onwettigheid, terwijl de

Commissie de exploitatie van de gegevens had verboden en een schorsing had opgelegd, dan

heft het Vast Comité I het verbod en de schorsing op door middel van een met redenen

omklede beslissing, en dan licht zij het betrokken diensthoofd, zijn minister en de Commissie

hierover in.

Betrof het een klacht van een persoon, dan wordt de beslissing uiteraard ook ter kennis van

deze laatste gebracht123

, tenzij wanneer er informatie is die een aantasting zou kunnen vormen

van de verdediging van de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied, van de

inwendige veiligheid van de Staat, inbegrepen op het vlak van de kernenergie, van het

voortbestaan van de democratische en grondwettelijke orde, van de uitwendige veiligheid van

de Staat en de internationale betrekkingen, van de werking van de beslissingsorganen van de

Staat, van de bescherming van de bronnen of van de bescherming van het privéleven van

derden. In dat geval wordt onder verwijzing naar art. 43/6, §2 WI&V, het betreffende stuk uit

het ter kennis gebrachte afschrift van de beslissing geweerd. Eenzelfde werkwijze wordt

gehanteerd indien de beslissing informatie bevat die een aantasting zou kunnen vormen van

het geheim van het opsporingsonderzoek of van het onderzoek, indien gegevens betrekking

hebben op een lopend opsporings- of gerechtelijk onderzoek. Tegen de beslissingen van het

Vast Comité I is geen beroep mogelijk.

De gerechtelijk autoriteiten kunnen ook een controle vorderen van het Vast Comité I. Dit

wordt echter verder besproken bij de wisselwerking tussen de gerechtelijke autoriteiten en de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het gaat om een adviserende bevoegdheid.

Ten slotte volgen hier nog enkele veranderingen die de BIM-wet heeft aangebracht aan de

werking van het Vast Comité I124

. Deze hebben eerder betrekking op de parlementaire

toezichtsbevoegdheid dan op de controlebevoegdheid achteraf. Het gaat om de volgende

punten:

Het Comité I kan voortaan ook voor toezichtsonderzoeken ten aanzien van het OCAD

kunnen optreden op verzoek van de Kamer en de Senaat;

123

W. VAN LAETHEM, “’Daadwerkelijke rechtsmiddelen’ na de BIM-wet” in l.c., 182.


63

Het Comité I kan op basis van een met redenen omklede aanvraag van zijn voorzitter de

bestuurlijke overheden, andere dan de VSSE, ADIV en OCAD, de mededeling vragen van

de reglementen, richtlijnen en documenten die van die overheden uitgaan en die het

Comité I onontbeerlijk acht voor de uitvoering van zijn opdracht. Het is de betrokken

bestuurlijke overheid zelf die bepaalt of het relevant is om de gevraagde stukken mee te

delen.

Er bestaat nu geen zesmaandelijkse rapportage meer over de werking van het OCAD. Het

gaat nu om een jaarlijkse rapportage. Er moet evenwel bijkomend specifieke aandacht

besteed worden aan de specifieke en uitzonderlijke methoden en aan de nieuwe

controleopdracht van het Comité I. Daarenboven moet om de zes maanden een verslag

uitgebracht worden aan de Senaat over de toepassing van de specifieke en uitzonderlijke

methoden.

De leden van de inlichtingendiensten, van het OCAD en van zijn ondersteunende diensten

zijn verplicht om geheimen, waarvan zij kennis dragen aan het Comité I bekend te maken.

Hebben de geheimen betrekking op een lopend opsporings- of gerechtelijk onderzoek, dan

overlegt het Comité I hieraan voorafgaand met de bevoegde magistraat.

B. Rechtsmiddelen na de BIM-wet

1) De Wet Openbaarheid van Bestuur

Deze wet van 11 april 1994 stelt dat elke administratieve overheid zoals bedoeld in art. 14 van

de gecoördineerde wetten op de Raad van State op verzoek van een burger inzage en uitleg

moet verlenen of afschrift moet geven van de informatie waarover ze beschikt. Dit geldt

logischerwijs ook voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, aangezien ook zij beschouwd

worden als administratieve overheden. Ook de bestuurlijke Commissie, hoewel de wetgever

dit nooit heeft gewild, valt onder deze bepaling125

. Het gevolg is dat er een recht bestaat om

de bestuursdocumenten in te kijken.

Het inzagerecht is echter niet absoluut. Er bestaan namelijk relatieve en absolute

uitzonderingsgronden. Bij de eerste categorie126

zal de overheid een afweging moeten maken

125


126 Art.6, §1 Wet Openbaarheid Bestuur.

64

tussen het belang van de burger en het belang van de overheid. De tweede categorie127

uitzonderingsgronden vereisen geen belangenafweging. Indien de openbaarmaking van het

bestuursdocument afbreuk doet aan de persoonlijke levenssfeer van derden of aan een bij wet

ingestelde geheimhoudingsverplichting, dan moet het verzoek geweigerd worden, ook al kan

de burger ernstige argumenten aanhalen om toch nog kennis te kunnen nemen van bepaalde

informatie.

In de Classificatiewet van 11 december 1998 werd nog zo’n absolute uitzondering

opgenomen. Art. 26 van die wet stelt dat de Wet Openbaarheid Bestuur niet van toepassing is

op informatie die als ‘vertrouwelijk’, ‘geheim’ of ‘zeer geheim’ wordt geclassificeerd. Deze

informatie mag niet in de openbaarheid gebracht worden, aangezien het gebruik ervan schade

zou kunnen aanrichten aan bepaalde staatsbelangen. De BIM-wet heeft deze uitzondering

impliciet vervangen. In art. 6, §2 Wet Openbaarheid Bestuur wordt immers een nieuwe

absolute uitzonderingsgrond opgenomen, die stelt dat de inzage van bestuursdocumenten

moet geweigerd worden wanneer hierdoor afbreuk wordt gedaan aan de belangen bedoeld in

art. 3 van de wet van 11 december 1998 betreffende de classificatie. De Raad van State zou

aangedrongen hebben op de implementatie van de uitzondering in de Wet Openbaarheid

Bestuur zelf, zo stelt de Memorie van Toelichting bij de BIM-wet128

. VAN LAETHEM meent

echter dat dit niet klopt129

. Meer nog, hij stelt dat het voorafgaande argument volgt uit een

verkeerde lezing van het arrest Lybaert130

. Het arrest Lybaert zou immers impliceren dat de

diensten moesten aantonen dat het document waarvan inzage wordt geweigerd, voorzien was

van de vermelding ‘vertrouwelijk’, ‘geheim’ of ‘zeer geheim’, gevolgd door ‘(wet

11.12.1998)’. Het gevolg van de opname van deze uitzonderingsgrond in de Wet

Openbaarheid van Bestuur zou volgens VAN LAETHEM echter als gevolg hebben dat de

diensten in concreto zullen moeten aantonen dat inzage afbreuk doet aan één of meer

staatsbelangen, wat al veel moeilijker is.

127

Art. 6, §2 Wet Openbaarheid Bestuur.

128 Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 2138/1, 43.

129 W. VAN LAETHEM, “’Daadwerkelijke rechtsmiddelen’ na de BIM-wet” in l.c., 184.

130 R.v.S. 7 juni 2004, nr. 111.974/IX-3103.

65

De vraag rijst dan ook of de Raad van State wel het geschikte orgaan is om zulke toets uit te

voeren131

. Langs de ene kant hebben zij geen enkele expertise op dat vlak en langs de andere

kant hebben zij ook geen veiligheidsmachtiging hebben. Aan beide problemen kan mijns

inziens vrij makkelijk verholpen worden, maar een derde en laatste probleem sluit de piste

van de Raad van State quasi volledig uit. Het is namelijk zo dat de procedure voor de Raad

van State in principe volledig tegensprekelijk gebeurt. Dit zou impliceren dat een burger het

volledige document kan inkijken via het dossier. Dit kan volgens mij de bedoeling niet zijn.

De staatsbelangen die op het spel staan zullen volgens mij altijd primeren op die van een

enkele burger. VAN LAETHEM stelt dan ook terecht voor om een bijzondere procedure in te

voeren die enkel de rechter het recht geeft om het dossier in te kijken132

.

2) De Wet Verwerking Persoonsgegevens

a) De Privacycommissie

Op grond van art. 13 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens kan een burger inzage in en

verbetering van de gegevens verkrijgen waarover een inlichtingendienst beschikt. De BIM-

wet heeft inhoudelijk niets veranderd aan deze bepaling. Wel is het zo dat de

Privacycommissie voortaan over de mogelijkheid beschikt om het Vast Comité I te vatten in

zijn functie als jurisdictioneel orgaan. Wanneer de Privacycommissie dus meent dat een

bepaalde specifieke of uitzonderlijke methode niet rechtmatig was en uiteindelijk blijkt dat dit

inderdaad niet het geval was, dan kan het Vast Comité I de gegevens vernietigen. Het gaat dus

duidelijk om een onrechtstreeks rechtsmiddel. De burger zal immers zelf niets te zien krijgen.

Het is de Privacycommissie die de verificatie uitvoert. Daarenboven kan de Privacycommissie

geen bindende beslissingen nemen: ze kan enkel aanbevelingen tot correctie formuleren.

Hieruit volgt dat dit rechtsmiddel niet voldoet aan de drempel van art. 13 EVRM133

.

131




66

b) De bestuurlijke Commissie

Het moet opgemerkt worden dat de bestuurlijke Commissie niet werd opgenomen in art. 3, §4

Wet Verwerking Persoonsgegevens. Deze wetsbepaling groepeert alle overheden die een

afwijkend regime genieten ten aanzien van de gebruikelijke regels inzake het recht op inzage

en verbetering. De burger zal ten gevolge hiervan beschikken over alle

controlemogelijkheden. Gelukkig kan de bestuurlijke Commissie zich nog beroepen op de

Classificatiewet om de inzage te weigeren.

Er rijst echter een tweede probleem. De bestuurlijke Commissie heeft immers een

kennisgevingsverplichting wanneer een persoon voor de eerste maal wordt opgenomen in een

bestand. Dit volgt uit art. 9, §2 Wet Verwerking Persoonsgegevens. Onder meer de

doeleinden van de verwerking moeten meegedeeld worden, waardoor de betrokkene meteen

kan weten of hij het voorwerp uitmaakt van een specifieke of uitzonderlijke methode. De

commissie kan zich echter beroepen op lid 2, b) van hetzelfde artikel. Die bepaling stelt

immers dat de commissie zich kan vrijstellen van de kennisgeving wanneer de registratie of

verstrekking van de persoonsgegevens verricht wordt met het oog op de toepassing van een

bepaling voorgeschreven door of krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie. Of deze

bepaling een afdoende oplossing biedt, is echter de vraag. Het is dus het beste dat de

bestuurlijke Commissie toch nog wordt opgenomen in art. 3, §4 Wet Verwerking

Persoonsgegevens134

.

3) De federale ombudsmannen

Hoewel niet specifiek voor deze taak opgericht, kunnen de federale ombudsmannen

onderzoeken opstarten naar aanleiding van klachten van particulieren, mits deze vooraf zelf

een poging deden om genoegdoening te verkrijgen.

De bevoegdheden van deze ombudsmannen reiken bijzonder ver135

. Zo kunnen ze de

inlichtingendiensten immers vragen stellen en een dwingende termijn opleggen om in een

134

W. VAN LAETHEM, “’Daadwerkelijke rechtsmiddelen’ na de BIM-wet” in l.c., 187-188.

135 Het toepassingsgebied van de Wet van 22 maart 1995 sluit de inlichtingen- en veiligheidsdiensten immers

niet uit.

67

antwoord te voorzien. De inlichtingendiensten zullen in dat geval zelfs ontheven zijn van hun

geheimhoudingsplicht. Ze zullen echter niet verplicht zijn om de geheimen openbaar te

maken136

. Daarnaast kunnen ze ter plaatse alle vaststellingen doen en zich alle bescheiden of

inlichtingen doen meedelen die zij nodig achten.

Dit rechtsmiddel heeft echter niet tot gevolg dat de klager inzage verkrijgt in de gegevens

waarover de inlichtingendiensten beschikken. Hij zal op grond van art. 14 van de wet tot

instelling van de federale ombudsmannen wel geregeld geïnformeerd worden over het gevolg

dat aan zijn klacht wordt gegeven. De ombudsmannen zullen echter niet alles mogen

meedelen ingevolge de mogelijke classificatie.

Het is duidelijk dat de ombudsmannen dus geen bindende beslissing kunnen nemen. Ze zullen

enkel trachten om de standpunten van de klager en de betrokken dienst te verzoenen en elke

aanbeveling doen die zij nuttig achten.

Het is trouwens geen zekerheid dat de federale ombudsmannen effectief klachten zullen

behandelen137

. Bij klachten over de politie worden de klachten immers allemaal doorgestuurd

naar het Vast Comité P, hoewel deze in feite geen ombudsfunctie heeft. Het is dus mogelijk

dat hetzelfde zal gebeuren met betrekking tot klachten over de inlichtingendiensten.

4) De wet die een Beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, -attesten en –adviezen instelt

Het Beroepsorgaan dat door deze wet wordt ingesteld heeft als taak op te treden als

administratief rechtscollege bij geschillen inzake veiligheidsmachtigingen, -attesten en –

adviezen138

. Wie een machtiging nodig heeft, zal grondig gescreend worden139

. Bij deze

screening zullen de bevoegde instanties verscheidene databanken kunnen nagaan (bv. het

centraal strafregister, de FOD Financiën, …). Deze diensten zijn verplicht te antwoorden.

136



138 W. VAN LAETHEM, “De Veiligheid van de Staat” in F. GOOSSENS (ed.), Zakboekje 2008-2009.

Politiefunctie, Mechelen, Kluwer, 2008, 159-166 en 185.

139 Art. 19 wet betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en

veiligheidsadviezen.

68

Naast deze bevoegdheid, kunnen zij ook de bevoegdheden op grond van art. 13 tot 18 van de

WI&V gebruiken140

. Aangezien de BIM-wet verschillende nieuwe methoden heeft ingevoerd,

heeft dit ook implicaties voor de screening. De specifieke en uitzonderlijke methoden kunnen

echter niet worden ingezet bij deze veiligheidsonderzoeken. Gewone methoden kunnen wel

worden ingezet. Bij veiligheidsverificaties (deze moeten leiden tot een attest of advies)

kunnen de nieuwe gewone methoden ook niet gebruikt worden.

Wanneer gegevens verkregen zijn in omstandigheden die de BIM-wet niet naleven, dan moet

de commissie de inlichtingendiensten verbieden die gegevens te exploiteren141

. Wat als nu

reeds een beslissing werd genomen op grond van zulke vernietigde gegevens? Deze situatie

zal tot heel wat problemen kunnen leiden. Mijns inziens moet een beslissing in dat geval

kunnen aangevochten worden door personen die er belang bij hebben. Een algemene

nietigheid is volgens mij een stap te ver.

Het beroepsorgaan dat door deze wet wordt ingesteld is verplicht om elke zaak te

onderzoeken die een persoon aanhangig maakt. De persoon in kwestie wordt gehoord en kan

zich laten bijstaan door een advocaat. Daarenboven krijgt hij inzage in het hele dossier dat aan

de basis ligt van de beslissing, ook al is er sprake van geclassificeerde stukken. De betrokken

inlichtingendiensten kunnen wel verzoeken dat bepaalde elementen geheim blijven indien de

bescherming van bronnen, het privéleven van derden of de vervulling van de wettelijke

opdrachten van de dienst in het gedrang dreigt te komen. Het gevolg is echter dat de

betrokkene over minder informatie beschikt dan de overheid en het Beroepsorgaan. Het

toenmalige Arbitragehof heeft geantwoord op een prejudiciële vraag hieromtrent dat dit niet

ingaat tegen de art. 6 en 13 EVRM142

. Nationale veiligheid is immers een legitieme

beperking.

140


141 Art. 18/3, §2 en 18/10, §6 WI&V.

142 Arbitragehof 25 januari 2006, nr. 14/2006.

69

C. Nederland

1) Voor de NWI&V

Ook in Nederland is er een heel uitgebreid spectrum aan controlemechanismen143

. Dit is

logisch, aangezien deze mechanismen noodzakelijk zijn volgens het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens.

Een eerste vorm van controle is de Commissie voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten,

ook wel de Commissie Stiekem genaamd144

. Deze Commissie komt overeen met ons Vast

Comité I. Er is echter een zeer belangrijk verschil. Waar bij ons het Comité I is samengesteld

uit een magistraat, een ambtenaar en een lid van het openbaar ministerie, is in Nederland de

Commissie samengesteld uit de voorzitters van de vier grootste fracties in de Tweede Kamer.

Dit betekent dat de werking van de Commissie Stiekem zeer politiek getint is, waardoor

volgens mij in sommige gevallen een verschil in werking zal ontstaan naargelang sommige

fracties meer macht krijgen in de Tweede Kamer. Bij ons is het Vast Comité I dus duidelijk

meer onafhankelijk, wat enkel maar toegejuicht kan worden.

Een tweede vorm van controle is de Nationale ombudsman145

. Deze hebben exact dezelfde

taak als in ons land.

Een derde vorm is de tegenhanger van onze wet op de openbaarheid van bestuur146

. In

Nederland kunnen personen namelijk de bestuursrechter vatten om inzage te krijgen in

dossiers.

Ten vierde is er ook een interne vorm van controle door de Minister-President, de Minister

van Defensie en de Minister van Binnenlandse Zaken147

. Zij staan ook in voor de coördinatie

en de afstemming van het beleid van de diensten in de zogenaamde Ministeriële Commissie

143

Parl. St. Tweede Kamer Nederland 1997-98, Kamerstuk 25877 nr. 3, 94-110.

144 Parl. St. Tweede Kamer Nederland 1997-98, Kamerstuk 25877 nr. 3, 96-97.

145 Parl. St. Tweede Kamer Nederland 1997-98, Kamerstuk 25877 nr. 3, 97.



70

voor Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (MICIV) en in het Comité Verenigde

Inlichtingendiensten Nederland (CVIN).

2) Vanaf de NWI&V

Tot voor de wet van 2002 in Nederland waren dit de enige vormen van controle. Gelet op

Europese rechtspraak werd echter een vijfde vorm van toezicht ontwikkeld, namelijk de

Commissie van toezicht betreffende de inlichtingen- en veiligheidsdiensten148

. Dit is de

tegenhanger van onze bestuurlijke Commissie. De Commissie heeft overeenkomstig art. 59,

tweede lid NWI&V als taak het toezicht op de regelmatigheid van de uitvoering te verzorgen

en het adviseren van de betrokken ministers bij de behandeling en beoordeling van tegen de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten ingebrachte klachten. De toezichtstaak is beperkt tot het

toezicht op de rechtmatigheid van de uitvoering, net zoals dat bij ons het geval is. Qua

samenstelling verschilt de Commissie van onze bestuurlijke Commissie. Er zijn wel drie

leden, maar slechts twee ervan moeten ‘jurist’ zijn149

. In België zijn de kwaliteitsvereisten,

zoals reeds hoger vermeld, hoger. De Nederlandse wetgever wou met betrekking tot de leden

echter geen al te stringente wettelijke vereisten stellen150

. Ook in Nederland wordt de

Commissie trouwens ondersteund door een secretariaat.

Om hun taak uit te oefenen, beschikt de Commissie over dezelfde bevoegdheden als de

Belgische bestuurlijke Commissie. Zij kan zich namelijk alle nuttige stukken toe-eigenen, de

leden horen en de plaatsen betreden die zij nodig acht. Daarboven kan zij echter

overeenkomstig art. 72 NWI&V ook een deskundige aanstellen om bepaalde werkzaamheden

te doen. Deze laatste bevoegdheid vinden we niet terug in de Belgische regeling.

Een zeer belangrijk verschil is dat het toezicht slechts achteraf kan plaatsvinden. Waar in

België gedurende de uitvoering reeds de wettigheid gecontroleerd wordt door de bestuurlijke

Commissie, is dit in Nederland niet het geval151

. Daar zal de Commissie van toezicht slechts

148

Parl. St. Tweede Kamer Nederland 1997-98, Kamerstuk 25877 nr. 3, 101.

149 Art. 60 NWI&V.




71

achteraf kunnen nagaan of de methode wettig is toegepast. Dit volgt uit de bewoordingen van

art. 74, eerste lid NWI&V (‘is uitgevoerd’). Daarenboven moet de Commissie van toezicht in

Nederland overeenkomstig het tweede lid van art. 74 NWI&V de betrokken minister en de

Commissie Stiekem in kennis stellen van een gepland onderzoek. Na het onderzoek stelt de

Commissie van toezicht overeenkomstig art. 75 NWI&V een rapport op, dat aan de minister

wordt voorgelegd, en waarop deze laatste eerst moet kunnen reageren. Na deze reactie kan het

rapport dan nog worden bijgesteld. Al naar gelang de bevindingen in het rapport kan de

commissie dan aanbevelingen doen aan de betrokken minister met betrekking tot de eventueel

te treffen maatregelen. Dit rapport is niet openbaar, om te voorkomen dat de inhoud van het

rapport te beperkt zou zijn. Het rapport wordt ten slotte doorgestuurd naar de minister, die

vervolgens hetzelfde rapport doorstuurt naar de Commissie Stiekem. Deze laatste kan dan de

minister tot verantwoording roepen. Het is dus duidelijk dat deze procedure zeer sterk politiek

getint is. In ons land gaat het er veel onafhankelijker aan toe. Dit heeft tot volgens mij tot

gevolg dat onze procedure zal leiden tot een meer consequent beleid, terwijl dit in Nederland

meer zal afhangen van het bestaande politieke landschap.

4. Gerechtelijke overheden versus inlichtingen- en veiligheidsdiensten

Dit hoofdstuk valt uiteen in twee luiken, namelijk de samenloop van een strafrechtelijk

onderzoek met een inlichtingenonderzoek enerzijds en de doorstroming van informatie naar

de gerechtelijke overheden anderzijds.

A. Samenloop van een strafrechtelijk onderzoek met een inlichtingenonderzoek

Art. 13/2 WI&V regelt de situatie waarbij er een overlapping dreigt te gebeuren tussen een

strafrechtelijk onderzoek en een inlichtingenonderzoek. Het artikel bepaalt dat de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten geen onderzoeken mogen voeren die een bewuste

aantasting uitmaken van de bevoegdheden van de procureur des Konings, de federale

procureur of de onderzoeksrechter en die het goede verloop van opsporingsonderzoeken of

gerechtelijke onderzoeken kunnen schaden. Wanneer zij toch een specifieke of uitzonderlijke

methode willen hanteren, dan mogen zij het strafrechtelijk onderzoek in geen enkel geval

schaden. Zij zullen de bestuurlijke Commissie daarvan op de hoogte moeten stellen. De

Commissie zal dan in overleg met het federaal parket of de bevoegde magistraat en het hoofd

72

van de inlichtingen- of veiligheidsdienst beslissen of en volgens welke modaliteiten de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten het onderzoek kunnen voortzetten152

. De bestuurlijke

Commissie zal toezien op de naleving van haar beslissing.

Het valt op dat er in de andere richting geen gelijkaardige bepaling is153

. Wanneer een

gerechtelijk of opsporingsonderzoek dus potentieel een inlichtingenonderzoek kan

belemmeren, is er geen procedure om dit te voorkomen. Er wordt met andere woorden de

nadruk gelegd op de strafrechtelijke onderzoeken. Dit lijkt mij geen goede regeling. Bij een

ernstige dreiging zal de inlichtingendienst in kwestie mogelijk van de zijlijn moeten toekijken,

terwijl zij beter geschikt zijn om de dreiging aan te pakken. Daarenboven lijkt mij de

veiligheid van de Staat te moeten primeren boven de vervolging van slechts één of een paar

personen.

Een tweede punt van kritiek is dat de inlichtingendiensten niet zomaar kunnen weten of er een

strafrechtelijk onderzoek lopende is154

. Eisen dat de inlichtingendiensten telkens aan de

parketten gaan vragen of dit het geval is, is volgens mij zaak die veel kostbare tijd kan doen

verloren gaan.

Een laatste punt van kritiek dat in de rechtsleer naar voren wordt geschoven is dat de

overlegprocedure te zwaar is155

. Dit is mijns inziens terecht, aangezien in de praktijk vaak

sprake zal zijn van een mogelijke overlapping. Telkens de beslissing van de bestuurlijke

Commissie afwachten zou dus eveneens zeer tijdrovend zijn.

152

J. DELMULLE, “De interactie tussen inlichtingendiensten en het gerecht bekeken vanuit een beleidsmatige

invalshoek” in in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de

bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 240-242.

153 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, “De verhouding tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten

en de gerechtelijke overheden” in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De

Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 210.


en de gerechtelijke overheden” in l.c., 209.


en de gerechtelijke overheden” in l.c., 209-210.

73

B. Doorstroming van informatie

1) Rechtsgrond

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn in de eerste plaats informatiediensten. Dat betekent

dat ze in principe niet zelf uitvoerende maatregelen gaan nemen156

. Het zijn de gerechtelijke

overheden die dit zullen doen. Daarom moeten deze laatsten uiteraard beschikken over de

informatie die de inlichtingendiensten verzameld hebben. Art. 19 WI&V regelt deze situatie.

Dit artikel stelt dat de inlichtingendiensten de verkregen informatie kunnen doorgeven aan de

betrokken ministers, de betrokken gerechtelijke en administratieve overheden, de

politiediensten en alle bevoegde instanties en personen overeenkomstig de doelstellingen van

hun opdrachten. Het is hen ook toegestaan de instanties en personen die het voorwerp

uitmaken van een bedreiging en zelfs de pers op de hoogte te brengen van bepaalde zaken.

Dat de samenwerking tussen die gerechtelijke en inlichtingendiensten enorm belangrijk is,

blijkt uit de beginselverklaring uit art. 20 WI&V. Daarin verklaren de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten, de politiediensten, de administratieve en gerechtelijke overheden dat ze

zo doeltreffend mogelijk wederzijds zullen samenwerken. Het artikel geeft zelfs een

voorbeeld van die samenwerking. Art. 20 stelt dat de diensten hun medewerking en in het

bijzonder hun technische bijstand verlenen aan de gerechtelijke en bestuurlijke overheden

wanneer zij daartoe worden aangezocht157

. Wel stelt art. 20, §2 dat de medewerking moet

gebeuren binnen de perken van een protocol dat wordt goedgekeurd door de betrokken

ministers. Het College van procureurs-generaak heeft een omzendbrief gemaakt over deze

samenwerking158

.

Naast deze algemene verplichting die reeds voor de BIM-wet bestond, is er een nieuwe, meer

specifieke verplichting ingevoerd door de BIM-wet. Het nieuwe art. 19/1 WI&V stelt dat de

156

B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, “De verhouding tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten


157 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, ‘Geheime (?) diensten. Over de noodzaak van een ernstig debat

over de bijzondere inlichtingenmethoden en de rol van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in de opsporing”

in Orde van de dag 2008, afl. 42, 31.

158 COL 12/2005 van 5 oktober 2005; B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, ‘Geheime (?) diensten. Over

de noodzaak van een ernstig debat over de bijzondere inlichtingenmethoden en de rol van de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten in de opsporing” in Orde van de dag 2008, afl. 42, 32.

74

inlichtingen- en veiligheidsdiensten strafbare feiten moeten meedelen aan de gerechtelijke

overheden. Deze verplichting bestond echter al in art. 29 van het Wetboek van Strafvordering.

De vraag is dus welke regeling moet toegepast worden.

a) Het gemeen recht: art. 29 Sv.

Overeenkomstig art. 29 Sv. moet iedere ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis

krijgt van een misdaad of wanbedrijf dit dadelijk melden aan de bevoegde procureur des

Konings. Aangezien inlichtingen- en veiligheidsdiensten worden beschouwd als ambtenaren,

is de toepassing van art. 29 Sv. schijnbaar vanzelfsprekend.

Toch rijst er een probleem omtrent de toepassing van art. 29 Sv. op de diensten159

. Is het

steeds in het belang van de inlichtingen- of veiligheidsdienst dat een strafbaar feit

onmiddellijk wordt meegedeeld aan de gerechtelijke overheden? Soms zal zulke mededeling

het inlichtingenonderzoek grondig verstoren. Om deze reden werd er reeds lang gepleit om

een versoepeling van deze verplichting. De rechtsleer sprak over een

opportuniteitsbevoegdheid160

: een loutere mogelijkheid om strafbare feiten mee te delen

rekening houdend met de eigen taken. Toch relativeert andere rechtsleer de verplichting ex

art. 29 Sv161

. Zo moet het immers gaan om een reeds voltooid misdrijf. Een vermoeden zal

dus niet volstaan. Daarnaast is er geen sanctie voorzien op de niet-naleving van art. 29 Sv. Er

zal dus hoogstens sprake kunnen zijn van een disciplinaire sanctie.

b) Art. 19/1 WI&V

Dit nieuwe artikel dat werd ingevoerd door de BIM-wet bevestigt de toepassing van art. 29

Sv. Toch is de bepaling niet volledig dezelfde.

159



160 A. WINANTS, “Staatsveiligheid, strafvordering en strafproces” in Vereniging voor de vergelijkende studie

van het recht van België en Nederland, Preadviezen 2009, 223-225.

161 L. HUYBRECHTS, “Aangifte van misdrijven” in Comm. Straf., Kluwer, losbl., 2004, nr. 10.

75

Art. 19/1 WI&V moet als een lex specialis beschouwd worden, die de toepassing van art. 29

Sv. schijnbaar lijkt uit te breiden162

. Het nieuwe artikel heeft het over ernstige aanwijzingen

over het plegen van een misdaad of wanbedrijf, hetzij een redelijk vermoeden van te plegen of

reeds gepleegde maar nog niet aan het licht gebrachte strafbare feiten. In tegenstelling tot art.

29 Sv. moet er dus geen sprake zijn van een voltooid misdrijf.

Daarnaast is het toepassingsgebied van art. 19/1 WI&V beperkter dan dat van art. 29 Sv. De

regeling van art. 19/1 geldt immers allen wanneer er specifieke of uitzonderlijke methoden

zijn gebruikt. Bij gewone methoden moet dus art. 29 Sv. toegepast worden. Dit impliceert

natuurlijk dat bij de gewone methoden slechts een voltooid misdrijf zal worden meegedeeld.

Ook de procedure die moet gevolgd worden is volledig anders163

. Zo zullen zij niet de

procureur des Konings moeten waarschuwen, maar wel de bestuurlijke Commissie. Het is

deze laatste die zal beslissen of de informatie wordt doorgegeven aan de procureur des

Konings nadat zij de verzamelde gegevens onderzocht heeft. Wanneer de bestuurlijke

Commissie het bestaan van ernstige aanwijzingen of van een redelijk vermoeden kan

bevestigen, dan stelt de voorzitter een zogenaamd niet-geclassificeerd proces-verbaal op. Dit

PV bevat onder andere de informatie die de grondslag vormt voor de ernstige aanwijzingen of

de redelijke vermoedens. Daarnaast moet ook beschreven worden in welke context de

inlichtingen- en veiligheidsdiensten hun opdracht hebben uitgevoerd en welk doel werd

nagestreefd. Ook in welke context de ernstige aanwijzingen die relevant zijn voor een

eventuele gerechtelijke finaliteit werden verzameld, moet duidelijk blijken uit het PV. Het

hoeft niet te verwonderen dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten deze informatie niet

graag zullen prijsgeven, alleen al om hun bronnen te beschermen.

Ten slotte kan de doorstroming geen plaats vinden, tenzij het diensthoofd werd gehoord over

de voorwaarden van de doorstroming. Het diensthoofd zal immers aanpassingen kunnen

voorstellen van de inhoud van het PV om te vermijden dat de goede werking van de diensten

of de veiligheid van haar bronnen in het gedrang zouden komen. Het zijn evenwel slechts

162





76

aanbevelingen. De bestuurlijke Commissie is dus de instantie die finaal beslist welke

informatie tot bij de procureur zal raken. Welke procureur het niet-geclassificeerd proces-

verbaal zal ontvangen, laat de wetgever in het midden. De bestuurlijke Commissie zal dus zelf

bepalen of ze het PV naar de federale procureur of de procureur des Konings stuurt. Alleszins

moet de procureur die het PV ontvangt de voorzitter van de bestuurlijke Commissie inlichten

over de gevolgen die worden gegeven aan de overmaking van datzelfde PV. De voorzitter van

de bestuurlijke Commissie licht op zijn beurt het diensthoofd in. Dit alles wordt geregeld in

het art. 19/1 WI&V.

i. Welk gevolg kan gegeven worden aan de verkregen informatie?

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten leggen de nadruk op afscherming van de informatie. Bij

een strafrechtelijk onderzoek wordt echter gestreefd naar een zo groot mogelijke openheid ten

aanzien van de in het geding betrokken partijen. Dit kadert immers in het recht op een eerlijk

proces. Bij de doorstroming van informatie ontstaat dus een paradox: een zo open mogelijke

procedure, waarbij de informatie zo veel mogelijk afgeschermd moet worden.

Dit probleem kwam echter reeds aan bod in de Belgische rechtspraak, namelijk in de GICM-

zaak164

. Het Hof van Beroep van Brussel loste dit probleem op via de theorie van de anonieme

informatie, wegens de gelijkaardige situatie.

Om de exacte gevolgen te bepalen, moeten we de opsplitsing maken tussen primo het gebruik

van de inlichtingen als start- of sturingsinformatie of als grond voor het aanwenden van

dwangmiddelen en secundo het gebruik als bewijs.

ii. Gebruik als start- of sturingsinformatie of als grond voor het aanwenden van dwangmiddelen

Het Hof van Cassatie heeft reeds in de jaren ’90 aanvaard dat anonieme informatie het

opstarten van een gerechtelijk onderzoek kan verantwoorden165

. Het Hof verantwoord dit door

een onderscheid te maken tussen de aangifte en het bewijs. Een aangifte kan volgens Cassatie

niet voor onbestaande worden gehouden. Dat die aangifte dus anoniem is gebeurd zal niet ter

164

Brussel 19 januari 2007, T.Strafr. 2008, 281, noot. F. SCHUERMANS.

165 Cass. 30 mei 1995, Arr. Cass. 1995, 540 en Cass. 23 maart 2005, R.W. 2006-07, 829.

77

zake doen. Het parket zal moeten oordelen of ze de anonieme informatie geloofwaardig

genoeg vindt om een onderzoek op te starten.

Daarenboven heeft het Hof van Cassatie eveneens aanvaard dat anonieme informatie een

grondslag kan vormen voor het aanwenden van dwangmiddelen166

. In de rechtspraak is al

dikwijls gebleken dat dit het geval is. Enkele voorbeelden hiervan zijn een huiszoeking op

bevel van de onderzoeksrechter, een huiszoeking op grond van de Drugwet, een observatie en

een handhaving van voorlopige hechtenis167

. De enige voorwaarde waaraan de anonieme

informatie moet voldoen, is dat ze beschouwd moet kunnen worden als een ernstige

aanwijzing168

.

Deze rechtspraak in gedachte, ging het Hof van Beroep van Brussel er van uit in het GICM-

arrest dat anonieme informatie in het vooronderzoek kan leiden tot de ontdekking of het

verkrijgen van bewijsmateriaal en dus dat de informatie de basis kan vormen voor het openen

of sturen van een onderzoek. Hetzelfde zal dus moeten gelden voor inlichtingen.

iii. Gebruik als bewijs

Terwijl het vraagstuk van inlichtingen als sturingsinfo vrij makkelijk op te lossen is, ligt het

bij het gebruik als bewijs een pak moeilijker. Anonieme informatie kon vroeger slechts als

steunbewijs dienen169

. De wet van 8 april 2002 betreffende de anonimiteit van getuigen

wijzigde deze situatie. Vanaf dan werd het mogelijk om de identiteit van sommige getuigen

volledig verborgen te houden voor de partijen. Langs de andere kant werd bepaald dat een

veroordeling niet uitsluitend of in overheersende mate gegrond mag zijn op verklaringen van

volledig anonieme getuigen. Er was dus wel sprake van steunbewijs, zij het slechts voor

anonieme getuigen. Andere vormen van anonieme informatie leken dus zelfs niet als

steunbewijs te gelden.

166

Cass. 4 januari 2006, T.Strafr. 2006, 90.

167 Cass. 4 april 2001 T.Strafr. 2002, 89; Cass. 12 maart 2003, Rev.dr.pén. 2003, afl. 7-8, 1072; Cass. 4 januari

2006, T.Strafr. 2006, 90.



169 Cass. 19 september 2000, T.Strafr. 2001, 88.

78

Het Hof van Cassatie kwam hier echter in tussen170

. Het Hof stelde dat anonieme

getuigenissen buiten de toepassing van de artikelen 86 e.v. Sv. slechts konden dienen om een

onderzoek te openen of te sturen en om op autonome wijze bewijzen te vergaren, of om de

samenhang ervan te beoordelen. Op die manier lijkt er toch enige vorm van bewijswaarde

toegekend te worden aan deze anonieme informatie. Dit werd in een volgend cassatiearrest in

2006 bevestigd171

. In datzelfde arrest van 2006 werd zelfs gesteld dat de rechter niet

uitdrukkelijk moet motiveren welke bewijswaarde hij hecht aan de anonieme informatie,

tenzij dit in een conclusie van de partijen wordt gevraagd.

In de GICM-zaak sluit het Hof van Beroep van Brussel zich aan bij de twee bovenstaande

arresten172

. Inlichtingen krijgen dus weldegelijk bewijswaarde. Het Hof stelt wel dat de

analogie zich beperkt tot de informatie waarvan de bron of de oorsprong niet volledig

duidelijk is. De vraag rijst dan uiteraard wat er moet gebeuren met informatie waarvan de

bron of oorsprong wel duidelijk is. Het Hof van Beroep lost dit op door de algemene regels

van het bewijs in strafzaken toe te passen, meer bepaald de vrije bewijswaardering. Het

cassatieberoep173

dat volgde op deze uitspraak bevestigt volgens mij impliciet het arrest van

het Hof van Beroep. Het Hof van Cassatie ging niet uitdrukkelijk in op de analoge toepassing

van de theorie van het gebruik van anonieme informatie, noch op het gebruik van inlichtingen

op zich, maar verbrak het arrest ook niet. Cassatie sprak zich enkel uit over het algemene

principe van vrije bewijswaardering en motivering.

De BIM-wet voorziet een specifieke regeling met betrekking tot het gebruik als bewijs. Zoals

hierboven reeds vermeld zal de bestuurlijke Commissie op grond van art. 19/1 WI&V een

niet-geclassificeerd proces-verbaal moeten opstellen. In dat PV moet de te gebruiken

informatie worden opgenomen. Datzelfde art. 19/1 bepaalt eveneens dat het PV niet de

170

Cass. 13 april 2005, Arr.Cass. 2005, 858 en Cass. 23 maart 2005, R.W. 2006-07, 829.

171 Cass. 19 december 2006, AR P.06.1310.N op www.cass.be.

172 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, ‘Geheime (?) diensten. Over de noodzaak van een ernstig debat



173 Cass. 27 juni 2007, R.W. 2008-09, 1634.

79

exclusieve grond, noch de overheersende maatregel mag zijn voor de veroordeling van een

persoon. Er moeten dus bijkomende elementen zijn om iemand te veroordelen.

Op zich is dit een eenvoudige oplossing voor het probleem. Reeds hoger werd echter gesteld

dat art. 19/1 enkel van toepassing is op specifieke en uitzonderlijke methoden. Bij informatie

die wordt verkregen door een gewone methode zal dus geen niet-geclassificeerd proces-

verbaal worden opgesteld174

. Toch kan deze informatie worden meegedeeld op grond van de

algemene bepaling in art. 19 WI&V. Welke bewijswaarde heeft deze informatie dan? De

wettelijke ‘degradatie’ tot steunbewijs is immers niet van toepassing. De logische oplossing is

de hierboven aangehaalde rechtspraak toe te passen op deze informatie. Op deze manier wordt

dezelfde situatie bereikt. Informatie die volgt uit het gebruik van gewone methoden zal

hoogstens als steunbewijs kunnen gebruikt worden, zij het enkel wanneer de oorsprong of de

bron ervan onduidelijk is. Is dit wel het geval, dan kan deze informatie toch als vol bewijs

gebruikt worden.

Schematisch kan het als volgt worden samengevat:

Figuur 2: Schematisch overzicht van de bewijswaarde in het geval van bijzondere inlichtingenmethoden

Gewone methoden Specifieke

methoden

Uitzonderlijke methoden

Steunbewijs Bron of oorsprong

onbekend (GICM-

zaak)

Art. 19/1 WI&V Art. 19/1 WI&V

Vol bewijs Bron of oorsprong

bekend (GICM-

zaak)

/ /

De BIM-wet voorziet een extra bescherming voor de personen die geconfronteerd worden met

informatie uit het niet-geclassificeerd proces-verbaal. Art. 131bis, 189quater en 279bis Sv.

werden namelijk gewijzigd. Op grond van de huidige bepalingen kan de rechter het Vast

Comité I om een schriftelijk advies vragen over de wettelijkheid van de methode die aan de

basis ligt van het PV waarmee de rechter in kwestie geconfronteerd wordt. De rechter doet dit

174



80

hetzij ambtshalve, hetzij op vordering van het openbaar ministerie, hetzij op verzoek van de

beklaagde, de burgerlijke partij of hun advocaten. Deze vordering moet wel op straffe van

verval voor ieder ander rechtsmiddel opgeworpen worden, tenzij wanneer er later nieuwe

elementen aan het licht komen. De rechtbank zal vervolgens het dossier aan het openbaar

ministerie overzenden, dat op zijn beurt het Vast Comité I moet vatten.

Opnieuw moeten we dezelfde bemerking maken met betrekking tot de informatie die wordt

verkregen via de gewone methoden. Het Vast Comité I zal in deze gevallen dus niet kunnen

optreden. Dit vind ik jammer, aangezien het Vast Comité I net de instantie bij uitstek is om

zulke controle uit te voeren.

Een ander punt van kritiek kan gevonden worden in het feit dat het Vast Comité I de rechter

slechts een advies kan geven175

. Dit heeft mijns inziens te maken met de samenstelling van

het Vast Comité I. Het Comité bevat immers niet alleen magistraten. Het is dus de rechter die

de uiteindelijke beslissing zal nemen met betrekking tot de rechtmatigheid. Gelet op de

deskundigheid van het Vast Comité I zal de rechter deze eerste naar alle waarschijnlijkheid

bijna altijd volgen. Desalniettemin zal het advies van het Vast Comité I een extra debat tijdens

de zitting rechtvaardigen. Hoe het Vast Comité I tot zijn advies moet komen, is niet in de wet

vastgelegd. Het Comité zal dus zelf een procedure moeten uitwerken.

C. Nederland

Ook in de NWI&V is er een samenwerking tussen het openbaar ministerie en de inlichtingen-

en veiligheidsdiensten. Het valt echter op dat de NWI&V een regeling voorziet die in de

richting openbaar ministerie naar inlichtingendienst werkt, in tegenstelling tot de Belgische

regeling. In Nederland is het namelijk zo dat het openbaar ministerie overeenkomstig art. 22,

eerste lid NWI&V de te hunner kennis gekomen gegevens die zij voor een dienst van belang

achten, meedelen aan die dienst. Er wordt daarenboven in het derde lid van art. 22 voorzien in

een overlegprocedure tussen de procureur-generaal en het diensthoofd voor situaties waarin

de vervulling van de taak van het openbaar ministerie en van een dienst daartoe aanleiding

geeft. Voor ambtenaren van politie geldt een gelijkaardige verplichting overeenkomstig art.

175



81

22, tweede lid NWI&V. Zij moeten immers informatie doorgeven aan hun superieuren, die

dan op hun beurt de diensten verwittigen. Hieruit kan dus afgeleid worden dat de

inlichtingendiensten primeren boven de gerechtelijke instanties. Dit is mijns inziens terecht,

en het valt dan ook te betreuren dat in België de omgekeerde situatie wordt vooropgesteld.

Over de omgekeerde richting wordt in de Nederlandse wet schijnbaar niets bepaald. Er staat

enkel een bepaling over wederzijdse samenwerking op technisch vlak, de zogenaamde

technische ondersteuning. Art. 58 van de NWI&V regelt deze samenwerking. Deze bepaling

is de tegenhanger van ons art. 20 WI&V.

Met betrekking tot de eigenlijke doorstroming wordt in de wet met geen woord gerept. Het is

echter niet meer dan logisch dat ook daar een systeem van doorstroming moet bestaan om zo

te voorzien in een volgens Europees recht afdoende vorm van rechtsbescherming. Dat de wet

dus niets voorziet voor de doorstroming is zeker voor kritiek vatbaar. Er bestaat wel een

algemene bepaling, met name art. 161 van het Nederlandse wetboek van Strafvordering, die

een gelijkaardige verplichting inhoudt als ons art. 29 Sv. Op grond van die bepaling moet

namelijk ieder die kennis draagt van een begaan strafbaar feit, daarvan aangifte of klacht

doen. Een meer gedetailleerde regeling, zoals bij ons, zou echter veel duidelijker zijn. Deze

regel laat immers uitschijnen dat de gerechtelijke instanties primeren, terwijl de regeling van

samenwerking in de NWI&V het omgekeerde doet blijken.

Met betrekking tot de bewijsproblematiek, wordt in Nederland een oplossing geboden in art.

344 Nederlands Wetboek van Strafvordering. Dat artikel stelt dat een ambtsbericht van de

Nederlandse Staatsveiligheid als zelfstandig bewijs kan worden gebruikt. De rechter-

commissaris zal in het raam van een onderzoek naar de stukken die aan het ambtsbericht ten

grondslag liggen, getuigen horen en verslag doen, zonder dat hij daarbij alle gegevens moet

openbaren176

. Op die manier wordt de wapengelijkheid gerespecteerd. Noch het openbaar

ministerie, noch de partijen zijn immers aanwezig bij de verhoren. Ze kunnen wel vragen

laten stellen via de rechter-commissaris177

.

176

B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, ‘Geheime (?) diensten. Over de noodzaak van een ernstig debat



177 R. LANDUYT en S. BEKAERT, “De gevolgen van de nieuwe inlichtingenwet voor het strafprocesrecht en

de positie van de advocaat” in R.W. 2010-11, afl. 2, 53.

82

Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 september 2011

Op de BIM-wet kwam heel wat kritiek vanuit het praktijkveld178

. Het hoeft dan ook niet te

verwonderen dat meerdere verzoekschriften tot vernietiging werden neergelegd bij het

Grondwettelijk Hof. Een eerste verzoekschrift werd neergelegd door de Orde der Vlaamse

balies en Jo Stevens enerzijds (zaak 4955)179

180

. Zij verzoeken het Grondwettelijk Hof de

artikelen 2, 3°, 14 (partim), 15, 17, 18, 35, 36 en 37 te vernietigen. Een tweede verzoekschrift

werd neergelegd door de VZW Liga voor Mensenrechten (zaak 5014)181

. Zij verzoeken het

Grondwettelijk Hof de artikelen 3, 10, 14, 15 en 18 te vernietigen. De beide zaken werden

uiteindelijk samengevoegd door het Hof. De uitspraak volgde op 22 september 2011182

.

Toch waren er meer partijen bij dit arrest. De Ordre des barreaux francophones et

germanophones, de VZW Ligue des Droits de l’Homme en de Ministerraad dienden immers

memories in.

178

M. SCHUILENBURG EN P. VAN CALSTER, “De BIM-wet anders gelezen. Over inlichtingenmethoden ten

behoeve van de openbare orde en het wetenschappelijk en economisch potentieel” in Panopticon, 2010/4, 66.

179 X., “OVB ten strijde tegen BIM” in Juristenkrant 2010, afl. 206, 14; X, Persbericht 26 april 2007 Orde van

Vlaamse Balies. Een bom onder de BIM-wet, 1.

180 P. DE HERT, “De glans van de nieuwe bijzondere inlichtingenbevoegdheden” in Juristenkrant 2010, afl. 206,

2.

181 X, “Liga Mensenrechten naar Grondwettelijk Hof tegen BIM-wet” op www.hln.be

182 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011.

83

Hoofdstuk 1: De ontvankelijkheid

1. Visie van de partijen.

A. Zaak 4955

1) De Orde der Vlaamse Balies

De Orde der Vlaamse balies (OVB) meent dat zij belang heeft en dus een verzoekschrift tot

vernietiging kan neerleggen183

. Zij stelt immers dat het haar wettelijke opdracht is te waken

over de specifieke beroepsbelangen van haar leden en initiatieven en maatregelen kan nemen

die nuttig zijn voor de rechtszoekende. Dit volgt uit art. 495 Gerechtelijk Wetboek. De Orde

geeft meerdere redenen waaruit zij afleidt dat ze het vereiste belang heeft. Vooreerst meent ze

dat de rechtszoekende op discriminatoire en disproportionele wijze geraakt wordt in zijn

grondrechten, waaronder het recht op een eerlijk proces en het recht op privacy. Het wettelijk

kader dat de BIM-wet stelt, zou niet volstaan volstaan. Daarnaast wordt volgens de Orde

voorzien in een mogelijkheid om informatie over te zenden met het oog op het aanwenden in

strafrechtelijke onderzoeken, waarbij het recht op tegenspraak disproportioneel wordt

ingeperkt. Een derde en laatste argument is dat zij zelf het voorwerp kan uitmaken van een

inlichtingenonderzoek en zij overeenkomstig artikel 5 van het Strafwetboek zelf het voorwerp

kan uitmaken van een strafrechtelijk onderzoek dat op zijn beurt kan steunen op een

voorafgaand inlichtingenonderzoek.

2) Jo Stevens

De tweede verzoekende partij in deze zaak, Jo Stevens, meent dat hij ten gevolge van zijn

beroep van advocaat wordt beknot in zijn beroepsuitoefening184

. De mogelijkheden tot

tegenspraak in een strafprocedure die volgt op een inlichtingenonderzoek worden immers al te

zeer beperkt. Een tweede argument dat hij aanvoert, is dat hij zelf het voorwerp kan uitmaken

van een inlichtingenmethode.

183

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.3.2.

184 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.3.3.

84

3) De Ministerraad

De Ministerraad meent dat beide partijen niet over het vereiste belang beschikken.

Vooreerst stelt het dat de Orde in zijn hoedanigheid van beroepsorganisatie niet beschikt over

het vereiste belang185

, aangezien het Grondwettelijk Hof reeds in voorgaande arresten heeft

aangenomen dat publieke rechtspersonen slechts over het rechtens vereiste belang beschikken

wanneer de bestreden bepalingen de betrokken rechtspersoon rechtstreeks en ongunstig raken

in de uitoefening van de hem door de wetgever verleende bevoegdheden. De Orde zou de

belangen van de rechtszoekende dus niet kunnen vrijwaren. Alleen wanneer het gaat om de

vrijwaring van de rechten en de gemeenschappelijke beroepsbelangen van haar leden, kan zij

optreden. Dit belang moet volgens de Ministerraad echter worden genuanceerd, aangezien de

Orde enkel voor de artikelen 15, 35, 36, 37 en 38 ontvankelijke middelen zou ontwikkelen.

Ook het feit dat de Orde een mogelijk doel is van een inlichtingenonderzoek doet geen belang

ontstaan. Dit aangevoerde belang is immers louter hypothetisch. Daarenboven lijkt de Orde

zijn belang enkel te onderbouwen vanuit de bekommernis om de rechtmatige bescherming

van zijn privéleven te vrijwaren. Om die reden zou de Orde enkel de vernietiging van art. 2,

14 en 18 kunnen eisen in zoverre voormelde artikelen de invoeging inhouden van de artikelen

2, § 3, 18/17 en 43/2 tot 43/6 WI&V.

Wat betreft het belang van Jo Stevens stelt de Ministerraad dat hij niet doet blijken van het

vereiste belang bij de vernietiging van art. 2, 14, 17 en 18, aangezien die artikelen enkel in het

algemeen ertoe strekken de inlichtingen- en veiligheidsdiensten te regelen, zonder dat ze

betrekking hebben op het contradictoire verloop van de strafprocedure186

. Bovendien heeft hij

niet het belang om de vernietiging van de art. 15, 35, 36 en 37 te vorderen, omdat die

artikelen procesrechtelijke waarborgen verlenen aan de rechtsonderhorige die vroeger niet

bestonden en die van die aard zijn dat ze de procedurele positie van de strafrechtelijk

vervolgde verbeteren. Alleszins worden geen procedure-eisen opgelegd aan de

rechtsonderhorige of aan de personen die hen in rechte vertegenwoordigen, waaruit volgt dat

de heer Stevens niet aan het vereiste belang voldoet.

185

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.4.1.3.

186 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.4.1.2.

85

Wat betreft het argument dat de heer Stevens zelf onderwerp zou kunnen zijn van een

inlichtingenmethoden, ontwikkelt de Minsterraad hetzelfde argument als bij de Orde: het gaat

om een volstrekt hypothetisch belang, dat dus niet volstaat.

4) Memorie van tussenkomst door de Ordre des barreaux francophones et germanophones

De OBFG meent belang te hebben wegens dezelfde redenen als de OVB, met name haar

opdracht ex art. 495 Gerechtelijk Wetboek en het feit dat zij zelf het voorwerp kan uitmaken

van een inlichtingenonderzoek of een strafrechtelijk onderzoek dat aanhangig is gemaakt ten

gevolge van een inlichtingenonderzoek187

.

De Ministerraad verwijst logischerwijs naar dezelfde redenen als die welke het opgaf voor de

OVB188

.

B. Zaak 5014

1) Liga voor Mensenrechten

De Liga stelt dat zij tot doel heeft elke onrechtvaardigheid en elke aanslag op de rechten van

personen of gemeenschappen te bestrijden, los van elke politieke of professionele binding. Zij

verdedigt de beginselen van gelijkheid, vrijheid en humanisme waarop de democratische

maatschappijen zijn gebaseerd. De Liga is van oordeel dat de wet ernstige inbreuken vertoont

op de fundamentele rechten waarvan zij de bescherming nastreeft. Daarnaast meent zij dat het

Hof reeds in vorige zaken haar belang heeft erkend in gelijkaardige zaken189

.

De Ministerraad ontwikkelt geen argumenten tegen een belang van de Liga.

187

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.5.

188 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, A.6.


86

2) Memorie van tussenkomst door de Ligue des Droits de l’Homme

De Ligue des Droits de l’Homme ontwikkelt exact dezelfde argumentatie als de Liga voor

Mensenrechten wat betreft haar belang190

.

De Ministerraad komt hier wel tussen, zij het niet omwille van het vereiste belang191

. Volgens

hen ontwikkelt de Ligue des Droits de l’Homme nieuwe middelen, wat niet mogelijk zou zijn

als tussenkomende partij. De Ligue zou immers de vernietiging vragen van de mogelijkheid

om uitzonderlijke inlichtingenmethoden aan te wenden in geval van ernstige bedreigingen die

betrekking hebben op het radicaliseringsproces, zonder dat dit door de verzoekende partij is

gevraagd.

2. Visie van het Grondwettelijk Hof

Het Grondwettelijk Hof spreekt zich zeer kort uit over de ontvankelijkheid. Vooreerst stelt het

dat art. 495 Gerechtelijk Wetboek de beide ordes machtigt een vernietigingsberoep in te

stellen of te ondersteunen van bepalingen die de belangen van de advocaat en de

rechtszoekende op een nadelige wijze kunnen raken. Om die reden stelt het Hof dat zij het

belang van Jo Stevens niet moet onderzoeken, aangezien deze toch dezelfde bepalingen tot

vernietiging aanvoert192

.

Ook het belang van de Ligue des Droits de l’Homme blijft overeind. Hoewel een

tussenkomende partij het oorspronkelijke beroep niet mag wijzigen en a fortiori niet mag

uitbreiden, zal het Hof, wanneer het een bestreden bepaling vernietigt, ambtshalve alle

bepalingen die ermee onlosmakelijk samenhangen eveneens vernietigen. De exceptie die de

Ministerraad opwerpt wordt dus verworpen193

.

190



192 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.3.2.


87

Hoofdstuk 2: Ten gronde

1. Visie van de partijen

A. Zaak 4955

1) Eerste middel

De verzoekende partijen voeren in hun eerste middel194

aan dat er een gebrek aan tegenspraak

bestaat bij het aanwenden van informatie uit het inlichtingenonderzoek in de strafprocedure.

Meer specifiek zou art. 19/1 WI&V de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang

gelezen met het recht op een eerlijk proces ex art. 6 EVRM, schenden, aangezien er een

discriminatie zou bestaan tussen rechtsonderhorigen die worden vervolgd in een

strafrechtelijk onderzoek waarin het strafdossier een niet-geclassificeerd proces-verbaal bevat,

en rechtsonderhorigen die vervolgd worden in een strafrechtelijk onderzoek waarin het

strafdossier geen niet-geclassificeerd proces-verbaal bevat. De tegenspraak zou in het eerste

geval op een discriminatoire wijze worden ingeperkt.

Tegenspraak “houdt niet alleen in dat iedere partij haar standpunt kenbaar moet kunnen

maken omtrent het strafdossier en stukken waarop een andere partij zich beroept, maar

vereist tevens dat, in beginsel, alle stukken van potentieel belang voor de verdediging door

haar kunnen worden geconsulteerd. Het betreft niet enkel eventuele processtukken die

betrekking hebben op de materialiteit van het gegeven dat het voorwerp uitmaakt van de

vervolging, maar eveneens elementen die een licht kunnen werpen op de procedurele

regelmatigheid”.

In het geval van art. 19/1 WI&V wordt er verwezen naar informatie die een strafrechtelijk

onderzoek mogelijk maakt. Daarenboven moet er slechts sprake zijn van een redelijk

vermoeden of ernstige aanwijzing van een strafbaar feit en potentiële dreiging, respectievelijk

ernstige bedreiging, wat een zeer lage drempel is. Dit zal zich dus frequent voordoen.

194


88

De verzoekende partijen werpen ook op dat de informatie die wordt verkregen uit een

inlichtingenonderzoek niet wordt meegedeeld aan de gerechtelijke overheden, maar aan de

bestuurlijke Commissie, die zelf zal bepalen of er een niet-geclassificeerd PV wordt

opgesteld. Het PV preciseert de context waarbinnen de inlichtingenopdracht heeft

plaatsgevonden, het doel dat door de inlichtingen- en veiligheidsdienst werd nagestreefd, en

de context waarbinnen ernstige aanwijzingen werden verzameld die eventueel in rechte

kunnen worden gebruikt.

Ook stellen de verzoekende partijen dat er sprake is van een dubbelzinnige procedure bij het

overzenden van het PV, aangezien art. 19/1 WI&V voorziet dat het PV onverwijld wordt

doorgezonden, maar tegelijk dat het diensthoofd vooraf moet worden gehoord over de

voorwaarden van de overzending.

Een volgend argument is dat de verzoekende partijen menen dat de regeling, hoewel ze een

legitiem doel nastreeft, niet noodzakelijk is. Volgens hen is de regeling niet noodzakelijk

aangezien in het kader van de strafrechtelijke onderzoeken equivalenten bestaan voor de

specifieke en uitzonderlijke methoden. In die gevallen wordt er niet in een even verregaande

procedure voorzien waardoor er dus geen sprake is van een gebrek aan tegenspraak. Bij het

niet-geclassificeerd PV is dat er wel. Aangezien de procedure bij de strafrechtelijke

onderzoeken perfect werken, is de huidige, meer verregaande regeling van de BIM-wet niet

noodzakelijk.

Ook zou de nieuwe regeling disproportioneel zijn, en wel op twee vlakken: de omvang van de

informatie die wordt onttrokken aan de tegenspraak en het ontbreken van een afdoend

procedureel kader. Over het eerste merken de partijen op dat bij de BOM-wet enkel een

uitzondering wordt gemaakt op de tegenspraak ten aanzien van de elementen die de

afscherming van de gebruikte technische hulpmiddelen en politionele onderzoekstechnieken

betreffen, of de vrijwaring van de veiligheid en de afscherming van de identiteit van de

informant, de politieambtenaren, belast met de uitvoering van de observatie en de infiltratie,

en van de burger op wie kortstondig een beroep kan worden gedaan vanwege zijn

deskundigheid. Via die regeling zullen de cruciale elementen van de machtigingen en de

tenuitvoerlegging rechtstreeks het voorwerp kunnen uitmaken van tegenspraak en zullen de

uitzonderlijk onttrokken elementen onrechtstreeks aan tegenspraak worden onderworpen.

89

Over het tweede merken de partijen op dat art. 19/1 WI&V niet voldoet aan de criteria die het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft vastgelegd: er wordt niet door een

onafhankelijke en onpartijdige instantie concreet beoordeeld welke informatie te gevoelig is

om het voorwerp uit te maken van interne openbaarheid en tegenspraak. De mogelijkheid

voor de raadkamer en de feitenrechter om schriftelijk advies te vragen aan het Vast Comité I

voldoet hier niet aan, aangezien die procedure geen garantie op tegenspraak bevat. Er is zelfs

geen procedure uitgewerkt voor het Vast Comité I om zulk advies te verstrekken.

De Ministerraad weerlegt alle argumenten van de verzoekende partijen195

. Vooreerst stelt zij

dat het PV meer gegevens bevat dan alleen de context waarbinnen de inlichtingenopdracht

heeft plaatsgevonden, het doel dat door de inlichtingen- en veiligheidsdienst werd nagestreefd

en de context waarbinnen ernstige aanwijzingen werden verzameld die eventueel in rechte

kunnen worden gebruikt. Het bevat daarnaast immers de gegevens verkregen door middel van

de aanwending van specifieke of uitzonderlijke methoden op grond waarvan de ernstige

aanwijzingen worden vastgesteld of op grond waarvan het redelijke vermoeden vorm krijgt.

Vervolgens stelt de Ministerraad dat er geen sprake is van een verschil in behandeling196

.

Hiervoor steunt de Ministerraad zich op rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens. Uit die rechtspraak volgt immers dat het recht op tegenspraak wezenlijk

verbonden is met de wapengelijkheid. Aangezien de vervolgende partij eveneens geen extra

inzage heeft in de gegevens die volgen uit een inlichtingenonderzoek, is de wapengelijkheid

niet geschonden en dus ook niet het recht op tegenspraak. Hieruit volgt dat zij tot alle

informatie die in het strafdossier aanwezig is, toegang hebben en daarover onbelemmerd

tegenspraak kunnen voeren, met inbegrip van de informatie die vervat is in het niet-

geclassificeerde proces-verbaal. De Ministerraad stelt zelfs dat wanneer de informatie wordt

doorgegeven op een andere manier dan die vervat in art. 19/1 WI&V, er sprake is van

onwettige informatieverstrekking. Er is dus geen verschil in behandeling volgens de

Ministerraad.

Wat betreft de evenredigheid betreft, stelt de Ministerraad dat er geen onevenredige beperking

is van de rechten van de personen die worden vervolgd in een strafrechtelijk onderzoek

195



90

waarin het strafdossier een niet-geclassificeerd PV bevat197

. De beperking is immers

noodzakelijk met het oog op de bescherming van de nationale veiligheid. Deze mogelijkheid

is zelfs erken door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Ook kan er geen sprake

zijn van disproportionaliteit. De bescherming verzekeren van de fysieke integriteit van

personen die deelnemen aan de bijzondere opsporingsmethoden is een legitiem doel volgens

het Grondwettelijk Hof. Ditzelfde belang is volgens de Ministerraad even legitiem en

behartigenswaardig in het geval van specifieke en uitzonderlijke inlichtingenmethoden.

Daarenboven zijn er voldoende maatregelen om de moeilijkheden te compenseren die de

verdediging ondervindt wegens het geheime karakter en wordt de bewijswaarde wettelijk

beperkt tot steunbewijs.

2) Tweede middel

In een tweede middel198

stellen de verzoekende partijen dat art. 2 van de BIM-wet

verscheidene bepalingen schendt, met name: art. 15 en 22 van de Grondwet, daarmee

samenhangend art. 8 EVRM (dit vormt het eerste onderdeel), art. 10 en 11 van de Grondwet,

daarmee samenhangend art. 6 EVRM en art. 13 EVRM (dit vormt het tweede onderdeel).

Over het eerste onderdeel199

merken de verzoekende partijen op dat de door art. 2 ingevoerde

voorwaarden van kennisgeving betreffende de uitgevoerde inlichtingenmethode

disproportioneel zijn. Overeenkomstig dat artikel kan iemand slechts in kennis worden gesteld

op verzoek van diegene die het voorwerp heeft uitgemaakt van die inlichtingenmethode,

indien een wettig belang wordt aangetoond, mits naleving van de wet van 11 december 1998

betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en

veiligheidsadviezen, de wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur en de

wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de

verwerking van persoonsgegevens, indien meer dan vijf jaar verstreken zijn sinds het

beëindigen van de methode, en indien met betrekking tot de aanvrager sinds het einde van de

methode geen nieuwe gegevens werden verzameld. Rechtspersonen worden hier zelf van

uitgesloten.

197




91

Daarenboven zou het recht op eerbiediging van de privacy, het privé- en gezinsleven, de

woning en de communicatie niet absoluut zijn200

. In het licht van een legitiem belang kan de

wetgever hier wel van afwijken indien die afwijking noodzakelijk en proportioneel is. Het

ontbreken van een verplichte ambtshalve kennisgeving en de onredelijk beperkende

voorwaarden waaraan die kennisgeving onderworpen is, voldoen niet aan de dwingende

noodzaak.

Vervolgens kan een kennisgeving overeenkomstig de rechtspraak van het Europees Hof voor

de Rechten van de Mens, aan voorwaarden worden onderworpen. Derhalve kan de

kennisgeving worden uitgesteld met het doel de aangewende methodes van

informatieverwerving en de lopende onderzoeken te beschermen. Maar wanneer dergelijke

redenen niet meer aanwezig zijn, is een kennisgeving dwingend. De voorwaarden van vijf

jaar, de hoedanigheid van natuurlijke persoon, de vereiste van verzoek en ontstentenis van

nieuwe gegevens staan in wanverhouding met het grondrecht, omdat die voorwaarden een

controle ex post op onevenredige wijze bemoeilijken.

Over het tweede onderdeel merken ze op dat door art. 2 een discriminatie wordt ingevoerd

tussen enerzijds personen die het voorwerp hebben uitgemaakt van een opsporings- of

onderzoeksmethode in het kader van een strafrechtelijk onderzoek, en anderzijds personen

die het voorwerp hebben uitgemaakt van een inlichtingenmethode, en meer in het bijzonder

een specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethode.

De verzoekende partijen stellen dat het recht op toegang tot een gerechtelijke instantie niet

denkbeeldig en theoretisch mag zijn201

. Aangezien een inlichtingenmethode heimelijk gebeurt

en er geen individuele controle is voorafgaand aan of tijdens de methode, is enkel een

controle achteraf mogelijk. Zo een controle kan je echter enkel uitvoeren indien je kennis hebt

van het feit dat je zelf het voorwerp bent geweest van een methode. Het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens heeft daarenboven geoordeeld in de zaak Association for European

Integration and Human Rights en Ekimdzhiev t. Bulgarije dat art. 13 EVRM een

meldingsplicht inhoudt, waaraan enkel kan worden verzaakt in omstandigheden waarin art. 8

200



92

EVRM uitzonderlijk toelaat dat het individu niet in kennis gesteld moet worden van

opsporings-, onderzoeks- of inlichtingenmethoden.

Vervolgens is er bij de BOM-wet wél een meldingsplicht. De maatregelen van een

inlichtingenmethode zijn op een soortgelijke wijze ingrijpend in het privéleven, het

gezinsleven, de privacy, de woning en de communicatie van de burger. De verzoekende

partijen stellen dat er dus geen noodzaak bestaat om een verschillende regeling uit te werken.

Dat die maatregel beoogt het desbetreffende inlichtingenonderzoek niet in gevaar te brengen

kan niet kloppen, aangezien de methode reeds beëindigd zal zijn.

De Ministerraad202

erkent dat het niet gaat om een ambtshalve kennisgeving. Wat betreft de

voorwaarden van de kennisgeving, gaat de Ministerraad echter niet akkoord met de

verzoekende partijen. Volgens eerstgenoemde gaan de verzoekende partijen immers uit van

een verkeerde interpretatie. Er wordt uitsluitend een bijkomende voorwaarde gecreëerd

waaraan de kennisgeving op verzoek is onderworpen, voor zover het de wet van 11 december

1998 betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en

veiligheidsadviezen betreft. Die gegevens zullen buiten de kennisgeving vallen. Hetzelfde

wetsartikel verwijst zelfs naar twee bijkomende mogelijkheden tot kennisname voor de

rechtsonderhorige, die bestaan naast de mogelijkheid van een verzoek tot kennisgeving zoals

omschreven in artikel 2, § 3, met name de wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid

van bestuur en de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer

ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens.

De Ministerraad is eveneens niet akkoord met de stelling dat een rechtspersoon geen verzoek

tot kennisgeving kan indienen. Volgens hen is het immers zo dat een rechtspersoon een

verzoek kan indienen via een natuurlijke persoon die die rechtspersoon vertegenwoordigt of

die als lasthebber optreedt. Dit zou ondersteund worden door art. 43/4 WI&V, dat stelt dat

eenieder die een persoonlijk en rechtmatig belang kan aantonen een klacht kan indienen bij

het Vast Comité I. Hier wordt dus geen beperking voorzien. De verzoekende partijen vinden

dit echter een kunstgreep, die aan de rechtspersoon zelf geen recht verschaft op een verzoek

tot kennisname.

202


93

Volgens de Ministerraad zou er ook geen schending zijn van art. 15 en 22 van de Grondwet in

samenhang met art. 8 EVRM, omdat niet valt in te zien hoe het ontbreken van een

verplichting tot ambtshalve kennisgeving en een, volgens de verzoekende partijen, te beperkte

kennisgeving op verzoek, een inbreuk zouden kunnen opleveren. De Ministerraad is evenwel

voorzichtig. Ze stelt dat indien dan toch sprake zou zijn van een schending, die inmenging

noodzakelijk en proportioneel is in het licht van het legitieme doel van de wet. Ten eerste kan

de verplichting tot ambtshalve kennisgeving niet zonder meer worden afgeleid uit artikel 8

EVRM. Ten tweede is het, volgens de Ministerraad, onjuist om te beweren dat een controle a

posteriori slechts theoretisch is, wanneer er geen ambtshalve kennisgeving plaatsvindt ten

aanzien van de persoon die het voorwerp heeft uitgemaakt van een specifieke of

uitzonderlijke inlichtingenmethode. Het is immers mogelijk dat een betrokkene een

vermoeden heeft dat hij het voorwerp uitmaakt of uitgemaakt heeft van een specifieke of

uitzonderlijke inlichtingenmethode. In dat geval kan hij klacht indienen bij het Vast Comité I.

Ten derde dient te worden aangenomen dat bij de beoordeling van de wenselijkheid van de

kennisgeving niet uitsluitend rekening dient te worden gehouden met het vrijwaren van het

concrete inlichtingenonderzoek. Ook de inzetbaarheid van de methoden op lange termijn moet

voor ogen gehouden worden. Ten slotte stelt de Ministerraad dat de verzoekende partijen op

geen enkel ogenblik rekening houden met de twee bijkomende mogelijkheden tot

kennisgeving die vervat liggen in de wet van 11 april 1994 en de wet van 8 december 1992.

Ook de controle door het Vast Comité I voldoet volgens de Ministerraad aan de aangehaalde

wetgeving. Europese rechtspraak stelt immers dat de nationale overheden over een ruime

marge beschikken om de aanwending van geheime inlichtingenmethoden toe te laten die een

inmenging betekenen in de door artikel 8 EVRM gewaarborgde rechten. Datzelfde art. 8

voorziet wel dat er dan sprake moet zijn van adequate waarborgen tegen mogelijk misbruik.

Daarbij moet rekening gehouden worden met de gehele toepasselijke wetgeving, wat de

verzoekende partijen niet doen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stelt wel dat

een actieve kennisgeving aan de betrokkene zou moeten kunnen plaatsvinden na de

beëindiging van het onderzoek, zodra het doel van het inlichtingenonderzoek niet meer in

gevaar wordt gebracht, maar op basis van de rechtspraak van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens is het duidelijk dat het ontbreken van een dergelijke ambtshalve

kennisgeving geen inbreuk uitmaakt op artikel 8. Enkel in combinatie met het ontbreken van

andere waarborgen kan er eventueel sprake zijn van een inbreuk.

94

Met het tweede onderdeel van het middel gaat de Ministerraad eveneens niet akkoord203

. Ten

eerste is er sprake van een daadwerkelijk rechtsmiddel. Er bestaan immers meerdere

mogelijkheden tot rechtshulp: a) de mogelijkheid om onmiddellijk klacht in te dienen bij het

Vast Comité I, b) de kennisgeving op verzoek, c) een bijkomende mogelijkheid tot

kennisname via de wet van 11 april 1994 op de openbaarheid van bestuur, d) het recht zich te

richten tot de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer teneinde het

recht van inzage en het recht van verbetering uit te oefenen via de wet van 8 december 1992

tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van

persoonsgegevens, e) controlemechanismen ex ante, in reële tijd en ex post via de WI&V. Ten

tweede stelt de Ministerraad dat art. 6 EVRM niet is geschonden, aangezien dit artikel niet

van toepassing zou zijn in de enkele hypothese van een inlichtingenonderzoek, aangezien in

dat verband geen uitspraak gedaan wordt over rechten of over een strafvervolging. Ten slotte

meent de Ministerraad dat er geen sprake is van vergelijkbare categorieën van personen,

aangezien er fundamentele verschillen zijn tussen een inlichtingenonderzoek en een

strafrechtelijk onderzoek, zowel op het vlak van de finaliteit van het onderzoek, als van de

aard van de gegevens die worden verzameld in het raam van het onderzoek, en van het

gebruik dat van de verzamelde gegevens kan worden gemaakt. Ook is er geen sprake van

discriminatie. Er bestaat volgens de Ministerraad immers geen algemene verplichting tot

kennisgeving aan een persoon die het voorwerp heeft uitgemaakt van een bijzondere

opsporingsmethode. Er is hierop slechts één uitzondering: de telefoontap. Wanneer de

persoon wel verwittigd wordt van het feit dat tegen hem een strafonderzoek heeft gelopen,

dan betreft het de situatie waarin deze het voorwerp uitmaakt van een strafvervolging en hij

zich moet kunnen verdedigen. Hoewel er bij de inlichtingenmethoden sprake is van een

vergelijkbare inbreuk in het privéleven, zijn de finaliteit van de opdracht, de aard van de

verzamelde gegevens en het gebruik dat ervan kan worden gemaakt ten aanzien van de al dan

niet strafrechtelijk vervolgde persoon volledig verschillend en rechtvaardigen ze een

verschillende wettelijke regeling.

203


95

3) Derde middel

De verzoekende partijen stellen in een derde middel204

dat de artikelen 43/2 tot 43/8 WI&V en

de artikelen 131bis, 189quater en 279bis Sv. een schending uitmaken van art. 10 en 11 van de

Grondwet in samenhang met art. 6 EVRM. Het gaat dus om de controle a posteriori van de

specifieke en uitzonderlijke methoden door het Vast Comité I, zoals geregeld in hoofdstuk

IV/2 WI&V.

Als eerste stellen ze dat deze procedure vergelijkbaar is met die in het geval van de bijzondere

opsporingsmethoden205

. De controle in de artikelen 131bis, 189quater en 279bis van het

Wetboek van strafvordering is immers dezelfde als de controle bij de bijzondere

opsporingsmethoden observatie en infiltratie. Daarenboven wordt er door middel van die

procedure beoogd op een soortgelijke wijze het hoofd te bieden aan een soortgelijk probleem

ingevolge het gebruik van een vertrouwelijk dossier. Vervolgens voeren zij aan dat er

essentiële verschillen bestaan tussen beide procedures in het licht van het recht op een eerlijk

proces. Bij de bijzondere opsporingsmethoden wordt immers voorzien in een gedetailleerde

procedure die de kamer van inbeschuldigingstelling moet volgen om de controle aan de hand

van het vertrouwelijk dossier door te voeren, terwijl dit voor het Vast Comité I niet het geval

is. Volgens de verzoekende partijen heeft het openbaar ministerie geen enkel initiatiefrecht.

Daardoor is het onduidelijk of en hoe de procedure voor het Vast Comité I met het oog op een

advies doorgang zou kunnen vinden.

Een tweede argument206

is dat er nergens wordt voorzien in enige vorm van tegenspraak in de

procedure voor het Vast Comité I. Tegenspraak is volgens de verzoekende partijen echter

cruciaal, aangezien het immers het gebrek aan tegenspraak betreffende de elementen die niet

in het strafdossier vervat zijn is die zulke procedure nodig maken.

Ten derde voeren de partijen aan dat de wetgeving op de bijzondere opsporingsmethoden

voorziet in een verplichte controleprocedure aan de hand van het vertrouwelijk dossier,

204




96

vooraleer de zaak aanhangig wordt gemaakt bij de bodemrechter. De BIM-wet voorziet niet in

zulke verplichte procedure.

Een laatste argument is dat art. 235ter Sv., wat de sanctie betreft, uitdrukkelijk aansluit bij het

systeem van de zuivering van nietigheden. Bij de adviesfunctie wordt echter niet voorzien in

een sanctieregeling, aangezien er geen procedureel kader is.

De Ministerraad meent echter dat dit middel gedeeltelijk onontvankelijk is, aangezien het

enkel gericht is tegen de adviesprocedure voor het Vast Comité I207

. De artikelen 43/2 tot 43/8

WI&V voorzien immers uitdrukkelijk in een uitgewerkte procedure op tegenspraak en de

verzoekende partijen geven niet aan welke aspecten van die procedure discriminatoir of

ongrondwettig zouden zijn.

Zij stelt eveneens dat de verschillende procedure gerechtvaardigd wordt door het feit dat er

geen sprake is van een vergelijkbare categorie personen208

. Daarenboven is het verschil in

behandeling noodzakelijk en proportioneel in het licht van de nagestreefde legitieme

doelstelling. De aard van de opdrachten van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten enerzijds,

en het vertrouwelijke karakter van de door hen ingezamelde gegevens anderzijds in gedachte,

kan de controlebevoegdheid niet worden toegekend aan de gerechtelijke overheden. Daarom

werd die bevoegdheid toegekend aan het Vast Comité I, aangezien deze reeds voor de BIM-

wet als orgaan fungeerde dat controle uitoefende op de inlichtingendiensten. Om alle

waarborgen te bieden voor een daadwerkelijke en effectieve controle van de aangewende

specifieke en uitzonderlijke inlichtingenmethoden, heeft de wetgever aan het Vast Comité I

zelfs een dubbele controlebevoegdheid toegekend, namelijk via de procedure op tegenspraak

waarin is voorzien in de artikelen 43/2 tot 43/8 WI&V en via de adviesprocedure. Het was

echter nooit de bedoeling om te voorzien in dezelfde of een soortgelijke controleprocedure als

die in de BOM-wet. Daarbij stelt zij dat het bieden van een vergelijkbare waarborg door te

voorzien in een controle door een onafhankelijke en onpartijdige instantie niet betekent dat

ook de procedures zelf soortgelijk of zelfs identiek moeten zijn.

207



97

Bovendien is er volgens de Ministerraad sprake van een voldoende adequate

rechtsbescherming voor de personen die het voorwerp kunnen uitmaken van een

inlichtingenmethode. Er moet immers gekeken worden naar de gehele regeling om na te gaan

of er sprake is van voldoende bescherming. Aangezien er veelvuldige controles op diverse

niveaus zijn, kan er geen sprake zijn van een onvoldoende rechtsbescherming.

Ten slotte kan niet worden aanvaard dat de aangehaalde verschillen tussen de

controleprocedures een lager niveau van rechtsbescherming tot gevolg zouden hebben. Als je

rekening houdt met primo de essentiële verschillen tussen een strafprocedure waarin

toepassing werd gemaakt van een observatie en infiltratie, en een strafprocedure waarin een

niet-geclassificeerd proces-verbaal voorkomt, secundo de positie van de adviesprocedure voor

het Vast Comité I in de gehele regeling, en tertio het feit dat de waarborgen die gepaard gaan

met de bewijsgaring en de bewijswaardering in strafzaken onverkort gehandhaafd blijven na

toepassing van de adviesprocedure, kan niet staande worden gehouden dat een beklaagde in

een strafzaak waarin gebruik werd gemaakt van een niet-geclassificeerd proces-verbaal, in

een minder voordelige positie zou worden geplaatst dan een beklaagde in een strafzaak waarin

gebruik werd gemaakt van bijzondere opsporingsmethoden.

Opnieuw is de Ministerraad bij het formuleren van zijn antwoord voorzichtig209

. Ze stelt

immers dat, indien het Grondwettelijk Hof zou oordelen dat er toch geen sprake is van

proportionaliteit, er dan toch sprake moet zijn van proportionaliteit aangezien er slechts een

beperkte bewijswaarde kan worden gegeven aan de inlichtingen die worden verkregen,

wanneer zij worden aangewend in een strafdossier.

4) Vierde middel

Het vierde middel210

houdt in dat de artikelen 18/2, §2, 7°, 18/9 en 18/17 WI&V de artikelen

10 en 11 van de Grondwet in samenhang met art. 6 en 13 EVRM schenden, aangezien er een

discriminatie bestaat tussen personen die vervolgd worden in een strafrechtelijk onderzoek

waarin de resultaten van een maatregel tot afluisteren, kennisnemen en registreren van

communicatie door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten worden gebruikt en, anderzijds,

209



98

personen die worden vervolgd in een strafrechtelijk onderzoek waarin de bevindingen van een

maatregel tot afluisteren, kennisnemen en registreren op last van de gerechtelijke overheden

worden aangewend. Meer specifiek worden er drie verschillen in behandeling aangeklaagd:

het gebrek aan rechtsbescherming bij interceptie van de telecommunicatie (eerste onderdeel),

de duur van de afluistermaatregel (tweede onderdeel) en het voorwerp van de methode (derde

onderdeel).

In hun eerste onderdeel211

voeren de verzoekers aan dat art. 90septies Sv. regelt dat de

geïntercepteerde communicatie dient bewaard te worden en onder welke modaliteiten.

Hierdoor wordt de interne openbaarheid en tegenspraak gewaarborgd. De procespartijen

kunnen de relevant geachte communicatie dus consulteren om de juiste neerslag, vertaling en

interpretatie ervan in het strafdossier te kunnen verifiëren en om eventuele relevante

elementen die door de onderzoekers niet werden geselecteerd, alsnog in het strafdossier te

doen opnemen. Bij de inlichtingenmethoden is er geen gelijkaardige regeling. Art. 18/17

WI&V voorziet zelfs uitdrukkelijk dat de opnames reeds vernietigd worden binnen de twee

maanden na het einde van de exploitatie ervan. Van directe toegang door een procespartij in

een strafrechtelijke procedure kan dus geen sprake zijn. Er bestaat immers geen

consultatierecht, er is een snelle vernietiging en er is zelfs geen toegang tot de opnames.

Nochtans bestaat er wat betreft de aangewende technieken volgens de verzoekende partijen

geen verschil met de bijzondere opsporingsmethoden. Daarenboven gaan de verzoekende

partijen er niet mee akkoord dat het Vast Comité I wel toegang heeft tot het dossier, maar

geen toegang heeft tot de opnames zelf. Het strafrechtelijk relevante optreden van het Vast

Comité I zal tenslotte in de regel pas plaatsvinden nadat reeds is overgegaan tot de

vernietiging van de opnames en de overschrijvingen, zodat die procedure in dit opzicht een

volstrekt lege doos dreigt te zijn.

Het tweede onderdeel houdt in dat de gerechtelijke tapmaatregel in de regel zou gebeuren op

basis van beschikkingen van de onderzoeksrechter die maximaal één maand gelden op straffe

van nietigheid, verlengbaar tot een maximumduur van zes maanden en met een verplichte

rapportering aan de onderzoeksrechter om de vijf dagen212

. Bij de uitzonderlijke

inlichtingenmethode is er echter geen maximumtermijn. Meer zelfs, ze is onbeperkt

211



99

verlengbaar onder de voorwaarden van art. 18/10, §5 WI&V. Evenmin is er een tussentijdse

rapporteringsplicht. De verzoekende partijen menen echter dat uitzonderlijke

inlichtingenmethode ook dienen beëindigd te worden van zodra de grondslag ervoor de

interceptie niet langer noodzakelijk maakt. Dit kan enkel worden bewerkstelligd door een

tussentijdse rapportering. Nergens wordt door de wetgever bepaald waarom de beperkingen

niet dezelfde zijn als bij de bijzondere opsporingsmethoden. Hieruit leiden de verzoekers af

dat de wetgever geen legitiem doel voor ogen hield en dat er bovendien geen noodzaak

bestond voor een afwijkende regeling.

In het derde onderdeel stellen de verzoekende partijen dat bij de gerechtelijke telefoontap een

beperking is ingevoerd wat betreft de personen, de communicatiemiddelen en de plaatsen, dit

om het zogenaamde verkennend afluisteren te vermijden213

. In art. 18/17, §1 WI&V wordt

echter niet in een soortgelijke beperking voorzien, zodat verkennend afluisteren toch mogelijk

wordt. Er is enkel een vereiste van ernstige bedreiging, maar dat vinden de verzoekers te

vaag. Opnieuw geeft de wetgever geen reden voor het verschil in behandeling, zodat er hier

ook geen sprake kan zijn van een legitiem doel.

De Ministerraad meent dat het eerste onderdeel grondslag mist214

. De verzoekers vergeten

immers dat de verkregen gegevens enkel in handen van de gerechtelijke overheden kunnen

komen door middel van het niet-geclassificeerd PV, dat wordt opgesteld door de voorzitter

van de bestuurlijke Commissie. Uitgaan van een andere manier zou een onwettige toepassing

van de WI&V uitmaken, waardoor er simpelweg geen schending kan zijn.

Daarenboven heeft de bestuurlijke Commissie een vergelijkbare controlerende rol als de

onderzoeksrechter. Zij kan immers alle verzamelde gegevens nagaan, en niet enkel de

relevant bevonden gegevens. De Commissie zal vervolgens een selectie maken van de

gegevens die in het niet-geclassificeerd PV zullen komen, zonder de vertrouwelijkheid van de

inlichtingenmethoden en de bronnen te veronachtzamen. Dat de inverdenkinggestelde, de

beklaagde en de burgerlijke partij geen inzage kunnen krijgen in gegevens die niet in het niet-

geclassificeerd proces-verbaal staan heeft drie redenen: primo de gerechtvaardigde

geheimhouding van inlichtingenmethoden, inlichtingendossiers en inlichtingenbronnen,

213



100

secundo de gegevens worden verzameld met een finaliteit die eigen is aan het

inlichtingenonderzoek, tertio de gegevens die niet opgenomen zijn in het niet-geclassificeerd

PV zijn eveneens niet bekend of toegankelijk voor de onderzoeksrechter, de procureur of de

vonnisrechter.

De bestuurlijke Commissie is bovendien reeds bij de aanvang van de methode op de hoogte,

omdat de machtiging door het diensthoofd slechts mogelijk is na een eensluidend advies van

de bestuurlijke Commissie. Hierdoor wordt er voorzien in een real time controle. Hierdoor is

de bestuurlijke Commissie dan ook de instantie bij uitstek om de rechtsgeldigheid van de

beslissing en de uitvoering te beoordelen. Tegelijk zal het Vast Comité I een controle

uitoefenen op de methode.

Bij vernietiging van de gegevens is er volgens de Ministerraad geen probleem, aangezien dit

gecompenseerd wordt door de beperkte bewijswaarde van het niet-geclassificeerd PV.

Daarenboven heeft de strafrechter het laatste woord in een procedure en dus zal deze beslissen

over de bruikbaarheid van het bewijsmateriaal.

Ten slotte oordeelt de Ministerraad dat de finaliteit van de maatregelen zich vertaalt in de

verschillende aard van de verzamelde gegevens en in de verschillende mogelijke gebruiken

daarvan. Wat betreft de termijn van exploitatie en vernietiging merkt de Ministerraad nog op

dat deze zijn ingegeven door de wetgeving op de privacy en de noodzakelijke proportionaliteit

bij het inperken van het privéleven.

Wat het tweede onderdeel van het middel betreft, stelt de Ministerraad dat reglementeringen

op de duur van de gerechtelijke tapmaatregel en de uitzonderlijke inlichtingenmethode veel

minder uiteenlopen dan de verzoekers doen blijken215

. Er bestaan immers voldoende

waarborgen voor de beëindiging van een methode zodra de bedreiging verdwenen is.

Daarnaast klopt het argument van de maximale duur van zes maanden bij de gerechtelijke

tapmaatregel niet. Ook daar is het immers mogelijk dat de een nieuwe maatregel wordt

bevolen, namelijk wanneer nieuwe en ernstige omstandigheden de maatregel noodzakelijk

maken. Dit stemt compleet overeen met de tweede en elke volgende verlenging van de

uitzonderlijke inlichtingenmethode in geval van bijzondere omstandigheden. Hierbij geldt

215


101

immers dezelfde verplichting om de precieze omstandigheden aan te geven die een verlenging

noodzakelijk maken.

Ook het derde onderdeel houdt volgens de Ministerraad geen steek216

. Verkennend afluisteren

is immers onmogelijk gelet op de strenge voorwaarden voor de uitzonderlijke

inlichtingenmethode. Daarnaast moet de bestuurlijke Commissie het Vast Comité I in kennis

stellen van de machtigingsaanvraag van de betrokken inlichtingen- of veiligheidsdienst, haar

eensluidend advies, de eventuele verlenging en de beslissing om de methode te beëindigen of

te schorsen en om de exploitatie van de gegevens te verbieden, zodat het Vast Comité I in de

gelegenheid gesteld wordt om ambtshalve een controle uit te voeren wanneer zij daartoe

aanleiding ziet.

5) Vijfde middel

Een vijfde en tevens zeer kort middel, houdt in dat de verzoekende partijen stellen dat art.

18/17 WI&V strijdig is met art. 15 en 22 van de Grondwet in samenhang met art. 8 EVRM,

aangezien het bestreden artikel geen bescherming inhoudt tegen het verkennend afluisteren217

.

De Ministerraad merkt hierbij op dat dit middel neerkomt op een herhaling van het derde

onderdeel van het vierde middel, dat echter anders wordt ingekleed218

.

6) Zesde middel

De verzoekers stellen in een zesde middel dat de artikelen 19/1, 43/1 tot 43/6 WI&V en

artikel 131bis Sv. een schending uitmaken van art. 10 en 11 van de Grondwet in samenhang

met art. 6 en 13 EVRM219

. Er is volgens hen een discriminatie tussen een persoon die

vervolgd wordt voor de strafrechter ten gronde op basis van een strafdossier dat een niet-

geclassificeerd PV bevat na de toepassing van een bepaalde specifieke of uitzonderlijke

216





102

inlichtingenmethode en een persoon die vervolgd wordt voor de strafrechter ten gronde op

basis van gegevens die vergelijkbare gerechtelijke onderzoekshandelingen hebben verzameld.

Het verschil in behandeling volgt niet uit een door de wetgever onderkende noodzaak op

grond van een legitiem belang220

. Er wordt niet voorzien in een gelijkaardige verplichte

controle zoals dat wel het geval is bij de procedure inzake de regeling van de rechtspleging of

de procedure houdende controle van de bijzondere opsporingsmethoden aan de hand van het

vertrouwelijk dossier. De controle a posteriori of de adviesprocedure zijn geen

controleprocedure met betrekking tot de regelmatigheid van de inlichtingenmethoden die

noodzakelijk zijn voorafgaand aan de kennisgeving ex art. 19/1 WI&V. Wanneer het Vast

Comité I daarenboven na een kennisgeving de onwettigheid van een beslissing met betrekking

tot een specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethode zou vaststellen, wordt niet voorzien

in de kennisgeving hiervan aan de gerechtelijke overheden belast met het strafrechtelijk

onderzoek. Art. 43/6 WI&V schrijft voor wat het gevolg is van een vastgestelde onwettigheid,

maar niet wat de sanctie is.

De Ministerraad meent opnieuw dat er geen sprake is van een schending van de aangehaalde

artikelen221

. Als eerste argument stelt zij dat de verzoekers ervan uitgaan dat de vergelijkbare

gerechtelijke onderzoekshandeling steeds slechts als bewijs kan worden gehanteerd nadat de

regelmatigheid hiervan werd gecontroleerd. Dit is volgens de Ministerraad onjuist, aangezien

sommige onderzoekshandelingen kunnen uitgevoerd worden via de mini-instructie, waardoor

er geen verdere specifieke controle is.

Daarnaast meent zij dat er bij de gerechtelijke onderzoekshandelingen geen sprake is van een

verplichte controle bij de regeling der rechtspleging. Deze verplichte controle geldt immers

alleen voor de observatie en infiltratie.

Een ander argument is dat de wetgever inzake de controle op specifieke en uitzonderlijke

inlichtingenmethoden helemaal niet in een soortgelijke procedure wenste te voorzien als de

procedure inzake de hercontrole van bijzondere opsporingsmethoden door de Kamer van

Inbeschuldigingstelling naar aanleiding van nieuwe en concrete gegevens die aan het licht

220



103

kunnen komen bij de behandeling ten gronde222

. Er moet dus weldegelijk een verschil in

behandeling zijn.

Nog een argument is dat het verschil in behandeling niet discriminatoir is aangezien er geen

lager niveau van rechtsbescherming wordt toegekend223

. Om dit na te gaan moet rekening

gehouden worden met alle controleprocedures, zowel die tijdens de toepassing van de

methode als erna bij de strafrechter.

Wat de adviesprocedure voor het Vast Comité I betreft, spreekt het volgens de Ministerraad

voor zich dat deze procedure niet kan worden uitgevoerd voorafgaand aan de kennisgeving

conform art. 19/1 WI&V. Het zijn immers de onderzoeksgerechten en de vonnisgerechten die

pas gebruik kunnen maken van het advies van het Vast Comité I. De procedure op

tegenspraak die wordt voorzien in art. 43/2 en volgende WI&V kan daarentegen op elk

moment worden geraadpleegd. Hieruit blijkt dat er voldoende procedurele waarborgen

bestaan.

Wat het ontbreken van de mededeling van de sanctiebeslissing van het Vast Comité I betreft,

stelt de Ministerraad dat wanneer het Vast Comité I een onwettigheid vaststelt, deze de

stopzetting beveelt van de methode in kwestie en daarenboven beveelt dat de verkregen

gegevens niet geëxploiteerd mogen worden en moeten vernietigd worden. De inlichtingen- en

veiligheidsdiensten zullen ex art. 20, §1 WI&V de gerechtelijke autoriteiten op de hoogte

houden van de beslissing tot vernietiging wanneer bepaalde onderzoeksresultaten gemeld zijn

geweest via een niet-geclassificeerd PV. Datzelfde artikel heeft eveneens als doel dat het Vast

Comité I de bestuurlijke Commissie in kennis stelt van zijn sanctiebeslissing. Deze laatste zal

dan de bevoegde magistraat moeten op hoogte brengen.

Ten slotte merkt de Ministerraad op dat de waarborgen die gepaard gaan met de bewijsgaring

en de bewijswaardering niet buiten werking gesteld worden in strafdossiers waarin een niet-

geclassificeerd PV voorkomt. De zuivering van nietigheden is immers in dezelfde mate van

toepassing. Ook de strafrechter zal de wettigheid kunnen nagaan van het verkregen bewijs via

de zogenaamde Antigoontoets.

222



104

7) Zevende middel

In een laatste middel stellen de verzoekers in een eerste onderdeel dat artikelen 43/2 tot 43/6

WI&V de artikelen 15 en 22 van de Grondwet in samenhang met artikel 8 EVRM

schenden224

. Deze artikelen voeren een controle a posteriori in door het Vast Comité I op de

specifieke en uitzonderlijke methoden. Die controle is volgens de verzoekers echter geen

volwaardige controle aangezien het onderzoek zich beperkt tot een controle van de

beslissingen met betrekking tot de inlichtingenmethoden. Hetzelfde geldt wat de sancties

betreft. Dit heeft als gevolg dat de uitvoering aan de controle ontsnapt. Het Vast Comité I kan

aan onregelmatigheden in de uitvoering geen sanctie verbinden.

Het tweede onderdeel van dit middel viseert dezelfde artikelen, maar dan voor een schending

van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang met art. 6 en 13 EVRM225

. Volgens

de verzoekers is er een dubbele discriminatie tussen rechtsonderhorigen die het voorwerp

uitmaken van een specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethode en rechtsonderhorigen die

het voorwerp uitmaken van een overeenkomstige opsporings- of onderzoekshandeling, en

tussen verdachten in een strafzaak waarin het strafdossier een niet-geclassificeerd proces-

verbaal bevat en verdachten in een strafdossier waarin het strafdossier de resultaten bevat van

een opsporings- of onderzoekshandeling die overeenkomt met een specifieke of uitzonderlijke

inlichtingenmethode.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens laat heimelijke inlichtingenmethoden toe

wanneer er daadwerkelijke garanties tegen misbruik bestaan. Volgens de verzoekers ontbreekt

er echter een controlemechanisme, wat aantoont dat er geen legitiem doel wordt nagestreefd

en er geen noodzakelijk of proportioneel belang beschermd wordt.

De Ministerraad gaat ook met dit laatste middel niet akkoord226

. Over het eerste onderdeel

zegt ze dat de controle a posteriori door het Vast Comité I niet beperkt wordt tot de controle

van de beslissingen. Het Vast Comité I kan immers de stopzetting van de methoden, een

verbod van exploitatie en een vernietiging van de gegevens bevelen. Daaruit alleen al blijkt

224




105

dat de controle verder gaat. Daarnaast zou de regeling niet op disproportionele wijze ingrijpen

in de rechten en vrijheden die bij art. 15 en 22 van de Grondwet en art. 8 EVRM worden

gewaarborgd. Gelet op alle controlemechanismen, zowel ex ante, ex post als in real time,

komt de Ministerraad tot de conclusie dat er geen schending kan zijn.

Ook met het tweede onderdeel gaat de Ministerraad niet akkoord227

. De controle a posteriori

door het Vast Comité I is immers niet beperkt tot de enkele controle van beslissingen met

betrekking tot specifieke of uitzonderlijke methoden. Zij merkt hierbij nog op dat het verschil

in behandeling in elk geval is gerechtvaardigd in het licht van het door de wetgever

nagestreefde legitiem doel. Rekening houdend met de uitgebreide bevoegdheden waarover het

Vast Comité I beschikt met het oog op zijn controlefunctie en met de positie van de bestreden

bepaling in het geheel van de wettelijke regeling, kan volgens de Ministerraad bezwaarlijk

staande worden gehouden dat aan een persoon die het voorwerp heeft uitgemaakt van een

specifieke of uitzonderlijke inlichtingenmethode een discriminatoir lager niveau van

rechtsbescherming zou toekomen dan aan een persoon die strafrechtelijk wordt vervolgd op

basis van een dossier waarin gebruik werd gemaakt van vergelijkbare gerechtelijke

onderzoekshandelingen.

B. Zaak 5014

1) Eerste middel

In het eerste, en tevens meest omvangrijke middel, stelt de Liga voor Mensenrechten dat er

een schending is van art. 22 van de Grondwet in samenhang met art. 8 EVRM228

. De Liga

stelt immers dat sommige bepalingen dermate vaag, onnauwkeurig en algemeen zijn, dat het

erop neerkomt dat er geen sprake kan zijn van een afwijking die toelaatbaar is in het licht van

de hierboven vermelde grondwettelijke en verdragsbepalingen.

227



106

a) “Radicaliseringsproces”

Een eerste bepaling die wordt geviseerd is art. 3, 15° WI&V229

. In dit artikel wordt een

definitie gegeven aan het begrip radicaliseringsproces. Dit begrip zou volgens de Liga voor

Mensenrechten te vaag en onnauwkeurig zijn. De noties “mentaal gevormd zijn” en “het

bereid zijn tot” kunnen niet eenduidig geïnterpreteerd worden. Het hangt af van degene die de

boodschap ontvangt als luisteraart om te bepalen of iemand mentaal wordt gevormd of bereid

is tot het plegen van een terroristische handeling, niet zij die de boodschap verstuurt. Daarbij

komt nog eens dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten individuen of groepen als radicaal

of terroristisch gaan bestempelen om zich zonder meer buitenmatige bevoegdheden toe te

eigenen. De verwijzing naar het misdrijf van terrorisme bewijst echter dat de

veiligheidsdiensten zich op strafrechtelijk gebied begeven. Nochtans beweren zij zelf dat zij

zich niet op het terrein van de rechterlijke macht begeven.

De Ministerraad stelt dat de wetgever geen enkele strafbaarstelling heeft geformuleerd met de

wettelijke definitie van het radicaliseringsproces en dat die geen gerechtelijke finaliteit

nastreeft230

. De term moet gezien worden in het kader van de eigen aard en finaliteit van het

onderzoek gevoerd door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Daarenboven blijkt uit de

lezing van art. 18/9 WI&V en uit de wettelijke omschrijving in art. 3, 15° WI&V dat het

begrip dient samengelezen te worden met het begrip “terrorisme” uit art. 8, 1°, b WI&V. Op

die manier wordt door de wetgever verwezen naar de periode die voorafgaat aan het plegen

van terroristische handelingen. Meer specifiek wordt met het radicaliseringsproces een

voorbereidend proces van manipulatie of wilsbeïnvloeding geviseerd, waarbij

veiligheidsrisico’s ontstaan. Daar komt dan nog eens bij dat de toepassing van art. 18/9

WI&V tot gevolg heeft dat de voorwaarden van proportionaliteit en subsidiariteit dienen

nageleefd te worden.

Een volgend argument van de Ministerraad is dat de wetgever met artikel 3, 15° WI&V een

authentieke interpretatie gegeven heeft van het begrip “radicaliseringsproces” , omdat het

begrip een nieuw begrip is, dat past in het kader van het “actieplan radicalisme” en werd

besproken door het Ministerieel Comité. Het betreft volgens de Ministerraad een fenomeen

229



107

met talloze verschijningsvormen die bovendien aan evolutie onderhevig zijn, zodat de

implementatie van verdere bijzondere elementen in de omschrijving onvermijdelijk tot gevolg

zou hebben dat de definitie heel snel achterhaald zou zijn. Wat betreft het verwijt dat de

diensten zich op strafrechtelijk terrein gaan begeven, stelt de Ministerraad dat er niet wordt

verwezen naar het misdrijf terrorisme, maar naar het terrorisme als zodanig.

De Ligue des Droits de l’Homme merkt op dat de mogelijke aanwezigheid van een

radicaliseringsproces toelaat dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gebruik maken van

uitzonderlijke methoden die het zwaarst ingrijpen in het privéleven231

. Zij meent echter

eveneens dat de definitie te vaag is en zeer moeilijk kan worden bewezen. Ten slotte zou de

definitie in strijd zijn met art. 22 van de Grondwet in samenhang met art. 8 EVRM. De

Ministerraad gaat hier niet mee akkoord: het diensthoofd moet immers beslissen of er een

uitzonderlijke methode moet gebruikt worden. Daarbij zal de bestuurlijke Commissie nagaan

of er daadwerkelijk sprake is van een ernstige bedreiging. Op die manier wordt een uniforme

en wetsconforme toepassing verzekerd.

b) “Private plaats”

Een tweede bepaling die de Liga aanvecht, is art. 14 van de BIM-wet232

. Dit artikel voert

immers een aantal bepalingen in in de WI&V, waarbij het gebruik maakt van de term “private

plaats”. De Liga voor Mensenrechten meent echter dat het begrip nergens wordt gedefinieerd.

De afwijkingen van het recht op de eerbiediging van het privéleven zijn dus te vaag. De Raad

van State heeft zelfs geoordeeld dat de begrippen “verblijfplaats”, “woonplaats” en “private

plaats” door elkaar worden gebruikt. Tussen de laatste twee begrippen is er echter duidelijk

een onderscheid.

De Ministerraad meent dat er wel een wettelijke definitie is voor het begrip “private plaats”,

met name in art. 3, 12° WI&V233

. Deze definitie stemt nagenoeg helemaal overeen met de

omschrijving van datzelfde begrip in de zin van art. 46quinquies, §1, lid 2 Sv. Er is wel

sprake van een negatieve definitie. De toevoeging van het begrip kennelijk sluit evenwel elke 231




108

vorm van subjectiviteit uit. Wat betreft het begrip “woonplaats”, stelt de Ministerraad dat uit

de combinatie van de omschrijving “bewoond huis” in art. 479 Sw. en “aanhorigheden van

een bewoond huis” in art. 480 en 481 Sw. blijkt dat de wetgever verwijst naar het begrip

“woning” uit art. 15 van de Grondwet, omdat die bepaling dezelfde terminologie gebruikt.

Aangezien het begrip “woonplaats” een evolutief begrip is, heeft de wetgever ervoor

geopteerd om die definitie niet wettelijk te verankeren.

c) Art. 18/3, §1 WI&V

Volgens de Liga voor Mensenrechten wordt in dit artikel niet in een regeling voorzien

waardoor het toezichtsorgaan vooraf een onderzoek kan instellen en al dan niet machtiging

geven234

. Hierdoor is enkel een controle achteraf mogelijk, maar op dat moment is dus reeds

sprake van een schending. Er is dus helemaal geen sprake van toezicht omdat de uitvoerder de

beslissing neemt en ze uitvoert zonder toezicht.

Vervolgens wordt in dezelfde bepaling melding gemaakt van de begrippen “ontoereikend” en

“graad van ernst van de potentiële bedreiging”. Deze begrippen zouden te vaag zijn.

De Ministerraad dat het aangevochten artikel weldegelijk voorziet in een duidelijk

omschreven administratieve procedure235

. Het artikel stelt immers dat het diensthoofd een

voorafgaande machtiging moet geven voor de aanwending van een specifieke methode, nadat

de bestuurlijke Commissie schriftelijk op de hoogte is gebracht. Daarnaast meent de

Ministerraad dat bij de beoordeling van voldoende waarborgen moet gekeken worden naar het

volledige systeem van checks and balances.

Wat betreft de begrippen “ontoereikend” en “graad van ernst van de potentiële dreiging”,

meent de Ministerraad primo dat het begrip “ontoereikend” moet geïnterpreteerd worden

zoals in het gewone taalgebruik, met name “ongeschikt voor het beoogde doel” en secundo

dat met de “graad van ernst van de potentiële bedreiging” de zwaarwichtigheid van de

potentiële bedreiging bedoeld wordt.

234



109

De Liga Mensrechten meent op zijn beurt dat het diensthoofd net de te controleren instantie

is236

. Bovendien kan volgens de Liga niet worden aanvaard dat de meldingsplicht a posteriori

aan de bestuurlijke Commissie en het Vast Comité I een controle vooraf betekent. De

Ministerraad veegt ook dit argument van tafel237

. Deze stelt immers dat de verzoekende partij

voorbijgaat aan de derde vorm van controle, namelijk de controle in reële tijd die gepaard gaat

met de uitvoering van de methode. Daarnaast beweert de Ministerraad dat de beslissing van

het diensthoofd een effectieve voorafgaande controle is, aangezien de machtiging dient te

berusten op een gemotiveerd oordeel van het diensthoofd, waarbij een controle dient te

worden uitgevoerd op de naleving van de algemene en bijzondere wettelijke voorwaarden

voor de aanwending van de specifieke inlichtingenmethode. De Ministerraad herhaalt dat een

specifieke inlichtingenmethode slechts kan worden aangewend nadat de schriftelijke en

gemotiveerde beslissing van het diensthoofd ter kennis werd gebracht van de bestuurlijke

Commissie.

d) Art. 18/3, §2, lid 2 en 4 WI&V

Ook deze bepalingen vecht de Liga voor Mensenrechten aan238

. Het tweede lid van art. 18/3,

§2 WI&V stelt immers dat de leden van de bestuurlijke Commissie op elk ogenblik controle

kunnen uitoefenen op de wettigheid en subsidiariteit van de maatregelen. De Commissie is

hier dus niet toe verplicht. Om die reden is er geen waarborg dat er effectief een controle zal

worden uitgevoerd. Het vierde lid van hetzelfde artikel bepaalt dat de gegevens, verkregen in

omstandigheden die de vigerende wettelijke bepalingen niet naleven onder toezicht van de

Commissie worden bewaard. De Commissie kan verbieden dat die gegevens worden

geëxploiteerd. Aangezien er geen verplichte controle is, zullen die gegevens volgens de

verzoeker niet aan het licht komen, zodat de Commissie zijn controletaak niet kan uitoefenen.

De Ministerraad meent dat er geen enkele reden is om aan te nemen dat de bestuurlijke

Commissie haar bevoegdheden niet zal uitoefenen239

. De Commissie is immers net in het

236





110

leven geroepen om de uitoefening te controleren. Ze is daarenboven zo samengesteld dat ze

beschikt over de vereiste vaardigheden en ze handelt volledig onafhankelijk. Indiener toch

ernstige tekortkomingen worden vastgesteld, dan kan de Koning, op voorstel van de minister

van Justitie en de minister van Landsverdediging, bij een besluit vastgelegd na overleg in de

Ministerraad, een effectief lid of plaatsvervanger van zijn functie ontheffen.

e) Art. 18/3, §4 en 18/10, §5 WI&V

De Liga Mensenrechten meent dat deze artikelen mogelijk een onbeperkte verlenging van de

specifieke en uitzonderlijke methoden inhouden, zodat er sprake kan zijn van een ernstige

inbreuk op het privéleven240

.

De Ministerraad merkt op dat vooreerst een aantal voorwaarden voor de aanwending van een

inlichtingenmethode indirect tot gevolg kunnen hebben dat de duurtijd van die methoden

wordt beperkt241

. De voorwaarden dienen immers gedurende de gehele duurtijd vervuld te

zijn. Door de controle in real time, zal de bestuurlijke Commissie of het Vast Comité I kunnen

ingrijpen.

Daarnaast is er ook een rechtstreekse beperking. Sommige inlichtingenmethoden zijn immers

wegens hun aard aflopend. In dat geval is het dan ook nutteloos in een maximale duurtijd te

voorzien. Wanneer het echter inlichtingenmethoden betreft die niet uit hun aard aflopend zijn,

dan moet de maximumduur bepaald worden door het diensthoofd. Bij de uitzonderlijke

methoden is er wel een, zij het principiële, maximumduur, namelijk vier maanden. Enkel

wanneer er bijzondere omstandigheden bestaan; kan die duurtijd verlengd worden.

De Liga Mensenrechten gaat hier echter niet mee akkoord en stelt dat bij de telefoontap en bij

de gerechtelijke observatie en de infiltratie wel een maximale duurtijd is voorzien242

. Deze

bijzondere opsporingsmethoden zijn vergelijkbaar met de inlichtingenmethoden, zodat het

volgens de Liga onbegrijpelijk is dat de wetgever niet in een gelijkaardige beperking heeft

voorzien.

240




111

Volgens de Ministerraad meent echter dat de vergelijkbaarheid niet impliceert dat de

uitvoeringsmodaliteiten van de specifieke inlichtingenmethoden het voorwerp zouden moeten

vormen van een wettelijke regeling die identiek is aan die van de bijzondere

opsporingsmethoden243

. Bovendien bestaat er bij de specifieke inlichtingenmethode een

rechterlijke controle.

f) Belang bij specifieke methoden

Art. 14 van de BIM-wet voert enkele bepalingen in in de WI&V. In sommige bepalingen,

namelijk art. 18/4 tot en met 18/8, wordt vereist dat de aanwending van de specifieke

inlichtingenmethode een “belang” moet vertonen. De Liga voor Mensenrechten stelt echter

dat er enkel inmenging in de zin van art. 8 EVRM is indien dit noodzakelijk is en niet

wanneer er een belang is244

.

De Ministerraad stelt dat de voorwaarde van het aan te tonen belang geenszins de

subsidiariteitvereiste en de proportionaliteitsvereiste ondergraaft245

. Het betreft volgens de

Ministerraad toetsingscriteria die op een verschillend niveau in het beoordelingsschema

dienen te worden toegepast, waarbij de belangvereiste een bijkomende voorwaarde impliceert

voor de aanwending van een specifieke inlichtingenmethode.

g) Art. 18/6, §2, 18/7, §2 en 18/8, §2 WI&V

Volgens de Liga voor Mensenrechten hebben deze bepalingen tot gevolg dat in de praktijk

eerst zal worden overgegaan tot het effectief uitvoeren van de maatregel246

. Indien er

resultaten geboekt worden met die methoden, zal erna pas een machtiging worden gegeven.

Er is met andere woorden geen onafhankelijk toezichtsorgaan.

243





112

De Ministerraad meent dat de Liga voor Mensenrechten uitgaat van een onwettige toepassing

van de wet247

. De toepassing van de wet ontsnapt echter aan de controle door het Hof.

Daarnaast wordt het uitgebreide controlemechanisme ook toegepast wanneer de voorwaarden

van art. 18/6, §2, 18/7, §2 en 18/8, §2 WI&V niet zouden worden nageleefd.

h) Art. 18/10, §3 WI&V

De Liga voor Mensenrechten ziet in dit artikel een schending van art. 22 van de Grondwet in

samenhang met art. 8 EVRM, omdat art. 18/10, §3 WI&V de mogelijkheid creëert om te

ontsnappen aan de vraag om advies aan de Commissie248

. Is er geen dringende

noodzakelijkheid en machtiging door de minister, dan is er ook inzake uitzonderlijke

methoden geen controle door een onafhankelijk orgaan.

De Ministerraad is van mening dat dit middel onontvankelijk is aangezien het onduidelijk

is249

. Daarnaast meent de Liga geraakt te zijn door een gebrek aan een controle a posteriori

door een onafhankelijk orgaan, terwijl, gelet op de bewoordingen in art. 18/10, §3 WI&V, de

controle in real time en ex post wordt bedoeld, omdat er over een controle a posteriori niets

wordt vermeld. Bovendien steunt het middel op de veronderstelde intentie om te ontsnappen

aan de vereiste van het eensluidend advies van de bestuurlijke Commissie.

De hypothese die de verzoekende partij volgens de Ministerraad voor ogen heeft, is die

waarbij hetzij de bestuurlijke Commissie, hetzij de voorzitter ervan geen (tijdig) advies heeft

verstrekt over het ontwerp van machtiging door het diensthoofd, en toelating werd gevraagd

aan de bevoegde minister om alsnog de uitzonderlijke inlichtingenmethode te kunnen

aanwenden. In dit specifieke geval is evenwel de controle a posteriori door het Vast Comité I

uitdrukkelijk verplicht.

Indien de verzoekende partij echter niet het vermeende gebrek aan een controle a posteriori,

maar het vermeende gebrek aan een controle ex ante zou hekelen, meent de Ministerraad te

moeten opmerken dat de bestuurlijke Commissie of haar voorzitter steeds de kans krijgt om 247




113

een advies te verlenen, en die mogelijkheid wordt door de wet niet uitgesloten. Wordt er geen

tijdig advies verstrekt, dan is de toelating van de bevoegde minister vereist. Aangezien deze

laatste eveneens onpartijdig en onafhankelijk is, blijft er met andere woorden wel degelijk een

uiterst relevante vorm van controle ex ante bestaan.

De Ligue des Droits de l’Homme vraagt eveneens de vernietiging van art. 18/10, §3, derde tot

vijfde lid WI&V250

. Deze bepalingen houden in dat wanneer de bestuurlijke Commissie geen

advies uitbrengt binnen de termijn van vier dagen, de betrokken veiligheidsdienst aan de

minister kan vragen al dan niet toelating te geven. De bevoegdheid van de minister is volgens

de Ligue het grote probleem, aangezien deze de veruitwendiging van de uitvoerende macht is,

waardoor hij niet zou mogen optreden.

i) Art. 16 WI&V

Dit wetsartikel werd gewijzigd door art. 10 van de BIM-wet. Door deze wetswijziging is het

mogelijk om bij elke persoon of organisatie die behoort tot de privésector inlichtingen,

noodzakelijk voor de uitoefening van hun opdracht, in te winnen. Volgens de Liga voor

Mensenrechten zegt dit artikel echter niets over de verplichting om mee te werken251

. Het is

dus niet duidelijk of de BIM-wet afwijkt van de wet van 8 december 1992 tot bescherming

van de persoonlijke levenssfeer.

De Ministerraad werpt op dat het ingediende beroep te laat is252

. Art. 10 brengt immers een

louter technische wijziging aan. De bestreden bepaling was dus reeds gekend in 1998, terwijl

de termijn voor een beroep tot vernietiging slechts zes maanden bedraagt. Toch is de

Ministerraad voorzichtig, en stelt ze dat indien het Hof toch meent dat het beroep tijdig is, ze

meent dat de bewoordingen van art. 16 WI&V geenszins dubbelzinnig of onduidelijk zouden

zijn en dat er in geen enkel opzicht wordt afgeweken van de wet van 8 december 1992. Er

wordt zelfs letterlijk bepaald “in overeenstemming met art. 3, §4 van de wet van 8 december

1992’, waardoor er geen sprake kan zijn van een afwijking.

250




114

Bovendien heeft artikel 16 WI&V enkel betrekking op de wettigheid van de vraag om

inlichtingen bij de privésector en bepaalt het niets met betrekking tot de verplichting of de

toelating van de privésector om inlichtingen mee te delen. Er kan dus geen algemene

verplichting of toelating worden afgeleid voor de private sector tot het meedelen van de

gevraagde informatie.

De Liga repliceert hierop dat zij niet de vernietiging van het betreffende artikel vraagt, maar

dat zij een hiaat in de BIM-wet vaststelt, aangezien zij niet duidelijk maakt of de

medewerking al dan niet verplicht is253

.

j) Art. 43/2 tot 43/8

Dit zijn de laatste bepalingen die in het eerste middel worden aangevochten. Volgens de Liga

voor Mensenrechten wordt door die artikelen afgeweken van de grondrechten in het algemeen

en van het recht op privéleven in het bijzonder254

. De burger moet zich kunnen wenden tot een

onafhankelijk en onpartijdig controleorgaan. In de voorliggende wet is dit echter niet het

geval. Er kan geen sprake zijn van onpartijdigheid aangezien het controleorgaan reeds in het

kader van andere opdrachten kennis heeft van de gebruikte methoden of reeds advies heeft

gegeven. Daarnaast beschrijven de artikelen niet hoe een klager de procedure voor het Vast

Comité I moet starten. Er is zelfs geen verplichting om de klager te horen. Bovendien is het

Vast Comité I volgens de Liga geen jurisdictioneel orgaan. Ten slotte kan het Vast Comité I

een klacht manifest ongegrond verklaren zonder motivering en zelfs zonder kennisgeving aan

de klager.

De Ministerraad stelt dat de opdracht van het Vast Comité I volkomen duidelijk in de WI&V

beschreven wordt255

. De onpartijdigheid wordt gewaarborgd door de samenstelling van het

orgaan. Komen onpartijdigheid en onafhankelijkheid in het gedrang, dan moet het betrokken

lid zich laten vervangen. Er zal dan ook een plaatsvervanger worden aangesteld.

253




115

Wat betreft de modaliteiten van de klacht, is de Ministerraad zeer kort. Ze stelt simpelweg dat

deze niet door de wet moeten worden geregeld, maar dat een uitvoeringsbesluit dit kan

regelen. Bovendien voorziet art. 43/5, §4 WI&V dat het Vast Comité I verplicht is de klager

te horen. Daarnaast kan de klager en zijn advocaat op de griffie van het Vast Comité I

gedurende vijf werkdagen het dossier raadplegen op de dagen en uren meegedeeld door het

Vast Comité I. Ten slotte bepaalt art. 43/4, lid 3 WI&V dat de beslissing van het Vast Comité

I om geen gevolg te geven aan de klacht met redenen moet omkleed zijn en ter kennis van de

klager moet gebracht worden. Dit is ook zo voor andere beslissingen van het Vast Comité I.

2) Tweede middel

De Liga voor Mensenrechten stelt dat art. 19/1 WI&V in strijd is met art. 6 EVRM256

. De

Liga meent immers dat het niet-geclassificeerde PV een stuk is dat niet aan de verdediging

wordt voorgelegd, waardoor er sprake is van een schending van de wapengelijkheid en het

recht op tegenspraak.

De Ministerraad stelt dat art. 6 EVRM niet van toepassing is op het inlichtingenonderzoek257

.

Art. 6 EVRM is in het kader van de strafvervolging van toepassing. Het Hof zou echter niet

bevoegd zijn om de bestreden bepaling rechtstreeks aan art. 6 EVRM te toetsen. Daarnaast

meent de Ministerraad dat uit art. 13 EVRM blijkt dat dit geen autonome bepaling is die op

zichzelf genomen rechten en vrijheden zou waarborgen. Bovendien meent de Ministerraad dat

art. 15 van de BIM-wet, dat art. 19/1 in de WI&V invoegt, niet de wapengelijkheid, noch het

recht op tegenspraak schendt om dezelfde redenen als die welke zij reeds weergaf in zaak nr.

4955.

De Liga gaat hier niet mee akkoord en stelt dat het Hof wel bevoegd is om de wet te toetsen

aan ongeschreven rechtsbeginselen258

. Het Hof heeft het recht van verdediging als een

algemeen rechtsbeginsel beschouwd. Ze meent dan ook terecht aan te voeren dat een niet-

geclassificeerd proces-verbaal gebaseerd is op een geheim inlichtingendossier en dat derhalve

gebruik wordt gemaakt van een niet-contradictoir geheim inlichtingendossier.

256




116

De Ministerraad ontkracht ook deze stelling259

. Zij stelt immers dat de aangehaalde

rechtspraak enkel illustreert dat het Hof zich bevoegd acht om wettelijke bepalingen te toetsen

aan de art. 10 en 11 van de Grondwet in samenhang met ongeschreven algemene

rechtsbeginselen. Daarenboven voert de Liga geen ongeschreven rechtsregels aan, maar art. 6

EVRM.

Wat betreft het niet-geclassificeerd PV werpt de Ministerraad op dat dit het enige kanaal is

waarlangs gegevens uit een inlichtingenonderzoek op een wettelijke manier kunnen worden

meegedeeld aan de gerechtelijke overheden. Hoewel art. 19/1 WI&V niet voorziet dat het

niet-geclassificeerd PV moet worden toegevoegd aan het strafdossier, blijkt dit wel de

bedoeling te zijn na lezing van de parlementaire voorbereiding. Het is over dit PV dat de

partijen zullen beschikken, zodat de vervolgende partij niet over meer informatie beschikt dan

de verdediging.

3) Derde middel

In het derde en laatste middel voert de Liga voor Mensenrechten aan dat art. 18/5, §2 WI&V

een schending uitmaakt van art. 16 van de Grondwet en art. 1 van het Eerste Aanvullend

Protocol bij het EVRM260

. Art. 18/5, §2 WI&V zou een inbreuk uitmaken op het

eigendomsrecht. Bepaalde goederen die de overheid in beslag neemt, zijn immers beschermd

door het beroepsgeheim.

De Ministerraad stelt dat het meenemen van voorwerpen voor een strikt beperkte duur, het

genot van de eigendom of de gebruiksmogelijkheden ervan tijdelijk beperkt, en in die zin kan

er dus slechts sprake zijn van een inmenging in het recht op eigendom261

. Er is dus geen

sprake van ontzetting uit de eigendom overeenkomstig art. 16 van de Grondwet.

259




117

De Liga voor Mensenrechten meent echter dat er gevaar bestaat dat de overheid bepaalde

goederen permanent in beslag neemt, zonder dat daartegenover enige vorm van compensatie

staat262

.

Ook hierop heeft de Ministerraad een antwoord: de mogelijkheid tot het tijdelijk meenemen

van voorwerpen wordt beperkt door drie cumulatieve voorwaarden die in artikel 18/5, § 2

worden omschreven, met name a) het is enkel mogelijk indien het onderzoek van de

voorwerpen niet ter plaatse kan gebeuren b) de gegevens kunnen niet op een andere wijze

worden verzameld en c) het is enkel mogelijk voor een strikt beperkte duur263

. De voorwerpen

dienen bovendien zo snel mogelijk te worden teruggeplaatst. Hiervan kan enkel worden

afgeweken indien dit het goede verloop van de opdracht van de dienst in de weg staat.

2. Visie van het Grondwettelijk Hof

Het Hof onderzoekt de bestreden bepalingen in vijf categorieën.

A. De controle van de toepassing van de specifieke en uitzonderlijke methoden.

1) De ontstentenis van een debat op tegenspraak ten aanzien van het gebruik, tijdens een

strafprocedure, van de gegevens die zijn verzameld.

Het Hof verklaart vooreerst dat het niet bevoegd is om wetskrachtige normen rechtstreeks te

toetsen aan verdragsbepalingen264

. Het kan er wel mee rekening houden bij de

grondwettelijkheidstoets, maar enkel indien eveneens bepalingen worden aangevoerd waaraan

het Hof wel rechtstreeks mag toetsen. Het middel van de Liga voor Mensenrechten waarbij ze

enkel verwijst naar art. 6 EVRM is dus onontvankelijk.

Vervolgens stelt het Grondwettelijk Hof dat het niet-geclassificeerd proces-verbaal uit zijn

aard geen beschermde gegevens kan bevatten265

. De classificatie biedt volgens het Hof

immers een bijzondere bescherming aan informatie, documenten of gegevens, materieel,

262




265 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.14.

118

materialen of stoffen, in welke vorm ook, waarvan de oneigenlijke aanwending schade kan

toebrengen aan de verdediging van de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied en

van de militaire defensieplannen, de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten, de

inwendige veiligheid van de Staat, met inbegrip van het domein van de kernenergie, en het

voortbestaan van de democratische en grondwettelijke orde, de uitwendige veiligheid van de

Staat en de internationale betrekkingen van België, het wetenschappelijk en economisch

potentieel van het land, elk ander fundamenteel belang van de Staat, de veiligheid van de

Belgische onderdanen in het buitenland, de werking van de besluitvormingsorganen van de

Staat en de veiligheid van de personen aan wie, krachtens artikel 104, §2 Sv., bijzondere

beschermingsmaatregelen worden toegekend. Enkel niet-beschermde gegevens maken dus

deel uit van het strafdossier. Bovendien stelt het Hof dat dit PV enkel een aanzet geeft tot

zoeken naar bewijs, en dus geen op zichzelf staand bewijs is.

Het verschil in behandeling dat voortvloeit uit de toepassing van verschillende

procedureregels in verschillende omstandigheden dat de verzoekende partijen aankaarten,

houdt op zich geen discriminatie in266

. Volgens het Hof zou er slechts sprake zijn van

discriminatie wanneer het verschil in behandeling een onevenredige beperking met zich zou

meebrengen van de rechten van de daarbij betrokken personen.

Het gebruik van methoden voor het verzamelen van gegevens door inlichtingen- en

veiligheidsdiensten kan verantwoorden dat bepaalde inlichtingen geheim worden gehouden

wegens het gevoelige karakter ervan267

. In een andere procedure voorzien die verschilt van

die waarvoor het geheim niet noodzakelijk is en waarin de partijen alle stukken van het

strafdossier kunnen raadplegen, is dus niet onredelijk.

Wanneer de verzoekende partijen stellen dat het beginsel van de tegenspraak en van de

wapengelijkheid worden geschonden, dan stelt het Hof dat dit niet mogelijk is268

. De

tegenspraak wordt niet geschonden aangezien het niet-geclassificeerd PV geen op zichzelf

staand bewijs kan zijn, en de wapengelijkheid wordt niet geschonden aangezien alle partijen

slechts toegang hebben tot de gegevens in het PV.

266

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.15.



119

Het Hof stelt echter dat het niet volledig kan uitgesloten worden dat bepaalde beschermde

gegevens, die niet in het PV staan, in bepaalde gevallen als een element of een begin van

bewijs zouden kunnen worden beschouwd en dus in beginsel aan de partijen moeten

meegedeeld worden269

. In sommige gevallen kan het echter noodzakelijk zijn om bepaalde

bewijselementen geheim te houden teneinde de fundamentele rechten van andere personen of

een behartigenswaardig algemeen belang te vrijwaren.

De inmenging in de rechten van verdediging moet echter worden verantwoord door het feit

dat zij strikt evenredig is met de nagestreefde fundamentele belangen en zij gecompenseerd

wordt door een procedure die een onafhankelijke en onpartijdige instantie in staat stelt de

wettigheid te onderzoeken270

. Die controle vindt plaats door het diensthoofd, de bestuurlijke

Commissie en het Vast Comité I. Volgens het Hof is er op voldoende wijze compensatie van

die inmenging en is er dus geen schending.

2) De samenstelling van het Vast Comité I en de toepasselijke procedure.

Het Hof leidt af uit de uiteenzetting van het derde en het zesde middel in de zaak nr. 4955, dat

die middelen in werkelijkheid gericht zijn tegen de adviesbevoegdheid van het Vast Comité I.

Het Hof stelt dat het niet zonder redelijke verantwoording is te voorzien in een

doorverwijzing door de onderzoeksgerechten of de vonnisgerechten naar het Vast Comité I

om de wettigheid na te gaan van de specifieke en uitzonderlijke methoden, gelet op de

samenstelling van die instantie en de veiligheidsmachtiging van het niveau zeer geheim

waarvan de leden houder zijn271

. Het openbaar ministerie beschikt in dat kader over een

initiatiefbevoegdheid, in tegenstelling tot wat de verzoekers beweren. Het derde middel in

zaak nr. 4955 is in die mate dus niet gegrond.

269




120

Daarenboven stelt het Hof dat de wetgever geacht wordt niet te hebben willen afwijken van de

procedure in hoofdstuk IV/2 WI&V doordat die laatste niet in een afzonderlijke procedure

heeft voorzien die het Vast Comité dient te volgen wanneer het advies moet verstrekken272

. In

het hierboven vernoemde hoofdstuk wordt bepaald dat elke belanghebbende op elk moment

een klacht kan indienen die volgens de procedure in dat hoofdstuk zal behandeld worden.

Gelet op dit feit is het dus niet zonder redelijke verantwoording om te voorzien in een

afzonderlijke procedure.

Vervolgens doet diezelfde procedure volgens het Hof ook geen afbreuk aan de vaststelling dat

de wetgever niet op onevenredige wijze afbreuk heeft gedaan aan het recht op een eerlijk

proces ex art. 6 EVRM273

. Er is bij het hoofdstuk IV/2 WI&V sprake van een geheel andere

finaliteit dan de kennisgevingprocedure door een niet-geclassificeerd PV. Daarnaast kan uit

art. 43/5, §3 WI&V niet worden afgeleid dat de toegang tot het inlichtingendossier verder

strekt dan de gegevens die in het niet-geclassificeerde PV moeten vermeld worden. De mee te

delen gegevens worden wel in de twee procedures in verschillende bewoordingen

omschreven. Het gaat in beide gevallen echter niet om geclassificeerde gegevens, waardoor

de betrokken personen zich niet in een wezenlijk verschillende situatie bevinden.

Ten slotte stelt het Hof dat de klager en zijn advocaat het dossier kunnen raadplegen274

. Op

hun verzoek worden zij door het Vast Comité I gehoord. Het derde middel is dus niet gegrond

in zoverre het de art. 35 en 37 van de BIM-wet verwijt niet te voorzien in een procedure op

tegenspraak voor het Vast Comité I waarbij een advies gevraagd werd.

De verzoekers voerden eveneens aan dat het niet kon dat het Vast Comité I geen verplichting

had om op te treden voor de doorverwijzing van de zaak naar de vonnisgerechten. Het Hof

stelt echter dat gelet op alle andere vormen van controle, het niet zonder redelijke

verantwoording is om niet te voorzien in een verplichte controle275

. Het is zelfs zo dat de

vonnisgerechten en de onderzoeksgerechten een controle kunnen vorderen wanneer de zaak

272

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.26.1.




121

bij hen aanhangig is, waarbij hun beslissingen dan nog eens voor beroep vatbaar zijn. Ook op

dit vlak is het derde middel dus niet gegrond.

Een laatste element dat het Hof moest onderzoeken met betrekking tot deze problematiek, is

het gevolg van de controle die het Vast Comité heeft uitgevoerd met toepassing van art. 35 tot

37 van de BIM-wet. Het Hof stelt dat het in dit geval aan het rechtscollege is dat het advies

heeft aangevraagd om de regels met betrekking tot de regelmatigheid van het bewijs in

strafzaken toe te passen en te beoordelen in welke mate het niet-geclassificeerde PV of andere

elementen van het strafdossier al dan niet moeten worden geweerd276

. Het derde en het zesde

middel in de zaak nr. 4955 zijn dus op dat vlak niet gegrond.

Over het zevende middel in dezelfde zaak stelt het Hof dat de controle a posteriori van het

Vast Comité I verder reikt dan de loutere controle van de beslissingen over de specifieke en

uitzonderlijke inlichtingenmethoden277

. Ook de uitvoering wordt gecontroleerd. Het zevende

middel is dus niet gegrond.

In de zaak nr. 5014 wordt de schending van art. 6 en 13 EVRM aangevoerd door art. 18 van

de BIM-wet. Het Hof herhaalt echter dat ze niet rechtstreeks kan toetsen aan

verdragsbepalingen278

. Naast die schending wordt echter ook de schending van art. 22 van de

Grondwet en art. 8 EVRM aangevoerd. Daarover stelt het Hof met dezelfde bewoordingen als

die van in zaak nr. 4955 dat die procedure voldoende waarborgen biedt om het recht op de

eerbiediging van het privéleven te waarborgen279

.

276


277 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.34 en B.35.



122

B. De procedure die van toepassing is op de specifieke methoden voor het verzamelen van

gegevens

1) De ontstentenis van een voorafgaande machtiging van een controleorgaan en de voorwaarden

inzake de controle van die maatregelen door de bestuurlijke Commissie.

Het Hof stelt dat noch art. 22 van de Grondwet, noch art. 8 EVRM een inmenging van een

overheid in de uitoefening van dat recht uitsluiten, maar zij eisen dat die inmenging bij een

voldoende nauwkeurige wetsbepaling wordt voorzien, overeenstemmen met een dwingende

sociale behoefte en evenredig is met het nagestreefde doel280

.

Rekening houdend met het feit de specifieke methoden het recht op de naleving van het

privéleven in mindere mate aantasten dan de uitzonderlijke methoden voor het verzamelen

van gegevens en met het feit dat de wetgever een zekere soepelheid heeft willen laten in de

operationele werking van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, is het niet zonder redelijke

verantwoording voor de aanwending van die methoden geen eensluidend advies van de

bestuurlijke Commissie te eisen281

. Daarnaast kan de bestuurlijke Commissie een

doeltreffende controle uitoefenen ten aanzien van de specifieke methoden. Zelfs het Vast

Comité I kan tussenkomen.

Het is volgens het Hof eveneens verantwoord dat de bestuurlijke Commissie de onwettig

geachte verzamelde gegevens onder haar controle bewaart, aangezien het Vast Comité I

gemachtigd is bij een met redenen omklede beslissing terug te komen op de door de

bestuurlijke Commissie genomen beslissing tot schorsing of het verbod van de methode.

De grieven zijn volgens het Hof dus niet gegrond.

280



123

2) De voorwaarden inzake de eventuele verlenging en hernieuwing en van de specifieke methoden

Het Hof is bij zijn beoordeling zeer kort, en stelt dat, gelet op de voorwaarden die gelden voor

de aanwending van de specifieke methodes en de diverse controles erop, er niet op een

onevenredige manier afbreuk wordt gedaan aan het recht op naleving van het privéleven van

de betrokken personen282

. De grief is dus niet gegrond.

3) De woorden “een belang vertonen”

Het Hof stelt dat de vaststelling dat in de bestreden artikelen wordt gehandeld over het

“belang” niet kan worden geacht als gevolg te hebben dat de subsidiariteitsvoorwaarde wordt

afgezwakt283

. Meer zelfs, die voorwaarde wordt als algemeen principe naar voren geschoven

door art. 2, §1, vierde lid WI&V. De subsidiariteitsvereiste wordt daarenboven nog eens

herhaald in art. 18/3, §1 WI&V284

.

In het bijzonder voor wat het voorwerp van de methode betreft, wordt volgens het Hof voor

elke specifieke inlichtingenmethode afzonderlijk bepaald dat de inlichtingenmethode enkel

kan worden aangewend ten aanzien van die personen, zaken, plaatsen of gebeurtenissen en

met het oog op het verzamelen van gegevens die “een belang vertonen” voor de uitoefening

van die bepaalde inlichtingenopdracht285

. Niettegenstaande het feit dat de wettelijke

bepalingen waarin de belangvereiste is opgenomen, in algemene bewoordingen is

geformuleerd, moet die belangvereiste in concreto worden beoordeeld naar gelang van de

specifieke inlichtingenopdracht in het kader waarvan een welbepaalde specifieke

inlichtingenmethode wordt aangewend. Het Hof gaat er dan ook van uit dat de voorwaarde

van het aan te tonen belang de subsidiariteitsvoorwaarde niet aantast286

. Deze grief is dus ook

niet gegrond.

282






124

4) De mogelijkheid voor de betrokken dienst om gesloten voorwerpen mee te nemen die zich

bevinden op publieke plaatsen of private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek

Het Grondwettelijk Hof stelt terecht dat er geen sprake is van een onteigening, zodat er geen

sprake kan zijn van een schending van art. 16 van de Grondwet287

. Art. 1 van het Eerste

Aanvullend Protocol bij het EVRM biedt echter bescherming bij elke verstoring van het genot

van de eigendom en elke regeling van de eigendom. Volgens het Hof moet elke inmenging in

het eigendomsrecht dan ook een billijk evenwicht vertonen tussen de vereisten van het

algemeen belang en die van de bescherming van het recht op naleving van de goederen. Er

moet een redelijk verband van evenredigheid bestaan tussen de aangewende middelen en het

nagestreefde doel.

In het voorliggend geval worden talrijke voorwaarden opgelegd die zulk billijk evenwicht

kunnen waarborgen288

.

Met betrekking tot de voorwerpen die beschermd worden door het beroepsgeheim, stelt het

Hof dat er bijkomende voorwaarden voorzien worden door de wet, waardoor ook hier geen

sprake is van een schending289

. De grief is dus alweer niet gegrond.

5) De voorwaarden waaronder gegevens kunnen worden verzameld door middel van specifieke

methoden in geval van uiterst dringende noodzakelijkheid

Volgens het Hof is ook deze grief niet gegrond. De wetgever heeft immers het recht op de

naleving van het privéleven niet op onevenredige wijze aangetast door een spoedprocedure te

voorzien290

. Er worden volgens het Hof voldoende waarborgen ingebouwd, met name de

noodzakelijke bevestiging door het diensthoofd en het feit dat alle bij de wet geregelde

controleprocedures bij de bestuurlijke Commissie of het Vast Comité I van toepassing blijven.

Aanvoeren dat op die manier onregelmatigheden zullen worden gedekt, komt erop neer te

veronderstellen dat zowel de officier als het diensthoofd een specifieke methode zouden

287





125

kunnen bevelen die door een onwettigheid is aangetast. Zulke hypothese valt echter niet onder

de bevoegdheid van het Hof291

.

C. De procedure die van toepassing is op de uitzonderlijke methoden voor het verzamelen van

gegevens

1) De machtigingsvoorwaarden betreffende de aanwending ervan en de voorwaarden voor de

eventuele verlenging en hernieuwing van die methoden

Een eerste grief van de verzoekers is afgeleid uit het feit dat art. 18/10, §3 WI&V het art. 22

van de Grondwet en art. 8 EVRM zou schenden. Het Hof stelt echter dat bij die grief niet kan

worden vastgesteld welke bestreden bepaling de regels, waarvan het Hof de naleving

waarborgt, zou schenden292

. De eerste grief is dus niet ontvankelijk.

De tweede grief is echter wel duidelijk, en heeft de schijnbaar onbeperkte verlengbaarheid

van de maximale duur van een uitzonderlijke methode tot voorwerp. Het Hof stelt echter dat

doordat steeds aan alle voorwaarden moet voldaan zijn gedurende de gehele duurtijd van de

methode, er geen onevenredige afbreuk wordt gedaan aan het recht op de naleving van het

privéleven293

. De grief is dus niet gegrond.

2) De voorwaarden inzake het afluisteren, het kennisnemen van en het opnemen van communicaties

door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten

Vooreerst geeft het Grondwettelijk Hof de Ministerraad gelijk, voorzover deze laatste stelt dat

het vijfde middel in de zaak nr. 4955 hetzelfde inhoudt als het derde onderdeel van het vierde

middel294

. Er is wel een toevoeging, namelijk dat de bestreden wet een mogelijkheid invoert

voor interceptie van communicaties, zonder in de wet nauwkeurig te definiëren welke

communicaties kunnen worden beoogd en welke voorwaarden moeten worden nageleefd.

Daarnaast stelt het ook dat er geen nauwkeurig en restrictief kader is om ervoor te zorgen dat

291





126

het afluisteren, het kennisnemen van en het registreren van communicaties in

overeenstemming zou zijn met de in het middel beoogde bepalingen.

Vervolgens bespreekt het Grondwettelijk Hof de middelen zelf295

. Het Hof meent met

betrekking tot het eerste onderdeel van het vierde middel, dat door erin te voorzien dat de

exploitatie van de inlichtingendiensten beperkt wordt tot een termijn van één jaar die ingaat

op de dag van de registratie, gepaard gaande met een vernietigingstermijn van twee maanden

vanaf de dag waarop de exploitatie door de diensten is beëindigd, er geen schending is van de

artikelen 10 en 11 van de Grondwet, tenzij wanneer een niet-geclassificeerd proces-verbaal

dat op dergelijke elementen steunt aan de procureur des Konings of aan de federale procureur

is meegedeeld door de bestuurlijke Commissie, waardoor het Vast Comité I toegang kan

hebben tot die elementen om met kennis van zaken een schriftelijk advies uit te brengen over

de wettigheid van de methode voor het verzamelen van gegevens. In dit geval mag de termijn

van twee maanden niet van toepassing zijn. Het Hof besluit dus niet tot een schending, maar

verwoordt wel een ongrondwettige hypothese waarmee in de toekomst rekening moet mee

gehouden worden.

Over het tweede onderdeel van het vierde middel zegt het Hof dat de bijzondere

motiveringsplicht voor een uitzonderlijke methode slechts geldt vanaf de tweede verlenging,

en dus niet vanaf de eerste zoals bij de gerechtelijke onderzoeksmaatregel296

. Elke verlenging

veronderstelt echter een machtiging van het diensthoofd, waarbij het ontwerp van machtiging

onder meer de ernstige bedreigingen omschrijft en de redenen waarom de methode

onontbeerlijk is. Die motiveringsplicht geldt volgens het Hof a fortiori bij elke verlenging.

Het tweede middel is dus niet gegrond.

Het derde onderdeel van het vierde middel en dus ook het vijfde middel zijn eveneens niet

gegrond, aangezien volgens het Hof het verkennend afluisteren onmogelijk is in het kader van

de WI&V aangezien de methode aan meerdere voorwaarden onderworpen is297

. Daarenboven

moet de persoon die het voorwerp uitmaakt van de methode uitdrukkelijk vermeld worden in

het ontwerp van machtiging, net zoals de redenen waarom de methode onontbeerlijk is.

295




127

D. Artikel 2, §3 WI&V

Voor de eerste maal stelt het Grondwettelijk Hof de verzoekers in het gelijk. Volgens het Hof

vereisen de aangevoerde grondwets- en verdragsartikelen niet dat er een systematische

kennisgeving is na het beëindigen van de specifieke of uitzonderlijke methoden, maar dat

neemt niet weg dat de persoon die het voorwerp heeft uitgemaakt van zulke methode daarover

moet ingelicht worden zodra een dergelijke kennisgeving volgens de bestuurlijke Commissie

mogelijk is zonder het doel van het toezicht in het gedrang te brengen298

. Daarenboven stelt

het Hof dat de bepaling ook van toepassing moet zijn op rechtspersonen299

. Het argument van

de Ministerraad, dat verwijst naar hoofdstuk IV/2 WI&V volstaat niet. Ook op dat vlak is het

middel dus gegrond.

Het Hof stelt echter ook dat de uitsluiting van de gewone methoden van het toepassingsgebied

van de bestreden bepaling redelijk verantwoord is. Op dat vlak is het middel dus niet gegrond.

Ten slotte vat het Hof de hele kwestie als volgt samen: “Artikel 2, § 3, van de wet van 30

november 1998 schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen,

enerzijds, met artikel 22 ervan en met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de rechten van

de mens, in zoverre het slechts voorziet in een kennisgeving op verzoek van iedere persoon die

doet blijken van een wettelijk belang, zonder te bepalen dat een kennisgeving eveneens dient

te gebeuren op initiatief van de betrokken diensten zodra de bestuurlijke Commissie een

dergelijke kennisgeving mogelijk acht, en, anderzijds, met de artikelen 6 en 13 van dat

Verdrag, in zoverre het de rechtspersonen van zijn toepassingsgebied uitsluit300

.”

Art. 2, §3 WI&V wordt dus vernietigd.

298




128

E. Het beweerde vage en onnauwkeurige karakter van enkele begrippen

1) Het begrip “radicaliseringsproces”

Met betrekking tot het begrip “radicaliseringsproces”, neemt het Grondwettelijk Hof quasi

heel de argumentatie van de Ministerraad over301

. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat

het Hof de grief niet gegrond verklaart.

2) De begrippen “plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek”, “private plaatsen die niet

toegankelijk zijn voor het publiek”, “woningen”, “lokaal aangewend voor beroepsdoeleinden” en

“woonplaats van een advocaat, een arts of een journalist”

Ook hier neemt het Grondwettelijk Hof de mening van de Ministerraad bijna woord voor

woord over302

. Er is dus eveneens geen sprake van een schending.

3) De woorden “ontoereikend” en “graad van ernst van de potentiële bedreiging”

Net als in de twee voorafgaande gevallen, gebruikt het Grondwettelijk Hof de exacte

bewoordingen van de Ministerraad. De grief is dus alweer ongegrond.

Met betrekking tot de wijziging van de woorden “artikel 3, §3” naar “artikel 3, §4” in artikel

10 van de BIM-wet, stelt het Grondwettelijk Hof dat de Ministerraad gelijk heeft. Het gaat

inderdaad om een loutere technische wijziging, die inhoudelijk niets wijzigt aan art. 16

WI&V. Het beroep tegen die bepaling is dan ook onontvankelijk, aangezien het te laat is

ingesteld303

.

3. Conclusie

Het Grondwettelijk Hof laat de BIM-wet quasi ongeschonden verder bestaan. Enkel art. 2, §3

WI&V werd vernietigd, waardoor er nu steeds een kennisgevingsplicht is. Voor de rest

301

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.94-B.96.

302 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.99-B.102.

303 GwH 22 september 2011, nr. 145/2011, B.109.1 en B.109.2.

129

werden alle klachten verworpen. In twee gevallen gaf het Hof echter een interpretatie waaraan

alle partijen zich in de toekomst zullen moeten houden. Het gaat enerzijds om de interpretatie

dat de wetgever niet heeft willen afwijken bij de procedure die gevolgd moet worden bij het

advies door het Vast Comité I van de procedure die geregeld wordt door hoofdstuk IV/2

WI&V, en anderzijds om de interpretatie dat de vernietiging van de gegevens niet mag

plaatsvinden, wanneer een strafrechtelijk onderzoek werd opgestart op basis van een niet-

geclassificeerd PV waarin elementen vervat zitten die verkregen zijn door afluistering, het

kennisnemen van en het opnemen van communicatie304

.

Een mogelijk punt van kritiek op dit arrest, is dat er geen verduidelijking is met betrekking tot

de observatie ‘van’ en ‘in’ plaatsen. Op dit punt blijft dus discussie bestaan. De toekomst

moet uitwijzen of dit in de praktijk problemen zal opleveren.

304

F. SCHUERMANS, “Grondwettelijk Hof ziet geen graten in BIM” in Juristenkrant 2011, afl. 235, 1 en 3.

130

Besluit

Met de BIM-wet werd eindelijk een logisch kader geschetst van methoden die de inlichtingen-

en veiligheidsdiensten kunnen gebruiken. Op deze manier zal er geen probleem meer zijn met

de Europese rechtspraak met betrekking tot art. 8 EVRM. Hoewel de BIM-wet eindelijk een

kader voorzag, ging dit toch gepaard met enkele problemen. Zo was er discussie over de

begrippen publieke en private plaats, de observatie en doorzoeking ‘van’ of ‘in’ een plaats, en

tot slot was er ook een probleem met de procedure van kennisgeving in art. 2, §3 WI&V. Het

Grondwettelijk Hof vernietigde uiteindelijk deze laatste bepaling, maar liet de BIM-wet voor

de rest ongeschonden verder bestaan. Een opeenvolging van herstelwetten, zoals dat wel het

geval is bij de BOM-wet, werd op die manier gelukkig vermeden. Enkel met betrekking tot de

observatie en doorzoeking ‘van’ en ‘in’ plaatsen, blijft er een grijze zone bestaan. De praktijk

zal moeten uitwijzen of deze bepalingen in de BIM-wet een probleem vormen.

Daarnaast bleek ook dat onze wet een zeer verregaande bescherming biedt, in tegenstelling tot

Nederland. Dit volgt uit de politieke inslag in de controlemechanismen daar en ook uit het

ontbreken van een procedure voor het gebruik van methoden bij personen die het

beroepsgeheim moeten respecteren. Zoals reeds gezegd, is dit laatste misschien zelfs geen

slechte zaak, gelet op het staatsbelang.

De BIM-wet zal alleszins verder blijven leven in onze maatschappij dankzij de Europese

regelgeving en rechtspraak. Dit kan enkel toegejuicht worden.

Met deze conclusie komt mijn masterproef tot een einde. Bij deze geef ik alle lezers nog één

waarschuwing mee: “Watch out, Big Brother could be watching you!”

131

Bibliografie

WETGEVING

1. Europees

Aanbeveling Nr. R(2000)7 van 8 maart 2000 van de Raad van Europa.

2. Nationaal

Strafwetboek.

Wetboek van Strafvordering.

Wet van 18 juli 1991 tot regeling van het toezicht op politie- en inlichtingendiensten en op het

coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse.

Wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur.

Wet van 30 november 1998 houdende regeling van de inlichtingen- en veiligheidsdienst.

Wet van 11 december 1998 tot oprichting van een beroepsorgaan inzake

veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en veiligheidsadviezen.

Wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie.

Wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden.

Parl. St. Kamer 2005-06, nr. 2055/001.

Parl. St. Senaat 2006-07, nr. 3-2138/1.

Parl. St. Kamer 2007-08, nr. 20/2.

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/1.

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/6.

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/7.

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/8.

Parl. St. Senaat 2008-09, nr. 4-1053/12.

132

Parl. St. Kamer 2009-10, nr. 52-2128/7.

Parl. St. Kamer 2009-10, nr. 4-1053/1.

Omzendbrief Procureurs Generaal COL 12/2005 van 5 oktober 2005.

3. Nederland

Nederlandse Wet van 7 februari 2002, houdende regels met betrekking tot de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten alsmede wijziging van enkele wetten.

Parl. St. Tweede Kamer Nederland 1997-98, Kamerstuk 25877 nr. 3.

RECHTSPRAAK

1. Europees

EHRM, Rotaru v. Roemenië, 4 mei 2000.

EHRM, Klass e.a. v. Duitsland, 6 september 1978.

2. Nationaal

Arbitragehof 27 maart 1996, nr. 26/96.

Arbitragehof 25 januari 2006, nr. 14/2006.

Arbitragehof 7 juni 2006, R.W. 2006-07, afl. 33, 1349.

GwH 22 september 2011, nr. 145/2011.

R.v.S. 7 juni 2004, nr. 111.974/IX-3103.

Cass. 30 mei 1995, Arr. Cass. 1995, 540.

Cass. 19 september 2000, T.Strafr. 2001, 88.

Cass. 4 april 2001 T.Strafr. 2002, 89.

Cass. 12 maart 2003, Rev.dr.pén. 2003, afl. 7-8, 1072.

Cass. 23 maart 2005, R.W. 2006-07, 829.

133

Cass. 13 april 2005, Arr.Cass. 2005, 858.

Cass. 4 januari 2006, T.Strafr. 2006, 90.

Cass. 19 december 2006, AR P.06.1310.N op www.cass.be.

Cass. 27 juni 2007, R.W. 2008-09, 1634.

Brussel 19 januari 2007, T.Strafr. 2008, 281, noot. F. SCHUERMANS.

RECHTSLEER

BOSLY, H.-D., VANDERMEERSCH, D., en BEERNAERT, M.A., Droit de la procédure

pénale, Brugge, La Charte, 2008, 1767 p.

DE HERT, P., “De glans van de nieuwe bijzondere inlichtingenbevoegdheden” in

Juristenkrant 2010, afl. 206, p. 1.

DE HERT P., en DECAIGNY, T., “De Wet bijzondere methoden inlichtingen- en

veiligheidsdiensten (BIM). Het perspectief van de rechten van verdediging” in Ad Rem 2009,

afl. 1, p. 24-35.

DELMULLE, J., “De interactie tussen inlichtingendiensten en het gerecht bekeken vanuit een

beleidsmatige invalshoek” in VAN DAELE, D., VANGEEBERGEN, B., en VAN

LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen,

Intersentia, 2010, p. 235-243.

DE SMET, P., “Checks and balances. A priori en a posteriori controle” in VAN DAELE, D.,

VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de bijzondere

inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 93-117.

HELLEMANS, M., “De algemene dienst inlichting en veiligheid en de BIM-wet” in VAN

DAELE, D., VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de

bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 119-126.

HUYBRECHTS, L., “Aangifte van misdrijven” in Comm. Straf., Kluwer, losbl., 2004, nr. 10.

LANDUYT, R. en BEKAERT, S., “De gevolgen van de nieuwe inlichtingenwet voor het

strafprocesrecht en de positie van de advocaat” in R.W. 2010-11, afl. 2, p. 50-56.

http://www.cass.be/

134

SCHUERMANS, F., “Het gebruik van gegevens afkomstig van de inlichtingendiensten in de

strafprocedure: is er nood aan een <<BIM-Wet>>?” in T.Strafr. 2008, p. 316-324.

SCHUERMANS, F., “Grondwettelijk Hof ziet geen graten in BIM” in Juristenkrant 2011,

afl. 235, p. 1 en 3.

SCHUILENBURG, M. EN VAN CALSTER, P., “De BIM-wet anders gelezen. Over

inlichtingenmethoden ten behoeve van de openbare orde en het wetenschappelijk en

economisch potentieel” in Panopticon, 2010/4, p. 66-71.

VAN DAELE, D. en VANGEEBERGEN, B., BIM-voorstel dreigt verwarring in de hand te

werken, Juristenkrant 2009, afl. 196, p. 14.

VAN DAELE, D. en VANGEEBERGEN, B., “De BIM-wet in vogelvlucht” in VAN

DAELE, D., VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de


VAN DAELE, D. en VANGEEBERGEN, B., “De observatie en doorzoeking van plaatsen” in

VAN DAELE, D., VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de


VANDENBERGHE, H. m.m.v. VAN ONGEVAL, T., “Genese en krachtlijnen van de wet

van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden” in VAN DAELE, D.,



VANGEEBERGEN, B., “De inkijkoperatie” in Comm. Straf., Kluwer, losbl., 2007, nr. 22.

VANGEEBERGEN, B. en VAN DAELE, D., “De Wet op de bijzondere

inlichtingenmethoden: een reus op lemen voeten” in Nullum Crimen 2010, p. 147-170.

VANGEEBERGEN, B. en VAN DAELE, D., “De verhouding tussen de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten en de gerechtelijke overheden” in VAN DAELE, D., VANGEEBERGEN,

B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden,

Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 207-233.

VANGEEBERGEN, B. en VAN DAELE, D., ‘Geheime (?) diensten. Over de noodzaak van

een ernstig debat over de bijzondere inlichtingenmethoden en de rol van de inlichtingen- en

veiligheidsdiensten in de opsporing” in Orde van de dag 2008, afl. 42, p. 27-35.

135

VAN LAETHEM, W., “Een (on)duidelijke regeling voor de observatiebevoegdheid van de

Veiligheid van de Staat”, noot onder Cass. 27 juni 2007 in R.W. 2009, nr. 39, p. 1634-1638.

VAN LAETHEM, W., “Kan, mag of moet een inlichtingendienst op uw medewerking

rekenen?” in Vigiles 2004, p. 116-127.

VAN LAETHEM, W., “’Daadwerkelijke rechtsmiddelen’ na de BIM-wet” in VAN DAELE,

D., VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de bijzondere


VAN LAETHEM, W., “De Veiligheid van de Staat” in GOOSSENS, F. (ed.), Zakboekje

2008-2009. Politiefunctie, Mechelen, Kluwer, 2008, p. 149-192.

VAN DAELE, D., VANGEEBERGEN, B., en VAN LAETHEM, W. (eds.), De Wet op de

bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, xix + 298 p.

VERSTRAETEN, R., “Het beroeps- en bronnengeheim en de BIM-wet” in VAN DAELE, D.,



WINANTS, A., “Staatsveiligheid, strafvordering en strafproces” in Vereniging voor de

vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, Preadviezen 2009, 369 p.

WINANTS, A., “De veiligheid van de staat en de BIM-wet” in VAN DAELE, D.,



X., “Nog geen Big Brother” in Juristenkrant 2010, afl. 219, p. 14.

X., “OVB ten strijde tegen BIM” in Juristenkrant 2010, afl. 206, p. 14.

X, Persbericht 26 april 2007 Orde van Vlaamse Balies. Een bom onder de BIM-wet, 2 p.

X, “Liga Mensenrechten naar Grondwettelijk Hof tegen BIM-wet” op www.hln.be.

http://www.hln.be/

De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere ... › fulltxt › RUG01 › 001 › 891 › 905 ›...

Documents

Transcript of De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere ... › fulltxt › RUG01 › 001 › 891 › 905 ›...