Engels, mode of noodzaak?Frans en Duits, verguisd?

Antwerpen, 17 maart 2011Prof. dr. A. Vanneste

2

Onderwijs in een andere taal: Engels!

• Onderwijs in een andere taal is onderwijs in het Engels

• Uitzondering: opleidingen Taal- & Letterkunde

• IOB: afschaffen Franstalige opleiding

3

Engels is DE wereldtaal

4

Engels als wereldtaal

1. Groot aantal sprekers en grote fractie niet moedertaalsprekers: E > F, D

2. Standaard register! 1. Niet het geval met Engels2. Meeste Engels: geen standaard (Brits) Engels3. Englishes t.o.v. sterk genormeerd Frans4. Brits, Amerikaans, Australisch, … Engels5. Globish als verzameling van Basic Englishes

5

Taal Totaal aantal landen

Moedertaalsprekers x 1.000.000

Totaal R.J.

1 Chinees 31 1.080 1.258

2 Hindi 20 415 715

3 Engels 112 354 553 500-900

4 Spaans 44 320 350

5 Portugees 37 249 279

6 Russisch 33 145 255

7 Frans 60 70 250 120-250

8 Arabisch 57 206 230

9 Bengaals 10 185 210

10 Duits 43 105 185 185

6

Engels als wereldtaal

3. Wereldtaal: niet volgens ethnische lijnen, multi-ethnisch. Engels zelfs niet noodzakelijkerwijze meer geassocieerd met Brits Engels of Britse cultuur (Frans: idem)

4. Wereldtaal heeft ambtelijke functie (officiële, semi-officiële, administratieve taal). Engels in evenveel landen gebruikt en onderwezen als F en D samen!!!

7

Engels als wereldtaal

5. Gebruik in internationale handelsbetrekkingen. Ook voor andere talen, naargelang van de sector.

6. Gebruik in internationale organisaties – ook Frans is er belangrijk (Duits minder): EU, NAVO, Interpol, IOC, NAFTA, OESO, Rode Kruis, Rode Maansikkel, WHO, WTO, OSCE, Amnesty Int., WEU, AZG, etc. Maar de facto meer Engels…

8

Engels als wereldtaal

7. Engels is belangrijkste taal binnen de wetenschappelijke gemeenschap (afhankelijk van de domeinen)

8. Engels is eerste taal binnen bepaalde maatschappelijke sectoren (toerisme, luchtvaart, reclame, …)

9

Engels als wereldtaal

9. Significant literair belang. Cfr. Nobelprijzen

Talen met meer dan 5 Nobelprijzen literatuur

Engels 27

Frans 15

Duits 13

Spaans 11

Italiaans 6

Zweeds 6

Russisch 5

10

Engels als wereldtaal

10.Een wereldtaal wordt geassocieerd met politiek, militair, economisch en/of cultureel prestige.

Voor Engels is dat pertinent vanaf de periode na WO I en vooral na WO II, waarbij het Frans als internationale (diplomatieke) taal redelijk fel werd verdrongen.

11

Engels als lingua franca (1)

• Twee betekenissen van lingua franca- Een sabir/pidgin gesproken van de periode van de

kruistochten tot in de XIXe eeuw in havens rond Middellandse Zee

• Basis: (centraal) Italiaans + elementen van andere Romaanse talen (composiet karakter)

• Onvolledige taal: enkel gebruikt in bepaalde maatschappelijke domeinen

- Contacttaal tussen personen die niet dezelfde moedertaal hebben (Globish, Basic English)

12

Waarom Engels?

13

Engels: om de concurrentie aan te kunnen

• Engels is synoniem voor globalisatie, internationalisatie en mondiale concurrentie

• Engelstalige opleidingen (OO’s) moeten meer buitenlandse studenten aantrekken (financiering!)

• Is dat zo? Komen topstudenten naar ons, of 2e keuze? Concurrentie van Engelstalige opleidingen is groot! Wel financiering, geen excellentie?

14

Internationalisatie en kwaliteitsniveau

• Nu al blijkt dat Engelstalige opleidingen veelal minder goede buitenlandse studenten aantrekken (Nijmegen en Maastricht)

• (Zwakkere) studenten die geen plaats vinden/krijgen in goede Angelsaksische universiteiten komen naar Nederland en België…

• Engels > lagere participatiegraad in de collegezaal!

• Gevolg: niveaudaling (Zie ook Versluys)

15

Internationalisatie en kwaliteitsniveau

Transfer, 18/6, maart 2011, p. 16 (Radboud Nijmegen)

Niveau van de buitenlandse studenten (inhoudelijken qua taalcompetentie Engels) is zo lamentabel dat Nederlandse studenten protesteren… Onderwijsvooruitgang vertraagt!

16

Pervers effect van de verengelsing? (1)

• AP enkel nog afgerekend op Engelstalige publicaties (evaluatie, promotie, financiering)

• Verarming Nederlands taalgebied (en cultuur) op vlak van wetenschappelijke publicaties

• Slechts 10% afgestudeerden in onderzoek!• Franse wiskundige Laurent Lafforgue:

criterium is excellentie, niet taal…

17

Pervers effect van de verengelsing? (1)

• Onderwaardering maatschappelijke inzet en dienstverlening aan eigen maatschappij

• Min. Smet: « Proffen mogen ook wel eens iets doen dat niks of geen wetenschappelijk prestige opbrengt »

• Cultureel-maatschappelijke missie van de universiteit vervaagt: terug een ivoren toren???

18

Verengelsing: democratisch deficit?

• Er zal minder keuze zijn om een opleiding in het Nederlands te volgen (slechts 1 in Vlaanderen)

• Ongezonde wedijver en discussies tussen universiteiten: wie mag/wil nog in het Nederlands opleiden? Zelfde verhaal als bij de associatievorming???

19

Engels en de commercialisering van de academia

• Engels is een argument voor internationaal en commercieel loopbaanperspectief, niet ten gunste van een universele vorming

• De verengelsing is utilitaristisch, de universiteit wordt vermarkt, wordt een business. K3-benadering: kennis > kunde > kassa

• Verliezen Nederlandstalige opleidingen hun status of prestige? En wordt Engels het criterium voor excellentie?

• Verdediging Nederlandstalige opleidingen: achterhoedegevecht?

20

Engels en onderwijskwaliteit

21

Engels en de onderwijskwaliteit (1)

• Engelstalig onderwijs: les geven en les krijgen in een andere taal dan de moedertaal

• Onderzoek: kwaliteitsverlies in onderwijs, 15% aan zijde van lesgever, 15% aan zijde van student

• Toch moet merendeel van afgestudeerden in een moedertaalbiotoop functioneren

22

Engels en de onderwijskwaliteit (2)

• Opleiding Engels verhoogt werklast van docenten en studielast van studenten

• Drempel voor studenten wordt verhoogd• Aan de UvA blijkt dat heel wat studenten

(soms tot 50%) afhaken• Taalzwakkeren worden benadeeld• Wie meer kansen had om Engels te leren,

wordt bevoordeligd – gelijke kansen?

23

Engels en de onderwijskwaliteit (3)

• Controle op en verbetering van taalcompetentie worden heikele (en dure?) aangelegenheden: is daar geld en tijd voor?

• In het Engels lesgeven: geen kwestie van gewoon de knop om te draaien…

• Nuances, verdieping gaan verloren, zodat ook studenten minder kennis opnemen

24

Engels en de onderwijskwaliteit (4)

• Sommigen stellen voor om bepaalde opleidingen in twee talen te geven

• Studenten kunnen dan de Nederlandstalige of de Engelstalige opleiding volgen

• Niet realistisch: niet te realiseren noch (vooral) te betalen….

25

Welke prijs voor de internationalisatie?

• « Maar als je zegt: we offeren de kwaliteit op aan het principe van Engelstaligheid, dan klopt dat wel, dat is de prijs die we betalen. »

Prof. Herman Kingma, Raadsvoorzitter van de Universiteit Maastricht (Hoger Onderwijs Management, 3/2, maart 2011, p. 19)

26

Meertaligheid (Europees)

27

Meertaligheid op Europees niveauMeest gebruikte talen in EU (23 talen)

Moedertaal Vreemde taal Totaal

1 Engels 13% 28% 51%

2 Duits 18% 14% 32%

3 Frans 14% 14% 28%

4 Italiaans 13% 3% 16%

5 Spaans 9% 6% 15%

6 Pools 9% 1% 10%

7 Russisch 1% 6% 7%

28

Europa en zijn meertaligheid

Hoeveel talen spreken de 450.000.000 Europese burgers?

2001 2006

Minstens 1 vreemde taal 53% 56%

Minstens 2 vreemde talen 26% 28%

Minstens 3 vreemde talen 11%

Geen enkele vreemde taal 44%

29

Enkele data over talen in Europa

• Witboek van 1995: « 3 talen van de EU » t.o.v. 2002: « 3 talen »

• Hoogste aantal meertaligen (kleinere staten)- Luxemburg: 99% kent 2 talen, Slovakije 97% en Letland

95%

• 6 landen met meerderheid van bevolking die 1 taal kent: Ierland, V.K., Italië, Hongarije, Portugal, Spanje

• Europese websites altijd in het Engels, soms met Franse of Duitse vertaling

30

Meertaligheid = meer dan tweetaligheid• In Nederland is meertaligheid = tweetaligheid (Nederlands +

Engels)• Basisbeleid van de groep TTO (Tweetalig Onderwijs) van het

NUFFIC!!!• Meer en meer stemmen pleiten voor echte meertaligheid…• Universiteiten moeten een taalbeleid uitwerken (Hans-Georg Van

Liemp, senior programme manager, Universiteit Tlburg + vice-president van de Association for International Education)

31

Meertaligheid (België/Vlaanderen)Positie van het Nederlands

32

Meertaligheid in België/Vlaanderen

Europese import- en exportcijfers België (2010 - in €)

Uitvoer naar Invoer uit Handelsbalans

Frankrijk 4.453.900 2.742.400 1.711.500

Duitsland 5.223.400 4.122.300 1.101.100

V.K. 2.016.800 1.424.900 591.900

Alle landen 20.205.600 18.470.100 1.735.500

33

Nederlands in gevaar?

• Binnen België/Nederland, wellicht niet – maar Nederlands wordt internationaal gezien hoe dan ook a.h.w. diglossisch! Risico van functie- en/of statusverlies

• Nederlands onder druk door interne variatie (tussentaal, verkavelingsvlaams) en onvoldoende wetenschappelijke « voeding »

34

Geen verdediging van Nederlands?

• Dublindescriptoren: communiceren voor specialisten en voor (eigen) groot publiek

• Nederlandse wetenschappelijke taal mag geen nomenclatuur worden

• De glocalisatie moet goed beheerd en opgevolgd worden

35

Meertaligheid bedreigd?

• English is enough is een gevaarlijke tendens!• Eentalig Engelse examens voor Britse

euroambtenaren! - 12% Britten, 5% Britse werknemers in EU- Geen onderwijs 2e taal vanaf 14 jaar- Sociale kloof!

• Hoelang biedt Europa nog weerstand?

36

De minister verdedigt het Engels! (1)

• « Engels is de taal van het kapitaal en van de macht » zegt Min. Smet

• « Het is volksverheffend dat het volk Engels leert »

• Emancipatie lijkt enkel nog mogelijk via het Engels!

37

De minister verdedigt het Engels (2)

• « We moeten elkaars geschiedenis leren om de Europese toekomst te bouwen, mede door het gebruik van een gemeenschappelijke taal» maar er is geen geschiedenis- of cultuuronderwijs meer

• Cfr. Opmerkingen van visitatiecommissies• Is « cultuur » synoniem geworden van

« Engelstalige » of « Angelsaksische cultuur »?

38

Waar is de meertaligheid?• Een overdreven verengelsing schaadt onze (zo geroemde)

meertaligheid (opgebouwd vanuit het Nederlands)• Meertaligheid is een Europees adagium. Louter

verengelsing leidt tot culturele verarming, vervlakking en gebrek aan aandacht voor diversiteit

• In naam waarvan wordt studentenmobiliteit gestimuleerd? Om de andere of om dezelfde te ontmoeten? Investeren in mobiliteit is ook investeren in meertaligheid, diversificatie, diversiteit en defamiliarisatie!

• Erasmuscharter: verkracht!

39

Vraag naar meertaligheid

• 10% van de bedrijven (2.000) verliezen 25 miljoen € t.g.v. zwakke taalvaardgheid en gebrek aan aandacht voor interculturaliteit

• E, F, D en Sp zijn de meest gevraagde talen. Nochtans boeren vooral F en D fel achteruit

• Bedrijfswereld en K.U.L. wijzen naar het S.O.: Vlaamse ondernemers vinden gebrek aan talenkennis de grootste professionele lacune

40

Conclusies en suggesties

41

Conclusies en suggesties (1)

1. Niet blijven sakkeren over pro’s en contra’s van invoering van Engels, wel over HOE we ermee omgaan (F. Van Splunder), met respect voor:

42

Docentenstudenten

Kwaliteitonderwijs

Nederlands enmeertaligheid

43

Conclusies en suggesties (2)

2. Pleidooi voor nauwgezette opvolging, met aandacht voor de verschillen tussen de studiegebieden. Leidt de invoering van Engels inderdaad tot betere

44

Internationalisatie

Inschrijvingscijfers Concurrentiepositie

45

Conclusies en suggesties (3)3. Engels voorzichtig invoeren, opbouwen, d.w.z.

1. Niet in Ba13. Stelselmatig in Ba2 en later meer4. Volledige opleiding in het Engels enkel in

onderzoeksgerichte masters5. Keuzemogelijkheden (E of N) voor studenten

vrijwaren6. Klein beginnen, opvolgen, goed plannen, niet

meteen brutale of universiteitsbrede veranderingen

46

Conclusies en suggesties (4)4. Garandeer en bewaak hoe dan ook de

beheersing van het wetenschappelijk terminologisch arsenaal en van de communicatie in de moedertaal.- Onderwijs in de moedertaal is het beste en

meest betrouwbare dat men kan verschaffen!- De Vlaamse belastingbetaler betaalt…- Taalplanning inzake Nederlands is niet

onbelangrijk

47

Conclusies en suggesties (5a)

5. Niet de taak van de universiteit om taalonderwijs te verschaffen1. F en D moeten beter ondersteund worden in het

S.O.2. Universiteiten moeten invloed aanwenden om

taalonderwijs in S.O. te verbeteren 3. Sommige OO’s aan de universiteit in het F en/of

D?

48

Conclusies en suggesties (5b)

• Taalonderwijs in S.O. is al te lang een opeenvolging van experimenten en van discussies over onderwijstheorie en onderwijsmethodologie

• Zichtbare achteruitgang van uitstapniveau omkeren!

49

Conclusies en suggesties (5c)• Taalonderwijspolitiek niet overlaten aan politici

alleen!• Politici zijn pragmatici, niet noodzakelijk grote

denkers of filosofen: zij willen vooral scoren door te vernieuwen

• Bougisme en mouvementisme (‘veranderitis’)• Irrationele elementen (Vlaamse taalstrijd) niet

pertinent• Alleen KWALITEIT (naar vorm en inhoud) telt…

Belangrijker dan de onderwijstaal!• Kennis > Kunde > Kwaliteit…

50

Antwoord op de initiële vraag…

Engels, mode of noodzaak?Ja Ja

Frans en Duits, verguisd?

Ja

51

• Nog een hele weg te gaan• Geen knieval voor anderstalig onderwijs• Niet aarzelen voor het leveren van een strijd op

drie fronten- Een verstandige en voorzichtige invoering van het

Engels- de verdediging van meertaligheid en van het

Nederlands- De handhaving en verbetering van de

onderwijskwaliteit

52

De enige veldslagen die op voorhand verloren zijn, zijn deze

die men weigert te leveren...