De wet van 22 juni 2005 betreffende de · 2013. 12. 20. · februari 2005 in het Gerechtelijk...

FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID

De wet van 22 juni 2005 betreffende de bemiddeling: meer- of minderwaarde voor de strafprocedure? Een operationele en

kwalitatieve analyse.

Masterproef neergelegd tot het behalen van

de graad van Master in de criminologische wetenschappen

door (00702250) Vanderhaegen Maxime

Academiejaar 2012-2013

Promotor : Commissarissen : Prof. Dr. Traest Philip Gombeer Tessa Van Puyenbroeck Laurens

Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen Ondertekende, VANDERHAEGEN Maxime (studentennummer 00702250) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past) om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: 19 augustus 2013 Handtekening:

i

Trefwoorden

-Wet van 22 juni 2005

-Wet 10 februari 1994

-Herstelbemiddeling

-Bemiddeling in strafzaken

-Slachtoffer-daderbemiddeling

ii

Voorwoord

Graag zou ik iedereen willen bedanken die me heeft geholpen bij het tot stand brengen van

mijn Masterproef.

Vooreerst mijn oprechte dank aan mijn promotor, Prof. Dr. Philip Traest, die me heeft

bijgestaan om mijn Masterproef in goede banen te leiden. Hij heeft me op de goede weg

geholpen om mijn Masterproef tot een goed einde te brengen. Alsook met vragen kon ik

steeds bij hem terecht.

Daarnaast wil ik ook alle mensen bedanken die hebben meegeholpen aan het kwalitatieve

onderzoek. Ook wil ik hen bedanken voor de tijd die ze voor mij hebben vrijgemaakt zodat ik

me een duidelijk beeld kon schetsen over de herstelbemiddeling en de bemiddeling in

strafzaken.

Vervolgens zou ik Ingrid Vanderhaegen, Hilde Sterckx, Annelien Heireman en Koen

D'Haenens die de Masterproef hebben nagelezen op mogelijke fouten, willen bedanken.

Ook mijn ouders, Teun Van Overstraeten en Nienke Heireman verdienen een woord van dank

voor alle steun en hulp die ze mij hebben gegeven tijdens het schrijven van deze Masterproef.

Ten slotte nog een speciaal woord van dank aan Kris De Smet. Een goede vriend die een

heldhaftige strijd heeft gevoerd. Bedankt om me te leren relativeren, te leren doorzetten

wanneer ik het moeilijk heb en in alles het positieve te zien. Jij liet me inzien dat ik dankbaar

moet zijn dat ik deze kans heb gekregen en dat ik ze met beide handen moet grijpen. Je wordt

ontzettend gemist.

iii

Inhoudsopgave

Trefwoorden ................................................................................................................................ i Voorwoord ................................................................................................................................. ii Inleiding ..................................................................................................................................... 5

Deel 1: Bemiddeling in de strafprocedure .................................................................................. 8

1. Geschiedenis .................................................................................................................... 8

2. Begripsomschrijving ..................................................................................................... 13

2.1. Wat is bemiddeling? .............................................................................................. 13

2.2. Herstelbemiddeling ................................................................................................ 14 2.3. Bemiddeling in strafzaken ..................................................................................... 16

2.4. Begripsverwarring .................................................................................................. 17 2.5. Relatie tussen herstelbemiddeling en herstelrecht ................................................. 18 2.6. Achterliggende principes ....................................................................................... 19

3. De procedure ................................................................................................................. 22

3.1. De verschillende fasen van herstelbemiddeling ..................................................... 23

3.2. De verschillende fasen van bemiddeling in strafzaken .......................................... 26

4. Wetgeving ..................................................................................................................... 29

5. Praktijk van de bemiddeling .......................................................................................... 33

6. Verschillende inzichten ................................................................................................. 35

6.1. Maatschappelijk perspectief ................................................................................... 35 6.2. Theoretische perspectieven .................................................................................... 36

Deel 2: Een onderzoeksanalyse ................................................................................................ 40

1. Probleemstelling ............................................................................................................ 40

1.1. Probleemstelling .................................................................................................... 40

1.2. Onderzoeksvragen .................................................................................................. 41

2. Onderzoeksdesign ......................................................................................................... 43

2.1. Afbakening van de populatie ................................................................................. 43 2.2. Beperkingen van de resultaten ............................................................................... 43 2.3. Onderzoeksstrategieën en onderzoekstechniek ...................................................... 44

iv

3. Methodologie ................................................................................................................ 46

3.1. Steekproef .............................................................................................................. 46

3.2. Gegevensverzameling ............................................................................................ 46 3.3. Gegevensanalyse .................................................................................................... 47

4. Onderzoeksresultaten .................................................................................................... 49

4.1. Kwantitatief luik .................................................................................................... 49 4.2. Kwalitatief luik ...................................................................................................... 52

5. Bevindingen .................................................................................................................. 62

5.1. Bevindingen uit de interviews................................................................................ 62 5.2. Slachtoffers en daders over bemiddeling ............................................................... 63 5.3. Mensen uit de sector over bemiddeling ................................................................. 66

Conclusie .................................................................................................................................. 69 Bibliografie ............................................................................................................................... 72

Wetgeving ............................................................................................................................. 72

Wetenschappelijke literatuur................................................................................................. 72

Wetenschappelijke artikelen ................................................................................................. 75

Elektronische bronnen .......................................................................................................... 76

Grijze literatuur ..................................................................................................................... 77

Bijlage ......................................................................................................................................... i

1. Wet van 22 juni 2005 ...................................................................................................... ii

2. Schematische weergave van de procedures van bemiddeling ......................................... v

Figuur 1. Strafprocedure van de bemiddeling in strafzaken (art. 216ter Sv.) ..................... v

Figuur 2. Procedure van de herstelbemiddeling (voor de wet van 22 juni 2005) ................ v

3. Interviewvragen bemiddelaars ....................................................................................... vi

4. Interviewvragen justitieassistenten .............................................................................. viii

5

Inleiding

"Marie-Claire is slachtoffer van een handtassendiefstal. Ze vindt dat de dader gestraft moet

worden, maar zit met heel wat vragen en wil hem die rechtstreeks stellen. Jan zat aan de

drugs en heeft een winkel overvallen. Hij maakt zich zorgen over de man die hij toen in elkaar

geslagen heeft en vraagt zich af hoe het met hem gaat. Bart heeft de GSM van Els gestolen en

betaalt die via een bemiddeling terug. Tom is door de ex-vriend van Lindsay in een ruzie van

de trap geduwd. Hij was vier maanden werkonbekwaam en zal een blijvend rugletsel hebben.

In de bemiddeling worden excuses overgebracht en een voorschot betaald op de

schadevergoeding."1 Dit zijn enkele voorbeelden van bemiddeling. In de voorbeelden is

duidelijk merkbaar dat zowel slachtoffers als daders met diverse vragen zitten. Als slachtoffer

kan je je afvragen waarom juist jij werd uitgekozen. Of de dader spijt heeft van wat hij gedaan

heeft en of je schade vergoed wordt? Daders kunnen zich afvragen of ze het nog goed kunnen

maken met hun slachtoffer en wat zal er met hen nu gebeuren? De bemiddeling heeft via de

praktijk al bewezen dat ze verdienstelijk is. Daarom heeft de regering een wet ontworpen

inzake de bemiddeling in het kader van de strafrechtelijke procedure in ruime zin.2

Sinds de jaren negentig komt de methode van bemiddeling steeds vaker in beeld in België.

Sedert een twintigtal jaren zijn er op verschillende niveaus van de strafrechtelijke procedure

initiatieven ontstaan inzake slachtoffer-daderbemiddeling en dit op het niveau van het parket,

tijdens het behandelen van de zaak voor de rechtbank en op het niveau van de strafuitvoering.

Ook door de nasleep van de onvrede met justitie eind jaren tachtig en omwille van de

gerechtelijke achterstand wou men de parketten ontlasten. Voor de strafbemiddeling werd

zeer snel een wettelijke basis gecreëerd. Dit heeft geleid tot de Wet van 10 februari 1994. De

procureur des Konings werd de mogelijkheid gegeven om in bepaalde strafzaken een

1 SUGGNOME FORMUM VOOR HERSTELRECHT EN BEMIDDELING, (x) 'Bemiddeling' [WWW].

http://www.suggnome.be/bemiddeling.php [14/12/2012] 2 EYCKMANS, D., 'Stand van zaken uitvoeringsbesluiten bij de wet van 2 juni 2005 tot invoering van

bepalingen inzake bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek

van Strafvordering', Suggnomè vzw, 2006, nummer 4, 20.

6

bemiddeling voor te stellen.3 Een elftal jaar later kwam de Wet van 22 juni 2005 die een

gestructureerd wettelijk kader biedt voor personen die betrokken zijn in een strafrechtelijke

procedure zodat deze op vrijwillige basis een beroep kunnen doen op de bemiddeling.4 Deze

wet regelt de verwettelijking van de herstelbemiddelingspraktijk. Hierdoor krijgt de

bemiddeling een vaste plaats in de strafrechtelijke procedure.5 Hiernaast toonde men op

internationaal vlak steeds meer interesse voor alternatieve geschilbeslechtende en -oplossende

technieken. Ook de Belgische wetgever was geïnteresseerd en dit uitte zich in de nieuwe

bemiddelingswet in 21 februari 2005 omtrent burgerlijke zaken.6

Centraal in deze masterproef stelt zich de vraag of de bemiddeling conform de Wet van 22

juni 20057 een meer- of minderwaarde biedt voor de strafprocedure. Voor het empirisch

onderzoek beperk ik me tot een onderzoek van de bemiddeling met als populatie de

meerderjarigen. In de wet van 15 mei 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de

jeugdbescherming, kreeg de bemiddeling tussen slachtoffer en daders een prominente plaats

in het vernieuwde jeugdrecht, dit geheel even terzijde.8 Het doel in deze studie is tweezijdig.

Enerzijds wordt er op een beschrijvende wijze een analyse gemaakt over de beide wetten om

na te gaan hoe deze zich tot elkaar verhouden. Anderzijds wordt er een kwalitatieve analyse

uitgevoerd. Deze beoogt na te gaan of de bemiddeling een meer- of minderwaarde levert voor

de strafprocedure. Specifiek wordt er op zoek gegaan naar het totaal aantal bemiddelingen en

het aantal geslaagde bemiddelingen sinds de inwerkingtreding van de wet van 22 juni 2005

betreffende de bemiddeling en het aantal procedures die eindigen in een geslaagd akkoord.

Om hieruit een conclusie te kunnen formuleren, zijnde of de werklast is verminderd sinds de

3 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 22-23.;

AERTSEN, I., Slachtoffer-daderbemiddeling. Een onderzoek naar de ontwikkeling van een herstelgerichte

strafrechtsbedeling, in Samenleving Criminaliteit & Strafrechtspleging 29, Leuven, Universitaire Pers, 2004,

p.214. 4 EYCKMANS, D., 'Stand van zaken uitvoeringsbesluiten bij de wet van 22 juni 2005 tot invoering van

bepalingen inzake bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek

van Strafvordering', Suggnomè vzw, 2006, nummer 4, 20-21. 5 Suggnomè vzw,' Stand van zaken met betrekking tot het wetsontwerp tot invoering van bepalingen inzake de

bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van strafvordering en in het Wetboek van

strafvordering', Suggnomè vzw, 2006, nummer 2, 34-35. 6 DE MEYER, F., Bemiddeling in familiezaken, burgerlijke en handelszaken en sociale zaken, Gent, Roularta

Books, 2007, p.267. 7 De wet van 22 juni 2005 wordt hierna regelmatig weergegeven als de nieuwe bemiddelingswet.

8 VAN GARSSE, L., 'Implementatie van de herstelbemiddeling: veranderingsmanagement in samenspraak',

Panopticon, 2008, nummer 5, 14-15.

7

implementatie van de bemiddeling in het Wetboek van Strafvordering en nagaan of deze wet

een meer- of minderwaarde blijkt voor de strafprocedure.

Wat is bemiddeling? Door een grondige literatuurstudie wens ik hier een zo volledig mogelijk

antwoord op te krijgen. In de masterproef wordt een vergelijkende studie gedaan tussen de

bemiddeling in strafzaken en de nieuwe bemiddelingswet van 22 juni 2005. Hoe staan andere

belangrijke actoren (bemiddelaars, Procureur des Konings, slachtoffer, daders, beide partijen)

hier tegenover? Aan de hand van interviews met verscheidene actoren die in contact zijn

gekomen met bemiddeling en de toepassing van deze wetten, wordt er geantwoord op zowel

de beschrijvende als op de evaluerende onderzoeksvragen. Dit onderzoek beoogt zowel

theoretisch als beleidsmatig relevant te zijn.

In België bestaan verschillende vormen van bemiddeling. Dit kan heel verwarrend

overkomen. Je hebt bijvoorbeeld bemiddeling voor meerderjarigen en minderjarigen,

slachtoffer-dader bemiddeling. Op het niveau van politie bevindt zich de politiële

schadebemiddeling en op niveau van de strafuitvoering bevindt zich de herstelbemiddeling.9

De twee vormen die in deze masterproef verder zullen uitgediept worden zijn, de bemiddeling

in strafzaken en de bemiddeling conform de Wet van 22 juni 2005. Zoals hierboven al kort is

aangehaald, wordt deze masterproef beperkt tot de wetten die betrekking hebben op

strafzaken en niet op de burgerlijke zaken zoals deze beschreven staan in de wet van 21

februari 2005 in het Gerechtelijk Wetboek.

De Masterproef is opgedeeld zijn in twee delen, enerzijds een literatuurstudie en anderzijds

een onderzoeksanalyse. In het eerste deel wordt een overzicht gegeven van relevante

begrippen en definities die belangrijk zijn om het empirisch onderzoek te kunnen plaatsen.

Alsook wordt de geschiedenis en de wetgeving vermeld. Vervolgens wordt de procedure

beschreven van beide wetten. In het tweede deel van de Masterproef zal worden nagegaan of

de wet rond de herstelbemiddeling al dan niet effectief is voor de strafprocedure.

9 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 32.

8

Deel 1: Bemiddeling in de strafprocedure

In dit deel wordt eerst de historiek van bemiddeling besproken. Daarna wordt er toegelicht

wat bemiddeling juist is. Al de verschillende termen komen hier aan bod alsook de

achterliggende principes. Nadien wordt de procedure van zowel de herstelbemiddeling als de

bemiddeling in strafzaken weergegeven. Vervolgens komt de wetgeving aan bod Tot slot

worden de praktijk en de verschillende perspectieven van bemiddeling weergeven.

1. Geschiedenis

Conflicten zijn er altijd al geweest. Enige vorm van bemiddeling als methode van

conflicthantering komt voor in elke periode van de geschiedenis. In tijden van oorlog stond de

kerk vroeger symbool als een neutrale plaats. In de geschiedenis zijn er verscheidene

herkenbare vormen ontstaan van bemiddeling, zoals ombudsdiensten, sociale bemiddeling

tussen arbeiders, vakbonden en werkgevers, scheidings- en relatiebemiddeling, enzovoort.10

Het concept bemiddeling heeft zich snel verspreid over de wereld als manier van

conflictoplossing en vond zijn weg als alternatief of toevoeging voor het traditionele

strafrecht.11

De praktijk in Vlaanderen omtrent slachtoffer-dader bemiddeling en herstelrecht is langzaam

gegroeid. Met de Wet op de bemiddeling van 22 juni 2005 werd deze bekrachtigd. De praktijk

lijkt nog relatief bescheiden, maar de figuur van slachtoffer-dader bemiddeling heeft definitief

bestaansrecht verworven door de wettelijke basis. Hierdoor kan de maatschappelijke

verankering van de bemiddelingspraktijk alleen maar toenemen.12

Aan deze wet is echter een

hele evolutie vooraf gegaan.

10 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 21-22.

11 VAN SCHIJNDEL, R.A.M., Confidentially and victim-offender mediation, Antwerpen/Appeldoorn, Maklu, p.

9. 12

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 22.

9

Zoals reeds aangehaald is bemiddeling niets nieuws. Het is iets van alle tijden en komt vrijwel

overal voor.13

In de vorige eeuw werd er heel wat ongenoegen geuit over het strafrecht. Met

de opkomst van verscheidene wetenschappen zoals sociologie, psychologie en criminologie

ging men zich afvragen wat nu een gepaste, maatschappelijk reactie zou kunnen zijn op

criminaliteit.14

In de tweede helft van de 20ste eeuw was er het besef dat het strafrecht steeds verder

verwijderd raakte van de burgers. Mensen klaagden over logge procedures, de onbegrijpelijke

taal die rechters en advocaten spraken en het trage gerechtelijke apparaat.15

Tevens werd de tweede helft van de 20ste eeuw gekenmerkt door de opkomst van het

feminisme. Deze emancipatorische beweging fulmineerde tegen misdrijven waarvan vrouwen

en kinderen slachtoffer werden. Intrafamiliaal geweld, seksueel misbruik binnen het gezin en

verkrachting: het heeft lang geduurd vooraleer men deze vormen van criminaliteit ernstig ging

nemen.16

Vroeger werd binnen de criminologie vooral de 'dader' bestudeerd.17

Tot in de jaren zeventig

was er geen of nauwelijks aandacht voor het slachtoffer in de juridische procedure. De

aandacht ging bij delicten overwegend uit naar de motieven, achtergronden en

toerekeningsvatbaarheid van de dader. Door de veroordeling van de dader kon het slachtoffer

kon slechts een emotionele genoegdoening verkrijgen.18

Pas in de tweede helft van de jaren

tachtig kreeg men in de academische wereld aandacht voor het slachtofferschap.19

In de

afgelopen decennia heeft er zich een slachtofferperspectief ontwikkeld die de rechten, de

13 PAUWELS, L., Cursus Etiologische Criminologie: Van klassieke naar hedendaagse causale benaderingen

van criminaliteit, 302. 14 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 22. 15

Ibid, 22. 16

Ibid, 22-23. 17

PAUWELS, L., Cursus Etiologische Criminologie: Van klassieke naar hedendaagse causale benaderingen

van criminaliteit, 302. 18

FRIJNS, J.M.L.A. en MOOREN, J.H.M., Herstelbemiddeling. Een brug tussen slachtoffer en dader, Utrecht,

De Graaff, 2004, 15. 19

PAUWELS, L., Cursus Etiologische Criminologie: Van klassieke naar hedendaagse causale benaderingen

van criminaliteit, p.302.

10

belangen en de specifieke positie van slachtoffers van misdrijven erkent in juridische

procedures. Het besef groeide dat juridische vergelding alleen onvoldoende was.20

Bij herstelbemiddeling is ook de morele dimensie van belang: het kunnen omgaan met morele

verontwaardiging en verbijstering, woede en schaamte.21

Zoals eerder aangehaald in deze

masterproef zitten slachtoffers vaak met de vraag: "Waarom moest mij dit overkomen?,

Waarom heeft de dader dat gedaan?, Beseft de dader wat hij heeft gedaan? Heeft hij spijt en

schuldbesef?". Antwoorden op dergelijke vragen zijn belangrijk voor de emotionele

verwerking van het leed dat is aangedaan zodat het slachtoffer kan begrijpen en plaatsen wat

er is gebeurd. Deze vragen zijn vragen voor de dader, in een juridische procedure is hier

echter geen ruimte voor.

Door de opkomst van de 'Restorative Justice' in de vroege jaren '70 of het herstelrecht

internationaal, werd de slachtofferbeweging verbreed. Deze beweging maakte vooral zijn

opgang in de Angelsaksische wereld, in landen als Canada, Groot-Brittannië, Nieuw-Zeeland

en de Verenigde Staten.22

In alle West-Europese landen bestaan ondertussen al verschillende

vormen van bemiddeling. Ook op Europees niveau heeft men aandacht voor dit fenomeen. In

de aanbeveling R (99) 19 van de Raad van Europa wordt vermeld dat iedere lidstaat moet

voorzien in één of andere vorm van slachtoffer-dader bemiddeling.23

In de visie van het

herstelrecht wordt een misdrijf primair gezien als een inbreuk op persoenen en relaties in de

gemeenschap waarbij men dan het herstel van de schade nastreeft die door het misdrijf is

ontstaan. In een maximalistische visie van het herstelrecht zijn in alle stadia van het

rechtssysteem mogelijkheden voorzien tot vrijwillig overleg tussen daders en slachtoffers in

een bemiddelingsproces.24

20 FRIJNS, J.M.L.A. en MOOREN, J.H.M., Herstelbemiddeling. Een brug tussen slachtoffer en dader, Utrecht,

De Graaff, 2004, 15-16. 21

Ibid, 15-16. 22

MCCOLD, P., 'The recent history of restorative justice: mediation, circles, and conferencing' in Handbook of

Restorative Justice, SULLIVAN, D. en TIFFT, L. (eds.), London/New york, Routledge, 2006, p. 23; Suggnomè

VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 23. 23

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 23. 24

RAES, A., 'Een communicatieve en participatieve justitie: wat is de rol van justitie bij een bemiddeling in

strafrechtelijke context?', Suggnomè vzw, 2008, nummer 2, p. 5.

11

In Leuven startte in de jaren negentig een wetenschappelijk onderzoek om na te gaan of het

mogelijk was om te bemiddelen tussen daders van vrij zware criminaliteit en hun slachtoffers,

én of het resultaat hiervan in rekening kon worden gebracht bij verdere strafrechtelijke

afhandeling. Het onderzoek werd positief geëvalueerd waardoor dit in 1996 leidde tot de

oprichting van de Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven of afgekort BAL.25

Later is het

van een arrondissementeel naar een nationaal project gegroeid. Hieruit werd dan het Vlaamse

Forum voor Herstelrecht en Bemiddeling opgericht in 1998, beter bekend als vzw Suggnomè.

Deze vereniging implementeerde, ook voor wat Vlaanderen betreft, de bemiddelingspraktijk

in andere gerechtelijke arrondissementen en zorgde voor de uitbouw hiervan.26

Naast Leuven

werd er in 1999 een analoog aanbod van herstelbemiddeling voorzien in de arrondissementen

Brugge, Dendermonde en Kortrijk. In 2000 en 2001 kwamen respectievelijk Oudenaarde en

Tongeren aan bod. In 2002 volgden de arrondissementen Antwerpen en Mechelen.

Uiteindelijk werd in 2004 herstelbemiddeling ingevoerd in Gent en in 2005 volgden Turnhout

en Brussel.27

Bemiddeling in het kader van strafrecht is ook geen nieuw gegeven. Ruim twintig jaar

geleden werd in België al het idee van herstelgericht denken en de methodiek van

bemiddeling op verschillende niveaus van de strafrechtsbedeling ingevoerd.

Sinds de jaren negentig kwam de methode van bemiddeling steeds vaker in beeld in België.

Deze werd geïntroduceerd op de verschillende niveaus van de strafrechtsbedeling. Ook door

de nasleep van de onvrede met justitie eind jaren tachtig en omwille van de gerechtelijke

achterstand wilde men de parketten ontlasten. Dit leidde tot de wet van 10 februari 1994. De

procureur des Konings werd de mogelijkheid gegeven om in bepaalde strafzaken een

bemiddeling voor te stellen.28

Later werd door de wet van 22 juni 2005 het Wetboek van


Panopticon, 2008, nummer 5, 16. 26

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 25-26;

VAN GARSSE, L. GOOSEN, T. en BERGHMANS, M., ‘Een overzicht van de herstelgerichte

bemiddelingsprojecten’ in Bemiddeling en herstel in de strafrechtsbedeling, KOOLS, L. (ed.), Brugge, Die

Keure, 2005, 116-117. 27

Ibid, 116-118. 28

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 22-23.

12

Strafvordering gewijzigd inzake de bemiddeling.29

Doordat men op internationaal vlak steeds

meer interesse toonde voor alternatieve geschilbeslechtende en -oplossende technieken werd

ook de Belgische wetgever geïnteresseerd en dit uitte zich in de totstandkoming van de

nieuwe bemiddelingswet van 21 februari 2005.30

Bemiddeling in strafzaken werd in het leven geroepen door de overheid om reden dat men de

parketten wilde ontlasten en zo sneller kon inspelen op zaken van relatief kleine criminaliteit.

Bijgevolg werd door de onvrede met justitie en met de gerechtelijke achterstand waarmee de

rechtbanken eind jaren tachtig en begin jaren negentig kampten, in 1994 een nieuw artikel

toegevoegd aan het wetboek van strafvordering. Door artikel 216ter werd bemiddeling in

strafzaken mogelijk.31

Er werden verschillende pogingen ondernomen om het justitiesysteem te humaniseren, en zo

de kloof tussen de bevolking en het rechtssysteem te verkleinen. Men experimenteerde om

een manier te vinden om daders de schade te laten herstellen die ze hadden berokkend bij hun

slachtoffers. Deze experimenten wekten in eerste instantie twijfels op bij Justitie. Maar

gelukkig waren er enkele rechters die deze optie wel positief benaderden en zo de

bemiddeling in het strafrechtsysteem toelieten.32

29 Wet van 22 juni 2005 tot invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het

Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek van strafvordering, B.S. 27/07/2005, 33323- 33325. 30

DE MEYER, F., Bemiddeling in familiezaken, burgerlijke en handelszaken en sociale zaken, Gent, Roularta

Books, 2007, p.267. 31

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 35. 32

UMBREIT, M. S., COATES, R. B., en VOS, B., 'Victim offender mediation: evolving evidence-based practice' in Handbook of Restorative Justice, SULLIVAN, D. en TIFFT, L. (eds.), London/New york, Routledge,

2006, p. 52.

13

2. Begripsomschrijving

2.1. Wat is bemiddeling?

Er zijn verscheidene definities als het gaat om de term bemiddeling. Ze omvatten uiteindelijk

allemaal hetzelfde: een methodiek waarbij een slachtoffer en een dader met de hulp van een

neutrale persoon (bemiddelaar) een gesprek voeren over het misdrijf. Deze communicatie kan

zowel rechtstreeks als onrechtstreeks gebeuren. De beide partijen nemen de zaak in eigen

handen.33

Uit verschillende bronnen uit de literatuur blijkt dat men het eens is over de

noodzakelijke inhoudelijke elementen van een dergelijke definitie.34

Conflicten of geschillen zijn een zeer normaal gegeven in een menselijk leven en onze

samenleving. Zolang die beheersbaar blijven of worden opgelost, belemmeren ze het sociaal

verkeer niet. Wanneer conflicten escaleren, kunnen beide partijen in een spiraal terecht komen

van brutaal en zinloos geweld. Bemiddeling is een manier om conflicten te hanteren waarbij

een derde neutrale persoon, de bemiddelaar, samen met de partijen op zoek gaat naar een

oplossing voor het geschil.35

Mensen gaan in een samenleving met elkaar om op een enigszins

ordelijke en vreedzame manier. Iedere samenleving heeft eigen waarden en normen. Doordat

dit niet altijd voor iedereen evident is, zijn er door de maatschappij gevolgen verbonden aan

normoverschrijdend gedrag.36

Bemiddeling is een vorm van alternatieve geschilbeslechting die zijn weg heeft gevonden

naast de traditionele gerechtelijke geschilafdoening. Alternatieve geschilbeslechting is een

onderdeel van het justitiebeleid dat moet gevorderd worden. De doelstellingen die hier aan de

grondslag liggen, zijn de dejudisering van geschillen en dat op een kwalitatief en effectieve

33 Suggnomé VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 26-27.

34 AERTSEN, I., Slachtoffer-daderbemiddeling. Een onderzoek naar de ontwikkeling van een herstelgerichte


231-233. 35

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 21. 36


De Graaff, 2004, p. 7.

14

wijze afdoen van geschillen, een meer pluriforme toegang tot recht en het verminderen van de

druk op de rechtspraak.37

"Mediation is een vorm van bemiddeling in conflicten, waarbij een neutrale

bemiddelingsdeskundige, de mediator, de onderhandelingen tussen partijen begeleidt

teneinde vanuit hun werkelijke belangen tot gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen

optimale resultaten te komen."38

Ook het Engelstalig begrip 'Restorative Justice' heeft een gelijkaardige definitie. De auteur

Paul McCold omschrijft dit begrip als een proces waarbij beide partijen samenkomen na een

strafbaar feit. Beiden partijen zoeken naar een oplossing om te kunnen omgaan met de

gevolgen van het misdrijf. Slachtoffer(s) en dader(s) komen met elkaar in contact door face-

to-face gesprekken en komen samen tot een resultaat.39

Bemiddeling heeft als voordeel dat er een dialoog wordt opgestart tussen dader en slachtoffer.

Het biedt het slachtoffer de mogelijkheid om heel het gebeuren een plaats te geven. Heel dit

gebeuren valt onder het toeziende oog van een bemiddelaar die in het geval van de

herstelbemiddeling een losstaande dienst is. De essentie van alle verschillende definities is

hetzelfde.

2.2. Herstelbemiddeling

Door de auteurs Frijns en Mooren wordt herstelbemiddeling als volgt omschreven:

"Herstelbemiddeling is een vorm van bemiddeling waarbij de partijen bestaan uit het

slachtoffer en de dader van een delict. Het doel van de bemiddeling is het verwerken van leed

aan de kant van het slachtoffer en het verwerken van schuld aan de kant van de dader". Hier

is het uitgangspunt dat de partijen deelnemen op basis van vrijwilligheid.40

37 COMBRINK-KUITERS, L., NIEMEIJER, E., TER VOERT, M., Ruimte voor Mediation: Evaluatie van

projecten bij de rechterlijke macht en gefinancierde rechtsbijstand, Meppel, Boom Juridische uitgevers, 2003, p.

222. 38

BRENNINKMEIJER, A.F.M, 'Mediation' in Handboek mediation, BONENKAMP, H.J.,

BRENNINKMEIJER, A.F.M. en VAN BRUGGEN, J, (eds.)Den Haag, Sdu Uitgevers, 2003, p. 1. 39

MCCOLD, P., 'The recent history of restorative justice: mediation, circles, and conferencing' in Handbook of Restorative Justice, SULLIVAN, D. en TIFFT, L. (eds.), London/New york, Routledge, 2006, 23-24. 40


De Graaff, 2004, p. 9.

15

Wanneer het contact tussen slachtoffer en dader alleen via de bemiddelaar verloopt, spreekt

men van indirecte bemiddeling. Indien de bemiddeling uitmondt in een daadwerkelijke, door

de bemiddelaar begeleide ontmoeting tussen dader en slachtoffer, spreken we van een directe

bemiddeling.41

Bemiddeling is gebaseerd op drie belangrijke werkingsprincipes: de vrijwilligheid van de

partijen, de vertrouwelijkheid van de gesprekken en de neutraliteit of meerzijdige

partijdigheid van de bemiddelaar.42

Deze principes worden in onderdeel 2.6. uitvoeriger

besproken.

De bestraffing van een misdrijf heeft tot doel de rechtsorde te herstellen die door een delict is

aangetast. Voor een betrokkene is het herstel van de rechtsorde een abstract antwoord op het

persoonlijke leed of schade die het slachtoffer heeft geleden.43

Evenwel is herstel niet enkel te

herleiden naar uitbetaling van de schade.44

Het is van belang dat de verwerking en herstel van

het feit ook plaatsvindt op niveau van de persoonlijke ervaring.45

De betekenis van herstelbemiddeling ligt in het ernstig nemen van de morele dimensie. Het is

een onderdeel van het verwerken van gevoelens van leed en schuld. Voor slachtoffers kan de

betuiging van spijt en het erkennen van schuld door de dader een belangrijk antwoord zijn op

al hun vragen en helpen om het leed dat hen is aangedaan te verwerken. Het contact tussen

beide kan betekenen dat men elkaar terug aanziet als menselijk en dat men het negatieve beeld

over elkaar kan los laten.46


De Graaff, 2004, p. 9. 42


FRIJNS, J.M.L.A. en MOOREN, J.H.M., Herstelbemiddeling. Een brug tussen slachtoffer en dader, Utrecht, De Graaff, 2004, 9-10. 44

VAN GARSSE, L., ‘Bemiddeling in de strafrechtelijke context. Suggesties voor regelgeving op basis van

jaren bemiddelingspraktijk’, Panopticon, 2004, nummer 5, p. 53. 45


De Graaff, 2004, 9-10. 46

Ibid, 11-12.

16

2.3. Bemiddeling in strafzaken

De wet van 10 februari 1994, houdt de regeling in van de procedure voor de bemiddeling in

strafzaken. Bijgevolg wordt artikel 216ter in het Wetboek van Strafvordering ingevoegd. Het

begrip bemiddeling in strafzaken wordt als volgt omschreven: "De bemiddeling in strafzaken

is een alternatieve vorm van tussenkomst door de gerechtelijke overheid om een oplossing te

bieden aan de conflictsituatie veroorzaakt door een misdrijf en waarbij beroep gedaan wordt

op de medewerking van de delinquent en in voorkomend geval van het slachtoffer".47

Volgens het art. 216ter Sv. zijn er een reeks mogelijkheden tot buitengerechtelijke

afhandeling die als bemiddeling kunnen aangeduid worden:

De procureur des Konings kan de verdachte verzoeken om de schade volledig te

herstellen. De dader moet hiervan een bewijs leveren. Het slachtoffer kan opgeroepen

worden om te bemiddelen over de regeling van de schadevergoeding.

De procureur des Konings kan de dader verzoeken om een geneeskundige behandeling

of een andere soort therapie te volgen, in het kader van seksuele delicten of drank- of

drugsverslaving.

De procureur des Konings kan de dader verzoeken om in te stemmen met de

uitvoering van een maatschappelijke dienstverlening.

De procureur des Konings kan onder voorwaarden de dader een bepaalde vorming

laten volgen.

Chris Van den Wyngaert haalde aan dat wanneer je aan bemiddeling denkt, je meteen aan het

beeld van dader en slachtoffer denkt. In sommige gevallen gaat het echter om een

bemiddeling tussen een parketmagistraat en de verdachte. Het parket stelt een bepaalde

voorwaarde aan de verdachte waarmee deze moet instemmen en waaraan deze moet voldoen

vooraleer het verval van de strafvordering tot zich meebrengt.48

Bemiddeling kan worden

aangeboden, door de procureur des Konings, wanneer de maximumstraf minder dan twee jaar

47 LE ROY, A., Eén jaar bemiddeling in strafzaken, Oudenaarde, Parket van de Procureurs des Konings, 1995, p.

6. 48

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Antwerpen/Appeldoorn, Maklu,

2011, 752-753.

17

gevangenisstraf bedraagt. Een justitieassistent voert de bemiddeling uit. In sommige gevallen

zijn daders niets met enkel een gevangenisstraf of geldboete. Hun probleem of achterliggende

oorzaak waarom ze overgaan tot een misdrijf wordt niet aangepakt, bijvoorbeeld zoals bij een

drugproblematiek of agressieprobleem.49

Men is niet verplicht om in te gaan op het aanbod. De vrijwilligheid, als principe, is hier iets

relatiever doordat bij weigering uiteraard een dagvaardiging volgt. Niemand kan verplicht

worden om deel te nemen aan een bemiddeling. Ook de principes van vertrouwelijkheid en

neutraliteit liggen bij bemiddeling in strafzaken anders doordat de bemiddelaars in deze

situatie justitieassistenten zijn en dus werken onder de bevoegdheid van Justitie. Het is

bovendien de procureur die beslist of er al dan niet geseponeerd wordt op basis van het

bemiddelingsresultaat.50

2.4. Begripsverwarring

Door de geschiedenis heen zijn er verschillende vormen ontstaan van bemiddeling, hierdoor

kan begripsverwarring ontstaan. In België kent men verschillende vormen van slachtoffer-

dader bemiddeling: bemiddeling in strafzaken, herstelbemiddeling en bemiddeling op

politieniveau. Voor strafbemiddeling werd al snel een wettelijke basis gecreëerd, voor

herstelbemiddeling pas in 2005.51

In de wet van 22 juni 2005 spreekt men evenwel niet van

herstelbemiddeling, maar gewoon van bemiddeling.

Doordat men op internationaal vlak steeds meer interesse toonde voor alternatieve

geschilbeslechtende en -oplossende technieken, werd ook de Belgische wetgever

geïnteresseerd. Dit uitte zich in de totstandkoming van de wet van 2001 inzake de

proceduregebonden bemiddeling in familiezaken52

. Aan deze wet werd niet veel aandacht

geschonken, toch werd de interesse herbevestigd met de goedkeuring van de nieuwe

49 Suggnomé VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 35.

50 Ibid, p. 35.



214. 52

Wet van 19 februari 2001 betreffende de proceduregebonden bemiddeling in familiezaken, B.S. 3 april 2001.

18

bemiddelingswet van 21 februari 2005.53

Al meteen is het duidelijk dat beide data voor

verwarring kunnen zorgen. Het onderzoek in deze masterproef zal echter beperkt worden tot

de wetten die geregeld zijn in het Wetboek van Strafvordering betreffende de bemiddeling.

Wanneer men in deze masterproef termen aan bod komen als alternatieve afhandeling,

bemiddeling of conflictgeschillen slaat dit steeds op de slachtoffer-dader bemiddeling.

De Raad van State heeft voor de wet van 22 juni 2005 opgemerkt dat er een mogelijke

verwarring kan ontstaan met het concept van bemiddeling in strafzaken. De bemiddeling in

strafzaken wordt ook geregeld in het Wetboek van strafvordering in artikel 216ter. De

regering besliste om deze twee procedures naast elkaar te laten bestaan.54

2.5. Relatie tussen herstelbemiddeling en herstelrecht

Hoe is nu net die bemiddeling ontstaan? Bemiddeling is een belangrijke methode van het

herstelrecht. Slachtoffer-dader bemiddeling of 'victim-offender mediation' werd geïnitieerd in

Canada en de VS.55

Soms kan deze kwestie voor enige verwarring zorgen.56

Herstelrecht of

'Restorative Justice' word door Frijns en Mooren omschreven als activiteiten en opvattingen

die dienen als alternatief voor en als aanvulling op de traditionele strafrechtelijke visie en

praktijk. Het centrale uitgangspunt is dat deze herstelrechtelijke visie moet worden opgevat

als een concrete schending van de individuele belangen van het slachtoffer. De dader draagt

de verantwoording voor het herstel van het slachtoffer. Dit brengt met zich mee dat de

centrale rol binnen het herstelrecht toebedeeld is voor het slachtoffer en dat de dader als een

volwaardig moreel subject wordt gezien.57

53 DE MEYER, F., Bemiddeling in familiezaken, burgerlijke en handelszaken en sociale zaken, Gent, Roularta

Books, 2007, p.267. 54

SUGGNOME VZW, 'Stand van zaken met betrekking tot het wetsontwerp tot invoering van bepalingen inzake

de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van strafvordering en in het Wetboek van

strafvordering', Suggnomè vzw, 2006, nummer 2, 34-35. 55



Keure, 2005, 9. 56


strafrechtsbedeling, in Samenleving Criminaliteit & Strafrechtspleging 29, Leuven, Universitaire Pers, 2004, p.

161. 57


De Graaff, 2004, 31.

19

Volgens het herstelrechtelijk model van de vzw Suggnomè wordt een misdrijf niet louter

beschouwd als een overtreding van de strafwet maar als een inbreuk op personen en relaties.

Het misdrijf wordt benaderd in zijn volledige context met oog op persoonlijke, morele en

sociale aspecten in plaats van enkel op een juridische en technische wijze. Er wordt

stilgestaan en nadruk gelegd op hoe de dader zijn verantwoordelijkheid kan opnemen en wat

er moet gedaan worden om de schade te herstellen die het slachtoffer heeft geleden.58

2.6. Achterliggende principes

De kenmerken of werkingsprincipes bij beide wetten zijn bijna hetzelfde. De beginselen

vrijwilligheid, neutraliteit en vertrouwelijkheid dienen wel genuanceerd te worden in een

strafrechtelijke context. Hieronder worden de drie beginselen die aan de basis liggen van de

methode van bemiddeling, weergegeven. Verder worden de gelijkenissen en/of verschillen

aangetoond tussen de bemiddeling in strafzaken en de herstelbemiddeling. 59

De drie beginselen:

De bemiddeling gebeurt op vrijwillige basis

Partijen zijn niet verplicht om op het aanbod in te gaan. Ze kunnen ook op elk

ogenblik vragen om te stoppen met de bemiddeling.60

Niettegenstaande wordt dit

principe toch in vraag gesteld. Beide partijen kunnen op verschillende manieren druk

ervaren. De dader, wanneer we spreken alvorens het vonnis is uitgesproken, kan

eerder deelnemen om een goede indruk te maken op het parket en de rechter en niet

dusdanig om het slachtoffer tegemoet te komen. Bij bemiddeling in strafzaken wordt

ook hier de vrijwilligheid in twijfel getrokken doordat daders kunnen deelnemen met

58 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 24.



235.; Wet van 22 juni 2005 tot invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van

het Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek van strafvordering, B.S., 27 juli 2005, 33323- 33325.;

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 47-48.;

COUNCIL OF EUROPE, (1999) ' Recommendation R (99) 19 of the Committee of Ministers to member States

concerning mediation in penal matters' [WWW]. https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=420059&Site=DC

[15/05/2013] 60


https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=420059&Site=DC

20

het oog op het feit dat er niet zal vervolgd worden en geen strafblad zal krijgen.61

Uit

de definitie van herstelbemiddeling wordt er benadrukt dat er een uitgesproken

aandacht is voor de persoonlijke betrokkenheid van de partijen. De waarde die

daarmee verbonden is de menselijke autonomie. Er wordt van uitgegaan dat partijen

beschikken over het vermogen om in conflictsituaties zelf te bepalen of de optie

herstelbemiddeling voor hen zinvol is.62

Bemiddelaar is een onpartijdige, neutrale persoon

Bij dit beginsel hoort een kleine opmerking. Bij bemiddeling, zoals beschreven in de

Wet van 22 juni 2005, is de bemiddelaar een neutraal, onpartijdig persoon doordat

deze afkomstig is van een erkende bemiddelingsinstelling die buiten de partijen staat.

De bemiddelaar staat als het ware in het midden tussen de partijen.63

In de Memorie

van Toelichting van de Wet van 22 juni staat vermeld: " Het is van cruciaal belang dat

de bemiddelaar die de partijen aan de bemiddeling doorheen het bemiddelingsproces

begeleidt, deze neutraliteit in acht neemt en de belangen van alle betrokken aan de

bemiddeling op een evenwichtige wijze behartigt."64

Maar niet bij alle types van

bemiddeling is de positie van de bemiddelaar neutraal. Bij de bemiddeling in

strafzaken komt deze onpartijdigheid in het gedrang, zowel van de procureur des

Konings evenals van de justitieassistenten, aangezien deze optreedt als

vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie.65

Tevens hoort bij de

herstelbemiddeling de bemiddelaar professioneel en neutraal te zijn. Maar het zijn

gewone mensen die vaak meer empathie voelen voor de ene dan voor de andere

partij.66



235. 62

BUTINX, K. en CLAES, E., ‘Herstelbemiddeling in de fase van strafuitvoering: een beginreflectie’,

Panopticon, 2006, nummer 5, 7-8. 63

Ibid, 7-8. 64

Ibid, 8. 65



235. 66


21

De bemiddeling is strikt vertrouwelijk

Inhoudelijke informatie kan tijdens een bemiddeling niet zonder toestemming tussen

de partijen verspreid worden. Ook de partijen wordt gevraagd hetzelfde te doen. In het

kader van eventueel noodzakelijke bescherming van één van de partijen of het helpen

voorkomen van een verdere escalatie kunnen de grenzen van vertrouwelijkheid in het

gedrang komen.67

Zonder deze vertrouwelijkheid kunnen beide partijen niet vrij uit

spreken en gaan ze persoonlijk niet betrokken zijn in het bemiddelingsproces.68

67 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 47.;



235. 68


Panopticon, 2006, nummer 5, 8.

22

3. De procedure

In dit hoofdstuk worden de verschillende fases van het bemiddelingsproces beschreven. Als

eerste de verschillende fases van de herstelbemiddeling en nadien de fases van de

bemiddeling in strafzaken. In de bijlage bevindt zich een twee schematische voorstellingen69

van de gehele procedure van de bemiddeling in strafzaken en de herstelbemiddeling. Hier

wordt het hele verloop vanaf dat het feit gebeurd is tot de afsluiting van de bemiddeling in een

schema weergegeven.70

De bemiddelaar nodigt de partijen uit om onderling de feiten en emoties met elkaar te

bespreken, indien ze dit wensen. Dit kan indirect of direct gebeuren. Wanneer het op een

indirecte manier gebeurt, gaat de bemiddelaar heen en weer tussen de partijen, informatie,

vragen en boodschappen uitwisselen. Wanneer er gekozen wordt voor een directe manier, zal

er een gezamenlijk gesprek plaatsvinden tussen de dader en het slachtoffer. De taak van de

bemiddelaar bestaat er in om de partijen hierin te begeleiden, om een veilig kader te creëren

waarin ze met elkaar op een respectvolle manier kunnen omgaan.71

De bemiddeling wordt aanzien als een proces. De dader kan zijn verantwoordelijkheid

opnemen en het slachtoffer kan gehoord worden. Het gaat bijgevolg om veel meer dan het

bereiken van een geschreven overeenkomst. Wanneer men dit laatste niet heeft bereikt, wil

het niet zeggen dat een bemiddeling mislukt is. De weg die men heeft afgelegd kan soms

belangrijker zijn dan een geschreven resultaat.72

Een belangrijke deelvraag is of de procedures van beide wetten gelijk lopen. Dit wordt in dit

hoofdstuk bekeken vanuit de verschillende bronnen uit de literatuur en nadien behandeld in

het tweede deel van deze proef, de analyse.

69 Zie bijlage 2: Schematische weergave van de procedures van bemiddeling.

70 AERTSEN, I., 'Victim-offender mediation in Belgium' in Victim-Offender mediation in Europe: making

restorative justice work, The European Forum for Victim-Offender Mediation and Restorative Justice (ed.),

Leuven, Leuven University Press, 2000, 169-179. 71

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 26-27. 72

Ibid, p. 27.

23

De auteurs Frijns en Mooren benoemen het bemiddelingsproces als volgt: "Het

bemiddelingsproces (van aanvraag tot afronding) is een psychologisch en moreel

communicatie- en interactieproces dat is gericht op verwerking van de gebeurtenis door

beïnvloeding van de beeldvorming over elkaar, door het uitwisselen van ervaringen,

betekenissen , opvattingen, vragen en antwoorden van beide partijen."73

3.1. De verschillende fasen van herstelbemiddeling

3.1.1.De selectie van de dossiers

Via verschillende kanalen kan een vraag voor een bemiddeling terecht komen bij de

bemiddelingsdienst. Eerst en vooral kunnen daders en slachtoffers zelf een aanvraag doen

voor een bemiddeling. Aan de andere kant kan ook een gerechtelijke instantie een voorstel tot

bemiddeling doen. Op het niveau van het parket gebeurt de selectie van bemiddelingsdossiers,

voor het vonnis, door een parketmagistraat en/of onderzoeksrechter.74

Een dossier moet voldoen aan enkele selectiecriteria om in aanmerking te komen voor

bemiddeling. Herstelbemiddeling veronderstelt dat de dader gekend is en dat hij de ten laste

gelegde feiten in de loop van het vooronderzoek heeft bekend. Dit is zeer belangrijk vermits

de bemiddelaar zich niet mag vermengen in het vooronderzoek. Bovendien moet er een

duidelijk gekend en identificeerbaar slachtoffer zijn. Het moet gaan om een strafrechtelijk

dossier dat dagvaardingswaardig is. Een bemiddelaar heeft steeds de toelating nodig van de

parketmagistraat, die het dossier behandelt, om een bemiddelingsdossier te kunnen opstarten.

Ook wanneer één van de partijen een bemiddelingsvraag heeft, vraagt men eerst toestemming

aan de bevoegde magistraat.75


De Graaff, 2004, 33. 74



Keure, 2005, 118-119.; Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen,

Garant, 2005, 39-42. 75




Garant, 2005, 42-44.

24

Door de procureur des Konings wordt een verbindingsmagistraat aangeduid. Deze heeft nauw

contact met de bemiddelaars. Verbindingsmagistraten worden door parketmagistraten

gesignaleerd wanneer er een dossier in aanmerking komt voor bemiddeling. Zodoende hebben

de verbindingsmagistraat en de bemiddelaar regelmatig overleg omtrent dossiers die

eventueel geschikt kunnen zijn voor bemiddeling.76

3.1.2.De brief van het parket

Eens een dossier werd geselecteerd door het parket, ontvangen de rechtstreeks betrokken

partijen een brief met daarin het bemiddelingsaanbod. Hierin wordt vermeld dat de

bemiddelingsdienst hen zal contacteren voor een eerste bemiddelingsgesprek. Hierbij wordt

gepeild of iemand wenst deel te nemen aan de bemiddeling of niet. In de brief wordt ook

verklaard dat het aanbod vrijwillig is, de dienstverlening kosteloos en dat de bemiddeling een

vertrouwelijk karakter heeft.77

3.1.3.De fase van de indirecte bemiddeling

De periode, tussen de ontvangst van de brief van het parket door de bemiddelaar en het eerste

contact met de partijen door de bemiddelaar, tracht men zo kort mogelijk te houden. Het

eerste contact zal telefonisch gebeuren. De bemiddelaar zal kort de inhoud van het

bemiddelingsaanbod uitleggen en trachten om een persoonlijk gesprek vast te leggen om het

aanbod verder toe te lichten. In de regel wordt eerst het slachtoffer gecontacteerd. Voor het

eerste gesprek zal de bemiddelaar bij voorkeur bij de partijen aan huis komen op een voor hun

gepast tijdstip. Tijdens dit gesprek overloopt de bemiddelaar de uitleg over de selectiecriteria

76 VAN GARSSE, L. GOOSEN, T. en BERGHMANS, M., ‘Een overzicht van de herstelgerichte



Garant, 2005, 43-44. 77



Keure, 2005, 120.; Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen,

Garant, 2005, 44.

25

van een dossier, de plaats van de bemiddeling in de strafrechtsprocedure en de drie

belangrijkste werkingsprincipes.78

Deze worden uitvoerig hierboven uitgelegd.79

Na het eerste gesprek zal de bemiddelaar enkele keren pendelen tussen de betrokken partijen.

Het contact kan zowel bij de partij thuis plaats vinden als op de bemiddelingsdienst zelf.

3.1.4.De fase van de directe bemiddeling

Indien beide partijen dit wensen, kan men toewerken naar een gezamenlijk gesprek. Dit is

opnieuw geen verplichting: als de partijen dit niet wensen, kan de bemiddeling op een

indirecte manier worden verder gezet. Het gezamenlijk gesprek vindt doorgaans plaats op de

bemiddelingsdienst. In de praktijk kan een gezamenlijk gesprek een erg intensieve

aangelegenheid zijn. Bij zwaardere delicten gaat het er vaak emotioneel aan toe.80

3.1.5.Afsluiten van de bemiddeling

Partijen kunnen ook tijdens de bemiddeling een bemiddelingsovereenkomst opstellen en

ondertekenen. Deze overeenkomst kan betrekking hebben op herstel van de schade, specifieke

omstandigheden van de feiten of een uitdrukkelijke erkenning van schuld. Als beide partijen

het eens zijn met de tekst van de overeenkomst wordt er een dading opgesteld.81

Een

bemiddelingsproces wordt afgesloten op het moment dat beide partijen niets meer hebben om

over te communiceren. In de realiteit kan het zijn dat soms één van de partijen afhaakt.82




Garant, 2005, 45-50. 79

Cfr. 2.6. Achterliggende principes 80




Garant, 2005, 50-51. 81




Garant, 2005, 51-52. 82

Ibid, 52-53.

26

3.1.6.Terugkoppelen naar de gerechtelijke instantie

In een afsluitende brief aan het parket wordt, met het oog op de principes van de

vertrouwelijkheid en neutraliteit, niets vermeld over de inhoud van de bemiddeling. In de

mededeling wordt enkel een standaardboodschap vermeld, zoals bemiddeling zonder of met

overeenkomst afgesloten, geen bemiddelingsproces opgestart of het bemiddelingsproces

stopgezet.83

Er zijn vijf fases die worden doorlopen. Het gaat om een aantal enigszins opeenvolgende

stappen en de daarbij behorende aandachtspunten en taken voor de bemiddelaar. De eerste

fase, de oriëntatiefase, begint bij een aanvraag van één van de partijen of een doorverwijzing.

In fase twee, de contactfase, zoekt de bemiddelaar contact met de andere partij. Wanneer de

andere partij niet wenst deel te nemen aan de bemiddeling eindigt deze fase. Wanneer er een

positief antwoord is, gaat de bemiddelaar overwegen of een pendelfase noodzakelijk is. Deze

fase wordt gekenmerkt door het feit dat de bemiddelaar heen en weer gaat tussen de partijen.

Dit kan doorgaan tot de partijen toegroeien naar een vierde fase, de persoonlijke ontmoeting.

In de laatste fase, de nazorgfase, sluit de bemiddelaar het proces af door met beide partijen

individueel te evalueren hoe de impact van de ontmoeting is verlopen.84

Naderhand worden

deze fasen vergeleken met deze van de bemiddeling in strafzaken. Dit wordt verder

geanalyseerd in deel 2 van deze masterproef.

3.2. De verschillende fasen van bemiddeling in strafzaken

Evenals bij de herstelbemiddeling is de procedure van bemiddeling in strafzaken geheel

vrijwillig. Mits de procedure mislukt of wordt stopgezet, mag dit geen negatief gevolg hebben

voor de dader of het slachtoffer.85



Keure, 2005, 122.; Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen,

Garant, 2005, 52-53. 84


De Graaff, 2004, 37. 85

COLLEGE VAN PROCUREURS-GENERAAL, (7 mei 1999) ' Omzendbrief nr. COL 8/99 van het College

van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep betreft bemiddeling in strafzaken' [WWW].

http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf [16/05/2013]

http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf

27

3.2.1.De selectie van de dossiers

Het is de procureur des Konings die beslist of een dossier in aanmerking komt voor

bemiddeling in strafzaken. De magistraat moet rekening houden met enkele wettelijke

criteria: de dader moet strafrechtelijk meerderjarig zijn op het ogenblik van de feiten, en dat

het om een misdrijf gaat waarvoor men meent niet meer dan 2 jaar correctionele

gevangenisstraf of een zwaardere straf te kunnen vorderen. Voor de criteria van het

strafrechtelijk beleid moet de dader bekend hebben en moet er een identificeerbaar slachtoffer

zijn.86

3.2.2.De voorbereidingsfase

In het geval dat het dossier in aanmerking komt voor een bemiddeling, maakt de procureur

des Konings het dossier over naar het justitiehuis in het gerechtelijke arrondissement.

Vooreerst start de justitieassistent een bemiddelingsproces op tussen de dader en het

slachtoffer. De justitieassistent informeert beide partijen over de procedure door middel van

een onpartijdig gesprek met elk van hen. Hij tracht het slachtoffer en de dader samen te

brengen met het oog op het herstellen van de schade. De redenen en de gevolgen van de

feiten, maar ook de verwachtingen van de partijen om een overeenkomst te bereiken, worden

onderzocht door de justitieassistent. Bijkomende maatregelen87

worden door de procureur des

Konings voorgesteld aan de dader. De justitieassistent bespreekt samen met de dader de

haalbaarheid van deze maatregel(en).88

86 COLLEGE VAN PROCUREURS-GENERAAL, (7 mei 1999) ' Omzendbrief nr. COL 8/99 van het College


http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf [16/05/2013]; FEDERALE OVERHEIDSDIENST

JUSTITIE, (juli 2007) 'Bemiddeling in strafzaken' [WWW].

http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Bemiddeling%20in%20strafzaken_tcm265-138422.pdf [6/05/2013] 87

Uitvoerig besproken op pagina 20. 88





http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Bemiddeling%20in%20strafzaken_tcm265-138422.pdf [6/05/2013]

http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdfhttp://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf

28

3.2.3.De zittingsfase

Indien de partijen een overeenkomst hebben bereikt, en op voorwaarde dat de dader de

bijkomende maatregel heeft aanvaard, organiseert de procureur des Konings een

bemiddelingszitting. Een proces-verbaal wordt tijdens de zitting opgesteld en ondertekend

door de partijen waarin de concrete maatregelen en uitvoeringsmodaliteiten worden bepaald.

3.2.4.De uitvoeringsfase

De justitieassistent volgt de dader op en controleert of deze zich houdt aan de opgelegde

maatregel(en). Zo wordt toezicht gehouden over een correcte uitvoering van de afspraken die

zijn vastgelegd tijdens de bemiddelingszitting.89

3.2.5.De afsluitingsfase

Indien blijkt dat tijdens de uitvoeringsfase de overeenkomst niet werd gerespecteerd, is de

bemiddelingsprocedure mislukt en gaat men in principe over tot vervolging van de dader.

Wanneer het akkoord goed werd nageleefd, rapporteert de justitieassistent dit aan de

procureur des Konings en zal dit voor de dader het verval van de strafvordering tot gevolg

hebben.90

89 COLLEGE VAN PROCUREURS-GENERAAL, (7 mei 1999) ' Omzendbrief nr. COL 8/99 van het College




http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Bemiddeling%20in%20strafzaken_tcm265-138422.pdf [6/05/2013] 90



http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf [16/05/2013]

http://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdfhttp://homeusers.brutele.be/cdc/justice/col9908n.pdf

29

4. Wetgeving

In maart 2004 werd er een wetsontwerp uitgewerkt voor het bestaan van de

herstelbemiddelingspraktijk de verzekeren. Het aanbod van bemiddeling werd mogelijk

gemaakt in alle fase van de strafrechtelijke tussenkomst en in elke vorm van criminaliteit. 91

Bij het wetsontwerp voorafgaand aan de wet van 22 juni 2005 vermelde de memorie van

toelichting de introductie van bemiddeling als pleidooi voor een omschakeling van de

klassieke benadering van criminaliteit naar een meer slachtoffergerichte en herstelgerichte

benadering.92

Op 22 juni 2005 werd de wet goedgekeurd ter invoering van bepalingen inzake

de bemiddeling in Voorafgaande Titel van Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek

van Strafvordering.93

De wet verscheen op 27 juli in het Belgische Staatsblad. 94

Hiermee

heeft de wetgever een kader gecreëerd waardoor een aanbod van herstelbemiddeling mogelijk

is in alle fase van de strafrechtsbedeling. In de wet komt ook een duidelijke visie naar voor

omtrent herstelbemiddeling en de herstelbemiddelingspraktijk.95

Artikel 2, § 2, uit de Wet van 22 juni 2005 die beschreven staat in het Belgische Staatsblad,

definieert bemiddeling als "een proces dat aan personen in conflict toelaat om, als zij er

vrijwillig mee instemmen, actief en in alle vertrouwelijkheid deel te nemen aan het oplossen

van moeilijkheden die voortvloeien uit een misdrijf, met de hulp van een neutrale derde en

gegrond op een bepaalde methodologie. Ze heeft tot doel de communicatie te

vergemakkelijken en partijen te helpen zelf te komen tot een akkoord inzake de nadere regels

en voorwaarden die tot pacificatie en herstel kunnen leiden."96



CLAES, B., 'Cijfers en letters: een wereld van verschil! Een verkenning van mogelijke spanningsvelden bij de

normering van bemiddeling', Panopticon, 2008, nummer 3, p. 52. 93

Wet van 22 juni 2005 tot invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het

Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek van strafvordering, B.S., 27 juli 2005, p. 33323. 94

VAN GARSSE, L., 'Implementatie van de herstelbemiddeling: veranderingsmanagement in samenspraak',



Panopticon, 2006, nummer 5, p. 7. 96

Artikel 2 § 2 uit de Wet van 22 juni 2005 tot invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de

Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek van strafvordering, B.S., 27 juli

2005, p. 33323; BUTINX, K. en CLAES, E., ‘Herstelbemiddeling in de fase van strafuitvoering: een

beginreflectie’, Panopticon, 2006, nummer 5, 7.

30

De definitie van de term 'bemiddeling', zoals beschreven in de Wet van 22 juni 2005 tot

invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek

van Strafvordering en in het Wetboek van strafvordering, is geïnspireerd door de definitie van

de Raad van Europa over bemiddeling in strafrechtelijke zaken.97

Bemiddeling wordt in

artikel 3ter V.T. Sv. omschreven als: "Bemiddeling is een proces dat aan personen in conflict

toelaat om, als zij er vrijwillig mee instemmen, actief en in alle vertrouwelijkheid deel te

nemen aan het oplossen van moeilijkheden die voortvloeien uit een misdrijf, met de hulp van

een neutrale derde en gegrond op een bepaalde methodologie. Ze heeft tot doel de

communicatie te vergemakkelijken en partijen te helpen zelf te komen tot een akkoord inzake

de nadere regels en voorwaarden die tot pacificatie en herstel kunnen leiden". Dus er wordt

een mogelijkheid geboden aan personen die er direct belang bij hebben om beroep te doen op

bemiddeling in het kader van een gerechtelijke procedure.98

De wetgever heeft voor deze wet haar inspiratie gehaald in de aanbeveling (99) 19 van de

raad van ministers van de Raad van Europa over de bemiddeling in strafrechtelijke zaken.99

De visie op het herstelrecht en herstelbemiddeling heeft een wettelijke erkenning gekregen. In

deze wet liggen ook een aantal waarden en beginselen vervat. Deze waarden en beginselen

zijn al eerder aangehaald namelijk de vrijwilligheid, neutraliteit en vertrouwelijkheid. Deze

waarden zijn sinds de Wet van 22 juni 2005 verankerd en geven nu richting aan de

herstelbemiddelingspraktijk.100

Wanneer door beide partijen een geschil niet op eigen kracht kan beslecht worden, kunnen ze

zich tot de rechter wenden. Men kan ook andere alternatieven zoeken voor het klassieke,

retributieve strafrecht om een overeenkomst te bekomen waaronder bijvoorbeeld

97 Suggnomè vzw,' Stand van zaken met betrekking tot het wetsontwerp tot invoering van bepalingen inzake de

bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van strafvordering en in het Wetboek van

strafvordering', Suggnomè vzw, 2006, nummer 2, 34-35. 98

Artikel 3ter van de wet van 17 april 1878 houdende de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering. 99

COUNCIL OF EUROPE, (1999) ' Recommendation R (99) 19 of the Committee of Ministers to member

States

concerning mediation in penal matters' [WWW]. https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=420059&Site=DC

[15/05/2013]; BUTINX, K. en CLAES, E., ‘Herstelbemiddeling in de fase van strafuitvoering: een

beginreflectie’, Panopticon, 2006, nummer 5, 7. 100

Ibid, p. 7.

https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=420059&Site=DC

31

bemiddeling.101

Zoals eerder gezegd in de Angelsaksische wereld, Canada, Groot- Brittanië,

Nieuw-Zeeland en de Verenigde staten maakte de slachtofferbeweging zijn opkomst.

Ondertussen bestaan er in bijna alle landen van West-Europa vormen van slachtoffer-dader

bemiddeling. Ook op Europees niveau heeft men aandacht voor dit fenomeen.102

Bemiddeling

of mediation wordt volgens de Europese Commissie als volgt gedefinieerd: "een

gestructureerde procedure waarin twee of meer partijen bij een geschil zelf pogen om op

vrijwillige basis met de hulp van een neutrale en gekwalificeerde derde (de

bemiddelaar/mediator) hun geschil te schikken. Deze procedure kan door de partijen worden

ingeleid of door een rechterlijke instantie worden voorgesteld of gelast, dan wel in een

lidstaat wettelijk zijn voorgeschreven."103

In dezelfde lijn ligt de definitie van bemiddeling

van de Raad van Europa, de term bemiddeling luidt als volgt: "refers to a dispute resolution

process whereby parties negotiate over the issues in dispute in order to reach an agreement

with the assistance of one or more mediators".104

Voor een meer juridische benadering van

het begrip bemiddeling kan men verwijzen naar de werkdefinitie van Allemeersch: "een wijze

van geschillenoplossing waarbij een derde de partijen begeleidt in een poging om hen zelf te

doen uitkomen op een akkoord dat geheel of gedeeltelijk een einde maakt aan hun geschil".105

Het begrip bemiddeling werd in de wet van 2005 niet gedefinieerd en bijgevolg werden

hierboven enkele definities uit de literatuur vanuit verschillende invalshoeken voorgesteld.106

Men is in ons land al enige tijd bezig met bemiddeling. Dus de klassieke afhandeling van een

geschil zou een ultimum remedium moeten zijn en men promoot een buitengerechtelijke

afhandeling.107

101 EUROPESE COMMISSIE, (09/05/2012) 'Bemiddeling/mediation' [WWW]. https://e-

justice.europa.eu/content_mediation-62-nl.do [19/11/2012] 102


EUROPESE COMMISSIE, (09/05/2012) 'Bemiddeling/mediation' [WWW]. https://e-

justice.europa.eu/content_mediation-62-nl.do [19/11/2012] 104

Recommendation Rec, (2002) '10 of the Committee of Ministers to member States on mediation in civil

matters' [WWW].

https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=306401&Site=CM&BackColorInternet=9999CC&BackColorInt

[1/12/2012] 105

ALLEMEERSCH, B., 'Bemiddeling en verzoening in het burgerlijk proces', T.P.R., 2003, 413-414. 106

ALLEMEERSCH, B., GAYSE, B. en SCHOLLEN, P., De nieuwe wet op de bemiddeling, Brugge, Die

Keure, 2005, 15-16. 107

DE MEYER, F., Bemiddeling in familiezaken, burgerlijke en handelszaken en sociale zaken, Gent, Roularta

Books, 2007, p. 267.

32

Op 10 maart 2006 werd de vzw Suggnomè erkend als bemiddelingsdienst in het kader van de

Wet van 22 juni 2005. Dankzij deze erkenning en subsidiering door de FOD Justitie dient

Suggnomè elke vraag om bemiddeling die conform is aan de wettelijke bepalingen en vragen

van partijen die een direct belang hebben in het kader van een strafrechtelijke procedure te

behandelen. Dit is mogelijk in elke fase van de strafrechtsgang tot en met de fase van de

strafuitvoering. Met de Wet van 22 juni 2005 heft de FOD Justitie het onderscheid op tussen

de behandeling voor het vonnis en in de fase van strafuitvoering.108

108 Suggnomè vzw - Forum voor herstelrecht en bemiddeling, Jaarverslag 2007, Leuven, 20 maart 2008, 105-

106.

33

5. Praktijk van de bemiddeling

Sinds de jaren negentig bestaan er in België verschillende vormen van slachtoffer-dader

bemiddeling.109

In de praktijk zien we dat naast bemiddeling voor meerderjarige daders en

hun slachtoffers, ook bemiddeling voor minderjarigen wordt aangeboden in alle gerechtelijke

arrondissementen in Vlaanderen. Het grote verschil tussen bemiddeling voor minder- en

meerderjarigen is dat er een apart jeugdrecht bestaat voor minderjarige verdachten. In deze

context bestaat er ook de mogelijkheid tot HERGO (herstelgericht groepsoverleg). Deze

maatregel wordt opgelegd door de jeugdrechtbank. Hierbij is het niet enkel de dader en het

slachtoffer die rond de tafel zitten, maar ook hun omgeving (familie, vrienden, buren,...),

samen met een politieambtenaar en een moderator. De methodiek en de principes van

bemiddeling met minderjarigen zijn dezelfde als bij bemiddeling voor meerderjarigen. Hier

wordt niet verder op ingegaan vermits deze masterproef zich enkel toespitst op bemiddeling

voor meerderjarigen.110

In dit hoofdstuk worden de verschillende vormen kort vermeld.

Een overzicht van de erkende bemiddelingsdiensten door de Federale Overheid.111

Bemiddeling in strafzaken: de dienst Justitiehuizen. Elk gerechtelijk arrondissement

beschikt over een dienst bemiddeling in strafzaken. De bemiddeling wordt uitgevoerd

door justitieassistenten op uitdrukkelijk mandaat van de procureur des Konings.

Herstelbemiddeling bij meerderjarigen: wordt eveneens gesubsidieerd door de

Federale Overheidsdienst Justitie maar in tegenstelling tot de bemiddeling in

strafzaken is niet het personeel van de overheid die de bemiddeling uitvoert. In 1998

werd de vzw Suggnomè opgericht. Zij staan in voor de implementatie van

herstelbemiddeling in Vlaanderen. Afhankelijk van het wordt het aanbod van

bemiddeling gedaan door het parket of door de bemiddelingsdienst zelf. De grootste

109 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 32.

110 Ibid, 33-34.

111 GOOSEN, T., 'Noodzaak van een eenheid van structuur binnen de organisatie van de bemiddelingsdiensten?',

Suggnomè vzw, 2006, nummer 4, 6-7.; VAN GARSSE, L. GOOSEN, T. en BERGHMANS, M., ‘Een overzicht

van de herstelgerichte bemiddelingsprojecten’ in Bemiddeling en herstel in de strafrechtsbedeling, KOOLS, L.

(ed.), Brugge, Die Keure, 2005, 116-133; Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in

Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 32-36.; AERTSEN, I., 'Victim-offender mediation in Belgium' in Victim-

Offender mediation in Europe: making restorative justice work, The European Forum for Victim-Offender

Mediation and Restorative Justice (ed.), Leuven, Leuven University Press, 2000, 157-162.

34

doorverwijzers zijn in de praktijk de parketmagistraten en onderzoeksrechters,

alhoewel in principe iedere belanghebbende partij om bemiddeling kan vragen. Een

groot verschil met de andere projecten is dat hier ook een bemiddelingsaanbod kan

worden voorgesteld in de fase van de strafuitvoering. De bemiddelingsdiensten

worden ondersteund door een arrondissementele stuurgroep. Het is een

samenwerkingsverband tussen verschillende actoren uit het veld (justitiehuis, politie,

parket, balie, gevangenis, Centrum Algemeen Welzijnswerk,...). Deze groepen werken

op lokaal niveau aan een herstelgericht strafrechtelijk beleid.

Schadebemiddeling op politieniveau: deze projecten worden bij de politiediensten of

de stadsdiensten zelf opgevolgd. De bemiddelaar kan deel uitmaken van het

politiekorps of kan iemand zijn die door de stad wordt aangesteld via veiligheids- en

preventiecontracten. Er wordt hier doorgaans bemiddeld over lichtere feiten. Deze

worden behandeld in het kader van APO of Autonoom Politioneel Onderzoek. Het

gaat om zaken zoals klein vandalisme, graffiti, kleine diefstallen, slagen en

verwondingen zonder grote letsels, enzovoort. Dit wordt niet verder uitgediept in deze

studie.

35

6. Verschillende inzichten

6.1. Maatschappelijk perspectief

Sancties opleggen is toebedeeld aan het strafrecht. De onderwerpen veiligheid, criminaliteit

en strafrecht staan in het midden van de maatschappelijke discussie en staan hoog op de

agenda van menig politieke partij. Een delict is volgens de auteurs Frijns en Mooren een

schending van verhouding tussen burgers onderling en tussen burgers en de samenleving. De

samenleving moet hulp bieden aan slachtoffers en daders van delicten. Hier is het project

Herstelbemiddeling een belangrijk initiatief geweest.112

De inhoud van elke bemiddeling is uniek. Voor zowel het slachtoffer als voor de dader kan

een bemiddeling betekenisvol zijn. Niet enkel op individueel niveau kan bemiddeling

toegepast worden maar ook op niveau van de samenleving kan het een instrument zijn om

burgers nauwer te betrekken bij het recht. De meeste burgers beschouwen wetgeving en recht

te technisch. Iets waar geen ruimte is voor eigen, persoonlijke en morele opvattingen. Deze

visie wordt versterkt tijdens het strafrechtelijk onderzoek en de rechtszitting. Tijdens een

rechtszaak is er te weinig ruimte voor het eigen verhaal.113

Een misdrijf situeert zich in een driehoeksverhouding tussen dader, slachtoffer en de

samenleving. De samenleving wordt vertegenwoordigd door de gerechtelijke instanties. Via

bemiddeling probeert men een overeenstemming te vinden tussen het individuele belang van

partijen onderling en het algemene belang van de samenleving.114

Op bijna alle maatschappelijke domeinen zijn er in de laatste decennia

bemiddelingsinitiatieven ontstaan: burenbemiddeling, buurtbemiddeling,

echtscheidingsbemiddeling, familiebemiddeling, sociale bemiddeling, slachtoffer-dader


De Graaff, 2004, 7. 113

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, 233-

235. 114

Ibid, 236.

36

bemiddeling, schuldbemiddeling en zakenbemiddeling. Voor elk type van conflict vind je wel

een bemiddelaar of een bemiddelingsdienst.115

Doordat conflicten zich steeds meer afspelen in ruimere samenlevingsverbanden ligt de

nadruk op de onderlinge communicatie en het evenwicht in relaties. Vaak dient men terug te

grijpen naar onderliggende, relationele of sociale problemen om dit te herstellen. Hiervoor

zijn technieken als bemiddeling meer geschikt dan de klassieke justitiële interventie.116

Burgers zijn mondiger geworden ten opzichte van gezag en aanvaarden niet zomaar

traditionele waarden en normen. Dagelijks komen we conflicten tegen in onze samenleving

doordat we allemaal verschillende belangen en opvattingen hebben en andere waarden en

normen. Voor storend gedrag en conflicten haalt men nu meer dan ooit de politie erbij of

spant men een rechtszaak aan. De bevolking wil wel op eigen initiatief met elkaar

communiceren maar toch heeft men nood aan een externe beslisser.

6.2. Theoretische perspectieven

Bemiddeling is een methodiek waarbij partijen direct of indirect met elkaar kunnen

communiceren over het misdrijf en de gevolgen, dit onder begeleiding van een neutrale

bemiddelaar. Slachtoffer-dader bemiddeling is complementair aan het strafrecht. Hier is het

conflict een door de gerechtelijke instanties gedefinieerd misdrijf. Doordat het een inbreuk

vormt op de openbare orde en het strafrecht van openbare orde is, moet er bij een overtreding

gereageerd worden. In het klassieke rechtssysteem gebeurt de dagvaarding door het Openbaar

Ministerie, namelijk de procureur des Konings. Beide partijen verschijnen voor de rechter,

maar laten zich hierbij vaak vertegenwoordigen door hun advocaten. De rechter neemt dan

een beslissing over hoe er al dan niet gestraft zal worden. Men wil van het klassieke

rechtssysteem af en overgaan tot alternatieve afhandeling zoals bemiddeling. Bij bemiddeling

wordt het conflict teruggeven aan de rechtstreeks betrokken partijen.117

Wanneer de

bemiddeling is gelukt, dan zal in geval van de bemiddeling in strafzaken, het verval van de

115 Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 237.

116 AERTSEN, I., Slachtoffer -daderbemiddeling - Een onderzoek naar de ontwikkeling van een herstelgerichte

strafrechtsbedeling, Leuven, Universitaire Pers, 2004, p. 81. 117

Suggnomè VZW, Waarom? Slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen, Antwerpen, Garant, 2005, p. 26-

31.

37

strafvordering met zich meebrengen118

en volgens de Wet van 22 juni 2005 kan men tijdens

een gerechtelijke procedure een beroep doen op de bemiddeling. De bemiddelingsprocedure

wordt hier afgehandeld door een erkende, onafhankelijke bemiddelingsdienst. In tegenstelling

tot de bemiddeling in strafzaken zal hier het verval van de strafvordering niet het gevolg zijn.

De rechter kan hier wel rekening mee houden in het vonnis.119

De slachtoffer-dader bemiddeling behoudt de beginselen van het strafrecht. Het

De wet van 22 juni 2005 betreffende de · 2013. 12. 20. · februari 2005 in het Gerechtelijk...

Documents

Transcript of De wet van 22 juni 2005 betreffende de · 2013. 12. 20. · februari 2005 in het Gerechtelijk...