De werking van crowdfunding op basis van cases - lib.ugent.be · hebben verleend aan dit onderzoek,...

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2015 – 2016

De werking van crowdfunding op basis

van cases

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master of Science in de Handelswetenschappen

Lisa Berwouts

Jolien Van den Braembussche

onder leiding van

Prof. Rudy Aernoudt

I

Vertrouwelijkheidsclausule

PERMISSION

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of

gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Naam student: Lisa Berwouts

PERMISSION

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of

gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Naam student: Jolien Van den Braembussche

II

Woord vooraf

Crowdfunding is één van de hypes in de moderne maatschappij en een actueel thema. Innovatieve

producten, sociale projecten… werden reeds ontwikkeld en gefinancierd met de steun van ‘het volk’.

Crowdfunding wordt in deze masterproef uitvoerig besproken en getoetst aan de praktijk door

middel van twee cases.

De masterproef gaat van start met een literatuurstudie van de huidige literatuur over het onderwerp

crowdfunding. De equity gap kan niet ontbreken, aangezien het fenomeen crowdfunding een

oplossing kan bieden. Daarna wordt het fenomeen crowdfunding uitvoerig besproken en wordt er

dieper in gegaan op de verschillende soorten platformen en technieken die hierbij worden gebruikt.

Het theoretische deel wordt afgesloten met een overzicht van de Europese en Belgische

reglementering. Als sluitstuk van deze masterproef worden twee praktijkgerichte cases bestudeerd.

Deze masterproef met als titel “De werking van crowdfunding op basis van cases” is de

spreekwoordelijke kers op de taart van de opleiding Handelswetenschappen, met als

afstudeerrichting Finance and Risk management, aan de Universiteit te Gent.

Allereerst willen wij onze promotor, Prof. Rudy Aernoudt, bedanken voor zijn deskundige begeleiding

en interesse in dit eindwerk. Ook zouden wij graag enkele personen bedanken die hun medewerking

hebben verleend aan dit onderzoek, namelijk meneer Vanneste, zaakvoerder van Brouwerij De Halve

Maan en meneer Maizel, zaakvoerder van Théâtre Toison d’Or. Graag ook een woordje van dank

voor de financiële instelling ING voor de simulaties die zij hebben uitgevoerd voor deze masterproef.

Ten slotte willen wij onze familie en vrienden bedanken voor hun hulp, steun en interesse. Zonder de

medewerking van deze personen kon dit eindwerk niet tot stand komen.

Lisa Berwouts & Jolien Van den Braembussche

Gent, 7 mei 2016

III

Inhoudsopgave

Woord vooraf .......................................................................................................................................... II

Lijst tabellen .......................................................................................................................................... VII

Lijst figuren ............................................................................................................................................ VII

Lijst met gebruikte afkortingen ............................................................................................................ VIII

Inleiding ................................................................................................................................................... 1

Onderzoeksvraag ..................................................................................................................................... 2

Methodologie .......................................................................................................................................... 3

1 Literatuurstudie ............................................................................................................................... 4

2 Equity gap ........................................................................................................................................ 8

3 Crowdfunding ................................................................................................................................ 11

3.1 Crowdsourcing ........................................................................................................................11

3.2 Wat is crowdfunding? ............................................................................................................12

3.3 Soorten crowdfunding ............................................................................................................12

3.4 Cijfers ......................................................................................................................................13

3.4.1 Wereldwijd .................................................................................................................... 14

3.4.2 Europa ........................................................................................................................... 15

3.5 Voordelen crowdfunding........................................................................................................17

3.6 Nadelen crowdfunding ...........................................................................................................18

4 Crowdfunding platformen ............................................................................................................. 19

4.1 Werking ..................................................................................................................................19

4.2 Onderscheid op basis van investeringsvormen ......................................................................20

4.2.1 Donaties ......................................................................................................................... 20

4.2.2 Passieve investeringen .................................................................................................. 20

4.2.3 Actieve investeringen .................................................................................................... 20

4.3 Onderscheid op basis van financiële beloning .......................................................................20

4.3.1 Donation-based platformen .......................................................................................... 21

IV

4.3.2 Reward en Pre-Purchase platformen ............................................................................ 21

4.3.3 Lending-based platformen ............................................................................................ 22

4.3.4 Equity-based platformen ............................................................................................... 22

4.4 Business modellen ..................................................................................................................23

4.4.1 Threshold pledge model ................................................................................................ 23

4.4.2 Micro-lending model ..................................................................................................... 24

4.4.3 Investment or equity model .......................................................................................... 24

4.4.4 Holding model ............................................................................................................... 24

4.4.5 The club model .............................................................................................................. 25

4.5 Functionering crowdfunding platformen ...............................................................................25

4.5.1 ‘Cross-group’ effecten op crowdfunding platformen ................................................... 25

4.5.2 ‘Within-group’ effecten op crowdfunding platformen ................................................. 26

4.6 Kostenstructuur crowdfunding platformen ...........................................................................26

4.7 Asymmetrische informatie .....................................................................................................27

4.8 Belgische financiële instellingen.............................................................................................27

4.8.1 ING ................................................................................................................................. 28

4.8.2 KBC ................................................................................................................................. 29

4.8.3 BNP Paribas Fortis ......................................................................................................... 30

4.8.4 Conclusie ....................................................................................................................... 31

5 Reglementering ............................................................................................................................. 33

5.1 Europese reglementering .......................................................................................................33

5.1.1 Europese Crowdfunding Network ................................................................................. 34

5.1.2 Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s ...................................................................... 35

5.2 Belgische reglementering .......................................................................................................36

5.2.1 Wet van 6 april 1995 ..................................................................................................... 36

5.2.2 Wet van 3 augustus 2002 .............................................................................................. 36

5.2.3 Wet van 16 juni 2006 .................................................................................................... 37

5.2.4 Wet van 21 december 2009 .......................................................................................... 38

V

5.2.5 Wet van 25 april 2014 ................................................................................................... 39

6 Brouwerij De Halve Maan ............................................................................................................. 41

6.1 Project ....................................................................................................................................41

6.2 Soort crowdfunding ................................................................................................................42

6.3 Feiten ......................................................................................................................................44

6.4 Organisatie .............................................................................................................................45

6.5 Wetgeving en fiscaliteit ..........................................................................................................45

6.5.1 Brouwerij De Halve Maan.............................................................................................. 45

6.5.2 Tax Shelter voor startende ondernemingen ................................................................. 46

6.6 Vergelijking traditionele financiering .....................................................................................47

7 Théâtre Toison d’Or ....................................................................................................................... 50

7.1 Project ....................................................................................................................................50

7.2 Soort crowdfunding ................................................................................................................51

7.3 Organisatie .............................................................................................................................52

7.4 Wetgeving en fiscaliteit ..........................................................................................................53

7.5 Vergelijking traditionele financiering .....................................................................................53

8 Vergelijking Business Angels ......................................................................................................... 56

9 Vergelijking Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d’Or ................................................... 58

10 Algemeen besluit ....................................................................................................................... 60

10.1 Nood aan Europees kader ......................................................................................................60

10.2 Nood aan Belgisch kader ........................................................................................................61

10.3 Belgische financiële instellingen.............................................................................................62

11 Bronnen ...................................................................................................................................... IX

11.1 Academische bronnen ............................................................................................................ IX

11.2 Internetbronnen .................................................................................................................... XII

12 Bijlagen ................................................................................................................................... XVIII

12.1 Simulatie ING Brouwerij De Halve Maan (10 jaar) ............................................................. XVIII

12.2 Simulatie ING Brouwerij De Halve Maan (15 jaar) .............................................................. XXII

VI

12.3 Simulatie ING Théâtre Toison d’Or (10 jaar) .................................................................... XXVIII

12.4 Simulatie ING Théâtre Toison d’Or (15 jaar) ..................................................................... XXXII

12.5 Aflossingstabel crowdlending Théâtre Toison d’Or ....................................................... XXXVIII

VII

Lijst tabellen

Tabel 1: Wereldwijd ingezameld via crowdfunding platformen ........................................................... 14

Tabel 2: Wereldwijd ingezameld per type crowdfunding platform ...................................................... 15

Tabel 3: Totaal ingezamelde fondsen via crowdfunding in Europa (2012-2014) .................................. 15

Tabel 4: Totaal ingezamelde fondsen via crowdfunding in Europa in 2014 ......................................... 16

Tabel 5: Overzicht Seedrs en KissKissBankBank .................................................................................... 29

Tabel 6: Vergelijking verschillende financiële instellingen .................................................................... 31

Tabel 7: Vergelijking simulaties ING voor Brouwerij De Halve Maan ................................................... 48

Tabel 8: Vergelijking simulaties ING voor Théâtre Toison d'Or............................................................. 54

Tabel 9: Crowdlending Théâtre Toison d'Or.......................................................................................... 54

Tabel 10: Vergelijking Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d'Or ............................................ 58

Lijst figuren

Figuur 1: Fases Financiering (Saublens&Aernoudt, 2013) ...................................................................... 9

Figuur 2: Overzicht verschillende Business modellen (Social Media Week, 2012) ............................... 23

VIII

Lijst met gebruikte afkortingen

BCF Belgische Crowdfunding Federatie

ECN Europees Crowdfunding Network

EESC Europees Economisch Sociaal Comité

FR Frankrijk

FSMA Financial Services and Markets Authority / Autoriteit voor Financiële

Diensten en Markten

ICB Instelling voor Collectieve Beleggingen

KMO Kleine en Middelgrote Ondernemingen

MVO Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

NGO Niet-Gouvernementele Organisatie

PMV Participatie Maatschappij Vlaanderen

UK United Kingdom

UNIZO Unie van Zelfstandige Ondernemers

USD US Dollar

US JOBS United States Jumpstart Our Business Startups

VZW Vereniging Zonder Winstoogmerk

1

Inleiding

Ondernemingen ondervinden problemen om fondsen te verkrijgen om hun onderneming op te

starten of verder te laten groeien. Een groot deel van het startkapitaal wordt door vrienden, familie

of de oprichters van de onderneming gefinancierd. Ondernemers kunnen proberen om financiering

te vinden bij financiële instellingen, venture capitalists, business angels, institutionele beleggers of

bootstrapping technieken. Starters worden geconfronteerd met moeilijkheden om traditionele

financiering te vinden in de ontwikkelingsfase. Deze moeilijkheden zijn er omdat in de

ontwikkelingsfase grote bedragen nodig zijn om het project op te starten waardoor het moeilijk is om

financiële instellingen te overtuigen. Ook kan een ondernemer geconfronteerd worden met mislukte

pogingen om investeerders te vinden en te overtuigen, waarbij het probleem meestal een gebrek is

aan vertrouwen en geloofwaardigheid.

Het nieuwe fenomeen crowdfunding, dat geld inzamelt bij het publiek, wordt steeds actueler en is

een oplossing voor deze problematiek. Sommige financieringstechnieken kunnen gebruikt worden in

combinatie met crowdfunding. Bootstrappers zullen proberen om zoveel mogelijk alternatieve

financieringsvormen te gebruiken in verschillende financieringsrondes, men gaat dus net zoals bij

crowdfunding op een creatieve manier hun project financieren. Maar het verschil met bootstrappers

is dat ondernemingen die gebruik maken van crowdfunding externe investeerders zoeken en

bootstrappers zullen geneigd zijn om eerst interne bronnen te gebruiken. Een platform zal de rol van

intermediatie op zich nemen tussen de ondernemer en het publiek, een onderneming heeft ook de

mogelijkheid om zelf een crowdfunding project op te starten. Dit deed Brouwerij De Halve Maan bij

hun project, Théâtre Toison d’Or daarentegen gebruikte een crowdfunding platform. Deze beide

cases worden in deze masterproef uitvoerig besproken. Het doel van deze masterproef is om de

werking van crowdfunding te analyseren op basis van twee cases van Brouwerij De Halve Maan en

Théâtre Toison d’Or.

2

Onderzoeksvraag

De onderzoeksvraag van dit onderzoek luidt: “De werking van crowdfunding op basis van cases”.

Met dit onderzoek willen we via twee praktijkgerichte cases van Brouwerij De Halve Maan en

Théâtre Toison d’Or een kijk geven op crowdfunding in België. Het is opmerkelijk dat er in de

literatuur al een aantal theoretische studies zijn geschreven over crowdfunding, maar een

praktijkgericht onderzoek is moeilijker te vinden. Aangezien de praktijk niet altijd loopt zoals het in

de theorie staat beschreven, is een onderzoek gericht op cases een goede invalshoek voor verder

onderzoek.

Via dit praktijkgericht onderzoek wordt de mening van de zaakvoerders van Brouwerij De Halve

Maan en Théâtre Toison d'Or geuit over verschillende onderwerpen zoals bijvoorbeeld wetgeving en

fiscaliteit. Op deze manier komen de moeilijkheden aan het licht waarmee zaakvoerders worstelen

wanneer zij gebruik maken van crowdfunding. Via dit onderzoek, of bij verdere onderzoeken over dit

innoverende thema, kan er in de toekomst ingespeeld worden op de moeilijkheden die aan het licht

zijn gekomen. Met deze studies kan crowdfunding als financieringsvorm meer gestimuleerd worden

in de toekomst.

3

Methodologie

In de eerste fase van dit kwalitatief onderzoek hebben we in eerste instantie informatie verzameld

over crowdfunding om een theoretisch kader te verkrijgen rond het begrip. We hebben verschillende

papers en studies bestudeerd om zo tot een samenvattende literatuurstudie te komen. Na de

literatuurstudie kregen we een duidelijker beeld van het begrip crowdfunding. Crowdfunding kan een

oplossing bieden voor de equity gap en wordt daarom ook besproken in deze masterproef. Nadat we

het begrip crowdfunding hebben besproken, bekeken we ook uitgebreid de verschillende vormen

van crowdfunding en soorten crowdfunding platformen. Omdat crowdfunding een relatief nieuw

begrip is, wordt er ook een bespreking gemaakt van het huidige wetgevend kader.

Na het eerste theoretische gedeelte over crowdfunding, wordt een praktische analyse toegepast. In

deze fase van het onderzoek hadden we contact met ondernemingen die gebruik hebben gemaakt

van een vorm van crowdfunding om een project te financieren. Brouwerij De Halve Maan en Théâtre

Toison d’Or waren bereid om hun medewerking te verlenen. Met beide zaakvoerders hadden we een

interview om meer informatie te verzamelen over het project, te polsen naar de ervaring met

crowdfunding, hoe de organisatie hiervan tot stand is gekomen en wat de zaakvoerders vinden van

de huidige wetgeving.

Omdat crowdfunding een groeiende markt is, werd er een analyse gemaakt tussen de traditionele

financiering via financiële instellingen en crowdfunding. Hierop aansluitend werd er ook een

vergelijking met business angels gemaakt. Om een duidelijker beeld te verkrijgen van de beide

projecten die werden geanalyseerd en de impact van crowdfunding hierop, hebben we een

vergelijking gemaakt tussen beide cases.

Tot slot werd een algemeen besluit en een aantal aanbevelingen gegeven over de huidige

reglementering in Europa en België. Ook werden opportuniteiten besproken om financiering via

crowdfunding te stimuleren door de ondersteuning van financiële instellingen en hun crowdfunding

platformen.

4

1 Literatuurstudie

Als resultaat van de crisis in 2008 zijn financiële instellingen voorzichtiger geworden met het nemen

van risico’s. Dit wordt vooral vertaald door minder leningen toe te staan aan ondernemingen die een

hoger risicoprofiel hebben. Startende ondernemingen beschikken vaak over weinig eigen middelen

en hebben onvoldoende onderpand. Daarom is het voor zo’n ondernemingen steeds moeilijker om

extern kapitaal aan te trekken, net omdat financiële instellingen sinds de financiële crisis meer

onderpand en eigen vermogen vragen van de onderneming om zo het risico te reduceren. Een

andere financieringsvorm zoals business angels en venture capital is moeilijker aan te trekken voor

ondernemingen in de ontwikkelingsfase (Rollier, 2015). Door de financiële crisis in 2008 zijn business

angels en durfkapitalisten voorzichtiger geworden in het financieren van projecten met veel risico

(Aernoudt, 2015). Startende ondernemingen kunnen in eerste geval beroep doen op ‘friends, family

and fools’. Deze middelen zijn eerder beperkt wanneer een startende onderneming wil investeren.

Daarom is er een nieuwe alternatieve financieringsvorm die in opmars is, namelijk crowdfunding.

Volgens Rubinton (2011) beantwoordt crowdfunding drie fundamentele vragen over hoe de

economie werkt. Ten eerste wordt er in vraag gesteld wie er beslist welke projecten gefinancierd

moeten worden. De tweede vraag die wordt gesteld is hoe er kan worden gegarandeerd dat de

projecten vertegenwoordigd worden door de juiste markten. De laatste vraag volgens Rubinton

(2011) is welke acties kunnen ondernomen worden om het risico van startende ondernemingen, bij

het ophalen van geld voor hun opstartkosten, te verlagen.

Crowdsourcing ligt aan de basis van crowdfunding. De term crowdsourcing werd voor het eerst

gebruikt door Jeff Howe en Mark Robinson in 2006 in Wired Magazine, een Amerikaans magazine

over technologie. Kleemann, Voss, & Rieder (2008) geven een duidelijke definitie voor

crowdsourcing: “Crowdsourcing takes place when a profit oriented firm outsources specific tasks

essential for the making or sale of its product to the general public (the crowd) in the form of an open

call over the Internet, with the intention of animating individuals to make a (voluntary) contribution

to the firm’s production process for free or for significantly less than that contribution is worth to the

firm.”

Kleemann et al. (2008) beweren dat er van crowdsourcing kan worden gesproken als een winst

georiënteerde onderneming specifieke taken zal uitbesteden die essentieel zijn voor de productie of

verkoop van het product aan het grote publiek. Door crowdsourcing kan een onderneming de ideeën

van het grote publiek gebruiken om het productieproces te optimaliseren. Dit is goedkoper dan de

ideeën van werknemers te gebruiken (Kleemann et al., 2008).

5

Door het ontstaan van Web 2.0 is crowdsourcing op grote schaal mogelijk gemaakt (Kleemann et al.,

2008). Volgens Belleflamme, Lambert en Schwienbacher (2010) is Web 2.0 een internetapplicatie die

ervoor zorgt dat er meer interactie is tussen de gebruikers en de ondernemingen. Web 2.0 zorgt er

ook voor dat er meer interactie is tussen de onderneming en de investeerder en hierdoor kan er

meer waarde voor de onderneming gecreëerd worden (Lee et al., 2008). Een paar voorbeelden van

Web 2.0 zijn Kickstarter, IndieGoGo en Amazon.com (Rollier, 2015).

Lambert en Schwienbacher (2010) hebben de definitie van crowdsourcing van Kleemann et al. (2008)

uigebreid door deze definitie van crowdfunding te geven: “An open call, essentially through the

Internet, for the provision of financial resources either in form of donation or in exchange for some

form of reward and/or voting rights in order to support initiatives for specific purposes.”

Het basisidee van crowdfunding is dat ondernemingen fondsen zullen verzamelen aan de hand van

het publiek (of ‘crowd’) die allemaal een klein bedrag investeren (Belleflamme et al., 2010). Een

groep mensen kan efficiënter zijn dan individuen volgens Howe (2008). Hoe gedifferentieerder, hoe

efficiënter de groep is. Lévy (1997) geeft een definitie van collectieve intelligentie: “No one knows

everything, everyone knows something, (and) all knowledge resides in humanity.”

Een voorbeeld van crowdfunding is equity crowdfunding. Bij deze vorm krijgen de investeerders een

aandeel van de onderneming in ruil voor hun investering. Equity crowdfunding is volgens Turan

(2015) de meest risicovolle categorie van crowdfunding. Daarnaast stellen Belleflamme et al. (2010)

dat er ook een limiet bestaat op hoeveel private investeerders een onderneming mag aantrekken. De

bekrachtiging van Title III van JOBS1 (Jumpstart Our Business Startups) in de Verenigde Staten

bijvoorbeeld. Een verdere groei van equity crowdfunding kan het financiële landschap veranderen.

Kappel (2009) maakt een onderscheid tussen ex post en ex ante crowdfunding. Rubinton (2011)

beweert dat je van ex post crowdfunding kan spreken als investeerders en consumenten een

afgewerkt product financieren. Daarnaast heb je de ex ante crowdfunding, in dit geval financieren

investeerders in een project dat nog niet volledig is afgewerkt (Rubinton, 2011). Volgens Rubinton

(2011) zorgen de investeerders voor de realisatie van het project door deel te nemen aan de

investering.

Ondernemingen zien deze alternatieve financieringsbron als een soort marketing. Door

crowdfunding kan de onderneming direct bestuderen hoe het nieuwe product in de smaak zal vallen

bij het publiek. Ondertussen kan het product ook meteen gepromoot worden (Rollier, 2015).

Voordelen van crowdfunding volgens De Buysere, Gajda, Kleverlaan, & Marom (2012) zijn pre-sale,

1 De Title III van JOBS houdt in dat investeerders die niet alle certificaten hebben, ook kunnen deelnemen aan equity crowdfunding. (Barnett, 2015)

6

mond-aan-mond reclame en crowd wisdom zonder additionele kosten. Met pre-sale wordt bedoeld

dat het product al verkocht wordt aan de investeerders voor het product op de markt komt. Als de

investeerders geïnteresseerd zijn in het product, geeft dit al een indicatie over hoe de andere

potentiële klanten zullen reageren op de markt. Door crowdfunding zal het product via mond-aan-

mond reclame gepromoot worden. Maar dit kan ook een nadeel zijn. Zo kan er snel slechte

informatie of reclame verspreid worden over het product. Het is dus belangrijk voor de onderneming

dat de investeerders positief zijn over het product. Met ‘crowd wisdom’ wordt bedoeld dat een groot

publiek efficiënter de bedrijfsproblemen kan oplossen dan enkele individuen. Investeerders hebben

meestal weinig of geen kennis over de industrie, maar zijn door ‘crowd wisdom’ toch een belangrijke

meerwaarde voor de onderneming. (Schwienbacher&Larralde, 2012)

Volgens Ramachandran en Ward (2010) is het risico dat investeerders dragen kleiner omdat kleinere

bedragen worden geïnvesteerd, maar ook positief is dat deze groep investeerders consumenten

kunnen worden in de toekomst.

Turan (2015) geeft twee belangrijke aspecten waarom jonge en innovatieve ondernemingen moeten

gefinancierd worden, namelijk er worden jobs gecreëerd en de economische groei wordt

gestimuleerd. Volgens Kleemann et al. (2008) gebruiken ondernemingen crowdfunding om kosten te

besparen. Als de investeerder participeert in het design en de verbetering van het product kan er

waarde worden gecreëerd voor de onderneming. Hierdoor kan de productontwikkeling van nieuwe

producten worden verkort en de kosten verlaagd, ook zal de consument het product sneller

accepteren.

Verkopers doen een beroep op een groep consumenten om nieuwe projecten te financieren. Uit het

onderzoek van Ward en Ramachandran (2010) kan men stellen dat groepsdruk consumptie kan

beïnvloeden. Investeerders worden beïnvloed door het succes of falen van gelijkaardige projecten en

baseren hun beslissing op deze informatie. Projecten die bijvoorbeeld hun fondsen snel bij elkaar

krijgen vallen in de smaak bij investeerders. Non-profit organisaties hebben meestal meer succes met

geld ophalen via crowdfunding projecten. (Ward&Ramachandran, 2010)

Crowdfunding had een wereldwijde groei in de periode van 2007 tot 2011, namelijk van 21% naar

143%. Dit komt grotendeels door de evolutie van sociale netwerken die ervoor zorgen dat er een

grotere toegankelijkheid is voor crowdfunding (Turan, 2015). Crowdfunding groeit snel in veel landen

en is voor ondernemingen een hoop om innovatieve projecten te financieren.

Deze groei wordt gestimuleerd door middel van crowdfunding platformen. Dit zijn tweezijdige

platformen, want er moet een match zijn tussen beide zijden van de markt. Asymmetrie van

informatie heeft een sterke invloed, platformen willen relevante informatie beschikbaar maken en

7

het verzamelen van informatie aanmoedigen, vooral aan de kant van de investeerder. De manier die

gebruikt wordt is ‘one-to-many matching’, want een project heeft meer dan één investeerder nodig

om succesvol te zijn en de nodige fondsen in te zamelen (Belleflamme, Omrani, &Peitz, 2015).

Volgens Gleasure (2015) is de huidige trend dat ondernemingen eerder crowdfunding initiatieven

organiseren via hun website dan via crowdfunding platformen.

Op veel crowdfunding platformen heeft een project een grens vanaf wanneer het succesvol is. Als

deze grens niet wordt bereikt zal er geen geld naar de onderneming vloeien. Dit is het ‘threshold

pledge systeem’ dat regelmatig wordt toegepast op crowdfunding platformen.

Volgens Walterus en Williams (2014) is er in België een overkoepelende federatie voor de

crowdfunding platformen, namelijk de Belgische Crowdfunding Federatie (BCF). Deze federatie werd

opgericht om de crowdfunding platformen te ondersteunen in het aanbrengen van projecten aan het

publiek. Daarnaast probeert BCF de consument/investeerder op een transparante manier te wijzen

op de mogelijk risico’s van crowdfunding. BCF geeft labels aan platformen die de gedragscode

naleven en werken volgens de regels van de FSMA. Crowdfunding is vooral populair in Amerika

(Aernoudt, 2015). Meer en meer krijgt deze vorm van financiering ook aandacht in Europa en België.

8

2 Equity gap

Door de financiële crisis in 2008 zijn financiële instellingen voorzichtiger geworden in het toestaan

van leningen aan particulieren en ondernemingen. De financiële crisis is veroorzaakt door de

ingestorte huizenmarkt in de Verenigde Staten, dit leidde tot een bankencrisis. Een groot deel van de

Amerikanen konden de maandelijkse hypotheek niet meer betalen. Ook Europa werd hierdoor

getroffen, want een aantal Europese financiële instellingen hadden geïnvesteerd in risicovolle en

complexe financiële producten waarin de hypothecaire kredieten verwerkt waren. Een aantal

financiële instellingen werden in Europa met steun van de overheid gered, zoals Fortis in België. De

Eurozone belandde in 2008 in een recessie, de economie kromp in het laatste kwartaal van 2008 met

1,2% en in het eerste kwartaal van 2009 zelfs met 2,8% (Economische crisis, z.j.). Voor

ondernemingen werd het door deze financiële crisis moeilijker om geld te lenen en het vertrouwen

in de economie daalde. Hierdoor ontstond er een zogenaamde equity gap.

Vooral voor nieuwe ondernemingen is het moeilijker om de nodige financiering te vinden voor hun

project als een financiële instelling niet wil financieren. Zij kunnen een beroep doen op ‘family,

friends and fools’ nadat de eigen fondsen zijn aangewend, maar dit is vaak niet voldoende om het

volledige project te financieren. Vaak wordt er nog beroep gedaan op een financiële instelling. Een

goed business plan kan de financiële instelling over de streep trekken om een financiering toe te

staan, maar dat is geen garantie. Volgens Mason and Stark (2004) zijn er twee belangrijke zaken om

een onderneming te beoordelen: de mogelijkheid om voldoende cashflow te genereren en de

aanwezigheid van een onderpand zodat de financiële instelling zeker is dat het geld kan

gerecupereerd worden bij een faillissement.

Voor grotere bedragen kan een onderneming aankloppen bij venture capitalists of business angels.

Maar het blijft moeilijk om in de ontwikkelingsfase financiering te vinden, ook bij deze laatst

opgesomde groepen. De bedragen zijn bijvoorbeeld te groot of het vertrouwen dat het project zal

slagen is er niet.

Business angels of durfkapitalisten zijn individuen die hun ervaring, tijd en geld in nieuwe

ondernemingen steken in ruil voor een aandeel in de onderneming. Durfkapitalisten zullen vooral

investeren in een onderneming om winst te maken. Business angels willen ook winst genereren,

maar willen ook een uitdaging en zullen een sector kiezen waarin ze kennis en ervaring hebben.

Business angels zullen een bijdrage leveren aan de onderneming, in tegenstelling tot durfkapitalisten

die vooral geïnteresseerd zijn in de meerwaarde.

Op onderstaande afbeelding is duidelijk dat de verschillende financieringsvormen horen bij een

bepaalde fase van een onderneming. Er zijn twee momenten waarbij het probleem van de equity gap

9

optreedt, wanneer het dus moeilijk is voor een onderneming om financiering te vinden voor het

project. De paradox hiervan is dat investeerders geld hebben, maar moeilijkheden hebben om goede

projecten te vinden. Ondernemers vinden daarentegen niet genoeg financieringsmiddelen voor hun

project. Het aanbod is er wel degelijk, maar er zijn niet genoeg middelen voor de zaaifase of de ‘early

stage’ fase. Het probleem kan ook bij de vraagzijde liggen zoals asymmetrische informatie tussen de

investeerder en ondernemer, de ondernemer voldoet niet aan de eisen van de investeerder of ze

hebben elk een andere perceptie van het innoverende project. (Saublens&Aernoudt, 2013)

Figuur 1: Fases Financiering (Saublens&Aernoudt, 2013)

De eerste equity gap zal grotendeels opgevangen worden door business angels in de opstartfase van

het project. De tweede equity gap kan dan gefinancierd worden door durfkapitalisten of de business

angels. Hoe dichter wordt geïnvesteerd bij de expansiefase, hoe minder risico de investeerder zal

hebben.

Een onderneming moet opletten dat de gevarenzone tussen de eerste en tweede equity gap niet

wordt bereikt, want dit wordt de ‘valley of death’ genoemd. Als de onderneming geen financiering

vindt voor de tweede ronde, kan er een faillissement plaatsvinden en wordt de ‘valley of death’ een

werkelijkheid.

10

De eerste equity gap wordt steeds breder en breder, dit komt door de financiële crisis.

Durfkapitalisten zijn niet langer geïnteresseerd, want door de crisis hebben zij gekozen om een latere

fase te financieren. Ook de business angels zijn minder geïnteresseerd, zij verloren geld tijdens de

financiële crisis en hun activiteit wordt steeds kleiner. De tweede equity gap wordt wijder, omdat

investeerders projecten willen die geen lange ontwikkelingsperiode meer hebben. Dit is namelijk de

expansiefase. Business angels kunnen ook de tweede ronde van hetzelfde project financieren als er

geen andere investeerder wordt gevonden, hierdoor zullen business angels steeds minder projecten

kunnen financieren. (Aernoudt, 2015)

Om het probleem van de equity gap op te vullen kan er een nieuwe vorm van financiering gebruikt

worden bij startende ondernemingen, namelijk crowdfunding. Bij deze alternatieve

financieringsvorm worden door de investeerders geen ervaringen uitgewisseld zoals business angels

doen. Business angels zijn mensen met een vermogen, in tegenstelling tot investeerders via

crowdfunding die individueel minder geld bezitten. Er zijn verschillende vormen van crowdfunding

waarover in de literatuurstudie reeds meer uitleg werd gegeven, ook later wordt hier nog dieper op

ingegaan. Niet elke vorm is gebaseerd op winst, het is ook mogelijk dat er een bedrag wordt

gedoneerd. Wat een verschil is met de venture capitalist, in ruil voor zijn investering wil men een

winst genereren en dit kan bijvoorbeeld via een beursintroductie.

11

3 Crowdfunding

Er wordt eerst gestart met de bespreking van het gerelateerde concept crowdsourcing waarbij de

oorsprong van crowdfunding wordt uitgelegd, daarna komt crowdfunding uitgebreid aan bod.

3.1 Crowdsourcing

Jeff Howe en Mark Robinson (2006) introduceerden voor het eerst het concept crowdsourcing in

‘Wired Magazine’, een magazine over technologie, en zij definieerden dit als volgt:

“Simple defined, crowdsourcing represents the act of a company or institution taking a function once

performed by employees and outsourcing it to an undefined (and generally large) network of people

in the form of an open call. This can take the form of peerproduction (when the job is performed

collaboratively), but is also often undertaken by sole individuals. The crucial prerequisite is the use of

an open call format and the wide network of potential laborers.”

Brabham (2008) definieerde crowdsourcing als volgt: “Crowdsourcing is an online, distributed

problem-solving and production model.” Een onderneming kan een probleem online plaatsen,

waarbij een groot aantal individuen een oplossing zullen bieden voor dit probleem. Zo kunnen

managers van de onderneming meer te weten komen over wat klanten juist willen. Sterke punten

van crowdsourcing zijn onder andere dat er meer productiviteit en creativiteit kan plaatsvinden en

dat kosten voor onderzoek en ontwikkeling verminderen binnen de onderneming. De personen die

de succesvolle oplossingen hebben aangeboden worden beloond door een premie en de

onderneming zal deze oplossing verder gebruiken. Crowdsourcing kan waarde toevoegen aan een

product of dienst en kan een goede connectie creëren tussen de onderneming en het netwerk van

mensen. Crowdsourcing wordt meestal gebruikt door een ‘open call’ waarbij mensen deelnemen aan

het productieproces van de onderneming. (Kleemann et al., 2008)

Door het gebruik van internet werd crowdsourcing meer en meer toegepast volgens Howe (2008),

want dit was een efficiënte manier van communiceren. Er wordt spreekwoordelijk een digitale versie

van de traditionele ideeënbox gemaakt. Web 2.0 heeft volgens Albors et al. (2008) enorme kansen

gecreëerd om als onderneming interactief met andere partijen om te gaan. Web 2.0 was een

noodzakelijk element voor de ontwikkeling van crowdsourcing. Ook wordt online samenwerking en

uitwisseling van gegevens tussen gebruikers gestimuleerd (Albors et al., 2008). Via Web 2.0 kunnen

investeerders of consumenten gemakkelijk worden bereikt (Lambert&Schwienbacher, 2010).

Volgens Howe (2008) is crowdsourcing ontstaan door vier belangrijke ontwikkelingen. De eerste

ontwikkeling is dat individuen in hun vrije tijd kansen krijgen om te werken aan taken die bijdragen

12

aan de economische productie. De volgende ontwikkeling is de ‘open source software movement’

waarbij Friedman (2007) beweert dat software voor iedereen toegankelijk en gratis moet zijn en

waarbij consumenten kunnen helpen om de beste software gratis te verspreiden. De derde

ontwikkeling is het dalen van de productiekosten en het stijgen van de toegankelijkheid van

informatie. De laatste ontwikkeling is de opkomst van ‘online communities’ waarbij consumenten

volgens Howe (2008) gebruik maken van het internet om ideeën te delen. Ondernemingen zullen dus

gebruikers willen activeren via een ‘open call’ om te participeren en communiceren met elkaar.

3.2 Wat is crowdfunding?

De belangrijkste financieringsvorm voor ondernemingen die willen investeren is nog steeds

traditionele financiering, namelijk via financiële instellingen, om op deze manier een startkapitaal te

krijgen voor het project. Vooral startende ondernemingen krijgen moeilijker een financiering van een

financiële instelling, net omdat de financiële sector voorzichtiger is geworden in het nemen van

risico’s. Daarom zijn er verschillende alternatieve financieringsvormen, met onder andere

crowdfunding.

Een groep investeerders zal een project van een onderneming financieren. Vrij vertaald is

crowdfunding dan ook ‘financiering door de menigte’. Door crowdfunding kunnen ondernemingen

een deel of het geheel van de benodigde financiering bij het grote publiek inzamelen. Daarna is het

nog steeds mogelijk om aan te kloppen bij professionele investeerders zoals financiële instellingen en

business angels. Ondernemingen kunnen gebruik maken van een crowdfunding platform. Online

wordt er een overzicht gegeven van de projecten die nood hebben aan financiering. Wanneer er

investeerders, ook ‘believers’ genoemd, geïnteresseerd zijn in het project dan zullen zij (kleine)

bedragen investeren in het crowdfunding project van de onderneming. (Agentschap Innoveren en

Ondernemen, 2016; Finicrowd, 2015)

3.3 Soorten crowdfunding

Er zijn verschillende soorten crowdfunding die gebruikt worden in de markt. Bij de eerste vorm van

crowdfunding wordt er via een donatie gewerkt. Als er wordt geïnvesteerd volgens deze vorm krijg je

geen beloning of vergoeding. De onderneming die geld inzamelt via crowdfunding wil investeerders

die geld doneren voor de realisatie van een project. Deze vorm van crowdfunding heeft vooral een

sociaal karakter en is vooral bestemd voor liefdadigheidsprojecten, artistieke projecten… (Van

Willigenburg, 2013)

13

De tweede vorm van crowdfunding is op basis van beloningen (reward-based) en voorverkoop (pre-

purchase). Deze vorm van crowdfunding leunt dicht aan bij de crowdfunding via donatie en

sponsoring. De investeerder zal nog steeds geld geven aan de onderneming, maar zal in ruil daarvoor

een niet-financiële beloning krijgen. Een voorbeeld van een niet-financiële beloning is bijvoorbeeld

een cd of cinematicket. Deze beloning heeft een symbolische waarde waardoor het doel van de

investeerders is om startende ondernemingen te helpen bij de opstart van hun project. De

investeerders krijgen meestal ook de mogelijkheid om de producten als eerste of met een hoge

korting aan te kopen. (Van Willigenburg, 2013)

Deze financieringsvorm is dan ook het voordeligst voor ‘early adopters’. Een ‘early adopter’ is een

onderneming dat een product of een technologie als eerste op de markt brengt, namelijk een

innovatief bedrijf. Wanneer voldoende geld is opgehaald via crowdfunding, kan de onderneming

beginnen met het productieplan. (Van Willigenburg, 2013)

Als ondernemingen het moeilijk hebben om een lening te krijgen bij een financiële instelling dan is de

derde vorm van crowdfunding een oplossing, namelijk de schuldfinanciering via leningen. Hier is er

een onderverdeling tussen sociale leningen en leningen met interest. Bij een sociale lening wordt

geen of een voordelige interest gegeven aan het publiek. Deze leningen zijn niet zozeer ingegeven

vanuit een financiële motivatie, maar meer vanuit de wil om een sociaal project mogelijk te maken

en te ondersteunen. Bij een lening met interest zal de investeerder geld lenen aan een onderneming

en is er een belofte van de onderneming tot terugbetaling van het bedrag met een overeengekomen

interest. Meestal is er in dit geval sprake van een vaste looptijd. Het risico voor de investeerder is dat

de onderneming op een bepaald moment het geleende bedrag niet meer kan terugbetalen door

bijvoorbeeld een faillissement. (Van Willigenburg, 2013)

De vierde vorm van crowdfunding zijn de financiële participaties in een onderneming. De

investeerder krijgt een aandeel in het kapitaal of een participatie in de winst van de onderneming.

Het risico van de investeerder is het ondernemingsrisico, waarbij de kans bestaat dat de

onderneming geen winst maakt of failliet gaat. Wanneer een investeerder participeert in het eigen

vermogen van de onderneming wil dit niet automatisch zeggen dat de investeerder zeggenschap

heeft. (Van Willigenburg, 2013)

3.4 Cijfers

Crowdfunding is een snelgroeiende markt, niet alleen in Amerika, maar ook in Europa wordt

crowdfunding meer en meer gebruikt als alternatieve financieringsbron. De meeste crowdfunding

14

platformen worden opgericht in Europa en de Verenigde Staten. Deze continenten bereiken samen

95% van de markt. Volgens het onderzoek van Iizuka (2014) is 60% van de platformen opgericht in

Europa en 20% in Noord-Amerika. In Europa is het Verenigd Koninkrijk de beste van de klas met een

inzameling van 2,3 miljard euro, dit is 79% van het totale opgehaalde bedrag in Europa.

3.4.1 Wereldwijd

Het onderzoek van Massolution (2015) zamelde informatie in van 1 250 actieve crowdfunding

platformen over de hele wereld. In 2014 werd over de hele wereld 16,2 miljard USD opgehaald. In

2015 zou het bedrag nog eens verdubbelen, op weg naar 34,4 miljard USD. De sterke groei in 2014 is

voor een deel te wijten aan de sterke opkomst van Azië als crowdfunding regio. Azië zamelde 3,4

miljard USD in, dit is net iets meer dan Europa (3,26 miljard USD) waardoor Azië de tweede grootste

regio is na Noord-Amerika (9,46 miljard USD). Reward- and equity-based campagnes zijn meestal het

grootste in aantal, maar in 2014 domineerden de lending-based campagnes, namelijk 11,08 miljard

USD. De financiering van crowdfunding is in 2015, in vergelijking met 2010, gestegen met 4 300%.

(Massolution, 2013; 2015)

Tabel 1: Wereldwijd ingezameld via crowdfunding platformen

Jaartal Totaal ingezameld

2010 0,8 billion USD






(Massolution, 2015)

De meest populaire categorie om te financieren via crowdfunding zijn bedrijven en ondernemers.

Deze categorie vertegenwoordigt 41,3% van het totale crowdfunding volume. Financiering van

sociale projecten, films en kunst zijn respectievelijk de tweede en derde populairste categorie.

Daarna wordt er ook vaak geïnvesteerd in vastgoed en muziek. (Massolution, 2015)

De vorm die het meest wordt gebruikt bij crowdfunding platformen is crowdfunding op basis van

leningen, dit is maar liefst 68%. Daarnaast zijn donation-, reward- en equity-based crowdfunding ook

nog belangrijke vormen voor de crowdfunding platformen. Minder populair zijn de crowdfunding

platformen op basis van ‘hybrid forms’ en ‘royalty-based’. (Massolution, 2015)

15

Tabel 2: Wereldwijd ingezameld per type crowdfunding platform

Soort crowdfunding platform Wereldwijd ingezameld Aandeel

Lending-based crowdfunding 11,08 billion USD 68,5%

Donation and Reward-based

crowdfunding

3,26 billion USD 20,2%

Equity-based crowdfunding 1,1 billion USD 6,8%

Hybrid forms 487 million USD 3%

Royalty-based 237 million USD 1,5%

(Massolution, 2015)

3.4.2 Europa

Onderstaande tabel geeft een beeld van de evolutie van crowdfunding in Europa. Het Verenigd

Koninkrijk is een innovatieve leider in alternatieve financiering zoals crowdfunding en domineert

duidelijk de Europese markt met een aandeel van 74,3%. Ook in het aantal platformen domineert het

Verenigd Koninkrijk duidelijk. Wat opvalt is dat de groeiratio van drie jaar van Frankrijk groter is dan

van het Verenigd Koninkrijk. De Franse overheid steunde crowdfunding, creëerde een website

hiervoor en ontwikkelde zodanig dat crowdfunding niet meer een nichemarkt is, waardoor het aantal

crowdfunding platformen steeds stijgt. Natuurlijk kan hierbij in vraag worden gesteld hoe de

investeerder een platform kan vertrouwen als er zoveel crowdfunding platformen bijkomen.

(Wardrop, Zhang, Rau, & Gray, 2015)

Tabel 3: Totaal ingezamelde fondsen via crowdfunding in Europa (2012-2014)

Totaal ingezameld 2012-2014 Groeiratio

Verenigd Koninkrijk 3 560 miljoen euro 159%

Frankrijk 253 miljoen euro 167%

Duitsland 236 miljoen euro 113%

Nederland 155 miljoen euro 59%

Spanje 101 miljoen euro 152%

Scandinavië 254 miljoen euro 115%

(Wardrop et al., 2015)

Duitsland startte vroeg met crowdfunding, namelijk in 2006 en is de derde van de klas in Europa. De

wetgever aanvaardt projecten tot 1 miljoen euro zonder het publiceren van een prospectus als de

limiet van elke investeerder maximum € 1 000 is. Als een platform hogere bedragen wil toestaan

wordt de investeerder een ‘income statement’ gevraagd, dit is gebaseerd op de US JOBS Act. Een

nadeel hiervan is dat de markt minder toegankelijk wordt voor investeerders. (Wardrop et al., 2015)

16

Van 2012 tot en met 2014 haalde Nederland 155 miljoen euro op via crowdfunding. Met meer dan

100 crowdfunding platformen per capita heeft Nederland het hoogst aantal platformen per capita,

maar Nederland heeft een lage groeiratio. Er is geen specifieke reglementering rond crowdfunding.

Investeerders mogen in niet meer dan 100 projecten investeren, niet meer dan € 20 000 in aandelen

en niet meer dan € 40 000 in crowdlending. Voor projecten van meer dan 2,5 miljoen euro is er een

prospectus vereist in Nederland. (Wardrop et al., 2015)

Spanje heeft een grote groeiratio, wat duidelijk maakt dat Spanjaarden steeds meer vertrouwen

krijgen in deze vorm van alternatieve financiering. In Scandinavië is er geen specifieke

reglementering door een passieve overheid. Toch heeft deze regio een mooie groeiratio en een

bedrag ingezameld dat ongeveer even veel is als Frankrijk. (Wardrop et al., 2015)

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven op de ingezamelde fondsen via crowdfunding in

het jaar 2014.

Tabel 4: Totaal ingezamelde fondsen via crowdfunding in Europa in 2014

Ingezameld in 2014

Verenigd Koninkrijk 2 337 miljoen euro

Frankrijk 154 miljoen euro

Duitsland 140 miljoen euro

Nederland 78 miljoen euro

Spanje 62 miljoen euro

Scandinavië 128 miljoen euro

België 2,5 miljoen euro

(Wardrop et al., 2015)

Uit de vergelijking van KPMG (2014) met de buurlanden kan er opgemerkt worden dat België een

sterke stijging heeft gemaakt, maar dat er nog een lange weg af te leggen is. Gemiddeld haalt een

project in België € 21 000 op. In 2014 steeg crowdfunding met 80% ten opzichte van 2013. Ondanks

deze spectaculaire stijging hinkt België achterop, er werd slechts 2,5 miljoen euro opgehaald in 2014.

In België werd er in 2015 4,2 miljoen euro opgehaald. Crowdfunding blijft groeien, maar van een

inhaalbeweging is geen sprake.

Belgen denken bij crowdfunding vooral aan jonge startende ondernemingen die geld nodig hebben

om hun onderneming op te starten of een product te ontwikkelen en te lanceren. Startende

ondernemingen hebben natuurlijk meer risico’s dan andere ondernemingen. De Belgische wetgeving

staat nog niet op punt, er is geen bescherming voor risico’s van startende ondernemingen. Dit kan de

oorzaak zijn waarom Belgen minder bereid zijn om te investeren in een onderneming via

17

crowdfunding. Natuurlijk bestaan er nog vormen van crowdfunding maar deze zijn minder bekend bij

Belgen. Een minder risicovolle investering is bijvoorbeeld crowdfunding op basis van

schuldfinanciering. (Dierickx, 2014)

3.5 Voordelen crowdfunding

De voordelen van crowdfunding voor KMO’s zijn bijzonder hoog volgens de Hoge Raad voor

Zelfstandigen en KMO’s (2014). Want KMO’s krijgen moeilijker leningen van financiële instellingen

door de grotere risico’s. Door de Basel III-normen zullen in de toekomst financiële instellingen in de

Europese Unie nog minder leningen verstrekken aan KMO’s, een oplossing hiervoor is crowdfunding.

De Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) geeft dan ook aan financiële instellingen de raad

om crowdfunding als een positief element te beschouwen. Niet alleen voor KMO’s zijn de voordelen

bijzonder hoog volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014), ook voor sociale

ondernemers en kleine retail investeerders heeft dit een belangrijke invloed.

Meer innovatie zoals producten marketinginnovatie worden door deze financieringsvorm

gecreëerd. Dit komt omdat projecteigenaars nieuwe en creatieve ideeën kunnen aftoetsen bij het

grote publiek. Op deze manier kan verbeterende feedback worden gegeven door de toekomstige

gebruikers. Via crowdfunding kan een onderneming ook persbelangstelling krijgen en een

opportuniteitskost creëren op het vlak van marketing. Naast meer innovatie zorgt financiering via

crowdfunding er voor dat er meer groei, meer werkgelegenheid en meer onderzoek en ontwikkeling

is.

Er zijn niet alleen voordelen voor de economie, maar de projecteigenaar haalt ook baten uit

crowdfunding volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014). Er kan sneller geld

opgehaald worden via crowdfunding, maar dit zorgt er ook voor dat er verlaagde financiële kosten

zijn. Het grootste voordeel is dat de projecteigenaar advies verwerft en kan testen of de markt

positief reageert op het nieuwe product.

Daarnaast zijn er ook voordelen voor de investeerder volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en

KMO’s (2014). De belangrijkste zijn dat de investeerder dicht betrokken is bij het project en zelf zijn

projecten kan kiezen die hij wil financieren. Meestal ziet men investeren via crowdfunding als een

investeringsopportuniteit.

18

3.6 Nadelen crowdfunding

Een groot risico van crowdfunding volgens het Advies van de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s

(2014) is dat het project faalt. Hierdoor kan de investeerder niet meer krijgen wat er hem of haar

beloofd werd. Daarnaast kan er ook sprake zijn van fraude. Daarmee bedoelt de Hoge Raad voor

Zelfstandigen en KMO’s (2014) dat de onderneming of een crowdfunding platform geld wil

verzamelen via crowdfunding om een project te financieren, maar dat het project niet bestaat of dat

het verzamelde geld voor een ander doel wordt gebruikt. Er is nog geen wettelijk kader rond

crowdfunding, waardoor het risico bestaat dat het project te rooskleurig wordt voorgesteld en dat de

investeerders niet op de hoogte zijn van alle risico’s.

Bij crowdfunding via equity kunnen de investeerders het project overwaarderen waardoor er meer

wordt betaald voor de aandelen dan de werkelijke waarde. De onderneming kan ook nieuwe

aandelen uitbrengen, waardoor de waarde van de aandelen van de andere investeerders kan dalen.

De grootste risico’s volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) zijn het gebrek aan

opties om uit het project te stappen en de mogelijkheid van investeerders om hun

aandeelhoudersrechten uit te oefenen.

De meeste risico’s worden volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) gereduceerd

als de investeerder samenwerkt met professionele investeerders en met platformen die al regels

toepassen om de risico’s zo klein mogelijk te houden. Een voorbeeld hiervan is dat sommige

platformen eerst de investeringen laten kiezen door het grote publiek om daarna de gekozen

investeringen te laten analyseren door professionele investeerders.

Bij lending-based crowdfunding bestaat het risico dat de investeerders het kredietrisico niet kennen

van de projecteigenaar of de onderneming.

19

4 Crowdfunding platformen

Crowdfunding platformen zijn de tussenpersonen bij deze vorm van financiering. Veel platformen

zijn opgericht op verschillende continenten met modellen die gebaseerd zijn op de verschillende

vormen van crowdfunding. Er wordt een onderscheid gemaakt op basis van investeringsvormen en

financiële beloning.

4.1 Werking

Crowdfunding wordt meestal georganiseerd via een platform. De werking van de crowdfunding

platformen kan verschillen naargelang het soort van platform. Maar de meeste crowdfunding

platformen werken volgens onderstaande theoretische werking.

De eerste stap is de voorstelling van het project. De ondernemer zal het project en het plan voor de

financieringsronde indienen bij het crowdfunding platform. Het platform zal het project en het plan

voor de financieringsronde controleren en evalueren. Als de evaluatie goed is, zal het project worden

aangeboden op het platform en zichtbaar worden voor de potentiële investeerders. (KPMG, 2013)

Na de voorstelling van het project aan het crowdfunding platform start de financieringsronde. De

investeerder zal al de informatie over het project beschikbaar stellen aan de potentiële investeerders

en daarnaast wordt er ook promotie gemaakt door de investeerder. Deze promotie kan gebeuren

aan de hand van het crowdfunding platform, maar sociale media kan hiervoor ook gebruikt worden.

Als investeerders geïnteresseerd zijn, kan er ingeschreven worden in het project via het platform

voor een zelf te bepalen bedrag. (KPMG, 2013)

Als de deadline van de financieringsronde verlopen is, kunnen potentiële investeerders niet meer

inschrijven op het project. De meeste crowdfunding platformen zullen werken volgens het ‘threshold

pledge systeem’. Er zal nagegaan worden of de beoogde financiering behaald is. Als die niet behaald

is, krijgen al de investeerders hun financiële middelen terug en wordt het project geannuleerd.

Wordt het totale bedrag wel opgehaald, dan zullen sommige crowdfunding platformen het project

nogmaals doorlichten voor de ondernemer de financiële middelen ontvangt. Hierna zal de

ondernemer de beloofde tegenprestatie leveren aan de investeerders, natuurlijk naargelang de soort

van crowdfunding die werd gebruikt. (KPMG, 2013)

Na de investeringsronde blijven de investeerders in contact met de ondernemers om het verdere

verloop van het project te volgen.

20

4.2 Onderscheid op basis van investeringsvormen

Lambert en Schwienbacher (2010) onderscheiden verschillende investeringsvormen, namelijk

donaties, actieve en passieve investeringen. Bij de laatste twee vormen verwachten de investeerders

een opbrengst of een beloning. Deze vormen worden overgenomen door Schwienbacher en Larralde

(2010).

4.2.1 Donaties

Veel ondernemingen willen donaties aantrekken, hierbij moeten geen financiële beloningen of

andere erkenningen worden gegeven aan investeerders. Lambert en Schwienbacher (2010) stellen in

hun onderzoek vast dat 22% van de crowdfunding initiatieven op donaties is gebaseerd. Een

voorbeeld van een crowdfunding platform op basis van donaties in Vlaanderen is Sonicangel en

Filmangel.

4.2.2 Passieve investeringen

Volgens Schwienbacher en Larralde (2010) biedt een groot deel van de ondernemingen een

financiële beloning aan de investeerders. Deze vorm van crowdfunding wordt vooral gebruikt door

ondernemingen die geld willen inzamelen, maar niet bereid zijn om controle op te geven of deze

groep te gebruiken als actieve consumenten (Schwienbacher&Larralde, 2010). Een voorbeeld in

Vlaanderen is Look&Fin en Crofun.

4.2.3 Actieve investeringen

In tegenstelling tot passieve investeringen zijn er ondernemingen die de investeerders actief laten

deelnemen aan het initiatief, naast de financiële beloning die wordt aangeboden. Het voordeel van

deze techniek is dat er nuttige feedback wordt gegeven aan de onderneming. Hierdoor kan er

waardevolle informatie worden gegeven om het product te ontwikkelen en hoe de onderneming de

juiste consumenten kan aantrekken (Schwienbacher&Larralde, 2010). Een voorbeeld in Vlaanderen is

MyMicroInvest, dit platform werkt samen met BNP Paribas Fortis.

4.3 Onderscheid op basis van financiële beloning

Bradford (2012) deelt crowdfunding op in vijf categorieën, namelijk het donation model, reward

model, pre-purchase model, lending model en het equity model. Sommige platformen gebruiken

meer dan één model, maar volgens Bradford (2012) is het vooral gebruikelijk om het reward en pre-

purchase model te zien op één website. De grote meerderheid zijn donation-based crowdfunding

platformen, gevolgd door lending-based en reward-based crowdfunding platformen (Belleflamme et

al., 2015).

21

4.3.1 Donation-based platformen

Zoals eerder werd vermeld zullen investeerders niets in de plaats krijgen voor hun donatie. Deze

platformen worden vooral gebruikt voor goede doelen en non-profit ondernemingen. Donaties

kunnen ook gebruikt worden voor gewone ondernemingen, maar dit is een zeldzaam feit (Bradford,

2012).

De meeste platformen zullen vaak 5% kosten van de totale ingezamelde som inhouden als een

project succesvol is. Mensen kunnen investeren in een NGO zonder platform, maar ook in een

portfolio van projecten op een platform. Hierdoor zal er een betere afstemming tussen de

kenmerken van het project en de investeerder zijn. Dit betekent dat de persoonlijke waarde voor de

investeerder groter zal zijn dan de betaling aan het platform. (Belleflamme et al., 2015)

Een voorbeeld hiervan is de Belgische voetbalclub Sint-Truiden die tijdens de zomer van 2015 zijn

supporters de kans heeft gegeven om in voetbalspelers te investeren. Hiervoor werd samengewerkt

met Kickrs.net. Op deze manier wil de voetbalclub een geldsom ophalen die wordt gebruikt om een

transfer van een voetballer te financieren. De investeerders krijgen eventueel een participatie als

Sint-Truiden de speler met winst naar een andere club kan transfereren, maar dit is een groot risico.

(Horckmans, 2015)

4.3.2 Reward en Pre-Purchase platformen

Deze vormen zijn vrij gelijklopend aan elkaar en verschijnen daarom vaak op één crowdfunding

platform. Investeerders zijn niet op zoek naar een financiële opbrengst, wat vooral het geval is bij

artistieke projecten. Deze manier van financiering is een indicator voor toekomstige vraag en

financiële rondes door traditionele financieringskanalen zoals financiële instellingen of venture

capital (Belleflamme et al., 2015). Het reward model geeft iets in ruil voor de bijdrage van de

investeerder, maar dit zijn geen aandelen of een deel van de winst (Bradford, 2012).

Het pre-purchase model is het meest gebruikte crowdfunding model en is gelijklopend met het

reward model. Hier wordt het product dat de onderneming produceert verkregen of heeft men het

recht om aan een goedkopere prijs te kopen (Bradford,2012). Een voorbeeld hiervan is de case over

Brouwerij De Halve Maan die later uitgebreid wordt besproken.

Kickstarter en IndieGoGo zijn de leidende reward/pre-purchase crowdfunding platformen. IndieGoGo

werd opgericht in 2008 en Kickstarter volgde in 2009. Deze twee platformen hebben elk een

verschillende strategie gekozen. IndieGoGo gaat ‘flex funding’ toestaan, wat niet het geval is bij

Kickstarter. ‘Flex funding’ wordt ook wel het ‘keep-it-all’ model genoemd. Kickstarter gebruikt het

‘all-or-nothing’ model, wat wil zeggen dat projecten niet worden gefinancierd als de grens die

22

vooropgesteld is niet bereikt wordt. Als deze grens wordt bereikt zal Kickstarter 5% vergoeding van

het ingezamelde geld innen, als de grens niet wordt bereikt zal er geen vergoeding worden geïnd. In

tegenstelling tot IndieGoGo, hier zal de vergoeding variëren naar gelang het vooropgestelde doel is

bereikt. Het voordeel bij IndieGoGo is dus dat het vooropgestelde bedrag dat moet worden

ingezameld niet hoeft bereikt te zijn zoals bij Kickstarter. IndieGoGo startte ook met equity

crowdfunding, Kickstarter verklaarde om deze weg niet in te slaan. (Alois, 2014)

4.3.3 Lending-based platformen

Deze vorm wordt vaak ‘peer-to-peer lending’ genoemd, investeerders verschaffen fondsen met de

verwachting dat het uitgeleende bedrag na een termijn wordt terugbetaald (Bradford, 2012).

Additioneel kan hier ook interest worden bijgevoegd als het project succesvol is en uitbetaald wordt

(Belleflamme et al., 2015).

Een voorbeeld van een platform is het Amerikaanse Prosper, hier zal men een ‘credit rating’ voor elk

project weergeven gebaseerd op de kenmerken van de onderneming. Op basis van de ‘credit rating’

zullen de ondernemingen getaxeerd worden, hoe slechter de rating hoe duurder de taks (1,95% tot

4,95%). (Belleflamme et al., 2015)

Europese voorbeelden zijn Babyloan en het Franse Spear, die respectievelijk zijn opgericht in 2008 en

2011. In 2012 werden zeven projecten gefinancierd door middel van het crowdfunding platform van

Spear en er werd € 470 000 gefinancierd. Babyloan heeft meer dan 20 000 projecten gefinancierd,

namelijk goed voor een bedrag van 10 miljoen euro met bijna 35 000 investeerders. (Belleflamme et

al., 2015)

4.3.4 Equity-based platformen

Equity crowdfunding wordt ook wel crowdinvesting genoemd. Crowdinvesting geeft investeerders

een aandeel in de onderneming of een opbrengst van het project dat wordt gefinancierd door middel

van crowdfunding. Als de onderneming groeit, dan zullen de investeerders winst maken door middel

van dividenden of het verkopen van aandelen. Als het concept faalt verliest de investeerder het

volledige bedrag van de investering. Dit toont aan dat equity crowdfunding een hoog risico inhoudt

(ING, 2015). Deze vorm van crowdfunding is meer ingeburgerd in Europa dan in de Verenigde Staten

(Bradford, 2012).

Equity-based crowdfunding heeft niet enkel een hoog risico, maar biedt ook voordelen voor de

ondernemer en investeerder. De ondernemer kan op deze manier zijn kapitaal verhogen, maar

bouwt op deze manier ook naambekendheid op bij het publiek. Deze vorm van crowdfunding is ook

efficiënt en kostenbesparend in vergelijking met traditionele financiering. Ook investeerders

23

profiteren van voordelen, zoals grote winsten en in sommige landen kan men profiteren van

belastingvermindering, zoals in België (ING, 2015). Dit wordt later uitgebreid besproken.

Een voorbeeld van een equity-based platform is UK-based Crowdcube. Dit platform heeft meer dan

200 campagnes met een totaal volume van 35 miljoen GBP en 146 000 investeerders. Crowdcube

maakt ook gebruik van een fonds waarin verschillende projecten worden geselecteerd door een

fondsmanager. Als investeerders kiezen voor dit fonds wordt een aandeel verkregen in het portfolio.

(Belleflamme et al., 2015)

4.4 Business modellen

Er worden verschillende modellen gebruikt op crowdfunding platformen, dit is een dynamisch

gegeven waardoor er al veel modellen zijn ontstaan. De verschillende business modellen zijn terug te

vinden in onderstaande figuur.

Figuur 2: Overzicht verschillende Business modellen (Social Media Week, 2012)

4.4.1 Threshold pledge model

Dit model wordt ook het ‘all-or-nothing model’ genoemd en wordt onder andere gehanteerd door

Kickstarter, één van de oudste crowdfunding platformen. Dit model is wijdverspreid en vormt voor

veel platformen het hanteerbare model. Volgens Massolution (2013) gebruikt meer dan 50% van de

crowdfunding platformen het ‘threshold pledge systeem’. Het kenmerk van dit model is dat het

24

platform en de onderneming een periode en ‘threshold’ afspreken. deze periode is meestal tussen

twee weken en een aantal maanden en de ‘threshold’ is het bedrag dat moet worden behaald door

investeerders. Voor dit bedrag wordt bereikt kan er geen financiële transactie plaatsvinden.

Investeerders beloven dus om het bedrag te storten als het vooropgestelde bedrag wordt bereikt.

(Hemer, 2011)

In sommige modellen worden de ingezamelde gelden op een geblokkeerde rekening geplaatst die

wordt beheerd door het platform of een financiële instelling. Om het proces transparant te maken

plaatst het platform op zijn website gegevens zoals het geld dat al is ingezameld en het aantal

investeerders. Als het vooropgestelde bedrag wordt bereikt zullen de fondsen overgemaakt worden

aan de onderneming. Als het vooropgestelde bedrag niet wordt bereikt zal het geld niet worden

opgevraagd of zal het worden teruggestort aan de investeerders. Dit model wordt vooral gebruikt

om kapitaal op te halen via donaties en voorverkoop. Platformen gebruiken meer geavanceerde

business modellen door bijvoorbeeld dit model te gebruiken in combinatie met een ander model.

(Hemer, 2011)

4.4.2 Micro-lending model

Er bestaan verschillende platformen waarbij private projecten worden gefinancierd door middel van

kleine bedragen zonder de tussenkomst van een financiële instelling. Dit is het principe van ‘peer-to-

peer’. Bij dit model kan ook het ‘threshold principe’ dat eerder werd uitgelegd worden toegepast.

Het Duitse platform Smava is hier een voorbeeld van. In dit Duitse model is de relatie tussen

investeerder en de onderneming volledig anoniem, wat normaal niet het geval is. (Hemer, 2011)

4.4.3 Investment or equity model

Dit model kwam tot leven dankzij twee crowdfunding platformen die werkzaam zijn in de

muzieksector, namelijk SellaBand en Bandstocks. Hier wordt ook het ‘threshold principe’ gebruikt,

maar in dit model worden er aandelen van een vaste waarde gegeven in ruil voor de investering.

(Hemer, 2011)

4.4.4 Holding model

Bij dit model wordt het ‘investment model’ gebruikt, maar er wordt een aanpassing gedaan. Het

platform creëert een dochtermaatschappij dat functioneert als individuele holding. Dit gebeurt voor

elke onderneming dat een project heeft dat moet worden gefinancierd. Elke holding zal de aandelen

van de onderneming verkopen aan investeerders. De holding zal dus als één investeerder optreden in

de onderneming dat moet worden gefinancierd. (Hemer, 2011)

25

4.4.5 The club model

In dit model gaan potentiële investeerders lid worden van een gesloten ‘investment club’. Op deze

manier wordt het aanbod niet rechtstreeks aan het publiek aangeboden. Deze investeerders hebben

minder bescherming nodig omdat dit gekwalificeerde beleggers zijn. Door dit model zijn

reglementaire bepalingen minder strikt, wat eigenlijk een onrealistische assumptie is. Want de leden

van de ‘investment club’ zijn dezelfde mensen die bij een ander model een project zouden

financieren. Een voorbeeld van dit model is Crowdcube. (Hemer, 2011)

4.5 Functionering crowdfunding platformen

Crowdfunding platformen zijn tweezijdige platformen, want een match is nodig tussen beide zijden

van de markt. ‘One-to-many matching’ is de techniek die wordt gebruikt, want een crowdfunding

project heeft meer dan één investeerder nodig om succesvol te zijn en het vooropgestelde bedrag te

bereiken (Belleflamme et al., 2015). Volgens Gleasure (2015) is er een trend dat ondernemingen

crowdfunding projecten lanceren via hun website in plaats van crowdfunding platformen te

gebruiken.

Bij een crowdfunding platform zijn er steeds twee zijden, een investeerders- en een

ondernemingszijde. Als deze twee zijden externe effecten hebben op elkaar, dan kan men spreken

van een tweezijdig platform. Hieronder worden twee types van externe effecten op crowdfunding

platformen weergegeven.

4.5.1 ‘Cross-group’ effecten op crowdfunding platformen

Investeerders geven de voorkeur aan crowdfunding platformen met een groot aantal campagnes. Dit

vergroot de kans dat een project wordt gevonden dat aansluit bij de investeerder. Sommige

investeerders voelen zich meer aangetrokken tot een platform met een kleiner aantal campagnes,

omdat de kans groter is dat de vastgelegde drempel wordt behaald. (Belleflamme et al., 2015)

Ondernemingen zijn geïnteresseerd in een platform met een groot aantal investeerders, want dit

vergroot hun kansen tot slagen. Ondernemingen zijn ook geïnteresseerd in het presenteren van hun

producten of aantrekken van producenten van complementaire producten, dit is een indirect effect

van een platform. Hoe groter de groep investeerders of potentiële consumenten is, hoe groter het

effect kan zijn. (Belleflamme et al., 2015)

Niet enkel het aantal investeerders is belangrijk bij een crowdfunding platform, ook de

samenstelling. Dit opent deuren voor segmentatie (Belleflamme et al., 2015). Platformen kunnen zich

zo toespitsen op een specifieke doelgroep.

26

Er kan ook een soort van zelfselectie ontstaan. Hoog gekwalificeerde projecten worden aangetrokken

door platformen die een hogere prijs aanrekenen. Deze platformen trekken een meer voorspelbare

stroom van financiering aan (Belleflamme et al., 2015). Dit toont aan dat een platform de prijs kan

gebruiken om segmentatie te creëren.

4.5.2 ‘Within-group’ effecten op crowdfunding platformen

De effecten zijn negatief bij de ondernemingen, want het is moeilijker om het geld voor hun project

te verzamelen als er meer concurrerende campagnes zijn. Deze regel geldt voor elk aantal van

investeerders op een platform, veel of weinig.

In contrast met de investeerders, geven ondernemingen de voorkeur aan een groot aantal

investeerders die ook hetzelfde doel hebben. Zodat de drempel die wordt vastgelegd kan

overschreden worden en het project kan worden uitgevoerd. Hier gaan investeerders niet

concurreren met elkaar, maar profiteren van de hogere kans dat het project wordt uitgevoerd. Er kan

enkel van concurrentie worden gesproken als een project een vast bedrag heeft en dit mag niet

overschreden worden. Dan kan een investeerder te laat zijn en een interessant project niet

financieren. (Belleflamme et al., 2015)

Aan de kant van de investeerder is het minder duidelijk of de externe effecten positief zijn. Er kunnen

ook andere effecten voorkomen zoals ‘peer-effects’. Als steeds meer investeerders een project

steunen kan dit gezien worden als een signaal dat de campagne een kans op succes heeft

(Belleflamme et al., 2015). Dit werd ook duidelijk in het onderzoek van Ward en Ramachandran

(2010), investeerders worden beïnvloed door het succes of falen van gelijkaardige projecten en

baseren hun beslissing op deze informatie.

4.6 Kostenstructuur crowdfunding platformen

Ook crowdfunding platformen genereren inkomsten, dit kan op drie verschillende manieren. De

platformen verdienen interest op het geld dat wordt ingezameld voor de projecten, succesvol of niet.

Dit is een percentage op het gestorte bedrag van de investeerder. Een tweede manier is kosten

aanrekenen voor additionele diensten zoals bijvoorbeeld het vrijgeven van extra informatie over

voorgaande projecten. Een laatste manier om inkomsten te verkrijgen is het aanrekenen van een

transactiekost bij succesvolle projecten (Belleflamme et al.,2015). Volgens Massolution (2013) gaan

de meeste crowdfunding platformen enkel een transactiekost aanrekenen voor alle succesvolle

projecten. Die kost wordt volledig terugbetaald als het project uiteindelijk niet succesvol blijkt te zijn.

27

De meeste crowdfunding platformen gaan geen participatiekost vragen om een campagne op het

platform te plaatsen, nochtans zou dit een screening van slechte campagnes zijn en zo het platform

aantrekkelijker en kwalitatiever maken. De reden hiervoor is dat de meeste crowdfunding

platformen nieuw zijn en zoveel mogelijk projecten willen aanbieden, door een kost te vragen zou dit

ondernemingen tegenhouden om een project op hun platform te plaatsen (Belleflamme et al., 2015).

In de toekomst zou deze kost realiteit kunnen worden, namelijk vanaf het moment dat de markt

meer ontwikkeld is. Volgens Rochet en Tirole (2006) is private informatie belangrijk aan beide zijden

van het platform. Als investeerders en ondernemingen door het aansluiten bij een platform

belangrijke informatie te weten komen over bijvoorbeeld de kwaliteit van een project, dan zullen zij

wel bereid zijn een participatiekost te betalen (Rochet en Tirole, 2006).

4.7 Asymmetrische informatie

Volgens Agrawal, Catalini, &Goldfarb (2013) is er op een crowdfunding platform een probleem van

asymmetrische informatie waarbij verschillende partijen in een project niet dezelfde informatie

hebben, namelijk de investeerders en ondernemingen.

Agrawal et al. (2013) stellen vast dat investeerders een gebrek aan informatie hebben over de

projecten om op een goede manier de kans op slagen te kunnen analyseren. Mensen die investeren

in projecten zijn meestal geen specialisten en hebben minder toegang tot informatie in de industrie,

de prestaties uit het verleden en andere waardevolle gegevens. Ook kunnen investeerders niet

controleren wat ondernemingen doen met het geld dat is verzameld, dit zijn ‘hidden action

problems’ (Agrawal et al., 2013). Ondernemers gaan terughoudender zijn om gevoelige informatie

bekend te maken aan beleggers, vanwege het grote aantal investeerders en gebrek aan

professionaliteit. Als de ondernemer te veel informatie prijs geeft kan het idee gestolen worden, bij

deze vorm van financiering moet de ondernemer gevoelige informatie prijs geven aan een breder

publiek dan bij traditionele financiering het geval is (Schwienbacher&Larralde, 2010).

4.8 Belgische financiële instellingen

Ook Belgische financiële instellingen springen op de kar van het nieuwe fenomeen crowdfunding, dit

doen ze door middel van de ontwikkeling en samenwerking met een crowdfunding platform. In het

volgende stuk een overzicht van de werking van drie Belgische financiële instellingen, namelijk ING,

KBC en BNP Paribas Fortis.

28

4.8.1 ING

ING België gaat sinds oktober 2015 in zee met twee crowdfunding platformen, namelijk

KissKissBankBank en Seedrs. ING België is de eerste entiteit binnen ING Groep die crowdfunding

aanbiedt. Op deze manier zal er een bijkomende manier van financiering kunnen aangeboden

worden in de vorm van een ‘fast track procedure’ bij twee crowdfunding platformen. Door deze

procedure kost het de ondernemer slechts enkele clicks om toegang te krijgen tot het geselecteerde

platform (ING,2015). Dit bespaart de ondernemer tijd en moeite en kan de slaagkansen van het

crowdfunding project vergroten. Volgens ING zal dit geen bedreiging zijn voor de klassieke

kredietverstrekking, maar zal het versterkend werken (Wle, 2015). Ook past dit perfect in het

engagement van de financiële instelling om ondernemers en de economie te ondersteunen, niet

alleen via klassieke financiering maar ook via andere oplossingen. De financiële instelling kiest niet

voor een eigen platform, maar werkt samen met twee crowdfunding platformen. Dit zou volgens ING

als voordeel hebben dat ook buitenlandse investeerders of investeerders die geen klant zijn, geld in

een Belgische project kunnen investeren (Wle, 2015).

Als één van beide platformen een project ontvangt via de ING fast track procedure, krijgt de

ondernemer binnen twee werkdagen een reactie van Seedrs of KissKissBankBank of het project

geschikt is voor hun platform en wat de slaagkansen zijn. Bij een positieve evaluatie kan de

ondernemer meteen aan de slag met het opzetten van zijn campagne. (ING, 2015)

Seedrs is het grootste crowdfunding platform in Europa dat zich richt tot ondernemers die in ruil

voor financiering van hun project een deel van het aandeelhouderschap van hun onderneming

aanbieden. Seedrs is dus een vorm van equity crowdfunding waarbij vanaf € 10 al geïnvesteerd kan

worden (ING, 2015). Via Seedrs zijn al meer dan 250 projecten gefinancierd en dit platform laat

maand op maand een groei van 15% optekenen. Geïnteresseerde investeerders kopen met andere

woorden via Seedrs een aandeel van een onderneming. Alle beleggingen die gerealiseerd worden via

dit crowdfunding platform bieden stemrecht aan beleggers en maken gebruik van

inschrijvingsovereenkomsten van professionele kwaliteit. Dit zorgt ervoor dat beleggers dezelfde

mate van bescherming krijgen als business angels en durfkapitalisten. Volgens de CEO van Seedrs is

het de eerste keer dat een gerespecteerde financiële instelling zoals ING in partnerschap treedt met

een internationaal equity crowdfunding platform. Dit platform is toegankelijk in heel Europa en heeft

plannen om activiteiten op te starten in de Verenigde Staten. (ING, 2015)

KissKissBankBank is de Europese leider gericht op internationale creatie en innovatie met meer dan

47 000 volgers op Facebook en 15 000 volgers op Twitter. KissKissBankBank zamelde al 38 miljoen

euro in om 45 000 projecten te financieren. De doelgroep zijn zelfstandige creatievelingen die

29

financiële steun zoeken. Wie via het platform geld ter beschikking stelt van een project, krijgt

hiervoor een beloning in natura zoals een korting of een exclusief gepersonaliseerd product. Het is

ook mogelijk om via KissKissBankBank donaties te storten. Voor het platform is dit de eerste grote

samenwerking met België, dit is een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van crowdfunding en

toont zijn complementariteit met de traditionele financieringsvormen. (ING, 2015)

Door deze samenwerking kan ING drie soorten crowdfunding aanbieden, namelijk gebaseerd op

equity, beloningen en donaties. In onderstaande tabel een overzicht van de twee crowdfunding

platformen van ING.

Tabel 5: Overzicht Seedrs en KissKissBankBank

Target group Company/ entrepreneur/ professional… Company/ student/ professional…

Type project Growth Creativity, innovation, solidarity

Type goal Specific & concrete

Remark: No projects with personal goals

Characteristics

of the project

Aims to make a return at some point in

the future

Profit & Non-Profit

Reason of

funding

Reinforcement of the capital

shareholders

Reinforcement of own efforts

Fundraising Min € 30.000 No minimum

(ING, 2016)

4.8.2 KBC

Het onlinebeursplatform van KBC Securities ontwikkelde in december 2014 een crowdfunding

platform waarop een (startende) ondernemer een oproep kan doen om zijn project te financieren.

Bolero biedt sinds 1999 een goedkope oplossing voor particuliere beleggers die zelf online hun

portefeuille willen beheren. Op de website hebben klanten van Bolero rechtstreeks toegang tot meer

dan twintig beurzen. (De Muyer, z.j.)

KBC ziet financiële crowdfunding als een waardevolle financieringsmogelijkheid voor innovatieve

startende ondernemingen en KMO’s. Bij de financiële crowdfunding van Bolero krijgt een

investeerder een financieel instrument als tegenprestatie voor zijn investering, bijvoorbeeld een

aandeel of obligatie. (De Muyer, z.j.)

https://www.seedrs.com/

http://www.kisskissbankbank.com/

30

KBC richtte dit platform op omdat men ook tegemoet wil komen aan de financieringsbehoeften van

ondernemingen die aanvullende financieringsbronnen nodig hebben om hun plannen te realiseren.

Op dit platform kunnen KMO’s en startend ondernemingen hun plannen bekendmaken bij een

uitgebreid netwerk van potentiële investeerders in België. Ondernemers vinden op het platform

nuttige toepassingen om hun campagne op te zetten. Het platform is volgens KBC een uitstekende

graadmeter om de haalbaarheid van hun initiatief te beoordelen. (De Muyer, z.j.)

4.8.3 BNP Paribas Fortis

BNP Paribas Fortis wil met dit initiatief inspelen op de behoeften van een aantal van haar klanten die

niet altijd via de traditionele kanalen kunnen worden ingevuld. Deze financiële instelling werkt

samen met MyMicroInvest, marktleider op het vlak van crowdfunding in België en werd opgericht in

september 2012. Het platform heeft meer dan 20 000 leden die samen 5,1 miljoen euro geïnvesteerd

hebben in het oprichten van negentien innoverende startende ondernemingen. Dit gebeurde op

basis van crowdfunding gebaseerd op leningen en aandelenparticipatie. MyMicroInvest behoort tot

de top vijf van Europese platformen voor crowdfunding en is het eerste Europese platform voor

crowdfunding dat een uitgifteprospectus publiceert die gereglementeerd is door de

markttoezichthouder, namelijk de FSMA. (BCQ, 2014)

Met deze samenwerking willen beide partijen het ondernemerschap een duwtje in de rug geven.

BNP Paribas Fortis zal ondernemers, die op zoek zijn naar alternatieve financieringsbronnen, in

contact brengen met MyMicroInvest. Dit platform is al een paar jaar actief op de Belgische markt en

kan aan ondernemingen verschillende financieringsvormen voorstellen, afhankelijk van de

doelstelling en de vraag. (BCQ, 2014)

MyMicroInvest biedt voor elk project twee verschillende financieringsbronnen aan: enerzijds kan het

grote publiek deze ondernemingen financieren via een lening of een kapitaalparticipatie en

anderzijds kunnen ook professionele investeerders zoals investeringsfondsen en/of business angels-

partners mee in het verhaal stappen. Bij elk project is de gedetailleerde informatie beschikbaar voor

de belegger, wat een groot voordeel is. (BCQ,2014)

31

4.8.4 Conclusie

In onderstaande tabel worden de verschillende crowdfunding platformen van de financiële

instellingen in België vergeleken.

Tabel 6: Vergelijking verschillende financiële instellingen

ING KBC BNP Paribas Fortis

KissKissBankbank

(FR)

Seedrs (UK) Bolero MyMicroInvest (& Ullule)

Small projects From idea-stage start-

ups to publicly listed

companies

Start-up, growth

companies

High-end projects

Reward Equity Equity + Lending Equity + Lending (& Reward)

€ 43.500.000

9.849 successful

projects

£ 4.000.000/ maand

£64 miljoen in 2015

>270 successful

projects

€ 1.013.750

5 successful

projects

€ 2.920.850

34 successful projects

Business + Social Business Business Business

Strong guidance Strong Guidance No guidance Strong guidance

International

Kissbankers

International investors Belgian Investors Belgian Investors

(ING, 2016)

Er zijn een aantal opvallende verschillen tussen de crowdfunding platformen van de financiële

instellingen in België. KBC heeft een eigen platform, wat de andere financiële instellingen niet

hebben. ING en BNP Paribas Fortis werken samen met bestaande crowdfunding platformen.

ING werkt samen met internationale crowdfunding platformen, wat wil zeggen dat ook buitenlandse

investeerders in het project kunnen stappen. Dit is een groot voordeel voor de ondernemers. In

tegenstelling tot BNP Paribas Fortis, zij werken samen met een Belgisch platform dat enkel actief is

op de Belgische markt.

Wat opmerkelijk is, is dat het crowdfunding platform van KBC geen begeleiding aanbiedt. Ook is

KissKissBankBank een uitzondering in vergelijking met de andere platformen, want de doelgroep zijn

vooral kleine projecten die gebaseerd zijn op het principe van beloning.

32

Voor financiële instellingen ligt hier in België een geweldige kans om te grijpen. Hier kan een grote

rol worden gespeeld in de financiering via crowdfunding dankzij hun vertrouwende aspect. Als een

onderneming geen financiering krijgt van een financiële instelling kan de onderneming worden

doorgestuurd naar het crowdfunding platform van de financiële instelling of waarmee wordt

samengewerkt. Op deze platformen heeft de financiële instelling een kleine commissie waardoor er

toch nog geld kan verdiend worden door de financiële instelling. Omdat ondernemers worden

doorverwezen naar dit crowdfunding platform door hun vertrouwde bankier, worden zij hierdoor

ook gerustgesteld. (Dierickx, 2014)

33

5 Reglementering

In Europa en België is er geen uitgebreide reglementering voorzien, in dit deel wordt een overzicht

gegeven van de huidige wetten en voorstellen.

5.1 Europese reglementering

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) heeft op 9 juli 2014 een advies uitgebracht.

Crowdfunding levert volgens EESC een positieve bijdrage aan de economie. Deze nieuwe trend van

financieren zorgt voor meer investeringen, meer innovatie, werkgelegenheid en zorgt voor het feit

dat kredietnemers meer keuze hebben bij hun zoektocht naar financiering. Crowdfunding zou vooral

een toegevoegde waarde creëren voor kleinere KMO’s die niet even gemakkelijk leningen via

financiële instellingen kunnen bekomen.

De EESC (2014) beweert dat crowdfunding nog een kleine rol speelt in Europa in vergelijking met de

kredietverlening via financiële instellingen. De Commissie is ervan overtuigd dat crowdfunding

veelbelovend is in vergelijking met de financiering door business angels of venture capital.

Volgens EESC (2014) is het noodzakelijk dat Europa en de lidstaten crowdfunding bevorderen en

steunen. Deze alternatieve vorm van financiering levert een belangrijke bijdrage aan het financiële

ecosysteem zodat ook startende, jonge ondernemers en bedrijven financiering kunnen verkrijgen.

Startende en jonge ondernemers spelen een belangrijke rol in de Agenda 2020 (2015) en Digitale

Agenda (z.j.). De Agenda 2020 (2015) is een tienjarig plan dat er voor moet zorgen dat er meer groei

en werkgelegenheid is in Europa. De Digitale Agenda (z.j.) zal de bestaande barrières wegwerken die

het digitaal verkeer verhinderen. Één van de doelstellingen van de Digitale Agenda (z.j.) zijn de

startende ondernemingen die zich richten op onderzoek en ontwikkeling van hoogtechnologische

projecten.

Omdat crowdfunding een belangrijke financieringsvorm kan worden, vindt de EESC (2014) dat

overheden campagnes moeten opzetten om deze vorm van financiering te promoten zodat

ondernemingen zich meer gaan richten op de kapitaalmarkt. Daarnaast moet er ook een educatie

zijn voor de ondernemers en potentiële investeerders.

In het advies wordt besproken dat de Europese wetgeving alleen van toepassing zou moeten zijn op

de vormen van crowdfunding met winstvorming en niet op vormen van crowdfunding zonder

winstoogmerk of donaties. Bij crowdfunding zonder winstoogmerk is er geen sprake van risico’s. De

bestuursrechtelijke en strafrechtelijke wetten zullen tussenkomen als er problemen zijn met de

crowdfunding zonder winstoogmerk. (EESC, 2014)

34

De EESC (2014) adviseert dat de regels rond crowdfunding ervoor moeten zorgen dat de

administratieve procedures eenvoudig zijn, er snelle besluitvormingsprocedures zijn en dat de kosten

laag blijven. Daarnaast moeten de regels ook streven naar neutraliteit, transparantie, vermijden van

oneerlijke praktijken en gemakkelijke procedures voor personen die klachten hebben. Een belangrijk

punt voor de EESC (2014) is dat misbruik moet worden voorkomen. Er moet dus voldoende

bescherming zijn voor de investeerders zodat ze er van bewust zijn dat er altijd risico’s zijn

verbonden aan deze investeringsvorm. Een andere probleem bij crowdfunding is dat er hoge eisen

worden gesteld.

Het EESC (2014) adviseert dat er een regulering moet zijn wanneer er een emissie of intekening is op

effecten van aandelenvennootschappen of vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid, zowel

bij een aanschaf van obligaties als aandelen. Ook in het geval crowdfunding betrekking heeft op

rentedragende leningen voor particulieren en ondernemingen.

Omdat er bij crowdfunding vaak gebruik wordt gemaakt van crowdfunding platformen, dienen er

voor deze platformen ook voorschriften te zijn. De platformen moeten handelen in het grootst

mogelijke belang van klanten en ook neutraal en zorgvuldig zijn. Ten slotte mogen er geen oneerlijke

verkooppraktijken plaatsvinden op de platformen. (EESC, 2014)

Het belangrijkste punt van EESC (2014) is de bescherming van de potentiële investeerder. De

investeerder moet goed geïnformeerd worden zodat de risico’s duidelijk zijn. De informatie die de

crowdfunding platformen of de ondernemingen moeten geven aan de potentiële investeerders moet

duidelijk en relevant zijn, adequaat en volledig maar ook objectief en accuraat. Tot slot mag de

informatie niet misleidend zijn.

5.1.1 Europese Crowdfunding Network

Het Europese Crowdfunding Network (ECN) werd op 20 februari 2013 gelanceerd in Brussel. Het is

een overkoepelende organisatie dat meer dan 700 leden en organisaties telt die actief zijn in

crowdfunding in Europa. Het Europese Crowdfunding Network probeert een aanspreekpunt te zijn

voor overheden wat betreft crowdfunding. Het netwerk bestaat uit crowdfunding platformen en

professionals. (KPMG, 2013)

Het ECN heeft als doel om standpunten te formuleren zodat er een Europese wetgeving tot stand

komt en te zorgen voor transparantie op de crowdfunding markt. Daarnaast zorgt het platform voor

innovatie en kan er kennis gedeeld worden via het platform. Zo zal het ECN kunnen beschikken over

een kennisbank en kan er onderzoek worden gedaan naar crowdfunding. (KPMG, 2013)

35

Het doel van het ECN is crowdfunding promoten als een nieuwe financieringsbron die zorgt voor

jobcreatie, innovatie en het ondernemerschap stimuleert in Europa. Daarnaast wilt het platform ook

ondersteuning geven aan potentiële investeerders en ze bewust maken van de mogelijk risico’s.

(KPMG, 2013)

Om al deze taken te kunnen uitvoeren, heeft het ECN financiële middelen nodig. Het platform maakt

gebruik van drie inkomstenbronnen, namelijk jaarlijkse bijdragen van de ECN leden, externe

bijdragen (bijvoorbeeld subsidies van de Europese Commissie en private donaties) en niet uitgegeven

inkomsten, zoals afschrijvingen, worden opnieuw geïnvesteerd in het ECN. (KPMG, 2013)

Het ECN stimuleert crowdfunding op basis van de ‘Three Pillar Approach’. Op deze manier wordt er

onderzocht wat de overheden optimaal kunnen ondernemen om crowdfunding te promoten tot een

volwaardig alternatieve financiering. De ‘Three Pillar Approach’ bestaat uit het bestuderen van de

regelgeving die de overheden en Europa zouden moeten toepassen, de promotie en het onderzoek

naar de manier waarop crowdfunding moet gestimuleerd worden. (KPMG, 2013)

5.1.2 Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s

Op het advies van het Europees en Sociaal Comité kwam nog een advies op 27 maart 2014 van de

Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014). Deze Hoge Raad wil ervoor zorgen dat ook grote

projecten met grote bedragen kunnen worden gefinancierd door crowdfunding en adviseert daarom

om geen maximaal bedrag in te voeren, omdat crowdfunding ook wordt gecombineerd met business

angels of durfkapitaal. Er moet wel een onderscheid gemaakt worden als het gaat om crowdfunding

in de vorm van beleggingsinstrumenten zoals aandelen of obligaties, want dan moet er rekening

worden gehouden met de financiële regelgeving die zorgt voor een optimale bescherming van de

potentiële investeerders.

Daarnaast adviseert de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) ook dat er geen onderscheid

moet worden gemaakt tussen crowdfunding op basis van een sociale lening en crowdfunding op

basis van een lening voor het realiseren van winstdeling. Ondernemingen die gebruik maken van een

sociale lening zijn eerder gericht op sociale en emotionele overwegingen dan financiële

overwegingen. Ook als het rendement met een sociale lening verschillend is van een lening die zich

op winst focust, toch zou er geen verschil mogen zijn in de regelgeving.

De Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) adviseert ook dat crowdfunding platformen aan

bepaalde verplichtingen moet voldoen. De platformen moeten verplicht meedelen wie de eigenaars

zijn van het project en de potentiële investeerders informeren over de inzameling via crowdfunding.

36

Er zou ook een specifieke richtlijn over crowdfunding moeten worden opgericht volgens de Hoge

Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014). Deze richtlijn kan ervoor zorgen dat er een regelgeving

komt dat voorziet in een Europees paspoort zodat er grensoverschrijdend kan worden gefinancierd

door crowdfunding.

5.2 Belgische reglementering

Crowdfunding is een nieuw fenomeen in België en daarom ontbreekt er nog een specifieke

wetgeving. Voor de verkiezingen van 25 mei 2014 lag er een voorstel op tafel voor een wetgeving,

maar voorlopig wordt crowdfunding nog steeds gereglementeerd door de richtlijnen aangereikt door

de FSMA. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op bestaande, meer algemene financiële wetgevingen en

bestaan sinds 2012. Er is geen omkadering voorzien door de FSMA en daarom moet crowdfunding

getoetst worden aan verschillende wetgevingen onder toezicht van de FSMA. In totaal zijn er vier

verschillende wetten die onder toepassing van crowdfunding vallen. (De Prez, Ryckaert, &Marquette,

2014)

5.2.1 Wet van 6 april 1995

De wet van 6 april 1995 inzake het statuut en het toezicht op de beleggingsondernemingen is de

eerste wet die van toepassing is bij crowdfunding. Veel crowdfunding projecten gebeuren via een

internetplatform waarop de investeerders kunnen intekenen op verschillende projecten. Meestal

krijgt de investeerder in ruil voor zijn investering een verloning. Als deze verloning is belegd in

financiële middelen kan men spreken van een beleggingsdienst. (De Prez et al., 2014; Ventura, 2014;

Wetboek Financiën, 1995)

Volgens de wet van 6 april 1995 moeten ondernemingen die één of meer beleggingsdiensten aan

derden aanbieden, het statuut krijgen van een beleggingsonderneming of een kredietinstelling.

(Wetboek Financiën, 1995)

5.2.2 Wet van 3 augustus 2002

De tweede wet die van toepassing is, is de wet van 3 augustus 2012 betreffende bepaalde vormen

van collectief beheer van beleggingsportefeuilles, ook wel de ICB-Wet genoemd. Door deze wet

wordt er een instelling voor collectieve beleggingen (ICB) gebruikt. De activa van de investeerders

worden samengebracht om nadien op een discrete manier te worden beheerd, zonder rechtstreekse

tussenkomst van de beleggers in de beheers beslissingen. (De Prez et al., 2014; Ventura, I., 2014;

Wetboek Financiën, Economie, KMO, Middenstand en Energie en Justitie, 2012)

37

Het publiek kan via sommige crowdfunding platformen zich inschrijven voor de deelnemingen van de

ICB. De instelling zal de ingezamelde financiële middelen beheren op collectieve wijze, rekening

houdend met risicospreiding. Deze crowdfunding platformen dienen zich in te schrijven bij de FSMA

voor van start kan worden gegaan. (De Prez et al., 2014; Ventura, I., 2014)

5.2.3 Wet van 16 juni 2006

De derde wet is de wet van 16 juni 2006. Deze wet regelt de openbare aanbiedingen van

beleggingsinstrumenten en de toelating van beleggingsinstrumenten tot de verhandeling op een

gereglementeerde markt. Deze wet is van toepassing wanneer het crowdfunding project één of meer

openbare aanbiedingen heeft van beleggingsinstrumenten op het Belgisch grondgebied. Hiermee

wordt bedoeld dat de wet enkel van toepassing is als beleggingsinstrumenten de tegenprestatie zijn

van het project. Onder beleggingsinstrumenten wordt verstaan effecten, geldmarktinstrumenten,

financiële termijncontracten, rentetermijncontracten, afgeleide contracten en rechten die

rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op roerende of onroerende goederen, die zijn

ondergebracht in een juridische of feitelijke vereniging, onverdeeldheid of groepering, waarbij de

houders van die rechten niet het privatief genot hebben van die goederen, en waarvan het collectief

beheer wordt opgedragen aan één of meer personen die beroepshalve optreden. Als de

tegenprestatie van het crowdfunding project in natura is, zoals een kunstwerk, overnachting in hotel,

gratis les, gratis maaltijden… dan is de wet niet van toepassing. (De Prez et al., 2014; Ventura, 2014;

Wetboek Financiën, 2006)

Zoals beschreven in de wet moet de aanbieding van het crowdfunding project ook openbaar

gebeuren. Met openbaar bedoelt de wetgever “in om het even welke vorm en met het even welk

middel tot personen gerichte mededelingen waarin voldoende informatie over de voorwaarden van

de aanbieding en de aangeboden beleggingsinstrumenten wordt verstrekt om een belegger in staat

te stellen tot aankoop van of inschrijving op deze beleggingsinstrumenten te besluiten”. (De Prez et

al., 2014; Ventura, 2014; Wetboek Financiën, 2006)

Er zijn een aantal aanbiedingen die sowieso niet openbaar zijn volgens de Wet van 2006. Ten eerste

zijn dit aanbiedingen die uitsluitend gericht zijn aan gekwalificeerde professionele beleggers.

Vervolgens aanbiedingen aan minder dan 150 personen die geen gekwalificeerd belegger zijn en

aanbiedingen die een totale tegenwaarde van tenminste € 100 000 per belegger en per afzonderlijke

aanbieding vereisen. Tot slot zijn aanbiedingen van beleggingsinstrumenten met een nominale

waarde per eenheid van minstens € 100 000 of een totale tegenwaarde van minder dan € 100 000

geen openbare aanbiedingen. (De Prez et al., 2014; Ventura, 2014; Wetboek Financiën, 2006)

38

Nog een belangrijk element van de wet is dat de aanbieding op Belgische grondgebied moet

plaatsvinden voor de wet van toepassing is. De meeste crowdfunding projecten gebeuren via

websites. Om uit te maken of de aanbieding via de website al dan niet plaatsvindt in België moet er

gekeken worden naar de disclaimer, taal, fiscale regeling en specifieke informatie. (De Prez et al.,

2014; Ventura, 2014; Wetboek Financiën, 2006)

Als het crowdfunding project een openbare aanbieding is van beleggingsinstrumenten op Belgisch

grondgebied, dan moet er een prospectus gepubliceerd worden met alle noodzakelijke gegevens om

ervoor te zorgen dat beleggers voldoende kennis hebben over de investering. (De Prez et al., 2014;

Ventura, 2014; Wetboek Financiën, 2006)

In bepaalde gevallen start een crowdfunding project pas wanneer het toereikend totaalbedrag wordt

opgehaald. Als het vereiste minimum niet wordt behaald na een bepaalde op voorhand vastgestelde

periode, dan wordt het geïnvesteerde bedrag terug opgehaald ofwel toegewezen aan een ander

project. Men kan dan spreken van terugbetaalbare gelden die worden ontvangen. Dit is terug te

vinden in artikel 68bis van de wet van 16 juni 2006. (Wetboek Financiën, 2006)

Het is belangrijk dat crowdfunding duidelijk contractueel wordt vastgelegd voor van start wordt

gegaan. De FSMA veronderstelt dat artikel 68bis niet van toepassing is als de fondsen of het geld

wordt opgehaald van het grote publiek en de personen die het geld in ontvangst nemen niet vrij

kunnen beschikken over het geld. Dit is het geval wanneer er contractueel afgesproken wordt dat de

ontvangen fondsen enkel kunnen gebruikt worden voor de terugbetaling aan de investeerder of voor

de realisatie van het crowdfunding project. (De Prez et al., 2014; Ventura, 2014; Wetboek Financiën,

2006)

5.2.4 Wet van 21 december 2009

De laatste wet die van toepassing is bij crowdfunding is de wet van 21 december 2009. Deze wet

regelt het statuut van de betalingsinstelling, de toegang tot het bedrijf van betalingsdienstaanbieder

en de toegang tot betalingssystemen en wordt ook de ‘Wet Betalingsinstellingen’ genoemd. (De Prez

et al., 2014; Ventura, 2014; Wetboek Financiën, 2010)

Crowdfunding platformen kunnen gebruik maken van een tussenpersoon om de fondsen tussen de

beleggers en de ondernemingen over te dragen. De Wet Betalingssystemen kan van toepassing zijn

op de tussenpersonen die een vergunning moeten hebben als betalingsinstelling omdat het

uitvoeren van geldtransfers of betalingsverrichtingen voorbehouden is voor kredietinstellingen.

(Wetboek Financiën, 1995)

39

Omdat er nog geen specifieke wet is voor crowdfunding, vallen er dikwijls crowdfunding projecten

buiten het toepassingsgebied. Dit zorgt ervoor dat de projecten meestal niet gereglementeerd zijn.

Wanneer een onderneming buiten het toepassingsgebied valt, raadt de FSMA aan om dit te

vermelden aan het publiek die zou willen investeren in het project. Doordat de meeste projecten niet

onder het toepassingsgebied vallen, is de verstrekte informatie van de projecten niet gecontroleerd

en beschikken de eventuele tussenpersonen niet over een specifiek statuut of een vergunning.

Volgens de FSMA kunnen de ondernemingen die aan crowdfunding willen doen beter ook de risico’s

van crowdfunding bespreken met het publiek. Bij een niet-naleving van deze vier wetten kunnen de

ondernemingen een burgerrechtelijke, strafrechtelijke en administratieve straf krijgen. (De Prez et

al., 2014; Ventura, 2014)

5.2.5 Wet van 25 april 2014

Omdat crowdfunding zo populair wordt, is een wettelijk kader specifiek voor crowdfunding

noodzakelijk. Daarom kwam er in maart 2014 een mededeling van het Ministerie van Financiën dat

er gewerkt wordt aan een wettelijk kader. Dit wettelijk kader zou soepel zijn voor de onderneming en

tegelijkertijd zou het bescherming bieden aan de investeerders.

"Met dit initiatief wil ik investeringen in creatieve projecten aanmoedigen. Vandaag komt

crowdfunding in België nog vrij traag van de grond, in vergelijking met onze buurlanden. Met dit

soepel en stimulerend kader wens ik hieraan tegemoet te komen. Ik wil hierdoor de creativiteit en het

ondernemerschap maximaal stimuleren.“ (Minister Koen Geens, 2014)

De wet bestaat uit twee krachtlijnen. Er zouden minder administratieve lasten zijn voor de

initiatiefnemers. Door de Wet van 2006 is er vandaag een zware prospectusplicht vanaf dat er een

kapitaal is opgehaald van € 100 000. In deze wet wordt dit bedrag verhoogd naar € 300 000. De

tweede krachtlijn is de bescherming van de belegger. Er zou slechts per belegger per project

maximaal € 1 000 kunnen worden geïnvesteerd zonder dat er een prospectus moet worden

gepubliceerd. (Ventura, z.j.)

Koen Geens (2014) probeerde met de nieuwe maatregel crowdfunding in België te stimuleren. Vanaf

nu mogen ondernemingen een bedrag van € 300 000 ophalen per project zonder dat dit als een

publieke spaaroproep wordt beschouwd. De verhoging van het totale bedrag heeft niet veel effect,

omdat er slechts per investeerder € 1 000 per project mag geïnvesteerd worden.

Door de wetswijziging zijn er twee scenario’s waarbij er geen prospectus moet opgesteld worden.

Wanneer er minder dan € 100 000 wordt opgehaald is dit niet verplicht. Ook is er geen prospectus

nodig wanneer het totale bedrag van de transactie tussen de € 100 000 en € 300 000 ligt en de

investeerder maximaal € 1 000 investeert. (Ventura, z.j.)

40

Wanneer het totale bedrag van de transactie hoger is dan € 300 000 of wanneer een investeerder

meer dan € 1 000 investeert, is er wel een verplichting voor de aanbieder om een prospectus op te

stellen. (Ventura, z.j.)

De wetswijziging heeft een aantal tekortkomingen. Ten eerste wordt er niet beschreven wat een

onderneming moet doen als in de eerste financieringsronde het totale bedrag van € 300 000 volstaat

om het project te financieren. Als achteraf blijkt dat er een tweede financieringsronde moet worden

georganiseerd omdat het totale bedrag uit de eerste ronde toch ontoereikend is. De vraag is of de

onderneming dan toch verplicht is een prospectus op te stellen. Ten tweede blijkt dat de maximale

investering van € 1 000 per belegger ontoereikend is voor sommige transacties. De gemiddelde

investering in België ligt tussen de € 1 000 en de € 3 000 per belegger. (Ventura, z.j.)

Tot slot is het onlogisch dat een belegger onbeperkt kan investeren en risico’s nemen tot een bedrag

van € 99 999, maar dat vanaf het bedrag van € 100 000 de investeerder maar € 1 000 mag investeren

om de risico’s te beperken. Voor wat de toekomst betreft, werd er op 3 februari 2014 een nieuw

wetsvoorstel ingediend zodat er onder een totaal bedrag van € 1 000 000 geen verplichting is tot het

opstellen van een prospectus. (Ventura, z.j.)

41

6 Brouwerij De Halve Maan

Brouwerij De Halve Maan is opgericht in 1856 door een

Brugse brouwersfamilie. Leon Maes, ook beter bekend als

Henri I, was de oprichter van de brouwerij. Zes generaties

lang werd er bier gebrouwen met respect voor traditie en

goede kwaliteit. In 1997 kwam er een grote renovatie

waarbij de brouwerij meer opties kreeg. Zo kunnen er sinds

de renovatie ook feesten en evenementen georganiseerd

worden en is er een museum over de geschiedenis van

Brouwerij De Halve Maan. In de brouwerij is er een

restaurant en een mogelijkheid tot het volgen van

bierseminaries.

De brouwerij is bekend geworden door het bier ‘Brugse Zot’ dat werd gelanceerd in 2005 en is het

enige echte Brugse stadsbier. Naast ‘Brugse Zot’ heeft de brouwerij nog een bekend huisbier,

namelijk ‘Straffe Hendrik’, dat een verwijzing is naar de oprichter van de brouwerij.

6.1 Project

Het crowdfunding project heeft tot doel om de aanleg van een bierpijplijn van drie kilometer, tussen

de brouwerij in de Brugse binnenstad en de bottelarij buiten de stad, deels te financieren. Een uniek

concept bedacht door deze familiale brouwerij. De werken zijn gestart in februari 2016 en vanaf de

zomer van 2016 zou er bier onder Brugge vloeien.

Brouwerij De Halve Maan wil in de toekomst bier blijven brouwen in het historische stadscentrum

van Brugge. De meer belastende activiteiten, zoals vaten vullen en de opslag, gebeuren in de

bottelarij buiten het stadscentrum. Omdat de brouwerij in het centrum van Brugge ligt is het

transport niet evident, want zwaar vrachtverkeer moet door de Brugse binnenstad hiervoor. Door de

aanleg van een bierpijplijn tussen beide locaties kan dit transport volledig ondergronds gebeuren.

Met als gevolg dat er minder hinder zal zijn in het stadscentrum van Brugge.

Dit crowdfunding project kadert in het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) van de

onderneming, want doordat het vrachtverkeer uit de stad wordt geweerd, draagt dit bij tot de

leefbaarheid van de binnenstad. De ecologische voetafdruk zal verkleinen en er zal een grote

besparing zijn aan energiebronnen. Een ander aspect van dit project zijn de groeiscenario’s die de

brouwerij heeft, door de pijpleiding dat wordt aangelegd zal in de toekomst geen extra vrachtverkeer

42

nodig zijn als de onderneming meer bier zou produceren. (Informatiememorandum Brouwerij De

Halve Maan, 2015)

Meneer Vanneste, zaakvoerder van Brouwerij De Halve Maan, lichtte toe dat naast de financiële

overwegingen ook het maatschappelijk draagvlak van het project een doorslaggevende keuze was

om voor crowdfunding te kiezen. De brouwerij is een snelgroeiende onderneming met investeringen

en financiële uitdagingen. Het project is bekend geworden in de pers en kreeg enthousiaste reacties

door de inwoners van Brugge, het werd een bekend grapje dat inwoners wel een tapkraantje zouden

willen. Hierdoor is crowdfunding een serieuze optie geworden om het project te financieren. Het

publiek kon zich door middel van crowdfunding engageren om te investeren in de nieuwe

bierpijpleiding die onder Brugge zal lopen, door deze investering wil de brouwerij een symbolisch

tapkraantje geven aan de investeerders via crowdfunding. Ook het marketingperspectief heeft

meegespeeld bij de beslissing om een stuk van de financiering via crowdfunding te doen, wat volgens

de onderneming een opportuniteitskost is. (Xavier Vanneste, persoonlijke communicatie, 30 maart

2016)

6.2 Soort crowdfunding

Dit crowdfunding project is een vorm van reward-based crowdfunding, dit wil zeggen dat de

inschrijvers geen enkele aanspraak kunnen maken op een financieel rendement of winstdeelname.

Deze soort van crowdfunding is hoofdzakelijk sociaal van aard. De investeerders wensen geen winst

te genereren, maar willen in de eerste plaats een project te ondersteunen. Inschrijvers kunnen hun

rechten niet verhandelen of omruilen tegen geld of andere effecten. De begunstigde kan zijn rechten

op geen enkel moment overdragen aan een andere persoon, ook niet bij overlijden. De

tegenprestatie is verschillend naar gelang het bedrag van de storting. Er zijn drie soorten

‘membership’: gold, silver en bronze. Waarbij de investeerders slechts kunnen intekenen voor één

membership. Opvallend is dat investeerders kunnen kiezen tussen drie arrangementen, een ander

bedrag kan niet worden gestort. (Informatiememorandum Brouwerij De Halve Maan, 2015)

43

‘Gold membership’: Voor storting van € 7 500, inclusief BTW:

U krijgt een persoonlijk en ingelijst certificaat dat bevestigt dat u een levenslang member

bent in de Brugse bierpijplijn.

U krijgt een set van 18 gepersonaliseerde Brugse Zot glazen, gesigneerd met uw naam op de

voet van het glas.

Voor de rest van uw leven heeft u recht op 1 gratis flesje Brugse Zot Blond 33 cl per dag.

U wordt als VIP gast uitgenodigd voor de eerste spadesteek bij aanvang van de aanleg van de

pijplijn.

U wordt als VIP gast uitgenodigd voor een uniek feestje met de members van de pijplijn bij

de inhuldiging ervan.

‘Silver membership’: Voor storting van € 800, inclusief BTW:



U krijgt een set van 6 gepersonaliseerde Brugse Zot glazen, gesigneerd met uw naam op de

voet van het glas.

Voor de rest van uw leven heeft u recht op 1 gratis doos Brugse Zot Blond 24 × 33 cl per jaar.

U wordt uitgenodigd voor een uniek feestje met de members van de pijplijn bij de

inhuldiging ervan.

‘Bronze membership’: Voor storting van € 220, inclusief BTW:



U krijgt een gepersonaliseerde Brugse Zot glas, gesigneerd met uw naam op de voet van het

glas.

Voor de rest van uw leven heeft u recht op 1 gratis geschenkkoker Brugse Zot Blond van 75 cl

per jaar, op de dag van uw verjaardag.

U wordt uitgenodigd voor een uniek feestje met de members van de pijplijn bij de

inhuldiging ervan.

De brouwerij zal alle redelijke inspanningen leveren om het engagement om levenslang bier te

leveren aan de inschrijvers na te komen. Als dit engagement niet kan worden nageleefd zal de

brouwerij streven naar een passende compensatie in natura. (Informatiememorandum Brouwerij De

Halve Maan, 2015)

44

6.3 Feiten

De brouwerij haalde € 300 000 op en zal hiermee een deel van de ondergrondse bierpijpleiding,

tussen de brouwerij in het centrum en de bottelarij buiten de stad, financieren. Dit bedrag dat werd

opgehaald met crowdfunding was niet gelimiteerd, er kon ook meer worden opgehaald (Xavier

Vanneste, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016). Het volledige project van de bierpijpleiding

kost ongeveer 4 miljoen euro. Crowdfunding is een deel van de financiering van het project. Hoe

meer geld binnenkwam via crowdfunding, hoe minder geld de brouwerij moest voorzien door middel

van andere financiering. De brouwerij mag met een inzameling van € 300 000 de titel van grootste

crowdfunding campagne ooit in België op zijn naam schrijven. Er werden 398 bierabonnementen

afgeleverd, namelijk 21 gouden, 107 zilveren en 270 bronzen.

In totaal leende Brouwerij De Halve Maan 3 miljoen euro bij een financiële instelling met een tweede

waarborg via PMV, wat wil zeggen dat dus de overige 25% van het totale bedrag wordt voorzien door

niet-bancaire middelen. Dit miljoen werd gefinancierd door de cashflow van de onderneming, eigen

inbreng, subsidies en crowdfunding. De totale cashflow van de brouwerij is volgens meneer Vanneste

(persoonlijke communicatie, 30 maart 2016) ongeveer € 300 000 en dit is belangrijk omdat het een

hefboom creëert om meer bancaire middelen aan te trekken, wat belangrijk is in een groeiverhaal

zoals Brouwerij De Halve Maan. Hoeveel subsidies de brouwerij zal krijgen was nog niet duidelijk

tijdens het interview met de zaakvoerder. Er is ook een optie dat er met achtergestelde

obligatieleningen zal gewerkt worden. (Xavier Vanneste, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Wat opmerkelijk is aan dit crowdfunding project is dat de brouwerij na een week tijd, dankzij een

honderdtal investeerders, € 65 000 inzamelde. Vier deelnemers kochten een gouden, 30 een zilveren

en 70 een bronzen ‘membership’. Volgens zaakvoerder Xavier Vanneste (persoonlijke communicatie,

30 maart 2016) was het toch in spanning afwachten hoe het project zou evolueren. Niet enkel

Bruggelingen engageerden zich voor dit project, maar heel Vlaanderen, ondernemingen en ook

Nederlanders namen deel. Verschillende doelgroepen werden aangesproken door dit project, de

‘membership’ van € 7 500 werd voornamelijk door ondernemingen gekozen die als doel hebben om

het bier van de brouwerij op activiteiten te schenken. Maar opmerkelijk was dat ook iemand dit

arrangement afsloot voor privédoeleinden. Om van diversiteit te spreken toonde bijvoorbeeld een

studentenclub ook interesse.

Op 11 december 2015 werd de eerste spadesteek gegeven van de bierpijpleiding en in februari 2016

startten de werken effectief. In de zomer van 2016 zal het project afgerond zijn.

45

6.4 Organisatie

Alle inschrijvingen en betalingen gebeurden via de website van Brouwerij De Halve Maan. Er werd

geen gebruik gemaakt van een crowdfunding platform en meneer Vanneste lichtte toe dat er een

overweging tussen een crowdfunding platform en de eigen website werd gemaakt. Crowdfunding

platformen rekenen kosten aan, maar kunnen onder andere voor meer publiciteit zorgen. Volgens de

zaakvoerder was dit project krachtig genoeg om zelf te organiseren via de website en werd daarbij

een bewuste keuze gemaakt. De inschrijvingen werden opengesteld van 15 juni 2015 tot 31

december 2015. Elke inschrijving gebeurde ten voordele van één begunstigde, dit hoefde niet de

inschrijver te zijn. Het lidmaatschap kon dus ook als een geschenk worden gekocht voor een

meerderjarige fysieke persoon. (Xavier Vanneste, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Als het project werd geannuleerd, zouden alle inschrijvers terugbetaald worden. De brouwerij kon

beslissen om de intekenperiode vervroegd af te sluiten en inschrijvers te weigeren zonder motivatie.

(Informatiememorandum Brouwerij De Halve Maan, 2015)

6.5 Wetgeving en fiscaliteit

6.5.1 Brouwerij De Halve Maan

Brouwerij De Halve Maan heeft een informatiememorandum (2015) uitgebracht met relevante

basisinformatie met betrekking tot het project waarin de wederzijdse rechten en plichten worden

uiteengezet. Enkel wie verklaart het informatiememorandum gelezen te hebben en alle voorwaarden

aanvaardt kan zich inschrijven voor het project van Brouwerij De Halve Maan.

Dit informatiememorandum (2015) is geen prospectus dat werd voorgelegd aan de FSMA, want het

crowdfunding project valt niet onder de wet van 16 juni 2006 dat de openbare aanbiedingen van

beleggingsinstrumenten en de toelating van beleggingsinstrumenten tot de verhandeling op een

gereglementeerde markt bepaalt. Deze wet is enkel van toepassing als beleggingsinstrumenten de

tegenprestatie zijn van het project, bij dit crowdfunding project kunnen de rechten niet verhandeld

of omgeruild worden tegen geld of andere effecten. Bij Brouwerij De Halve Maan wordt er ook geen

gebruik gemaakt van beleggingsinstrumenten en is de wet dus niet van toepassing. Er moet enkel

een prospectus gepubliceerd worden als het crowdfunding project een openbare aanbieding is van

beleggingsinstrumenten op Belgisch grondgebied.

Brouwerij De Halve Maan maakt voorbehoud voor mogelijke wetswijzigingen in de toekomst. Als er

door een wetswijziging bijkomende kosten worden aangerekend aan de levering van bier, dan kan de

brouwerij extra kosten doorrekenen. Als door een wetswijziging het brouwen van bier onmogelijk

46

zou worden, dan zal de brouwerij een compensatie in natura leveren. (Informatiememorandum,

2015)

Volgens meneer Vanneste (persoonlijke communicatie, 30 maart 2016) is het echter noodzakelijk dat

er een wetgeving komt rond crowdfunding om zowel de investeerders als de ondernemingen en

crowdfunding platformen te beschermen. Er is ook nog onduidelijkheid rond de fiscaliteit die bij

crowdfunding komt kijken. Er staat nergens in een wet hoe de ingezamelde gelden worden belast. De

manier waarop ondernemingen crowdfunding in de boekhouding moeten verwerken is volgens

meneer Vanneste (persoonlijke communicatie, 30 maart 2016) niet duidelijk: “Als je crowdfunding

boekt in de onderneming als een omzet of je geeft een financiële return, dan moet je hierop ook

roerende voorheffing betalen. Maar als je dit boekt als pure winst, dan moet je 21% BTW en 33,99%

vennootschapsbelasting betalen.” Hierover zijn de wetgever en fiscus niet duidelijk genoeg volgens

de zaakvoerder. Wanneer zal bijvoorbeeld het bedrag dat is opgehaald met crowdfunding getaxeerd

worden? Is dit nu of in de toekomst? Ook is de vraag of investeerders die intekenen in crowdfunding

projecten dit beseffen, want uiteindelijk gaat een deel van hun geld niet naar het project, maar naar

de Belgische staat.

Brouwerij De Halve Maan zal het ingezamelde geld via crowdfunding als omzet opnemen in de

boekhouding, maar voor een levering in de toekomst. Met als reden dat de intekenaars het bier de

komende jaren in stukjes zullen krijgen. Bij een boeking van het ingezamelde geld als omzet is er ook

BTW als kost. Met als gevolg dat er facturen konden opgemaakt worden voor de intekenaars waarbij

ondernemingen dit kunnen inbrengen als kosten in hun boekhouding. (Xavier Vanneste, persoonlijke

communicatie, 30 maart 2016)

Meneer Vanneste vraagt zich af hoe een bepaalde meerwaarde voor intekenaars gaat getaxeerd

worden in de toekomst. Zal dit op basis van roerende voorheffing zijn? Hier zou de overheid meer

duidelijkheid kunnen scheppen en stimuleren. Ook op vlak van bescherming naar de intekenaar toe

zou de overheid zich meer kunnen inzetten en een duidelijk kader voorzien. (Xavier Vanneste,

persoonlijke communicatie, 30 maart 2016).

6.5.2 Tax Shelter voor startende ondernemingen

Naar aanleiding van de bedenkingen van meneer Vanneste over de fiscaliteit en wetgeving wordt

hieronder de Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016) besproken. Door start-ups

makkelijker toegang te geven tot financiering moedigt de regering ondernemerschap aan in

innovatieve sectoren. Starters kunnen hierbij rekenen op een verlaging van de loonkost, voor KMO’s

is er een digitale investeringsaftrek. Via belastingverminderingen wordt het interessant om te

investeren in startende ondernemingen of als investeerder de stap te zetten naar crowdfunding.

47

Een startende KMO is ten vroegste opgericht op 1 januari 2013 en bestaat minder dan vier jaar. Deze

termijn begint te lopen vanaf de neerlegging van de oprichtingsakte bij de griffie van de rechtbank

van koophandel, hierbij worden management- en patrimoniumvennootschappen uitgesloten. (Henin,

2016)

Door de Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016) zijn er fiscale voordelen in de

personenbelasting voor de investeerders wanneer er wordt gefinancierd door crowdfunding. Een

voorwaarde is dat de investeerders een financiële return moeten krijgen, want dan is er een

belastingvermindering van 45% van het geïnvesteerde bedrag bij microvennootschappen. Bij kleine

vennootschappen is de belastingvermindering 30% wanneer de belastingplichtige aandelen verwerft

in startende ondernemingen, dit zijn kleine vennootschappen die niet beursgenoteerd zijn. Om recht

te hebben op de belastingvermindering moet de investeerder zijn aandelen in de startende

onderneming minimaal vier jaar in bezit moet houden. Daarnaast is de belastingvermindering

beperkt tot € 100 000 per jaar per belastingplichtige. De tweede voorwaarde bestaat erin dat de

investeerder geen bestuurder mag zijn van de vennootschap en niet meer dan 30% van de aandelen

in de startende onderneming mag verwerven. (Journalistenloket, 2016; De Croo, 2015; Henin, 2016)

De investeerder kan een lening geven aan een onderneming en kan hiervoor een fiscale vrijstelling

van de interest krijgen. De lening moet minimaal een looptijd hebben van 48 maanden en het

uitgeleende bedrag mag maximaal € 15 000 bedragen. De voorwaarden zijn dat het moet gaan om

een kleine onderneming en een erkend crowdfunding platform moet gebruikt worden.

Deze Tax Shelter (2016) is enkel voor startende ondernemingen en is dus niet van toepassing voor

Brouwerij De Halve Maan dat al bestaat sinds 1856.

6.6 Vergelijking traditionele financiering

Als Brouwerij De Halve Maan geen crowdfunding project had opgestart zou de onderneming een

andere manier van financiering gekozen hebben voor het bedrag van € 300 000. Een andere vorm

kan bijvoorbeeld een traditionele financiering zijn via een financiële instelling. In dit project wordt er

een bierpijpleiding aangelegd en hierbij zal de financiële instelling een investeringskrediet

voorstellen. Een investeringskrediet wordt aangegaan om materiële, immateriële of financiële

investeringen of bedrijfskapitaal te financieren. Dit is een krediet op middellange of lange termijn en

heeft een vaste en bepaalde duur. De terugbetaling van interesten en kapitaal gebeurt met dezelfde

periodiciteit en dit gebeurt meestal maandelijks. Bij een investeringskrediet kan er gekozen worden

48

voor een vaste of variabele rentevoet. Het is mogelijk dat een financiële instelling een zekerheid

vraagt voor het investeringskrediet, zoals bijvoorbeeld een hypotheek of pand van een handelszaak.

Wij hebben voor deze vergelijking een simulatie gevraagd bij de financiële instelling ING voor een

bedrag van € 300 000, namelijk het bedrag dat werd opgehaald via crowdfunding. ING stelde een

investeringskrediet voor met een vaste rentevoet, een looptijd van 10 en 15 jaar en constante

aflossingen. ING stelde een vaste interestvoet voor met als reden de lage interestvoeten die door de

huidige economische situatie van toepassing zijn. Er wordt in beide gevallen een dossierkost

aangerekend van € 250.

Tabel 7: Vergelijking simulaties ING voor Brouwerij De Halve Maan

Simulatie 10 jaar Simulatie 15 jaar

Bedrag krediet € 300 000 € 300 000

Interestvoet 1,15% 1,55%

Interesten € 17 974,80 € 36 942,00

Dossierkost € 250,00 € 250,00

Totaal terug te betalen € 317 974,80 € 336 942,00

Als Brouwerij De Halve Maan deze financieringsvorm zou gebruikt hebben met een looptijd van 10

jaar in plaats van crowdfunding zou dit de onderneming € 17 974,80 interesten kosten, wat betekent

dat er in totaal € 317 974,80 moet terugbetaald worden aan de financiële instelling. Maar een

voordeel voor de onderneming is dat de interesten van het investeringskrediet fiscaal aftrekbaar zijn,

namelijk € 17 974,80 over een periode van 10 jaar. De constante aflossing van deze financiering is

€ 2 649,79 per maand.2

Bij een looptijd van 15 jaar is er een hogere vaste rentevoet van toepassing, namelijk 1,55%. Dit wil

zeggen dat er meer interesten moeten betaald worden aan de financiële instelling ING, namelijk

€ 36 942,00. Bij een langere looptijd is de constante aflossing kleiner voor de onderneming, namelijk

€ 1 871,90 per maand.3

Brouwerij De Halve Maan heeft € 300 000 ingezameld via crowdfunding en zal een levenslange

verbintenis afsluiten met de investeerders om bier te leveren. Dit wil zeggen dat € 300 000 die werd

opgehaald via crowdfunding niet moet terugbetaald worden aan de investeerders. Er is geen

financiële kost meer verbonden aan crowdfunding, enkel de levering van bier aan de investeerders.

2 Aflossingstabel (10 jaar) in bijlage 12.1 3 Aflossingstabel (15 jaar) in bijlage 12.2

49

Dit bier wordt geproduceerd in de brouwerij en maakt geen groot deel uit van de totale productie.

De kost die hierbij wordt gemaakt zijn productie- en loonkosten.

Een ander voordeel van een investeringskrediet is dat er zekerheid is dat de onderneming kan

beschikken over financiële middelen tijdens de contractueel overeengekomen duurtijd. Ook kan er

bij een investeringskrediet de mogelijkheid zijn om geleidelijk krediet op te nemen. Brouwerij De

Halve Maan zou dus afhankelijk van het verloop van de aanleg van de bierpijpleiding krediet kunnen

opnemen.

50

7 Théâtre Toison d’Or

Théâtre Toison d’Or is een populair komisch Franstalig

theater gevestigd te Brussel in de Guldenvlieslaan. Niet

enkel Franstalige theaterstukken worden hier gespeeld,

ook Engelstalige stukken krijgen hier een kans. Het theater

heeft als doel zijn publiek te entertainen en amuseren.

Théâtre Toison d’Or wil een tweede zaal openen, maar

deze zaal moet eerst gerenoveerd worden. Aangezien een renovatie niet goedkoop is, heeft het

theater nood aan financiële middelen waarbij een vorm van crowdfunding een onderdeel was,

namelijk crowdlending. Het is vrij opmerkelijk dat een theater dat al 20 jaar bestaat aan

crowdlending doet. Crowdfunding is een fenomeen dat vooral gebruikt wordt bij starters, in

tegenstelling tot starters draait het theater namelijk break-even (Robert Maizel, persoonlijke

communicatie, 30 maart 2016).

7.1 Project

Het crowdfunding project heeft dus als doel om een tweede zaal te openen. Het theater, dat dit jaar

20 jaar bestaat, blijft groeien. Om aan die vraag te blijven voldoen is er een tweede zaal nodig.

Hiervoor moet er een renovatie gebeuren met een totaal kostenplaatje van € 166 000. Momenteel

zal de helft van de zaal gerenoveerd worden, in de toekomst kan de zaal eventueel vergroot worden.

Théâtre Toison d’Or wil in de toekomst blijven voldoen aan de vraag van de klanten en wil blijven

groeien. Door de internationalisatie verblijven er veel mensen in Brussel die geen Frans praten. Met

de tweede zaal zal het mogelijk zijn om meer opvoeringen in het Engels te laten doorgaan, hiermee

wil het theater een signaal geven dat iedereen welkom is. (Robert Maizel, persoonlijke

communicatie, 30 maart 2016)

Volgens meneer Maizel, de zaakvoerder van het theater, werd er gekozen voor een vorm van

crowdfunding, namelijk crowdlending. Het is niet de cultuur van het theater om steeds geld te

vragen via subsidies aan de overheid, maar het theater wil creatief zijn en andere

financieringsvormen gebruiken. Doordat de bezoekers van het theater kunnen investeren in de

renovatie van een tweede zaal door middel van crowdlending, toont het theater dat investeerders

kunnen meewerken aan de ontwikkeling. Het marketingaspect was natuurlijk ook een belangrijke

factor om te kiezen voor een vorm van crowdfunding. Théâtre Toison d’Or was het eerste theater in

België dat zich financierde via crowdfunding. Meneer Maizel vindt het belangrijk dat meer culturele

51

projecten zich gaan financieren op deze manier en hij wil een inspiratiebron zijn voor anderen.

(Robert Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

In totaal had het theater € 166 000 nodig om de tweede zaal te renoveren, waarvan € 50 000

gefinancierd via crowdlending. Verder had het theater € 20 000 eigen middelen en gingen ze een

lening aan van € 70 000 met een rente van 4% bij St’Arts, dit is een institutie dat enkel geld leent aan

culturele organisaties. Meneer Maizel vertelde dat dit het enige project van het theater zal zijn dat

via crowdlending wordt gefinancierd. (Robert Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

7.2 Soort crowdfunding

Het theater heeft gekozen voor crowdlending. Bij deze soort van crowdfunding zal de investeerder

zijn geld lenen aan een onderneming en is er een belofte van de onderneming tot terugbetaling van

het bedrag met een overeengekomen interestvoet. Théâtre Toison d’Or geeft een interest van 7%

aan de investeerders met een looptijd van vier jaar.

Het crowdfunding project was een groot succes volgens meneer Maizel: “De investeerders konden

vanaf twaalf uur intekenen op het project. Ik zat om 11u59 voor mijn computer en ging nog even iets

halen om te drinken. Om 12u01 kreeg ik al telefoon van mijn medewerker dat er € 150 000

geïnvesteerd was. ” (Robert Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

In totaal tekenden 77 personen in op het project, met een gemiddeld bedrag van € 2 200 per

investeerder. Amper na 40 seconden werd het doel van € 50 000 al bereikt. Na 1 minuut en 40

seconden had het theater al € 150 000 opgehaald door middel van crowdlending. Uiteindelijk heeft

het theater gekozen voor 22 personen die samen € 50 000 geïnvesteerd hebben. De overige

investeerders kregen hun geld terug, omdat volgens meneer Maizel het te duur zou zijn geweest om

77 personen 7% interest te moeten betalen. Als het doel niet bereikt zou zijn om € 50 000 op te

halen via crowdlending zou het geld terugbetaald worden aan de investeerders die wel intekenden,

dit is het principe van het ‘threshold pledge systeem’ dat in een vorig hoofdstuk werd uitgelegd. Het

crowdfunding platform Look&Fin waarmee het theater samenwerkte was vrij zeker dat door de hoge

interest het doel zou bereikt worden binnen een minuut. (Robert Maizel, persoonlijke communicatie,

30 maart 2016)

52

7.3 Organisatie

Théâtre Toison d’Or heeft samengewerkt met het crowdfunding platform Look&Fin, omdat het

theater connecties heeft met dit crowdfunding platform. Dit platform analyseert en controleert eerst

het crowdfunding project en dan gaan zij pas beslissen of het project wordt geaccepteerd of niet. Dit

is een andere werkwijze dan bijvoorbeeld KissKissBankBank, op dit crowdfunding platform kan

iedereen een project online plaatsen. Look&Fin geeft een rating aan het crowdfunding project en pas

als deze rating goed is, kunnen investeerders intekenen in het project. Daarnaast is Look&Fin ook

sterk gereglementeerd omdat een aantal voorwaarden worden voorop gesteld. Zo mocht het theater

niet bekend maken dat ze aan crowdlending gingen doen, want er was ex ante een embargo. Er werd

aan perscommunicatie gedaan in België, maar de pers moest rekening houden met dit embargo dat

er pas vanaf één dag voor de inzameling kon gecommuniceerd worden. Hiermee wil het platform

iedereen een gelijke kans geven lichtte meneer Maizel toe. Het theater heeft de week voor de

bekendmaking van het crowdfunding project wel het publiek op hun hoede gehouden door foto’s

van de zaal te publiceren op sociale media. Zo wou het theater duidelijk maken aan de bezoekers dat

er iets ging gebeuren. Vandaag zou meneer Maizel meer flexibiliteit vragen aan het crowdfunding

platform zodat de klanten van het theater vroeger op de hoogte zouden zijn en ook kunnen

bijdragen aan het project. Daarnaast zijn er geen moeilijkheden geweest met het crowdfunding

platform Look&Fin. (Robert Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016).

Een andere voorwaarde van Look&Fin was dat de interestvoet tussen 6% en 12% moest liggen.

Uiteindelijk, na onderhandelingen, werd er gekozen voor een interestvoet van 7%. Elke maand wordt

er een terugbetaling uitgekeerd aan de investeerders van het crowdfunding project. (Robert Maizel,

persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Het minimumbedrag waarop de investeerder konden inschrijven was € 100. Normaal is het

minimumbedrag € 500, maar meneer Maizel wou aan zoveel mogelijk mensen de kans geven om in

te tekenen in het project. Het maximum bedrag was € 10 000, in het vervolg zou er bijvoorbeeld een

maximum van € 2 000 worden gebruikt. Meneer Maizel lichtte toe dat hij in het begin van het project

geen reden had kunnen bedenken om een maximumbedrag in te stellen, maar na het project heeft

hij een andere mening. (Robert Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Doordat er grotere bedragen werden geïnvesteerd, hebben minder mensen de kans gekregen om in

te tekenen op het project: “Ik had liever 1 000 investeerders gehad die € 50 investeerden, dan slechts

22 investeerders. Op het platform komen om de twee weken nieuwe projecten online. Investeerders

die geregeld intekenen op projecten van Look&Fin weten dit en zitten altijd klaar voor hun computer

om op tijd te kunnen intekenen. Hierdoor zijn er weinig bezoekers van het theater die hebben kunnen

53

intekenen op het project. We hadden nog een e-mail gestuurd naar onze bezoekers, maar dit was te

laat. Ook vonden de bezoekers het jammer dat zij niet konden participeren aan het project.” (Robert

Maizel, persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Théâtre Toison d’Or heeft niet gedacht om samen te werken met andere crowdfunding platformen,

een platform van een financiële instelling of een platform dat samenwerkt met een financiële

instelling in België.

7.4 Wetgeving en fiscaliteit

Volgens meneer Maizel is het belangrijk dat er een wetgeving komt die het begrip crowdfunding

beter zal definiëren en reglementeren. De zaakvoerder vergelijkt de huidige crowdfunding

reglementering met de Stock Exchange in de jaren 90: “In de jaren 90 was de Stock Exchange niet zo

streng gereglementeerd zoals nu. De regulatie is er gekomen omdat er fraude kwam, want minder

regulatie zorgt altijd voor fraude.” (Robert Maizel, Persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

Meneer Maizel is van mening dat er pas een wetgeving rond crowdfunding zal komen als er fraude

zal zijn. De zaakvoerder vreest ook voor de consequenties voor de investeerders bij een faillissement

van een crowdfunding platform of als de werking niet is zoals het zou moeten. Binnen vijf jaar zal

crowdfunding waarschijnlijk meer gereglementeerd zijn volgens meneer Maizel, want dan zullen er

waarschijnlijk een aantal zaken van bijvoorbeeld fraude of faillissement bekend zijn. (Robert Maizel,

persoonlijke communicatie, 30 maart 2016)

De Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016) is ook voor Théatre Toison d’Or niet van

toepassing, aangezien het theater al 20 jaar bestaat.

7.5 Vergelijking traditionele financiering

Théâtre Toison d’Or heeft voor € 50 000 gebruik gemaakt van crowdlending, een andere

financieringsvorm die kan gebruikt worden is een krediet bij een financiële instelling. In dit geval zal

het doel van het krediet renovatiewerken en verbouwingen zijn.

Voor deze vergelijking werd een simulatie gevraagd bij de financiële instelling ING voor een bedrag

van € 50 000, dit is namelijk het bedrag dat werd gefinancierd via crowdlending. De financiële

instelling stelde twee simulaties voor met een looptijd van 10 en 15 jaar, een vaste rentevoet en

constante aflossingen. Bij een krediet voor renovatiewerken is de maximale looptijd bij ING 15 jaar.

Er wordt in beide simulaties een dossierkost aangerekend van € 125.

54

Tabel 8: Vergelijking simulaties ING voor Théâtre Toison d'Or

Simulatie 10 jaar Simulatie 15 jaar

Bedrag krediet € 50 000 € 50 000

Interestvoet 1,15% 1,55%

Interesten € 2 995,60 € 6 156,40

Dossierkost € 125,00 € 125,00

Totaal terug te betalen € 52 995,60 € 56 156,40

Bij een looptijd van 10 jaar zou er een vaste interestvoet van 1,15% gebruikt worden. Dit betekent

dat een bedrag van € 2 995,60 moet betaald worden aan interesten, elk jaar zijn de interesten van

het krediet fiscaal aftrekbaar voor het theater. In totaal moet er € 52 995,60 terugbetaald worden

aan ING. Bij deze financiering is de constante aflossing per maand € 441,63.4

Als Théâtre Toison d’Or deze financieringsvorm zou gebruikt hebben met een looptijd van 15 jaar,

zou de vaste interestvoet 1,55% per jaar zijn. Door deze hogere interestvoet zullen er meer

interesten moeten betaald worden aan ING, namelijk € 6 156,40. Bij een looptijd van 15 jaar is de

constante aflossing € 311,98 per maand. De aflossing is lager, door de langere looptijd en is dus meer

gespreid in de toekomst. Het nadeel is dat er meer interesten moeten betaald worden aan de

financiële instelling.5

Tabel 9: Crowdlending Théâtre Toison d'Or

Crowdlending 4 jaar

Bedrag krediet € 50 000

Interestvoet 7%

Interesten € 7 470,99

Totaal terug te betalen € 57 470,99

Théâtre Toison d’Or heeft gebruik gemaakt van crowdlending via het crowdfunding platform

Look&Fin, waarbij er een rentevoet werd vastgelegd van 7% voor de investeerders tijdens een

looptijd van 4 jaar. In de simulatie wordt er gebruik gemaakt van constante aflossingen van € 1

4 Aflossingstabel (10 jaar) in bijlage 12.3 5 Aflossingstabel (15 jaar) in bijlage 12.4

55

197,31 per maand. Als de interesten worden berekend is dit een totaal bedrag van € 7 470,99. In

totaal zal de crowdlending een kost zijn van € 57 470,99 voor de onderneming.6

Door de fiscale aftrekbaarheid van de interesten bij een lening bij een financiële instelling is dit een

bijkomend voordeel. Ook wordt er bij een financiële instelling aan een lagere interestvoet (1,15% of

1,55%) geleend dan bij crowdlending (7%). Bij een krediet kan het bedrag gespreid worden over een

langere looptijd dan de 4 jaar van het crowdlending project.

Er moet ook rekening worden gehouden met het marketingaspect. Door crowdfunding als

financiering te gebruiken werd er reclame gemaakt voor het theater en kwamen zij in de pers. Door

de persbelangstelling kunnen er nieuwe klanten aangetrokken worden, waardoor het theater een

groter succes kan kennen. Dit is een aspect dat gratis bij crowdfunding wordt voorzien, want

marketingkosten zijn voor ondernemingen meestal een grote hap uit het budget.

6 Aflossingstabel crowdlending in bijlage 12.5

56

8 Vergelijking Business Angels

Een andere manier van financiering is via business angels. Business angels zijn ondernemers die

willen investeren in startende en/of groeiende ondernemingen. Ondernemingen krijgen niet alleen

financiële steun, maar er kan ook beroep worden gedaan op de jarenlange ervaring van de business

angel. Deze ervaring en expertise is een belangrijke meerwaarde die kan bekomen worden als er een

financiering via business angels wordt gedaan. (Business Angels Netwerk Vlaanderen, 2016)

Business angels investeren vooral in projecten die groeipotentieel hebben en die zich in de

ontwikkelings- of opstartfase bevinden. De drijfkracht van de business angel is de onderneming

zoveel mogelijk expertise en raad geven in plaats van winst te maken. Meestal is er ook een

exitclausule waarbij er een regeling is dat de business angel zijn aandelen terug kan verkopen als het

bedrijf zich niet meer in de opstart- of ontwikkelingsfase bevindt. (Therriault, 2013)

Business angels kunnen projecten vinden om in te investeren via business angels netwerken, maar

dit is niet verplicht. Door deze netwerken is er eerst een controle van zowel het bedrijf als van de

business angel en kan er een match zijn. (Therriault, 2013)

Wanneer een bedrijf wil investeren via een business angel moet er rekening gehouden worden met

de cashflow en de ‘burn rate’, namelijk de financiële middelen die nodig zijn om het project op te

starten of verder te ontwikkelen. Daarnaast moet er ook aandacht besteed worden aan de kosten en

de omzet van het bedrijf. Wanneer er meerdere business angels investeren in een project, dan wordt

dit ‘bootstrapping’ genoemd. ‘Bootstrapping’ betekent dat de financiële middelen worden opgehaald

in meerdere financieringsrondes. Elke business angel wenst op het einde van de investering ook een

return, maar de doelstelling ligt lager dan van een venture capitalist. (Business Angels Netwerk

Vlaanderen, 2016; Therriault, 2013)

Een bedrijf dat investeert met een business angel zal een deel van de aandelen moeten afstaan aan

de business angel. Op het einde van het project verkoopt de business angel zijn aandelen en wordt er

een winst gemaakt. De eigenaar van het bedrijf kan op deze manier zelfs zijn meerderheidsbelang in

de aandelen verliezen. Dit is een groot verschil in vergelijking met crowdfunding. Als een bedrijf

investeert met crowdfunding, krijgt de investeerder een tegenprestatie in ruil (tenzij het gaat om een

donatie). Doordat investeerders in crowdfunding meestal producten ontvangen als tegenprestatie is

dit ook goed voor de marketing van het bedrijf en kan dit publiciteit en nieuwe klanten aantrekken.

(Business Angels Netwerk Vlaanderen, 2016; Therriault, 2013)

Verder kan investeren met business angels ervoor zorgen dat het bedrijf nog meer zal groeien door

de expertise en raad. Bij crowdfunding projecten zullen vooral (potentiële) klanten investeren zodat

57

het bedrijf meer naambekendheid krijgt. Crowdfunding is niet enkel een financieringsvorm, maar ook

het marketingaspect is belangrijk voor de onderneming. Via crowdfunding is het mogelijk om

feedback te krijgen over de producten en diensten dat het bedrijf aanbiedt. (Business Angels

Netwerk Vlaanderen, 2016; Therriault, 2013)

58

9 Vergelijking Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d’Or

In de tabel wordt een overzicht gegeven van de soort crowdfunding, de vergoeding die de

investeerders krijgen, het bedrag dat werd ingezameld, het aantal investeerders en het

crowdfunding platform. Hierbij wordt er een vergelijking gemaakt tussen beide projecten die werden

geanalyseerd in dit onderzoek.

Tabel 10: Vergelijking Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d'Or

Brouwerij De Halve Maan Théâtre Toison d’Or

Soort crowdfunding Reward-based crowdfunding Crowdlending

Vergoeding Bier Interestvoet: 7%

Bedrag € 300 000 € 50 000

Aantal investeerders 398 22

Crowdfunding platform Geen Look&Fin

Voor zowel Brouwerij De Halve Maan als voor Théâtre Toison d’Or was de financiering met

crowdfunding een groot succes. Théâtre Toison d’Or had binnen de minuut het vooropgestelde

bedrag bereikt en Brouwerij De Halve Maan haalde bij het afsluiten een bedrag van € 300 000 op.

Théâtre Toison d’Or koos ervoor om gebruik te maken van het crowdfunding platform Look&Fin om

hun project te organiseren en bekend te maken bij het publiek. Volgens de zaakvoerder meneer

Maizel (persoonlijke communicatie, 30 maart 2016) zijn er voordelen aan een platform. Elk project

wordt eerst geanalyseerd door het platform. Op basis van de resultaten wordt er een rating gegeven

aan het project. Brouwerij De Halve Maan maakte geen gebruik van een crowdfunding platform,

maar opteerde ervoor het project te organiseren via hun eigen website. Op de website kregen de

investeerders de nodige informatie door middel van een informatiememorandum. De beide

projecten vallen niet onder de wet van 16 juni 2006, wat betekent dat er geen prospectus moet

voorgelegd worden.

Het theater te Brussel koos voor de vorm crowdlending. De investeerders van het project

verwachten dat hun bijdrage na een vooraf afgesproken periode wordt terugbetaald. Het platform,

Look&Fin, waarmee het Théâtre Toison d’Or werkte, stelde na overleg een interestvoet van 7% voor.

Elke maand wordt er een deel terugbetaald aan de investeerders.

Brouwerij De Halve Maan gebruikte de ‘reward-based crowdfunding’. De investeerders kregen geen

financiële tegenprestatie voor hun bijdrage. Afhankelijk van het soort ‘membership’ waren er

verschillende tegenprestaties zoals bijvoorbeeld een ingelijst certificaat, een uitnodiging voor de

59

inhuldiging van de bierpijpleiding, Brugse Zot glazen, bier van Brugse Zot. Deze vorm van

crowdfunding is eerder van sociale aard en hierdoor kunnen de investeerders het product beter

leren kennen. Deze vorm van crowdfunding sluit perfect aan bij het project van Brouwerij De Halve

Maan, waarbij de nodige persaandacht bij kwam kijken. De kosten die hierbij worden gemaakt voor

marketing zijn volgens meneer Vanneste opportuniteitskosten (persoonlijke communicatie, 30 maart

2016).

Bij zowel Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d’Or was de persaandacht en marketing een

doorslaggevend aspect om een deel van de financiering via crowdfunding te doen. Bij een andere

vorm van financiering, zoals traditionele financiering, komt er geen marketingaspect bij kijken.

Brouwerij De Halve Maan gaf via crowdfunding iedereen de kans om de bierpijpleiding te financieren

en zo hun bijdrage te leveren aan het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de

onderneming. Ook werd hierop ingespeeld op de grapjes die werden gemaakt over een tapkraantje

die Bruggelingen wouden aansluiten op de bierpijpleiding, door te financieren via crowdfunding

hebben mensen geïnvesteerd in een ‘symbolisch tapkraantje’. Théâtre Toison d’Or was zelfs bereid

om een interestvoet van 7% te betalen aan de investeerders, dit was ook de oorzaak van het succes

van dit project.

Wat ook een groot verschil is tussen beide projecten is de tijdspanne waarin het bedrag werd

opgehaald. Na amper 40 seconden werd het vooropgestelde bedrag van € 50 000 ingezameld bij het

theater. In tegenstelling tot het project van Brouwerij De Halve Maan, daar werd het crowdfunding

project van 15 juni 2015 tot 31 december 2015 open gesteld voor het publiek. Bij de brouwerij mocht

ook meer dan € 300 000 gefinancierd worden met crowdfunding, hier werd de tijdspanne op

voorhand vastgelegd.

60

10 Algemeen besluit

Ten slotte wordt een algemeen besluit en een aantal aanbevelingen gegeven. Er is onder andere

nood aan een Europees en Belgisch kader, waarbij ondernemingen een duidelijke kijk hebben op

crowdfunding. Ook zullen financiële instellingen in de toekomst deze innovatieve vorm van

financiering meer moeten promoten.

10.1 Nood aan Europees kader

Europa heeft nood aan een reglementering die duidelijk is afgebakend, zoals in de Verenigde Staten

de US JOBS Act werd ingevoerd. Dit is een federale regeling waarbij slechts één autoriteit bevoegd is

en de regels over informatieverplichtingen, gedragsregels en controle zijn in alle Amerikaanse staten

gelijk. In deze regelgeving wordt voorzien dat er een maximaal bedrag per persoon wordt

vastgesteld. Personen met een inkomen (en vermogen) onder de $ 100 000 mogen maximaal $ 2 000

per jaar investeren of 5% van hun jaarlijks inkomen (Barnett, 2015). Personen die een vermogen of

inkomen boven de grens van $ 100 000 hebben, mogen maximaal 10% van hun jaarlijks inkomen

investeren via crowdfunding (Barnett, 2015). Naar onze mening is het beter om geen maximum of

minimum te gebruiken, want elk individu kan dan investeren naargelang de eigen financiële

mogelijkheden. Het gebruik van maxima kan natuurlijk ook gezien worden als een middel van

bescherming voor de investeerder, omdat dit kan duiden op het belang van diversificatie in

beleggingen en investeringen.

De verschillende nationale regelingen en de verschillende bevoegde autoriteiten maken het binnen

Europa niet eenvoudig om een crowdfunding platform op te zetten dat in verschillende landen actief

is. Een overkoepelende organisatie werd opgericht in 2013, namelijk de ECN. Deze organisatie

probeert een aanspreekpunt te zijn voor de overheden in Europa. Het is voor investeerders

onduidelijk welke bescherming zij kunnen verwachten in de verschillende landen. Een

geharmoniseerde regeling naar het voorbeeld van de Verenigde Staten kan een belangrijke stimulans

zijn voor de verdere ontwikkeling van crowdfunding in Europa. Naar onze mening is het belangrijk

dat de overkoepelende organisatie ECN zich inzet om een duidelijke regeling te creëren en de

werking van crowdfunding platformen in verschillende landen in Europa te stimuleren.

Volgens de Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) is een aparte richtlijn nodig die bepaalde

gemeenschappelijke minimumstandaarden voor elke campagne of elk crowdfunding platform

vastlegt. Ook zou elke investeerder zijn portefeuille moeten beheren volgens risicospreiding, de Hoge

61

Raad voor Zelfstandigen en KMO’s (2014) is voorstander dat er aan elke investeerder aanbevolen

wordt om hun investeringen te diversifiëren.

10.2 Nood aan Belgisch kader

In België moet rekening worden gehouden met de prospectuswet, wet op de

beleggingsondernemingen en wet op de betalingsinstellingen. Over deze wetten werd in hoofdstuk 5

uitleg gegeven.

Ondernemingen zijn voor kleinere projecten, waar slechts voor beperkte bedragen kan worden

ingeschreven, vrijgesteld van de prospectusplicht. Deze ondernemingen moeten nog steeds voldoen

aan de andere vereisten van de prospectuswet over reclame en andere documenten. Voor de

grotere projecten geldt toch nog steeds de prospectusplicht. Deze huidige regelgeving belemmert

volgens ons de activiteiten van ondernemers die een beroep willen doen op crowdfunding. Ook voor

de investeerders is geen specifieke bescherming voorzien bij een eventueel faillissement van een

onderneming of crowdfunding platform.

Op basis van de onderzochte literatuur en de meningen van de zaakvoerders van Brouwerij De Halve

Maan en Théâtre Toison d’Or hebben wij een aantal aanbevelingen. De limiet van de Belgische

vrijstelling van de prospectusplicht van € 300 000 zou verhoogd moeten worden, hiervoor is een

voorstel ingediend waarbij er een verhoging is tot € 1 000 000. Dit zou een goed begin zijn om

financiering via crowdfunding te stimuleren in België en om de zware prospectusplicht te verlichten.

Verder zouden er volgens ons duidelijke gedragsregels moeten opgelegd worden aan crowdfunding

platformen om investeerders te beschermen tegen bijvoorbeeld een eventueel faillissement van een

platform.

Er is reeds een verhoging uitgevoerd, namelijk van € 100 000 naar € 300 000. Door de verhoging van

de limiet kunnen grotere bedragen worden ingezameld via crowdfunding zonder dat dit hoge kosten

met zich meebrengt. Deze verhoging van de limiet heeft niet veel effect, omdat er per investeerder

slechts € 1 000 per project mag geïnvesteerd worden als het crowdfunding project tussen € 100 000

en € 300 000 wil ophalen.

Een aantal tekortkomingen zijn hierbij ook tot uiting gekomen. Het is onlogisch dat een belegger

onbeperkt kan investeren tot een bedrag van € 99 999, maar vanaf € 100 000 is de investering

gelimiteerd tot € 1 000 om de risico’s te beperken (Ventura, z.j.). De gemiddelde investering in België

ligt tussen de € 1 000 en € 3 000 per belegger, het maximum van € 1 000 per belegger per project zou

dus te laag zijn voor een aantal beleggers (Ventura, z.j.). Dit maximum kan ook gezien worden als een

62

bescherming voor de investeerder, want bij investeringen of beleggingen is er nood aan diversificatie

in de portefeuille. Dit is ook een aspect waarmee rekening moet worden gehouden bij crowdfunding.

Momenteel is er een overkoepelende organisatie in België, de Belgische Crowdfunding Federatie. Via

deze federatie kan de overheid crowdfunding gaan stimuleren. De leden van de overkoepelende

organisatie zijn niet alleen de crowdfunding platformen, maar ook ondernemers, stakeholders en

belangenorganisaties zoals UNIZO of VOKA. De Belgische Crowdfunding Federatie kan de belangen

en waarden van crowdfunding gemakkelijker verdedigen en zo ontstaat er een aanspreekpunt. De

taken van de overkoepelende organisatie zijn veelzijdig, van investeerders inlichten over de gevaren

en mogelijkheden van crowdfunding tot opleidingen geven aan ondernemers die gebruik willen

maken van crowdfunding. (KPMG, 2014)

Onze aanbeveling voor het BCF is dat zij zich meer moeten profileren in de markt en werken aan hun

naambekendheid. Opvallend is dat geen van beide zaakvoerders van de twee cases deze federatie

kende en geen gebruik hebben gemaakt van bijvoorbeeld de optie om een opleiding te volgen. Als

het BCF zich beter in de markt zet als ondersteunende factor voor crowdfunding, zal deze

financieringsvorm gestimuleerd worden in de toekomst.

Door de Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016) zijn er al fiscale voordelen, maar enkel

wanneer de return een financieel karakter heeft. Veel crowdfunding projecten van startende

ondernemingen geven geen financiële tegenprestatie. De case van Brouwerij De Halve Maan kwam

niet in aanmerking, omdat de onderneming al langer dan vier jaar bestaat en geen startende

onderneming meer is. In deze gevallen geldt de Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016)

niet. Volgens Calvo en Vanden Burre (2016) mag er geen verschil worden gemaakt in de verschillende

vormen van crowdfunding. Hierdoor zou er een fiscale discriminatie zijn tussen startende

ondernemingen. Om deze ongelijkheid tegen te gaan, is er een wetsvoorstel ingediend. Dit is volgens

ons een goede zaak, want veel projecten zijn gebaseerd op donaties of beloningen.

Niet enkel startende ondernemingen maken gebruik van crowdfunding. Dit is duidelijk geworden

tijdens onze studie van de cases van Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d’Or, zij bestaan

respectievelijk al 160 en 20 jaar. Er zou een regelgeving moeten komen waarbij meer mature

ondernemingen ook kunnen genieten van voordelen.

10.3 Belgische financiële instellingen

Doordat crowdfunding in opmars is, maar nog steeds niet bekend is bij het grote publiek in België,

zullen de financiële instellingen hun crowdfunding platformen of samenwerking met deze platformen

63

meer moeten uitspelen naar de toekomst toe. Vanuit de regering zijn pogingen ondernomen om

crowdfunding te stimuleren, namelijk de Tax Shelter voor startende ondernemingen (2016).

Crowdfunding zal volgens ons in de toekomst meer gebruikt worden, omdat financiële instellingen

strenger zijn bij de acceptatie van een krediet. Studies van KPMG (2014) tonen aan dat crowdfunding

sinds 2013 fors aan het stijgen is in België. Financiële instellingen kunnen op dit nieuwe fenomeen

inspelen door samen te werken met crowdfunding platformen of zelf een platform op te richten.

Hierdoor kunnen financiële instellingen ook een rol spelen binnen het crowdfunding verhaal en een

onderneming dat geen traditionele financiering kan krijgen, doorverwijzen naar een crowdfunding

platform.

Brouwerij De Halve Maan en Théâtre Toison d’Or hebben geen gebruik gemaakt van een

crowdfunding platform via een financiële instelling. Opvallend was dat zij hiervan nog niet gehoord

hadden. Financiële instellingen zullen deze innoverende techniek van financiering meer moeten

promoten in de toekomst.

IX

11 Bronnen

11.1 Academische bronnen

Aernoudt, R., & Van Rompay, M., (2015) Entrepreneurship, A way of life. Antwerp: Intersentia

Agrawal, A.K., Catalini, C., & Goldfarb, A. (2011). The geography of crowdfunding. Working

Paper 16820, National Bureau of Economic Research.

Agrawal, A.K., Catalini, C., & Goldfarb, A. (2013a). Some simple economics of crowdfunding.

NBER Working Paper Series (19133).

Belleflamme, P., Omrani, N., & Peitz, M. (2015). The economics of crowdfunding platforms.

Information Economics and Policy (33), 11-28.

Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2010). Crowdfunding: An Industrial

Organization Perspective.

Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2013). Crowdfunding: Tapping the right

crowd. Journal of Business Venturing.

Brabham, D. C. (2008). Crowdsourcing as a Model for Problem Solving: An Introduction and

Cases. Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, 14 (1), 75-

90.

Bradford, C.S (2012). Crowdfunding and the Federal Securities Laws, Columbia Business Law.

De Buysere K., Gajda O., Kleverlaan R., & Marom D., A framework for European crowdfunding,

page 6.

Friedman, T. L. (2007). The World is Flat: A Brief History of the Twenty-first Century, Flattener

4: Uploading, Edition 3.0.

X

Gleasure, R. (2015). Resistance to crowdfunding among entrepreneurs: An impression

management perspective. Journal of strategic information systems, 24, 219-233.

Hemer, J. (2011). A snapshot on crowdfunding. Working paper R2/2011. Fraunhofer Institute.

Howe, J. (2006). The rise of crowdsourcing. Wired.

Howe, J. (2008). Crowdsourcing: Why the power of crowd is driving the future of business.

Kappel, T. (2009). Ex ante crowdfunding and the recording industry: A model for the U.S.

Loyola of Los Angeles Entertainment Law Review (29).

Kleemann, F., Voss, G., & Rieder, K. (2008). Un(der)paid Innovators: The Commercial Utilization

of Consumer Work through Crowdsourcing. Science, Technology & Innovation Studies, 4 (1), 5-26.

Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2010). An Empirical Analysis of Crowdfunding.

Mason, C., & Stark, M. (2004). What do Investors Look for in a Business Plan? A Comparison of

the Investment Criteria of Bankers, Venture Capitalists and Business Angels., International Small

Business Journal, 2004, vol.22, p. 227-228.

Massolution, 2015. The crowdfunding Industry Report, 2015CF.

Massolution, 2013. The crowdfunding Industry Report, 2013CF.

Mollick, E. (2013). The dynamics of crowdfunding: an exploratory study. Journal of Business

Venturin, 29, 1-16.

Rochet, J.C., & Tirole, J. (2006). Two-sided markets: a progress report. Rand J. Econ. (37), 645-

667.

Rollier, B. (2015). De interactie tussen crowdfunding en private investeerders.

Rubinton, J.B. (2011). Crowdfunding: Disintermediated Investment Banking.

Saublens, C., & Aernoudt, R. (2013). All money is not the same!. Eurada, Rev. 5.

XI

Schwienbacher, A., & Larralde, B. (2010). Crowdfunding of small entrepreneurial ventures.

Turan, S. S. (2015). Financial Innovation – Crowdfunding: Friend or Foe?. Social and Behavioral

Sciences 195, 353-362.

Ward, C., & Ramachandran, V. (2010). Crowdfunding the next hit: Microfunding online

experience goods.

Wardrop, R., Zhang, B., Rau, R., & Gray, M. (2015). The European Alternative Finance

Benchmarking Report. Moving Mainstream, February 2015.

XII

11.2 Internetbronnen

5 typen crowdfunding. (z.j.). Geraadpleegd op 9 februari 2016, via

https://www.ikgastarten.nl/financi%C3%ABn/5-typen-crowdfunding

Admin. (2015, 12 maart). Crowdfunding De doorbraak in België ? Geraadpleegd op 23

februari 2016, via http://kmopme-community.be/crowdfunding-de-doorbraak-in-belgie/

Alois, J. D. (2014, 28 augustus). Crowdfunding 101: Kickstarter & Indiegogo (Infographic).

Geraadpleegd op 22 februari 2016, via http://www.crowdfundinsider.com/2014/08/47987-

crowdfunding-101-kickstarter-indiegogo-infographic/

Alsver, J. (2007, 7 maart). What is crowdsourcing? Geraadpleegd op 23 maart 2016, via

http://www.cbsnews.com/news/what-is-crowdsourcing/

BAN Vlaanderen. (z.j.). Wat zijn Business Angels? Geraadpleegd op 26 april 2016, via

http://www.ban.be/Wat_zijn_Business_Angels/17756/BanVlaanderen

Barnett, C. (2015, 30 oktober). SEC Approves Title III of JOBS Act, Equity Crowdfunding with

Non-Accrediteds. Geraadpleegd op 12 februari 2016, via http://www.forbes.com/sites

/chancebarnett/2015/10/30/sec-approves-title-iii-of-jobs-act-equity-crowdfunding-with-non-

accredited/#28f49ef26535

BCQ. (2014, 9 december). MyMicroInvest en BNP Paribas Fortis werken samen rond

crowdfunding [Persbericht]. Geraadpleegd op 23 februari 2016, via

https://newsroom.bnpparibasfortis.com/nl/library/press_release/mymicroinvest-en-bnp-paribas-

fortis-werken-samen-rond-crowdfunding

Brouwerij De Halve Maan. (z.j.). Informatiememorandum Brouwerij De Halve Maan:

crowdfundingproject. Geraadpleegd op 25 februari 2016, via http://www.halvemaan.be/

data/files/informatiememorandumcrowdfundingprojectndl.pdf

http://www.forbes.com/sites

http://www.halvemaan.be/

XIII

Cashflow. (z.j.). Geraadpleegd op 26 april 2016, via

http://www.google.be/url?url=http://users.telenet.be/avdewoes/download/word/Cashflow.doc&rct

=j&frm=1&q=&esrc=s&sa=U&ved=0ahUKEwi8_MPR7KvMAhXMIsAKHcDeAykQFggxMAU&usg=AFQjC

NEn9r6J9W6M150-Zrl0xokLDOev9Q

Castrataro, D. (2012, 2 januari). Crowdfunding Platforms: To Each Their Own. Geraadpleegd

op 22 februari 2016, via http://socialmediaweek.org/blog/2012/01/crowdfunding-platforms-to-each-

their-own/

Castro, J. M. (2014, 9 juli). Advies van EESC over de mededeling van de commissie aan het

Europees Parlement, de Raad, het EESC en het Comité van de Regio's: Ontsluiting van het potentieel

van crowdfunding in de Europese Unie. Geraadpleegd op 25 februari 2016, via

https://webapi.eesc.europa.eu/documentsanonymous/eesc-2014-02102-00-00-ac-tra-nl.doc

Crowdfunding. (z.j.). Geraadpleegd op 9 februari 2016, via http://www.vlaio.be/

artikel/crowdfunding

Crowdsourcing.org. (2015, 7 april). CF CROWDFUNDING INDUSTRY REPORT. Geraadpleegd op

22 februari 2016, via http://www.crowdsourcing.org/editorial/global-crowdfunding-market-to-reach-

344b-in-2015-predicts-massolutions-2015cf-industry-report/45376

Deltour, T. (z.j.). Crowdfunding: en de wettelijke garanties? Geraadpleegd op 23 februari

2016 via http://ictrecht.be/featured-2/crowdfunding-wat-zijn-de-wettelijke-garanties

Dierickx, S. (2014, 02 december). Projective: Crowdfunding in Belgie werkt nog niet.

Geraadpleegd op 29 maart 2016, via http://www.consultancy.nl/nieuws/9587/projective-

crowdfunding-in-belgie-werkt-nog-niet?utm_content=buffer8b40b

Digitale agenda. (2015). Geraadpleegd op 25 februari 2016, via http://www.europa-

nu.nl/id/vig9egsodqzy/digitale_agenda

http://www.vlaio.be/

XIV

Digitale Agenda. (2015, 24 april). Federale regering beslist voorwaarden tax shelter en

crowdfunding voor start-ups. Geraadpleegd op 16 april 2016, via http://www.alexanderdecroo.be

/federale-regering-beslist-voorwaarden-tax-shelter-en-crowdfunding-voor-start-ups/

De Muyer, I. (26 september 2014). KBC lanceert crowdfundingplatform waar ondernemers en

investeerders elkaar vinden. Geraadpleegd op 23 februari 2016, via https://newsroom.kbc.com/kbc-

lanceert-crowdfundingplatform-waar-ondernemers-en-investeerders-elkaar-vinden#

De Prez, P., Ryckaert, D., & Marquette, V. (2014). Crowdfunding: een stand van zaken in

België. Geraadpleegd op 23 februari 2016, via http://www.simontbraun.eu/nl/nieuws/news-

corporate-banking-and-finance/1923-crowdfunding-in-belgie-een-stand-van-zaken

Early adopter. (z.j.). Geraadpleegd op 9 februari 2016, via

http://www.marketingtermen.nl/begrip/early-adopter

Economische crisis. (z.j.). Geraadpleegd op 24 februari 2016, via http://www.europa-

nu.nl/id/vhrtcvh0wnip/economische_crisis

Europa 2020. (2015, 26 november). Geraadpleegd op 25 februari 2016, via

http://ec.europa.eu/europe2020/index_nl.htm

Groen. (z.j.). Tax shelter voor alle vormen van crowdfunding. Geraadpleegd op 29 april 2016,

via https://www.groen.be/nieuws/tax-shelter-voor-alle-vormen-van-crowdfunding

Henin, G. (2016, 17 maart). Een fiscaal voordeel voor uw inbreng in een startende KMO!

Geraadpleegd op 25 april 2016, via https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen

/Starters/NieuwsStarterseerdereberichten/tabid/1687/articleType/ArticleView/articleId/2023/langu

age/nl-NL/Een-fiscaal-voordeel-voor-uw-inbreng-in-een-startende-kmo.aspx

Hoge Raad voor Zelfstandigen en KMO’s. (2014, 27 maart). Advies over een raadpleging van

de Europese commissie over crowdfunding in de EU- mogelijke toegevoegde waarde voor de EU en de

Belgische beleidsmaatregelen ter ondersteuning van crowdfunding [Advies]. Geraadpleegd op 24

http://www.alexanderdecroo.be/

https://newsroom.kbc.com/kbc-lanceert-crowdfundingplatform-waar-ondernemers-en-investeerders-elkaar-vinden

https://newsroom.kbc.com/kbc-lanceert-crowdfundingplatform-waar-ondernemers-en-investeerders-elkaar-vinden

https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen

XV

maart 2016, via http://www.hrzkmo.fgov.be/Portals/hrzkmo/nl/Advies%20per%20datum/2013/

N%20713%20EU%20crowdfunding%20A2.pdf

Horckmans, M. (2015, 19 augustus). Crowdfunding maakt zijn entree in Belgisch voetbal

[Persbericht]. Geraadpleegd op 22 februari 2016, via

http://nl.express.live/2015/08/19/crowdfunding-maakt-zijn-entree-in-belgisch-voetbal-exp-215145/

ING België neemt samen met ondernemers fast track naar crowdfunding [Persbericht]. (2015,

13 oktober). Geraadpleegd op 23 februari 2016, via https://about.ing.be/Over-ING/Press-

room/Press-article/ING-Belgie-neemt-samen-met-ondernemers-fast-track-naar-crowdfunding.htm

Journalistenloket. (z.j.). Crowdfunding. Geraadpleegd op 16 april 2016, via

http://www.journalistenloket.be/relevante-links/417-2/crowdfunding/

KPMG. (2013). Crowdfunding. Geraadpleegd op 10 februari 2016, via

http://www.vlaio.be/sites/default/files/rapport_crowdfunding_door_stibbe_en_kpmg.pdf

KPMG. (2014, 27 november). 27/11/2014 - Crowdfunding in België: stijging van 80% in 2014.

Geraadpleegd op 24 april 2016, via http://www.kpmg.com/be/en/issuesandinsights/

articlespublications/press-releases/pages/271120214-nl.aspx

MacLellan, K. (2013, 8 april). Global crowdfunding volumes rise 81 percent in 2012.

Geraadpleegd op 24 maart 2016, via http://www.reuters.com/article/2013/04/08/us-crowdfunding-

data-idUSBRE9370QY20130408

Pieters, K. (2015, 23 juni). Al 100 sponsors voor bierleiding. Geraadpleegd op 25 februari

2016, via http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-brugge/al-100-sponsors-voor-bierleiding-a2372960/

Proskurovska, V. (2012, oktober). European banking sector: Facts and figures 2012.

Geraadpleegd op 25 februari 2016, via http://www.ebf-fbe.eu/uploads/FF2012.pdf

http://www.hrzkmo.fgov.be/Portals/hrzkmo/nl/Advies%20per%20datum/2013/

https://about.ing.be/Over-ING/Press-room/Press-article/ING-Belgie-neemt-samen-met-ondernemers-fast-track-naar-crowdfunding.htm

https://about.ing.be/Over-ING/Press-room/Press-article/ING-Belgie-neemt-samen-met-ondernemers-fast-track-naar-crowdfunding.htm

http://www.kpmg.com/be/en/issuesandinsights/%20articlespublications

http://www.kpmg.com/be/en/issuesandinsights/%20articlespublications

XVI

Securities Act Of 1933. (z.j.). Geraadpleegd op 12 februari 2016, via

http://www.investopedia.com/terms/s/securitiesact1933.asp

Therrialt, K. (z.j.). Crowdfunding vs Angel investing. Geraadpleegd op 28 april 2016, via

http://www.crowdcrux.com/crowdfunding-vs-angel-investing/

Theuns, K. (2016, 15 januari). Zelfs in de Verenigde Staten drinkt iemand straks een leven lang

gratis Brugse Zot. Geraadpleegd op 25 februari 2016, via http://www.nieuwsblad.be

/cnt/dmf20160114_02067968

Ventura, I. (z.j.). Crowdfunding activiteiten en de prospectusplicht. Geraadpleegd op 8 mei

2016, via http://www.peeters-law.be/documents/analyse-items/78-crowdfunding-and-the-

prospectus-law.xml?lang=nl

Wat is crowdfunding? (z.j.). Geraadpleegd op 9 februari 2016, via https://finicrowd.be/wat-

is-crowdfunding/

Wettelijk kader voor crowdfunding [Persbericht]. (2014, 24 maart). Geraadpleegd via

http://www.koengeens.be/news/2014/03/24/wettelijk-kader-voor-crowdfunding

Wet betreffende de instellingen voor collectieve belegging die voldoen aan de voorwaarden

van Richtlijn 2009/65/EG en de instellingen voor belegging in schuldvorderingen [Wet]. (2012, 19

oktober). Geraadpleegd op 24 februari 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi

change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=2012080347

Wet op de openbare aanbieding van beleggingsinstrumenten en de toelating van

beleggingsinstrumenten tot de verhandeling op een gereglementeerde markt. [Wet]. (2006, 21 juni).

Geraadpleegd op 24 februari 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?

language=nl&la=N&table_name=wet&cn=2012080347

Wet op het statuut van de betalingsinstellingen en van de instellingen voor elektronisch geld,

de toegang tot het bedrijf van betalingsdienstaanbieder en tot de activiteit van uitgifte van

http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi

http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl

XVII

elektronisch geld en de toegang tot betalingssystemen [Wet]. (2010, 19 januari). Geraadpleegd op 24

februari 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=

2009122118&table_name=wet

Wet van 6 april 1995 inzake het statuut van en het toezicht op de beleggingsondernemingen

[Wet]. (1995, 03 juni). Geraadpleegd op 24 februari 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be

/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1995040677&table_name=wet

Wle. (2015, 13 oktober). ING zet in op crowdfunding. Geraadpleegd op 23 februari 2016, via

http://www.standaard.be/cnt/dmf20151013_01916852

http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn

http://www.ejustice.just.fgov.be/

XVIII

12 Bijlagen

12.1 Simulatie ING Brouwerij De Halve Maan (10 jaar)

XXII

12.2 Simulatie ING Brouwerij De Halve Maan (15 jaar)

XXVIII

12.3 Simulatie ING Théâtre Toison d’Or (10 jaar)

XXXII

12.4 Simulatie ING Théâtre Toison d’Or (15 jaar)

XXXIII

XXXVII

XXXVIII

12.5 Aflossingstabel crowdlending Théâtre Toison d’Or

De werking van crowdfunding op basis van cases - lib.ugent.be · hebben verleend aan dit onderzoek,...

Documents

Transcript of De werking van crowdfunding op basis van cases - lib.ugent.be · hebben verleend aan dit onderzoek,...