De weg naar een ecologische economie

Vlaamse NME-dag 2013 ‘Groene Economie’Mechelen, 5 november 2013

Dirk Holemans, coördinator Oikos

De weg naar een ecologische economie

Vlaamse NME-dag 2013 ‘Groene Economie’Mechelen, 5 november 2013

Dirk Holemans, coördinator Oikos

1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet.  2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger.  3. Een vergroening van de huidige economie volstaat niet, wat we nodig hebben is een ecologische economie. Deze is gestoeld op een ander begrip van welvaart, een nieuw arbeidsconcept en het heroveren van onze autonome tijd.

1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet.  2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger.  3. Een vergroening van de huidige economie volstaat niet, wat we nodig hebben is een ecologische economie. Deze is gestoeld op een ander begrip van welvaart, een nieuw arbeidsconcept en het heroveren van onze autonome tijd.

1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet.  We kennen de cijfers, maar blijven ze ontkennen.

‘ecologische’ongeletterdheid’

-> het bestaande economische systeem ‘herstellen’ zal niet lukken, we moeten evolueren naar een ander systeem.

1. Onze samenleving staat voor een ongekende uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van onze eindige planeet.  We kennen de cijfers, maar blijven ze ontkennen.

‘ecologische’ongeletterdheid’

-> het bestaande economische systeem ‘herstellen’ zal niet lukken, we moeten evolueren naar een ander systeem.

Economisch model (groei, éénrichting) onhoudbaar op

eindige aarde

Oneindige voorraadkamer?

Vuilbak zonder bodem?

• We staan op kruispunt van vier grote uitdagingen, nl. het einde van goedkoop en vlot beschikbaar:– Energie (piekolie, maar ook piekuranium) dat

‘verantwoord’ beschikbaar is (<-> fracking, teer zanden, in poolgebieden, diepe zeebodem, …)

– Grondstoffen (schaarste en uitputting, niet alleen metalen, maar ook bvb. fosfaten)

– Geld (financiële ontwrichtingen: luchtballonnen die leeglopen, stijgende milieukosten en opbrengen van rente op enorme schuldenberg),

+ in combinatie met stijgende Milieuschade (grenzen zijn al overschreden)

HLN, 4 nov 13

Prijs als indicator van schaarste

Uitputting van niet-hernieuwbare grondstoffen

Grondstoffen: we hebben ze niet!

Bron: Cohen, New Scientist, 2007

Economische groei laatste kwart eeuw: met geleend geld

Bron: Cohen, New Scientist, 2007

Fossiele brandstoffen en klimaat

U bevindt zich allen op dezelfde plek

En toch een misleidende grafiek, en dit om twee redenen

Complexe systemen hebben geen ‘achteruit’, wel kantelpunten

We overbelasten de aarde

Limits to Growth, 40 jaar later

Naar een planetair kantelpunt?Bron: A. Barnosky et al., Nature, 2012

H o l o c e e n

Welk Antropoceen willen we?

2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger.  Het icoon van onze consumptiemaatschappij op alle vlak (technologische innovatie, status, ) = smartphone-> vraagje aan specifieke groep

Een kleine evaluatie:-Ecologisch: waar komen grondstoffen vandaan? Waar blijven ze?-Sociaal: wat weten we over arbeidsomstandigheden bij productie?-Economisch: hoeveel jobs in Europa gecreëerd?-Fiscaal: Hoeveel belastingen betaalt Apple (in EU vestiging in Dublin?)-Normatief: welk gevoel heb je als je buiten komt met een nieuwe smartphone? -> onzekerheid (want morgen alweer achterhaald)

En dit gaat over een ‘succesnummer’ van een ‘succesbedrijf’ van ons hedendaags economisch systeem!

2. Steeds meer spullen op de markt brengen, is fysisch onmogelijk en maakt ons trouwens ook niet gelukkiger.  Het icoon van onze consumptiemaatschappij op alle vlak (technologische innovatie, status, ) = smartphone-> vraagje aan specifieke groep

Een kleine evaluatie:-Ecologisch: waar komen grondstoffen vandaan? Waar blijven ze?-Sociaal: wat weten we over arbeidsomstandigheden bij productie?-Economisch: hoeveel jobs in Europa gecreëerd?-Fiscaal: Hoeveel belastingen betaalt Apple (in EU vestiging in Dublin?)-Normatief: welk gevoel heb je als je buiten komt met een nieuwe smartphone? -> onzekerheid (want morgen alweer achterhaald)

En dit gaat over een ‘succesnummer’ van een ‘succesbedrijf’ van ons hedendaags economisch systeem!

Hoeveel is genoeg?

Groei wereldeconomie ?

1950

2010

2050

Inzicht in systemen: illusie van exponentiële groei op eindige wereld

Meer is niet beter, ook in Vlaanderen niet

VMM: De Index voor Duurzame Economische Welvaart (ISEW) voor Vlaanderen 1990-2011

• Groei is onduurzaam

• Degrowth is onstabiel

The sky is not the limit

Life Expectancy at Birth

IcelandNorway

Ireland

Japan

United StatesUnited Kingdom

New ZealandMaltaChile

Bahrain

Costa RicaCuba

Russian Federation

China

Gabon

South Africa

Botswana

India

Swaziland

Mozambique

30

40

50

60

70

80

90

0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000 45,000 50,000

GDP per capita (PPP $2005)

Lif

e ex

pec

tan

cy a

t b

irth

(ye

ars)

De mythe van ontkoppelingSource: Prosperity without growth, Tim Jackson (London, Earthscan 2009)

x 130 improvement

CO2/$ < zero by 2100?

Factor 10 reductie milieu-impact tegen 2050 voor

Westerse landen

24

Tussenstand

• De toekomst zal geen verderzetting zijn van de huidige samenleving:-> we staan voor de transitie van een

fossiele brandstof-gestookte groei-economie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van een eindige planeet

-> het verstrijken van de houdbaarheidsdatum van de mondiale groei valt samen met de grenzen aan de kredietverlening en het grondstoffengebruik

-> alles hangt met alles samen

http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/fighting_poverty_our_human_development_initiative/

Nood aan een nieuw model: sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzaam: onbekend terrein

3. Ecologische economie = steady state economie: doorstroom van energie en materialen blijft binnen draagkracht van de aarde (J.S. Mill, 1857, H. Daly 1977)

= extreme dematerialisering (niet alleen koolstofarme economie)

= het doen met heel wat minder energie, die duurzaam wordt opgewekt

-> verschuiving van consumptie (wegwerp) maatschappij naar economie gebaseerd op diensten en herbruikbare producten

3. Ecologische economie = steady state economie: doorstroom van energie en materialen blijft binnen draagkracht van de aarde (J.S. Mill, 1857, H. Daly 1977)

= extreme dematerialisering (niet alleen koolstofarme economie)

= het doen met heel wat minder energie, die duurzaam wordt opgewekt

-> verschuiving van consumptie (wegwerp) maatschappij naar economie gebaseerd op diensten en herbruikbare producten

Welvaart gaat over ons vermogen om goed te gedijen als menselijke wezens – binnen de ecologische grenzen van een eindige planeet.

• Materieel gedijen: voedsel, kledij, woning• Sociaal en psychologisch floreren: identiteit, betekenis, deelnemen

aan het leven van de samenleving• Herdenken van sociale goederen en publieke ruimten

Tim Jackson: Een andere welvaart

Bouwstenen van economische systeemverandering

Fundament = gesloten kringlopen die zo traag mogelijk doorlopen worden (slow economy)-> vergt andere productie- en distributiesystemen die ook ruimtelijk ander liggen-> andere organisatie- en businessmodellen-> andere consumptiepatronen-> ander geldsysteem (complementaire, rentevrije munten)= andere samenleving met andere waarden!

Kringloopeconomie

Basisbouwstenen:

-Urban mining: stad = grondstofbron van de toekomst-Ecodesign: upstream (ifv. productie) & downstream (levenscyclus)-New urban production: microfabrieken (3D-printers en open source software/design)

Slow economy

Kringloopeconomie kan onduurzaam zijn: energie intensief, vervuiling, downgrading (bvb. papier vezels: max. 8 x recycling)-> nood aan duurzame levenswijzen en organisatiemodellen en vormen van waardecreatie!Bouwstenen voor slow economy:-andere gebruiks- en consumptiepatronen-Nieuwe business models: the Lease Society, coöperatieven als juridische structuur-Stedelijke herstelnetwerken

Slow economy: andere gebruiks- en consumptie patronen

• Buy Nothing (van fundi tot business model)• Deel & ruil

– Autodelen/bibliotheken van het gereedschap– Peer-to-peer networken: Freecycle

• Cohousing: 1 wasmachine voor meerdere gezinnen

• Een fascinerende stad buiten de shoppingstraat: -> -> High Quality Lowbudget Urbanity

New urban production:van big manufactures naar high tech small scale

The Economist

USE: bibliotheek van het gereedschap

Op macrovlak: vier grote verschuivingen

1. Van consumeren naar investeren-> nu: groot deel van BNP = consumptie-Investering = relatie met de toekomst-Duurzame toekomst vergt nieuwe infrastructuren (hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit, voedselsysteem, …)-Als 85% van bevolking 10% minder zou consumeren = bouwen aan andere samenleving-Fiscaal systeem en ROI struikelblokken-Belang van publieke investeringen (cf. hoogspanningsnetwerk voor windmolenparken)

Op macrovlak: vier grote verschuivingen

2. Tijd versus koopkracht-> productiviteitsstijging = toenemende meerwaarde: vooral in koopkracht gestoken (want statusverhogend, identiteitsbepalend)-Geen tijd meer voor naasten en omgeving -> zorg in samenleving met meer ouderen en kinderen wordt ‘onbetaalbaar’-NEF, Femma, …: 21- of 30-urenweek-Zwitserland: referendum over universeel basisinkomen

Op macrovlak: vier grote verschuivingen

3. Gebruiken versus bezitten-> niet alleen op niveau van apparaten-> ook op niveau van wonen (cohousing met gemeenschappelijke logeerkamer), coöperaties met doorschuifwoningen (Zürich), gemeenschappelijke grond (Community Land Trust)-> collectieve grondaankoop voor biologische landbouw

Op macrovlak: vier grote verschuivingen

4. Civiel versus privaat-> naast sterke overheid terug meer ruimte voor burgerinitiatief: van overheid die steunt op privaat initiatief (PPS) naar partnerstaat die ondersteuner wordt van commons (nieuwe stroom aan burgerinitiatieven)-> belang van peer-to-peer initiatieven in horizontaal geworden samenleving (cf. wikipedia, open source software, …)

Simulatie voor Canada (P. Victor)

4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme - Revolutionair reformisme (A. Gorz): belangrijke veranderingen, in voldoende tempo, in verschillende domeinen realiseren die elkaar versterken-> huidige systeemtheorie (complexe systemen) bevestigt dit: synergie, positieve lussen, interactie tussen deelsystemen, …-> we hebben geen blauwdruk, maar cruciaal zijn bundels aan elkaar versterkende maatregelen en initiatieven (overheid, burgers, bedrijven) die alle dezelfde richting uitgaan-> belang van groot verhaal voor 21ste eeuw: de sociaal-ecologische samenleving (20ste eeuw: de sociale verzorgingsstaat)

4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme - Revolutionair reformisme (A. Gorz): belangrijke veranderingen, in voldoende tempo, in verschillende domeinen realiseren die elkaar versterken-> huidige systeemtheorie (complexe systemen) bevestigt dit: synergie, positieve lussen, interactie tussen deelsystemen, …-> we hebben geen blauwdruk, maar cruciaal zijn bundels aan elkaar versterkende maatregelen en initiatieven (overheid, burgers, bedrijven) die alle dezelfde richting uitgaan-> belang van groot verhaal voor 21ste eeuw: de sociaal-ecologische samenleving (20ste eeuw: de sociale verzorgingsstaat)

4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme -Transitie: zowel topdown als bottomup: beide zijn belangrijk (kritisch elkaar ondersteunen)-Cruciale domeinen: wonen, voedsel en mobiliteit-Vergeet ‘waarden en normen debat’: deze ontstaan doorheen collectieve praktijken-Onze identiteit is spiegel van samenleving (P. Verhaeghe) / onze mentale infrastructuur ontstaat in interactie met sociale en economische infrastructuur (H. Welzer)-Sinds crisis 2007: vernieuwd maatschappelijk bewustzijn, stroom aan nieuwe burgerinitiatieven:

bouw mee aan de beweging die nog niet weet dat ze bestaatinfo@oikos.be www.oikos.be

4. Een concreet handelingsperspectief: revolutionair reformisme -Transitie: zowel topdown als bottomup: beide zijn belangrijk (kritisch elkaar ondersteunen)-Cruciale domeinen: wonen, voedsel en mobiliteit-Vergeet ‘waarden en normen debat’: deze ontstaan doorheen collectieve praktijken-Onze identiteit is spiegel van samenleving (P. Verhaeghe) / onze mentale infrastructuur ontstaat in interactie met sociale en economische infrastructuur (H. Welzer)-Sinds crisis 2007: vernieuwd maatschappelijk bewustzijn, stroom aan nieuwe burgerinitiatieven:

bouw mee aan de beweging die nog niet weet dat ze bestaatinfo@oikos.be www.oikos.be